1

منتشر شده است )1394، آذر و دي 31ي شماره( ي پویا ي اندیشه ي مجله این مقاله در آخرین شماره: سرآغاز .امیدواراَم مورد توجه مخاطبان محترم قرار گیرد. شود جا بازنشر می و اینک در این

جو علیه استاد بردهاي دانش راه: گاه فساد دانش

)هاي زیسته روایتی از تجربه( گیلوائی ثیحسن محد*

مهمقد

محدثی، ( "ي آموزش عالی آمدهاي منفی تجاري شدن فزاینده پی"پیش از این در بحث مستقلی تحت عنوان حو ن اکنون به. فساد آموزش عالی است ،موزش عالیشدن آ آمدهاي منفی تجاري کی از پیگفتم که ی) 1392

ام به بخشی از فساد در هاي زیسته گذر تجربه کوشم از ره و می کنم گاه تمرکز می ی بر فساد در دانشاختصاصبخش کوچکی از فساد آموزش عالی و شود صرفاً جا گفته می چه در این ست که آنبدیهی ا. گاه بپردازم دانشب ناچیز است، برخی از آن هاي استادان مجرّ ام که در مقایسه با تجربه ي زیسته شاید ذکر تجربه .استگاه دانش

گاهی ما دانش و براي شناخت جهان گزارش کنندشان را هاي زیسته را برانگیزاند تا آنان نیز تجربهبزگواران .گامی به پیش بگذارند

گاه از دانش د کنم این است که سخن گفتن یک مدرسیان تأکي دیگري که در همین ابتدا باید بد نکته که مندرج در این نقدي. ی کردموزش عالی تلقّگاه و علیه آ می خصمانه علیه دانشگاه را نباید اقدا فساد دانش

کنم، سرچشمه ام به سازمانی که در آن عضویت دارم و به این عضویت افتخار می ق عمیقبحث هست از تعلّگاه و آموزش عالی را گاه و آموزش عالی به این معنا نیست که فساد کل دانش بحث از فساد دانش .گیرد می

من هرگز چنین اعتقادي ندارم و. موزش عالی فاسد اندال و عضو آگران فع ت کنشت و یا اکثریفراگرفته اسگاه ت اعضاي دانشمعتقد ام اکثری توان که نمی کش هستند زحمتمردمانی شریف و جویان ت دانشها و اکثری

2

به سال رو به خیر سال ي ا آموزش عالی در چند دههمعتقد ام که فساد در حال، با این. هم به فساد کردرا متّآنان ر مصدر امور نشسته حال که دولت جدید ب. گیر شده است دامن ،تر هر چه بیشتدریج بهفزونی گذاشته است و

ترین زمان براي ورود به چنین بحثی است تا هاي فساد مبارزه کند، اکنون به جریاند با روندها و است و قصد دارپدید آید ها گاه آموزش عالی و دانشو ستادي تري در میان نیروهاي صف هشیاري بیش ،از دل چنین مباحثاتی

. شکل بگیرد زا و جریانی فراگیر براي مبارزه با این روندهاي آسیب

هاي هاي آموزشی نظیر حوزه گاه به معناي این نیست که دیگر سازمان گفتن از فساد دانشعالوه، سخن به ادارات دولتی، نیروهاي انتظامی، ي قضائیه، هاي غیرآموزشی نظیر قوه و دیگر سازمان ،موزش و پرورش، آعلمیه

یی ها سازمان گاه از جمله دانشد رس نظر می به اتفاقاً. و غیره فاسد نیستند ،ها ها، بانک نیروهاي نظامی، شهرداريشوند و مهار فساد در ها به فساد مبتال می شان دیرتر از دیگر سازمان خاطر نوع کارشان و نوع اعضاي که به است

موزش ها و آ گاه اي میان دانش د مقایسهپس اگر قرار باش. ها است تر از مهار فساد در دیگر سازمان ها نیز آسان آنها منتشر شود و در ي سازمان تحقیقات مربوط به همهاست الزم ،ها صورت بگیرد مانعالی و دیگر ساز

ها در ي میزان فساد در هر یک از این سازمان گان قرار بگیرد، و بعد قضاوت و ارزیابی درباره رس همه دستال در و نیروهاي فع ي سیاست گران حوزه بررسی میزان فساد کنش ،ها ي این عالوه بر همه. دستور کار قرار گیرد

اي که به گران سیاسی دسته از کنش بررسی فساد آن . اي تقدم دارد گونه مطالعات مقایسه این درمیدان سیاسی کردشان پیش چشم مردم قرار ت دارد که عملاز آن جهت اولوی اند، ها آلوده شکنی انواع زد و بندها و قانون

.شود مردم میشدن فساد در نزد دارد و منجر به عادي

معموالً در . مه بدان پرداخته شود، نسبت فساد و اخالق استي دیگري که الزم است در همین مقد نکته به فساد اخالقی ،خواص و عوامشود اغلب اذهان ها تا از فساد سخن گفته می محافل و فضاهاي عمومی و رسانه

بحث از چنین . نیست ادفراو اصشخا یِاخالق تباهیِجا ناظر به بحث من در این. گردد اشخاص معطوف میبر جا لذا در این. شناس ندارد به کار جامعههم چندان ربطی چه بسا طلبد و اي می ت ویژهموضوعی صالحی

کنم که بحث من و یادآوري می کنم تأکید می شخصی اخالقِ تباهیِاي از لزوم تفکیک فساد حرفهاي افراد و نقش حرفهاي ناظر به نقش و موضع اجتماعی فساد حرفه .اي است فساد حرفهاي و ناظر به اخالق حرفه

شغال موضع خاطر ا شود یا به نی مرتکب فساد میاي فرد از موضع و نقش اجتماعی معی در فساد حرفه. است آنانن و عهدهاجتماعی معی شود ربانی فساد میگیرد یا ق در معرض فساد قرار می ،یدار شدن نقش اجتماعی خاص .

ات شخصی افراد دارد و لزوماً به موضع اجتماعی یا نقش ات و اخالقیشخصی اما ریشه در خصوصیاخالقِ تباهیِ

3

اي و گی حرفه ات زندهگی شخصی غیر از اخالقی ات زندهاخالقی .شود اجتماعی افراد مربوط نمیشخص معینی از نظر ما مطلوب ممکن است اخالق .ها کامال منفصل از هم نیستند آناگر چه سازمانی است؛

ايِ خویش به هایی اخالقی در منش و کنش او وجود داشته باشد، اما وي در فضاي فعالیت حرفه نباشد یا ضعفاي الزاماً به بنابراین، رعایت اخالق حرفه .بند باشد ها پاي اي وفادار بماند و بدان معیارهاي اخالق حرفه

.گی شخصی نیست هاي اخالقی در زنده ري از فضیلتمعنی برخوردا

- شود هاي مختلف از فساد سخن گفته می وقتی در حوزهي این نکات، جا دارد اضافه کنم که عالوه بر همه اش این است که فساد معنی - و غیره هگا ي قضائیه و بیمه و بانک و صدا و سیما و دانش از ورزش گرفته تا قوه

آور نیست که هم مدیر اجرایی، هم پلیس، هم قاضی، در چنین وضعیتی شگفت. گیر شده است عمومی و همهعمومی شدن فساد حکایت . گاه نگار، ناشر، و استاد دانش مدار فاسد است و هم مربی فوتبال، روزنامه هم سیاست

الف اظهار نظر که برخاست انحطاط مدیریتی این ودارد رو به انحطاط به لحاظ مدیریتی اي جامعهاز ناشی از تر بیشکه بل هیچ ربطی به مدرن شدن و گام نهادن در مسیر توسعه ندارد ،شناسان سطحی برخی جامعه

؛ مدیریتی که دائما از است، و فاقد نظارت کارآمد در سطوح مختلف غیردموکراتیک ،مدیریت غیرتخصصی .هراسد ي آمار صحیح به جامعه می ارائه گیرد و حتا در بسیاري موارد از شعارهاي دهن پرکن بهره می

ها گاه جویان دانش فساد دانش. دهد اي را نشان می ها در جامعه هست که عمومی شدن پدیده برخی نشانه کند، حاکی از فراگیر شدن فساد در کل در کشور ما حکایت می را گاه عدي از فساد دانشکه ب عالوه بر ایني فشار سابقه تواند حاکی از افزایش بی اي کردن این امر می م به نوشتن و رسانهخود همین اقدا. کشور است

می را آکنده ت شغل معلّو لذّ کند ت تهدید میشد را بهم معلّناشی از مواجهه با این پدیده باشد که کرامت یک ي را فقط در رابطهگاه جویان و فساد دانش دانشفساد ،سوس که عالمان دیناف. سازد میلت و کسالت مال از

ظاهر امر است این صرفاً ند کها هند اما درنیافتا ه تأکید نمودآنان بر جداسازي ند و دائماًا هدختر و پسر خالصه کرددامنی ي ما است نه فقط مخدوش شدن پاك هاي واالي انسانی در جامعه چه اساسی است فروریزي ارزش و آن

گاه با هم رابطه توانند در بیرون از دانش گاه وقتی که می شان در دانش کردنکه جدا ؛ جویان دانشبرخی از . اش بیش از ثمرات آن است آثار سوءاین نوع جداسازي و ،ي نظارت است نه نظارت داشته باشند، مضحکه

دینی هاي فرهنگی د که بستهمصروف این شها در این دههفرهنگی یان امور کوشش متولّ هی از بل توجابخش قسفرهاي زیارتی، اعتکاف، : که میزان تأثیر آن را بسنجند بدون آن ،جویان عرضه کنند را به دانشنما و صوري نخ

اداري و آماردهی تلویزیونی و گزارش کار تر به جلسات عزاداري، مسابقات دینی، و از این قبیل که بیش

4

راستی کدام تحقیق آثار این اقدامات و ؟ بههیچ کس نپرسید که این اقدامات چه ثمري داشته است .آید می ها را سنجیده است؟ برنامه

طرح مسأله

تواند از طریق صاحب قدرت می. یابد میرویش رشد و فساد هر جا که قدرتی وجود داشته باشد، امکانتواند صاحب میاما برخورداري از قدرت . اش دیگران را قربانی سازد ي نادرست و غیراخالقی از قدرت استفاده

ممعلّهم چون که بل گاه اغلب خودشان خود را نه صاحب قدرت استادان دانش. قربانی کند قدرت را نیز نوع نگاه فرد به خویش براي مصونبا این همه . پذیر است بینند که چه بسا از بسیاري جهات آسیب می اي ساده

عناصري ترین مهمت زیادي دارد و یکی از ابل نیز اهمینگاه و نظرگاه طرف متعامل و مق. ماندن او کافی نیست جو ممکن است بارها و بارها دانشچه بسا . است جو ، دانشگیرد میگاه قرار تعامل با استاد دانشت موقعیکه در

او را صاحب قدرت اما در یک مورد . ي تحقیر نظر کند به استاد اش به دیده -بنا به دالیل و علل مختلف-شوند و لذا استادان صاحب قدرت تلقی می ،خاص ورددر این م. ي پایان ترم است و آن مربوط به نمره بیند می

دام انداختن استاد در ذهن خود براي به جویان دانشي هستند که هاي فساد ي طرح هبالقو هاي گاه نشان، اما رسد نظر نمی ه بهجو و استاد موج دانشي گونه سخن گفتن از رابطه نگریم این وقتی از بیرون می. ندنا پرور می

دهد که تدریس به من این حق را میتحصیل و دهه دوي بیش از آمیز در تجربه ي فساد ي رابطه کثرت تجربهجویان هاي فساد دانش بنابراین، پرسش اصلی این مقاله این است که طرح .شناسانه به این رابطه بنگرم آسیب

گاه فقط اختصاص به فساد دانشالبتّه، هاي دارند؟ گی و چه ویژه ؟اند شان کدام تادانبراي قربانی ساختن اسام و آن فساد ناشی گاه تمرکز کرده عد فساد در دانشجا فقط بر یک ب جویان ندارد، اما من در این اقدامات دانش

عد تقلیل داده و نباید به این ب د استگاه متعد روشن است که ابعاد فساد در دانش. جویان است از اقدامات دانش .شود

چارچوب نظري

:ه قرار گرفته استراً مورد توجي مهم مکرّ فهچند مؤلّ در میان تعاریف مختلفی که از فساد ارائه شده است،

5

هایی ها و طرح نحو ذهنی مسبوق به نقشه و اغلب به ؛شود انجام میکه عقالنی و سنجیده فعل یا ترك فعلی) 1 ها وارد عمل گران بر اساس آن است و کنش) هاي مورد نظر منابع و فرصت(ماتی براي رسیدن به هدف مقدي اقداماتی که طرح فساد یعنی مجموعه . ها تجدید نظر کنند در آن و اجرا، شوند و ممکن است در عمل می

د؛گردن ن لحاظ مینی براي تحقق آشود و افراد معی بینی می ات فساد پیشق عملیبراي انجام موفّ

مند در به یکی از منابع ارزش گر مورد نظر یعنی کنش: شود جا می که مبادله یا جابه (medium) عنصري) 2گانه قدرت اقتصادي اعم از منابع پنج: رسی به آن است دستطالب رسی دارد و یا گی اجتماعی دست زنده

)هکلی قدرت سیاسی، قدرت فرهنگی، قدرت نظامی، )غیره ي مثل پول و زمین و ساختمان وي امکانات ماد ،صقدرت ناشی از تخص ؛ندر حرفه و فنونی معی

عنوان مبتکران و کسانی به کند؛ هاي مختلفی را درگیر می طرففساد : معاملهمبادله یا وجود دو طرف براي ) 3کاران ظاهر دستان و هم گان به فساد که در نقش هم شده عنوان مدعوین یا دعوت آغازگران فساد، کسانی به

عنوان قربانیان فساد؛ کسانی بهشوند، و می

.اجتماعی به روابط اجتماعی شخصی تبدیل روابط از حالت غیرشخصی و معیارینِ) 4

ط یکی از طرفین یا هر دو طرف هر جا که روابط اجتماعاً تعریف شده و غیرشخصی توسبر اساس این نظرگاه، در مورد . توان از احتمال وقوع فساد سخن گفت کند، می دهی روابط شخصی تغییر می رابطه در جهت شکل

جو دانشیعنی اگر آغازگر فساد (جو باشد نه استاد چه تمرکزمان بر دانش چنان-جو ي استاد و دانش رابطه :به قرار زیر استاحتمال زیاد به فهاین چهار مؤلّ - )باشد

جو در اختیار دارد؛ طرحی براي تحت تأثیر قرار دادن استاد بر حسب امکاناتی که دانش) 1

ترین امتیازها یا یکی از مهمي باشد اما ي یا غیرمادتواند ماد جو می از طرف دانش کاالها، خدمات، یا امتیازها) 2جو ت دانشي مناسب و مطلوب است که بر حسب وضعی جو خواهان نیل به آن است، نمره که دانش الهاییکا اکثري باشد؛اقلی یا حدتواند حد می

؛ )اش جو و استادان دانش(ص شده است دو طرف رابطه نیز از ابتداي بحث مشخّ) 3

شوند آغاز ی که در روابط رو در رو بیان میهای تواند از طریق انتقال پیام گیري روابط غیرشخصی می شکل. 4شاگردي است که -ي استاد همان رابطه ،ي اجتماعاً تعریف شده جا رابطه در این. دیگر شود یا از طرق غیرمستقیم

6

ي هر نوع پیامی که در وراي این رابطهي هیکی از معانی بالقو. شود گاهی تعریف می بر حسب هنجارهاي دانشاي فاسد داللت داشته باشد؛ هر چند که گیري رابطه تواند بر آغاز شکل میاجتماعاً تعریف شده عرضه شود،

جو به ق یابند که دانشاي تحقّ ها و روابط در دوره چه این نوع پیام چنان. لزوماً و در بسیاري موراد چنین نیست . شود تر می ي فسادآمیز قوي مبادرت به برقراري رابطه استاد نیازمند است، ظنّ یازات از طرفیا دیگر امت نمره

شناختی روش مالحظات

شناختی ترین فنون و الزامات روش گران در مطالعات پدیدارشناختی از مهم ي کنش هاي زیسته توصیف تجربهبایست تعداد قابل توجهی از زیسته می هاي منتها در روش پدیدارشناختی توصیف تجربه. شود محسوب می

ي هاي کیفی مطالعه چنین روشی یکی از روش. گران را دربرداشته باشد تا به اشباع نظري بینجامد کنشبه ي اخیر سال فساد در آموزش عالی در چند دههعا که این ادحال، با این. موضوعات اجتماعی است

اي بیش ، فرضیهگیر شده است تر، دامن هر چه بیش تدریج سال رو به فزونی گذاشته است و بهگر ي یک کنش هاي زیسته اي از طریق توصیف تجربه آزمایی چنین فرضیه روشن است که صحت. نیستي خود را هاي زیسته تجربه) آموزش عالی(گران گوناگون در این سازمان اما اگر کنش. پذیر نیست امکان

تدریج ي این سازمان را با وضع امروزین آن مقایسه کنند، ما به ت وضع گذشتهتوصیف نمایند و در این توصیفااي در باب وجود یک چنین طرح فرضیه هم. هایی خواهیم برداشت ي مذکور گام آزمایی فرضیه در مسیر صحت

گر ک کنشي ی هاي زیسته بیان تجربه(با استفاده از روشی کیفی ) گاهی جا فساد دانش در این(ي اجتماعی مسألهاي باشد براي جلب توجه محقّقان و مدیران سازمان براي انجام تحقیقات کمی تواند مقدمه می) گاهی دانشهاي کیفی و توانیم امیدوار باشیم که در درازمدت مطالعات انجام گرفته با روش بدین ترتیب، می. ي آن درباره

ی ما را به هدف صحبنابراین، این مقاله را باید صرفاً اقدامی براي طرح .دمان نائل ساز آزمایی فرضیه تکم . ]1[ آموزش عالیدر ي فساد جانبه ي همه ي فساد در آموزش عالی تلقّی کرد و نه مطالعه مسأله

ي هاي زیسته بایست مورد توجه قرار گیرد این است که تجربه شناختی می لحاظ روش ي دیگري که به نکته ي هاي زیسته تجربه ،تر کارمندان و از همه مهم ي هاي زیسته ي یک مدرس است و تجربه هاي زیسته من تجربه

هاي بایست تجربه اي می لذا براي تکمیل چنین مطالعه. جا غایب است جویان در مورد فساد مدرسان در این دانشهاي گوناگونی از فساد گاهی لحاظ گردد و روایت فساد دانش ي رهجویان و کارمندان در با ي دانش زیستهیت از یک مدرس مطرح شده است و روشن است که چنین جا فقط یک روا در این. هم گردداگاهی فر دانش

7

هاي مختلف کشور با گاه جویان دانش امیدوار ام دانش. روایتی جز طرح ابتدایی و آغازین موضوع نخواهد بودگري نمایند تا حقّ مطلب ادا گردد گاه روایت خواندن این مقاله در باب اقدامات معطوف به فساد مدرسان دانش

.]2[ ع از مناظر و جوانب گوناگون روایت شودو این موضو

در پاسخ به این پرسش باید بگویم هایی و با چه روشی نگاشته شده است؟ اما این مقاله بر حسب چه تجربه هاي گاه ده سالی که در دانشدر چهار. خیزند ر مختلف جامعه برمیجویان در کشور ما از درون اقشا دانشکه

گاه آزاد زنجان، واحد تهران مرکزي دانشاسالمی گاه آزاد دانشنظیر ( ولتی و غیردولتی،، اعم از دمختلفتربیت [گاه خوارزمی گاه علّامه طباطبائی، دانش گاه آزاد اسالمی، دانش اسالمی، واحد علوم و تحقیقات دانش

گاه علم و ، دانشخمینیي انقالب اسالمی و امام کده ، پژوهشگاه ادیان و مذاهب قم و دانش، ]معلم سابقدر مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد، در (ام جو بوده سال نیز دانشو سیزده ام تدریس کرده، )فرهنگ

با حذف شش –) گاه آزاد اسالمی و مقطع دکتري در واحد علوم و تحقیقات دانش - سال 7-گاه تهران دانشجویان را سال به سال رو به فساد دانش - سال 21شود سال مشترك بین تحصیل و تدریس در مجموع می

ي پایین گرفته تا کار طبقه از جوان بی- هاي اجتماعی و اقشار مختلف ي گروه ام و از همه افزایش تجربه کردهنیز از و بانک ، اطالعات، وزارت فرهنگ و ارشاد،هاي نظامی و انتظامی مدیر کلّ و کارمند و پرسنل سازمان

این مقاله محصول .ام جو داشته دانش - غیرهگاهی و رییس واحد دانش حانی و بازاري تاي مجلس و رو ایندهنمام که در توصیف که ممکن بوده است دقّت داشته تا جایی. هاي زیسته است توصیف مجموع این تجربه

امیدوار ام .در میان نیایدگاهی معین یا اطّالعات خاص مراکز دانشام مسائل خصوصی افراد هاي زیسته تجربهدهم تذکّر اکید می .دنراه نداشته باش خاطري را به هم رنجشکم ند دستاشاگر احیاناً سودمند نباین توصیفات

.ام هایی از فساد را مالحظه کرده ام، تجربه هایی که تحصیل و یا تدریس کرده گاه ي دانش که کم و بیش در همه

استنباطات نظري اوي فردي زیستههاي بهاز تجر هلی

هاي ایران در روزهاي پایانی هر ترم بر گاه جویان دانش دانشبخشی از شنیدن این نکته که که گفته شد، چنانناراحت کننده است اما امروزه جزو شوند هاي فساد می احان طرححسب امکاناتی که در اختیار دارند، بدل به طرّ

در ) اعالم نمره تعیین و قدرت(گان قدرت ي دارنده منزله استادان به. گاه است ي استادان دانش هاي زیسته تجربه

8

کنند احی میساز و کارهاي مختلفی را در طول ترم طرّ ،جویان دانش. ندها ا این طرح گاه نشان ،هر ترم تحصیلی .ق عملیاتی سازندصورت موفّ تا بتوانند در انتها طرح فساد خود را به

تواند ي بحثی علمی نیست اما می تنهایی منبع معتبري براي ارائه قان بهاي شخصی محقّ نامه گی زندهالعات اطّ تدریس تحصیل و بالغ بر دو دههي از روي تجربهجا در این. بخش باشد ریزي یک تحقیق علمی الهام براي طرح

.کنم می فهرست فسادشان هاي برد طرح جویان را براي پیش اي از راه بردها و فنون دانش پاره گاه، در دانش

اجتماعی و وجاهتی، هاي کالمی تا پاداش جسمانی، عاطفی، که از پاداش دهی پاداشتطمیع یا برد راه. 1 :شود ی تقسیم میوع کلّدهی به دو ن برد پاداش راه. شود اداري، مادي، و غیره را شامل می

از ماست و شیر و پنیر ( شود ه حاضر است و عرضه میظکه در آن موضوع پاداش در لح دهی بالفعل پاداش :الفو ، ویالي شمال،باقلوا و آلبالوي دماوند گرفته تا سفر تفریحی، وام بانکی، امکانات ورزشی براي خانواده

. )بسیاري امور دیگر

!مورد طعم لبنیات: رسمدجو به دهی دانش اي از پاداش نمونه: 1قاب

کار بود و در این شرکت سمتی داشت ود که در شرکت شیر پگاه مشغول بهجویی ب دانش ،از این مورد مصداقیاز امکانات ورزشی شرکت پگاه مثل استخر و توانند اش می او و خانوادهالع داد که اطّمربوطه سمدرو بارها به

هدیه آورد و وقتی با این پرسش سمدراي براي اي نرسید بسته به نتیجه وقتی از این طریقوي . استفاده کنندغیره اما با باز . نشریات و کتبی که شرکت پگاه منتشر کرده است: مواجه شد که این بسته چیست؟ در پاسخ گفت

. پنیر، خامه، و دیگر مواد لبنی استماست، حاوي مقداري شیر، ي مورد نظر بستهشدن بسته معلوم شد که تقسیم مواد . گیر نشود این مواد لبنی را در میان کارکنان اداره تقسیم کرد براي این که نمک گاه س دانشدرم

ورد نظر وقتی به جوي م دانش. داري پدید آورده بود کارکنان اداره وضع بامزه و خنده لبنی در وسط ظهر بینکوشید از هر طریق به . سراغ راه هاي دیگر رفتخذه شد و از این طریق هم به نتیجه نرسید به خاطر این کار موأ

وقتی مثال . نزدیک شود سمدرجویان با دسته گلی به استقبال راه با دیگر دانش از سفر حج برگشت هم سمدردرس مربوطه جو از اما این راه هم جواب نداد و دانش. دراهی نمو ت و وي را تا منزل هموي در فرودگاه شتاف

ي قبولی را دریافت ا بل که از این طریق بتواند نمرهها رفت ت واسطهاین بار به سراغ . افت نکردي قبولی دری نمرهاو مجبور شد آن درس را تجدید کند و بکوشد معیارهاي .ي مطلوب منتهی نشد اما این راه هم به نتیجه. کند

.ي قبولی برآورده سازد الزم را براي أخذ نمره

9

این . شود صی عرضه نمیشود اما پاداش مشخّ ي پاداش آتی مطرح می که در آن وعده هدهی بالقو پاداش. بدهی هم اما در همین نوع پاداش .دهی بالفعل است ها اغلب کارآمدتر از پاداش گاه دهی در دانش نوع پاداش

به پاداش آتی دل ببندد جو شود و نفع دانش اي نسیه به او باید وارد معامله. تر است شدن استادان بیش امکان قربانیي تواند مورد سوء استفاده گاه هم می ا امکانات خود دانشگاه حتّ .اش وجود ندارد که لزوماً تضمینی براي تحقق

. ه باشدنامه با یک استاد براي وي پاداشی بالقو ي گرفتن پایان ممکن است وعده مثالً. جو قرار گیرد دانشتوانند از راحتی می مراکز مختلف صاحب مقام و موقعیتی هستند و به جویان در بسیاري از دانشوانگهی،

هر ترم از مقام و منصب تعدادي از .استفاده کنند ها گونه پاداش ي این شان براي ارائه حرفه اي تامکانات موقعیو محل ي تلفن تن شمارهمثل نوش(طور مستقیم و خواه به نحو غیرمستقیم خواه به- جویان صاحب منصب دانش

ط خودشان در شان توس هاي تلفن شوم و شماره و از محل کار آنان با خبر می - )یي امتحان کار در پاي ورقهست که اگر در امور قابل استنباط است، این ا نطلبیدهالعات اطّپیامی که از این . گیرد اختیار ام قرار می

بنابراین، به ! توانی تماس بگیري و موانع را از پیش پا برداري کلی مواجه شدي میي او با مش مربوط به حرفهکه چه بسا –یک استاد ،العات جزئی و برقراري ارتباط با شاگردان در مراکز مختلف کشوري همین اطّ واسطه

بر مند تبدیل شود و عالوه تواند به فردي بسیار نافذ و قدرت می -"کند یک معلم یک القبا معرفی می"د را خوشاید گاه ( کوچک و بزرگهاي تحقیقاتی بوه امکانات کشور، قرارداد پروژهبرداري فسادآمیز از ان هرهب

گیرد که در یک سر اي از فساد شکل می بدین ترتیب، شبکه .ي اجرا برساند را امضا کند و به مرحله) میلیاردي !شاگردان فعلی و سابق اشن استاد قرار دارد و در سر دیگر آ

فی معرّ دار و یا مسأله رد معطوف به ناکارآمد و ناتوانب این راه: آفرینی سازي و مسأله انبرد بحر اهر. 2کوشند کنند می جویانی که احساس خطر می دانش. کاران وي است تاد نزد مقامات ارشدتر و سایر همکردن اس

ربط ناتوان و ناکارآمد نشان دهند و از کده یا دیگر مقامات ذي نظر را نزد مدیر گروه، رئیس دانشاستاد مورد . جدید نظر نمایندنشینی و ت ی ارشدتر، استاد را وادار به عقباین طریق با برانگیختن مقامات اداري و آموزش

.کند را منعکس میبرد اي از کاربرد این راه مورد زیر نمونه

ریافت او به منظور دال بردن ارزیابی از طریق زیر سؤ رسمدتحت فشار قرار دادن : 2قاب ي الف نمره

کوشد او می. نکور به مقطع باالتر برودي الف است تا بدون ک جو نیازمند نمره دهد که دانش مورد زیر نشان میاي شخصی اند رابطه ي باالتري دریافت کرده جویانی که از او نمره با دیگر دانش رس مربوطهمدنشان دهد که

10

خاطر نمراتی که داده است مورد را به رسمدجو است و این دانشي گیر نمره پی صاًمدیر گروه نیز مشخّ. دارد :پرسش قرار داده است

:جو دانش

با عرض سالم ...استاد عزیز "مطلع ساختند خستگی ... درس ) 15(استاد امروز که دوستان مرا از ارزیابی . امیدوارم خوب و سالمت باشید

همانطور که شما هم خاطرتان بود من همیشه کالس را با جدیت . احساس کردمتمام تالشی که داشتم را از آنجا که از دقت نظر شما آگاه بودم براي امتحان کالس عالوه بر اینکه بارها کتاب و منابع . کردم پیگیري می

این نمره رتبه اولی که استاد. وگوهایی در این زمینه داشتیم نیز گفت... و خانم ... جانبی را مطالعه کردم با آقاي را از من خواهد گرفت و من به خاطر مسائلی که با آن مواجهم شدیداً به آن ام به سختی آن را بدست آورده

دانم که شما مانند همیشه با ما می. تان تجدید نظر بفرمایید کنم در ارزیابی از این رو استاد خواهش می. نیازمندم "با احترام .همدلی خواهید کرد

رسمد:

. دهم اما از هم اکنون هیچ قولی براي تغییر نمی. تان را مطالعه خواهم کرد هاي بار دیگر پاسخ من یک! سالم... " "! ...زنده باشید. باید بررسی مجدد بکنم و بعد به گروه اعالم کنم

:جو دانش

با عرض سالم ... استاد عزیز "

دانم که می. کنید سپاسگزارم این از لطف شماست می با ما همدلی این وضعیت مهم و حساس استاد از اینکه درایم به خوبی رها اي که با آن مواجه شده با بزرگواري که همیشه داشتید راهی را خواهید اندیشید که ما از مسأله

"با احترام و سپاس. شویم

:جو دانش

با عرض سالم ... استاد عزیز "اید اما واقعیت این است که همانطور که شما هم مستحضر هستید ر انصافی داشتهاستاد قطعاً شما داوري مبتنی ب

کنم به خاطر این تالش و تأثیرگذاري این تمام تالش خود را براي این کالس انجام دادم استاد خواهش می من بدانید کار حتی اگر الزم. ام لطف بفرمایید و فرصتی دیگر براي جبران به ما بدهید نمره بر سرنوشت علمی

11

"با احترام .تحقیقی که ابتدا قرار بود خدمتتان بدهیم انجام بدهیم تا فرصتی براي جبران باشد

: جو دانش

با عرض سالم ... استاد عزیز "

دانم که می. انجام دادید سپاسگزاري کنم ضمن آرزوي سالمتی و تبریک سال جدید تحصیلی باید از لطفی کهبا . ي این لطف شما براي همیشه در ذهن ما باقی خواهد ماند براي شما زحمتی مجدد بود اما قطعاً شیرینی خاطره

"سپاس و احترام

جویان ممکن است به خاطر داد حق دانش مربوطه به دلیل این که احتمال می رسمدکه این توضیحوجود ها براي تصحیح ورقهمتر دقیقی در علوم انسانی بسیاري موارددر (دکی ضایع شده باشد اش ان گیري سختجویان یک نمره رات برخی از دانشهاي یکایک آنان را دوباره ارزیابی نمود و بدین ترتیب، نم ورقه) ندارد

دهد ي بعدي نشان می ا نامهام. رکرده استاش تشکّ رسمد کر به همین دلیل ازجوي فوق الذّ دانش. افزایش یافتگیر در این مورد مدیر گروه پی. ذ کندي باالیی أخ نیز مثل موارد قبل نمره رسمد که او مایل بود حتما از این

ال قرار گرفت، در پاسخ از مربوطه توسط مدیر گروه مورد سؤ رسمدوقتی . جو بود ي دریافتی این دانش نمرهان را برگزیند و اجازه دهد آنان توضیحات او را بشنوند و سپس گروه وي درخواست نمود گروهی از استاد

ي نهایی را براي یکایک آنان را تصحیح کنند و نمره جویان ي امتحانی دانشها ورقه برگزیده شده، استادانتر گیري بیش پینهاد مواجه شد، از ه وقتی با این پیشمدیر گروه البتّ. اعالم نمایند تا هر گونه شکی برطرف شود

.توانست از کار خویش دفاع کند می س مورد نظرمدرتنها از این طریق بود که . دست کشید

:جو در نامه به مدیر گروه واکنش بعدي همین دانش

با عرض سالم... استاد عزیز "

م که این توضیح را به نوبه خودم بسیار عالقمند از توجه و اهمیتی که براي سرنوشت ما قائل هستید سپاسگزارمصفحه از یک منبع در گفت و گوي با 5سؤال را حداکثر در 5اما مسائلی مانند اینکه ما . از آقاي دکتر بپذیرم

به ارزیابی خوبی از آنها شده است را و اینکه برخی دیگر نیز سر کالس حضور نداشتند اما ایم یکدیگر نوشتهاین کالس و ارزیابی آن و تأثیري که بر سرنوشت هر یک از در هر حال. توانم آن را بپذیرم نمی آورم خاطر می

اکثر ما آموختم ارزشی بیش از این دارد اینکه رسد خاتمه یافته است اما آنچه من در عمل ما گذارد به نظر میآن از ایم عمل خواهیم کرد حتی اگر وقتی قرار است عمل کنیم به شیوه همان ساختاري که در آن رشد یافته

12

به هرترتیب ما همواره قدردان لطفی که ایشان براي آمدن به کالس ما با این مسافت طوالنی و .باشیم رویگردان "با احترام .همچنین آموختن ما داشتند هستیم و امیدواریم که سالمت باشند

وگو کنند و یا گفت توانستند با هم جویان می و دانش امتحان مورد نظر باز بوده است شایان ذکر است کههایی غیرمحفوظاتی جو با پرسش دانشکه مورد در این . شان را در حین امتحان مطالعه کنند جزوات و کتاب ،ي الف نشده است موفق به گرفتن نمره و ها را در کتاب بیابد هاي پرسش تواند پاسخ و نمی مواجه شده است

!برد را زیر سؤال می س اشمدرپذیرد و ارزیابی نمیهاي خود را ضعف

استادانی که مشکالت اخالقی، سیاسی، . برد پاداش است راه متضادبرد این راه :تهدیدفشار و برد راه. 3که برد بدین صورت است این راه. دهند تري نشان می برد ضعف بیش اداري، و یا مالی دارند در مقابل این راه

کند که در صورت دهد و او را تهدید می استاد را مورد حمله قرار می ،جو از موضع صاحب قدرتی برتر دانش : برد نیز دو گونه است این راه. ر خواهد ساختوي را دچار خط ،ي مناسب مرهعدم دریافت ن

:تهدید بالفعل و صریح. الف

ویژه استادان به بريسازي پروندهبه تهدیدیک مورد بارز و خطرناك آن . تهدیدهاي صریح انواع و اقسام دارند .ر دیده شده استهاي سیاسی و اخالقی از جمله مواردي است که مکرّ سازي پرونده

:هتهدید بالقو.ب

شود، چه بسا وقتی مدرب با این تهدید مواجه می. در آینده استو آسیب ه حاکی از احتمال خطر تهدید بالقو. که لزوماً چیزي حاصل نماید آن امتیازاتی را اعطا کند بیي شغلی خود را در خطر ببیند، و ممکن است آینده

کند او با تسلیم به چنین تهدیداتی احساس می. اعطاي امتیاز منجر به تحقیر استاد نزد دیگران و نزد خویش استهیچ چیز بدتر از این نیست که آدمی خود را فردي حقیر و . مال شده است اش پاي که عزّت و کرامت انسانی

.بیابد ذلیل

ي تهدید بالقوه شده ي تجربه نمونه: 3قاب

کند که خانم فالنی دختر مدیر ي امتحان به مدرس یادآوري می در سر جلسه گاهی گران دانش یکی از کنشخالصه بدان که محروم ساختن وي و یا عدم . ي اطّالعات است و اصالً سر کالس هم نیامده است خانه وزارت

13

کند که فرزند چه کند که براي من فرق نمی وقتی مدرس با قاطعیت اعالم می. ارزد دسر اش نمیبه در ،دهی نمرهاش ي قبولی کند تا نمره جوي مربوطه در امتحان همان درس زیر نظر مدرس دیگر شرکت می کسی است، دانش

. تر باشد تضمین شده

گاه کرد استاد دانش توانند بر عمل ل به نیروهایی است که میبرد به معنی توس این راه :جویی واسطه برد راه. 4بسیاري از . )اش یا اعضاي خانواده کاران استاد یا مدیران وي ل به هممثال توس( دهی تأثیر بگذارند نمرهدر

.کنند جویان از این روش استفاده می دانش

جویی برد واسطه راه :4قاب

کرد با همسر رئیس دولت دوستی دارد و وقتی که از درسی عا میبود که اد جویی اي از این مورد دانش نمونهوقتی با تحت گاه آورد و ي مدیر گروه، فردي از نهاد ریاست جمهوري را به دانش ي قبولی نگرفت به گفته نمره

ي قبولی را رهمي اختیارات مدیر گروه ن از مجراي مدیر گروه به نتیجه نرسید، به واسطه فشار قرار دادن مدرساجازه ندهد بار مورد نظرجوي توانست بکند این بود که به دانش تنها کاري می مدرس مربوطه. دریافت کرد

جو در کالس جدید، وي را از کالس اخراج هایش شرکت کند و هر بار با حضور مجدد دانش دیگر در درس .نمود

کنند تا جویان استفاده می بردهایی که دانش یکی از راه :سازي اشقیا/ نمایی ي مظلوم برد دوطرفه راه. 5فی ها و دردها معرّ دهی تحت تأثیر قرار دهند این است که خود را گرفتار انبوهی از رنج استادان را در کار نمره

ها نیستند و نیروهاي مختلفی از خانواده گرفته تا اداره و حکومت و دیگر ساختارها و کنند که مستحق آن میي مناسب ندهد و به این ناحق به آنان تحمیل کرده است و اگر استاد نمره ها را به این رنج ،رخ و فلک و تقدیرچ

راهی درست است که استادي که در این موارد هم .شک یکی از اشقیا خواهد بود یب ه نکند،ها توج دردها و رنج- کند، اما از نوعی پاداش عاطفی دریافت نمی -يغیرمادي و چه چه ماد-کند و پاسخ مثبتی بدهد، پاداش مثبتی

گی و آرامش وجدان ناشی از ظاهر نشدن در شود که چیزي نیست جز آسوده مند می اخالقی سلبی دروغین بهره

14

جوي کارشناسی ارشد با استادي وگوي اعتراضی سه دانش در زیر سه مورد از این نوع را در گفت .جلد اشقیا .توان مالحظه کرد می ،اند قبولی دریافت نکرده ي که از وي نمره

جویان اشقیاسازي استادان توسط دانش/ نمایی مظلومبرد راههایی از نمونه: 5قاب

هاي دولتی و غیردولتی در شهر گاه جویان کارشناسی ارشد دانش دانشکوشش هاي هایی از مورد زیر نمونهدو .است اشقیاسازي مورد استفاده قرار گرفته/ نمایی برد مظلوم راه ها آنتهران و اطراف تهران است که در

:1مورد :جو دانش

راستش من از نمرم خیلی . اي که گرفتم مزاحمتون شدم دکتر بابت نمره... جناب . دیبا سالم و خسته نباش"تمام طول تحصیلم نمره ولی آقاي دکتر من در . البته نظر جنابعالی است و کامالً قابل احترام است. تعجب کردم

معدل الف دوره کارشناسی و در حال حاضر نیز در مقطع ارشد تا قبل از نمره شما معدل . نداشتم 16کمتر از اما از جنابعالی انتظار دارم در صورت صالحدید باز هم براي نظر حضرت عالی احترام قائلم،. داشته ام 18باالي

"... دانشجوي کارشناسی ارشد دانشگاه . ... با تشکر .در نمره بنده تجدید نظر به عمل آورید

سمدر :

6است و من به شما 2تان نامه ي واقعی شما در پاسخ اما نمره. ام از این نمره اي که گرفتید متأسف! سالم... "ي هر سوال مرهگی دارم با جزئیات به شما توضیح دهم و ن من آماده. ي سنگینی نبینید ام تا لطمه نمره ارفاق کرده

به هر .اگر نظري دارید حتما برایم بنویسید. ام تان آرزوي توفیق دارم و من هم متأسف براي. تان بنویسم را براي "!زنده باشید. ها را بررسی خواهم کرد و حق کسی را ضایع نخواهم کرد حال من مجددا پاسخ

:جو دانش

باور بفرمائید مشکالت خیلی .افتم سال عقب می 1ا این نمره من ب .ام من در مرحله دفاع از پایان نامه دکتر ..." مار است و دارم هاست پدرم بی مدت .ریزد ریزي زندگی من را درهم می م و واقعاً این نمره تمام برنامهزیادي دار

تان نظرکنم در من از شما خواهش می .کنم و شاید این کار کار کردن به درسم لطمه زده است با افتخار کار می ".نمره از هیچ کسی درخواستی نداشتمبه خدا سوگند در طول زندگیم هیچگاه براي .تجدید نظر کنید

:جو دانش

هاي بنده مطلوب نبوده و به همین خاطر نمره کمی دریافت کردم فرمایید پاسخ استاد عزیز در رابطه با اینکه می"

15

کنم مرحمت بفرمائید تا خواهش می .نامه هستم دفاع از پایان دکتر من در مرحله ...به نظرتان احترام قائلم ولی شاید بگویید مشکالت شخصی افراد به استاد ربطی ندارد ولی به خدا .بنده از این درس نمره قبولی دریافت کنم

باز هم از شما .قسم من مشکالت زیادي دارم در صورت افتادن از این درس مشکالت من مضاعف می شود ".نم در نمره تجدید نظر بفرمائیدک خواهش می

:جو دانش

باور بفرمایید دانشجوي تنبلی نیستم حتی در .کنم عاجزانه خواهش می .دکتر ببخشید مزاحمتون شدم ...با سالم " ".عنوان تکلیف انجام دهم بفرمایید تا یک کار دیگري را به صورت صالحدید حضرت عالی

سمدر:

نویسم یند شما یا براي آرام کردن شما میآ باشخصیتی هستید و من این را نه براي خوششما انسان ! سالم... "بوده است اما من فقط براي 3یا حداکثر 2ي اصلی شما در ورقه نمره. که از رفتارتان چنین برداشتی دارم بل

جویان آنان به ا دانشمن انتظار دارم بعد از یک ترم کار صمیمانه ب. تبدیل کردم 9کمک به شما آن را به ام من متاسف. عنوان یک معلم رها بکنم به ارزیابی من احترام بگذارند و از من نخواهند معیارهاي علمی خودم را

. ام هاي شما نمره داده ي شما خوب نشده است اما من هیچ دخالتی در این امر ندارم و تنها بر اساس پاسخ که ورقهتوانم اقدام شخصی انجام گاه شما رخ دهد و من نمی ی تازه باید از مجراي دانشدر ضمن هر تغییري یا هر اقدام

"!موفق باشید .ام داده... ت الزم را به مدیر گروه در ضمن توضیحا. دهمه الاقل به خاطر گیرند ک گاه هاي مختلف تحت فشار قرار می ر بسیاري موارد، استادان در دانشد: توضیح[

. ي واقعی شان اعالم نشود گاه، نمره از دانشها جلوگیري از حذف آنجویان و مشروط نشدن دانشجویان به سرعت وجه مایل نیستند که دانش هیچ کنند به جویان ارتزاق می هایی که از پول ثبت نام دانش گاه دانش

!]صیل شوندجویان با موفقیت فارغ التح دهند تمامی دانش اه اخراج شوند و معموال ترجیح میگ از دانش

: 2مورد : جو دانش

دکتر... سالم ". را در خدمتتان بودم... درس ...که در دانشگاه ... هستم دانشجوي شما در نیمسال نخست سال تحصیلی ... من

در آزمون جبرانی تنها به یک . هم در آزمون پایان ترم شرکت کردم و هم آزمون جبرانی را برایتان ارسال داشتماي را هم که به همراهی یکی مقاله. درازي بود پاسخها به جهت عدم تطویل و روده ندادم و کوتاهی سوال پاسخ

دکتر، من در حال ... .در حال نگارش بودم، به صورت ناتمام برایتان ارسال داشتم... از دوستانم در دانشگاه

16

خوانم و می... چند وقتی است در حوزه هستم و... و با راهنمایی ... شناسی تصویب پروپوزالم با موضوع جامعهجویا شدم و فرمودند ظاهرا ... از دکتر . التحصیلی تحت فشار سنگین مالی هستم از طرفی براي فارغ. نویسم می

هاي زندگی دین ماه عقب افتادن تمامی برنامهمنزله چن این نمره به. اید شما نمره یازده را براي من در نظر گرفته... شناسی یاي تمامی دانش من در حیطه جامعهشاید برگه من گو. هاي سنگین مالی است نهمن و تحمل هزی

یا حتی دوستانم ...و دکتر ... ، دکتر ...اند همچون دکتر شناسند و کارهایم را دیده مرا مینباشد؛ اما از آنهایی که گزار خواهم بود اگر در نمره من سپاس. یا شویدمیتوانید تسلط مرا به این حوزه جو... و... یا خانم ... مانند آقاي

"با تشکر .تجدید نظر کنید یا حد اقل راهی جلوي پاي من بگذارید تا بتوانم نمره قبولی را به دست بیاورم

:سمدرپاسخ وقت قدر کافی در این مورد به. با عرض معذرت بنده دیگر مایل نیستم این پرونده را دوباره بگشایم! ... سالم... "

تان نمره ها و کار کالسی ام از روي ورقه ام و فقط ناچار بوده من در مورد دانش شما نظري نداده. ام صرف کرده ".بنابراین، متأسف هستم .بدهم

:جو پاسخ دانش

چندین و "یک درس"گرچه تردیدي جدي نسبت به صحت نمره مکتسبه خود دارم، ولی افتادن من در این "اي بالغ بر پانصد هزار تومان بابت این نخست اینکه باید هزینه. سازد قابل جبران به من وارد میرر غیر چند ض

که متاسفانه از لحاظ مالی تحت مضیقه ...) عوارض و+هزینه واحدد مجدد + شهریه ثابت (یک درس بپردازم گذاري هار ماه متحمل وقتین باید حدود چافتم و همچن اینکه از لحاظ کاري به دردسر می دوم. شدیدي هستم

سوم اینکه با توجه به احتمال جدي پذیرفته شدن در . تهران شوم؛ صرفا براي یک کالس... به ... شد از و و آمدلذا از . دهم به پایان برسانم و اال این فرصت را از دست می ماه دکترا، میبایست درس خود را تا پایان شهریور

(...) م فرصت مجددي که دادید و همچنین فرصتی که به یکی دیگر از دوستان محضر شما تقاضا دارم که علیرغشوم، اما در معدل می ، اگرچه دچار افت12داده شده، راه حلی پیش روي من بگذارید تا با کسب حداقل نمره

کردم که من تمامی تالش خود را .ام خللی وارد نشود و برنامه زندگی من و همسرم به هم نریزد فارغ التحصیلیها آن هم در سطح میدانم که تصحیح برگه و... خودم هم یازده سال است که . به سواالت خوب پاسخ بدهم

لیاقت انجام بدهم تا... امتحان شما کار دشواري است؛ اما حاضرم یا مجددا امتحان بدهم یا اینکه کار تحقیقی و .".... امید مرا ناامید نکنید .یی پیدا کنمکسب نمره قبولی را داشته باشم و از این دردسر جدي رها

:سمدرپاسخ

:لطفا به نکات زیر توجه نمایید! سالم بر شما"

تان را مشاهده گیر شوید تا اگر ایشان الزم دانستند ورقه پی... توانید از طریق دکتر براي رفع تردیدتان می. الف

17

تان را ببینید؛ کنید و نمرات واقعی

تصمیم ... اند با دکتر شان را ارسال نکرده هاي ام و در مورد کسانی که هنوز برگه فرصت ندادهمن به کسی . ب خواهیم گرفت؛

هاي وارد به شما هیچ تقصیري ندارم و خودتان مقصرید که به موقع درس را جدي بنده در مورد آسیب .ج ام توجه نکردید؛ گرفتید و به زحمات بنده و تذکراتن

اي نوشتن این موارد براي بنده غیراخالقی است چون شما از من توقع دارید که امور غیرحرفه در حال حاضر. د تان را ارزیابی کنم؛ را در کار ام دخالت دهم و بر اساس مشکالت شما ورقه

هاي آمیز است و باید در این صورت در نمره جو تبعیض تجدید نظر در یک ورقه و ارفاق به یک دانش. هي قبولی ي واقعی شما با نمره ي نمره بینم زیرا فاصله تجدید نظر کنم که بنده لزومی در این کار نمی دیگران نیز

".خیلی زیاد است و قابل اغماض نیست

:جو دانش ...سالم مجدد و سپاس از پاسخ شما"

ام و به هدرس را جدي نگرفت"دانید که می اي نکردم و بسیار متعجبم که مرا مقصر من درخواست غیرحرفه .... "ام حمات شما و تذکراتتان توجه نکردهز

در هیچ . ] ..گاه دانش.[و ... بسیار خرسندم که تا کنون در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاه ...ام به اصطالح به هیچ استادي رو نزدهام و درسی نیفتاده

...ام ایمان دارم چرا که به آنچه در برگه نگاشته. ..اعتراض خود را از مجاري قانونی پیگیر خواهم بود

زنید را زیر پا گذاشتید که شما هم اخالقی که از آن دم میالبته ... طلبم از اینکه مصدع وقت شما شدم پوزش می ...ام و به من اتهام زدید که درس نخواندهو

هرکدام از دوستان دیگري که نمره باالتري یا ... شوم که بررسی تطبیقی برگه من با آقاي بسیار خوشحال می .".... دیگر هیچ گاه مزاحم شما نخواهم شد ...کسب کرده اند، صورت پذیرد

بردها عالوه، گاه از این راه به. شود بردها خالصه نمی جویان فقط به این راه دانشفساد هاي تردید طرح بی ي استادان، گرانه و مقاومت کارانه هاي غیرهم مطابق با واکنش ،چنین هم. شود صورت ترکیبی استفاده می به

یکی از . گنجد ي این بحث نمی ها در حوصله یکایک آن ذکرشود که بینی می ها و اقدام مختلفی پیش تاکتیکي کار جویان هم شود و با فساد دانش جویان در مقابل استادي که اهل معامله نمی هاي واکنشی تکراري دانش راه

. شاید بتوان گفت که این هم شکلی از قربانی شدن است. جو است ط دانشکند، توهین و تحقیر استاد توس نمی

18

به توان گذشت که نثر این دانش جو در ناسزاگویی از حق نمی. اي واقعی از چنین واکنشی است مورد زیر نمونه : توجه است اب، خواندنی و جذّمدرس

ي جوي کارشناسی ارشد پس از عدم دریافت نمره واکنش یک دانش :6قاب : قبولی

اند و امثال شما که بوئی از تعلیم و ها حقیر شده چقدر واژه. آید کار بردن نام استاد براي شما حیفم می از به"زند و از بهم می مواجه شدن با افرادي مثل شما حالم را .کشید اید نام استاد را یدك می تربیت و انسانیت نبرده

نبود این .هاي هر استادي داشتن شعور و انسانیت است یکی از ویژگی .شوم علم و درس و دانشگاه زده میچون ( بریزم ...ام را به پاي دانشگاه دو ماه از حقوق زن و بچه ...خصلت در شما باعث شد تا بنده به دلیل درس

واحد به دانشگاه بیایم که خود 2والنی را از شهرستان براي و هر هفته یک مسیر ط) دانشجوي ترم آخر بودمعلتش هم این بود که تحقیق درس را سر جلسه امتحان به شما .ها مشکل و معضل را در زندگیم بوجود آورده ده

نمره که به خاطر ندادن تحقیق بود جرمش بهم ریختن 2آیا .ندادم و بعد از قبول آن امتناع کردید

من که شما را هرگز حالل نخواهم .واقعا انصاف داري .ها مشکل دیگر بود اي سنگین و ده زینهزندگی من و هکرد و در همه مراحل زندگیم از شما به پستی و دنائت و عدم داشتن احساس و انسانیت متهم خواهم کرد و بر

ظر من این است که شما از ن .کنم نشینند تسلیت عرض می ها و دانشجویانی که پاي درس امثال شما می دانشگاه ]3[".برید و این عقده ریشه در کودکی شما دارد یک نوع عقده روانی رنج می

جویانی که تنها نوع واکنش دانش ،اعمال فشار و انجام واکنش مستقیم :تحریمو برد اعتبارزدایی راه. 6راهی و ق به جلب همموفّ ی کهجویان دانشبسیاري اوقات . خورده است، نیست هاي فسادشان شکست طرح

گزینند زنی را برمی هاي بعدي راه برد برچسب براي انتقام یا در امان ماندن از آسیب ،شوند کاري استادان نمی همعدم أخذ درس . را تحت فشار قرار دهند ويدهند تا از این طریق ي منفی را در مورد او رواج می و نوعی آوازه

برخی از . شود ت پایین کالس خالصه نمیفقط به موارد ناشی از کیفی ،جویان دانشط برده توس استاد نامعدم شرکت خاطر ها بارها از تعطیل شدن کالس به گاه در دانش مند بط و دقیق و قانونمنضکاران هم

سازي و مکه از طریق بدنا مستقیم نیست بل جویان صرفاً بدین ترتیب، فشار دانش. اند جویان شکایت داشته دانشهاي خود تجدید کنند تا در روش بر او فشار وارد می کنند، دانی که اصولی رفتار میکردن درس استا تحریم

19

اي و عدم تسلیم در برابر فشارهاي مستقیم و غیرمستقیم بنابراین، استادان براي رعایت معیارهاي حرفه .نظر نمایدترین مهم. ز شوندهاي مناسبی براي مقابله مجه اشند و به شیوههاي مختلفی داشته ب بایست مهارت می ،جویان دانش

انگیز اب و وسوسهراه تدارك کالسی جذّ هم ، بهاقتدار علمی و اخالقی ،تیابزار استادان در چنین موقعیوگوي تصادفی با گفت .ي منفی پدید آمده را خنثا کند ي مثبتی فراهم آورد و آوازه تا از این طریق آوازه است

،گاه ي تدریس در دانش هلیهاي او اند که در سال دهد که بسیاري از آنان معترف گاه نشان می استادن دانشي بر معیارهاي حرفهتمرکزي جد سطح اند تدریج مجبور شده اند و به صی آموزش و تدریس داشتهاي و تخص

و عا انجام تحقیقات میدانی تر این مد ارزیابی دقیقبراي ه، البتّ .تر سازند را نازلتمرکز کیفی بر این معیارها .ضروري استجویان مصاحبه با استادان و دانش

گیرند و هدف مستقیم آنان در کار می جویان به بردي که دانش ترین راه ناكخطر: سازي برد پرونده راه. 7در برخی موارد به دلیل . سازي است وندهگیري از او است، راه برد پر ي آن ضربه زدن به استاد و انتقامکارگیر بهگاه این امکان را جویان گه ت بخشیدن روابط بر ضوابط، دانشیوگاه و اول کارآمد بودن نظام نظارتی در دانشنا

. هامات را به او نسبت دهندهاي اخالقی و سیاسی بسازند و انواع اتّ نی پروندهکنند که براي استاد معی پیدا میدهد که شرایط را براي اخراج یک اکز و سلسله مراتب قدرت، گاه به آنان این اجازه را میبه مررسی آنان دست

اش ت اخالقی و مرام سیاسیروزي و سراشیب دفاع از حیثی او را به تیره کم گاه فراهم کنند یا دست شاستاد از دان . قرار دهند

گاه با رعایت بودن در دانشس عضو هیأت علمی و مدرر هاي اخی دهد که در سال ها همه نشان می باري، این جویان و هاي فساد دانش مقابله با این طرح. اي کار چندان آسانی نیست وازین اصولی و استانداردهاي حرفهم

دسته از استادان ها شرایط کار آن ي ناشی از آنو ماد ،هاي روانی، اجتماعی، اخالقی ل فشارها و زیانمتحبسیار نامناسب و نامطلوب گاه کنند، عملاي خواهند بر اساس معیارهاي اخالق حرفه گاه را که می دانش

پیوندند یا ي فساد می کاران نیز خود به این چرخه شود که برخی از هم میفرسا شرایط وقتی طاقت .سازد میاي عمل خواهد بر مبناي اخالق حرفه در چنین شرایطی، مدرسی که می. نهند را زیر پا میاي کم اصل حرفه دست

اي بسیار ناامیدکننده ري از عمل به اخالق حرفهچنین تصو. ر خواهد کردکیشوت تصو نچون د کند، خود را هم . است

20

مدیران، برخی از رفاسد بودنجویان به معنی غی دانشبخشی از ذکر فساد شایان ذکر است که داًمجدعد دیگري عنوان ب به گاهی نیز گران دانش این کنشبایست به فساد نیست و در جاي خود می استادانکارمندان یا

تی که فساد در جامعه فراگیر شده استادان در چنین وضعی مدیران، کارمندان و نه تنها. گاه پرداخت از فساد دانشگاهی گران دانش دیگرکنشجویان، رواج فساد در میان دانش ،بر عکس که دقیقاً بل است بري از فساد نیستند،

. کشاند تر به دام فساد می استادان را نیز بیشمدیران، کارمندان، و نظیر

ناشی از تجاري شدن گرایی تي کمی واسطه به گاه دانش انحطاط

توان آن ریشه در شرایطی دارد که می) میبدان بپردازکه در جاي دیگري باید (جویان و فساد استادان فساد دانشکه داللت معنایی اخالقی ندارد بل جا صرفاً در این انحطاط. گاه توصیف کرد ابتذال دانشانحطاط و را با عنوان

نزول ت تدریس، سقوط کیفی. گاه دارد اي در دانش صی و حرفهمحو شدن معیارها و موازین تخص فرونهادن و برن روزافزون تعلیم و گاه، کاالیی شد ساالر بودن انتصابات در دانش گاهی، غیرشایسته هاي دانش نامه پایان تکیفی

گی در انحطاط و ابتذال برخی موارد دیگر همهتربیت، فقدان فرآیندهاي آموزشی و پژوهشی ضروري، و الوصول براي سنجش ابتذال ربی سهلاما یکی از معیارهاي تج .رخ داده است ي اخیر دهه سه گاه در ایرانِ دانش

حصیلی در هر دوره بر تعداد التّ جویان ناتوان از فارغ ي نسبت تعداد دانش هاي ایران، مقایسه گاه و انحطاط دانشو با وگ گفت. هاي دنیا است گاه هاي ایران با همین نسبت در دانش گاه جویان ورودي همان دوره در دانش دانش

مثالً حاکی از آن است که از تعداد ) گاهی دست چند ام در دنیا عنوان دانش به(نو زالند یک کارشناس ایرانی درپایان ي تحصیلی مربوطه را به شوند دوره نفر موفق می 40اکثر جویان ورودي هر دوره، حد نفر دانش 200

ق هاي هر دوره موفّ روديي و قرار نانوشته بر این است که همهگویا هاي ایران گاه اما در اغلب دانش. برسانندهاي مختلف ها در رده گاه بسیاري از مدیران دانش ،هاي اخیر در سال. پایان برسانند شان را به ي درسی شوند دوره

هاي اند و در جشن نام خود ثبت کرده حصیالن را بهالتّ گاه و رشد تعداد فارغ ی دانشافتخار رشد کمي دهی در باب توسعه گزارش. اند میز یاد کردهآنحو افتخار حصیالن بهالتّ حصیلی از آمار باالي فارغالتّ فارغ

جویان پذیرفته شده در ها، تعداد دانش گاه وسعت و مساحت دانشافزایش میزان گاه از طریق اعالم دانشسطح کویر ها و کاهش ي جنگل به یاد توسعهتر بیشگاه آدمی را التّحصیالن دانش ، و نیز تعداد فارغگاه دانش

کند تا به عدد ی اعداد و ارقام را با هم جمع میگاه آزاد اسالم دانشسابق وقتی رئیس عنوان مثال، به! اندازد می

21

دانشگاه آزاد اسالمی با ": شود گم می ت کامالًتري برسد و آن را به مخاطب عرضه کند، بحث از کیفی درشتهزار 700متر مربع فضاي آموزشی و رفاهی، سه میلیون ومیلیون 20سال فعالیت، اکنون داراي 28بیش از

واحد 400هزار عضو هیات علمی، 30هزار نفر پرسنل، 33هزار دانشجو، 600التحصیل، یک میلیون و فارغهزار 60مدرسه سما با حدود 600آموزشکده، 114مجتمع بیمارستانی، 10دانشگاهی و مرکز آموزشی،

ترین افتخارات دانشگاه باشد و امروزه یکی از مهم و پارك فناوري و تحقیقاتی می مرکز رشد 50دانش آموز و تحقیقاتی در داخل و خارج از هاي علمی، پژوهشی و آزاد اسالمی، نقش موثر و چشمگیر در عرصه فعالیت

ترین ماز کجوان جویان گاهی، دانش در بسیاري از واحدهاي دانش اما چه بسا). 1389جاسبی، ( "کشور است ؛محروم هستندمدت ي طوالنی خانه و کتاباز جمله محیط ورزش مطلوب، گاه دانشیک امکانات مربوط به

هاي وگو و همایش و کنفرانس و برنامه ها، و فقدان هر نوع بحث و گفت پایان نامهها، بگذریم از کیفیت کالسوضع فرصاي ت پژوهشی حرفهفرا آموزشی و فقدان هر نوع فعالی ،صی دیگر ت مطالعاتی و بسیاري از امور تخص

این گاهی بسیاري از این نوع واحدهاي دانش گاه وجودشان ضروري است و در گاه شدن دانش که براي دانشگاه کیست که نداند دانش. گاه ترتیب داده شده است اند و فقط صورتی از دانش امکانات درز گرفته شده

کند، عرضه میو غیره اقتصاد هاي مختلف آن نظیر بخشبه جامعه و ی که را با محصوالتبه ذکر همین .التّحصیل و فارغ جو آموزشی و تعداد دانشبایست سنجید نه با سطح فضاي می

نام از کسی بیش از ایندهم و ارجاع نمی هاي اخیر در دهه اگر به سخنان این مدیرانکنم و مورد بسنده میعالوه، ارزیابی کار مدیران گذشته به. ي به اذهان شوما است که مانع از خطور شائبهخاطر این به برم، صرفاّ نمیها نیز نه به قصد تخریب و این ارزیابی شان با هم لحاظ گردد بایست منصفانه انجام گیرد و خدمات و خطاهاي می .ردیگ انجام بود وضع که به قصد ساختن فردا و به بل

. اند هاي ایرانی دچار ابتذال شده گاه ي اخیر دانش در دههفقط نه نیست اگر که بگوییم بدین ترتیب، منصفا مورد بررسی قرار "انقالب فرهنگی"ي موسوم به بایست از دوره میگاه در ایران بعد از انقالب انحطاط دانش

گی و از دوران سازندهگاه در ایران، کید داشت که انحطاط و ابتذال دانشبایست توجه ا میکم دست گیرد و نیزها گاه ت دانشآهنگ کیفی جویان و عدم رشد هم ی دانشها و افزایش کم گاه ي بسط و گسترش دانش با پروژه

البته این فرضیه . تداوم یافته استي اخیر نیز ي اصالحات و در دوره در دوره ی آغاز شده است وبا این رشد کمدور از طرفانه و به نحو علمی و بی بهیافته است تري ي اخیر شتاب بیش گاه در دهه شفرآیند انحطاط دانکه .است قابل بررسیهاي سیاسی هبشائ

22

گاه قرار گرفته است، ها در دستور کار دانش اغلب ورودي حصیل شدنِالتّ فارغدر چنین شرایطی، که کنند تا طرفین چندگانه را از جوانب مختلف تحمل می فشار زیادي را گاه هاي تخصصی در دانش مدیران گروه

دي از شواهد متعد. کنند فشار را به استادان منتقل می این لذا آنان از روي ناچاري بخشی از. دارند راضی نگهدر حال حاضر . کنم ها پرهیز می که از ذکر آنوجود دارد گاه دانشمدیران گروه به استادان هاي و توصیه ها نامه

جو مشروط شود تا دانش ي واقعی اعالم نمی دهی این است که در اغلب موارد نمره یکی از معیارها براي نمرهاین نوع .ي تحصیل داشته باشد دي براي ادامهفرصت مجد واش حذف نگردد ي تحصیل نشود و از دوره

ت دارد که چه بسا دریافت مداوم شهریه–گرایی تکمیاکنون در سطح آموزش و -ي ثبت نام در آن اولویت رواج یافته استپرورش نیز به شد .از شهرهاي مان مختلف آموزش و پرورشفانه بنا به گزارش معلّمتأس

نظر قرار را مدکنند و معیارهاي آموزشی و تربیتی گیري می مانی که سخت، در حال حاضر معلّمختلف ایرانترین آمار قبولی را دارند، مورد تشویق آموزش و مانی که بیشدهند مغضوب آموزش و پرورش اند و معلّ می

و نظام آموزش و پرورش ه متوجآسیبی بزرگ و اساسی تهدید و از این طریق تردید بی. گیرند پرورش قرار میویژه مجلس شوراي اسالمی در این باره ورود ري بهاگذ و جا دارد مراکز سیاست شود میآموزش عالی کشور

ت آن، به مقابله با آن د و در صورت صحند و انجام تحقیقاتی میدانی و نظارتی را در دستور کار قرار دهننمای .دناقدام نمای

گیري نتیجه

یعنوان عضو کوچک بهاز منی که : ر ایممقصایم یا ورزیده قصورت گیري این وضعی ي ما در شکل شک همه بیو چنین توانستم در این باره بنویسم و در باب این روند هشدار بدهم می ي بزرگ وزارت علوم از مجموعه

ت ت را قربانی کمیاند و کیفی ها تمرکز کرده گاه ی دانشانگارانه بر رشد کم که سهل ارشدي تا مدیرانام نکردهاند و ه قرار ندادهگاه را مورد توج خود مواجهه با فساد در دانشاي که براي حفظ سمت انییران میو مد اند کرده

ترین جویان کم از قضا دانش. اند درستی انجام نداده شان را به که وظیفه اي اران و مراکز نظارتیگذ تا سیاستاجتماعی مناسبی را براي ي تقصیر را دارند چون آنان در درون ساختار روابطی که شکل گرفته و زمینه

ي مساعدي چنین زمینهکنند و در جویی خود را دنبال می دهی آنان به فساد فراهم کرده است، زیست دانش سوقگاه متمرکز شوند و در باب بر رشد کیفی دانش تقاضا دارمها گاه مدیران دانش از. کنند عمل می براي فساد

23

هاي پیشین استقرار اگر در دهه. ، تجدید نظر نماینداند بودهگاه ی دانشرشد کممعطوف به هایی که سیاستاگر اند و ها استقرار یافته و جاي خود را باز کرده گاه بختانه امروزه دانش ها مسأله بوده است، خوش گاه دانش

. ت استاکنون نوبت تمرکز بر کیفیکم دیر نشده باشد، دستبسی تاکنون

ماند؟ باقی میتی در چنین وضعیمی و تدریس آیا شوقی براي معلّه به اوصافی که ذکر شد، با توجی، راست به خاطر اگر شما جاي استادي باشید که به لبیک گفت؟در چنین محیطی چرا باید باز هم به دعوت براي تدریس

ها ذکر هایی از آن که نمونه- ا را ه گیرد و انواع توهین اي تحت فشارهاي مختلف قرار می رعایت معیارهاي حرفهها نیز گاه بختانه در همین دانش خوش اي براي تدریس خواهید داشت؟ شود، باز هم انگیزه ل میمتحم - گردید

ورزند و بدین ترتیب، اندوزي عشق می شوند که به تعلّم و دانش باز هم جوانان پرشور، فهیم، و مشتاقی یافت میفرد را ي منحصر به این حرفه هاي امروزه روزافزونِ آدمی برانگیزانند و تحمل دشواريشور و شوق معلمی را در

گران ي فساد به الگویی فرهنگی در میان کنش هاي زیسته در انتها امیدوار ام ذکر و انتشار تجربه. سازند ممکن میداشت و حفاظت از شک این راهی مردمی براي پاس بی .هاي ایرانی بدل شود و اعضاي تمامی سازمان

.مان خواهد بود سازمان

گاه آزاد اسالمی شناسی واحد تهران مرکزي دانش استادیار گروه جامعه*

نوشت پی

. میر یوسفی هستمانظر ام جناب آقاي مدیون تذکّرات دوست صاحب شناختی مورد این مالحظات روشدر . 1 .گزار ام از این بابت از ایشان بسیار سپاس. جایی دادند بهشناختی ایشان این مقاله را خواندند و تذکّرات روش

گذار داشت بنیان مناسبت بزرگ اي به رانی جویان بعد از شنیدن محتواي این مقاله که در سخن برخی از دانش. 2شناسی در ایران مرحوم دکتر غالمحسین صدیقی بیان شد، به من یادآوري کردند که در بسیاري مواقع این جامعه

ف به فساد نهادهاي معطو جویان پیش به دانش گاه هستند که آغازگر فساد اند و سان و استادان دانشخود مدرجویان گرامی و از این دانش. گاه دیده و لحاظ نشده است فساد استادان دانش ،دهند و در روایت شما می

جویان در باب این موضوع زم است دانشام، ال طور که در مقاله یادآوري کرده کنم و همان ر میسنج تشکّ نکتهوري آچنین یاد هم. اي مطرح و توصیف گردد جانبه نحو همه گري کنند تا فساد در آموزش عالی به خود روایت

24

جا الزم به همین. ي مستقلّی مورد توجه قرار گیرد گاه باید در مقاله ام که بحث از فساد مدرسان دانش کرده 15 دوشنبه روز »مدار فضیلت شناس جامعه صدیقی غالمحسین دکتر ادمانی« مراسموري است که آیاد

با یرانا شناسی جامعه انجمن سوي از انسانی علوم مندان اندیش ي هخان در 20 تا 17 ساعت از اردیبهشت ایرانی انجمن انسانی، علوم مندان اندیش خانه طباطبایی، عالمه گاه دانش شناسی جامعه علمی انجمن مشارکت تاداناس حضور با ایران شناسی انسان انجمن و ایران شناسی جمعیت انجمن ارتباطات، و فرهنگی مطالعات

محترم ریاست راد قانعی محمدامین دکتر از است الزم جا این در .گردید برگزار اجتماعی علوم کسوت پیش مراسم این در عالی آموزش در فساد بحث بیان منظور به جانب این دعوت براي ایران شناسی جامعه انجمن .کنم می گزاري سپاس شناختی روش مالحظات قسمت در مذکور مختلف هاي گاه دانش در تجربه از مقاله این در مندرج هاي قاب .3

یا ها قاب از نیمی اما ام داشته اسالمی آزاد گاه دانش در تدریس ي سابقه تر بیش من اگرچه و است شده حاصل .است دولتی هاي گاه دانش در تدریس ي تجربه از ناشی تر بیش حتّا

منابع و مآخذ

مجله ي کتاب ماه علوم ."عالی آموزش ي فزاینده شدني تجار منفی پیامدهاي") 1392(محدثی، حسن . 94- 95، ص ص 1392، آذر 69اجتماعی ایران، شماره ي

دکتر جاسبی ریاست دانشگاه آزاد پیام ") 1389(وب سایت دانشگاه آزاد اسالمی واحد الرستان . "دانشگاه ها 89 – 90به مناسبت آغاز سال تحصیلی اسالمی

http://iaularestan.ac.ir/?part=news&inc=news&id=140