AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ

. . Atatürk ilkeleri ve inkılap Tarihi

Araştırma-Uygulama Merkezi

SEM BİLD

• ... . L

\

. c ~~~!\ ~ t ~~ (?~. \\. ')....9~~

20. YÜZYILDA ANTALYA SEMPOYUMU

(Antalya, 22 - 25 Kasım 2007)

Cilt I

Yayına Hazırlayan

Doç. Dr. Mustafa ORAL

Sekreterya: Seçil ÇAKIROGLU

1973 ANTALYA

UNIVBRSITB DBSTBKLBME VAKFI

Bu kitap, Antalya Üniversite Destekleme Vakfı 'nın katkılarıyla basılmıştır.

Akdeniz Üniversitesi Rektörlüğü Dumlupınar Bulvarı Yerleşke/ ANTALYA

www .akdeniz.edu. tr

Akdeniz Üniversitesi Yayınları Yayın No: SM3

Yayınlayan ve İsteme Adresi Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma-Uygulama Merkezi Kampüs/ Antalya

Tel: 0242-310 17 59 Fax: 0242-227 32 27 e-mail: ataturkilkeleri<?Pakdeniz.edu. tr

Bu kitabın her türlü yayın hakkı Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araş­tırma-Uygulama Merkezi'ne aittir, tüm hakları saklıdır. Kitabın tamamı veya bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre, kitabı yayınlayan Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma-Uygulama Merkezi'nin izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiy­le çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz.

ISBN: 978-975-70666-91-2

Kapak Tasarım: Derya BARKIN

l. Baskı Temmuz 2008 Akdeniz Üniversitesi Basımevi, 31017 65, ANTALYA

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ .................................................................. 7-8 ÖNSÖZ ................................................................. 9-10

1. Prof. Dr. Tuncer BAYKARA, "XX. Yüzyıl Başlarında Antalya", s.11

2. Sadettin ERTEN, "(1923-1950) Yirminci Asrın İlk Yarısında Antalya", s.23

3. Doç. Dr. Mustafa ORAL, "Kurtuluş Savaşı'nda Antalya'da İstihbarat ve Propaganda, s.31

4. Doç. Dr. Iryna M. DRYGA, "1930'/arının Haliçya (Polonya-Ukrayna) Seyahatname/erin­de Güney Anadolu ve Antalya Yöresi Halkı", s.51

5. Ali YILDIZ, "Bereket İnancı ve Bereket Motifleriyle Bağıntılı Olarak Gazipaşa-Taşeli Çiftçilerinde Bereket Taşı", s.61

6. Prof. Dr. Ahmet ÖZGİRA Y, "Antalya ve Türkiye -İtalya İlişkileri (1930-1938) ", s. 72

7. Mikhail KOZHEMY AKİN, "Antalya asa Naval Base During The World Wars I & 11. ", s.85

8. Dr. Şaban ORTAK, "Büyük Savaşın(/. Dünya Savaşı) Eşiğinde Antalya", s.90

9. Yrd. Doç. Dr. Salih TUNÇ, "Fransız Belgelerine Göre J. Dünya Savaşı Yaklaşırken Antalya'da İtalyan Faaliyetleri", s.118

10. Av. İsmail YILDIZ, "Kurtuluş Savaşında Alanya", s.129

11. Prof. Dr. M. AkifERDOGRU, "Onyedinci Yüzyılda Antalya'nın Elmalı Kazasında Bir Ahi: Ümmi Sinan", s. 166

12. Şakir ŞEN, "Elmalı'da Zekir Oyunu", s.172

13. Öğr. Gör. Aydın BEDEN, "Konya Vilayet Salnamelerine Göre XX. Yüzyılın Başlarında Antalya'nın Sosyo-Ekonomik Yapısı", s.176

14. Yrd. Doç. Dr. Selçuk UYGUN, "Antalya Halkevinin Yaygın Eğitim Faaliyetleri", s.197

15. Yrd. Doç. Dr. Emine ALÇITEPE- Yrd. Doç. Dr. Galip ALÇITEPE, "Kemalist Devrim Sürecinin Antalya 'ya Armağanı Olan Kurumlardan Sıcak İklim Nebatları Teksir ve Islah İstasyonu Hakkında Bir Değerlendirme", s.216

16. Arş. Gör. Fatih BAŞBUÔ - Fırat BAŞBUÔ, "19. Yüzyıl Sonu, 20. Yüzyıl Başlarında Antalya'da Eğitim ve Kültür Faaliyetleri", s.232

17. Arş. Gör. Özgür BAL UZUN, "Antalya 'nın Modernleşme, Sanayileşme ve Kentleşme Sürecinde Bir Yapıtaşı: Antalya Ferrokrom Fabrikası", s.243

18. Dr. Yaşar KALAFAT, "Antalya Yöresi Örnekleri İle Türk Kültür Coğrafyasında Süpürge İnancı", s.259

19. Musa SEYİRCİ, "Antalya Tahtacıları Üzerine Bir Deneme", s.266

20. Mehmet AK, "20. Yüzyılda Serik'te Yörükler", s.278

21. Yrd. Doç. Dr. Hilmi DEMİRKA YA, "Antalya 'ya Yönelik İç Göç: Psiko-Sosyal ve Kültürel Sonuçları", s.297

22. Y rd. Doç. Dr. Kenan ARIBAŞ, "Antalya Kentinin Nüfus Coğrafyası", s.302

23 . Arş . Gör. Emine ATMACA, "Antalya İli Korkuteli İlçesinin Etnik Yapısı ve Ağızlara Yansıması", s.322

24. Arş. Gör. Güven DİNÇ, "20. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya Nüfusu", s.349

25. Prof. Dr. Sevinç GÜÇLÜ, "Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Kentsel Dönüşüm ve Antalya", s.3 7 4

26. Dır· A. Serap FIRAT, "~ir Modernleşme Projesi Olarak Kentsel Gelişimi İzlemek: Antalya Örneği", s.387

27. Dr. Elif Özlem AYDIN, "Cumhuriyetin Kuruluşundan Günümüze Antalya'daki Kentsel Gelişim", s. 408

Giriş

20. YÜZYILIN İLK YARISINDA ANTALYA NÜFUSU

Arş. Gör. Güven DİNÇ*

Bu çalışmanın konusunu 20. yüzyılın ilk yarısında Antalya nüfu­su oluşturmaktadır. Antalya nüfusunun miktarını ve özelliklerini tespit edip ortaya çıkarabilmek için kullanılan esas kaynaklar Osmanlı ve Cum­huriyet dönemi salnameleri ile T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdür­lüğü tarafından düzenli olarak yapılan nüfus sayım sonuçlarıdır.

Bir bölge ya da ülkede yaşayan insan sayısına nüfus [population] denir. Toplumların ilerlemesine ya da gerilemesine etkide bulunan en önemli faktörlerden biri olan nüfusun artıp-azalması savaşların ve önemli tarihi olayların bazen sebepleri bazen de sonuçları arasında yer almakta­dır.

Nüfus sayımları, toplumu meydana getiren fertlerin sayı, cinsiyet, yaş, meslek, dil, din ve öğrenim durumlarını ortaya koyduğundan toplum­ların sosyolojik, ekonomik ve tarih! yönlerini araştırmak, sosyal tarihleri­ni ortaya çıkarma konusunda oldukça önemlidir. Bu nedenle nüfus ile ilgili bilgi edinme arzu ve ihtiyacı, yine toplumların var olması ile başla­mıştır.1

Gerçekten de Mısırlıların, Çinlilerin, Yahudilerin, Romalıların, idari, mall ve askeri amaçlarla sayımlar yaptıkları bilinmektedir. Orta­çağ' da da nüfusun miktarını tespit için çeşitli sayımlar yapılmıştır. Ancak bu devirdeki sayımlar oldukça düzensiz ve tahmini usullerle gerçekleştiri­liyordu.2

Modem sayımların yakın bir geçmişi vardır. İsveç 'te ilk sayım 1749, Amerika'da 1790, İngiltere'de 1801 yılında yapılmıştır. 19. yüzyıl­da Avrupa' da nüfus sayımı yapmak moda haline gelmiş ve sayımlar ilkel biçimlerden kurtularak daha gelişkin yöntemlerle uygulanmıştır. Bu yön-

•Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı/ANTAL­y A. gdinc@akdeniz.edu.tr

1 Sabahattin Alpat, Türkiye'de Nüfus Sayımları ve Türkiye'nin Nüfus Yapı­sındaki Değişmeler, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Genel Müdürlüğü Kütüphanesi No: 754, s.2

2 Ratip Yüceuluğ, Nüfus Sayımları, Cihandaki Tarihçesi ve Gayesi, Türk­lerde Nüfus Sayımları ve Tarihçesi, Türkiye'de istatistik Teşkilatı ve Tarihçesi, T.C. Başbakanlık İstatistik. Genel Müdürlüğü, Ankara, 194 7, s.6-7.

349

---~----=-------

temler birliklerini tamamladıktan sonra nüfus sayımı yapan İtalya ve Al­manya' da da görülmektedir.3

1- Tiirkiye'de Nüfus Sayımları ve Antalya Niif11sll Nüfus sayımlarının Türk:iye'de tarihsel bir geçmiş i vardır. Selçuk­

luların ve İlhanlıların İran bölgesinde nüfus sayımları yaptıkları bilinmek­tedir. Osmanlı Devleti'nde son dönemlere kadar nüfus sayımı gerçekleşti­rilmemiş olmakla beraber, vergi amaçlı yapılan "tahrir"lerden tahmini nüfus hakkında önemli değerler elde edilebilmektedir. Konumuz bakı­mından önemli olan Teke sancağına ait tahrir defterleri üzerine yapılan çalışmalarda [1530) Antalya kentinin tahmini nüfusu gayrimüslimlerle beraber 3.866 olarak tespit edilmiştir.4

Tahrir defterleri nüfusu değil, toprağ ı ve vergi veren mükellefleri belirlemeyi hedef alan bir yöntemdi . Osmanlı Devleti'nde toprak sayımı­nı esas almayan ilk sayım 1246 (1830/183 L] yılında gerçekleştirilmiştir. Dönemin padişahı II. Mahmut bu sayımla, müslim ve gayrimüslim nüfu­su ortaya çıkartmayı, böylece Yen içeri Ocağı ' nm yerine kurulan ordu için ülkedeki aktif gücün, yani askere alınabilecek Müslüman erkek nüfus ve cizye mükell efi gaydmüslim nüfusun tespitinin yapılması gayesini güt­müştür. Yapılan sayımda Rumeli ve Anadolu'da toplam 3.753.642 vergi­ye tabi ve asker olacak yaşa gelmiş erkek nüfus sayıJmıştır.5

Yapılan bu ilk nüfus sayımında Antalya şehir merkezinde 2.879, tabi nahiye ve köylerde 1 .963 nüfus tespit edilmiştir. Anadolu Eyaletine bağlı6 Teke Sancağı geneHnde bak:ıld1ğında ise toplamda 35.839 nüfus sayılmı~ tır. Bu toplam rakama Mora'dan göç eden muhacirler (522 kişi] dahil iken gayrimüslim nüfus dahil değildi.7

3 A.g.e., s.8.

4 Behset Karaca, XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitabevi, Isparta, 2002, s.123.

5 Stanford Shaw, "The Ottoman Census System and Population, 1831-1914", lnternational Journal of Middle East Studies, Vol.9, No: 3, Oct. 1978, s.325-26.

6 Nüfus sayımının yapıldığı dönemde Anta lya, merkezi Kütnhya'da olan Ana­dolu eyaletine bağlı 15 sancaktan biri konumundaydı . Bkz. l'azıla Akbal " 1831 Tarihinde Osmanlı lmparatorlıığımda idari Takı•imrıl ve Nüfiıs", Belleten, C.XV, S.60 TTK, Anka­ra l995, s.6 19-20; nets-i Antalya ve ona bağ'Jı köyler, Elmalı, Kaş, Kalkan, Finike, Eğri­di maa Kardıç, Serik maa Beşkonak , Bucak maa Gem1iği ve Kızılkaya kaza la rı ile İstanos (Korkuteli), Karaveliler maa Has nahiyeleri olarnk bölClnmUştü . Enver Ziya Kaml , Osnınnh lmparııtorluğu ' nda 11k Nüfus Sayımı , Başveka let istatistik Umum Müdürlü­ğü, Ankara, 1943, s.122

7 Kemal H. Karpat, Ottoman Population 1830-1914, The University of Wisconsin Press, London, 1985, s.112; Karal, a.g.e., s.122.

350

1831 sayımından sonra 1844, 1852 (Rumeli' de) ve 1856 (Anadolu ve Suriye'de) yılında kısmi de olsa nüfus sayımları yapıldığı bilinmekte­dir.8

19. yüzyıl ortalarına ait Antalya nüfusu üzerine yapılan çalışma­larda9, Antalya'da bir ailenin ortalama 5 kişiden oluştuğu ve kentin tah­mini nüfusunun 13.000 dolaylarında bulunduğu saptanmıştır. Bu tahmini nüfusun %5'lik diliminin gayrimüslimlerden oluştuğu da bilinmektedir.

Antalya'nın 19. yüzyılın üçüncü çeyreğine ait nüfus bilgilerini sı­nırlı da olsa Konya Vilayeti Salnamelerinden öğrenebilmekteyiz. 1872/73 [1289] yılı Konya Vilayeti Salnamesine göre Antalya şehir merkezinde vergiye tabi 4.967 erkek nüfus vardı. Köyleriyle birlikte bu rakam 7.868 kişiye ulaşmaktaydı.' o

19. yüzyılın son çeyreğinde Osmanlı nüfus istatistiklerinde, 1877178 [1294] yılında Konya vilayetine bağlı Teke Sancağı'nda [Akse­ki, Elmalı, Kaş, Alaiye] 80.391 tahmini erkek nüfus mevcuttu. 11 Aynı yıl Osmanlı Devleti'nin toplam tahmini nüfusu ise Ravenstein'a göre 25.986.868idi.1 2

Osmanlı Devleti'nde gerçekleştirilen en önemli nüfus sayımların­dan biri 1881/82 tarihlidir. Sayımda Konya Vilayeti 'ne bağlı Teke San­cağı 'nda 92.071 kadın, 92.061 erkek ve toplam 184.132 kişi bulun­maktaydı. Antalya şehir merkezinde Müslüman nüfus büyük çoğunlukta olmakla beraber 4.324 [% 6] gayrimüslim bulunmaktaydı.13

1888/1889 [1306] yılında ise Antalya sancağında 5 kazada 156. 168 Müslüman olmak üzere toplam nüfus 172.854 kişi idi . 14

19. yüzyıl Osmanlı Devleti'nde nüfusun en fazla değişime uğradığı dönem olurken yaşanan göç dalgaları etnik ve dini dönüşümlere yol aç­mıştır. Bu durumu kısmen Antalya' da da tespit etmek mümkündür. An-

8 Yüceuluğ, a.g.e., s. 11.

9 Güven DiNÇ, 'Şer'iyye Sicillerine Göre Xl . Yüzyıl Orttıltımıdcı Antalytı'da Ailenin osyo-Ekonomik Dummıı ', OTAM, Ankara Üniversitesi Yayuılan, S. 17, Anka­ra, 2005; Ri fat Ôzdeınir, "O nıanlı Döneminde Anıa lya 'nm Fiziki ve Demografik Yapıs ı (1800-1867), XI. T ürk Tarih Kongre i, Arıkara:5·9 E ylül 1990, C. TV TTK., Ankara, 1994, s. 1397-1398.

10 Muhammet Güçlü, XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya, Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yayınlan, Antalya, 1997, s.42.

\

l 1 Karpat, a.g.e., s. 119.

12 Bkz. E.G. Ravenstein, "The Populations of Russia and Turkey'', Journal of the Statistical of London, Yol. 40, no: 3, (Sepi. 1877), s.455.

13 Kemal H. Karpat, "Ottoman Population Records and the Census of 1881182-1893", International Journal ofMiddle East Studies, Vol.9, No: 3, Oct. 1978 s.271..

14 Bu nüfusa kadınlar da dahildir. Güçlü, a.g.e., s.43.

351

talya 'ya gelen Mora ve Girit muhacirleri bölgede hissedilir bir etkide bulunmuşlardır.

2- 20. Yüzyılda Osmanlı Dönemi Antalya Nüfusu 20. yüzyılın hemen başında Antalya ni.ifusuııa dair bilgileri son dö­

nem Osmanlı tarihi çalışmalarında en önemli kaynaklardan biri olan sal­namelerden öğreniyonız.i 5 Yüzyılın hemen başmda 1899/1900 [Hicri 1317] tarihli Konya Vilayeti Salnamesine göre, Teke Sancağı; Antalya, Alaiy e, Akseki Eimalı ve Kaş kazalarından oluşmaktaydı. Bu kazalara bağlı 1 l nahiy e ve 524 köy bulunmaktaydı ve kaza, nahiye ve köyler itibariyle Teke Sancağı genelinde 190.062 Müsltiman ve 6.647 gayrimüs­lim nüfus mevcuttu.1 6

Osmanlı yönetimi yukarıda açıklandığı üzere l 9. yüzyılın son çey­reğinde başarılı başarısız çeş itli nüfus sayımı girişimlerinde bulunmuştur.

Bu sayımlar elbette savaş ortamının olmadığı yıllarda ve bölgelerde yapı­labilmekteydi. Bu açıdan bakıldığında Osmanlı Devleti, 20. yüzyılda Balkan savaş larıyla başlayan sürekli savaş ortamında bulunduğundan

sayım gerçekleştiril ebilecek uygun ortam bulunamamıştır. Dolayı ıyla 1905/06 yılında yapılan nüfus sayımı Osmanlı Devleti'nde yapılan son nüfus sayımı olarak tarihe geçmiştir.17

Bu sayımda kazalar tek tek ele alınmayıp, sancaklar bütün olarak değerlendirilmişlerdir. Ancak daha önceki sayımlar gibi yine dini faktör­lerin belirleyici olduğu bir sayım olmuştur.

Millet Erkek Kadın Toplam Müslüman 113.502 11 l .777 225.279

Rum 5.174 5.081 10.255 Ermeni 270 254 524 Bulgar 5 5 Yahudi 139 119 258

Çingeneler 212 191 403 Yabancı 30 30 Toplam 119.332 117.422 236.754

Tablo 6: 1905106 Osmanlı Son Nüfırs Sayımı-Antalya Sancağı Nüfusul8

15 tiki 1847 yılında Devlet-i Aliyye Salnamesi olarak neşred.ild ikten sonra l 866/67 y ılında vilayetler için de ayrı ayrı salnameler çıkarıldı . Antalya ' nın bağlı bulun­duğu Konya vilayetinin ilk salnamesi 1.868/69 yılında yayımlandı . Ayrıntılı bilgi için bkz; Hasa Duman, Osmanlı Siilnllmelcri ve Nevsnlleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu, C. 1, Kül tür Bakıınlığ ı Yay., Ankara 1999 s. 114.

352

16 Konya Vilayeti Salnames~ 13 17, s.225. Bundan Sonra KVS.)

17 Karpat, a .g.e., s. 35. 18 A.g.e., s. 164.

~-------------

\

Sayıma göre Antalya [Teke] Sancağının toplam nüfusu 236.754 olup bunun 119.332'si erkek, 117.422' sini kadınlar oluşturmaktaydı.

Müslüman nüfus [Türkler]% 95'le büyük çoğunluktaydı. Gayrimüslimler arasında en kalabalık bölümü Rumlar [ 10.255) oluştururken 30 kişi de yabancılar tasnifinde sayılmıştır ki bunlar da konsolosluk görevlileri ile ticaret amacıyla Antalya' da bulunanlardır.

1906/07 [Mali 1322) tarihli Konya Vilayeti Salnamesi Antalya nü­fusu hakkında daha ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Kazaların ayrı ayrı

gösterildiği salnamede nüfus yine millet temelinde ele alınsa da erkek ve kadın nüfus ayrı sütunlarda listelenmiştir. 1906/07 yılında Antalya kaza­larının nüfusuna ait bilgiler aşağıda tablo halinde gösterilmiştir.

Antalya Kazası; ı 9

Millet Kadın Erkek Toplam İslam 44.243 45.891 90.134 Rum 3.243 3.096 6.339 Ermeni 19 39 58 Musevi 78 77 155 Kıpti 191 212 403 Toplam 47.774 49.315 97.089

Tablo 1: 1906/07 Antalya Kazası Nüfusu

Elmalı Kazası;2 ı

Millet Kadın Erkek Toplam

İslam 14.477 14.667 29.144 Rum 111 111 222 Ermeni 198 194 392 Kıbti 125 122 247 Toplam U.911 15.094 30.005

Tablo 3: 1906/07 Elmalı Kazası Nüfusu

19 KVS, 1322, s.151

20 KVS, 1322, s. 157.

21 KVS, 1322, s.162.

22 KVS, 1322, s.168.

Akseki Kazası;20

Millet Kadın Erkek Toplam İslam 16.539 15.921 32.460

Tablo 2: 1906-07 Akseki Kazası Nüfusu

Alaiye Kazası;22

Millet Kadın Erkek Top-lam

İslam 24.913 24.166 49.079 Hıristiyan 815 762 1577 Musevi . 15 15 30 To lam 25.743 24.943 50.686 Tablo 4: 1906/07 Alaiye Kazası Nüfusu

353

Kaş Kazası;23 Millet islam Rum Ermeni Kıbti

Toplam

Kadın

11.214 15 3 63 11.295

Erkek 11.115 25 3 62 11.205

Tablo 5: 1906/07 Kaş Kazası Nüfusu

Toplam 22.329 40 6 125 22.500

1906/07 yılında Teke Sancağı toplam nüfusu gayrimüslimlerle be­raber 232. 740 kişi idi. Kadın erkek nüfusu 116.4 78 erkek, 116.262 kadın ile birbirine yakındır. En fazla ve en az nüfusa sahip kazalar Antalya ve Kaş idi. Müslüman nüfus 223.146 kişi ile% 96'lık bir oranda bulunurken gayrimüslim nüfus toplamı 9.594 kişi ve% 4'lük bir orana sahipti.

1905 sayımı ile 1906/07 yılı için Konya Vilayeti Salnamesi üzerin­den verdiğimiz rakamlar yan yana getirildiğinde aralarında büyük farklı­lıklar olmadığı görülmektedir. 1905 sayım sonuçları 1881/82 sayımı ile karşılaştırıldığında ise 23 yıllık süre sonunda yaklaşık% 28,6'lık bir artış var demektir.

K. Karpat, 1914 yılı nüfus istitatistikleri için, 1905/06 sayım sonuç­larını içeren, tarihi belirtilmemiş olmakla beraber yaklaşık 1906 yılına tarihlenen bir nüfus defteriyle 1914 yılı için verilen ve 1905/06 sayımının esas alındığının belli olduğunu belirttiği bir çizelge vermiştir. 24

Çizelgede, bağımsız Antalya sancağı, Elmalı, Alanya, Akseki, Kaş, Manavgat, Korkuteli, Finike olmak üzere kazalara ayrılmıştır. Burada dikkati çeken husus önceki dönemlerde 5 kaza olarak gösterilen sancakta Manavgat, Korkuteli ve Finike'nin de kaza olarak ortaya çıkmasıdır. Te­baa yine Müslüman [Türk], Rum, Ermeni, Bulgar, Yahudi, Çingene, Bul­gar vb. millet temeli üzerinde değerlendirilmiştir. Ancak çizelgede kadın erkek oranları gösterilmemiştir. Çizelgeye göre Müslüman nüfus% 95'lik oranla büyük kesimi oluşturmakta olup, gayrimüslim tebaa arasında ise Rumlar yine çoğunluktadır.

\ 23 KVS, 1322, s.175 .

24 A.g.e., s. 35; Benzer bir ifadeyi Shaw da kullanmış olmasına rağmen Shaw, 1914 yılı verilerini son Osmanlı nüfus sayımı olarak nitelemiştir. Bkz. Shaw, a.g.m., s.336.

354

Teke [Antalya] Sancağı

Müslüman Ermeni Yahudi Çingene Toplam Antalya 70.165 141 173 78.317

Elımılı 25.081 484 3:16 26.2'.'.6

Ala iye 32.390 33 14 34.314

Akseki 34.384 34.449

Kaş 19.210 5 20.243 Manavgnt 19.411 19.467

Korkuteli 23.534 23.534

Finike 11.587 44 271 13 . 136

Toplam 235.762 630 250 621 249.686

Tablo 7: 1914 Yılı Osmanlı İstatistiği-Antalya Sancağı Nüfusu25

Merkez Antalya kazasının nüfusunda görülen belirgin düşüşün ne­deni daha önce nahiye olarak Antalya'ya bağlı Korkuteli'nin yeni kaza olarak idari taksimattaki durumunun değiştirilmiş olmasıdır.

Justin McCarthy, verdiği rakamlarda bu çizelge üzerinde bazı dü­zeltmeler yaparak Rum nüfusu 15.74026 , Ermeni nüfusu 80027 olarak göstermektedir.

3- Cumhuriyet Dönemi Antalya Niifusu Türkiye' de nüfus konusu ulusal politika bağlamında ilk kez Atatürk

tarafından ele alınmıştır. Atatürk, Türkiye nüfusunun artması, ulusal sağ­lık sorunlarının çözülerek ölümlerin azaltılması, bireylerin ülkeye faydalı birer vatandaş olarak yetiştirilmesi yönünde görüşlerini açıklamış ve bu­nu büyük millet olmanın gereği olarak nitelemiştir.

Türk nüfusunun, ülkenin katkı nmasında etkin bir rol oynaması, ye­ni Türkiye'nin çağdaş yönetici kadrosunun en önemli amaçlarından bi­riydi. Ayrıca, uzun savaş yıllarında azalan nüfusun, ekonomik, sosyal, siyasal ve askeri yönlerden olumsuz etkiler yarattığı da hissedilmekteydi.

1923 'teki nüfus miktarı ancak dolaylı tahminler yapılarak elde e­dilmiştir. 1935 yılı nüfus sayımından geriye doğru projeksiyon yöntemiy­le yapılmış olan bu tahminler; 1923 yılı için 13 milyon l 00 bin kişilik bir

25 Karpat, a.g.e., s. 182.

26 Justiıı McCarthy, Müslümanlar ve Azınlıklar-Osmanlı İmparatorlu­ğu'nda Nüfus ve İmparatorluğun Sonu, (Çev. Bilge Umar), İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1998, s.101.

27 A.g.e., s.88.

355

rakam ortaya çıkarmıştır. Bu tahminin alt sınırı 12 milyon 967 bin, üst sınırı da 13 milyon 219 bindir. 28

Cumhuriyet döneminde Antalya nüfusu ile ilgili ilk bilgileri 1926-27 yıllarından itibaren alabiliyoruz. Bu tarihte Antalya Vilayeti 8 kaza ve 16 nahiyeden oluşmaktadır. Bunlar; Antalya [Kemer], Alaiye [Demirtaş, Kızılağaç, Gürülü ve Gazipaşa], Akseki [İbradı, Sülles] Elmalı, Kaş [Kalkan, Kale], Korkuteli [Kızılcadağ, Bozova], Finike [Kozca, Kumlu­ca], Manavgat [Beşkonak, Taşağıl], Serik [Gebiz] kazalarıdır. Ayrıca bu kaza ve nahiyelere bağlı toplam 577 köy vardı.29 Belirtilen yılda vilayet genelinde 226.704 nüfus olup, 4.192 doğum, 1.981 evlenme, 288 boşan­ma olayı gerçekleşmiştir. 30

3.1- Cumhuriyet Türkiyesi'nin İlk Nüfus Sayımı ve Antalya Nüfusu Türkiye Cumhuriyeti'nde ilk nüfus sayımı 28 Ekim 1927 [28 Teşri­

nievvel 1927] tarihinde gerçekleştirilmiştir. Daha güvenilir bilgiler edini­lebilen bu sayımda ülke genelinde 6.563.879 erkek, 7.084.391 kadın ol­mak üzere toplam 13.648.270 kişi sayılmıştır. 31 Ne var ki, bu ilk nüfus sayımının birkaç yüz bin kişilik bir eksiklik içerdiği bilinmektedir. Do­layısıyla, 1927 yılındaki gerçek/resmi olmayan Türkiye nüfusunun 14 milyon kadar olduğu ileri sürülmektedir. 32

Yapılan ilk sayımda Antalya'da şehir merkezinde 17.365, merkez köyler ve kasabalar ile beraber 36.324 kişi bulunmaktadır. Antalya ile beraber toplam 9 ilçede 204.372 kişi sayılmıştır. Bu nüfusun 93.212'sini erkek, 11 l.160'ını kadınlar oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle vilayet nüfusunun % 54'ünü kadın, % 46 ' sını erkek nüfus teşkil etmekte idi. Alan bakımından geniş vilayetlerden biri olan Antalya'da km2 'ye düşen kişi sayısı ortalama 10,4 idi. Rakamlara bakıldığında Antalya merkez nüfusunun vilayetin genel nüfusuna oranı% 8'lerde kalmaktadır.33

28 Frederic C. Shorter, "The Population of Turkey After War of Independence", Internatlonal Journal of Middle East Studies, Vol.17, No: 4, Nov. 1985, s.419-421.

29 T.C. Devlet Salnamesi, 1926-1927, s.548. Bir yıl öncesi idari taksimata bakıldığında biraz farklılıklar olduğu görül mektedir. Vilayete bağlı Alaiye, Akseki, Ma­navgat, Korkuteli, Kaş, Finike, Elmalı kazaları · Anta lya merkez kazasının Serik, Gebiz, Millü, Kemer, Kızılkaya nahiyeleri ile vilayet genelinde ·ı s nahiye bulunmaktaydı. T.C. Devl~t Salnamesi, 1925-1926, s. 354

\ 30 T.C. Devlet Salnamesi, 1926-1927, s.548.

31 T.C. Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, Mufassal Neticeler, Ankara, 1929, s.XX.

32 Shorter, a.g.m., s.422.

33 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.III.

356

-

\

İlçe Erkek Kadın Toplam Nüfus Yo-ğunluğu

[km2)

Antalya 17.373 18.951 36.324 12.2 Alaiye 15. 167 19.275 34.442 10.2 Korkuteli l 1.863 13.553 25.416 15.8 Akseki 9.807 14.872 24.679 12.9 Kaş 9.042 10.821 19.863 8.0 Manavgat 8.168 9.273 17.441 8. 1 Elmalı 7.418 8.794 l 6.212 10.4 Finike 7.168 7.945 15. 113 7.6 Serik 7.206 7.676 14.882 9.6 Toplam 93.212 111.160 204.372 10.4

Tablo 8: 1927 Nüfus Sayımı ve Antalya Nüfusu 34

Antalya'da 204.372 kişi içerisinde 102.780 bekar, 79.891 evli, 19.973 dul, 1.638 boşanmış ve 90 adet durumu tespit edilememiş kişi vardı.35 Bu­na göre Antalya'da bekarlar çoğunluktaydı. 19.973 kişi olan dul nüfusun 19.015'inin kadın ve sadece 958'inin erkek olması Antalya'daki erkek nüfusun uzun savaş yıllarında kayıp verdiğini açıkça göstermektedir.

Nüfusun yaş guruplarına bakıldığında yoğunluğun 20 ile 45 yaşları a­ralığında olduğu görülür [% 36]. Ancak belirtilmesi gereken nokta bu yaş aralığında kadın-erkek nüfus rakamlarında 44.120 kadın ve 28.593 erkek ile belirli bir fark bulunmasıdır. Diğer yaş aralıklarında böylesine bir fark bulunmamaktadır. Büyük yekun tutan başka bir yaş aralığı 35.908 kişi ve % 18 ile 13-19 aralığıdır. 36 Aynı dönemde bu özellikler ülke geneli için de söz konusuydu.37

Bu verilere bakarak Antalya'da sosyo-ekonomik ve kültürel gelişimi sağlayacak demografik bir alt yapının var olduğu ileri sürülebilir. Toplum­sal gelişimi sağlayacak temel unsurun çalışıp üretebilecek belli insan gücü­nün bulunması gerekliliği düşünüldüğünde bu görüşü söyleyebilmek An­talya için hiç de zor olmamaktadır.

1927 yılında Antalya'da bir mesleği olduğu tespit edilen 85.656 kişi­den 75.018'i ziraat ile meşguldür. Bu da yaklaşık% 88'lik bir orana isabet

34 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.III.

351927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.129-130.

36 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.XXI.

37 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.129-120; Türkiye genelinde de nü­fus yoğunluğu 4.949.520 kişi ile 20-45 aralığında ve kadın-erkek sayılarında en büyük farkın yine bu aralıkta olduğu görülmektedir. Ülke genelinde 2.797.916 kadın 2.151.604 erkek vardı. 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.XXXII .

357

etmektedir. 38 Yani Antalya halkı geçimini büyük çoğunlukla zirai faaliyet­lerden sağlamaktadır. Dolayısıyla Cumhuriyetin ilk yıllarında Osmanlı' dan alınan geleneksel yapının bir devamı biçiminde zanaata veya ticarete da­yanmayan ekonomik profilin aynı şekilde devam ettiği anlaşılmaktadır.

Türkiye'nin okuma yazma bilen birey sayısına paralel olarak Antalya genelinde sadece 11.00 l kişi okuma yazma bilmektedir. 193.371 kişinin

okuma-yazma bilgisi yoktur. Yani okuma yazma bilenlerin oranı % 5 ile Türkiye ortalamasının altında kalmıştır.39 Nüfusun 21.361 ' inin 7-12 ve 3 5. 908' inin l 3-19 aralıklarında olduğu düşünülürse okula gitme yaşında oldukça önemli bir nüfusun var olduğu ortaya konulabilir.

Yapılan sayımda Osmanlı sayımlarının bir devamı olarak demografik yapı bakımından dini guruplara mensubiyet de ele alınmıştır. Buna göre 204.372 kişilik nüfusa sahip Antalya'da 204.272 Müslüman, 99 da gayimüslim nüfus mevcuttu.40 Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde Antalya'da % 5'lik dilimle 13-15 bin civarında olan gayrimüslim nüfusun böylece %o 0,5 nispetine düştüğünü görmekteyiz. Elbette bu yapıyı dönüş­türen 1923 yılında Türkiye ile Yunanistan arasında imzalanan Nüfus Mübadelesi Anlaşması idi.41

Anadili itibariyle de tasnife tabi tµtulan nüfusun büyük çoğunluğu Türkçe konuşmaktadır [202.118 kişi]. Türkçe dışında değişik batı ve doğu dilleri bulunmakla birlikte, 1.324 Rumca konuşan kişi bulunmaktadır.42

Sayıma göre Antalya'da 99 gayrimüslim nüfus bulunduğuna göre 1.324 Rumca konuşan nüfusun büyük kısmı Müslümandır. Bu ise mübadele ön­cesinde ve sonrasında Yunanistan'dan veya Yunanca konuşulan bölgeler­den belli miktarda nüfusun Antalya'ya gelmiş olduğunu göstermektedir. Nitekim sayılan nüfusun hemen hemen tamamına yakınının [203.364 kişi] Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında doğmuş olmasına rağmen 387 kişinin Yunanistan doğumlu olması bu görüşü doğrulamaktadır.43

38 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.XXXV; aynı durum ülke genelin­de de geçerlidir ülke genelinde mesleği bilinen ve çalışan 5.351.215 kişiden 4.368.061 'i ziraatla uğraşmaktadır. 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.XL Vl.

39 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.XXXV; ülke genelinde sadece 1.111.496 kişi okuma yazma bilmektedir. 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s. XLVI.

4o 1 kişi de durumu tespit edilemeyenler tasnifinde kaydedilmiştir. 1927 U­mumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s.141-143.

1 \ 41 Nüfus mübadelesinde Antalya için bkz: Ramazan Tosun, "Türk-Rum Müba-

delesi ve Antalya", Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu, (18-19 Aralık 2003), Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkıHl.p Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Antalya, 2006, s.245-254.

358

42 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-1, s. 147-148.

43 1927 Umumi Nüfus Tahriri, FasikUl-1, s. 160.

\

Sakatlıklar itibariyle de sayıma tabi tutulan nüfus içerisinde Antal­ya'da, toplam 3.188 özürlü vatandaş bulunmaktaydı. Sayımda elde edilen bu rakam sayesinde Antalya halkının fiziki yönlerden sağlam olduğunu söylemek mümkündür. Böylece Cumhuriyetin ilk yıllarında nüfusun çalı­şabilirliği ve sağlamlığı bakımından Antalya ve çevresinin büyük yararlar sağlayacağı aşikardır. Öte yandan nüfusun en fazla etkilendiği sakatlık 1.086 kişi ile topallıktır. Bu kişilerin büyük kısmının 1. Dünya Savaşı ve Mim Mücadele yıllarından kalmış olduğunu söylemek yanlış olmayacak­tır.44

3.2- İkinci Genel nüfus Sayımı ve Antalya Nüfusu Türkiye'de ikinci nüfus sayımı 20 Ekim 1935 günü yapılmıştır. Kesin

sayım sonuçlarının alınmasından sonra her il için ayrı ayrı ayrıntılı sonuç­ları içeren kitapçıklar çıkarılmıştır.45 Böylece Antalya için ayrıntılı bilgiler edinile bilmektedir.

Tablo 9: 1935 Nüfus Sayımı-Antalya İli ve Kazaları İtibariyle Şehir ve Köy Nüfusu46

Şehir Merkezlerinde Nahiye ve Köylerde Toplam Nüfus Kazalar Yoğun-

Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam tuğu

{km'] Antalya 11.920 11.073 22.993 12.134 12.570 24.704 24.054 23.643 47.697 16

Akseki 1 .531 1.947 3.478 10.015 14.404 24.419 11.546 16.351 27.897 15

Alanya 2.417 2.695 5.112 15.824 18.919 34.743 18.241 21.614 39.855 12

Elmalı 2.247 2.305 4.552 7.890 8.039 15.929 10.137 10.344 20.481 13

Finike 683 561 1.244 8.533 9.161 17.694 9.216 9.722 18.938 10

Kaş 534 333 867 10.213 11 .440 21.653 10.747 11.773 22.520 9

Korkuteli 1.896 2.124 4.020 10.914 12.181 23.095 12.810 14.305 27.115 17

Manavgat 452 474 926 9.398 10.081 19.479 9.850 10.555 20.405 10

Serik 323 342 665 8.286 8.750 17.036 8.609 9.092 17.701 il

Toplam 22.003 21.854 43.857 93.207 105.54! 198. 752 115.210 127.399 242.609 12

Sayım sonucunda ülke genelinde 7.936.770 erkek, 8.221.248 kadın, toplam 16.158.018 kişi vardı. Antalya merkez nüfusu 22.993, Aksu,

44 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-!, s. 142

45 Aybar, a.g.m., s.4-5; 1935 nüfus sayımının genel bir değerlendirilmesi için bkz. A.A. Pallis, "The Population of Turkey inl935", The Geographical Journal, Vol. 91, No. 5 (May, 1938), s.439-445.

46 T.C. Başvekalet İstatistik Genel Direktörlüğü, 20 İlkteşrin 1935 Genel Nü-fus Sayımı-Antalya Vilayeti, İstanbul, 1936, s.5

359

Döşemealtı ve Kemer nahiyeleriyle beraber toplam nüfusu 47.697 kişiydi. Antalya' dan sonra en kalabalık ilçe ise Alanya idi.

Vilayet genelinde şehir merkezlerinde oturanların kırsal kesimde otu­ranlara oranı% 18'e % 82'dir. Aynı sayımda Türkiye genelinde% 24'e [12.355.376] % 76'lık [3.802.642] bir oran söz konusudur. Yan~ Türkiye ortalamasının altında bir nispetle Antalya ilinde kent yaşamı mevcuttur. Kırsal kesimin kent nüfusuna oranının en yakın olduğu yer Antalya mer­kez ilçesidir. Antalya kentinde % 48'lik bir oran ve kırsal kesimde % 52 'lik bir oranda nüfus bulunmaktadır. Bu oranın en açık olduğu ilçe % 96'ya % 4'le Kaş'tır.

1935 sayım sonuçlarına göre Antalya il sınırları içerisinde toplam 569 adet köy bulunmakta ve toplam nüfusun 198.757'si buralarda yaşa­maktaydı.47

1935 Genel Nüfus Sayımı Antalya İli

Şehir Merkezleri-Kırsal Kesim Nüfus

Oran lan Grafiği

18%

82%

ın Şehir ı

Merkezleri I •Nahiye ve

Köyler

1935 yılı itibariyle Antalya nüfusu oldukça genç bir nüfusa sahiptir. Nüfusun % 66.4 gibi yüksek bir miktarı 0-29 yaş aralığında bulunmaktay­dı. 20-45 aralığında olan nüfus ise % 3 7 .2 gibi yüksek bir miktardaydı. Bir önceki sayımda % 36' lık oran ve 72. 713 kişi olan nüfusa bakıldığında bu durum nüfusun gelişmi bakımından önemlidir. Ancak esas dikkat çekici husus 0-4 ve 5-9 yaş aralıklarındaki çocuk nüfusunun belirli bir farklılıkla yüksek düzeyde olmasıdır. Elbette bunun en önemli nedeni genç Cumhuri­yet yönetim kadrosunun nüfusun arttırılmasına ilişkin almaya başladığı teşvik ve sağlık uygulamalarının hızlanmasıdır. Özellikle 06.05.1930 tarih ve 1593 Sayılı Umumi H ıfzıssıha Kanunu, kamuya, salgın hastalıklarla

savaşmanın yanı sıra, doğumu arttıracak ve çocuk ölümlerini azaltacak önlemler almak, annelerin doğum öncesi ve sonrası bakımlarını yapına

görevlerini yüklemekteydi.

\ 47 T.C. Başvekalet İstatistik Genel Direktörlüğü, 20 İlkteşrin 1935 Genel Nü­

fus Sayımı-Köyler Nüfusu, İstanbul, 1937, s. v ve xvı.

360

\

Yaş Gurup- Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam ları /%] /%] 1%1 0-4 21.848 20.473 42.321 19.0 16.1 17.5 5-9 18.544 17.570 36.114 16.l 13.8 14.9

10-14 12.270 11.141 23.411 10.6 8.8 9.6 15-19 7.909 6.993 14.902 6.9 5.5 6.1 20-24 12.085 11.003 23.088 10.5 8.6 9.5 25-29 9.295 12.174 21 .469 8.1 9.6 8.8 30-34 9.586 10.017 19.603 8.3 7.9 8.1 35-39 6.991 8.184 15.175 6.1 6.4 6.3 40-44 4.078 6.867 10.945 3.5 5.4 4.5 45-49 2.868 4.836 7.704 2.5 3.8 3.2 50-54 2.488 5.371 7.859 2.1 4.2 3.2 55-59 2.055 3.171 5.226 1.8 2.5 2.2 60-64 1.959 4.386 6.345 /. 7 3.4 2.6 65-69 1.221 1.692 2.913 1.0 1.3 1.2 70-74 938 1756 2.694 0.8 1.4 1.1 75+ 988 1.679 2.667 0.9 1.2 1.1

Bilinmeyen 87 86 173 0.1 0.1 0.1 Toplam 115.210 127.399 242.609 100.0 100.0 100.0

Tablo 10: 1935 Sayımına Göre Antalya'da Yaş Gurupları48

Antalya halkının medeni durumuna bakıldığında, 0-19 yaş aralığının % 48.1 'lik bir orana sahip olması münasebetiyle nüfusun% 52.5'i bekar, % 38.9'u evlidir. İlk nüfus sayımına benzer biçimde dul nüfus miktarında 19.406 kadına karşılık sadece 1..199 erkek bulunmaktadır.49

1935 yılında Antalya'da 23.491 erkek ve 8.083 kadın okuma­yazmayı bilmektedir. Okuma yazma bilmeyenler ise 91.504 erkek ve 119.158 kadındır. so 1927 sayımı ile karşılaştırıldığında [l 1.001 kişi],

okuma-yazma bilen sayısında büyük bir gelişme fark edilmektedir. Bu gelişmede 1928 yılında Latin alfabesinin kabulü ve girişilen okuma yaz­ma seferberliğinin büyük payı vardır. Ancak geleneksel yapının devamı olarak kadın nüfusun okuma yazma oranı hala düşük seviyelerdedir.

1935 sayımına göre Antalya halkı % 99.6 oranında [242.523] Müslümandır.51 Buna rağmen anadili Türkçe olan nüfus % 94.2'lik bir kalem teşkil etmektedir. Diğer kayda değer diller ise 717 kişi ve % 3 ile Çerkezce, 521 kişi ve% 2.2 ile Rumca'dır.52 Bu sonuç Antalya'ya dışarı-

48 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 82.

49 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 86.

50 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 87.

51 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 101.

52 Rumca ve Çerkezce için verilen bu rakamların Antalya kent merkezinde ol­madığı da bilinmektedir. 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 24 ve 88.

361

-

dan meydana gelen göçlerin [mübadelenin] bir sonucu olarak değerlendi­rilebilir. Nitekim 4.662 kişi yabancı ülke doğumlu olup, bunun 2.883 'ünü Yunanistan doğumlular oluşturmaktadır.53 Önceki sayımda 387 olan Yu­nanistan doğumluların miktarının bu sayımda artması mübadele ile açık­lanabilir. Nitekim Türkçe'den sonra ikinci bir dil olarak Rumca konuşan­lar 2.371 kişi ve bunların Müslüman olması durumu açıklığa kavuştur­maktadır.54 Dolayısıyla Antalya'ya gelen mübadillerin 1927-1935 yılları arasında yoğunlaştığı sonucu çıkarılabilir.

1935 sayım sonuçlarına göre Antalya halkı büyük bir yek:unla yine zirai faaliyetlerle meşguldür. Mesleği tespit edilen 119.993 kişiden

103.147'si [% 86) geçimini ziraat ile sağlamaktadır. 55 Hıristiyan ve Mu­evi cemaat mensupları ise tarımdan ziyade sanayi ve küçük el sanatları,

nakliye ve umumi idare ve serbest meslek türlerine eğilimliydiler.56 Bu­nun yanında Antalya'ya gelip yerleşen Çerkezler ve Yunanistan mübadil­lerinin büyük kısmı da ziraat ile geçimlerini sağlamaktaydılar.57

1935 yılı Antalya nüfusu ilk sayım ile karşılaştırıldığında 38.237 ki­şilik bir artış öz konusudur ki bu da 8 yılda toplamda% 18.?'lik bir artış demektir.

3.3-1940 Genel Nüfus Sayımı ve Antalya Nüfusu Türkiye'nin üçüncü genel nüfus sayımı 20 Ekim 1940 tarihinde ya­

pılmıştır ve bundan sonra her 5 yılda bir tekrarlanmıştır. Bir önceki sayım ilkinden 8 yıl sonra yapılmış ve bir geleneksellik oluşması için uygun ze­min sağlanamamıştı. Ancak ikinci sayımdan 5 yıl aradan sonra zaman at­latılmadan yeni bir sayımın yapılmış olması nüfus sayımları konusunda devletin ne kadar hassas olduğunu ve belli bir gelenek oluşturduğunu gös­termektedir.

53 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalyrı Vilayeti, s. 89; Türk ve Rum nüfusun değişimi Türkiye ve Yunanistan arasında uzun yıllar sorun olmuştur. İki ülke arasında '\\tahlis meslesi" olarak bilinen bu sorun 1 O Haziran 1930 tarihinde imzala­nan antlaşma ile çözülmüş ve iki ülke arasındaki mübadele sorunu ortadan kaldırılmıştır.

\Dolayısıyla meydana gelen mübadele bu tarihten sonra hız kazanmıştır. İsrafil Kurtcephe­Aydın Beden, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Alp Yayınevi, Ankara, 2006, s.420-422.

54 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 104.

362

55 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 90.

56 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s. 109.

57 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, s, I08.

\

Şehir Merkezlerinde Nahiye ve Köylerde Toplam Nüfus Kazalar Erkek Kadın Top- Erkek Kadın Top- Erkek Kadın Top- Yoğ.

lam lam lam [km'] Antalya 13.622 11 .335 24.957 12.904 13.240 26.144 26.526 24.575 51.1 Ol 17 Akseki 1.374 2.077 3.451 9.160 12.540 21.700 10.534 14.617 25.151 17 Alanya 2.482 2.680 5.162 13.833 16.264 30.097 16.315 18.944 35.259 15

Elmalı 3.117 2.455 5.572 8.246 8.836 17.082 11.363 11.291 22.654 14 Finike 795 609 1.404 8.541 9.360 17.901 9.336 9.969 19.305 10

Gün- 1.071 1.220 2.291 4.244 5.110 9.354 5.315 6.330 11.645 8 doğmuş

Kaş 487 266 753 10.579 11.972 22.551 11.066 12.238 23.304 9 Korkuteli 1.951 2.178 4.129 12.477 13.440 25.917 14.428 15.618 30.046 19 Manav- 616 546 1. 162 8.748 9.500 18.248 9.364 10.046 19.410 9 gat Serik 499 523 1.022 8.651 8.818 17.469 9.150 9.341 18.491 12 Toplam 26.014 23.889 49.903 97.383 109.080 206.463 ı23.397 132.969 256.36( 13

Tablo 11: 1940 Nüfus Sayımı-Antalya İli ve Kazaları İtibariyle Şehir ve Köy Nüfusu58

1940 ve 1945 yılı sayım sonuçlarından ilk iki sayımda olduğu gibi ayrıntılı bilgiler bulamıyoruz. Yayımlanan sonuçlar il, ilçe, bucak ve muhtarlıklar itibariyle olup genel anlamda nüfus miktarını vermektedir. Bu sonuçlara göre Türkiye nüfusu 8.898.912 erkek, 8.922.038 kadın, top­lam 17.820.950 kişidir. Nüfus yoğunluğu ise yaklaşık km2 'ye 23.2 kişi­dir. Antalya nüfusu 256.366 kişi ile 250 bin barajını geçen 38 ilden biri olarak orta büyüklükteki iller sınıfındadır. 59 Antalya merkezinde 24.957 kişi olup, köy ve nahiyeleriyle beraber bu rakam 51.101 kişiyi bulmak­taydı. Antalya'dan sonra en kalabalık ilçe 35.259 kişi ile Alanya'dır. Ar­dından 30.046 kişi ile Korkuteli gelmektedir.60 Bir önceki sayımda 39.855 nüfusu bulunan Alanya nüfusundaki bu düşüşün nedeni 1936 yı­lında, Akseki'ye bağlı olan Gündoğmuş'un yeni bir ilçe olarak idari tak­simattaki yerini almasıyla Alanya'ya ait bazı köylerin de bu yeni ilçeye bağlanmış olmasıdır. Aynı biçimde Akseki nüfusunda da önceki sayıma oranla belli bir düşüş gözlemlenmektedir. Bu durumu 1935 ve 1940 yılla­rında ilçelerin sahip oldukları köy sayılarına bakıldığında rahatlıkla gö­rebilmek mümkündür. 1935 yılında Alanya'nın 117, Akseki'nin 65 köyü varken, bu sayılar 1940 yılında 94 ve 52'ye düşmüştür. 1940 yılında yeni ilçe Gündoğmuş'a ait 35 köy bulunmaktadır.61

58 T.C. Başvekalet İstatistik Genel Direktörlüğü, 20 İlkteşrin 1940 Genel Nü-fus Sayımı, Ankara, 1941, s.51.

59 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, s.III ve IX.

60 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, s.51.

61 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, s.XLVII.

363

1940 ayını onuçlarına göre ilk iki sayımda o lduğu gibi nüfusun yi­ne büyük kısm ı kırsa l ke imde meskundur. Sade e 49.90 kişi şehir mer­kezlerinde yaşarken 206.463 kişi nahiye ve köylerde yaşamaktadır. Yani nüfusun% 81 gibi yüksek bir oranı kırsa l kesimde yaşamaya devam et­mektedir. Bu oransal farkın en az olduğu yer merkez kaza Antalya 'dır.

Antalya merkezinin kırsal kesime oram% 49'a % 51 dir. Aradaki farkın en fazla olduğu ilçe% 97 kırsal kesim nüfu una karşılık % 3'1i.lk şehir l i nüfusuna sahip Kaş'tır. Aynı sayımda ülke genelinde % 76'ya [13.474.701] % 24'lük [4.346.249] bir kırsal kesim ve kentli nüfus oranı bulunmaktaydı. 62

Antalya İli 1940 Genel Nüfus Sayımı Şehir Merkezleri-Kırsal Kesim Nüfus Oranları Grafiği

19% j •Şehir j 1

Merkezleri 1

•Kırsal J

1 _Ke~im I 81%

Sayım sonuçlarına göre Antalya ilinin nüfus yoğunluğu Türkiye orta­lamasının altında kalmıştır. Antalya ilinin nüfus yoğunluğu km2ye 13.1 kişidir. Türkiye ortalaması ise km2 'ye 23 .2 kişiydi.63

1 40 sayımına göre Antalya vilayetinde toplam 572 köy bulunmak­tadır. Bu köyler içinde 0-50 nüfuslu 14 51- 100 nüfu lu 26, 101 -150 nil­fuslu 68, 151-200 nüfuslu 79, 20 1-250 nilfuslu 64, 25 1-300 nüftıslu 59, 30 1-400 nllfu lu 81 401-500 nüfuslu 65 ve 50l'den fazla nüfuslu olan köy adedi 1 16 idi . Bu toplam 572 köyde 206.468 gibi yüksek miktarda nüfus bulunmaktaydı.64 Zira köylerin nüfus miktarlarına bakıldığında An­talya'daki köylerin büyük çoğunluğunun büyükçe köyler olduğu söylene­bilir.

uınlıuriyetin bu yıllarında genç nüfusa büyük önem verililiğinden onlarla ilgili çalışma l arı düzenlemek ve planlamak maksadıyla çocuk sa­yımları da gerçeldeştirilıni şti r . 1940 yıiL başlannda yapılan sayımda 7- 16 ya lan arası çocuk nüfusu Antalya şehir merkezinde 2.874 erkek ve 2.499 kız olmak üzere t plam 5.373 olarak kayıtlara geçirilmiştir. Ertesi yıl ya­pılan çocuk sayımında ise Antalya merkezinde 2.908 erkek, 2.507 kız ço­tuk tespit edilmiştir. Antalya merkez ilçesinin nahiye ve köyleriyle bera-1

364

62 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, s.680.

63 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, s.IX.

64 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı, s.XLI- XLII.

\

ber toplam çocuk sayısı ise 6.529 erkek ve 5.312 kız çocukla toplam 11.841 idi .65

1940 sayım sonuçları 193 5 sonuçlarıyla karşılaştırıldığında 13. 7 5 7 kişilik bir fark bulunmaktadır ki bu da 5 yılda yaklaşık% 5.7 gibi bir ora­na tekabül etmektedir.

3.4-1945 Genel Nüfus Sayımı ve Antalya Nüfusu Türkiye'de dördüncü nüfus sayımı 21 Ekim 1945 tarihinde gerçek­

leştirilmiştir. Sayımda ülke genelinde 9.446.580 erkek, 9.343.549 kadın olmak üzere toplam 18.790.174 kişi bulunmaktaydı. Antalya' da ıse

134.714 erkek ve 143.464 kadın, toplam 278.178 kişi sayılmıştır.

İlçeler Şehir Merkez- Bucak ve Köy- Toplam Nüfus leri lerde Yoğunluğu [km']

Antalya 25.037 31.898 56.935 25.5 Akseki 3.209 23.710 26.919 11.2 Alanya 5.884 32.087 37.971 18.6 Elmalı 5.217 17.279 22.496 10 Finike 1.252 22.081 23.333 17.2

Gündoğmuş 934 10.290 11.224 7.2 Kaş 588 22.972 23.560 12.5

Korkuteli 4.000 27.226 31.226 13 Manavgat 1.093 21.632 22.725 8.2

Serik 1.500 20.289 21.789 16.5 Toplam 48.714 229.464 278.178 13.8

Tablo 12: 1945 Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti ve Kazaları İtibariyle Şehir ve Köy Nüfusu66

Sayım sonuçlarına göre Antalya ilinde en kalabalık ilçe merkez An­talya' dır. Antalya şehir merkezinde 25.037, bucak ve köylerinde 31.898 kişi mevcuttu. Yani merkez ilçe Antalya nüfusunun % 56'sı bucak ve köylerde % 44'ü şehir merkezinde bulunmaktaydı. Dolayısıyla Antalya şehir merkezi ile bucak ve köyleri arasındaki nüfus farkı yüksek değildir.

Bu bakımdan ilde en iyi durumdaki kazaydı. Aradaki farkın en fazla ol­duğu ilçe% 2'lik şehirli nüfusa karşılık% 98'lik kırsal kesim nüfusu bu­lunan Kaş idi. İl genelinde ise şehirli nüfus % 18 iken kırsal kesim nüfusu % 82'lerdedir. Türkiye ortalaması ise% 26'lık kentli nüfusa% 76'lık kır­sal kesim nüfus şeklindedir. Dolayısıyla bu konuda Antalya, Türkiye

65 Güçlü, a.g.e., s.46.

66 T.C. Başvekalet İstatistik Genel Direktörlüğü, 21 İlkteşrin 1945 Genel Nü­fus Sayımı (İl, İlçe, Bucak ve Muhtarlıklar İtibariyle Nüfus Miktarı ve Yüzey Ölçü), Ankara, 1945, s.XLI- XI.

365

ortalamasının oldukça altında kalmıştır.67

1945 Nüfus Sayımı Antalya İli Şehir Merkezleri Nüfusu-Kırsal Kesim Nüfusu Oranları Grafiği

18% -82%

•şehir Merkezi eri Nüfusu

•Kırsal

Sayım sonuçlarına göre Antalya ilinin nüfus yoğunluğu da Türkiye ortalamasının altında kalmıştır. Antalya ilinin nüfus yoğunluğu km2ye 13.8 kişidir. Türkiye ortalaması ise km2ye 24 kişiydi.68

Antalya ilinin nüfus artış hızı ele alınırsa; bir önceki sayımda

256.366 olan il nüfusu 278.178'e ulaştığına göre 5 yılda% 8.5'lik bir artış var demektir. Aynı periyotta Türkiye nüfusunun artış hızı 10.9'dur. Nüfus artış bazında erkek ve kadın nüfusları ayrı ayrı değerlendirildiğinde 1940-1945 periyodunda erkek nüfusta% 9.2, kadın nüfusta 7.9'luk bir artış söz konusudur. Aynı dönemde ülkede erkek nüfusta 12.3, kadın nüfusta 9.4'lük bir gerçekleşmiştir. 1939-1945 yıllarında il. Dünya Savaşı nede­niyle Türkiye'nin erkek nüfusunun büyük kısmının sınırlara sevk edildiği düşünüldüğünde meydana gelen nüfus artış hızındaki düşüşün nedeni an­laşılabilir. 101

Sayıma göre 1945 yılında Antalya ilinde toplam 575 köy bulunmak­taydı. Bunların 72'si merkez ilçe Antalya, 52'si Akseki, 94'ü Alanya, 49'u Elmalı, 33'ü Finike, 35'i Gündoğmuş, 55'i Kaş, 47'si Korkuteli,

78'i Manavgat, 60'ı Serik'e aitti.102 Bu köylerin 7'si 0-50, 21 'i 51-100, 56'sı 101-150, 73'ü 151-200, 64'ü 201-250, 56'sı 251-300, 93'ü 301-400, 56'sı 401-500, 147'si 501 ve daha fazla nüfusa sahip köylerdir. Bu köy­lerde bulunan nüfus toplam miktarı ise 229.464'tü.103 Ortalama köy nü­fusu da yaklaşık 361 kişiydi. Bu rakamlar ortaya koymaktadır ki, Antalya

67 21 İlkteşrin 1945 Genel Nüfus Sayımı, s.L V. 68 21 İlkteşrin 1945 Genel Nüfus Sayımı, s.111.

\ 101 1935-1955 Türkiye nüfusunun farklı yönlerinin özet bir değerlendirmesi için bkz. Irene B. Taeuber, "Population and Modernization in Turkey", Population lndex, Vol.24, No.2, (Apr. 1958), s.101-122.

102 21İlkteşrin1945 Genel Nüfus Sayımı, s.XXXV. 103 21İlkteşrin1945 Genel Nüfus Sayımı s.XLVIII-XLIX.

366

nüfusunun büyük bir yekunu nüfus bakımından büyükçe köylerde yaşa­maktaydı. Son üç sayımda elde edilen bilgilerde Antalya ili köy sayılarına bakıldığında; 1935'de 569 olan sayının l 940'da 572'ye ve l 945'te 575'e ulaştığı görülmektedir.

3.5- 1950 Genel Nüfus Sayımı ve Antalya Nüfusu 22 Ekim 1950 tarihinde yapılan nüfus sayımı, Türkiye Cumhuriye­

ti 'nin yaptığı beşinci nüfus sayımıdır. Bu sayımda Türkiye genelinde 64 ilde 20.947.188 kişi sayılmıştı.104 Antalya'da şehir merkezinde 27.515, merkez bucak ve köylerde 34.946 kişi vardı. Vilayet genelinde ilçe mer­kezlerinde [Antalya dahil] 53.972, bucak ve köylerde 257.470 ve toplam­da 311.442 kişi kayıtlara geçirilmişti. Bu toplam nüfusun 152.843 'ü er­kek, l 58.599'u kadındır. Antalya dışında en kalabalık ilçeler sırasıyla; Korkuteli, Alanya, Manavgat, Finike, Kaş, Serik, Akseki, Elmalı, Gazi­paşa ve Gündoğmuş idi. 105

Şehir Bucak ve 'Köy- Toplam Nüfus Yo-ilçe Merkezleri ter Nüfus ğunluğu

[km2]

Antalya 27.515 [% 44] 34.946 [% 56] 62.461 28 Akseki 2.384 [% 9] 22.918 [% 91] 25.302 11

Alanya 6.623 [% 23] 22.665 [% 77] 29.288 14

Elmalı 4.990 [% 21] 19.057 [% 79] 24.047 11

Finike 1.377 [% 5] 26.258 [% 95) 27.635 20 Gazipaşa 1.246 [% 9] 11.886 [% 91] 13.132

Gündoğmuş 1.520 [% 10] 10.725 [% 90) 12.245 8

Kaş 642 [% 2) 26.395 [% 98] 27.037 14

Korkuteli 4.136 [% 12] 30.961 [% 88] 35.097 15

Manavgat 1.266 [% 4] 27.143 [% 96] 28.409 10 Serik 2.273 [% 8] 24.516 [% 92] 26.789 20

TOPLAM 53.972 [% 17] 257.470 (% 83] 311.442 15

Tablo 13: 1950 Genel Nüfus Sayımı-Antalya İli İlçe Merkezleri ve Merkez

Bucak ve Köyler Nüfusu 106

104 1950 Genel Nüfus Sayımının genel bir değerlendirilmesi için bkz. W.C. Brice, "The Population ofTurkey in 1950'', The Geographical Journal, Yol. 120, No. 3, (Sept, 1954), 1954, s.347-352.

105 T.C. Başvekalet İstatistik Genel Müdürlüğü, 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı (Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler İtibariyle), Ankara, 1951, s.80-86 ..

106 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, (Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler İtibariyle), s.80-86.

367

1950 yılı itibariyle Antalya halkının büyük bir çoğunluğu önceki yıl­larda olduğu gibi kırsal kesimde yaşamaktaydı. Halkın % 83 'ü bucak ve köylerde, % 17'si şehir merkezlerinde bulunuyordu. Şehir merkezleri ve kırsal kesim nüfuslarının en yakın olduğu kaza bu sayımda da merkez Antalya idi. Antalya kazası kırsal kesiminde % 56'lık bir oran bulunur­ken, % 44'lük bir oran da şehir merkezindeydi. Antalya'dan sonra şehir merkezi nüfusunun en yoğun olduğu ilçeler Alanya[% 23] ve Elmalı [% 21] idi. Bu oranın en düşük olduğu ilçe daha önceki sayımlarda olduğu gibi % 2 ile Kaş idi.

Köy sayıları ve buralarda meskun nüfus miktarı da aynı sonucu doğ­rulamaktadır. 1950 yılı itibariyle Antalya ilinde toplam 571 köy bulun­makta ve 257.470 kişi bu köylerde yaşamaktaydı.107

1950 Genel Nüfus Sayımı Antalya İli İlçe Merkezleri-Kırsa l Kesim Nüfusu Oranları Grafiği

17%

83%

mı ilçe Merkezler i

•Bucak ve Köyler__J

1

Bu sayım sonucuna göre Antalya ili nüfus yoğunluğu ortalaması km2 'ye 15.4 kişiydi. Aynı sayımda Türkiye ortalaması 27'dirl08 Budu­rumda Antalya ilinin nüfus yoğunluğu Türkiye ortalamasının altında kal­maktaydı.

1950 sayımında Antalya nüfusu yaş gurupları bakımından incelendi­ğinde 0-4 yaşlarında 4 7 .898, 5-9 yaşlarında 41.317, 10-14 yaşlarında 37.337, 15-19 yaşlarında 36.559, 20-24 yaşlarında 23.800, 25-34 yaşla­rında 34.856, 35-44 yaşlarında 38.851, 45-54 yaşlarında 27.315, 55-64 yaşlarında 13.987, 65 ve üzeri yaşlarda ise 9.338 kişi bulunmaktadır. 184 kişinin de yaşı tespit edilememiştir.109 Yaş ağırlıklarında büyük çoğunluk genç nüfustaydı. 0-34 yaş arası nüfus 221. 767 kişiye ulaşmıştır. Bu ise nüfusun yaklaşık % 71 'ini teşkil etmektedir. 5-14 yaş aralığı, yani okula

~ 107 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, (Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibariyle), s. 80-86.

108 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, (Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler İtibariyle), s. 9

109 T.C. Başbakanlık İs ta tistik Genel Müdürlüğü, 22 Ekim 1950 Genel Nüfus Sayımı , İsta nbul , 196 l, s. 66-67.

368

\

gitme çağındaki çocuk miktarı 78.654 kişiydj. Nüfusun hızla artmaya de­vam ettiği genç nüfus miktarının ldukça ytiksek ve 0-4 yaş çocuk sayısı­nın bütün yaş aralıkları içerisinde en büyük kalemi tutmasından rahatlıkla fark edilebilmektedir.

Öte yandan Antalya'nııı nüfus artış hızına bakıldığında bu durumu tespit edebilmek mümkündür. 1945-1950 arası Antalya nüfusunun artış hızında büyük bir ivme belirmektedir. 5 y.11 boyunca Antalya nüfusu 55.076 kişi artarak% 2 L.4 gibi yüksek bir oran ortaya çıkarmıştır.

Antalya nüfusu medeni durumlarına göre incelendiğinde, 15 ve daha yukarı yaşlarda sayı lan 86.695 erkek ve 98. 195 kadm toplam 184.890 kişi içerisinde 40.242 bekar, 124.3 9 de evli mevcuttur. Yine önceki sayım­

larda olduğu gibi dul kadın nüfus sayısı dul erkek nüfus say1smdan ol­dukça fazladır. 15.919 dul kadın ve 1.476 dul erkek bulunmaktadır.110

1950 yılı sayım sonuçlarına göre Antalya'da 311.442 kişiden

310.587 kişinin anadili Türkçe'dir. Ayrıca 113 Arapça, 154 Çerkezce, 116 Kürtçe, 396 Rumca'yı anadili olarak konuşan birey bulunmaktay­dı.111

Antalya'da sayılan 31L442 kişiden 297.322 si Antalya doğumludur. Ülkenin başka illerinde doğup değişik nedenlerle Antalya'ya gelenlerin sayısı 10.995 tir. Yabancı ülkelerden Antalya'ya gelenlerin sayısı ise 3.1OO'dür.t 12

Ülkedeki eğitimin gelişimini göstermesi açısından okuma yazma o­ranlarına bakıldığında 1950 yılında 17.856.865 kişiden 5.779.915 [% 33] kişi okuma yazma bilmekte ve bu sayının 1.570. 162' si okula devam et­mekteydi. Buna karşın 11. 997 .046 kişi okuma yazma bilmemektedir. 113

Antalya ilinde ise bu tasnifte 5 ve yukan yaşlarda ayılan 263.544 kişiden 1l0.250 kadın 65.624 erkek toplam 175.874 kişi okuma yazma bilme­mektedir. Yine de 86.730 kişinin okuma yazma bilgisi vardJr. Bu sayının 28.678'i de halen okula devam eden genç nüfustur. Okuma yazma bilen­lerin 24.398'i de kadın nüfustur.l 14 Bu rakamlarla Antalya' da okuma yazma oranının % 33'lere yükseldiği görülmektedir. Böylece Antalya Türkiye ortalarnasmı yakalamıştır. Tabii, bu gelişimin temel nedeni yeııi harflerin kabulünden sonra hızlanan okuma yazma seferberliği okullaşma ve 1940 yılında açılan köy nstiti.lleridir.

Antalya halkının geçim kaynaklarına bakıldığında, 5 ve daha yukarı

110 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, s. 104. 111 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, s. 142-143 . 112 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, s. 182-183. 113 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, s. 216.

114 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, s. 221.

369

yaşlarda bu tasnife giren 263.544 kişiden 17 l.244 ' ü [% 65) ziraatla ilgi­lenmektedir. Bu sayının 88.047'si kadın, 83. 197'si erkektir. Y ani zirai faaliyet alanında kadın nüfus daha fazladır. Diğer yandan öneml i bir ge­çim kaynağı olan imalat sektöründe ise 9.786 kişi çalışmaktadır. Bunun da 7.753'ü erkek nüfustur.115

Sonuç olarak; yüzyıllar boyunca önemli değişimler geçirmeyen An­talya halkının demografik yapısının 20. yüzy ı l da, özellikle Cumhuriyet dönemiyle beraber hızlı bir yapısal değişim geçirmeye başladığı anlaşıl­maktadır. Yıllar boyunca savaşarak, kötü yaşam koşullarında tedavisi bu­lunamayan çeşitli hastalıklar nedeniyle ölüm vakalarının çokluğu Cumhu­riyet dönemiyle beraber aşağıya çekilmiş ve nüfus artışı da teşvik edildi­ğinden ülke nüfusuyla beraber Antalya nüfusu da hızla artmıştır. Sadece 1940-1945 yılları arasında II. Dünya Savaşı nedeniyle artışta azalma ol­muştur.

Meydana gelen göçler vilayetin ırki, dini ve dilsel yapısında değişim­lere neden olmuştur. Osmanlı döneminde % 5 civarında olan gayrimüslim unsur Cumhuriyet döneminde büyük ölçüde azalmıştır. Osmanlı döne­minde oldukça düşük seviyelerde devam eden okuma yazma oranında Cumhuriyetin en önemli hedeflerinden biri olan yetişmiş insan potansiyeli yaratma düşüncesinin Antalya'da da başarıyla uygulanmasıy l a hızlı bir gelişme kaydedilmiştir. Öte yandan eskiden beri devam edegelen kırsal kesimde yaşama düzeni, yani yaşam biçimini değiştirme düşüncesi Antal­ya' da ve ülke genelinde Cumhuriyetin ilk 30 yılında henüz değiştirilmiş değildir.

KAYNAKÇA 1- 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Antalya Vilayeti, T.C. Baş­vekalet İstatistik Genel Direktörlüğü, İstanbul , 1936. 2- 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı-Köyler Nüfusu, T.C. Başve­kalet İstatistik Genel Direktörlüğü, İstanbul, 193 7. 3- 21 İlkteşrin 1945 Genel Nüfus Sayımı (İl, İlçe, Bucak ve Muhtar­lıklar İtibariyle Nüfus Miktarı ve Yüzey Ölçü), T.C. Başvekalet İstatis­tik Genel Direktörlüğü, Ankara, 1945. 4- 22 Ekim 1950 Genel Nüfus Sayımı, T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, İstanbul, 1961. 5- Akbal F., "1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğunda İdari Taksimat ye Nüfus", Belleten, C.XV, S.60, TTK, Ankara, 1995. ı6- Alpat, S., Türkiye'de Nüfus Sayımları ve Türkiye'nin Nüfus Yapı­sındaki Değişmeler, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Genel Müdürlüğü Kütüphanesi No: 754.

l 15 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı, s. 293-295.

370

\

7- Brice W.C., "The Population of Turkey in 1950", The Geographical Journal, Yol. 120, No. 3, (Sept, 1954), 1954. 8- DİNÇ G., "Şer'~yye Sicillerine Göre XIX Yüzyıl Ortalarında Antal­ya'da Ailenin Sosyo-Ekonomik Durumu", OTAM, Ankara Üniversitesi Yayınları, S. 17, Ankara, 2005. 9- Duman H., Osmanlı Salnameleri ve Nevsalleri Bibliyografyası ve Toplu Kataloğu, C. I, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara, 1999. 10- Güçlü M., XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya, Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yayınları, Antalya, 1997. 11- Karaca B., XV. ve XVI. Yüzyıllarda Teke Sancağı, Fakülte Kitabe­vi, Isparta, 2002. 12- Karal E. Z., Osmanlı İmparatorluğu'nda İlk Nüfus Sayımı, Başve­kalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara, 1943. 13- Karpat K. H., "Ottoman Population Records and the Census of 1881182-1893", International Journal of Middle East Studies, Vol.9, No: 3, Oct. 1978. 14- Karpat Kemal H., Ottoman Population 1830-1914, The University ofWisconsin Press, London, 1985. 15- Konya Vilayeti Salnamesi, 1317. 16- Konya Vilayeti Salnamesi, 1322. 17- Kurtcephe İ. - Beden A., Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, Alp Yayıne­vi, Ankara, 2006. 18- McCarthy J., Müslümanlar ve Azınlıklar-Osmanlı İmparatorlu­ğu'nda Nüfus ve İmparatorluğun Sonu, (Çev. Bilge Umar), İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1998. 19- Özdemir R., "Osmanlı Döneminde Antalya'nın Fiziki ve Demografik Yapısı (1800-1867), XI. Türk Tarih Kongresi, Ankara:S-9 Eylül 1990, C.IV, TTK., Ankara, 1994. 20- Pallis A.A., "The Population of Turkey ini 935", The Geographical Journal, Vol. 91, No. 5 (May, 1938). 21- Ravenstein E.G., "The Populations of Russia and Turkey'', Journal ofthe Statistical of London, Vol. 40, no: 3, (Sept. 1877). 22- Shaw S., "The Ottoman Census System and Population, 1831-1914", International Journal ofMiddle East Studies, Vol.9, No: 3, Oct. 1978. 23- Shorter F. C., "The Population of Turkey After War of !ndependence'', International Journal of Middle East Studies, Vol.17, No: 4, Nov. 1985. 24- 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı (Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler İtibariyle), T.C. Başvekalet İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara, 1951. 25- 1927 Umumi Nüfus Tahriri, Fasikül-I, Mufassal Neticeler, T.C. Başvekalet İstatistik Umum Müdürlüğü, Ankara, 1929.

371

\

26- T.C. Devlet Salnamesi, 1925- 1926. 27-T.C. Devlet Salnamesi, 1926-1927. 28- Taeuber l. B., "Population and Modernization in Turkey", Population Index, Vol.24, No.2, (Apr. 1958). 29- Tosun R., "Türk-Rum Mübadelesi ve Antalya Son Bin Yılda An­talya Sempozyumu, (18-19 Aralık 20 3), Akdeniz Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma v Uygulama Merkezi Yayırıı, Antal­ya, 2006. 30- Yüceuluğ R., Nüfus Sayımları, Cihandaki Tarihçesi ve Gayesi, Türklerde Nüfus Sayımları ve Tarihçesi, Türkiye'de İstatistik Teşki­latı ve Tarihçesi, T.C. Başbakanlık İstatistik Genel Müdürlüğü, Ankara, 1947.

350000

300000

250000

200000

150000

100000

372

50000

o

EK-1: YILLAR İTİBARİYLE ANTALYA NÜFUSU

1 'J

• !

~ ' ~ ~ ~

' ~

~ t t

~

• • ~ .~ ,. ,.

•·C ~

1900 1905 1914 1927 1935 1940 1945 1950 Yılı Yılı Yılı Yılı Yılı Yılı Yılı Yılı

ja Seri ı 1

r EK-2:

YILLAR iıiBARİYLE KADIN-ERKEK NÜFUSLAR!

180.000 ___ __..;;.. _______________ _

160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000

o

40.000 35 .000 30.000 25.000 20.000 15.000 10 .000 5.000

o

1905 Yılı

1927

Yılı

1935 Yılı

1940 Yılı

EK-3:

1945

Yılı

1950

Yılı

lm Kadın ı • Erkek

YILLAR iıiBARİYLE ANTALYA KAZASJNIN ŞEHİR MERKFZİ-KÖYLER NÜFUSU

1927

Yılı

1935

Yılı

1940

Yılı

1945

Yılı

1950

Yılı

l!I Şehir

1

Merkezi ı • Kırsal Kesim

373