AB HUKUKU DUumlZLEMİNDE

IRK AYRIMI ve

AYRIMCILIK YASAĞI1

Gizem YILMAZ2

1 YILMAZ Gizem Legal Hukuk Dergisi Cilt12 Sayı 140 Yıl 2014 İstanbul s195-222

2 Marmara Uumlniversitesi Avrupa Birliği Enstituumlsuuml Avrupa Birliği Hukuku Ana Bilim Dalı yuumlksek lisans

oumlğrencisi

1

İCcedilİNDEKİLER

OumlZET

GİRİŞ

I AYRIMCILIK YASAĞI

A EŞİTLİK VE AYRIMCILIK

B AB DUumlZLEMİNDE IRK AYRIMCILIĞI ve DUumlZENLENDİĞİ

BELGELER

II AB DUumlZLEMİNDE GECcedilMİŞTEN BUGUumlNE IRK AYRIMCILIĞI

A AVRUPArsquoNIN OumlTEKİLERİ

B YARGI KARARLARI

SON SOumlZ

2

OumlZET

Geccedilmişten buguumlne değişen zaman ve şartlarla birlikte toplumlardaki eşitlik

algısı da farklılık goumlstermiştir Genel olarak hoş goumlruumllmeyen eşcinsel evlilikler

guumlnuumlmuumlz duumlnyasında insan hakları şemsiyesinin altında koruma alanı bulmuş

geccedilmiş zamanlarda doğanın gereği gibi goumlruumllen koumllelik kurumu ise yerini eşitlik

ve insan onuru kavramlarına bırakmıştır Buguumlne gelindiğindeyse adil bir

eşitliğin sağlanabilmesi adına cinsiyet din ırk vb değerler temel alınarak bu

değerlere karşı ayrım yapmama ve sınıflandırmamanın geliştirilmesi ulusal

hukuk sistemleri ile uluslararası soumlzleşmeler kapsamında sağlanmaktadır Bu

ccedilalışmada ayrımcılık yasağının bir tuumlruuml olan ırk ayrımcılığı Avrupa Birliği

hukuku ve Tuumlrk hukuk sistemi ccedilerccedilevesinde ana hatlarıyla accedilıklanmaya

ccedilalışılacaktır Irk ayrımcılığının duumlzenlenmiş olduğu diğer uluslararası metin ve

soumlzleşmeler ise ccedilalışmanın amacını aşacağından oumlzel olarak incelenmemiştir

ABSTRACT

The perception of equality in society has changed along with the changing

conditions in time Unwelcomed same-gender marriages found a protective

shelter under todays human rights and the institution of slavery which has seen

as necessity in older times has been replaced by the concept of equality and

human dignity Today the justice based on the values of achieving equality of

gender religion race and fight against the development of discrimination and

classification is provided by the national legal systems with international

agreements In this study racial discrimination which is a type of

discrimination will be explained by the European Union law and the Turkish

legal system The other international context and agreements which has been

written about racial discrimination will not be specifically studied as it goes

beyond the scope of this study

3

GİRİŞ

Ayrımcılık yapmama prensibi temelde insan hakları kavramına dayanmaktadır3

İnsanların doğuştan elde ettikleri ve eşit yaratılmış olmanın sağladığı hakların yanı sıra

toplum olma bilincinin getirdiği sosyal ve siyasal statuuml haklarının kullanımı devlet tarafından

duumlzenlenmekte ve objektif oumllccediluumltlerle sınırlanmaktadır Bu sınırlandırma oumlzguumlrluumlklerin

kullanılmasının temel koşulu olan eşitliğin sağlanabilmesi noktasında gereklidir ancak

Nasyonal Sosyalistlerin oumlngoumlrduumlkleri ırkccedilılık politikası4 gibi devlet guumlccedillerinin politikaları

sonucu ortaya ccedilıkan farklı uygulamalar eşitlik dengesini bozabilir Bu noktada ayrımcılık

yasağının doğru işletilebilmesi ancak hukuk otoriteleri tarafından guumlvence altına alınmasıyla

muumlmkuumln olmaktadır

Ayrım yapmama kavramı uluslararası alanda yakın geccedilmişe kadar oumlzuumlmsenmiş bir

yaklaşım değildir Bazı devletler ve toplumlar geleneksel anlamda ayrımcılık karşıtı iken

bazıları ayrımcılığı normalize etmiş ve toplumsallaştırmış vaziyettedirler Bu sebeplerle

ayrımcılık ve eşitlik kavramları uzun yıllar hukuki metinlerde oumlzel bir duumlzenleme olarak yer

alacak değerde goumlruumllmemiştir Ayrımcılık yasağının uluslararası hukukta ortaya ccedilıkması ilk

kez 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi5 ile olmuştur Bu duumlzenlemeye goumlre 1

2 4 ve 7 maddelerde genel olarak buumltuumln insanların oumlzguumlr onur sahibi ve eşit olduğu hiccedilbir

sebeple hiccedil kimseye ayrımcılık yapılamayacağı koumllelik ve koumlle ticaretinin yasaklandığı ve

herkesin yasa oumlnuumlnde eşit olduğu duumlzenlenmiştir Ayrımcılık yasağının tam bir tanımı ise

İnsan Hakları Komitesi tarafından verilmiştir ldquoayırma dışlama kısıtlama veya ırk renk

cinsiyet dil din ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum siyasi veya diğer goumlruumlşlere

dayalı olarak gerccedilekleştirilen ve buumltuumln hak ve oumlzguumlrluumlklerin herkes tarafından tanınmasını ve

kullanılmasını engelleyecek veya tanınmasını veya kullanılmasını sınırlandıracak ayrımcılıkrdquo

kastedilmektedir6 Guumlnuumlmuumlzde ise devletler ırk renk cinsiyet dil din siyasal ya da başka

fikir ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum ve benzeri statuumller veya temeller

bakımından hiccedilbir ayrım goumlzetmeksizin hukuken tanınmış tuumlm hakları herkese sağlamakla ve

bu haklara saygı goumlstermekle yuumlkuumlmluuml tutulmuştur7

3 ZEYTİNOĞLU Emin (2010) ldquoAYRIMCILIK YASAĞINA GENEL BİR BAKIŞrdquo İstanbul Ticaret

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 18 ss115 ndash 134 s116

httpwwwiticuedutruploadskutuphanedergis18115-134pdf (24 Mayıs 2014) 4 Nasyonal Sosyalizm (ty) httptrwikipediaorgwikiNasyonal_sosyalizm (24 Mayıs 2014) 5 CENGİZ Orhan Kemal (2010) ldquoAyrımcılığa Karşı Bir Adım Atrdquo s83

httpwwwrightsagendaorgattachments658_AyrC4B1mcC4B1lC4B1C49Fa20KarC59

FC4B120Bir20AdC4B1m20Atpdf (24 Mayıs 2014) 6 UYAR Lema (2006) ldquoBirleşmiş Milletlerrsquode İnsan Hakları Yorumları İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik

Sosyal ve Kuumlltuumlrel Haklar Komitesi 1981-2006rdquo İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları s 42-43 7 KARAN Ulaş (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu

Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl) İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları ss135-

147 s139 wwwsecbirorg

1

İCcedilİNDEKİLER

OumlZET

GİRİŞ

I AYRIMCILIK YASAĞI

A EŞİTLİK VE AYRIMCILIK

B AB DUumlZLEMİNDE IRK AYRIMCILIĞI ve DUumlZENLENDİĞİ

BELGELER

II AB DUumlZLEMİNDE GECcedilMİŞTEN BUGUumlNE IRK AYRIMCILIĞI

A AVRUPArsquoNIN OumlTEKİLERİ

B YARGI KARARLARI

SON SOumlZ

2

OumlZET

Geccedilmişten buguumlne değişen zaman ve şartlarla birlikte toplumlardaki eşitlik

algısı da farklılık goumlstermiştir Genel olarak hoş goumlruumllmeyen eşcinsel evlilikler

guumlnuumlmuumlz duumlnyasında insan hakları şemsiyesinin altında koruma alanı bulmuş

geccedilmiş zamanlarda doğanın gereği gibi goumlruumllen koumllelik kurumu ise yerini eşitlik

ve insan onuru kavramlarına bırakmıştır Buguumlne gelindiğindeyse adil bir

eşitliğin sağlanabilmesi adına cinsiyet din ırk vb değerler temel alınarak bu

değerlere karşı ayrım yapmama ve sınıflandırmamanın geliştirilmesi ulusal

hukuk sistemleri ile uluslararası soumlzleşmeler kapsamında sağlanmaktadır Bu

ccedilalışmada ayrımcılık yasağının bir tuumlruuml olan ırk ayrımcılığı Avrupa Birliği

hukuku ve Tuumlrk hukuk sistemi ccedilerccedilevesinde ana hatlarıyla accedilıklanmaya

ccedilalışılacaktır Irk ayrımcılığının duumlzenlenmiş olduğu diğer uluslararası metin ve

soumlzleşmeler ise ccedilalışmanın amacını aşacağından oumlzel olarak incelenmemiştir

ABSTRACT

The perception of equality in society has changed along with the changing

conditions in time Unwelcomed same-gender marriages found a protective

shelter under todays human rights and the institution of slavery which has seen

as necessity in older times has been replaced by the concept of equality and

human dignity Today the justice based on the values of achieving equality of

gender religion race and fight against the development of discrimination and

classification is provided by the national legal systems with international

agreements In this study racial discrimination which is a type of

discrimination will be explained by the European Union law and the Turkish

legal system The other international context and agreements which has been

written about racial discrimination will not be specifically studied as it goes

beyond the scope of this study

3

GİRİŞ

Ayrımcılık yapmama prensibi temelde insan hakları kavramına dayanmaktadır3

İnsanların doğuştan elde ettikleri ve eşit yaratılmış olmanın sağladığı hakların yanı sıra

toplum olma bilincinin getirdiği sosyal ve siyasal statuuml haklarının kullanımı devlet tarafından

duumlzenlenmekte ve objektif oumllccediluumltlerle sınırlanmaktadır Bu sınırlandırma oumlzguumlrluumlklerin

kullanılmasının temel koşulu olan eşitliğin sağlanabilmesi noktasında gereklidir ancak

Nasyonal Sosyalistlerin oumlngoumlrduumlkleri ırkccedilılık politikası4 gibi devlet guumlccedillerinin politikaları

sonucu ortaya ccedilıkan farklı uygulamalar eşitlik dengesini bozabilir Bu noktada ayrımcılık

yasağının doğru işletilebilmesi ancak hukuk otoriteleri tarafından guumlvence altına alınmasıyla

muumlmkuumln olmaktadır

Ayrım yapmama kavramı uluslararası alanda yakın geccedilmişe kadar oumlzuumlmsenmiş bir

yaklaşım değildir Bazı devletler ve toplumlar geleneksel anlamda ayrımcılık karşıtı iken

bazıları ayrımcılığı normalize etmiş ve toplumsallaştırmış vaziyettedirler Bu sebeplerle

ayrımcılık ve eşitlik kavramları uzun yıllar hukuki metinlerde oumlzel bir duumlzenleme olarak yer

alacak değerde goumlruumllmemiştir Ayrımcılık yasağının uluslararası hukukta ortaya ccedilıkması ilk

kez 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi5 ile olmuştur Bu duumlzenlemeye goumlre 1

2 4 ve 7 maddelerde genel olarak buumltuumln insanların oumlzguumlr onur sahibi ve eşit olduğu hiccedilbir

sebeple hiccedil kimseye ayrımcılık yapılamayacağı koumllelik ve koumlle ticaretinin yasaklandığı ve

herkesin yasa oumlnuumlnde eşit olduğu duumlzenlenmiştir Ayrımcılık yasağının tam bir tanımı ise

İnsan Hakları Komitesi tarafından verilmiştir ldquoayırma dışlama kısıtlama veya ırk renk

cinsiyet dil din ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum siyasi veya diğer goumlruumlşlere

dayalı olarak gerccedilekleştirilen ve buumltuumln hak ve oumlzguumlrluumlklerin herkes tarafından tanınmasını ve

kullanılmasını engelleyecek veya tanınmasını veya kullanılmasını sınırlandıracak ayrımcılıkrdquo

kastedilmektedir6 Guumlnuumlmuumlzde ise devletler ırk renk cinsiyet dil din siyasal ya da başka

fikir ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum ve benzeri statuumller veya temeller

bakımından hiccedilbir ayrım goumlzetmeksizin hukuken tanınmış tuumlm hakları herkese sağlamakla ve

bu haklara saygı goumlstermekle yuumlkuumlmluuml tutulmuştur7

3 ZEYTİNOĞLU Emin (2010) ldquoAYRIMCILIK YASAĞINA GENEL BİR BAKIŞrdquo İstanbul Ticaret

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 18 ss115 ndash 134 s116

httpwwwiticuedutruploadskutuphanedergis18115-134pdf (24 Mayıs 2014) 4 Nasyonal Sosyalizm (ty) httptrwikipediaorgwikiNasyonal_sosyalizm (24 Mayıs 2014) 5 CENGİZ Orhan Kemal (2010) ldquoAyrımcılığa Karşı Bir Adım Atrdquo s83

httpwwwrightsagendaorgattachments658_AyrC4B1mcC4B1lC4B1C49Fa20KarC59

FC4B120Bir20AdC4B1m20Atpdf (24 Mayıs 2014) 6 UYAR Lema (2006) ldquoBirleşmiş Milletlerrsquode İnsan Hakları Yorumları İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik

Sosyal ve Kuumlltuumlrel Haklar Komitesi 1981-2006rdquo İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları s 42-43 7 KARAN Ulaş (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu

Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl) İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları ss135-

147 s139 wwwsecbirorg

2

OumlZET

Geccedilmişten buguumlne değişen zaman ve şartlarla birlikte toplumlardaki eşitlik

algısı da farklılık goumlstermiştir Genel olarak hoş goumlruumllmeyen eşcinsel evlilikler

guumlnuumlmuumlz duumlnyasında insan hakları şemsiyesinin altında koruma alanı bulmuş

geccedilmiş zamanlarda doğanın gereği gibi goumlruumllen koumllelik kurumu ise yerini eşitlik

ve insan onuru kavramlarına bırakmıştır Buguumlne gelindiğindeyse adil bir

eşitliğin sağlanabilmesi adına cinsiyet din ırk vb değerler temel alınarak bu

değerlere karşı ayrım yapmama ve sınıflandırmamanın geliştirilmesi ulusal

hukuk sistemleri ile uluslararası soumlzleşmeler kapsamında sağlanmaktadır Bu

ccedilalışmada ayrımcılık yasağının bir tuumlruuml olan ırk ayrımcılığı Avrupa Birliği

hukuku ve Tuumlrk hukuk sistemi ccedilerccedilevesinde ana hatlarıyla accedilıklanmaya

ccedilalışılacaktır Irk ayrımcılığının duumlzenlenmiş olduğu diğer uluslararası metin ve

soumlzleşmeler ise ccedilalışmanın amacını aşacağından oumlzel olarak incelenmemiştir

ABSTRACT

The perception of equality in society has changed along with the changing

conditions in time Unwelcomed same-gender marriages found a protective

shelter under todays human rights and the institution of slavery which has seen

as necessity in older times has been replaced by the concept of equality and

human dignity Today the justice based on the values of achieving equality of

gender religion race and fight against the development of discrimination and

classification is provided by the national legal systems with international

agreements In this study racial discrimination which is a type of

discrimination will be explained by the European Union law and the Turkish

legal system The other international context and agreements which has been

written about racial discrimination will not be specifically studied as it goes

beyond the scope of this study

3

GİRİŞ

Ayrımcılık yapmama prensibi temelde insan hakları kavramına dayanmaktadır3

İnsanların doğuştan elde ettikleri ve eşit yaratılmış olmanın sağladığı hakların yanı sıra

toplum olma bilincinin getirdiği sosyal ve siyasal statuuml haklarının kullanımı devlet tarafından

duumlzenlenmekte ve objektif oumllccediluumltlerle sınırlanmaktadır Bu sınırlandırma oumlzguumlrluumlklerin

kullanılmasının temel koşulu olan eşitliğin sağlanabilmesi noktasında gereklidir ancak

Nasyonal Sosyalistlerin oumlngoumlrduumlkleri ırkccedilılık politikası4 gibi devlet guumlccedillerinin politikaları

sonucu ortaya ccedilıkan farklı uygulamalar eşitlik dengesini bozabilir Bu noktada ayrımcılık

yasağının doğru işletilebilmesi ancak hukuk otoriteleri tarafından guumlvence altına alınmasıyla

muumlmkuumln olmaktadır

Ayrım yapmama kavramı uluslararası alanda yakın geccedilmişe kadar oumlzuumlmsenmiş bir

yaklaşım değildir Bazı devletler ve toplumlar geleneksel anlamda ayrımcılık karşıtı iken

bazıları ayrımcılığı normalize etmiş ve toplumsallaştırmış vaziyettedirler Bu sebeplerle

ayrımcılık ve eşitlik kavramları uzun yıllar hukuki metinlerde oumlzel bir duumlzenleme olarak yer

alacak değerde goumlruumllmemiştir Ayrımcılık yasağının uluslararası hukukta ortaya ccedilıkması ilk

kez 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi5 ile olmuştur Bu duumlzenlemeye goumlre 1

2 4 ve 7 maddelerde genel olarak buumltuumln insanların oumlzguumlr onur sahibi ve eşit olduğu hiccedilbir

sebeple hiccedil kimseye ayrımcılık yapılamayacağı koumllelik ve koumlle ticaretinin yasaklandığı ve

herkesin yasa oumlnuumlnde eşit olduğu duumlzenlenmiştir Ayrımcılık yasağının tam bir tanımı ise

İnsan Hakları Komitesi tarafından verilmiştir ldquoayırma dışlama kısıtlama veya ırk renk

cinsiyet dil din ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum siyasi veya diğer goumlruumlşlere

dayalı olarak gerccedilekleştirilen ve buumltuumln hak ve oumlzguumlrluumlklerin herkes tarafından tanınmasını ve

kullanılmasını engelleyecek veya tanınmasını veya kullanılmasını sınırlandıracak ayrımcılıkrdquo

kastedilmektedir6 Guumlnuumlmuumlzde ise devletler ırk renk cinsiyet dil din siyasal ya da başka

fikir ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum ve benzeri statuumller veya temeller

bakımından hiccedilbir ayrım goumlzetmeksizin hukuken tanınmış tuumlm hakları herkese sağlamakla ve

bu haklara saygı goumlstermekle yuumlkuumlmluuml tutulmuştur7

3 ZEYTİNOĞLU Emin (2010) ldquoAYRIMCILIK YASAĞINA GENEL BİR BAKIŞrdquo İstanbul Ticaret

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 18 ss115 ndash 134 s116

httpwwwiticuedutruploadskutuphanedergis18115-134pdf (24 Mayıs 2014) 4 Nasyonal Sosyalizm (ty) httptrwikipediaorgwikiNasyonal_sosyalizm (24 Mayıs 2014) 5 CENGİZ Orhan Kemal (2010) ldquoAyrımcılığa Karşı Bir Adım Atrdquo s83

httpwwwrightsagendaorgattachments658_AyrC4B1mcC4B1lC4B1C49Fa20KarC59

FC4B120Bir20AdC4B1m20Atpdf (24 Mayıs 2014) 6 UYAR Lema (2006) ldquoBirleşmiş Milletlerrsquode İnsan Hakları Yorumları İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik

Sosyal ve Kuumlltuumlrel Haklar Komitesi 1981-2006rdquo İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları s 42-43 7 KARAN Ulaş (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu

Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl) İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları ss135-

147 s139 wwwsecbirorg

3

GİRİŞ

Ayrımcılık yapmama prensibi temelde insan hakları kavramına dayanmaktadır3

İnsanların doğuştan elde ettikleri ve eşit yaratılmış olmanın sağladığı hakların yanı sıra

toplum olma bilincinin getirdiği sosyal ve siyasal statuuml haklarının kullanımı devlet tarafından

duumlzenlenmekte ve objektif oumllccediluumltlerle sınırlanmaktadır Bu sınırlandırma oumlzguumlrluumlklerin

kullanılmasının temel koşulu olan eşitliğin sağlanabilmesi noktasında gereklidir ancak

Nasyonal Sosyalistlerin oumlngoumlrduumlkleri ırkccedilılık politikası4 gibi devlet guumlccedillerinin politikaları

sonucu ortaya ccedilıkan farklı uygulamalar eşitlik dengesini bozabilir Bu noktada ayrımcılık

yasağının doğru işletilebilmesi ancak hukuk otoriteleri tarafından guumlvence altına alınmasıyla

muumlmkuumln olmaktadır

Ayrım yapmama kavramı uluslararası alanda yakın geccedilmişe kadar oumlzuumlmsenmiş bir

yaklaşım değildir Bazı devletler ve toplumlar geleneksel anlamda ayrımcılık karşıtı iken

bazıları ayrımcılığı normalize etmiş ve toplumsallaştırmış vaziyettedirler Bu sebeplerle

ayrımcılık ve eşitlik kavramları uzun yıllar hukuki metinlerde oumlzel bir duumlzenleme olarak yer

alacak değerde goumlruumllmemiştir Ayrımcılık yasağının uluslararası hukukta ortaya ccedilıkması ilk

kez 1948 yılında İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi5 ile olmuştur Bu duumlzenlemeye goumlre 1

2 4 ve 7 maddelerde genel olarak buumltuumln insanların oumlzguumlr onur sahibi ve eşit olduğu hiccedilbir

sebeple hiccedil kimseye ayrımcılık yapılamayacağı koumllelik ve koumlle ticaretinin yasaklandığı ve

herkesin yasa oumlnuumlnde eşit olduğu duumlzenlenmiştir Ayrımcılık yasağının tam bir tanımı ise

İnsan Hakları Komitesi tarafından verilmiştir ldquoayırma dışlama kısıtlama veya ırk renk

cinsiyet dil din ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum siyasi veya diğer goumlruumlşlere

dayalı olarak gerccedilekleştirilen ve buumltuumln hak ve oumlzguumlrluumlklerin herkes tarafından tanınmasını ve

kullanılmasını engelleyecek veya tanınmasını veya kullanılmasını sınırlandıracak ayrımcılıkrdquo

kastedilmektedir6 Guumlnuumlmuumlzde ise devletler ırk renk cinsiyet dil din siyasal ya da başka

fikir ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum ve benzeri statuumller veya temeller

bakımından hiccedilbir ayrım goumlzetmeksizin hukuken tanınmış tuumlm hakları herkese sağlamakla ve

bu haklara saygı goumlstermekle yuumlkuumlmluuml tutulmuştur7

3 ZEYTİNOĞLU Emin (2010) ldquoAYRIMCILIK YASAĞINA GENEL BİR BAKIŞrdquo İstanbul Ticaret

Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 18 ss115 ndash 134 s116

httpwwwiticuedutruploadskutuphanedergis18115-134pdf (24 Mayıs 2014) 4 Nasyonal Sosyalizm (ty) httptrwikipediaorgwikiNasyonal_sosyalizm (24 Mayıs 2014) 5 CENGİZ Orhan Kemal (2010) ldquoAyrımcılığa Karşı Bir Adım Atrdquo s83

httpwwwrightsagendaorgattachments658_AyrC4B1mcC4B1lC4B1C49Fa20KarC59

FC4B120Bir20AdC4B1m20Atpdf (24 Mayıs 2014) 6 UYAR Lema (2006) ldquoBirleşmiş Milletlerrsquode İnsan Hakları Yorumları İnsan Hakları Komitesi ve Ekonomik

Sosyal ve Kuumlltuumlrel Haklar Komitesi 1981-2006rdquo İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları s 42-43 7 KARAN Ulaş (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu

Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl) İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları ss135-

147 s139 wwwsecbirorg

4

I AYRIMCILIK YASAĞI

Ayrımcılık yasağına ilişkin uumlzerinde hemfikir olunan net bir tanım olmamasına

rağmen uluslararası soumlzleşmelerde ve doktrinde verilen tanımlamalar neredeyse birbirinin

aynısıdır Ayrımcılık kasti veya ihmali biccedilimde bir hukuk sisteminde eşit durumda olduğu

duumlşuumlnuumllen kişilere bir hak veya yuumlkuumlmluumlluumlkle ilgili geccedilerli bir neden bulunmaksızın eşit

davranılmaması olarak tanımlanabilir Ancak eşit durumda olmadığı duumlşuumlnuumllen kişiler

arasında bir hak ve yuumlkuumlmluumlluumlkle ilgili geccedilerli bir neden olmaksızın eşit davranılması hali de

ayrımcılık oluşturmaktadır8 Dolayısıyla eşit durumda olanlara eşit davranmamak veya farklı

durumda olanlara eşit davranmak ayrımcılık yasağının ihlali anlamına gelmektedir

Avrupa Birliği mevzuatına bakıldığında ayrımcılığın doumlrt tuumlruuml olduğu soumlylenebilir

ancak ldquoırk ayrımcılığırdquo ccedilerccedilevesinde bunlardan uumlccediluuml incelemeye alınacaktır

İlk olarak ele alınması gereken aynı veya benzer durumdaki kişilere farklı muamele

edilmesi durumunda ortaya ccedilıkan doğrudan ayrımcılıktır9 Doğrudan ayrımcılık hukuki

duumlzenlemenin yasal zeminde yol accediltığı ayrımcılık veveya ayrımcı olmayan bir hukuki

duumlzenlemenin uygulaması ile oluşan ayrımcılık olmak uumlzere iki şekilde varlık goumlsterebilir10

Bir kişiye cinsiyeti etnik koumlkeni dini ve bunlara benzer niteliklerinden biri nedeniyle diğer

kişilere kıyasla farklı ve olumsuz bir davranışta bulunulması lsquodoğrudan ayrımcılıkrsquo teşkil

eder Bir ccedilocuğun engelli olduğu iccedilin okula kaydedilmemesi ABDrsquode siyah bireylerin

uumlniversitelere oumlğrenci olarak kabul edilmemesi11

bir Romanın kamuya accedilık bir pastaneye

girmesine izin verilmemesi doğrudan ayrımcılığın ortaya ccedilıktığı durumu oumlrneklemektedir12

Doğrudan ayrımcılık AİHS ve AB hukukunda benzer şekilde duumlzenlenmiştir

AİHMrsquonin kullandığı formuumllasyona goumlre doğrudan ayrımcılıktan soumlz edilebilmesi iccedilin

lsquobireyin belirli bir oumlzelliğine dayalı bir farklılık sebebiyle benzer durumlardaki kişilerin

goumlrduumlkleri muameleye kıyasla istenmeyen bir muameleye maruz kalmasırsquo gerekmektedir13

-14

Avrupa Birliği Konseyirsquonin 200043 sayılı direktifine goumlre ise doğrudan ayrımcılık lsquoBir

kimsenin karşılaştırılabilir durumlarda ırk veya etnik koumlkene dayalı olarak bir diğer kişiye

goumlre daha az tercih edilir bir muameleye tabi tutulması şimdiye kadar tutuluyor olması veya

tutulma ihtimali olması halinde doğrudan ayrımcılığın ortaya ccedilıktığı anlaşılırrsquo şeklinde

duumlzenlenmiştir Avruparsquoda İkinci Duumlnya Savaşırsquona dek ayrımcılığın her tuumlruumlnuuml sert bir

şekilde uygulayan Almanyarsquonın 2006 tarihli Anti-Ayrımcılık Yasasının 3maddesi ise

doğrudan ayrımcılığı ldquobir kişinin ırk veya etnik koumlken cinsiyet dini inanccedil veya duumlnya

goumlruumlşuuml oumlzuumlrluumlluumlk yaş veya cinsel kimlik nedenlerinden dolayı benzer durumdaki diğer bir

8 KARAN (2012) s139 9 Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı Avrupa Konseyi (2010) ldquoAvrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabırdquo

s22 10 KARAN (2012) s141 11 AYATA Goumlkccedileccediliccedilek ve Burcu Yeşiladalı (Ed) 2011 ldquoAYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİrdquo

İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları İstanbul s8 12 KARAN (2012) s141 13 Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı (2010) s22 14 Carson ve Diğerleri ndash İngiltere (No 4218405) 16 Mart 2010 AİHM Benzer şekilde DH ve Diğerleri ndash Ccedilek

Cumhuriyeti (No 5732500) 13 Kasım 2007 AİHM

5

kişinin goumlrmekte olduğu goumlrmuumlş olduğu veya goumlrebileceği muameleden daha az olumlu bir

muameleye maruz kalmasırdquo olarak tanımlamaktadır15

Doğrudan ayrımcılığın yanında bir diğer tuumlr ise dolaylı ayrımcılıktır16

Farklı

durumdaki kişilere aynı veya benzer muamele edilmesini ifade eden17

dolaylı ayrımcılık

eşitlik kavramının uygulanması accedilısından oumlnem arz etmektedir Goumlrme engelli bir kişinin

uumlniversiteye alınması ancak ona okutman tahsis edilmemesi ve gerekli araccedil-gereccedillere

ulaşmasının sağlanmaması bu kişi accedilısından dolaylı ayrımcılık teşkil eder Bir başka oumlrnek

175 cmrsquonin altında boy uzunluğuna sahip olmayan kişilerin polislik mesleğine

alınmamasıdır Burada goumlruumlnuumlşte bir ayrımcılık yoktur ancak kadınlar ve bazı etnik gruplar

değerlendirildiğinde soumlz konusu kuralın dolaylı bir ayrımcılık yaratabileceği ortadadır18

Avrupa Birliği Irk Eşitliği Youmlnergesinin 22-b maddesine goumlre lsquotarafsız gibi goumlruumlnen

bir duumlzenleme oumllccediluumlt veya uygulama belli bir ırktan veya etnik koumlkenden olan kişileri

başkalarına kıyasla belirli bir dezavantaj iccediline sokuyorsa ve bu tarafsız duumlzenleme oumllccediluumlt veya

uygulama meşru bir amaccedil ile nesnel olarak gerekccedilelendirilmemişse soumlz konusu amacı

gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılan araccedillar uygun ve zorunlu değilse dolaylı ayrımcılığın

meydana geldiği kabul edilecektir19

Alman Anti-Ayrımcılık Yasasının 3 maddesine goumlre ise

lsquoobjektif goumlruumlnen talimat kıstas veya işlemlerin ırk veya etnik koumlken cinsiyet dini inanccedil

veya duumlnya goumlruumlşuuml oumlzuumlrluumlluumlk yaş veya cinsel kimlik nedenlerinden dolayı kişileri diğer

kişiler karşısında oumlzel bir şekilde mağdur edebilmesirsquo halleri sebebiyle dolaylı ayrımcılık

oluşmaktadır20

Oumlrneğin Hindistanrsquoda Sih inanışı mensupları inanışları gereği başlarını

kapamazlar Buumltuumln motosiklet kullananların kask taşımasını gerektiren bir kural bu gruba

karşı dolaylı bir ayrımcılık olarak goumlruumllebilir

Bazı durumlarda kişiler arasında fırsat eşitliğini sağlayabilmek iccedilin ayrımcılık

yapıldığı goumlruumllmektedir Bu ayrımcılık tuumlruumlne pozitif ayrımcılık denmektedir Pozitif

ayrımcılık belli alanlarda nispeten daha az temsil edilen gruplara fırsat eşitliği sağlanması

bakımından olumlu bazı ayrımcılıklar yapılmasını oumlngoumlren program ve politikalardır

Eşitsizliği gidermek adına ortaya ccedilıkan bu eşitsiz uygulamalar doktrinde Aristorsquonun

denkleştirici adalet ilkesine benzetilmiştir21

Burada belirli kişilere oumlzel imkacircnlar

sağlanmaktadır Oumlrneğin İş Kanununun 5maddesi cinsiyet veya gebelik nedeniyle işccedililer

arasında farklı işlem yapılamayacağını belirtmişse de uygulamada kolaylık ve adalet

15 ZEYTİNOĞLU (2010) s119 16 Avrupa Birliği Hukukunda dolaylı ayrımcılık 76207 sayılı Kadın ve Erkek İşccedililere Eşit Davranılmasına

İlişkin Direktif 2000 yılında kabul edilen ve Irk ve Etnik Koumlkene Dayalı Ayrımcılığı Yasaklayan 200043 sayılı

Direktif Din İnanccedil Oumlzuumlrluumlluumlk ve Cinsel Tercihe Dayalı Ayrımcılığı Yasaklayan 200078 sayılı Direktif 76207 sayılı Direktife değişiklikler getiren 200273 sayılı Direktif ve 2004113 sayılı Mal ve Hizmetlerin Sunum ve

Bunlara Erişimde Kadın ve Erkekler Arasında Eşit Davranma İlkesinin Hayata Geccedilirilmesine İlişkin Direktifte

yasaklanmıştır 17 Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı (2010) s29 18 KARAN (2012) s142 19 ZEYTİNOĞLU (2010) s120 20 ZEYTİNOĞLU (2010) s121 21 YUVALI Ertuğrul (2013) ldquoTUumlRK HUKUKU VE MUKAYESELİ HUKUKTA IRK VE ETNİK KOumlKENE

DAYALI AYRIMCILIK YASAĞIrdquo TUumlHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi Cilt 24 Sayı 3-4-5 s78 dp29

httpwwwtuhisorgtruploaddergi1363163868PDF Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014

5

kişinin goumlrmekte olduğu goumlrmuumlş olduğu veya goumlrebileceği muameleden daha az olumlu bir

muameleye maruz kalmasırdquo olarak tanımlamaktadır15

Doğrudan ayrımcılığın yanında bir diğer tuumlr ise dolaylı ayrımcılıktır16

Farklı

durumdaki kişilere aynı veya benzer muamele edilmesini ifade eden17

dolaylı ayrımcılık

eşitlik kavramının uygulanması accedilısından oumlnem arz etmektedir Goumlrme engelli bir kişinin

uumlniversiteye alınması ancak ona okutman tahsis edilmemesi ve gerekli araccedil-gereccedillere

ulaşmasının sağlanmaması bu kişi accedilısından dolaylı ayrımcılık teşkil eder Bir başka oumlrnek

175 cmrsquonin altında boy uzunluğuna sahip olmayan kişilerin polislik mesleğine

alınmamasıdır Burada goumlruumlnuumlşte bir ayrımcılık yoktur ancak kadınlar ve bazı etnik gruplar

değerlendirildiğinde soumlz konusu kuralın dolaylı bir ayrımcılık yaratabileceği ortadadır18

Avrupa Birliği Irk Eşitliği Youmlnergesinin 22-b maddesine goumlre lsquotarafsız gibi goumlruumlnen

bir duumlzenleme oumllccediluumlt veya uygulama belli bir ırktan veya etnik koumlkenden olan kişileri

başkalarına kıyasla belirli bir dezavantaj iccediline sokuyorsa ve bu tarafsız duumlzenleme oumllccediluumlt veya

uygulama meşru bir amaccedil ile nesnel olarak gerekccedilelendirilmemişse soumlz konusu amacı

gerccedilekleştirmek iccedilin kullanılan araccedillar uygun ve zorunlu değilse dolaylı ayrımcılığın

meydana geldiği kabul edilecektir19

Alman Anti-Ayrımcılık Yasasının 3 maddesine goumlre ise

lsquoobjektif goumlruumlnen talimat kıstas veya işlemlerin ırk veya etnik koumlken cinsiyet dini inanccedil

veya duumlnya goumlruumlşuuml oumlzuumlrluumlluumlk yaş veya cinsel kimlik nedenlerinden dolayı kişileri diğer

kişiler karşısında oumlzel bir şekilde mağdur edebilmesirsquo halleri sebebiyle dolaylı ayrımcılık

oluşmaktadır20

Oumlrneğin Hindistanrsquoda Sih inanışı mensupları inanışları gereği başlarını

kapamazlar Buumltuumln motosiklet kullananların kask taşımasını gerektiren bir kural bu gruba

karşı dolaylı bir ayrımcılık olarak goumlruumllebilir

Bazı durumlarda kişiler arasında fırsat eşitliğini sağlayabilmek iccedilin ayrımcılık

yapıldığı goumlruumllmektedir Bu ayrımcılık tuumlruumlne pozitif ayrımcılık denmektedir Pozitif

ayrımcılık belli alanlarda nispeten daha az temsil edilen gruplara fırsat eşitliği sağlanması

bakımından olumlu bazı ayrımcılıklar yapılmasını oumlngoumlren program ve politikalardır

Eşitsizliği gidermek adına ortaya ccedilıkan bu eşitsiz uygulamalar doktrinde Aristorsquonun

denkleştirici adalet ilkesine benzetilmiştir21

Burada belirli kişilere oumlzel imkacircnlar

sağlanmaktadır Oumlrneğin İş Kanununun 5maddesi cinsiyet veya gebelik nedeniyle işccedililer

arasında farklı işlem yapılamayacağını belirtmişse de uygulamada kolaylık ve adalet

15 ZEYTİNOĞLU (2010) s119 16 Avrupa Birliği Hukukunda dolaylı ayrımcılık 76207 sayılı Kadın ve Erkek İşccedililere Eşit Davranılmasına

İlişkin Direktif 2000 yılında kabul edilen ve Irk ve Etnik Koumlkene Dayalı Ayrımcılığı Yasaklayan 200043 sayılı

Direktif Din İnanccedil Oumlzuumlrluumlluumlk ve Cinsel Tercihe Dayalı Ayrımcılığı Yasaklayan 200078 sayılı Direktif 76207 sayılı Direktife değişiklikler getiren 200273 sayılı Direktif ve 2004113 sayılı Mal ve Hizmetlerin Sunum ve

Bunlara Erişimde Kadın ve Erkekler Arasında Eşit Davranma İlkesinin Hayata Geccedilirilmesine İlişkin Direktifte

yasaklanmıştır 17 Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı (2010) s29 18 KARAN (2012) s142 19 ZEYTİNOĞLU (2010) s120 20 ZEYTİNOĞLU (2010) s121 21 YUVALI Ertuğrul (2013) ldquoTUumlRK HUKUKU VE MUKAYESELİ HUKUKTA IRK VE ETNİK KOumlKENE

DAYALI AYRIMCILIK YASAĞIrdquo TUumlHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi Cilt 24 Sayı 3-4-5 s78 dp29

httpwwwtuhisorgtruploaddergi1363163868PDF Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014

6

sağlanması amacıyla ldquobiyolojik veya işin niteliğine ilişkin nedenler zorunlu kılıyorsardquo bu

kuralın uygulanmasının bertaraf edilebileceğini belirtmiştir22

Bazı hallerde kişinin ayrımcılık yasağına tabi oumlzelliği iccedilinde bulunduğu eğitim

ortamında ccedilalışma ortamında veya benzer durumlarda vurgulanan alay konusu yapılan

taklit edilen bir oumlzellik olarak ortaya ccedilıkar Bu gibi ırk veya etnik koumlken din veya inanccedil yaş

engellilik ve cinsel youmlnelim gibi nedenlerden herhangi birisiyle ilgili olarak bir kişinin

onurunu zedelemek ve goumlzdağı veren duumlşmanca aşağılayıcı kuumlccediluumlk duumlşuumlruumlcuuml ya da saldırgan

bir ortam yaratmak amacı veya etkisiyle o kişi iccedilin istenmeyen bir fiil gerccedilekleştirilmesi

durumlarında ayrımcılığın bir diğer tuumlruuml olan taciz soumlz konusu olur23

200043 sayılı

Direktifin 2 maddesinin 3 bendine goumlre ırk ve koumlkenle ilgili olarak taciz lsquoırk ve etnik

koumlkenle ilgili olarak insan haysiyet ve itibarının ccediliğnenmesi amacını taşıyan veya o sonucu

doğuracak ya da yıldırıcı duumlşmanca aşağılayıcı oumlzguumlveni kırıcı hakaretamiz bir ortam

yaratılmasına yol accedilan arzu edilmeyen (herkesccedile haksızyersiz bulunan) kasıtlı bir tavır bir

hareket olarakrsquo tanımlanmaktadır24

Taciz ile ilgili olarak İnsan Hakları Komitesirsquonin oumlnuumlne

gelen Stephen Hagan v Avustralya davasında başvurucu bir spor sahasının girişinde yazılı

olan ldquoNiggerrdquo kelimesinin siyah bireyleri aşağılamak amacıyla kullanılabilecek en saldırgan

ve aşağılayıcı soumlzcuumlk olduğu iddiasıyla Komitersquo ye başvurmuş Komite ise kararında Taraf

Devlete soumlz konusu yazının kaldırılması iccedilin gerekli tedbirleri almasını tavsiye etmiştir25

Ayrımcılık yasağı ile ilgili duumlzenlemelerin denetimi ABrsquoyi ilgilendiren kurum ve

oumlrguumltlerin faaliyetlerinden kaynaklanan şikacircyetleri ele almak uumlzere kurulan Avrupa

Ombudsmanı ve Temel haklar ajansı tarafından gerccedilekleştirilmektedir Temel Haklar

Ajansırsquonın temel goumlrevi Birlik ve uumlye uumllkelere Avrupa ccedilapında ırkccedilılık ve yabancı

duumlşmanlığı ile ilgili tarafsız guumlvenilir ve karşılaştırılabilir bilgi sağlanması olarak

belirlenmiştir26

BM İnsan Hakları Komitesinin Genel Yorumu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin

Kararları ve Avrupa Birliğinin Ayrımcılığa Karşı Youmlnergeleri birlikte duumlşuumlnuumllduumlğuumlnde

ayrımcılık terimi ayırma dışlama kısıtlama veya ırk renk cinsiyet cinsel youmlnelim

cinsiyet kimliği dil din etnik ulusal ya da toplumsal koumlken muumllkiyet doğum siyasi veya

diğer goumlruumlşlere dayalı olarak gerccedilekleştirilen ve buumltuumln hak ve huumlrriyetlerin herkes tarafından

tanınmasını ve kullanılmasını engelleyecek veya tanınmasını ve kullanılmasını

sınırlandıracak ayrımcılığı kast etmektedir27

22 ZEYTİNOĞLU (2010) s121 23 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s11 24 YUVALI (2013) s76 25 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s11 26 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s35 27 CENGİZ (2010) s3

7

A EŞİTLİK ve AYRIMCILIK

ldquoAyrımcılık ayrım yapmardquo kelimeleri eşitlik temeli olmaksızın duumlşuumlnuumllemez

Birbirinin zıttı olan bu iki soumlzcuumlk aynı zamanda birbirinin tamamlayıcısıdır da Her zaman

adalet anlamına gelmeyen eşitlik ayrımcılık yasağı ile buumltuumlnleştiğinde daha adil bir anlam

ifade edebilmektedir İşte bu sebeplerle ayrımcılık yasağı ulusal ve uluslararası mevzuatlarda

genellikle ldquoeşitlikrdquo kavramı altında duumlzenleme alanı bulmaktadır

Tuumlm insanların yasalar karşısında eşit olduğunu oumlngoumlren eşitlik ilkesi her insana

yalnızca yaşamaktan kaynaklanan ve dokunulmaz olan insan onurunu garanti eder28

İnsan

onuru ve eşitlik kavramlarına dayalı bir oumlzguumlrluumlkler alanı ise toplumsal barışın ve ayrımcılık

karşıtı buumltuumlnleşmenin temel ilkesidir29

AB Temel Haklar Şartı gibi uluslararası antlaşmalarda

accedilıkccedila kabul edilen insan onuru Avrupa Adalet Divanırsquonda korunması guumlvence altına alınan

hukuk ilkeleri arasında sayılmış Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de lsquotuumlm insanların sahip

olduğu eşit onur iccedilin hoşgoumlruuml ve saygının demokratik ccediloğulcu bir toplumun temel ilkelerinirsquo

oluşturduğunu vurgulamıştır Avrupa hukuk duumlzenlerine paralel olarak Tuumlrk hukuk

sisteminde de ldquoinsan onuru ve eşitliğirdquo anayasal guumlvence altına alınmıştır30

Alman Federal

Anayasa Mahkemesirsquone(FAYM) goumlre insan onuru insanın kamusal muumldahalelerin salt bir

nesnesi haline getirilmesini yasaklar Devlet herhangi bir oumlnlem ya da yasayla insan onurunu

zedeleyemez

Federal Alman Anayasasırsquonın 1 maddesinde yer alan lsquoinsan onuru

dokunulmazdır İnsan onurunu goumlzetmek ve korumak tuumlm devlet erkinin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlrrsquo

huumlkmuuml ve FAYMrsquo nin yaklaşımı totaliter Nazi rejiminden kopuşun ve ayrımcılık yasağının

bir simgesidir31

Eşitlik ilkesi şekli ve maddi anlamda olmak uumlzere iki farklı şekilde incelenmektedir

Şekli eşitlik anlayışı (Aristorsquonun da goumlruumlşleri ccedilerccedilevesinde) ayrımcılık yapılmadığı suumlrece

mevcut durumun korunmasını eşitliğin varlığı iccedilin yeterli sayar32

Bu anlayış eşit durumda

olanlara eşit muamele farklı durumda olanlara ise farklı muamele edilmesini oumlngoumlruumlr33

lsquoEşit

durumda olanlarrsquo accedilısından nasıl bir tespit yapılacağı muğlak kalmış olmakla birlikte ilkenin

geccedilerliliği iki kişi karşılaştırıldığında eşit oldukları varsayımına dayanmaktadır Oysaki fiilen

birbiri ile tamamen aynı iki bireyin mevcut olduğunu kabul etmek muumlmkuumln değildir Bireyler

ancak eğitim duumlzeyleri tenlerinin rengi inanccedilları gibi belli oumlzellikleri bakımından eşit kabul

edilebilirler Bu bakımdan şekli eşitlik anlayışı farklılıkların yok sayılması ve toplumun

baskın gruplarının oumlzellikleri goumlzetilerek koyulmuş kurallara ve oluşturulmuş yapılara

uymaya zorlamak anlamına da gelmektedir34

Maddi eşitlik kavramı ise eşitliğin fiilen

sağlanması iccedilin kişi ve kişi grupları arasındaki farklılıkları olumlu youmlnde goumlz oumlnuumlnde

28AĞIRBAŞLI Şennur (2009) ldquoSınırlı Ayrımcılık Yasağından Genel Eşitlik İlkesinerdquo Seccedilkin Yayıncılık Ankara s23 29 BATUM Suumlheyl (2009) ldquo99 Soruda Neden ve Nasıl Ccedilağdaş Bir Anayasardquo İstanbul On İki Levha Yayıncılık

s291-297 30 BATUM (2009) s296 Anayasa Mahkemesi bir kararında fuhşu meslek edinen bir kadının kaccedilırılması veya

ırzına geccedililmesi ile aynı eyleme iffetli bir kadının maruz kalması durumunda verilecek cezada suumlbjektif bir

farklılık goumlzetilemeyeceğini belirtmiştir E 198624 K 19878 T 31031987 31 BATUM (2009) s293-294 32 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s5 33 KARAN (2012) s139 34 KARAN (2012) s139

8

bulunduran ve onları eşit veya aynı varsaymayan eşitlik anlayışıdır Bu anlayış mevcut

eşitsizlikleri gidermeye odaklanmaktadır Kaldı ki statuumlkocu olmayan bir eşitlik anlayışı

farklılıkların goumlzetilmesini toplumun bu farklılıklar goumlzetilerek yeniden yapılanmasını ve

kaynakların dağılımında yeni oumllccediluumltler kullanılmasını gerektirir35

Tuumlm bunlardan sonra denilebilir ki ayrımcılık yasağı yasa oumlnuumlnde eşitlik yasalarca

eşit derecede korunma gibi ilkeleri de iccedilinde bulunduran temel bir prensiptir36

Ayrımcılık yasağı ile birlikte guumlndeme gelen eşitlik ilkesi hem bir hak hem de

oumlzguumlrluumlkler rejiminin gerccedilekleşmesinde temel koşul37

olarak nitelendirilirken ayrımcılık

yasağı ise yasa oumlnuumlnde eşitlik yasalar tarafından eşit derecede korunma gibi ilkeleri iccedilinde

barındıran temel ve genel bir prensip olarak ifade edilmektedir38

B AB DUumlZLEMİNDE IRK AYRIMCILIĞI ve DUumlZENLENDİĞİ BELGELER

Bir devletin uluslararası bir soumlzleşmeye taraf olması ulusal hukukunu o soumlzleşme

huumlkuumlmleriyle uyumlu olarak yorumlamasını gerektirir39

Avrupa Birliğirsquone uumlye olan her

devletin de ulusal mevzuatını Birlik Hukuku huumlkuumlmlerine ve akdedilmiş anlaşmalara uygun

hale getirmesi gerekir Bu noktada Tuumlrkiyersquonin AB uumlyeliği Avrupa Birliğirsquonin ayrımcılık

yasağına ilişkin mevzuatı dacirchil tuumlm mevzuatına uyumlu yasal duumlzenlemeler yapmasına

bağlıdır40

Tam da bu nedenle 2000rsquoli yılların başından itibaren ccedileşitli kanunlarda

ayrımcılığın yasaklandığı goumlruumllmektedir Bu sebeple ırk ayrımcılığı accedilısından oumlnce

uluslararası alandaki duumlzenlemeler ile Birlik duumlzenlemelerinin ardından Tuumlrk Hukuk

duumlzenlemelerinin incelenmesi isabetli bulunmuştur

Irk ve etnik koumlken birbirine karıştırılan kavramlardır Irk kavramı kalıtımsal olarak

ortak fiziksel ve fizyolojik oumlzelliklere sahip insanlar topluluğu olarak ifade edilir41

Irk

kavramının tanımında biyolojik ve genetik oumlzellikler belirleyici iken etnik koumlkenin

tanımında42

sosyal ve kuumlltuumlrel karakteristikler daha ağır basmaktadır Dolayısıyla etnik

koumlkenin buumlnyesinde biyolojik olarak tetkik edilebilen ırk ve kalıtım oumlzellikleri de barındıran

sosyolojik bir kavram olduğu soumlylenebilir43

AİHM Timişev davasında ırk ve etnik koumlken

kavramlarını accedilıklarken dil din milliyet ve kuumlltuumlruumln ırktan ayrılamaz olabileceğini kabul

35 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s6-7 36 KARAN Ulaş (2007) ldquoTuumlrk Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve TCKrsquonın 122Maddesinin Uygulanabilirliğirdquo

Tuumlrkiye Barolar Birliği Dergisi Sayı 73 Ankara s148 httptbbdergisibarobirlikorgtrm2007-73-373 Erişim

Tarihi 24 Mayıs 2014 37 BATUM (2009) s292 38 KARAN Ulaş (2009) ldquoAvrupa Birliği Uumllkelerinde Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik Kurumlarırdquo İnsan Hakları

Ortak Platformu Yayını s21 httpihoporgtrdosyaab-kurumlarpdf Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014 39 Bkz TUumlRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI Kanun No 2709 Kabul Tarihi 7111982 md 90 40 GUumlL İdil Işıl (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu

Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl) İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları

wwwsecbirorg Eyluumll 2012 ss117-135 s122 41 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5380220431b6a769988813

Erişim Tarihi 24052014 42 Etnik gruplar (ty) httptrwikipediaorgwikiEtnik_gruplar Erişim Tarihi 24052014 43 YUVALI (2013) s72

7

A EŞİTLİK ve AYRIMCILIK

ldquoAyrımcılık ayrım yapmardquo kelimeleri eşitlik temeli olmaksızın duumlşuumlnuumllemez

Birbirinin zıttı olan bu iki soumlzcuumlk aynı zamanda birbirinin tamamlayıcısıdır da Her zaman

adalet anlamına gelmeyen eşitlik ayrımcılık yasağı ile buumltuumlnleştiğinde daha adil bir anlam

ifade edebilmektedir İşte bu sebeplerle ayrımcılık yasağı ulusal ve uluslararası mevzuatlarda

genellikle ldquoeşitlikrdquo kavramı altında duumlzenleme alanı bulmaktadır

Tuumlm insanların yasalar karşısında eşit olduğunu oumlngoumlren eşitlik ilkesi her insana

yalnızca yaşamaktan kaynaklanan ve dokunulmaz olan insan onurunu garanti eder28

İnsan

onuru ve eşitlik kavramlarına dayalı bir oumlzguumlrluumlkler alanı ise toplumsal barışın ve ayrımcılık

karşıtı buumltuumlnleşmenin temel ilkesidir29

AB Temel Haklar Şartı gibi uluslararası antlaşmalarda

accedilıkccedila kabul edilen insan onuru Avrupa Adalet Divanırsquonda korunması guumlvence altına alınan

hukuk ilkeleri arasında sayılmış Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de lsquotuumlm insanların sahip

olduğu eşit onur iccedilin hoşgoumlruuml ve saygının demokratik ccediloğulcu bir toplumun temel ilkelerinirsquo

oluşturduğunu vurgulamıştır Avrupa hukuk duumlzenlerine paralel olarak Tuumlrk hukuk

sisteminde de ldquoinsan onuru ve eşitliğirdquo anayasal guumlvence altına alınmıştır30

Alman Federal

Anayasa Mahkemesirsquone(FAYM) goumlre insan onuru insanın kamusal muumldahalelerin salt bir

nesnesi haline getirilmesini yasaklar Devlet herhangi bir oumlnlem ya da yasayla insan onurunu

zedeleyemez

Federal Alman Anayasasırsquonın 1 maddesinde yer alan lsquoinsan onuru

dokunulmazdır İnsan onurunu goumlzetmek ve korumak tuumlm devlet erkinin yuumlkuumlmluumlluumlğuumlduumlrrsquo

huumlkmuuml ve FAYMrsquo nin yaklaşımı totaliter Nazi rejiminden kopuşun ve ayrımcılık yasağının

bir simgesidir31

Eşitlik ilkesi şekli ve maddi anlamda olmak uumlzere iki farklı şekilde incelenmektedir

Şekli eşitlik anlayışı (Aristorsquonun da goumlruumlşleri ccedilerccedilevesinde) ayrımcılık yapılmadığı suumlrece

mevcut durumun korunmasını eşitliğin varlığı iccedilin yeterli sayar32

Bu anlayış eşit durumda

olanlara eşit muamele farklı durumda olanlara ise farklı muamele edilmesini oumlngoumlruumlr33

lsquoEşit

durumda olanlarrsquo accedilısından nasıl bir tespit yapılacağı muğlak kalmış olmakla birlikte ilkenin

geccedilerliliği iki kişi karşılaştırıldığında eşit oldukları varsayımına dayanmaktadır Oysaki fiilen

birbiri ile tamamen aynı iki bireyin mevcut olduğunu kabul etmek muumlmkuumln değildir Bireyler

ancak eğitim duumlzeyleri tenlerinin rengi inanccedilları gibi belli oumlzellikleri bakımından eşit kabul

edilebilirler Bu bakımdan şekli eşitlik anlayışı farklılıkların yok sayılması ve toplumun

baskın gruplarının oumlzellikleri goumlzetilerek koyulmuş kurallara ve oluşturulmuş yapılara

uymaya zorlamak anlamına da gelmektedir34

Maddi eşitlik kavramı ise eşitliğin fiilen

sağlanması iccedilin kişi ve kişi grupları arasındaki farklılıkları olumlu youmlnde goumlz oumlnuumlnde

28AĞIRBAŞLI Şennur (2009) ldquoSınırlı Ayrımcılık Yasağından Genel Eşitlik İlkesinerdquo Seccedilkin Yayıncılık Ankara s23 29 BATUM Suumlheyl (2009) ldquo99 Soruda Neden ve Nasıl Ccedilağdaş Bir Anayasardquo İstanbul On İki Levha Yayıncılık

s291-297 30 BATUM (2009) s296 Anayasa Mahkemesi bir kararında fuhşu meslek edinen bir kadının kaccedilırılması veya

ırzına geccedililmesi ile aynı eyleme iffetli bir kadının maruz kalması durumunda verilecek cezada suumlbjektif bir

farklılık goumlzetilemeyeceğini belirtmiştir E 198624 K 19878 T 31031987 31 BATUM (2009) s293-294 32 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s5 33 KARAN (2012) s139 34 KARAN (2012) s139

8

bulunduran ve onları eşit veya aynı varsaymayan eşitlik anlayışıdır Bu anlayış mevcut

eşitsizlikleri gidermeye odaklanmaktadır Kaldı ki statuumlkocu olmayan bir eşitlik anlayışı

farklılıkların goumlzetilmesini toplumun bu farklılıklar goumlzetilerek yeniden yapılanmasını ve

kaynakların dağılımında yeni oumllccediluumltler kullanılmasını gerektirir35

Tuumlm bunlardan sonra denilebilir ki ayrımcılık yasağı yasa oumlnuumlnde eşitlik yasalarca

eşit derecede korunma gibi ilkeleri de iccedilinde bulunduran temel bir prensiptir36

Ayrımcılık yasağı ile birlikte guumlndeme gelen eşitlik ilkesi hem bir hak hem de

oumlzguumlrluumlkler rejiminin gerccedilekleşmesinde temel koşul37

olarak nitelendirilirken ayrımcılık

yasağı ise yasa oumlnuumlnde eşitlik yasalar tarafından eşit derecede korunma gibi ilkeleri iccedilinde

barındıran temel ve genel bir prensip olarak ifade edilmektedir38

B AB DUumlZLEMİNDE IRK AYRIMCILIĞI ve DUumlZENLENDİĞİ BELGELER

Bir devletin uluslararası bir soumlzleşmeye taraf olması ulusal hukukunu o soumlzleşme

huumlkuumlmleriyle uyumlu olarak yorumlamasını gerektirir39

Avrupa Birliğirsquone uumlye olan her

devletin de ulusal mevzuatını Birlik Hukuku huumlkuumlmlerine ve akdedilmiş anlaşmalara uygun

hale getirmesi gerekir Bu noktada Tuumlrkiyersquonin AB uumlyeliği Avrupa Birliğirsquonin ayrımcılık

yasağına ilişkin mevzuatı dacirchil tuumlm mevzuatına uyumlu yasal duumlzenlemeler yapmasına

bağlıdır40

Tam da bu nedenle 2000rsquoli yılların başından itibaren ccedileşitli kanunlarda

ayrımcılığın yasaklandığı goumlruumllmektedir Bu sebeple ırk ayrımcılığı accedilısından oumlnce

uluslararası alandaki duumlzenlemeler ile Birlik duumlzenlemelerinin ardından Tuumlrk Hukuk

duumlzenlemelerinin incelenmesi isabetli bulunmuştur

Irk ve etnik koumlken birbirine karıştırılan kavramlardır Irk kavramı kalıtımsal olarak

ortak fiziksel ve fizyolojik oumlzelliklere sahip insanlar topluluğu olarak ifade edilir41

Irk

kavramının tanımında biyolojik ve genetik oumlzellikler belirleyici iken etnik koumlkenin

tanımında42

sosyal ve kuumlltuumlrel karakteristikler daha ağır basmaktadır Dolayısıyla etnik

koumlkenin buumlnyesinde biyolojik olarak tetkik edilebilen ırk ve kalıtım oumlzellikleri de barındıran

sosyolojik bir kavram olduğu soumlylenebilir43

AİHM Timişev davasında ırk ve etnik koumlken

kavramlarını accedilıklarken dil din milliyet ve kuumlltuumlruumln ırktan ayrılamaz olabileceğini kabul

35 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s6-7 36 KARAN Ulaş (2007) ldquoTuumlrk Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve TCKrsquonın 122Maddesinin Uygulanabilirliğirdquo

Tuumlrkiye Barolar Birliği Dergisi Sayı 73 Ankara s148 httptbbdergisibarobirlikorgtrm2007-73-373 Erişim

Tarihi 24 Mayıs 2014 37 BATUM (2009) s292 38 KARAN Ulaş (2009) ldquoAvrupa Birliği Uumllkelerinde Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik Kurumlarırdquo İnsan Hakları

Ortak Platformu Yayını s21 httpihoporgtrdosyaab-kurumlarpdf Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014 39 Bkz TUumlRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI Kanun No 2709 Kabul Tarihi 7111982 md 90 40 GUumlL İdil Işıl (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu

Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl) İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları

wwwsecbirorg Eyluumll 2012 ss117-135 s122 41 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5380220431b6a769988813

Erişim Tarihi 24052014 42 Etnik gruplar (ty) httptrwikipediaorgwikiEtnik_gruplar Erişim Tarihi 24052014 43 YUVALI (2013) s72

8

bulunduran ve onları eşit veya aynı varsaymayan eşitlik anlayışıdır Bu anlayış mevcut

eşitsizlikleri gidermeye odaklanmaktadır Kaldı ki statuumlkocu olmayan bir eşitlik anlayışı

farklılıkların goumlzetilmesini toplumun bu farklılıklar goumlzetilerek yeniden yapılanmasını ve

kaynakların dağılımında yeni oumllccediluumltler kullanılmasını gerektirir35

Tuumlm bunlardan sonra denilebilir ki ayrımcılık yasağı yasa oumlnuumlnde eşitlik yasalarca

eşit derecede korunma gibi ilkeleri de iccedilinde bulunduran temel bir prensiptir36

Ayrımcılık yasağı ile birlikte guumlndeme gelen eşitlik ilkesi hem bir hak hem de

oumlzguumlrluumlkler rejiminin gerccedilekleşmesinde temel koşul37

olarak nitelendirilirken ayrımcılık

yasağı ise yasa oumlnuumlnde eşitlik yasalar tarafından eşit derecede korunma gibi ilkeleri iccedilinde

barındıran temel ve genel bir prensip olarak ifade edilmektedir38

B AB DUumlZLEMİNDE IRK AYRIMCILIĞI ve DUumlZENLENDİĞİ BELGELER

Bir devletin uluslararası bir soumlzleşmeye taraf olması ulusal hukukunu o soumlzleşme

huumlkuumlmleriyle uyumlu olarak yorumlamasını gerektirir39

Avrupa Birliğirsquone uumlye olan her

devletin de ulusal mevzuatını Birlik Hukuku huumlkuumlmlerine ve akdedilmiş anlaşmalara uygun

hale getirmesi gerekir Bu noktada Tuumlrkiyersquonin AB uumlyeliği Avrupa Birliğirsquonin ayrımcılık

yasağına ilişkin mevzuatı dacirchil tuumlm mevzuatına uyumlu yasal duumlzenlemeler yapmasına

bağlıdır40

Tam da bu nedenle 2000rsquoli yılların başından itibaren ccedileşitli kanunlarda

ayrımcılığın yasaklandığı goumlruumllmektedir Bu sebeple ırk ayrımcılığı accedilısından oumlnce

uluslararası alandaki duumlzenlemeler ile Birlik duumlzenlemelerinin ardından Tuumlrk Hukuk

duumlzenlemelerinin incelenmesi isabetli bulunmuştur

Irk ve etnik koumlken birbirine karıştırılan kavramlardır Irk kavramı kalıtımsal olarak

ortak fiziksel ve fizyolojik oumlzelliklere sahip insanlar topluluğu olarak ifade edilir41

Irk

kavramının tanımında biyolojik ve genetik oumlzellikler belirleyici iken etnik koumlkenin

tanımında42

sosyal ve kuumlltuumlrel karakteristikler daha ağır basmaktadır Dolayısıyla etnik

koumlkenin buumlnyesinde biyolojik olarak tetkik edilebilen ırk ve kalıtım oumlzellikleri de barındıran

sosyolojik bir kavram olduğu soumlylenebilir43

AİHM Timişev davasında ırk ve etnik koumlken

kavramlarını accedilıklarken dil din milliyet ve kuumlltuumlruumln ırktan ayrılamaz olabileceğini kabul

35 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s6-7 36 KARAN Ulaş (2007) ldquoTuumlrk Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve TCKrsquonın 122Maddesinin Uygulanabilirliğirdquo

Tuumlrkiye Barolar Birliği Dergisi Sayı 73 Ankara s148 httptbbdergisibarobirlikorgtrm2007-73-373 Erişim

Tarihi 24 Mayıs 2014 37 BATUM (2009) s292 38 KARAN Ulaş (2009) ldquoAvrupa Birliği Uumllkelerinde Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik Kurumlarırdquo İnsan Hakları

Ortak Platformu Yayını s21 httpihoporgtrdosyaab-kurumlarpdf Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014 39 Bkz TUumlRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI Kanun No 2709 Kabul Tarihi 7111982 md 90 40 GUumlL İdil Işıl (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu

Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl) İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları

wwwsecbirorg Eyluumll 2012 ss117-135 s122 41 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5380220431b6a769988813

Erişim Tarihi 24052014 42 Etnik gruplar (ty) httptrwikipediaorgwikiEtnik_gruplar Erişim Tarihi 24052014 43 YUVALI (2013) s72

9

etmiştir Bir kontrol noktasında Ccedileccedilen koumlkenlilerin geccedilişine muumlsaade edilmeyeceğine ilişkin

talimat alan Muhafızların geccediliş yapmak isteyen Ccedileccedilen koumlkenli bir kişiye izin vermemesi

uumlzere Mahkemeye başvurulması sonucu AİHM şu accedilıklamayı yapmıştır

lsquoEtnik mensubiyet ve ırk bağlantılı ve oumlrtuumlşen kavramlardır Irk kavramı insanların

cilt rengi veya yuumlz oumlzellikleri gibi morfolojik niteliklere goumlre alt tuumlrlere biyolojik

tasnifi duumlşuumlncesine dayanırken etnik mensubiyetin koumlkeni ortak milliyet kabile

aidiyeti dini inanccedil paylaşılan dil veya kuumlltuumlrel ve geleneksel koumlkenler ve temeller

duumlşuumlncesinde yatarrsquo44

Avrupa Birliğirsquonin 2004 tarihli Anayasa niteliğindeki Anlaşmasının Temel Hakları

accedilıklayan 2 boumlluumlmuumlnuumln 81 maddesi ayırımcılık yasağını ve burada temel alınan kıstasları

accedilıklarken milliyete dayanan her tuumlrluuml ayrımcılığı da yasaklamıştır45

Bahsi geccedilen tanımların yanında ayrımcılık yasağının ilk kez somutlaştığı tuumlr olan

ırkccedilılık ccedileşitli insan ırkları arasındaki biyolojik farklılıkların kuumlltuumlrel veya bireysel

meseleleri de tayin etmesi gerektiğine ve doğal sebeplerle bir ırkın (ccediloğunlukla kendi ırkının)

diğerlerinden uumlstuumln olduğuna ve diğerlerine huumlkmetmeye hakkı olduğuna duyulan inanccedil veya

bu değerleri kabul eden doktrindir46

Irk ayrımı durumu bazı oumlğelerin varlığıyla accedilıklanabilir

Bu oumlğelerden birincisi insanlara karşı girişilen baskıcı eylemlerdir Bu eylemler bir ırka

mensup uumlyelerin yaşam hakkından yoksun bırakılması sağlıksız koşullar iccedilinde tutulması

gelişmelerinin oumlnlenmesi ve zorunlu olarak ccedilalıştırılmasıdır Oumlğelerden ikincisi hukuk

kurallarına ve evrensel ahlacirck ilkelerine uyulmamasıdır Diğer bir deyişle insanların

kişiliklerinin ve yaşamsal değerleriyle eşitlik ve oumlzguumlrluumlklerinin ccediliğnenmesidir Irk ayrımı

politika ve uygulamaları evrensel etik değerlerle bağdaşmadığı gibi uluslararası duumlzeni de

tehdit etmektedir Uumlccediluumlncuuml oumlğe ise siyasi durumdur Irk ayrımını genel olarak değerlendirecek

olursak yukarda sıralanan uumlccedil oumlğe kapsamında insan haklarının ccediliğnendiği ve ihlal edildiği

normal siyasal gelişim ve iccedil istikrardan yoksun koşulların egemen olduğu baskıcı bir durumu

ifade etmektedir47

Irk ayrımcılığı uluslararası arenada insan haklarına ilişkin farklılık arz eden birccedilok

soumlzleşmede duumlzenleme alanı bulmuştur Bunların başında Birleşmiş Milletler Şartı (1945)

BM Her Tuumlrluuml Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Soumlzleşme (1965) Medeni ve

Siyasi Haklara İlişkin Soumlzleşme (1966) Ekonomik Sosyal ve Kuumlltuumlrel Haklara İlişkin

Soumlzleşme (1966) Goumlccedilmen İşccedililer ve Ailelerinin Haklarına İlişkin Soumlzleşme (1990) 111

Norsquolu Uluslararası Ccedilalışma Oumlrguumltuuml Soumlzleşmesi ve Avrupa Sosyal Şartı (1961) gelmektedir

Soumlz konusu belgelere goumlre ırk ayrımına youmlnelik ayrımcılık yasağı getirildiği goumlruumllmektedir

Ayrımcılık yasağını iccedileren maddeler uluslararası hukuk tarafından doğrudan uygulanabilirlik

44 Timişev ndash Rusya Davası (No 5576200 ve 5597400) 13 Aralık 2005 AİHM 45 ZEYTİNOĞLU (2010) s132 Maddeye goumlre rdquoCinsiyet ırk ten rengi etnik veya sosyal koumlken genetik

oumlzellikler dil din veya inanccedil siyasi veya herhangi başka bir goumlruumlş bir ulusal azınlığın uumlyesi olma muumllkiyet doğum oumlzuumlr yaş veya cinsel tercih gibi gerekccedilelere dayanan her tuumlrluuml ayrımcılık hellipmilliyete dayanan

ayrımcılık yasaktırrdquo 46 Irkccedilılık (ty) httptrwikipediaorgwikiIrkC3A7C4B1lC4B1k Erişim Tarihi 24052014 47

AZARKAN Ezeli (2003) ldquoUluslararası Hukukta İnsanlığa Karşı Succedillarrdquo Ankara Uumlniversitesi

Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Cilt 52 Sayı 3 ss 275-297 s283

10

oumllccediluumltuuml taşıdığı kabul edilen duumlzenlemelerdir ve taraf devletler tarafından derhal

uygulanmaları gerekmektedir48

Bir insan hakkı ihlali olan ırk ayrımcılığına ilişkin duumlzenlemelerin başında hiccedil

şuumlphesiz Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen İnsan Hakları Evrensel

Bildirgesi49

gelir Bildirgenin 2 maddesinde ldquoHerkesin ırk renk cinsiyet din dil siyasal

veya diğer herhangi bir inanccedil ulusal veya toplumsal koumlken servet doğuş veya diğer herhangi

bir diğer fark goumlzetilmeksizin bildirgede yer alan tuumlm hak ve oumlzguumlrluumlklerden

yararlanabilecekleri bundan başka uyruğu bulunduğu uumllkenin statuumlsuuml ne olursa olsun

vatandaşlarla vatandaş olmayanlar arasında hiccedilbir ayrım goumlzetilemeyeceğirdquo belirtilerek

ırklara youmlnelik ayrımcılık bertaraf edilmek istenmiştir

1969 tarihinde yuumlruumlrluumlğe giren50

rdquoBirleşmiş Milletler Her Tuumlrluuml Irk Ayrımcılığının

Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Soumlzleşmerdquo nin51

11 maddesinde ırk ayrımcılığı lsquosiyasi

ekonomik sosyal kuumlltuumlrel veya toplumsal yaşamın herhangi bir alanında insan hakları ve

temel oumlzguumlrluumlklerin tanınmasını uygulanmasını bu hak ve oumlzguumlrluumlklerden yararlanılmasını

ortadan kaldırmak veya zayıflatmak amacına ya da etkisine youmlnelik ırk renk soy ya da

ulusal veya etnik koumlkene dayalı her tuumlrluuml ayrım dışlama kısıtlama ya da tercihrsquo şeklinde

belirlenmiştir Soumlzleşmenin uluslararası barış ve guumlvenliği ağır şekilde tehdit eden eylemleri

belirten 2 Maddesi ise lsquobir ırk uumlyesinin başka ırk grubu uumlyelerinden uumlstuumln tutulması bir ırka

ayrıcalık tanınması ve sistematik olarak diğerlerine baskı yapılmasırsquo eylemlerinin ırk

ayrımcılığı esasına dayalı bir insanlık dışı muamele oluşturduğunu vurgulamaktadır52

Bir diğer oumlnemli belge BM Medeni ve Siyasi Haklar Soumlzleşmesirsquodir53

Soumlz konusu

Soumlzleşmenin 26 maddesine goumlre lsquoHerkes yasa oumlnuumlnde eşittir ve hiccedil bir ayrımcılığa tabi

tutulmaksızın yasa tarafından eşit olarak korunma hakkına sahiptir Hukuk bu alanda her

48

KARAN (2012) s145 49 10121948 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda kabul edilen bu Bildirge Tuumlrkiye Cumhuriyeti Devleti tarafından 6 Nisan 1949 tarihinde onaylanmıştır 50 Tuumlrkiye tarafından 13 Ekim 1972 tarihinde imzalanan bu soumlzleşme 3 Nisan 2002 tarih ve 4750 sayılı Kanunrsquoa

dayanılarak 13 Mayıs 2002 tarihinde onaylandı Onay 16 Haziran 2002 tarih ve 24787 sayılı Resmi Gazetede

yayımlandı 51 Soumlzleşmenin tam metni iccedilin bkz httpwwwtbmmgovtrkanunlark4750html 52

Soumlzleşmenin 2 maddesinde taraf devletlerin ırka dayalı ayrımcılığın oumlnlenmesi konusunda yapmaları gereken

ccedilalışmalar ayrıntılı olarak goumlsterilmiştir

a) Her devlet kişilere gruplara veya kurumlara karşı ırk ayrımcılığı şeklindeki herhangi bir eylem veya

uygulamaya girmemeyi taahhuumlt eder

b) Her devlet kişi ve oumlrguumltlerin ırk ayrımcılığını maddicirc ve manevicirc bakımdan desteklememeyi ve savunmamayı

taahhuumlt eder

c) Her devlet ırk ayrımcılığı yaratan veya ayrımcılığı suumlrduumlren siyasicirc millicirc ve yerel politikaları denetlemek yasalarını ve hukukicirc duumlzenlemelerini değiştirmek kaldırmak veya iptal etmek iccedilin etkili tedbirler alır

d) Her devlet kişiler gruplar veya oumlrguumltler tarafından yapılan ırk ayrımcılığını şartların gerektirmesi hacirclinde

yasa ccedilıkararak gerekli her tuumlrluuml vasıtayı kullanarak yasaklar

e) Her devlet koşullar elverdikccedile buumltuumlnleştirici ccedilok ırklı oumlrguumltleri hareketleri ve ırklar arasındaki engelleri

kaldırmaya yarayan diğer araccedilları teşvik etmeyi ve ırksal boumlluumlnmeyi artırmaya eğilimli herhangi bir şeyi

oumlzendirmemeyi taahhuumlt eder 53 Birleşmiş Milletler Genel Kurulunun 16 Aralık 1966 tarih ve 2200 A(XXI) sayılı Kararıyla kabul edilip 49

maddeye uygun olarak 23 Mart 1976 tarihinde yuumlruumlrluumlğe girmiştir Tuumlrkiye Soumlzleşmeyi 15 Ağustos 2000

tarihinde imzalamıştır Soumlzleşme henuumlz Tuumlrkiye Buumlyuumlk Millet Meclisi ve Cumhurbaşkanı tarafından

onaylamamıştır

11

tuumlrluuml ayrımcılığı yasaklar ve herkese ırk renk cinsiyet dil din siyasal veya başka bir fikir

ulusal veya toplumsal koumlken milliyet doğum veya başka bir statuuml ile yapılan ayrımcılığa

karşı etkili ve eşit koruma sağlarrsquo

Bunların yanında ayrımcılık yasağı ccedilerccedilevesinde Amerikan İnsan Hakları

Soumlzleşmesirsquonin54

1(Haklara Saygı Goumlsterme Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml) 24(Eşit Korunma Hakkı) ve 27

(Guumlvencelerin Askıya Alınması) maddelerinde ve Afrika (Banjul) İnsan ve Halkların Hakları

Şartırsquonın55

Giriş huumlkuumlmleri ile 2 18 ve 28 Maddelerinde ırk ayrımcılığı duumlzenleme alanı

bulmuştur

Ayrımcılık yasağı Avrupa duumlzeyinde ele alındığında bir başyapıt olarak Avrupa İnsan

Hakları Soumlzleşmesi56

goumlruumllmektedir Genel olarak ayrımcılığı yasaklayan 14maddeye goumlre

Soumlzleşmede tanınan hak ve oumlzguumlrluumlklerden yararlanma lsquocinsiyet ırk renk dil din siyasal

veya diğer kanaatler ulusal veya toplumsal koumlken ulusal bir azınlığa aidiyet servet doğum

başta olmak uumlzere herhangi başka bir duruma dayalı hiccedilbir ayrımcılık goumlzetilmeksizinrsquo

sağlanmalıdır Ayrımcılık yasağının korunma alanının soumlzleşmede yer alan haklarla sınırlı

olması 12 Norsquolu ek protokoluumln duumlzenlenmesi ihtiyacını doğurmuştur Protokoluumln 1 Maddesi

yasayla duumlzenlenen herhangi bir haktan yararlanmanın cinsiyet ırk renk dil din siyasal ya

da başka goumlruumlş ulusal ya da toplumsal koumlken ulusal bir azınlığa mensup olma muumllkiyet

doğum ya da diğer statuumller gibi herhangi bir temelde ayrımcılık yapılmaksızın guumlvence altına

alınacağını duumlzenlemiştir

AB Hukukunda ırk ayrımcılığına ilişkin en geniş duumlzenleme alanına sahip belge ldquoIrk

Eşitliği Direktifirdquo57

olarak bilinmektedir58

Direktif ABrsquonin ırkccedilılıkla muumlcadele alanında en

guumlccedilluuml aracı olma oumlzelliği taşır Direktifin gerekccedilesinde amaccedil uumlye devletlerde eşit davranma

ilkesini geccedilerli kılmak iccedilin ırk veya etnik koumlkene dayalı ayrımcılıkla59

muumlcadele etmek olarak

belirlenmiştir60

Direktifrsquoin 2 maddesinde eşit muamele ilkesi lsquoırk veya etnik koumlkene dayalı

doğrudan ya da dolaylı ayrımcılık yapılmamasırsquo olarak ifade edilir61

Soumlz konusu Direktif AB

sınırları iccedilerisinde bulunan herkesi AB vatandaşı olup olmamalarına bakmaksızın

kapsamaktadır62

54 22 Kasım 1969 tarihinde Kosta Rika San Josersquode duumlzenlenen Amerikan Devletleri İnsan Hakları İhtisas

Konferansırsquonda kabul edilmiştir 55 27 Haziran 1981rsquode kabul edilmiş ve 21 Ekim 1986rsquoda yuumlruumlrluumlğe girmiştir 56 İnsan Haklarını ve Ana Huumlrriyetleri Korumaya Dair Soumlzleşme (Convention for the Protection of Human

Rights and Fundamental Freedoms) Konsey tarafından 4 Kasım 1950rsquode Romarsquoda imzalanmış ve 3 Eyluumll

1953rsquote yuumlruumlrluumlğe girmiş Tuumlrkiye Cumhuriyeti Devletinde ise 19 Mart 1954 tarihli ve 8226 sayılı Resmi

Gazetersquode yayımlanmıştır 57 Irk veya Etnik Koumlkenine Bakılmaksızın Kişilere Eşit Muamele Edilmesi İlkesinin Uygulanmasına Dair 200043EC sayılı Avrupa Birliği Konseyi Direktifi 58 Direktif 29 Temmuz 2000 Tarihinde kabul edilmiştir 59 Irk veya etnik koumlkene dayalı olarak yapılan taciz de ayrımcılığın bir tuumlruuml olarak ayrıca duumlzenlemiştir

Direktifin 2 maddesinin 3 bendine goumlre ırk ve koumlkenle ilgili olarak taciz ldquoırk ve etnik koumlkenle ilgili olarak

insan haysiyet ve itibarının ccediliğnenmesi amacını taşıyan veya o sonucu doğuracak ya da yıldırıcı duumlşmanca

aşağılayıcı oumlzguumlveni kırıcı hakaretamiz bir ortam yaratılmasına yol accedilan arzu edilmeyen (herkesccedile

haksızyersiz bulunan) kasıtlı bir tavrı hareket olarakrdquo tanımlanmaktadır 60 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s33 61 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s33 62 YUVALI (2013) s76

12

Irk ayrımcılığına ilişkin bir diğer duumlzenlemeye de Avrupa Sosyal Şartırsquonda63

yer

verildiği goumlruumllmektedir Diğer metinlerde duumlzenlenmiş olan ırk ayrımcılığına ilişkin yasağa

benzer duumlzenleme getiren Şartrsquoa ek olarak farklı bir huumlkuumlm getirilerek pozitif ayrımcılığa yer

verilmiştir Buna goumlre Boumlluumlm V E Maddesine getirilen ek ile lsquoNesnel ve makul bir

gerekccedileye dayanan farklı uygulamalar ayrımcılık sayılmayacaktırrsquo Bu kapsamda 200043

sayılı Direktifrsquoin 4 Maddesinde de benzer duumlzenlemeyle belli bir ırka veya etnik koumlkene

mensup olmanın o işin yapılması bakımından objektif olarak gerekli olduğu durumlarda

başka bir ifadeyle64

o iş bakımından belli bir koumlkene mensup olmanın mesleki bir gereklilik

olması halinde ırka veya etnik koumlkene dayalı ayrımcılığın soumlz konusu olmayacağı

oumlngoumlruumllmuumlştuumlr

Bu hususta son olarak belirtmek gerekir ki Avrupa Birliği tarafından 2 Haziran 1997

Tarihli ve 103597 Sayılı Direktifle Yabancı Duumlşmanlığı ve Irkccedilılığı Oumlnleme Merkezi

(European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia) kurulmuş ve akabinde bu merkez

01032007 tarihinde 2007rsquode Avrupa Birliği Temel Ajansına (EU Agency For Fundamental

Rights) doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Soumlz konusu Kurumun başlıca goumlrevleri ırka dayalı ayrımcılıklarla

ilgili bilgi toplamak analizler yapmak uumlye devletleri bu konuda uyarmak ve tavsiyelerde

bulunmak ve nihayet bu konuyla ilgili yıllık raporlar hazırlamaktır65

Bahsi geccedilen hukuki duumlzenlemelere taraf olan Tuumlrk Hukuk sistemi ırka dayalı

ayrımcılık yasağına ilişkin anayasal dayanağını 1982 tarihli TC Anayasarsquosının lsquoKanun

Oumlnuumlnde Eşitlikrsquo başlığını taşıyan ve herkesin hukuk nazarında eşit olduğunu belirten 10

Maddesinden almıştır66

Bu maddenin yansıması kendini İş Kanunursquonun 5 Maddesindeki

lsquoEşit Davranma İlkesirsquo başlığı altında goumlstermektedir Soumlz konusu huumlkme goumlre iş ilişkisinde

dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı

ayırım yapılamaz Bu kapsamda kanuni olarak ikamet izni alan ve ccedilalışan yabancı uumllke

vatandaşlarına karşı farklı bir etnik koumlkene mensup olmalarından dolayı yapılan ayrımcılık

ırk ayrımcılığı yasağı kapsamında değerlendirilmelidir67

Anayasarsquonın yanında oumlnemli bir

kanun metni olan68

Siyasi Partiler Kanununun 12maddesine goumlre siyasi partilere uumlyelik iccedilin

dil ırk cinsiyet din mezhep aile zuumlmre sınıf ve meslek farkı goumlzetmek yasaklanmıştır 78

madde demokratik devlet duumlzeninin korunması amacı ile siyasi partilerin bu doğrultuda

63

1996 tarihli Avrupa Sosyal Şartı (European Social Charter (revised)) 9 Nisan 2007 tarihli ve 26488 sayılı

Resmi Gazetede yayımlanmıştır 64 YUVALI (2013) s77 65 YUVALI (2013) s78 66 Anayasa madde 10

Herkes dil ırk renk cinsiyet siyasicirc duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım

goumlzetilmeksizin kanun oumlnuumlnde eşittir (Ek fıkra 752004-51701 md) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir Devlet bu eşitliğin yaşama geccedilmesini

sağlamakla yuumlkuumlmluumlduumlr (Ek cuumlmle 1292010-59821 md) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine

aykırı olarak yorumlanamaz

(Ek fıkra 1292010-59821 md) Ccedilocuklar yaşlılar oumlzuumlrluumller harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile

malul ve gaziler iccedilin alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz

Hiccedilbir kişiye aileye zuumlmreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz

Devlet organları ve idare makamları buumltuumln işlemlerinde kanun oumlnuumlnde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket

etmek zorundadırlar 67 YUVALI (2013) s77 68 22 Nisan 1983 tarihli ve 2820 sayılı Kanun

13

hareket etmeleri tamamen yasaklanmıştır 83madde yukarıda anılan ayrımcılık alanını ldquove

benzerirdquo soumlzleri ile genişletmiş 82 madde oumlzel olarak uumllkede boumllgecilik veya ırkccedilılık

yapılmasını yasaklamıştır Oumlzel hukuk ilişkilerini duumlzenleyen 4721 sayılı Tuumlrk Medeni

Kanununun 68maddesi de dernek uumlyeleri arasında rdquodil ırk renk cinsiyet din ve mezhep

aile zuumlmre ve sınıf farkı goumlzetilmesini yasaklamış eşitliği bozan veya bazı uumlyelere bu

sebeplerle ayrıcalık tanıyan uygulamalar yapılmasınırdquo engellemiştir

Ayrımcılık yasağının uygulanma alanlarının iccedilinde Ceza Hukuku da bulunmaktadır

Tuumlrk Hukukunda ayrımcılık ilk defa 2012 yılı itibariyle yuumlruumlrluumlkte olan 5237 sayılı Tuumlrk

Ceza Kanunu ile succedil haline getirilmiştir 2004 tarihli 5237 sayılı Tuumlrk Ceza Kanununun 3

maddesinin 2fıkrasında ldquoCeza Kanununun uygulamasında kişiler arasında ırk dil din

mezhep milliyet renk cinsiyet siyasal veya diğer fikir yahut duumlşuumlnceleri felsefi inanccedil milli

veya sosyal koumlken doğum ekonomik ve diğer toplumsal konumları youmlnuumlnden ayrım

yapılamaz ve hiccedilbir kimseye ayrıcalık tanınamazrdquo huumlkmuuml yer almaktadır Anılan kanunun

122maddesinin 1 Fıkrası ise doğrudan iş hayatını ilgilendiren bir ayrımcılık yasağı huumlkmuumlnuuml

getirmiştir69

Tuumlrk Ceza Kanunu Md 1221rsquoe goumlre Kişiler arasında dil ırk renk cinsiyet

siyasi duumlşuumlnce felsefi inanccedil din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım yaparak

a) Bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını devrini veya bir hizmetin icrasını veya

hizmetten yararlanılmasını engelleyen veya kişinin işe alınmasını veya alınmamasını

yukarıda sayılan hallerden birine bağlayan

b) Besin maddelerini vermeyen veya kamuya arz edilmiş bir hizmeti yapmayı reddeden

c) Kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen kimse hakkında altı aydan

bir yıla kadar hapis veya adlicirc para cezası verilir

Bu huumlkuumlm Anayasarsquomızın 10 maddesindeki eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı bakımından

bireylerin temel hak ve oumlzguumlrluumlklerini korumak iccedilin oumlngoumlruumllmuumlştuumlr70

Irk ve etnik koumlkene

dayalı ayrımcılık succedilunun oluşabilmesi iccedilin succedilun failinin belirli bir saikle ve kasıtlı hareket

etmiş olması gerekir Bu sebeple ayrımcılık yapma niyeti iccedilermeyen dolaylı ayrımcılık

oluşturan hallerde eylemi yapan kişinin cezai sorumluluğu soumlz konusu olmayacaktır Kamu

duumlzenini koruması nedeniyle resrsquoen kovuşturulan bu succedil tipi iccedilin goumlrevli mahkeme ise sulh

ceza mahkemesidir

II AB DUumlZLEMİNDE GECcedilMİŞTEN BUGUumlNE IRK AYRIMCILIĞI

Ayrım yapmama kavramının insan haklarının yazılı metinlerde yer bulmasıyla eş

zamanlı olarak varlık kazanmaya başladığı soumlylenebilir Tarihi suumlreccedil iccedilerisinde

değerlendirildiğinde Osmanlı İmparatorluğu gibi hoşgoumlruuml sahibi bazı devletlerin ayrımcılığı

minimal seviyede uyguladığı goumlruumlluumlrken guumlnuumlmuumlz hak savunucuları olarak Duumlnya

69 ZEYTİNOĞLU (2010) s129 70 Yeniduumlnya Caner (2006) ldquo5237 Sayılı Tuumlrk Ceza Kanununda Ayrımcılık Succedilurdquo İşyerinde Psikolojik Taciz

(Mobbing) Cinsel Taciz Eşitlik İlkesi ve Ayrım Yasağı Semineri Ccedilalışma ve Toplum S11 20064 s 99

14

sahnesinde yer alan Amerikan İngiliz Alman ve Fransız devletlerinin ayrımcılığı en şiddetli

biccedilimleriyle uyguladığı goumlruumllmektedir İnsanlık tarihinde bir kara leke olan bu eşitsiz ve

hoşgoumlruuml yoksunu toplumlarda zulme dışlanmaya ve ayrımcılığa en ccedilok maruz kalan ırkların

başında Yahudiler Siyahlar ve Romanlar gelmektedir Zamanla hukuki belgeler ve

uluslararası soumlzleşmelerle ırk ayrımcılığı yasak hale getirilse de halkların diline yerleşmiş

olan bazı ırkları aşağılayıcı deyimler ve tekerlemeler halen varlığını suumlrduumlrmekte ve

ayrımcılık toplum iccedilinde devam etmektedir Guumlnuumlmuumlzde ise ırklara yapılan ayrımcılık

mahkeme kararları ile sabitlenerek belgelendiği iccedilin ayrımcılık karşısında yeni politikalar

geliştirme yoluna gidilmektedir

A AVRUPArsquoNIN OumlTEKİLERİ

Uumlstuumln ırkinsan kavramı Alman Psikolog Friedrich Nietzsche tarafından psikoloji

bilimi adına bir ruhsal amaccedil olarak geliştirilmesine rağmen ırkccedilılık karşıtı psikoloğun bu

tanımı tarih sahnesinde asıl manasından saptırılarak kullanılmıştır71

20yy başlarında

Avruparsquoda oumlzellikle Almanlar eliyle buumlyuumlk acılara ve utanca sebebiyet veren uumlstuumln ırk

duumlşuumlncesi İskandinavların gerccedilek Aryan ırkı72

olduğu inancıyla yoğrulmuş ve Holokost73

ile

sonuccedillanmıştır74

Yakın geccedilmişte ırkccedilılığı iccedilselleştiren birccedilok toplum vardır ancak ırkccedilılığın devlet

politikası haline getirildiği bir Alman işccedili partisi olan Nazi (National sozialismus) Partisinin

1920rsquode75

yayınladığı siyasi guumlndem programında

76 goumlruumllmektedir lsquoİkinci sınıfrsquo kabul

edilen insanların ccediloğalmasını sınırlayarak insan ırkının iyileştirilebileceğine inanan Alman

bilim adamlarının desteğiyle 1933rsquoten itibaren zorla kısırlaştırma yani kurbanların ccedilocuk

sahibi olmasını imkacircnsız hacircle getiren ameliyatlar yapılmasına izin verilmiştir Bu ideolojinin

hedefleri arasında sayıları Almanyarsquoda yaklaşık 30000 civarında bir etnik azınlık olan

Romanlar akıl hastaları ile sağır ve koumlr olarak doğmuş engelliler ve Alman annelerden doğan

500 civarında Afrikalı-Alman ccedilocuk bulunmaktadır Kısırlaştırmanın yanı sıra Roman halkı

tarafından porajmos parccedilalanmak olarak adlandırılan 800000 civarı Roman aşağı ırktan

oldukları gerekccedilesiyle Macaristan Polonya ve Ccedilekoslovakyadaki Nazi kamplarında yok

edilmiştir Almanlar tarafından kurban edilen en buumlyuumlk grup ise diğer ırklar uumlzerinden

geccedilinen ve onları zayıflatan zehirli bir ırk olarak goumlruumllen ve gaz odalarında yakılan

Yahudilerdir Katliamların yanı sıra Hitler iktidarı doumlneminde77

okullarda Yahudi ve Roman

oumlğrencileri sık sık aşağılayan işlemlerde bulunulmuş oumlğretmenler tarafından ccedilocukların lsquosaf

71 Uumlstuumln Irk (ty) httptrwikipediaorgwikiC39CstC3BCn_C4B1rk Erişim Tarihi 24042014 72 Atlantisrsquoin bozulmamış ve en uumlst mertebeye sahip saf ırkı olduğu bilinir 73 Yahudi Katliamı 10-11 milyon arası insanın Nazi rejimi tarafından oumllduumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Bazı

yazarlarca Roman ve Polonyalıların katlinin de bu terminolojiye dacirchil edilmesi gerekmektedir 74 Holokost (ty) httptrwikipediaorgwikiHolokost Erişim Tarihi 24042014 75 24 Şubat 1920 Almanyarsquonın Muumlnih şehrinde yapılan Nazi partisinin ilk halka accedilık mitinginde Adolf Hitler

partinin siyasi guumlndeminin ana hatlarını belirleyen ve ırkccedilılığı iccedileren lsquo25 Maddelik Programırsquo yayınladı 76 Yahudileri duumlşman ilan eden 4 madde ldquohelliphiccedilbir Yahudi ulusun mensubu olamaz huumlkmuumlnuuml iccedileriyordu 77 Adolf Hitler tarafından ortaya konan nasyonal sosyalizm Nasyonal Sosyalist Alman İşccedili Partisinin 30 Ocak

1933ten Almanyanın II Duumlnya Savaşında teslim olduğu 8 Mayıs 1945 tarihine kadar iktidarda olduğu doumlnem

boyunca Almanyanın resmicirc ideolojisi olarak uygulanmıştır

11

tuumlrluuml ayrımcılığı yasaklar ve herkese ırk renk cinsiyet dil din siyasal veya başka bir fikir

ulusal veya toplumsal koumlken milliyet doğum veya başka bir statuuml ile yapılan ayrımcılığa

karşı etkili ve eşit koruma sağlarrsquo

Bunların yanında ayrımcılık yasağı ccedilerccedilevesinde Amerikan İnsan Hakları

Soumlzleşmesirsquonin54

1(Haklara Saygı Goumlsterme Yuumlkuumlmluumlluumlğuuml) 24(Eşit Korunma Hakkı) ve 27

(Guumlvencelerin Askıya Alınması) maddelerinde ve Afrika (Banjul) İnsan ve Halkların Hakları

Şartırsquonın55

Giriş huumlkuumlmleri ile 2 18 ve 28 Maddelerinde ırk ayrımcılığı duumlzenleme alanı

bulmuştur

Ayrımcılık yasağı Avrupa duumlzeyinde ele alındığında bir başyapıt olarak Avrupa İnsan

Hakları Soumlzleşmesi56

goumlruumllmektedir Genel olarak ayrımcılığı yasaklayan 14maddeye goumlre

Soumlzleşmede tanınan hak ve oumlzguumlrluumlklerden yararlanma lsquocinsiyet ırk renk dil din siyasal

veya diğer kanaatler ulusal veya toplumsal koumlken ulusal bir azınlığa aidiyet servet doğum

başta olmak uumlzere herhangi başka bir duruma dayalı hiccedilbir ayrımcılık goumlzetilmeksizinrsquo

sağlanmalıdır Ayrımcılık yasağının korunma alanının soumlzleşmede yer alan haklarla sınırlı

olması 12 Norsquolu ek protokoluumln duumlzenlenmesi ihtiyacını doğurmuştur Protokoluumln 1 Maddesi

yasayla duumlzenlenen herhangi bir haktan yararlanmanın cinsiyet ırk renk dil din siyasal ya

da başka goumlruumlş ulusal ya da toplumsal koumlken ulusal bir azınlığa mensup olma muumllkiyet

doğum ya da diğer statuumller gibi herhangi bir temelde ayrımcılık yapılmaksızın guumlvence altına

alınacağını duumlzenlemiştir

AB Hukukunda ırk ayrımcılığına ilişkin en geniş duumlzenleme alanına sahip belge ldquoIrk

Eşitliği Direktifirdquo57

olarak bilinmektedir58

Direktif ABrsquonin ırkccedilılıkla muumlcadele alanında en

guumlccedilluuml aracı olma oumlzelliği taşır Direktifin gerekccedilesinde amaccedil uumlye devletlerde eşit davranma

ilkesini geccedilerli kılmak iccedilin ırk veya etnik koumlkene dayalı ayrımcılıkla59

muumlcadele etmek olarak

belirlenmiştir60

Direktifrsquoin 2 maddesinde eşit muamele ilkesi lsquoırk veya etnik koumlkene dayalı

doğrudan ya da dolaylı ayrımcılık yapılmamasırsquo olarak ifade edilir61

Soumlz konusu Direktif AB

sınırları iccedilerisinde bulunan herkesi AB vatandaşı olup olmamalarına bakmaksızın

kapsamaktadır62

54 22 Kasım 1969 tarihinde Kosta Rika San Josersquode duumlzenlenen Amerikan Devletleri İnsan Hakları İhtisas

Konferansırsquonda kabul edilmiştir 55 27 Haziran 1981rsquode kabul edilmiş ve 21 Ekim 1986rsquoda yuumlruumlrluumlğe girmiştir 56 İnsan Haklarını ve Ana Huumlrriyetleri Korumaya Dair Soumlzleşme (Convention for the Protection of Human

Rights and Fundamental Freedoms) Konsey tarafından 4 Kasım 1950rsquode Romarsquoda imzalanmış ve 3 Eyluumll

1953rsquote yuumlruumlrluumlğe girmiş Tuumlrkiye Cumhuriyeti Devletinde ise 19 Mart 1954 tarihli ve 8226 sayılı Resmi

Gazetersquode yayımlanmıştır 57 Irk veya Etnik Koumlkenine Bakılmaksızın Kişilere Eşit Muamele Edilmesi İlkesinin Uygulanmasına Dair 200043EC sayılı Avrupa Birliği Konseyi Direktifi 58 Direktif 29 Temmuz 2000 Tarihinde kabul edilmiştir 59 Irk veya etnik koumlkene dayalı olarak yapılan taciz de ayrımcılığın bir tuumlruuml olarak ayrıca duumlzenlemiştir

Direktifin 2 maddesinin 3 bendine goumlre ırk ve koumlkenle ilgili olarak taciz ldquoırk ve etnik koumlkenle ilgili olarak

insan haysiyet ve itibarının ccediliğnenmesi amacını taşıyan veya o sonucu doğuracak ya da yıldırıcı duumlşmanca

aşağılayıcı oumlzguumlveni kırıcı hakaretamiz bir ortam yaratılmasına yol accedilan arzu edilmeyen (herkesccedile

haksızyersiz bulunan) kasıtlı bir tavrı hareket olarakrdquo tanımlanmaktadır 60 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s33 61 AYRIMCILIK YASAĞI EĞİTİM REHBERİ (2011) s33 62 YUVALI (2013) s76

12

Irk ayrımcılığına ilişkin bir diğer duumlzenlemeye de Avrupa Sosyal Şartırsquonda63

yer

verildiği goumlruumllmektedir Diğer metinlerde duumlzenlenmiş olan ırk ayrımcılığına ilişkin yasağa

benzer duumlzenleme getiren Şartrsquoa ek olarak farklı bir huumlkuumlm getirilerek pozitif ayrımcılığa yer

verilmiştir Buna goumlre Boumlluumlm V E Maddesine getirilen ek ile lsquoNesnel ve makul bir

gerekccedileye dayanan farklı uygulamalar ayrımcılık sayılmayacaktırrsquo Bu kapsamda 200043

sayılı Direktifrsquoin 4 Maddesinde de benzer duumlzenlemeyle belli bir ırka veya etnik koumlkene

mensup olmanın o işin yapılması bakımından objektif olarak gerekli olduğu durumlarda

başka bir ifadeyle64

o iş bakımından belli bir koumlkene mensup olmanın mesleki bir gereklilik

olması halinde ırka veya etnik koumlkene dayalı ayrımcılığın soumlz konusu olmayacağı

oumlngoumlruumllmuumlştuumlr

Bu hususta son olarak belirtmek gerekir ki Avrupa Birliği tarafından 2 Haziran 1997

Tarihli ve 103597 Sayılı Direktifle Yabancı Duumlşmanlığı ve Irkccedilılığı Oumlnleme Merkezi

(European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia) kurulmuş ve akabinde bu merkez

01032007 tarihinde 2007rsquode Avrupa Birliği Temel Ajansına (EU Agency For Fundamental

Rights) doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Soumlz konusu Kurumun başlıca goumlrevleri ırka dayalı ayrımcılıklarla

ilgili bilgi toplamak analizler yapmak uumlye devletleri bu konuda uyarmak ve tavsiyelerde

bulunmak ve nihayet bu konuyla ilgili yıllık raporlar hazırlamaktır65

Bahsi geccedilen hukuki duumlzenlemelere taraf olan Tuumlrk Hukuk sistemi ırka dayalı

ayrımcılık yasağına ilişkin anayasal dayanağını 1982 tarihli TC Anayasarsquosının lsquoKanun

Oumlnuumlnde Eşitlikrsquo başlığını taşıyan ve herkesin hukuk nazarında eşit olduğunu belirten 10

Maddesinden almıştır66

Bu maddenin yansıması kendini İş Kanunursquonun 5 Maddesindeki

lsquoEşit Davranma İlkesirsquo başlığı altında goumlstermektedir Soumlz konusu huumlkme goumlre iş ilişkisinde

dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı

ayırım yapılamaz Bu kapsamda kanuni olarak ikamet izni alan ve ccedilalışan yabancı uumllke

vatandaşlarına karşı farklı bir etnik koumlkene mensup olmalarından dolayı yapılan ayrımcılık

ırk ayrımcılığı yasağı kapsamında değerlendirilmelidir67

Anayasarsquonın yanında oumlnemli bir

kanun metni olan68

Siyasi Partiler Kanununun 12maddesine goumlre siyasi partilere uumlyelik iccedilin

dil ırk cinsiyet din mezhep aile zuumlmre sınıf ve meslek farkı goumlzetmek yasaklanmıştır 78

madde demokratik devlet duumlzeninin korunması amacı ile siyasi partilerin bu doğrultuda

63

1996 tarihli Avrupa Sosyal Şartı (European Social Charter (revised)) 9 Nisan 2007 tarihli ve 26488 sayılı

Resmi Gazetede yayımlanmıştır 64 YUVALI (2013) s77 65 YUVALI (2013) s78 66 Anayasa madde 10

Herkes dil ırk renk cinsiyet siyasicirc duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım

goumlzetilmeksizin kanun oumlnuumlnde eşittir (Ek fıkra 752004-51701 md) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir Devlet bu eşitliğin yaşama geccedilmesini

sağlamakla yuumlkuumlmluumlduumlr (Ek cuumlmle 1292010-59821 md) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine

aykırı olarak yorumlanamaz

(Ek fıkra 1292010-59821 md) Ccedilocuklar yaşlılar oumlzuumlrluumller harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile

malul ve gaziler iccedilin alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz

Hiccedilbir kişiye aileye zuumlmreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz

Devlet organları ve idare makamları buumltuumln işlemlerinde kanun oumlnuumlnde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket

etmek zorundadırlar 67 YUVALI (2013) s77 68 22 Nisan 1983 tarihli ve 2820 sayılı Kanun

13

hareket etmeleri tamamen yasaklanmıştır 83madde yukarıda anılan ayrımcılık alanını ldquove

benzerirdquo soumlzleri ile genişletmiş 82 madde oumlzel olarak uumllkede boumllgecilik veya ırkccedilılık

yapılmasını yasaklamıştır Oumlzel hukuk ilişkilerini duumlzenleyen 4721 sayılı Tuumlrk Medeni

Kanununun 68maddesi de dernek uumlyeleri arasında rdquodil ırk renk cinsiyet din ve mezhep

aile zuumlmre ve sınıf farkı goumlzetilmesini yasaklamış eşitliği bozan veya bazı uumlyelere bu

sebeplerle ayrıcalık tanıyan uygulamalar yapılmasınırdquo engellemiştir

Ayrımcılık yasağının uygulanma alanlarının iccedilinde Ceza Hukuku da bulunmaktadır

Tuumlrk Hukukunda ayrımcılık ilk defa 2012 yılı itibariyle yuumlruumlrluumlkte olan 5237 sayılı Tuumlrk

Ceza Kanunu ile succedil haline getirilmiştir 2004 tarihli 5237 sayılı Tuumlrk Ceza Kanununun 3

maddesinin 2fıkrasında ldquoCeza Kanununun uygulamasında kişiler arasında ırk dil din

mezhep milliyet renk cinsiyet siyasal veya diğer fikir yahut duumlşuumlnceleri felsefi inanccedil milli

veya sosyal koumlken doğum ekonomik ve diğer toplumsal konumları youmlnuumlnden ayrım

yapılamaz ve hiccedilbir kimseye ayrıcalık tanınamazrdquo huumlkmuuml yer almaktadır Anılan kanunun

122maddesinin 1 Fıkrası ise doğrudan iş hayatını ilgilendiren bir ayrımcılık yasağı huumlkmuumlnuuml

getirmiştir69

Tuumlrk Ceza Kanunu Md 1221rsquoe goumlre Kişiler arasında dil ırk renk cinsiyet

siyasi duumlşuumlnce felsefi inanccedil din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım yaparak

a) Bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını devrini veya bir hizmetin icrasını veya

hizmetten yararlanılmasını engelleyen veya kişinin işe alınmasını veya alınmamasını

yukarıda sayılan hallerden birine bağlayan

b) Besin maddelerini vermeyen veya kamuya arz edilmiş bir hizmeti yapmayı reddeden

c) Kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen kimse hakkında altı aydan

bir yıla kadar hapis veya adlicirc para cezası verilir

Bu huumlkuumlm Anayasarsquomızın 10 maddesindeki eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı bakımından

bireylerin temel hak ve oumlzguumlrluumlklerini korumak iccedilin oumlngoumlruumllmuumlştuumlr70

Irk ve etnik koumlkene

dayalı ayrımcılık succedilunun oluşabilmesi iccedilin succedilun failinin belirli bir saikle ve kasıtlı hareket

etmiş olması gerekir Bu sebeple ayrımcılık yapma niyeti iccedilermeyen dolaylı ayrımcılık

oluşturan hallerde eylemi yapan kişinin cezai sorumluluğu soumlz konusu olmayacaktır Kamu

duumlzenini koruması nedeniyle resrsquoen kovuşturulan bu succedil tipi iccedilin goumlrevli mahkeme ise sulh

ceza mahkemesidir

II AB DUumlZLEMİNDE GECcedilMİŞTEN BUGUumlNE IRK AYRIMCILIĞI

Ayrım yapmama kavramının insan haklarının yazılı metinlerde yer bulmasıyla eş

zamanlı olarak varlık kazanmaya başladığı soumlylenebilir Tarihi suumlreccedil iccedilerisinde

değerlendirildiğinde Osmanlı İmparatorluğu gibi hoşgoumlruuml sahibi bazı devletlerin ayrımcılığı

minimal seviyede uyguladığı goumlruumlluumlrken guumlnuumlmuumlz hak savunucuları olarak Duumlnya

69 ZEYTİNOĞLU (2010) s129 70 Yeniduumlnya Caner (2006) ldquo5237 Sayılı Tuumlrk Ceza Kanununda Ayrımcılık Succedilurdquo İşyerinde Psikolojik Taciz

(Mobbing) Cinsel Taciz Eşitlik İlkesi ve Ayrım Yasağı Semineri Ccedilalışma ve Toplum S11 20064 s 99

14

sahnesinde yer alan Amerikan İngiliz Alman ve Fransız devletlerinin ayrımcılığı en şiddetli

biccedilimleriyle uyguladığı goumlruumllmektedir İnsanlık tarihinde bir kara leke olan bu eşitsiz ve

hoşgoumlruuml yoksunu toplumlarda zulme dışlanmaya ve ayrımcılığa en ccedilok maruz kalan ırkların

başında Yahudiler Siyahlar ve Romanlar gelmektedir Zamanla hukuki belgeler ve

uluslararası soumlzleşmelerle ırk ayrımcılığı yasak hale getirilse de halkların diline yerleşmiş

olan bazı ırkları aşağılayıcı deyimler ve tekerlemeler halen varlığını suumlrduumlrmekte ve

ayrımcılık toplum iccedilinde devam etmektedir Guumlnuumlmuumlzde ise ırklara yapılan ayrımcılık

mahkeme kararları ile sabitlenerek belgelendiği iccedilin ayrımcılık karşısında yeni politikalar

geliştirme yoluna gidilmektedir

A AVRUPArsquoNIN OumlTEKİLERİ

Uumlstuumln ırkinsan kavramı Alman Psikolog Friedrich Nietzsche tarafından psikoloji

bilimi adına bir ruhsal amaccedil olarak geliştirilmesine rağmen ırkccedilılık karşıtı psikoloğun bu

tanımı tarih sahnesinde asıl manasından saptırılarak kullanılmıştır71

20yy başlarında

Avruparsquoda oumlzellikle Almanlar eliyle buumlyuumlk acılara ve utanca sebebiyet veren uumlstuumln ırk

duumlşuumlncesi İskandinavların gerccedilek Aryan ırkı72

olduğu inancıyla yoğrulmuş ve Holokost73

ile

sonuccedillanmıştır74

Yakın geccedilmişte ırkccedilılığı iccedilselleştiren birccedilok toplum vardır ancak ırkccedilılığın devlet

politikası haline getirildiği bir Alman işccedili partisi olan Nazi (National sozialismus) Partisinin

1920rsquode75

yayınladığı siyasi guumlndem programında

76 goumlruumllmektedir lsquoİkinci sınıfrsquo kabul

edilen insanların ccediloğalmasını sınırlayarak insan ırkının iyileştirilebileceğine inanan Alman

bilim adamlarının desteğiyle 1933rsquoten itibaren zorla kısırlaştırma yani kurbanların ccedilocuk

sahibi olmasını imkacircnsız hacircle getiren ameliyatlar yapılmasına izin verilmiştir Bu ideolojinin

hedefleri arasında sayıları Almanyarsquoda yaklaşık 30000 civarında bir etnik azınlık olan

Romanlar akıl hastaları ile sağır ve koumlr olarak doğmuş engelliler ve Alman annelerden doğan

500 civarında Afrikalı-Alman ccedilocuk bulunmaktadır Kısırlaştırmanın yanı sıra Roman halkı

tarafından porajmos parccedilalanmak olarak adlandırılan 800000 civarı Roman aşağı ırktan

oldukları gerekccedilesiyle Macaristan Polonya ve Ccedilekoslovakyadaki Nazi kamplarında yok

edilmiştir Almanlar tarafından kurban edilen en buumlyuumlk grup ise diğer ırklar uumlzerinden

geccedilinen ve onları zayıflatan zehirli bir ırk olarak goumlruumllen ve gaz odalarında yakılan

Yahudilerdir Katliamların yanı sıra Hitler iktidarı doumlneminde77

okullarda Yahudi ve Roman

oumlğrencileri sık sık aşağılayan işlemlerde bulunulmuş oumlğretmenler tarafından ccedilocukların lsquosaf

71 Uumlstuumln Irk (ty) httptrwikipediaorgwikiC39CstC3BCn_C4B1rk Erişim Tarihi 24042014 72 Atlantisrsquoin bozulmamış ve en uumlst mertebeye sahip saf ırkı olduğu bilinir 73 Yahudi Katliamı 10-11 milyon arası insanın Nazi rejimi tarafından oumllduumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Bazı

yazarlarca Roman ve Polonyalıların katlinin de bu terminolojiye dacirchil edilmesi gerekmektedir 74 Holokost (ty) httptrwikipediaorgwikiHolokost Erişim Tarihi 24042014 75 24 Şubat 1920 Almanyarsquonın Muumlnih şehrinde yapılan Nazi partisinin ilk halka accedilık mitinginde Adolf Hitler

partinin siyasi guumlndeminin ana hatlarını belirleyen ve ırkccedilılığı iccedileren lsquo25 Maddelik Programırsquo yayınladı 76 Yahudileri duumlşman ilan eden 4 madde ldquohelliphiccedilbir Yahudi ulusun mensubu olamaz huumlkmuumlnuuml iccedileriyordu 77 Adolf Hitler tarafından ortaya konan nasyonal sosyalizm Nasyonal Sosyalist Alman İşccedili Partisinin 30 Ocak

1933ten Almanyanın II Duumlnya Savaşında teslim olduğu 8 Mayıs 1945 tarihine kadar iktidarda olduğu doumlnem

boyunca Almanyanın resmicirc ideolojisi olarak uygulanmıştır

12

Irk ayrımcılığına ilişkin bir diğer duumlzenlemeye de Avrupa Sosyal Şartırsquonda63

yer

verildiği goumlruumllmektedir Diğer metinlerde duumlzenlenmiş olan ırk ayrımcılığına ilişkin yasağa

benzer duumlzenleme getiren Şartrsquoa ek olarak farklı bir huumlkuumlm getirilerek pozitif ayrımcılığa yer

verilmiştir Buna goumlre Boumlluumlm V E Maddesine getirilen ek ile lsquoNesnel ve makul bir

gerekccedileye dayanan farklı uygulamalar ayrımcılık sayılmayacaktırrsquo Bu kapsamda 200043

sayılı Direktifrsquoin 4 Maddesinde de benzer duumlzenlemeyle belli bir ırka veya etnik koumlkene

mensup olmanın o işin yapılması bakımından objektif olarak gerekli olduğu durumlarda

başka bir ifadeyle64

o iş bakımından belli bir koumlkene mensup olmanın mesleki bir gereklilik

olması halinde ırka veya etnik koumlkene dayalı ayrımcılığın soumlz konusu olmayacağı

oumlngoumlruumllmuumlştuumlr

Bu hususta son olarak belirtmek gerekir ki Avrupa Birliği tarafından 2 Haziran 1997

Tarihli ve 103597 Sayılı Direktifle Yabancı Duumlşmanlığı ve Irkccedilılığı Oumlnleme Merkezi

(European Monitoring Centre on Racism and Xenophobia) kurulmuş ve akabinde bu merkez

01032007 tarihinde 2007rsquode Avrupa Birliği Temel Ajansına (EU Agency For Fundamental

Rights) doumlnuumlştuumlruumllmuumlştuumlr Soumlz konusu Kurumun başlıca goumlrevleri ırka dayalı ayrımcılıklarla

ilgili bilgi toplamak analizler yapmak uumlye devletleri bu konuda uyarmak ve tavsiyelerde

bulunmak ve nihayet bu konuyla ilgili yıllık raporlar hazırlamaktır65

Bahsi geccedilen hukuki duumlzenlemelere taraf olan Tuumlrk Hukuk sistemi ırka dayalı

ayrımcılık yasağına ilişkin anayasal dayanağını 1982 tarihli TC Anayasarsquosının lsquoKanun

Oumlnuumlnde Eşitlikrsquo başlığını taşıyan ve herkesin hukuk nazarında eşit olduğunu belirten 10

Maddesinden almıştır66

Bu maddenin yansıması kendini İş Kanunursquonun 5 Maddesindeki

lsquoEşit Davranma İlkesirsquo başlığı altında goumlstermektedir Soumlz konusu huumlkme goumlre iş ilişkisinde

dil ırk cinsiyet siyasal duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı

ayırım yapılamaz Bu kapsamda kanuni olarak ikamet izni alan ve ccedilalışan yabancı uumllke

vatandaşlarına karşı farklı bir etnik koumlkene mensup olmalarından dolayı yapılan ayrımcılık

ırk ayrımcılığı yasağı kapsamında değerlendirilmelidir67

Anayasarsquonın yanında oumlnemli bir

kanun metni olan68

Siyasi Partiler Kanununun 12maddesine goumlre siyasi partilere uumlyelik iccedilin

dil ırk cinsiyet din mezhep aile zuumlmre sınıf ve meslek farkı goumlzetmek yasaklanmıştır 78

madde demokratik devlet duumlzeninin korunması amacı ile siyasi partilerin bu doğrultuda

63

1996 tarihli Avrupa Sosyal Şartı (European Social Charter (revised)) 9 Nisan 2007 tarihli ve 26488 sayılı

Resmi Gazetede yayımlanmıştır 64 YUVALI (2013) s77 65 YUVALI (2013) s78 66 Anayasa madde 10

Herkes dil ırk renk cinsiyet siyasicirc duumlşuumlnce felseficirc inanccedil din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım

goumlzetilmeksizin kanun oumlnuumlnde eşittir (Ek fıkra 752004-51701 md) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir Devlet bu eşitliğin yaşama geccedilmesini

sağlamakla yuumlkuumlmluumlduumlr (Ek cuumlmle 1292010-59821 md) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine

aykırı olarak yorumlanamaz

(Ek fıkra 1292010-59821 md) Ccedilocuklar yaşlılar oumlzuumlrluumller harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile

malul ve gaziler iccedilin alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz

Hiccedilbir kişiye aileye zuumlmreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz

Devlet organları ve idare makamları buumltuumln işlemlerinde kanun oumlnuumlnde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket

etmek zorundadırlar 67 YUVALI (2013) s77 68 22 Nisan 1983 tarihli ve 2820 sayılı Kanun

13

hareket etmeleri tamamen yasaklanmıştır 83madde yukarıda anılan ayrımcılık alanını ldquove

benzerirdquo soumlzleri ile genişletmiş 82 madde oumlzel olarak uumllkede boumllgecilik veya ırkccedilılık

yapılmasını yasaklamıştır Oumlzel hukuk ilişkilerini duumlzenleyen 4721 sayılı Tuumlrk Medeni

Kanununun 68maddesi de dernek uumlyeleri arasında rdquodil ırk renk cinsiyet din ve mezhep

aile zuumlmre ve sınıf farkı goumlzetilmesini yasaklamış eşitliği bozan veya bazı uumlyelere bu

sebeplerle ayrıcalık tanıyan uygulamalar yapılmasınırdquo engellemiştir

Ayrımcılık yasağının uygulanma alanlarının iccedilinde Ceza Hukuku da bulunmaktadır

Tuumlrk Hukukunda ayrımcılık ilk defa 2012 yılı itibariyle yuumlruumlrluumlkte olan 5237 sayılı Tuumlrk

Ceza Kanunu ile succedil haline getirilmiştir 2004 tarihli 5237 sayılı Tuumlrk Ceza Kanununun 3

maddesinin 2fıkrasında ldquoCeza Kanununun uygulamasında kişiler arasında ırk dil din

mezhep milliyet renk cinsiyet siyasal veya diğer fikir yahut duumlşuumlnceleri felsefi inanccedil milli

veya sosyal koumlken doğum ekonomik ve diğer toplumsal konumları youmlnuumlnden ayrım

yapılamaz ve hiccedilbir kimseye ayrıcalık tanınamazrdquo huumlkmuuml yer almaktadır Anılan kanunun

122maddesinin 1 Fıkrası ise doğrudan iş hayatını ilgilendiren bir ayrımcılık yasağı huumlkmuumlnuuml

getirmiştir69

Tuumlrk Ceza Kanunu Md 1221rsquoe goumlre Kişiler arasında dil ırk renk cinsiyet

siyasi duumlşuumlnce felsefi inanccedil din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım yaparak

a) Bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını devrini veya bir hizmetin icrasını veya

hizmetten yararlanılmasını engelleyen veya kişinin işe alınmasını veya alınmamasını

yukarıda sayılan hallerden birine bağlayan

b) Besin maddelerini vermeyen veya kamuya arz edilmiş bir hizmeti yapmayı reddeden

c) Kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen kimse hakkında altı aydan

bir yıla kadar hapis veya adlicirc para cezası verilir

Bu huumlkuumlm Anayasarsquomızın 10 maddesindeki eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı bakımından

bireylerin temel hak ve oumlzguumlrluumlklerini korumak iccedilin oumlngoumlruumllmuumlştuumlr70

Irk ve etnik koumlkene

dayalı ayrımcılık succedilunun oluşabilmesi iccedilin succedilun failinin belirli bir saikle ve kasıtlı hareket

etmiş olması gerekir Bu sebeple ayrımcılık yapma niyeti iccedilermeyen dolaylı ayrımcılık

oluşturan hallerde eylemi yapan kişinin cezai sorumluluğu soumlz konusu olmayacaktır Kamu

duumlzenini koruması nedeniyle resrsquoen kovuşturulan bu succedil tipi iccedilin goumlrevli mahkeme ise sulh

ceza mahkemesidir

II AB DUumlZLEMİNDE GECcedilMİŞTEN BUGUumlNE IRK AYRIMCILIĞI

Ayrım yapmama kavramının insan haklarının yazılı metinlerde yer bulmasıyla eş

zamanlı olarak varlık kazanmaya başladığı soumlylenebilir Tarihi suumlreccedil iccedilerisinde

değerlendirildiğinde Osmanlı İmparatorluğu gibi hoşgoumlruuml sahibi bazı devletlerin ayrımcılığı

minimal seviyede uyguladığı goumlruumlluumlrken guumlnuumlmuumlz hak savunucuları olarak Duumlnya

69 ZEYTİNOĞLU (2010) s129 70 Yeniduumlnya Caner (2006) ldquo5237 Sayılı Tuumlrk Ceza Kanununda Ayrımcılık Succedilurdquo İşyerinde Psikolojik Taciz

(Mobbing) Cinsel Taciz Eşitlik İlkesi ve Ayrım Yasağı Semineri Ccedilalışma ve Toplum S11 20064 s 99

14

sahnesinde yer alan Amerikan İngiliz Alman ve Fransız devletlerinin ayrımcılığı en şiddetli

biccedilimleriyle uyguladığı goumlruumllmektedir İnsanlık tarihinde bir kara leke olan bu eşitsiz ve

hoşgoumlruuml yoksunu toplumlarda zulme dışlanmaya ve ayrımcılığa en ccedilok maruz kalan ırkların

başında Yahudiler Siyahlar ve Romanlar gelmektedir Zamanla hukuki belgeler ve

uluslararası soumlzleşmelerle ırk ayrımcılığı yasak hale getirilse de halkların diline yerleşmiş

olan bazı ırkları aşağılayıcı deyimler ve tekerlemeler halen varlığını suumlrduumlrmekte ve

ayrımcılık toplum iccedilinde devam etmektedir Guumlnuumlmuumlzde ise ırklara yapılan ayrımcılık

mahkeme kararları ile sabitlenerek belgelendiği iccedilin ayrımcılık karşısında yeni politikalar

geliştirme yoluna gidilmektedir

A AVRUPArsquoNIN OumlTEKİLERİ

Uumlstuumln ırkinsan kavramı Alman Psikolog Friedrich Nietzsche tarafından psikoloji

bilimi adına bir ruhsal amaccedil olarak geliştirilmesine rağmen ırkccedilılık karşıtı psikoloğun bu

tanımı tarih sahnesinde asıl manasından saptırılarak kullanılmıştır71

20yy başlarında

Avruparsquoda oumlzellikle Almanlar eliyle buumlyuumlk acılara ve utanca sebebiyet veren uumlstuumln ırk

duumlşuumlncesi İskandinavların gerccedilek Aryan ırkı72

olduğu inancıyla yoğrulmuş ve Holokost73

ile

sonuccedillanmıştır74

Yakın geccedilmişte ırkccedilılığı iccedilselleştiren birccedilok toplum vardır ancak ırkccedilılığın devlet

politikası haline getirildiği bir Alman işccedili partisi olan Nazi (National sozialismus) Partisinin

1920rsquode75

yayınladığı siyasi guumlndem programında

76 goumlruumllmektedir lsquoİkinci sınıfrsquo kabul

edilen insanların ccediloğalmasını sınırlayarak insan ırkının iyileştirilebileceğine inanan Alman

bilim adamlarının desteğiyle 1933rsquoten itibaren zorla kısırlaştırma yani kurbanların ccedilocuk

sahibi olmasını imkacircnsız hacircle getiren ameliyatlar yapılmasına izin verilmiştir Bu ideolojinin

hedefleri arasında sayıları Almanyarsquoda yaklaşık 30000 civarında bir etnik azınlık olan

Romanlar akıl hastaları ile sağır ve koumlr olarak doğmuş engelliler ve Alman annelerden doğan

500 civarında Afrikalı-Alman ccedilocuk bulunmaktadır Kısırlaştırmanın yanı sıra Roman halkı

tarafından porajmos parccedilalanmak olarak adlandırılan 800000 civarı Roman aşağı ırktan

oldukları gerekccedilesiyle Macaristan Polonya ve Ccedilekoslovakyadaki Nazi kamplarında yok

edilmiştir Almanlar tarafından kurban edilen en buumlyuumlk grup ise diğer ırklar uumlzerinden

geccedilinen ve onları zayıflatan zehirli bir ırk olarak goumlruumllen ve gaz odalarında yakılan

Yahudilerdir Katliamların yanı sıra Hitler iktidarı doumlneminde77

okullarda Yahudi ve Roman

oumlğrencileri sık sık aşağılayan işlemlerde bulunulmuş oumlğretmenler tarafından ccedilocukların lsquosaf

71 Uumlstuumln Irk (ty) httptrwikipediaorgwikiC39CstC3BCn_C4B1rk Erişim Tarihi 24042014 72 Atlantisrsquoin bozulmamış ve en uumlst mertebeye sahip saf ırkı olduğu bilinir 73 Yahudi Katliamı 10-11 milyon arası insanın Nazi rejimi tarafından oumllduumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Bazı

yazarlarca Roman ve Polonyalıların katlinin de bu terminolojiye dacirchil edilmesi gerekmektedir 74 Holokost (ty) httptrwikipediaorgwikiHolokost Erişim Tarihi 24042014 75 24 Şubat 1920 Almanyarsquonın Muumlnih şehrinde yapılan Nazi partisinin ilk halka accedilık mitinginde Adolf Hitler

partinin siyasi guumlndeminin ana hatlarını belirleyen ve ırkccedilılığı iccedileren lsquo25 Maddelik Programırsquo yayınladı 76 Yahudileri duumlşman ilan eden 4 madde ldquohelliphiccedilbir Yahudi ulusun mensubu olamaz huumlkmuumlnuuml iccedileriyordu 77 Adolf Hitler tarafından ortaya konan nasyonal sosyalizm Nasyonal Sosyalist Alman İşccedili Partisinin 30 Ocak

1933ten Almanyanın II Duumlnya Savaşında teslim olduğu 8 Mayıs 1945 tarihine kadar iktidarda olduğu doumlnem

boyunca Almanyanın resmicirc ideolojisi olarak uygulanmıştır

13

hareket etmeleri tamamen yasaklanmıştır 83madde yukarıda anılan ayrımcılık alanını ldquove

benzerirdquo soumlzleri ile genişletmiş 82 madde oumlzel olarak uumllkede boumllgecilik veya ırkccedilılık

yapılmasını yasaklamıştır Oumlzel hukuk ilişkilerini duumlzenleyen 4721 sayılı Tuumlrk Medeni

Kanununun 68maddesi de dernek uumlyeleri arasında rdquodil ırk renk cinsiyet din ve mezhep

aile zuumlmre ve sınıf farkı goumlzetilmesini yasaklamış eşitliği bozan veya bazı uumlyelere bu

sebeplerle ayrıcalık tanıyan uygulamalar yapılmasınırdquo engellemiştir

Ayrımcılık yasağının uygulanma alanlarının iccedilinde Ceza Hukuku da bulunmaktadır

Tuumlrk Hukukunda ayrımcılık ilk defa 2012 yılı itibariyle yuumlruumlrluumlkte olan 5237 sayılı Tuumlrk

Ceza Kanunu ile succedil haline getirilmiştir 2004 tarihli 5237 sayılı Tuumlrk Ceza Kanununun 3

maddesinin 2fıkrasında ldquoCeza Kanununun uygulamasında kişiler arasında ırk dil din

mezhep milliyet renk cinsiyet siyasal veya diğer fikir yahut duumlşuumlnceleri felsefi inanccedil milli

veya sosyal koumlken doğum ekonomik ve diğer toplumsal konumları youmlnuumlnden ayrım

yapılamaz ve hiccedilbir kimseye ayrıcalık tanınamazrdquo huumlkmuuml yer almaktadır Anılan kanunun

122maddesinin 1 Fıkrası ise doğrudan iş hayatını ilgilendiren bir ayrımcılık yasağı huumlkmuumlnuuml

getirmiştir69

Tuumlrk Ceza Kanunu Md 1221rsquoe goumlre Kişiler arasında dil ırk renk cinsiyet

siyasi duumlşuumlnce felsefi inanccedil din mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım yaparak

a) Bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını devrini veya bir hizmetin icrasını veya

hizmetten yararlanılmasını engelleyen veya kişinin işe alınmasını veya alınmamasını

yukarıda sayılan hallerden birine bağlayan

b) Besin maddelerini vermeyen veya kamuya arz edilmiş bir hizmeti yapmayı reddeden

c) Kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen kimse hakkında altı aydan

bir yıla kadar hapis veya adlicirc para cezası verilir

Bu huumlkuumlm Anayasarsquomızın 10 maddesindeki eşitlik ilkesi ve ayrımcılık yasağı bakımından

bireylerin temel hak ve oumlzguumlrluumlklerini korumak iccedilin oumlngoumlruumllmuumlştuumlr70

Irk ve etnik koumlkene

dayalı ayrımcılık succedilunun oluşabilmesi iccedilin succedilun failinin belirli bir saikle ve kasıtlı hareket

etmiş olması gerekir Bu sebeple ayrımcılık yapma niyeti iccedilermeyen dolaylı ayrımcılık

oluşturan hallerde eylemi yapan kişinin cezai sorumluluğu soumlz konusu olmayacaktır Kamu

duumlzenini koruması nedeniyle resrsquoen kovuşturulan bu succedil tipi iccedilin goumlrevli mahkeme ise sulh

ceza mahkemesidir

II AB DUumlZLEMİNDE GECcedilMİŞTEN BUGUumlNE IRK AYRIMCILIĞI

Ayrım yapmama kavramının insan haklarının yazılı metinlerde yer bulmasıyla eş

zamanlı olarak varlık kazanmaya başladığı soumlylenebilir Tarihi suumlreccedil iccedilerisinde

değerlendirildiğinde Osmanlı İmparatorluğu gibi hoşgoumlruuml sahibi bazı devletlerin ayrımcılığı

minimal seviyede uyguladığı goumlruumlluumlrken guumlnuumlmuumlz hak savunucuları olarak Duumlnya

69 ZEYTİNOĞLU (2010) s129 70 Yeniduumlnya Caner (2006) ldquo5237 Sayılı Tuumlrk Ceza Kanununda Ayrımcılık Succedilurdquo İşyerinde Psikolojik Taciz

(Mobbing) Cinsel Taciz Eşitlik İlkesi ve Ayrım Yasağı Semineri Ccedilalışma ve Toplum S11 20064 s 99

14

sahnesinde yer alan Amerikan İngiliz Alman ve Fransız devletlerinin ayrımcılığı en şiddetli

biccedilimleriyle uyguladığı goumlruumllmektedir İnsanlık tarihinde bir kara leke olan bu eşitsiz ve

hoşgoumlruuml yoksunu toplumlarda zulme dışlanmaya ve ayrımcılığa en ccedilok maruz kalan ırkların

başında Yahudiler Siyahlar ve Romanlar gelmektedir Zamanla hukuki belgeler ve

uluslararası soumlzleşmelerle ırk ayrımcılığı yasak hale getirilse de halkların diline yerleşmiş

olan bazı ırkları aşağılayıcı deyimler ve tekerlemeler halen varlığını suumlrduumlrmekte ve

ayrımcılık toplum iccedilinde devam etmektedir Guumlnuumlmuumlzde ise ırklara yapılan ayrımcılık

mahkeme kararları ile sabitlenerek belgelendiği iccedilin ayrımcılık karşısında yeni politikalar

geliştirme yoluna gidilmektedir

A AVRUPArsquoNIN OumlTEKİLERİ

Uumlstuumln ırkinsan kavramı Alman Psikolog Friedrich Nietzsche tarafından psikoloji

bilimi adına bir ruhsal amaccedil olarak geliştirilmesine rağmen ırkccedilılık karşıtı psikoloğun bu

tanımı tarih sahnesinde asıl manasından saptırılarak kullanılmıştır71

20yy başlarında

Avruparsquoda oumlzellikle Almanlar eliyle buumlyuumlk acılara ve utanca sebebiyet veren uumlstuumln ırk

duumlşuumlncesi İskandinavların gerccedilek Aryan ırkı72

olduğu inancıyla yoğrulmuş ve Holokost73

ile

sonuccedillanmıştır74

Yakın geccedilmişte ırkccedilılığı iccedilselleştiren birccedilok toplum vardır ancak ırkccedilılığın devlet

politikası haline getirildiği bir Alman işccedili partisi olan Nazi (National sozialismus) Partisinin

1920rsquode75

yayınladığı siyasi guumlndem programında

76 goumlruumllmektedir lsquoİkinci sınıfrsquo kabul

edilen insanların ccediloğalmasını sınırlayarak insan ırkının iyileştirilebileceğine inanan Alman

bilim adamlarının desteğiyle 1933rsquoten itibaren zorla kısırlaştırma yani kurbanların ccedilocuk

sahibi olmasını imkacircnsız hacircle getiren ameliyatlar yapılmasına izin verilmiştir Bu ideolojinin

hedefleri arasında sayıları Almanyarsquoda yaklaşık 30000 civarında bir etnik azınlık olan

Romanlar akıl hastaları ile sağır ve koumlr olarak doğmuş engelliler ve Alman annelerden doğan

500 civarında Afrikalı-Alman ccedilocuk bulunmaktadır Kısırlaştırmanın yanı sıra Roman halkı

tarafından porajmos parccedilalanmak olarak adlandırılan 800000 civarı Roman aşağı ırktan

oldukları gerekccedilesiyle Macaristan Polonya ve Ccedilekoslovakyadaki Nazi kamplarında yok

edilmiştir Almanlar tarafından kurban edilen en buumlyuumlk grup ise diğer ırklar uumlzerinden

geccedilinen ve onları zayıflatan zehirli bir ırk olarak goumlruumllen ve gaz odalarında yakılan

Yahudilerdir Katliamların yanı sıra Hitler iktidarı doumlneminde77

okullarda Yahudi ve Roman

oumlğrencileri sık sık aşağılayan işlemlerde bulunulmuş oumlğretmenler tarafından ccedilocukların lsquosaf

71 Uumlstuumln Irk (ty) httptrwikipediaorgwikiC39CstC3BCn_C4B1rk Erişim Tarihi 24042014 72 Atlantisrsquoin bozulmamış ve en uumlst mertebeye sahip saf ırkı olduğu bilinir 73 Yahudi Katliamı 10-11 milyon arası insanın Nazi rejimi tarafından oumllduumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Bazı

yazarlarca Roman ve Polonyalıların katlinin de bu terminolojiye dacirchil edilmesi gerekmektedir 74 Holokost (ty) httptrwikipediaorgwikiHolokost Erişim Tarihi 24042014 75 24 Şubat 1920 Almanyarsquonın Muumlnih şehrinde yapılan Nazi partisinin ilk halka accedilık mitinginde Adolf Hitler

partinin siyasi guumlndeminin ana hatlarını belirleyen ve ırkccedilılığı iccedileren lsquo25 Maddelik Programırsquo yayınladı 76 Yahudileri duumlşman ilan eden 4 madde ldquohelliphiccedilbir Yahudi ulusun mensubu olamaz huumlkmuumlnuuml iccedileriyordu 77 Adolf Hitler tarafından ortaya konan nasyonal sosyalizm Nasyonal Sosyalist Alman İşccedili Partisinin 30 Ocak

1933ten Almanyanın II Duumlnya Savaşında teslim olduğu 8 Mayıs 1945 tarihine kadar iktidarda olduğu doumlnem

boyunca Almanyanın resmicirc ideolojisi olarak uygulanmıştır

14

sahnesinde yer alan Amerikan İngiliz Alman ve Fransız devletlerinin ayrımcılığı en şiddetli

biccedilimleriyle uyguladığı goumlruumllmektedir İnsanlık tarihinde bir kara leke olan bu eşitsiz ve

hoşgoumlruuml yoksunu toplumlarda zulme dışlanmaya ve ayrımcılığa en ccedilok maruz kalan ırkların

başında Yahudiler Siyahlar ve Romanlar gelmektedir Zamanla hukuki belgeler ve

uluslararası soumlzleşmelerle ırk ayrımcılığı yasak hale getirilse de halkların diline yerleşmiş

olan bazı ırkları aşağılayıcı deyimler ve tekerlemeler halen varlığını suumlrduumlrmekte ve

ayrımcılık toplum iccedilinde devam etmektedir Guumlnuumlmuumlzde ise ırklara yapılan ayrımcılık

mahkeme kararları ile sabitlenerek belgelendiği iccedilin ayrımcılık karşısında yeni politikalar

geliştirme yoluna gidilmektedir

A AVRUPArsquoNIN OumlTEKİLERİ

Uumlstuumln ırkinsan kavramı Alman Psikolog Friedrich Nietzsche tarafından psikoloji

bilimi adına bir ruhsal amaccedil olarak geliştirilmesine rağmen ırkccedilılık karşıtı psikoloğun bu

tanımı tarih sahnesinde asıl manasından saptırılarak kullanılmıştır71

20yy başlarında

Avruparsquoda oumlzellikle Almanlar eliyle buumlyuumlk acılara ve utanca sebebiyet veren uumlstuumln ırk

duumlşuumlncesi İskandinavların gerccedilek Aryan ırkı72

olduğu inancıyla yoğrulmuş ve Holokost73

ile

sonuccedillanmıştır74

Yakın geccedilmişte ırkccedilılığı iccedilselleştiren birccedilok toplum vardır ancak ırkccedilılığın devlet

politikası haline getirildiği bir Alman işccedili partisi olan Nazi (National sozialismus) Partisinin

1920rsquode75

yayınladığı siyasi guumlndem programında

76 goumlruumllmektedir lsquoİkinci sınıfrsquo kabul

edilen insanların ccediloğalmasını sınırlayarak insan ırkının iyileştirilebileceğine inanan Alman

bilim adamlarının desteğiyle 1933rsquoten itibaren zorla kısırlaştırma yani kurbanların ccedilocuk

sahibi olmasını imkacircnsız hacircle getiren ameliyatlar yapılmasına izin verilmiştir Bu ideolojinin

hedefleri arasında sayıları Almanyarsquoda yaklaşık 30000 civarında bir etnik azınlık olan

Romanlar akıl hastaları ile sağır ve koumlr olarak doğmuş engelliler ve Alman annelerden doğan

500 civarında Afrikalı-Alman ccedilocuk bulunmaktadır Kısırlaştırmanın yanı sıra Roman halkı

tarafından porajmos parccedilalanmak olarak adlandırılan 800000 civarı Roman aşağı ırktan

oldukları gerekccedilesiyle Macaristan Polonya ve Ccedilekoslovakyadaki Nazi kamplarında yok

edilmiştir Almanlar tarafından kurban edilen en buumlyuumlk grup ise diğer ırklar uumlzerinden

geccedilinen ve onları zayıflatan zehirli bir ırk olarak goumlruumllen ve gaz odalarında yakılan

Yahudilerdir Katliamların yanı sıra Hitler iktidarı doumlneminde77

okullarda Yahudi ve Roman

oumlğrencileri sık sık aşağılayan işlemlerde bulunulmuş oumlğretmenler tarafından ccedilocukların lsquosaf

71 Uumlstuumln Irk (ty) httptrwikipediaorgwikiC39CstC3BCn_C4B1rk Erişim Tarihi 24042014 72 Atlantisrsquoin bozulmamış ve en uumlst mertebeye sahip saf ırkı olduğu bilinir 73 Yahudi Katliamı 10-11 milyon arası insanın Nazi rejimi tarafından oumllduumlruumllduumlğuuml belirtilmektedir Bazı

yazarlarca Roman ve Polonyalıların katlinin de bu terminolojiye dacirchil edilmesi gerekmektedir 74 Holokost (ty) httptrwikipediaorgwikiHolokost Erişim Tarihi 24042014 75 24 Şubat 1920 Almanyarsquonın Muumlnih şehrinde yapılan Nazi partisinin ilk halka accedilık mitinginde Adolf Hitler

partinin siyasi guumlndeminin ana hatlarını belirleyen ve ırkccedilılığı iccedileren lsquo25 Maddelik Programırsquo yayınladı 76 Yahudileri duumlşman ilan eden 4 madde ldquohelliphiccedilbir Yahudi ulusun mensubu olamaz huumlkmuumlnuuml iccedileriyordu 77 Adolf Hitler tarafından ortaya konan nasyonal sosyalizm Nasyonal Sosyalist Alman İşccedili Partisinin 30 Ocak

1933ten Almanyanın II Duumlnya Savaşında teslim olduğu 8 Mayıs 1945 tarihine kadar iktidarda olduğu doumlnem

boyunca Almanyanın resmicirc ideolojisi olarak uygulanmıştır

15

ırkrsquo tan olup olmadığını anlamak uumlzere kafatası ve burun uzunluğu oumllccediluumlluumlp saccedil ve goumlz

renkleri kaydedilmiştir78

Irkccedilılıktan payını almış ve halen ayrımcılığa maruz kalan toplumun oumlnemli ve hatta

belki de en geniş kesimi ise Romanlardır79

1554rsquote İngilterersquode Romanccedilingene olduğunu

soumlyleyen herhangi bir kişinin asılması olağan karşılanırken guumlnuumlmuumlzde Fransarsquonın80

Romanlara youmlnelik ırkccedilı eylemleri ve ret politikası bu alanda yuumlzyıllardır toplum yapısının

ve oumlnyargının değiştirilemediğini goumlstermektedir Ccediloğu Romanya ve Bulgaristan koumlkenli

yuumlzbinlerce Roman 1990rsquolardan itibaren batı Avruparsquoya goumlccedil etmiş ve kıta genelinde 10-12

milyon civarı nuumlfus ile Avruparsquonın en buumlyuumlk azınlığı haline gelmiştir81

Sosyal yaşamdan

dışlanan ve gittikleri her yerde baskı goumlren bu toplum yerel toplumlarla buumltuumlnleşememiş

yaşam alanlarını geliştirememiş ve succedila itilmiştir82

Yoksulluğun yanı sıra geniş ccedilaplı ve

sistematik ayrımcılık ile insan hakkı ihlallerinin sonucu Roman Toplumu ortalama olarak

nuumlfusun geri kalanına oranla daha duumlşuumlk gelire daha koumltuuml sağlık ve barınma koşullarına

duumlşuumlk okuma yazma oranları ve daha yuumlksek işsizlik oranlarına sahiptir Bu sebeplerle birccedilok

uumlnluuml Roman kimliğini gizleyerek yaşamak durumunda kalmaktadır Bu durumu dikkate alan

Avrupa Birliği Komiyonu 2005 yılı Yıllık Raporunda (European Commission Annual Report

2005) bu etnik grubun toplumla buumltuumlnleşmesinin sağlanması bakımından oumlnuumlmuumlzdeki

suumlreccedilte başta eğitim olmak uumlzere istihdam barınma yoksulluk vb gibi alanlarda bu

toplulukla toplumun kalan kesimi arasındaki farkın kapatılması gerektiği belirtilmiştir83

Irk ayrımcılığının bir başka yuumlzuuml uzun yıllar siyahlara youmlnelik koumllelik ve ikinci sınıf

insan muamelesi ile Amerika coğrafyasında kendini goumlstermiştir 1963 yılında Washington

meydanındaki lsquoI have a dreamrsquo konuşmasıyla mevcut ayrımcılık durumunu dile getiren

Martin Luther King84

siyahlarla beyazların eşit durumda kardeşlik sofrasına oturacağı guumlne

ilişkin hayallerini dile getirmiştir 2008 yılındaki seccedilimde siyahi olan Barack Obamarsquonın

ABD başkanı seccedililmesiyle Kingrsquoin hayallerinin bir kısmının gerccedilekleştiği duumlşuumlnuumllebilir

Ancak Amerika kıtasında siyahların sosyal (sağlık hizmetleri gibi) imkacircnlardan daha az

faydalanması gibi ayrımcılığa tutulduğu alanlar halen mevcuttur Ccedilalışmanın kapsamı Avrupa

olduğu iccedilin bu konuya fazla değinilmemiştir

İkinci Duumlnya Savaşı oumlncesinde ve sırasında Almanyarsquoda ve Almanya tarafından işgal

edilen topraklarda milyonlarca fiziksel ve zihinsel engellinin eşcinselin ve Yahudirsquonin zulme

maruz bırakılması ve oumllduumlruumllmesi 1945 yılında Birleşmiş Milletlerrsquo in kurulmasında oumlnemli

bir rol oynamıştır85

BM ırk ayırımcılığına karşı yuumlruumltuumllen ccedilalışmalara destek vermektedir

78 Nazi Irkccedilılığı (ty) httpwwwushmmorgoutreachtrarticlephpModuleId=10007679 Erişim Tarihi 24042014 79 MS 1000 civarında kuzey Hindistandan goumlccedilen ve goumlccedilebe zanaatccedilı olarak bilinen bir toplum 80 Avrupa Roman Hakları Merkezi tarafından verilen rakamlara goumlre 2010 yılında Fransa ccedilapında 19 bin 300

Roman kamplarından atılmıştır 81 Ccedilingeneler (ty) httpwwwmednucecomtrhaber2985fransanin-dislanan-halki-romanlarhtml Erişim

Tarihi 24042014 82 Ccedilingeneler (ty) httptrwikipediaorgwikiC387ingeneler Erişim Tarihi 24042014 83 YUVALI (2013) s78 dp30 84 Martin Luther King (ty) httptrwikipediaorgwikiMartin_Luther_King Erişim Tarihi 24042014 85 GUumlL (2012) s118

16

BM Guumlvenlik Konseyi 1990lı yılların başına kadar Guumlney Afrika youmlnetiminin ırk

ayrımcılığı politikası ve uygulamalarının uluslararası barış ve guumlvenliği tehdit ettiğini

defalarca ilan etmiştir Guumlney Afrika youmlnetimi 1980li yılların sonuna kadar Afrikalıları

oumllduumlrme ve imha etme koumlleleştirme ırk ayrımı ve sivil halka youmlnelik diğer insanlık dışı

muamelelerde bulunma gibi eylemleri sistematik bir şekilde uygulamıştır86

ve 1990 yılma

kadar Guumlney Afrikada ırk ayırımcılığı succedil olarak goumlruumllmemiş bu eylemleri yapan kişiler

herhangi bir yaptırım ile karşılaşmamışlardır Irk Ayrımı Soumlzleşmesi taraf devletlere kendi

sınırları dışında da bu succedilu işleyen kişileri kendi ulusal mahkemelerinde yargılama yetkisi

vermiştir87

Goumlruumllduumlğuuml uumlzere ırklara youmlnelik ayrımcılık ve dışlama guumlnuumlmuumlz Avrupa

devletlerinde genellikle ccedilalışma-iş ve siyasal katılım alanları ile serbest dolaşımın ihlali

noktasında kendini goumlstermektedir İngilterersquonin Bulgar Polonyalı ve Tuumlrkleri88

kendi

uumllkesine geri goumlnderme isteği Almanyarsquoda yaşayan Tuumlrklerin sosyal ve siyasal hayata

katılımda geri plana itildikleri Fransarsquonın Romanları sınır dışı etmesi ayrımcılığa oumlrnek

goumlsterilebilmektedir Bir sonraki boumlluumlmde soumlz konusu arguumlmanları desteklemek uumlzere Avrupa

İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) ve Tuumlrk Yargısının ırk ayrımcılığına ilişkin karar ve

goumlruumlşlerine yer verilecektir

B YARGI KARARLARI

Irk ayrımcılığına ilişkin davalar genel olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesirsquonde

ayrımcılık başlığı altında goumlruumllmektedir Ayrımcılığın dayanağı AİHSrsquodeki maddeler

uumlzerinden bir inceleme yapılacak ve Tuumlrkiyersquodeki yargı kararlarıyla sonlandırılacaktır

35 Doğu Afrikalı Asyalının Birleşik Krallıkrsquo a karşı Komisyon oumlnuumlne goumltuumlrduumlğuuml

1978 tarihli davada89

eski Britanya soumlmuumlrgelerinde ikamet eden Asya koumlkenli kişilerin

Birleşik Krallık a kabuluuml noktasında ikinci sınıf insan muamelesi goumlrduumlkleri şeklindeki

şikacircyet uumlzerine AİHM ırk temelli ayrımcılığın aşağılayıcı muamelelere doumlnuumlştuumlğuumlnden

bahisle 3maddede duumlzenlenen lsquoinsanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele yasağırsquo nın ihlaline

karar vermiştir Bir başka davada90

başvuranlar ırk ayrımcılığına kışkırttığı duumlşuumlnuumllen el

ilanlarını dağıtma amacıyla bulundurmaktan mahkucircm olduklarından ve belediye seccedilimlerinde

aday olmalarının engellendiğinden şikacircyetccedili olmuşlardır Başvuranlar AİHSrsquonin kendilerine

verdiği hakkı koumltuumlye kullanarak yani ırk ayrımcılığını koumlruumlkleyen fikirler yaymayı

amaccedillayarak hareket ettiklerinden Mahkeme 17 Maddenin ihlali gerekccedilesiyle başvuruyu

86 AZARKAN (2003) s283 87 AZARKAN (2003) s282 88 MARR Andrew (Yapımcı) The Andrew Marr Show (TV Prog) BBC One İngiltere 12052014 İngiltere

Başbakanı David Cameronrsquo un BBC 1 kanalında 12052014 tarihinde katıldığı programdaki beyanları 89 35 Doğu Afrikalı Asyalı - Birleşik Krallık davası Başvuru no462670 Karar 06031978 kaynak

httphudocechrcoeintsitesturPagessearchaspxdocumentcollectionid2[GRANDCHAMBERCHA

MBER] Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014 90 Glimmerveen ve Hagenbeek ndash Hollanda davası Başvuru No 834878 amp 840678 Karar 11101979

17

reddetmiştir91

Mahkeme Nachova ve Diğerleri-Bulgaristan davasında92

Roman koumlkenli

insanlara karşı oumlnyargı ve duumlşmanca tutumların 21 yaşındaki iki kişinin kendilerini

tutuklamaya ccedilalışan bir askeri inzibat memuru tarafından oumlluumlmcuumll şekilde vurulmasında rol

oynadığını goumlzeterek 2madde ile bağlantılı olarak 14maddenin ihlaline huumlkmetmiştir Bir

başka davada93

Ccedileccedilen etnik koumlkeni yuumlzuumlnden Kabardino-Balkarya boumllgesine girişine izin

verilmeyen başvurucunun şikacircyeti uumlzerine 4 Numaralı Protokoluumln 2maddesiyle (serbest

dolaşım oumlzguumlrluumlğuuml) bağlantılı olarak 14maddenin ihlal edildiğine karar verilmiştir Aziz-

Kıbrıs davasında94

başvurucu Kıbrıs Tuumlrkuuml olması nedeniyle oy verme hakkından mahrum

bırakıldığından şikacircyetccedili olmuş bunun uumlzerine AİHM seccedilim kurallarıyla Kıbrıs Tuumlrk

toplumuna mensubiyet arasındaki yakın bağlantı huumlkuumlmetin yeni durum ışığında seccedilim

kurallarında değişiklik yapmamasıyla birlikte etnik koumlken temelinde doğrudan ayrımcılık

oluşturduğuna ve 1 Numaralı Protokoluumln 3 maddesi (serbest seccedilim hakkı) ile bağlantılı

olarak 14maddenin ihlaline huumlkmetmiştir Avrupa Ayrımcılık Yasağı Hukuku El Kitabı s27

Kemal Taşkın

ve Diğerleri-Tuumlrkiye davasında95

ise AİHM isimlerini değiştirmek isteyen ve Tuumlrkiye

tarafından buna izin verilmediği gerekccedilesiyle 8 ve 14maddelerin ihlal edildiği iddiasıyla

başvuran Kuumlrt asıllı Tuumlrk vatandaşlarının taleplerini reddetmiş değiştirmek istedikleri Kuumlrtccedile

isimlerin Tuumlrk alfabesinde yer almayan karakterlerle yazılıyor olmasını ise gerekccedile

goumlstermiştir96

Tuumlrk yargısına bakıldığında ırk ayrımı bağlamında ayrımcılık yasağına ilişkin davalar

genel olarak Anayasa Mahkemesirsquonde ya da TCK md 122rsquodeki lsquoayrımcılık yasağırsquonın ihlali

succedilundan ziyade lsquohalkı kin ve duumlşmanlığa tahrik etmersquo succedilunun duumlzenlendiği 312md

kapsamında Yargıtay Ceza Dairesinde goumlruumllmektedir97

Anayasa Mahkemesi 29 Kasım 1966

tarihli kararında 1961 Anayasasırsquonın 12 maddesinin ayrımcılık yasaklı yasa oumlnuumlnde eşitlik

ilkesini duumlzenleyen 1 fıkrası ile ayrıcalık yasağını oumlngoumlren 2 fıkrasının ldquobuguumln iccedilin bir

buumltuumln meydana getirdiğinirdquo belirtmiştir Ne var ki Mahkeme yasa oumlnuumlnde eşitlik ilkesinin

olumsuz ve olumlu youmlnleriyle bir ldquobuumltuumlnrdquo oluşturduğunu ldquoboumlluumlnmezlikrdquo oumlzelliğini accedilıkccedila

vurgulamış değildir vurgulanan ayrımcılık ve ayrıcalık yasaklarının buumltuumlnluumlğuumlduumlr98

Anayasa Mahkemesinin 1988 tarihli kararında99

ayrım yapmama kavramı eşitlik ilkesi

ccedilerccedilevesinde değerlendirilmiştir Mahkemersquoye goumlre hukuk devletinin oumlnemli oumlğelerinden biri

benzer nitelik ve durumda olanlar arasında farklı uygulamayı engelleyen ayrı nitelik ve

durumda olanların aynı kurallara bağlı tutulmasını zorunlu kılmayan eşitlik ilkesidir Eylemli

91 AİHM Basın Birimi Irk Ayrımcılığı Bilgi Notu (ty)

httpwwwinhakadaletgovtrtematikayrimcilikirkpdf Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014 92 Nachova ve Diğerleri-Bulgaristan davası Başvuru No4357798 Karar 06072005 93 Timishev - Rusya davası Başvuru No 5576200 amp 5597400 Karar13122005 94 Aziz-Kıbrıs davası Başvuru No 69994901 Karar 22062004 95 Kemal Taşkın ve Diğerleri-Tuumlrkiye davası Başvuru No 3020604 3703804 4368104 4537604 1288105

2869705 3279705 4560905 Karar02022010 96 httphudocechrcoeintsiteseng-presspagessearchaspxdisplay[1]dmdocnumber[861941]

Erişim Tarihi 24 Mayıs 2014 97 DUMAN H İlker(2001) ldquoYARGITAY KARARLARINDA HALKI BİRBİRİNE DUumlŞUumlRMEK SUCcedilUrdquo

konulu makaleden varılan kanaat TUumlRKİYE BAROLAR BİRLİĞİ DERGİSİ 20011 ss199-234 98 GUumlLMEZ Mesut (2010) ldquoİnsan Haklarında Ayrımcılık Yasaklı Eşitlik İlkesi Aykırı Duumlşuumlncelerrdquo Ccedilalışma

ve Toplum Dergisi httpcalismatoplumorgsayi25gulmezpdf 24 Mayıs 2014 99 Anayasa Mahkemesi Kararı E 198716 K 19888 T 19041988 Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi

Sayı 24 Anayasa Mahkemesi Yayını Ankara 1989 s 97 Aynı youmlnde bkz GUumlLMEZ (2010) s255

18

eşitlik (maddi) yerine hukuksal eşitliği (şekli) benimseyen Mahkeme hukuksal durumları

aynı olanlar arasında haklı bir nedene dayanmayan ayrım yapılamayacağını ancak haklı

neden varsa bazı kişilerin başka kurallara bağlı tutulabileceğinin altını ccedilizmiştir Bir diğer

Anayasa Mahkemesi Kararında ldquoKanun oumlnuumlnde eşitlik aynı durumda olanlara aynı şekilde

muamelede bulunulmasını (yatay eşitlik) gerektirdiği gibi farklı durumda olanlara farklı

muamelede bulunulmayı (dikey eşitlik) gerektirirrdquo denilerek eşitliğin nispi nitelikte de

olabileceği vurgulanmıştır Boumlylece hukuki durumları aynı olanlar arasında haklı bir nedene

dayanmayan ayrım yapılamayacağı ancak haklı neden varsa kuralların değiştirilebileceği

vurgulanmıştır100

Mahkemenin eşitlik anlamında soumlz konusu yaklaşımı Tuumlrk hukuk

sistemini yerinde saymaktan ileri goumltuumlremeyecektir Oumlyle ki şekli eşitlik anlayışı eşitsizlikleri

doğuran ve farklılıkları goumlz ardı eden bir sistemdir

100 ZEYTİNOĞLU s125-126 Anayasa Mahkemesinin 4111986 tarihli ve 198611 E26 K sayılı ilamı

Anayasa Mahkemesi Kararları Dergisi Sayı 22 s 314

19

SON SOumlZ

Geccedilmişten guumlnuumlmuumlze duumlnya uumlzerindeki toplumların pek ccediloğunda kendinden

olmayanı dışlama psikolojisiyle gerccedilekleştirilen ırk ayrımcılığına rastlanılmıştır Irk

ayrımcılığına youmlnelik hareketlerde bulunmayan ancak ayrımcılığın oumlnlenmesine youmlnelik

ihmali davranışlarda bulunan devletler ve toplumların da insanlığa karşı sorumluluğu

buumlyuumlktuumlr Bu noktada ırk ayrımcılığını felsefe edinmemiş olan Tuumlrkiyersquonin de insan haklarını

ve ayrımcılığı korumak noktasında hukuki ve cezai duumlzenlemelerde yetersiz kalması

ihmalkacircr davrandığını ve isteyerek ya da istemeyerek ayrımcılığa goumlz yumduğunu

goumlstermektedir Ancak sosyal bir vakıa olarak ırkccedilılığa neden olan siyasi ekonomik ve

kuumlltuumlrel sorunların uumllkeden uumllkeye değişen ccedilok parccedilalı oumlzellikler taşımasından dolayı

buumltuumlncuumll bir muumlcadele stratejisi soumlz konusu olamamaktadır101

Bu sebeple her guumln

ccedilağdaşlaşma yolunda biraz daha ilerleyen devletlerin uluslar ccedilerccedilevesinde raporlar

hazırladığı102

evrensel bildirgelerle insan haklarını koruyarak ayrımcılığın oumlnuumlne geccedilmeye

ccedilalıştığı ve politikalarını bu ccedilalışmalarla uyumlaştırdıkları goumlruumllmektedir AB politikaları

gereği dezavantajlı grupların toplumun diğer bireyleri ile aynı haklara eşit oranda erişimini

sağlamak ayrımcılığı ortadan kaldırmak amacıyla bu gruplara youmlnelik ccedileşitli programlar

geliştirilmektedir Bu amaccedillarla 2010 yılında ECRI tarafından hazırlanan bir dizi uumllke raporu

ırkccedilılık ve yabancı duumlşmanlığına ilişkin endişe verici durumu goumlzler oumlnuumlne sermektedir103

Eşitlik olgusundan ayrı duumlşuumlnuumllemese de ayrımcılık yasağı herkese mutlak eşit ve

simetrik muamele yapılmasını oumlngoumlrmemektedir Belli kişilere veya gruplara makul ve nesnel

oumllccediluumltlere dayanılarak farklı muamele yapılması muumlmkuumlnduumlr Her ne kadar kişiler arasındaki

farklılaşmayı buumltuumlnuumlyle ortadan kaldıramazsa da ırk ayrımcılığının yasaklanması duumlşuumlncesi

liberal bir hukuk duumlzeninin işletilmesinde temel taşlardan birisidir Bu duumlşuumlnce insan onuru

ve hakkaniyet esasına dayanmaktadır ve ancak eşitlik oumllccediluumltuumlyle bağdaştırıldığında en uumlstuumln

fayda sağlanabilir Ancak bu eşitlik Tuumlrkiye Cumhuriyeti Devletirsquonin benimsemiş olduğu

şekli eşitlik değil durumun hal ve şartlarını değerlendiren ve eşitsizlikleri pekiştirmeyen

101 CcedilETİN Selvet ve Zeynep Songuumllen İNANCcedil (2011) ldquoAvruparsquonın Kendine Doumlnen Silahı Dışlayıcılık ve

Ayrımcılıkrdquo Stratejik Duumlşuumlnce Enstituumlsuuml Analizi s19 102 Irklaruumlstuuml bir toplum olan Romanlara youmlnelik oumlrnek olarak ECRI - IRKCcedilILIĞA VE HOŞGOumlRUumlSUumlZLUumlĞE

KARŞI AVRUPA KOMİSYONU CRI(2011) ldquoCcedilİNGENE KARŞITLIĞI VE ROMANLARA KARŞI

AYRIMCILIKLA MUumlCADELEDE 13 SAYILI GENEL POLİTİKA TAVSİYE KARARIrdquo 2011 DANKA

Anita (2008) ldquoTuumlrkiyersquode Roman Hakları ve Hukuki Ccedilerccedileverdquo European Roma Rights Center Country Reports

Series No17_T 2008 s29-51 wwwceeolcom Erişim 24 Mayıs 2014 OCAKLI Işıl (2013) ldquoAB Uumllkeleri

Roman Politikalarırdquo Trakya kalkınma Ajansı-YDO Edirne

httpinvestinedirneorgtruploadsdocs06112013Sk8vI7pdf Erişim 24 Mayıs 2014 ldquoAB Roman

Entegrasyonu Stratejisi 2020rsquonin hedefleri başlıca 4 temel alanı kapsamaktadır

bullEğitim Tuumlm Roman Ccedilocuklarının En Azından Temel Eğitim Almaları bullİstihdam Romanlar ve Toplumun Diğer Kesimleri Arasındaki Boşluğun Giderilmesi

bullSağlık Romanlar ve Toplumun Diğer Nuumlfusu Arasındaki Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Konusundaki

Farkın Azaltılması

bull Konut Konut ve Altyapı Hizmetlerine (Elektrik-Su-Gaz) Erişim Oranları Arasındaki Farkın Azaltılmasırdquo 103 CcedilETİN ve İNANCcedil (2011) s17 Komisyon Polonya ile ilgili yayınladığı izleme raporunda bu uumllkenin

hacirclihazırda ırkccedilılığın oumlnlenmesi bakımından kapsamlı bir ayrımcılık karşıtı yasaya sahip olmamasından dolayı

oumlzellikle Romanların savunmasız konumda bulunduklarını ifade etmektedir Fransa hakkındaki izleme raporu

ise polisin azınlıklara karşı sert ve kabul edilemez tutumunu eleştirmekte Muumlsluumlmanlara karşı oumlnyargı ve

ayrımcılık iccedileren beyanların kaygı verici olduğuna vurgu yapmaktadır Ayrıca ECRI Makedonyarsquodaki Roman

toplumuna youmlnelik keskin etnik ayrım ve ırkccedilılığın devam ettiği uyarısında bulunmaktadır

19

SON SOumlZ

Geccedilmişten guumlnuumlmuumlze duumlnya uumlzerindeki toplumların pek ccediloğunda kendinden

olmayanı dışlama psikolojisiyle gerccedilekleştirilen ırk ayrımcılığına rastlanılmıştır Irk

ayrımcılığına youmlnelik hareketlerde bulunmayan ancak ayrımcılığın oumlnlenmesine youmlnelik

ihmali davranışlarda bulunan devletler ve toplumların da insanlığa karşı sorumluluğu

buumlyuumlktuumlr Bu noktada ırk ayrımcılığını felsefe edinmemiş olan Tuumlrkiyersquonin de insan haklarını

ve ayrımcılığı korumak noktasında hukuki ve cezai duumlzenlemelerde yetersiz kalması

ihmalkacircr davrandığını ve isteyerek ya da istemeyerek ayrımcılığa goumlz yumduğunu

goumlstermektedir Ancak sosyal bir vakıa olarak ırkccedilılığa neden olan siyasi ekonomik ve

kuumlltuumlrel sorunların uumllkeden uumllkeye değişen ccedilok parccedilalı oumlzellikler taşımasından dolayı

buumltuumlncuumll bir muumlcadele stratejisi soumlz konusu olamamaktadır101

Bu sebeple her guumln

ccedilağdaşlaşma yolunda biraz daha ilerleyen devletlerin uluslar ccedilerccedilevesinde raporlar

hazırladığı102

evrensel bildirgelerle insan haklarını koruyarak ayrımcılığın oumlnuumlne geccedilmeye

ccedilalıştığı ve politikalarını bu ccedilalışmalarla uyumlaştırdıkları goumlruumllmektedir AB politikaları

gereği dezavantajlı grupların toplumun diğer bireyleri ile aynı haklara eşit oranda erişimini

sağlamak ayrımcılığı ortadan kaldırmak amacıyla bu gruplara youmlnelik ccedileşitli programlar

geliştirilmektedir Bu amaccedillarla 2010 yılında ECRI tarafından hazırlanan bir dizi uumllke raporu

ırkccedilılık ve yabancı duumlşmanlığına ilişkin endişe verici durumu goumlzler oumlnuumlne sermektedir103

Eşitlik olgusundan ayrı duumlşuumlnuumllemese de ayrımcılık yasağı herkese mutlak eşit ve

simetrik muamele yapılmasını oumlngoumlrmemektedir Belli kişilere veya gruplara makul ve nesnel

oumllccediluumltlere dayanılarak farklı muamele yapılması muumlmkuumlnduumlr Her ne kadar kişiler arasındaki

farklılaşmayı buumltuumlnuumlyle ortadan kaldıramazsa da ırk ayrımcılığının yasaklanması duumlşuumlncesi

liberal bir hukuk duumlzeninin işletilmesinde temel taşlardan birisidir Bu duumlşuumlnce insan onuru

ve hakkaniyet esasına dayanmaktadır ve ancak eşitlik oumllccediluumltuumlyle bağdaştırıldığında en uumlstuumln

fayda sağlanabilir Ancak bu eşitlik Tuumlrkiye Cumhuriyeti Devletirsquonin benimsemiş olduğu

şekli eşitlik değil durumun hal ve şartlarını değerlendiren ve eşitsizlikleri pekiştirmeyen

101 CcedilETİN Selvet ve Zeynep Songuumllen İNANCcedil (2011) ldquoAvruparsquonın Kendine Doumlnen Silahı Dışlayıcılık ve

Ayrımcılıkrdquo Stratejik Duumlşuumlnce Enstituumlsuuml Analizi s19 102 Irklaruumlstuuml bir toplum olan Romanlara youmlnelik oumlrnek olarak ECRI - IRKCcedilILIĞA VE HOŞGOumlRUumlSUumlZLUumlĞE

KARŞI AVRUPA KOMİSYONU CRI(2011) ldquoCcedilİNGENE KARŞITLIĞI VE ROMANLARA KARŞI

AYRIMCILIKLA MUumlCADELEDE 13 SAYILI GENEL POLİTİKA TAVSİYE KARARIrdquo 2011 DANKA

Anita (2008) ldquoTuumlrkiyersquode Roman Hakları ve Hukuki Ccedilerccedileverdquo European Roma Rights Center Country Reports

Series No17_T 2008 s29-51 wwwceeolcom Erişim 24 Mayıs 2014 OCAKLI Işıl (2013) ldquoAB Uumllkeleri

Roman Politikalarırdquo Trakya kalkınma Ajansı-YDO Edirne

httpinvestinedirneorgtruploadsdocs06112013Sk8vI7pdf Erişim 24 Mayıs 2014 ldquoAB Roman

Entegrasyonu Stratejisi 2020rsquonin hedefleri başlıca 4 temel alanı kapsamaktadır

bullEğitim Tuumlm Roman Ccedilocuklarının En Azından Temel Eğitim Almaları bullİstihdam Romanlar ve Toplumun Diğer Kesimleri Arasındaki Boşluğun Giderilmesi

bullSağlık Romanlar ve Toplumun Diğer Nuumlfusu Arasındaki Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Konusundaki

Farkın Azaltılması

bull Konut Konut ve Altyapı Hizmetlerine (Elektrik-Su-Gaz) Erişim Oranları Arasındaki Farkın Azaltılmasırdquo 103 CcedilETİN ve İNANCcedil (2011) s17 Komisyon Polonya ile ilgili yayınladığı izleme raporunda bu uumllkenin

hacirclihazırda ırkccedilılığın oumlnlenmesi bakımından kapsamlı bir ayrımcılık karşıtı yasaya sahip olmamasından dolayı

oumlzellikle Romanların savunmasız konumda bulunduklarını ifade etmektedir Fransa hakkındaki izleme raporu

ise polisin azınlıklara karşı sert ve kabul edilemez tutumunu eleştirmekte Muumlsluumlmanlara karşı oumlnyargı ve

ayrımcılık iccedileren beyanların kaygı verici olduğuna vurgu yapmaktadır Ayrıca ECRI Makedonyarsquodaki Roman

toplumuna youmlnelik keskin etnik ayrım ve ırkccedilılığın devam ettiği uyarısında bulunmaktadır

20

maddi eşitlik anlayışına goumlre şekillenmelidir Bizce ancak Anayasarsquonın 2 Maddesinde

bulunan değerlere demokratik laik ve milliyetccedililik ile ırkccedilılığın ayrımını yapan Atatuumlrk

milliyetccedililiğine uygun sosyal bir hukuk devleti oluşturulduğunda ayrımcılık kavramı toplum

ve devletccedile aşılmış ve insan haklarına saygılı bir duumlzen ile ırk ayrımcılığı bertaraf edilmiş

olacaktır

21

KAYNAKCcedilA

1 AĞIRBAŞLI Şennur (2009) ldquoSınırlı Ayrımcılık Yasağından Genel Eşitlik İlkesinerdquo

Seccedilkin Yayıncılık Ankara

2 AİHM Basın Birimi Irk Ayrımcılığı Bilgi Notu (ty)

httpwwwinhakadaletgovtrtematikayrimcilikirkpdf (24 Mayıs 2014)

3 AYATA Goumlkccedileccediliccedilek ve Burcu Yeşiladalı (Ed) 2011 ldquoAYRIMCILIK YASAĞI

EĞİTİM REHBERİrdquo İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları İstanbul

4 Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı Avrupa Konseyi (2010) ldquoAvrupa Ayrımcılık

Yasağı Hukuku El Kitabırdquo

5 AZARKAN Ezeli (2003) ldquoUluslararası Hukukta İnsanlığa Karşı Succedillarrdquo Ankara

Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Cilt 52 Sayı 3 ss275-297

6 BATUM Suumlheyl (2009) ldquo99 Soruda Neden ve Nasıl Ccedilağdaş Bir Anayasardquo On İki

Levha Yayıncılık İstanbul

7 CENGİZ Orhan Kemal (2010) ldquoAyrımcılığa Karşı Bir Adım Atrdquo

httpwwwrightsagendaorgattachments658_AyrC4B1mcC4B1lC4B1

C49Fa20KarC59FC4B120Bir20AdC4B1m20Atpdf (24

Mayıs 2014)

8 CcedilETİN Selvet ve Zeynep Songuumllen İNANCcedil (2011) ldquoAvruparsquonın Kendine Doumlnen

Silahı Dışlayıcılık ve Ayrımcılıkrdquo Stratejik Duumlşuumlnce Enstituumlsuuml Analizi

9 Ccedilingeneler (ty) httptrwikipediaorgwikiC387ingeneler (24 Mayıs 2014)

10 DANKA Anita (2008) ldquoTuumlrkiyersquode Roman Hakları ve Hukuki Ccedilerccedileverdquo European

Roma Rights Center Country Reports Series No17_T 2008 s29-51

wwwceeolcom (24 Mayıs 2014)

11 DUMAN H İlker(2001) ldquoYARGITAY KARARLARINDA HALKI BİRBİRİNE

DUumlŞUumlRMEK SUCcedilUrdquo konulu makaleden varılan kanaat TUumlRKİYE BAROLAR

BİRLİĞİ DERGİSİ 20011 ss199-234

12 Etnik gruplar (ty) httptrwikipediaorgwikiEtnik_gruplar (24 Mayıs 2014)

21

KAYNAKCcedilA

1 AĞIRBAŞLI Şennur (2009) ldquoSınırlı Ayrımcılık Yasağından Genel Eşitlik İlkesinerdquo

Seccedilkin Yayıncılık Ankara

2 AİHM Basın Birimi Irk Ayrımcılığı Bilgi Notu (ty)

httpwwwinhakadaletgovtrtematikayrimcilikirkpdf (24 Mayıs 2014)

3 AYATA Goumlkccedileccediliccedilek ve Burcu Yeşiladalı (Ed) 2011 ldquoAYRIMCILIK YASAĞI

EĞİTİM REHBERİrdquo İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları İstanbul

4 Avrupa Birliği Temel Haklar Ajansı Avrupa Konseyi (2010) ldquoAvrupa Ayrımcılık

Yasağı Hukuku El Kitabırdquo

5 AZARKAN Ezeli (2003) ldquoUluslararası Hukukta İnsanlığa Karşı Succedillarrdquo Ankara

Uumlniversitesi Hukuk Fakuumlltesi Dergisi Cilt 52 Sayı 3 ss275-297

6 BATUM Suumlheyl (2009) ldquo99 Soruda Neden ve Nasıl Ccedilağdaş Bir Anayasardquo On İki

Levha Yayıncılık İstanbul

7 CENGİZ Orhan Kemal (2010) ldquoAyrımcılığa Karşı Bir Adım Atrdquo

httpwwwrightsagendaorgattachments658_AyrC4B1mcC4B1lC4B1

C49Fa20KarC59FC4B120Bir20AdC4B1m20Atpdf (24

Mayıs 2014)

8 CcedilETİN Selvet ve Zeynep Songuumllen İNANCcedil (2011) ldquoAvruparsquonın Kendine Doumlnen

Silahı Dışlayıcılık ve Ayrımcılıkrdquo Stratejik Duumlşuumlnce Enstituumlsuuml Analizi

9 Ccedilingeneler (ty) httptrwikipediaorgwikiC387ingeneler (24 Mayıs 2014)

10 DANKA Anita (2008) ldquoTuumlrkiyersquode Roman Hakları ve Hukuki Ccedilerccedileverdquo European

Roma Rights Center Country Reports Series No17_T 2008 s29-51

wwwceeolcom (24 Mayıs 2014)

11 DUMAN H İlker(2001) ldquoYARGITAY KARARLARINDA HALKI BİRBİRİNE

DUumlŞUumlRMEK SUCcedilUrdquo konulu makaleden varılan kanaat TUumlRKİYE BAROLAR

BİRLİĞİ DERGİSİ 20011 ss199-234

12 Etnik gruplar (ty) httptrwikipediaorgwikiEtnik_gruplar (24 Mayıs 2014)

22

13 GUumlL İdil Işıl (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo

Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl)

İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları wwwsecbirorg Eyluumll 2012 ss117-

135

14 GUumlLMEZ Mesut (2010) ldquoİnsan Haklarında Ayrımcılık Yasaklı Eşitlik İlkesi Aykırı

Duumlşuumlncelerrdquo Ccedilalışma ve Toplum Dergisi

httpcalismatoplumorgsayi25gulmezpdf (24 Mayıs 2014)

15 Holokost (ty) httptrwikipediaorgwikiHolokost (24 Mayıs 2014)

16 httphudocechrcoeintsitesturPagessearchaspxdocumentcollectionid2[GR

ANDCHAMBERCHAMBER] (24 Mayıs 2014)

17 httphudocechrcoeintsiteseng-

presspagessearchaspxdisplay[1]dmdocnumber[861941]

(24 Mayıs 2014)

18 Irkccedilılık (ty) httptrwikipediaorgwikiIrkC3A7C4B1lC4B1k

(24 Mayıs 2014)

19 KARAN Ulaş (2009) ldquoAvrupa Birliği Uumllkelerinde Ayrımcılık Yasağı ve Eşitlik

Kurumlarırdquo İnsan Hakları Ortak Platformu Yayını httpihoporgtrdosyaab-

kurumlarpdf (24 Mayıs 2014)

20 KARAN Ulaş (2012) ldquoEşitlik İlkesi ve Ayrımcılık Yasağı Hukuksal Ccedilerccedileverdquo

Ayrımcılık Ccedilok Boyutlu Yaklaşımlar Kenan Ccedilayır ve Muumlge Ayan Ceyhan (drl)

İstanbul İstanbul Bilgi Uumlniversitesi Yayınları wwwsecbirorg Eyluumll 2012 ss135-

147

21 KARAN Ulaş (2007) ldquoTuumlrk Hukukunda Ayrımcılık Yasağı ve TCKrsquonın

122Maddesinin Uygulanabilirliğirdquo Tuumlrkiye Barolar Birliği Dergisi Sayı 73 Ankara

httptbbdergisibarobirlikorgtrm2007-73-373 (24 Mayıs 2014)

22 MARR Andrew (Yapımcı) The Andrew Marr Show (TV Prog) BBC One İngiltere

12052014

23 Martin Luther King (ty) httptrwikipediaorgwikiMartin_Luther_King

(24 Mayıs 2014)

24 Nasyonal Sosyalizm (ty) httptrwikipediaorgwikiNasyonal_sosyalizm

(24 Mayıs 2014)

23

25 Nazi Irkccedilılığı (ty)

httpwwwushmmorgoutreachtrarticlephpModuleId=10007679 (24

Mayıs 2014)

26 OCAKLI Işıl (2013) ldquoAB Uumllkeleri Roman Politikalarırdquo Trakya kalkınma Ajansı-

YDO httpinvestinedirneorgtruploadsdocs06112013Sk8vI7pdf (24 Mayıs 2014)

27 httpwwwtdkgovtrindexphpoption=com_gtsamparama=gtsampguid=TDKGTS5380

220431b6a769988813 (24 Mayıs 2014)

28 UYAR Lema (2006) ldquoBirleşmiş Milletlerrsquode İnsan Hakları Yorumları İnsan Hakları

Komitesi ve Ekonomik Sosyal ve Kuumlltuumlrel Haklar Komitesi 1981-2006rdquo İstanbul

Bilgi Uumlniversitesi Yayınları

29 Uumlstuumln Irk (ty) httptrwikipediaorgwikiC39CstC3BCn_C4B1rk

(24 Mayıs 2014)

30 Yeniduumlnya Caner (2006) ldquo5237 Sayılı Tuumlrk Ceza Kanununda Ayrımcılık Succedilurdquo

İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing) Cinsel Taciz Eşitlik İlkesi ve Ayrım Yasağı

Semineri Ccedilalışma ve Toplum S11 20064

31 YUVALI Ertuğrul (2013) ldquoTUumlRK HUKUKU VE MUKAYESELİ HUKUKTA IRK

VE ETNİK KOumlKENE DAYALI AYRIMCILIK YASAĞIrdquo TUumlHİS İş Hukuku ve

İktisat Dergisi Cilt 24 Sayı 3-4-5

httpwwwtuhisorgtruploaddergi1363163868PDF (24 Mayıs 2014)

32 ZEYTİNOĞLU Emin (2010) ldquoAYRIMCILIK YASAĞINA GENEL BİR BAKIŞrdquo

İstanbul Ticaret Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Sayı 18 ss115 ndash 134

httpwwwiticuedutruploadskutuphanedergis18115-134pdf (24 Mayıs 2014)