ÇEVRESEL GÖSTERGELER

EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇEVRE BİLİMLERİ ABD

ÇEVRE PLANLAMA 2 DERSİ PROF. DR. ENGİN NURLU

HAZIRLAYAN: DUYGU TANGÜLER

Tarihsel süreçÇevresel gösterge nedir?

Aşamalar Özellikleri

Örnek Sonuç

Tarım devrimiyle başlayan çevre

sorunları sanayi devrimi ile büyük

boyutlara ulaşmıştır. İnsan sağlığı ve çevre

kirliliği arasındaki bağlantı daha belirgin hale

gelmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası döneminde kirliliğin sonuçları daha da belirgin olmuştur.

Londra “Büyük Duman” vakası, 1952. 4000 kişi öldü ve 100 000 kişi hastalandı.

1960ların sonunda çevre akımları ve bilim adamları çevre sorunlarına dikkat

çekti ve bu konuda yetkililere baskı yaptı.

“Sessiz Bahar” 1962, kuşların hayatını tehdit

eden tarım ilaçları üzerine bir Rachel Carson

kitabı.

Çevresel Gösterge Nedir? Gösterge; “bir olayla ilgili gözlenen temsili değer” olarak tanımlanabilir. Göstergeler, genellikle farklı verileri bir araya getirerek mevcut bilgilerin bir sentezini sunarlar. Kısaca göstergeler, karmaşık konuların anlaşılmasını sağlamak için bilgiyi basitleştirirler.

Göstergelerin temel işlevi, iletişim kurmaktır. Bir konu hakkında bilgi alışverişi sağlarlar.

Öyleyse çevresel göstergeler de çevre kalitesi için olaylarla ilgili bilgi sağlarlar. Örneğin, kişi başı su tüketimi, su konusunda bilgi sağlayan bir göstergedir.

AÇA(Avrupa Çevre Ajansı)’ya göre;Göstergeler ‘ancak ölçebildiğimiz şeyi yönetebiliriz’ anlayışıyla geliştirilmiştir. Çevresel gösterge, insan ve çevre arasındaki ilişkinin temellerini netleştirme amacına hizmet eder.

Çevrenin durumunu izlemek için su, hava, toprak gibi bileşenler

üzerinde örneklemeler ve analizler yapılmakta,

istatistikler üretilmektedir. Çevrenin izlenmesi ile başlayan süreç, veri toplanması ile devam

etmektedir. Çevresel göstergelerin hesaplanması ise, çevrenin durumu hakkında bilgi

sahibi olma sürecinde vazgeçilmez bir basamaktır. Çevre kalitesinde zamanla meydana gelen değişimlerin

işaret ettiği eğilimler, ancak çevresel göstergelerle ortaya

konabilmektedir. Bilgiye ulaşmak için, göstergenin güncel değeri, geçmiş yıllardaki değerleriyle

karşılaştırılarak bir değerlendirme yapılır. Bu değerlendirme, çevrenin

durumunun nereye doğru gittiği ve eğilimlerin neler olduğu konusunda bilgi sağlar.

Ham ölçülen çevresel veri

Göstergelerin hesaplanması

Bilgi

Değerlendirme

Sorun çözümleri, önlemler

İzleme

AŞAMALAR

İnsan faaliyetleri ve çevre arasındaki ilişkilerin değerlendirilmesinde genellikle OECD modeli olan “DPSIR (Driving force (İtici güç)-Pressure(Baskı)-State(Durum)-Impact(Etki)-

Response(Tepki))” analitik çerçevesi kullanılmaktadır.

Bu sistem analizine göre, sosyal ve ekonomik gelişmeler çevre üzerinde baskı yaratır ve

çevrenin durumu değişir. Bu değişim, etkilere yol açar.

Örneğin; insan sağlığı ve ekosistem üzerindeki etkiler, toplumsal bir tepki geliştirilmesine

neden olur. Tepkiler, itici güçlerden, baskılardan, durum veya etkilerden geri bildirim alırlar. Bu model, sistemdeki geri bildirimleri

dikkate alarak dinamik bir durum tanımlar. Göstergelere dayanan değerlendirmeler bu dinamik

ilişkilerin anlaşılmasını sağlarlar.

Çevresel göstergeler, ölçülebilir, bozulma/kirlenme ölçeğine uygun, etki

mekanizmasına uygun, geçici dinamiklere uygun, teşhis edilebilir ve standardize

olmalıdır. Ayni zamanda, düşük bir doğal değişkenliğe, kapsamlı bir

uygulanabilirliğe ve mevcut bir veri serisine sahip olmalıdır. Göstergeler

seçilirken, diğer göstergelerin tepkilerini yansıtan göstergelerin

tanımlanması istenmektedir. Göstergelerin tepkileri arasında bu

şekildeki bir bağıntı, çevresel izleme içinde etkilerin değerlendirilmesini kolaylaştırabilmektedir, çünkü bir

göstergenin tepkisi, diğer göstergelerin tepkisinin bir örneği

olarak alınabilmektedir.

ÇEVRESEL GÖSTERGELERİN ÖZELLİKLERİ

Emisyon

Hava kalitesi

Atık su

Su kalitesi

Örnek:

Çevrenin durumu hakkında bilgi sahibi olunması, çevre ile ilgili politikaların geliştirilmesine destek sağlamaktadır.

Çevresel göstergeler, politika yapıcılara ve halka ilgili konuda bir hikaye anlatabilme

özelliğine sahiptir. Göstergeler kendi başlarına sorunları çözemezler, ancak karar

verme süreçlerini desteklemede önemli bir role sahiptirler. Uygulanan politikaları verimliliği de ilgili göstergelerle

izlenebilir.Türkiye’nin Avrupa Birliği Müktesebatına uyum sürecinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı paydaş kurumlarla birlikte çalışmalarına devam etmektedir. Mevzuat uyumlaştırma çalışmalarında büyük

mesafeler kat edilmiştir. Koruma ve gelişmeye ilişkin politika ve stratejilerin

belirlenmesini amaçlayan Çevre Düzeni Planlarının hazırlanmasına 2003 yılı itibari ile büyük önem verilmiş ve 2012 itibari ile bütün iller için tamamlanması hedeflenmiştir.

Gösterge kullanımının dinamik bir süreç olması nedeniyle belirlenen

gösterge setinin ileriki dönemlerde değişen çevresel

sorunlar ve öncelikler doğrultusunda güncellenmesi söz

konusu olacaktır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ülkemiz için en faydalı ve ulusal önceliklere hitap eden ve aynı zamanda uluslar arası geçerliliği olan çevresel göstergelerin değişen şartlara

göre güncellenmesi için azami çaba içinde olacaktır. Çevresel

göstergeler, ülkemizin uluslar arası raporlama yükümlülüklerini yerine getirmesinde de önemli

fayda sağlayacaktır.

KAYNAKLAR1.Çevresel Kirlilik İzleme Rehberi Ankara 20072.ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü, Çevre Envanteri Dairesi Başkanlığı, Çevresel Göstergeler 2006,2008,2009,2010