Co$afyacılat Dernegi Uiuslararasr Kongıesi Bildiriiet Kitabı4-6 Hazkan 2{J'| 4, i\Iugla Sıtkı Koçman Üniversitesi, MUĞLA

COGRAFYA EGİTİMİNDE BİR ARAÇ OLARAIğ ROMANLAR

Niyazi KAYA1, Hakan ÖXAl'

özwBu çalışmada, coğaafya ğtiminde bk ataç olarak Ttitk romarrlann kullanılması; egitim felsefesi ve pedagoiiktemeller açsrndan ele ünmrş ve öSetrnenler ile akademisyerılere derslednde kullanabilecekled tomanlat hakkındabilgiler sunutmuştur.

Araşnmiada elde edilen verilerin degerlendirilmesinde ve bulgulam ulaşılmasında betimsel analiz yöntemi esasünmıştıt. Betimsel analiz degerienditiletek bulgulara ulaşlmıştıt. Betimsel analiz "dotıtnarı arıakzi" tekniğ.kullanı]atak yapılmaktadıt. Dokiiman analizi, ataştrrlmasr hedeflenen oğu veya oğulat hakkında bilgi içerenyazıJı.materyallerin anahzinı kapsar. Dokiimantasyon yöntemi, ptoblemin belirlenmesi ve belgelerindeğetlendidlmç5ilde ilgili bğantlan kurabilmek için kullanılan bit yöntem olduğu için büyiik ölçüde tatihselLıaşaffna yöntemlerine dayanılarak geliştirilmiştir. Bu yöntem, kaynak malzeme olarak yazü metirıler ve belgelerinkullarumrnı gerektidt.

Elde eülen bulgu ve sonuçlata göre öncelikle beşed ve ekonomik coğtafya konulannda olmak iizere SinekliBakka.l, Yabarı, Kuyucaklı Yusuf, Om Dire\ ve Beş Şehit gibi pek çok fomaııın co§afya derslerindekullanılabilit nice]ik ve nitelikte olduğu belirlenmiştit.

Anahtar Kelimeleı: Coğmfya, Coffıtya Eğiti-i, Coğ,tatya Öffetimi, Roman

ABsTRAcTIn this study, the use of the Turkish novels as an instrument in geogtaphy education in accordance şzitheducational philosophy and pedagogical principles, infotmation about the novels,ııhich can be used in courses byteachets and academics has been given.

The data obtained in üis study and the findings reached in üe evaluation method is based on üe descriptiveanalysis. Descriptive analysis ıııas obained by evaluating the findings. Desctiptive analysis şıas made by using"document analysis" techniques. Document analysis covers üe analysis of ııyritten material haüng infotmation anaimed case of cases. Since the meüod of documentation is such a meüod used for determination of problems,evaluation of documents, it is mosdy developed on historical research methods. This meüod requires şırittentext documents.

In üis studn as a tesult of üe findings and conclusions, Sinekli Bakkal, Yaban, Kuyucaklr Yusuf, Ortadirch andBeş Şehit are detetmined in relation wiü human and economic geography . They can be used in geographylessons.

Key Words: Geogaphy, Geography Education, Teaching Geogtaphy, Novet

1. GİRİş

Çocuğun, etken dönemde, yaş ge[şimi ve ilgisine uygun edebiyat esetlefi ile katşılaşması onun, dil,zihin, duygu ve sosyal gelişimini olumlu yönde etkileyetek kelime hazinesini, hayal güciinü ve bellğnigeliştitmektedir. Okumaya ilgi duyan çocuklann, kavfam, sayı, ten( şekil ilişkiled kutatak dillerinigeliştirmekteditlet. ( Senemoğlu, 1 998ı 387 ).

Edebi tiriinler afasnda en çok ilgi çeken ve gösterilen ttirlerin başnda o'Roman" gelir. Romanlannbitçok tarum.ı yapılmrştf. Klsaca bu tanırnlara bakt&ğl zaman faık]ı tanırnlar gibi gözfüse de ortakbirçok deger taşımaktadırlar.

Bilinen tarumı ile kısaca toman; yaşanmlş ya da yaşanmasr mrimkiin olaylann anlatldığ edebi nitdü. (TahaÇiftç,2011:20)

Romanlarda yaşanmış ya da yaşanabilecek olaylat dizisini anlatan ilgi çekici yazılatdıt. Yapı olamk sankiiç içe bitçok öyküden kufulnuştur. Romanda, okuyucuya yaşamdan sanal bit ötnek sunulu. Roman

' llrui ngitlm Bakanfuğ, Temel Egitim Genet Müdiitlüğü, Ankara, Türkiye, nyakaya@gmail.com2 Balrkesir Üniversitesi, Necatibey Egitim Faktiltesi, Türkiye, onal4@yahoo.com

597

Cci$afi,acılat Demeğ Uluslararasr Kon5esi Bildiriler Kitabı4- 6 Hazkan 2t)1, 4, N{uğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, h,iUĞLA

tiaii eski destan ve masallann, bir götüşe göte mesnevilerjn zarrıaı,ıla gerçek dışı öğelerinden sryt,ılarakyaşanabilit biçime getitilmesiyle ottaya çıkmıştır, Çogu hayal ifuiinü olduğu halde, anlaulan]ar getçekmişgibi okuyucuyu etkiler. Okuyucu fomaft severek okur, çrinkü an_lau]anlatda kendinden ya da

çewesinden bir şeyler bulut ( İleri, 19.98:'l45 ).

Romanlar konulafina göre macera, tarihi, tahlil, yaşam, töte, sosyal ve egzotik romanlar olmak üzeteşıruflandıtırlar ( Kavcar ve Oğuzkan, 1,999:43),

Roman ortaya gktğ giinden bugiine geniş kidelete hitap edebilen ve poprilerliğini hiç kaybetmedenvad_ığnı siirdriten, etkili bit edebi ttirdiit (Ana§alıoğlu, 2013: 17).

Roman heyecanlı hikiyeler aıılatarı, yaşamm tesmini bire bit çizen kitaplat büttinü olmasrrun yarundabelidi estetik kayglara sahip bit sanat dah o|ank yüıız epih dtama veya lirik şiir gibi ebedi sanadarladeğil, aynı zamanda resim, heykel, müzik gibi gtizel sanatlata da takip olacak kadat büyfü başan eldeetmiştir ( Hale, 2006:18).

Tütkiye'de tomanlann eğ,itimsel değerini ortaya koyan çalışmaian tadh egitimcileti yapmışlard_tt.Ömeğn Ata (2000) , Noftorı'un yaprgı bir ataştrmadan faydalarıarak, "biyolojik ve zihinsei yaşa uygun

' olmak şatı ile kronoloiik yazılmış bir tatihsel fomaııııı tatih konulannın kavraruşını güçlendirdiğni"belirtmiştit ( Şimşek, 2006:73)

Toprak (1997), tadhin öğtetim noktasnda bir takım eksikliklednin tatihsel tomanla gidetebileceğnişöyle ifade etnriştit "Selaıik lıakkında iaib bilğsi son dırece kıikr. Ana Atilla İlhan\ıı Derıaadet'te Sababankn' (ik) Selanik'i anlamak, benia iğtı eı ği biliıısel kitEtan daha foidir. Cambuilet'in ilkylknndaki (deairııtaihi apnndan) çatışnaJı görebilnek ıFı, Keıııal Tahir'iı Kari Kanunu'na okunak son derece fEdalı bir şçy.Hakikateı 1akalaunç ola1/' . Son ciimlesinde, uBenim akalınik olaraklEarıadğrıı Kınal TahirlEnışnl'şeklindeki değerlendirmesi ile de tatih öğtetiminde tadhsel fomarun önemini belittmiştir l( Şimşek.2006 73).

Ayrıca Bto| (20'1,2 ) ve Şimşek (2006) tatafından yapıian çalışmalar ile de bit ös.ti- materyali olataktomanlann nitelikli bir tarih eğitimi için gerekliğ tizerinde bulgulaı ile sonuç ve önedtle yervetmişletdit.

Getçekten de, tarfüsel dönemteri ve olay'an iyi bilen bir romancı, bunlan okul çalışmalarınınyapamayacğ biçimde canlı olarak tasvir edebiliı. Birçok tatfüsel foman, içerdikleıi tadhsel malzemedenakledilen zatrıaüı7 hissedilınesini sğlar (Benjamin, 1998: 21).

Tarihi tomanlann tarih egitimindeki rolünü ottayakoymaya çalrşmalada elde edilen bulgulada sık]*latekrat edilen tatihi bilincin oluşmasııda tarihi tomanlann etkisinin dets kitaplanndan daha fazla olduğu( TuncaR 2005: 5 ) sofüşü tatih üşında bfuçok sosyal bilim içinde söylenebilit. Ancak bunun hangisosyal bilim a|annda lnanğ kazanırn, beceri, değet ve kawamlar kazandırmaya yönelik olarak nasılyapılabilecegi konusunda şrek ögetrrıenlere gerekse de öğrencilete krlavuzluk edecek çalrşmalannyapılması gereklidit.

'Tanzimat ile beraber Tük Edebiyaana giten romanlaon genel anlamda .grti-. sğayabilecğ katkılar

şimdiye dek edebiyatçılar tanflndarı dolaylı şekilletde pek çok defa dile getirilmesine rğmen ( Tutal,1991), coğa§ra egitimi özelinde tarnşılması eksik kalmışnr. Bu çalrşmada, coğıafya egitiminetomanlann önemine değniletek okul drşı ve okul içi cogtafya ögtetimi için fonksiyon_latrn nelerolabilecğ üzerinde tamşmalar yapılacakuı.

2.YÖNTEMBu araşntma, biı betimsel 61aliz çalışmasıdır. Betimşç| 21aliz "doküman anahz7" teknigi kullanılatakyapılmaktadrr. Bilimsel araşurmalarda dokiitnan ataştıtmalarrnın katkrsı ve potansiyeli ğtim ve sosyalbilimlerde genellikle göz ardı edilmiştir (Robinson,2010: 186). Bununla betabet ataşEfma yöntem vetekniklerinde de yeterince yer almamıştr (\4cCulloh, 2004: 71). Bu göz atdı etme çoğu zamanaraşutmalarda ta]ihsiz bir şekilde tadhi temelleri olmayan bğam dışı baloş adanrun yer almasrnaneden olmaktadrt (Robinsorı, 2010: 186).

Doküman arıahzi, afaşflfl.lmasr hedeflenen olgu veya oğulat hakkında bilgi içeren yazılı. materyaJ7ennanaJıziıı kapsat. Dokiiçnantasyon yöntemi, ptoblemin beliılenmesi ve beğeletin değetlenditilmesindeilgili bğantlan kurabilmek için kullanılan bi1 yöntem olduğu için büyik ölçüde tarihsel afaştffia

598

, -.{(]1ğ.

Cogıafyacılar Derneği Ulusiararası Kongresi tsildiriler Kitabı ""

4'6 Hazıran 2014, NIuğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, }IUĞLA o#***e,&*ü&._***rcşg*şği

yöntemledne dayaııılank geliştifilmiştif. Bu yöntem, kaynak malzeme olank yazıls, metinlet vebeğelerin kullanrmını getektidt. Bu belgelet, resmi hfüiirnet yaylnlarr, taçıotlag yasal belgeler, gazete,kitap, kutumsal kapdar, kişisel günlüklet ve mektuplar gibi geniş ve kapsamlı olabilir (R.obinson, 2010,18D.

Geleneksel olarak dokiiman incelemesi, tarihçilerin, antopologlaflıı ve dilbilimcilerin kullanriığ bityöntem olarak biünir. Bu yöntemde hangi dokiimanların önemli oldugu ve veri kaynğ olarakkullanı_labileceği araştrrma problemi ile yakından ilgürdir. Örneğn eğtim ile i|gili bif ataştrmada, şu tiitdokrimanlar veri kaynğ olatak kullanılabilir: dets kitaplan, ögretim ptogramlan, okul içi ve drşıyazışmala4 ögrenci kaı1rJan, kitaplan, ögrenci ders ödevleri ve sınavlan, dets ve ünite planlan,Öğretrnen dosyalan, eğtimle ilgili 1g5mi beğelet vb. ğl_ldınm ve Şimşek, 2011: i88; Gökçe, 2009:728).

2.1.Evıenve Örneklem

Afaşüffiarun evtenİnİ Tiıtk yazar|at tanfrndan yazı7arı tomanlat oluşturmaktadıf.. Araşürmarunörneklemini ise Sinekli Bakka], Yaban, Kuyucaklr Yusuf, Ota Ditek ve Beş Şehit romanlan meydanagetitmektedir,

,3.BULGULAR

Bu araşarmada, Halide Edip Adrvat'ın Sinekli Bakkzl, Yakup Kadri Kataosmanoğlu'nun Yaban, YaşarKemal'in Ofta Diıek, Sabahattin Ali'nin Kuyucaklı Yusuf ve Ahmet Hamdi Tanpınar'ın Beş Şehittomanlannın incelenmesi sonucunda elde edilen bulgulara yer vedlmiştir.

3.1. Sinekti Bal(kal Romanına İlişki" Bulgular

"1,936 yilında, önce İngilizce olarak yazüp neştedilen Sinekli bakkal (İngiiizce adryla Soytan ve kızı)ayru Fl içinde Ttitkçe olatak da yapmlant. Haber gazetesifıde tefrika edilen yaynlanacğ devamlrilöniarla duyutulan eser, 1936'da kitap olarak bası]rt. Roman gerek Tiirkiye'de, getek İngiltete'de büyükbir alöka ile karşılanu, hakkında pek çok tenkidet çıkat Çezcan,2012:56).Halide Edip tomarıda, İstanbul'da II Abdülharnid dönemindeki Tiitk toplumunun da yaşanan siyasal,toplumsal ve dinsel gelişmelerin bir tablosunu çizmiştir.

Romanda y^zaı çevfeye ve mekina ilişkin aynntJı açrklamalaıda bulunmuştut. Bunlatdan bazsları

şunlardu:

Bu dat arka sokak bulunduğu semtin adını almıştr: Sinekli Bakkal.

Evler hep ahşap ve iki katlı. Köhne çaa7x; katşıdan karşrya bifbifinin üstrine abanıt gibi uzanmrş eskiz^mafl sokaklaiı...

I(öşenin başında durup bakatsınız: Het pencetede krtmgı toprak saksılar ve katarmış gaz sandrklan.Saksı_larda al,beyaz, mot satdunya, küpe çiçegi, karanfil...t (Adıvat, |999ı 9).

Rabia, Selim Paşa Konğ'nın geniş caddesine çıkınca yeni bit dtinya keşfetmiş gibi sevindi. İki tatafı.büyük bahçelet içinde, bahçe ortalarında konaklar, het kaprun öniirıde büyiik feneder... Kapılatdanbitine uşğn atd.r sıra gitdi. Hanımelleri, yasemin ve akasya kokuları, fiskiyenin şırı_lnsı... Bunlatçocuğun yüregine tatlr bit çarpınil verdi.! (Adıvar,7999:32).

Burasr diinyarun hethangi bir yedndeki bit fril<ara mahallesinden çok farkk değildir. Bit geçitten ziyadetoplann yeri: Mahalle orada muhabbet eder, konuşur, kavga edet, ğenit.ll (Adrvar, t999:.10).

Romanda yazatİsıbdatidaresi olarak tarumlanan yönetim karşısında ayalrjiarup devrim yapmanın dogruolup olmayacğ, Genç Ttirkledn tuttuklan yolun bit çöziim getitmeyeceğ, beklenen rejimdğşikliğnin istenen sonuçlatr vetmeyecğ konusunda toplumun fatk]ı kesimlerinde yaşayan insanlarrngönişlednden yola çıkarak çıkanmlatda bulunmaktadıt. Romanın sahip olduğu |u 62glliğ itibafiözellikle ]isans diizeyinde öğtenim göten öğtenciletin okumasr geteken bif foman olankdeğedendidlmektedit.

Aytıca tekrat teknr basımı yapdan romanda II. Abdü]hamid döneminin İstanbu.l'unu, fakit kenarmahallesi, zengin konaklatr ve safay çewesiyle het ziirnreden insana yet veriletek anlaulması ( BemaMota,2012ı 157 ) tomanın coğtafya ögfenimi alan öğencilete tatafindan okunmasıru zotunlu kılan bitözelliktit.

599

aia31 ^1

Cosafvacılar Derne$ Uluslararası Kongesi Bilüriler Kitabı

4_6 Hazıran 201,4,i\Iuğla Sıt}ı Koçrııor, Ür.io*rritesi, }v{UĞLA *t'*pf.ç.Jetrüü._^&ı#& rcşmş*ş&i

3.2. Kuyucaklı Yusuf Romanrna İliştin Bulgulat

Sabahattin Al tatafindan yazıIarı Romanda, o?ay|a_r osman]ı İmparatorluğu,nun :oı.1 ylffni üdl,k

döneminde geçmektedit. nl-rn Edremit,te bir kbylü çocuğu olan Yusufun içiode bulunduğu şehir

toplumuna kendini yrtr.r", tirr"trrıesi ile sevdigi ı.z" "ı,i*,ıIiçin verdiğ mücadeleler anlab]maktadlt,

Romanda o|ay|ar,Anadoldda, Nazilli yakınlanndaki Kuyucak Köyü,nde başlat" krsa süre Nazilli,de

devam eder ve büy"k ;;ilıti*tı a. ddr.-i.',. g"ç", i,,"o,ak Köyü ve Nazilli,nin yapltta faz|a bır

Orr"rrri yol.*. Olayların geçtigı asıl çevre Edremit kasabaşdrr,

yazat, Edremit,i ve oradaki toplumsal yaşla, töreleri ve gelenekleti romana çok lyı bir şekilde

aktarmrşu. yazar Edrerniİİ oı.*" tanıntkenkas İt,^o^biı tepeİen gödinüŞiinü Şu Şekilde betimler:

Damların kiremitletini örten dut, erik ve incit ağaçlanndan, bembeyaz minar,e|et, Bu ağaç, minare ve

kiremit kümesinin etafiru ayva ve diğet meyve-ağçhnndan ve ?v.a

tarafindan bağlatdan ibatet aEk

veşil biı çember ,"oyoq oİrr, .t rrİ.rda da siyah yaptak]r zeytinlerin daima kıpırdayan halısı göz

h"UilaiE". uzaruyordu (lıJı, 2074: 37 ),

]]u cuma gezintilerine, çok kere her evde bulunan kuzular da beraber götıiriilü, onlar bol odu yerde

yaylıtlarken, ço.rı.ı"rrrriı, ı.r* y*"ı. hazır|arrıak ateş yapmak, bit kısmı da arktaykanmakla meşgul

oiutlardı. Alelacele ve katmaka:ışık yenen yemekien sonra birbitini tutmayan turkiilet. söylenmeye

çaba7anır, sögiit dakndan y"pıla., vera. b^e3ber getirilen düdiikler öttüfüü yahut da yakındaki

İat ç.l".j.r, ğm erik ve çagla aJınırdr (AJı,2014 44),

3.3. Yaban Romanına İllştln Bulgulat

yakup kadti karaosmanoğlu tarafindan y(narı yaban'da o|aylat Eskişehiı çrvarında potsuk çaylf[n

yakrrunda bit köyde g.;;;k;.di.._ Romrrrd, I. Dünya Slvailda çanat,kale Cephesinde sağ kolunu

i;;"Ğ -ın

"J. dı"I;, mütakere yıllarında istanbul'un düşmanlar tarafindan iŞgalini götmeYe

dayanamayp .-r, .r, MJ-et Ali,nin porsuk çay kenanndaki köyünde üç yl siire ile taruk o1duğu

o|İy|urrarrlanlmaktadır ( Sağlam, 200& 62),

Romanda, köydeki dagınık, tek tek o|aylat sua]anrrken Kurtuluş Savaşı,na ilişkin yaşanan gelişmeler

ayınoJr olrruk ,çıkırrrilşur-. i^ru ro*iodi"l"vl"1 "ı"trken.doğa ile köyliileti bütiinleştiterek onlatı

dogarıın bir parçasr ,;;;"*^oJ"*ı**şur. B"gün bile önemli biriu kaynğ olan porsuk çayır tasviri

takdire şayandır:.. Hiç sul,u göriinmez, Ti yarıınasttigıff? zarrıarıdabile, o, suyül cana can katan setinliğni ve tengini

b,ı|amazsıruz. Bo, toprrkİa.t o.rfu ğtırtı*üş ve pütlaş*,ş .,_Tfu Elinizi soksaruz, giiniin hangi

saatinde ve hangi -*i*d" olutsa olsun bit clrah,iglbi üktrt ( Kataosmanoğlu, 2012:, 45 ),

Romanda Anadolu köylıistin yaşadığ sefaletin ve yoksulluğun nedenleri ve çöziitn yollan irzerinde

*r1.1r1.1, arıZadııılatada yer vedlmiştir, Bunlaıdan bazıIatı şuniardrr:

Getçi bwada çekilen sefaletin ve yoksulluğun detecesi bence malumdu, Fakat bu maddi yoksulluğun

içinde bir manevi "-#il;rğ;_r"*yorio-. şimdi ne görüyorum? Anadolu",Düşmana akıl öğreten

müftiilerin, atiş-*rloi;ö#; ı.oy "gı"rı"ı", het gehlı *sıpla.bir olup komşusıınun malrn talan

ed.en kasaba eştafinrn, asker kaçğnr koynond, s,kl",y"" Inao ı,adırıann tiifediğ yet burasıdrr (

I(araosmano ğ|ı, 2072ı. 1 47 ),

yaban, ya aydınile köylü arasındaki uçufıımu içtenlikle dile geqldigl, bu yaray cesatede deştigi ve

Anadolu köylüsiine J. İrç.ı.ı.ı btıtiın iıplalüğyla öniimırye,st-lrdigi için çok 9vt{ltı§. ya da tek yanlı

olduğu, getçekled ç"ıprilg, * köyıiifı]it ya-, Jı"**"z yönledni ,"ırtt 5 için eleştitilmiş ( Mora, 2012:

201 ) o1masırr, ı.".şİ, k[y6 ile' aydıııIaı atasındaki oç,**, ve gelişmişlik farkınr ortaya koyması

münasebetiylebeşedveekonomikcoğrafyadetslerindeokunılmasıgetekenrefetansbirkaynaktıt.

3.4. Orta Diıek Romanına İlişkin Bulgular

Yaşat Kemal tarafındaı 1960 yılında kal.eme alrnmaya başlanan Dagın Öte Yüzü üçlememsinin ilk

Lısmrru oluşturan t,, ,o-*d", Totos dğlanrun uir_ytıztı"a, yaşayan köylıilerin Çukurova,ya iniş

siiresince ı.rrşırşog, cçiükı";, irrrro_ döyı, mücadelesinin muhasebesini gözler önüne sedlmiştir (

Yardım, 20t0:1,2).

600

Coğıaf_vacılat D erneff. Uluslararasr Kongte si Bildirileı Kitabi4-6 Hazıran 201, 4, Ntuğla SıtJ<ı Koçman Üniversitesi, lViUĞLA **, -r--,,.

Romanrn olayIat yaz mevsiminin son zaman7atı ile sonbahar mevsimin 'lk zamaı'ı7an atasrnda

geçmektedit. Roman köyltilerin Çukurova'ya göçme vaktinin g.ldigı"i dılştıntip göç,hazıdrklarınagirişmesiyle başlat ve yolculuğun tamarıılarımasrna kadar devam eder. Yaşar Kemal tomanda Uz:uı:'ca

A_[i ve ailesinin tabat]a olan mücadelesini çoğu zatrla7l etkili bit şekilde ı-utgulamışUt:

Güz yelleri neredeyse esmeye başlayacak. Boz toptağI sogoh iirpertici bit yel yüadı yalayacak. Kuşlarboyuntarını kanatlaı:nın

^tas$|a çekmiş, kuynılarda büzıilmüş duruyorlar. üşiimüş kuşlat. Keklik sesled

gelmez oldu. Kına]r ayaklannın ızı yok aruk çalı diplerinde. Gıinler geçtikçe bıı azıtan ne? Yaz sonu

yelled. Bu yelletin kökiinden sökiip kopatdıgı, tepeden tepeye savurduğu ne? Döngele dikenleri

(I(emal,2008: 10).

Ayıca romanda göç esnasında yaş^flar- sosyal adaletsizliklere ilişkin çarpıcı açıHarıa]ata da yer

verilmiştir:

"...Benim süalem ezelden beri bu köye gelen zaplyeyı, candarmalı, kaymakamr, valiyi, binbaşıyı

ağuladı, doüutdu. Hiçbit vakit de htikümet yanrnda köyiimüziin yüzünü kara Ekarmadr. Yüksek şetefiniyücelerden engine düşiitmedi. Siz de böyle ederseniz, ben de bit daha köytimüztin muhtarhğnı üsnime

. alarrıam. (...) Sizin gösteri ve ytitüyüş kanurıundan habedniz var mr? Hepiniz ciinhalr düşet, ipe kadat

gidersiniz. Bunu biliyot mu§unuz?" (I(emal, 2008:252)

Okuyucu dednden etkileyen betimlemelet ile doga tasvirlednin yanlnda toplumdaki yaşan sosyal

adaletsizükledn ortaya çıkmasında etiili olan unsudan ele alank gelir dağlrmındaki adaletsizliklerin

anlaşılmasında temel bit kaynak özelh§ gösteten fomaıuır lisans ve ]is-ansüstıi düzeyde okutıılmasında

yarar görillmektedit.

3.5. Beş Şehiı Romanrna fuşkin Bulgulaf

Ahmet Hamdi Tanprnar, Beş Şehiı romanında mi[i egitim müfettişi olatak gezdigi şehirleri ve

bulunduklan coğnfyüarını kendine has tasvirleri ile anlatrruşut. Beş Şehir tomarunda TiitkDevletleri'ne başkentlik yapmış İstanbul, Bursa, Konya, Etzurum ve Ankara'yr tadh ve kıiltiitmerkezinde ele alarak bu şehitlerin eski sahipleti iizerine bit tatih çalrşması şeklinde yorumlamalarda

bulunmuştut:

Selçuklu devri sanat esetlerinden ve §anat işlerinde onun devamı olan Ahi]erden Ankara'da büyük eser

kalma&, Konya ve Sivas, Nğd., Kayseri, Aksaray'da gönip taş işçiüğine hayran olduğumuz o büyfükapü binalat, sulı tuğhdan alacakarıath bir kuş gibi sabah ışıklannda uçan minarelet Ankata'da yoktur

Tarupnat, 201,4:20).

osman].ı dewi, Fatih'in veziti Büyfü Mahmud Paşa tatafindan yapnnlmış bit han ve bedestenle başlar.

Bunlat yeni impatatorlukla başlayan yeni nisbet fikfinifı eserleddit. Fakat Osman]r hiçbir zaman SelÇuk

gibi yapıo olmadr ( Tanpnar, 2014:21, ),

Erzurum, Tıfuk tadhine Türk cogra$ıasına 1945 metreden bakar ve Malazğtt zafennın açilgı gedikten

. yeni vatana glten atalarımızın ilk fethettikleri büyük metkezi şehirletden birisidir. ( Tanrpnat, 2014ı 62).

İkinci defa gördüğüm bu şehir, attık şark vilİyederinin iktisadi metkezi, yaylarun güü, bu havalide

söylenen tt l.tll"ri" yansından çoğunun güzelligini övdüğü eski Ht-zurum değildi. Halp, hicteq

kadıaırı|at, tifüs, çeşit çeşit felöket, iizetinden ,"g, bi, silindir gıbi geçmiş, het şeyi ezip devitmişti (

Tarupnar, 2074ı30).

I(onya, bozloın tam çocuğudur. Onun gibi kendini gizleyen bir gıizelligi vatdrr. Bozlır kendine birserap çeşnisi vetmekten hoşlanrt. Konya'ya hangi yoldan gitetseniz girin sizi bu senp vehmi karşılat.

Çokanzdıbir arazinın afasmdan ufka daima bir ışık oyunu, bir rüya gibi takür ( Tanrpnaı, 20I*,64).

Dışandan bu kadat gizlenen Konya içinden de böyle kıskançnt. S"gl* ruhlu kendi başına yaşamaktan

hoşlanan, dışandan göstedşsiz, içten zengin Otta Anadolu insaruna benzet. Onu yakalayabilmek içinsaat ve mevsimlerine iyice kanşmarıız Llzımdıt. Ancak o zamaın çeşmelethden akan Çatbağ sulanrun

teganni ettğ srrn, zenğn işlenmiş kapılann atdında sıtmü çarşafi içinde çömeimiş eski zaman

kadrnlarıru and_ıran Selçuk abidelerinin büyuktiik rüyasmr, tiirkü ve oyun havalarırun hüznünü ve buoyunların ten yotguıluğunu duyabiürciniz. Konya insaru ya bit sıtma ğbi yakalat, kendi ilemine taşır

yahut da ona sonrrna kadat yabarıcr kalrtsıruz ( Tarupnar, 2014: 64).

501

Cci$afr.acılat D erneğ Uluslararasr Konşye si Bildiriler Kitabı4-6 Hazıran 201,4, NIuğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, NIUĞLA ,*ı:ıĞş*.s§vJe§.ü&.-.gşa, gş şptttışği

Şimdiye kadar gördüğüm şehitlet içinde Bırrsa kadat muayyen bir devdn malr olan bir başkasınrhantlamıyorum. Fetfüten 1453 senesine kadat geçen 130 sene, sade baştanbaşa ve ilikletine kadat bitTtirk şehri olmasına yetrnemİş, ayrıı zaırıaıda onrın manevİ çehresİnİ gelecek zaman İçnq hİçdğşmeyecek şekilde tespit etıııiştit. Ugta&ğ dğşikliklet, felikedet ve ihmallet, kaydettigi i.led vemesut mefha]eler ne olursa olsun o, hep bu ilk kuruluş çaglrun havasıru saklar, onrın atasında bizimlekonuşur, onun şifuini teneffüs edet (Tanpınat,2014:92).

Bulundugum yerden ova bütiirı büyüklügüyle görünüyordu. Bursa ovasuun 6n 5çyrliğm tarafi, MuşveyaEtzırıım ovası gibi sonsuz uzamamasıÜt. Göztin |ezzet a7abılmesi için yetecek derecede büpik vegeniş, o kadarla kalıyot. Onun için daha ziyade bir sanat esetine benzet. Her taraf feyz içindeydi. Tabiat,beteketiyle sanki bütiin etrafi ezmek istiyormuş da sonra tam zamanlrtda yetişen bir ölçü hissiy'ebundan vazgeçmiş ğbi. Uzakta d^B|r, daima eski şeyleti düşi;ndüren, bizi bir ecdat rüyası gibi saranacayip şekilli kideleri, dar, gölgeli boğazlatı, küçfü dilzlükleriyle muhalyel bit saadet hissini btakaııküçiik ve mesut manzafaJı köylerini bağnna basmış Lızafl|yot, ufku çerçeveJiyordu ( Tanpınaq 2074ı1,13),

1908'den önce bünin cenup Akdeniz'in bit İslim çewesinde zevk, sanat içinde yaşamak isteyen'zenginleri İstanbul'a gelitlerdi. Rumeli ve Agbistan viliyetlednin zengin çiftlikleri, büyük, vedmlitopraklan, Çamlrca'run, Boğaziçi'nin sontalarr Kadıköy ve daha ılerı taraflarının köşklerini, ydıLannıbeslerdi. Büyük bahçe ve korulann yeşertirdi. Yangınlat 1üzünden otuz, krrk senede bir şehdn yenibaştan yapılmasınr temin eden şey bu servetti. Bilhassa 'fanzimat'tan soıuaki devirde bu alon dahaaftıI]lşü. Hele nispeten Avnıpa usulleri ile istismar edilen Mısır'ın servetinin mıihim bir krsmıAbdiilmecid, Abdüaziz ve Abdiilhamid devitlednde İstanbul'a akıyordu ve bu yalılat, bu köşldet, şehitiçindeki konaklarla betaber, heniiz çok yerli bit zevk,hatta müstebit denebilecek bir ötfle çatşry4 asıl

şehdn temelini kuran yerli esnafa bğlıydı. ( Tanpınar, 2014:, |22).

Tanprnat beş şehit tomanrnd4 şehideti tadhi, sosyal, kütiitel ekonomik ve coğtafi unsurlan kullanaraky^paÜ betimlemelet ile okuyucu detinden etkileyetek orılan adeta şehitde yütüyetek gezen bit seyyahtolüne btiründiirmektedk. Bu özelligi roman otaögretim kurumlannda okutulabilecğ gibi lisansdiizeyinde şehit cogra§rası derslednde temel bit kaynak kitap olatak okutıılabileceg, grbi beşed veekonomik coğtafya detslerinde de okunılma özelliğne sahiptit.

4.soNUç VE ÖNERİLERTaih, coğxafya, sosyoloji, ekonomi ve edebiyann otak bit iittinü olarak oftaya gkan tomanlat,üsdendiği toplum mifüendisliğ misyonuyla bilgileri ve olaylan beğelete boğulmuş kasveü bitan]atımdan kutaratak okuta sunma gapetinin ve geçmişi edebi açıdan yeniden inşa etme çabasırun bittininüdüir.

İnsaru ve insanlığ derinden etkileyen olayların insan açısından sonuçlan üzetinde yoğunlaşan buürünler, okuru hayali olarak geçmiş zaman yolculuğuna Ekaflf ve tasaw,uf edemerliğ mekirı]ardayaşanfiuş bazı gerçeklerle buluşturur, Bu buluşmalatda okut hiç bir srruf ortamında en usta öğreticinin.anlaamı ile de olsa o|aylann içine girerek tabji cuz ise olaR yer ve kahramaıılat ı]e özdeşleşir, Bundandolap ögtetimi yapıIacak konu ya da dets ile ilişkisi olmak kaydr ile tomanlaı coğtafya ğtiminde hatita,adas, küte vb ançlat gibi tamamlapcı bit unsut olatak kullandabilir.

Ne vat ki, ii{kemizde çocuklar veya gençlet için yazılmış coğrafuaya ilişkin temel kawamla.t ile olgulandisiplinlet arası bir yaklaşımla yazılmış romah çok azdt. Çocuklann ve gençlerin kendi yaş seviyelerinehitap edebilecek, dil ve anlaüm bakımındari kolay anlaşübilecek nitelikte bu tiiç eserledn salrcaatttıtılaıak bu boşluğun doldurulması getekir. Bu aşamadan sonta çocuklann dets ortamrnda özelliklelise coga§ıa öğtetim pfogtanuna ve lisans programlarna uygun tomanlat belidenetek kullanılabilit..

Coğıafya ögetiminde tomanlarrn kullafilması disipünler arasr bit yaklaşırnla edebiyatglar ile işbirligiyapılatak dogrudan konunun ya da dersin genel özelliğne uygun romanlann okutularak yapı_labilecegibelli bit romanda alrnmış metinin ebedi ve coğıafı unsutlann hatmaıılarıatak oluşturulacğ bir ölçekdogrultusunda yaplmalıdt Salt belirlenen bit tomanrn okunarak onun özetinin çrkafılmasna dayananbif öğfetim yaklaşrmr ile sonuç alınabilmesi olası değldit. Bundan dolay cografyacılat ögetimiyapacaWan konularda hangi tomanlan nasıl okutacaklan ve değedendiıecekleri konusunda edebiyatçılatile işbitligindeyapma7atdutumda romanlaı coğrafya ögretiminde etkin bit unsur olatak kullanılabilit.

602

Coğıafvacılar D erneS lJluslaıafası Kongfesi Bildiriler Kitabı4_6 Hazkan ZfJl,A,NIuğla Sıt}_ı Koçman Üniversitesi, foIUĞLA ;ffi**v**ü&._§ru rcşpşşışğI

KAYNAKçAAdıvar, E. H. ( 1999 ) Sinekli Bakkal, İstanbul Özgiir Yapnlan.

Ali, S. ( 2014 ) Kuyucaklr Yusuf, İstanbul Yapı kedi Yayınlan.

Anta§alıoğlu,Z. (2013 ). Roman Kuramma Giriş, İstanbul: Aynnt Yayınlan.

Ata, Büri (2000), '"Taffü Ögretlminae Bit Araç Olatak Tarihi Romanlat", TürkYwrdu, S. 161

Benjamın, Jules R (1998), Studırıt Gaidı to Histoı1, (Seventh Edition), Bedfotd Books.

Çiftçi, T. Q011). Sosyal Biğiler Öffetiminae Taıihi Romanlann Kullanrmının Ögrencilerin Akademik

Başansr Üzedne Etkisi, Gazi Üniversitesi Eğiti- Biürrüeri Enstitiisü, Yayımlanmamış Yüksek

Lisans Tezi, Ankaıa.

Erol, K. (2012).Tadh-Edebiyat İlişkisi ve Tarihi Romanlagn Tadh Ögretimine Katkrsr, Dil ae Edıbğat

Eğitini Deıgisi, Sap 2, Cilt 1, S. 59-70

Gökçe, Nazh ( 2009). "Tütkiye'de Ög.tet.ren Yetiştirmede CoğtafyaEğitiminin sotunlaıı ve Önedlet",

Kııran ua Ulgulanada Eğitin Bilirılei Deıgisi, Ci]t 9, S. 2,Bahat 2009, ss.721,-768.

İleri, C ( 1998 ). Sözlü ve Yazü Arılanm. H. Pilano ( Ed),. Yarylı Anlatırı Tiirleri II: Saıat Degei

OknYarykr (ss. 133-155 ). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi YayıtılanNo: 1073.

I(araosmanoğo, K Y. (2012) Yaban Bütiin Eserleti-l, Ankata: İletişim Yayınları.

Kavcat ,C., Oğuzkan, F.(1999). Ömek Edebi MetinlerLe Yazı]ı, ve Sözlü Anlatım, Ankata: AruyapncıIık.

Senemoğlu, N. (1998). Gelişim Ö$enme ve Öffetim / I(uıamdan Uygulamaya. Ankata:

önsen Matbaasr

Kemal, Y. ( 2003 ) Orta ditek, İstanbu} Yapı KtediYayınlan.

McCulloch, G. ( 2004 ) Documentafy Reseatch in Education, Flistory and Social Sciences, London:

RoudedgeFalmet.

Mota, B. (2012) Tiirk Romaruna Eleştitel Bit Bakış I, 15. Baslı, İstanbul İletişim Yayıılan.

Robinson, §(. ( 2010 ). Docımeıiary Rısearcb,Ed. Dimitta Hattas, Educational Reseatch and

Inguiry, London: Continuum Intemational Publishing Gtoup.

Sğlam, N. ( 2008 ). Yakup Kadri Karaosmanoğlu'nun Romanlannda Gerçekçilik Ankata Ünivetsitesi

Sosyal Bilimlet Enstitiisü Yalnmlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

Şi-ş.h A. ( 2006 ). Tarihsel Romarun Eğtimsel İşleıi,BiligBahar, Sayı 37: 65-80.

Şimşek, A. ( 2006 ). Biı Öğfetim Materyali Qlarak Tadhsel Romana Yöne[k Ögrenci ve Öffetrnen

Gönişled, The Turkisb Onliıe Joumal of EdxcationalTecbnokgı-TOJET October ISSN:

'1303-6521, volume 5 Issue 4 futicle 10

Tezcan,T. (2012). Halide Edib Adıvat'ın Vutun Kahpeye, Sinekli Bakkal, Tatatok; Peyami Safa'nın

Sözde Kızlat, Cumbadan Rumbaya, YaJrrizz Romanlarında Doğu-Batr İkileminde Eğiti-

Problemlerinin Katşılaşnrılmasl, Pamukkale Üniversitesi Sosyat Bilimlet Enstinisü

Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Deniz]i.

Tanpınat H. A. ( 2014). Beş Şehir, İstanbul Detgah Yayınları.

503

Coğıafızcıiat Demeği Uluslaraıasl Kongfesi tsildiriler KitabıÇ6 Hazitan 201,4, Ntuğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, MUĞLA

Toptak, Z,veDlğetleri (7997),İnkıtip Tarihi Detsled Nasıl Okunılmah, İstanbul Satmal Yayınlan. SS1,19

TunçaR M. (2000), "Tafihi Roman Açkoturumu",Tailı aeToPlıım, 5.198; 4-16.

Tutal, S. K (1991), Zamanın F-}inden Tutrnak, Ankara: Ecdat Yaynlan.

Yatdım. B, ( 2010 ). Yaşar Kemal'in Dğn Öte Ytjzü (Ortadfuek" Yet Demit Gök Bakf, Öhez Otu)

Üçlemesinde Yapr,Tema ve An]atım Özellikled, Dogu Akdeniz Üniversitesi, Yayımlanm4rrıış

Yfüsek Lisans Tezi, Gazimağusa, K.uzey Krbns.

Yılürrm, Ali ve Şimşek, Hasan (2011). Sosya.l Bilimletde Nitel Ataştırma Yöntemled, Ankara: Seçkin

YayncıJrk.

604