Covens & Mortier : Ontwikkeling van een Amsterdamse landkaartenuitgeverij (1685-1866) en haar betekenis voor de historische geografie

Covens & MortierCovens & MortierOntwikkeling van een Amsterdamse Ontwikkeling van een Amsterdamse

landkaartenuitgeverij (1685-1866) en haar landkaartenuitgeverij (1685-1866) en haar betekenis voor de historische geografiebetekenis voor de historische geografie

Lezing HGVU, 10 april 2007Lezing HGVU, 10 april 2007Marco van EgmondMarco van Egmond

10-10-2210-10-22 Covens & MortierCovens & Mortier 22

AanleidingAanleiding• 31 mei 2005: gepromoveerd op 31 mei 2005: gepromoveerd op studie naar Amsterdamse studie naar Amsterdamse uitgevershuis Covens & uitgevershuis Covens & MortierMortier

• Ruim 400 pagina’s Ruim 400 pagina’s reconstructie firmahistorie reconstructie firmahistorie + cd-rom met secundair + cd-rom met secundair bronnenmateriaalbronnenmateriaal

• Niet in handel; wel in Niet in handel; wel in grotere bibliotheken grotere bibliotheken aanwezigaanwezig

• Op termijn Engelstalige Op termijn Engelstalige handelsuitgavehandelsuitgave


OpbouwOpbouw1.1. Inleiding (vraagstelling, context)Inleiding (vraagstelling, context)2.2. Ontwikkeling van de firma (historie, Ontwikkeling van de firma (historie,

kartografisch fonds, productieproces)kartografisch fonds, productieproces)

PauzePauze

3.3. Innovaties (t.o.v. binnen- en buitenlandse Innovaties (t.o.v. binnen- en buitenlandse initiatieven)initiatieven)

4.4. Grootschalige kartografie (m.n. van belang Grootschalige kartografie (m.n. van belang voor historische geografie)voor historische geografie)

5.5. ConclusieConclusie


VraagstellingVraagstelling• Covens & Mortier op voorhand één van de Covens & Mortier op voorhand één van de grootste toenmalige kartografische grootste toenmalige kartografische uitgevershuizen ter werelduitgevershuizen ter wereld

• Vraagstelling: ‘Hoe heeft Covens & Mortier Vraagstelling: ‘Hoe heeft Covens & Mortier zich kunnen ontwikkelen tot een zich kunnen ontwikkelen tot een kaartengigant’kaartengigant’

• Specifieke vraagstelling: ‘Gezien de grote Specifieke vraagstelling: ‘Gezien de grote omvang van Covens & Mortier mag een omvang van Covens & Mortier mag een bepaalde rol op het terrein van de bepaalde rol op het terrein van de grootschalige kartografie verwacht worden. grootschalige kartografie verwacht worden. Waaruit bestaat die rol en welk nut kan de Waaruit bestaat die rol en welk nut kan de historische geografie daaraan ontlenen?’historische geografie daaraan ontlenen?’


ContextContext• 1550-1675: Nederlandse 1550-1675: Nederlandse tijdperk in de tijdperk in de kartografie; geldt kartografie; geldt m.n. voor kaarthandelm.n. voor kaarthandel

• 1570: eerste 1570: eerste wereldatlas (Ortelius, wereldatlas (Ortelius, Antwerpen)Antwerpen)

• 1585: eerste ‘atlas’ 1585: eerste ‘atlas’ (Mercator, Antwerpen)(Mercator, Antwerpen)

• Na 1585: Amsterdam Na 1585: Amsterdam centrum kaarthandelcentrum kaarthandel


ContextContext• Na 1660 stagnatie: Na 1660 stagnatie: † † Blaeu + ElzevierBlaeu + Elzevier

• Aanpassing en heroriëntatieAanpassing en heroriëntatieuitgeverijsector:uitgeverijsector:

– Blijvend belang Blijvend belang distributienetwerkdistributienetwerk

• Ca. 1675-ca. 1750: Ca. 1675-ca. 1750: veel grote kaarthandelaren veel grote kaarthandelaren (Visscher, Danckerts, Allard, Schenk & (Visscher, Danckerts, Allard, Schenk & Valk, De Wit, Covens & Mortier, Van der Valk, De Wit, Covens & Mortier, Van der Aa, Ottens, Van Keulen)Aa, Ottens, Van Keulen)

• Ca. 1750-ca. 1850: afname -> Van Keulen Ca. 1750-ca. 1850: afname -> Van Keulen en Covens & Mortier -> monopolistenen Covens & Mortier -> monopolisten


Vijf generaties Vijf generaties uitgeversuitgevers

Pieter Pieter Mortier Mortier (1661-1711)(1661-1711)

Cornelis Mortier (1699-1783) Cornelis Mortier (1699-1783) & Johannes Covens (1697-& Johannes Covens (1697-1774)1774)

Johannes Covens Johannes Covens jr. (1722-1794)jr. (1722-1794)

Cornelis Cornelis Covens (1764-Covens (1764-1825)1825)

Cornelis Joannes Cornelis Joannes Covens (1806-1890)Covens (1806-1890)


LocatiesLocaties• Hoofdactiviteiten vanuit Hoofdactiviteiten vanuit pand Vijgendam (tot 1828)pand Vijgendam (tot 1828)

• Later: Nieuwendijk, RuslandLater: Nieuwendijk, Rusland• Ook werkplaatsen eldersOok werkplaatsen elders


Het kartografisch fondsHet kartografisch fonds• Aantal kartografische uitgaven: ca. 4.000Aantal kartografische uitgaven: ca. 4.000• Totale oplage: ca. 7 miljoen-11,25 miljoenTotale oplage: ca. 7 miljoen-11,25 miljoen• Atlastitels: 36Atlastitels: 36• Atlaskaarten: ca. 3.000Atlaskaarten: ca. 3.000• Losse kaarten en stadsplattegronden: ca. 750Losse kaarten en stadsplattegronden: ca. 750• Wandkaarten: ca. 80Wandkaarten: ca. 80• Globes: 6Globes: 6• Stadsprofielen: ca. 140Stadsprofielen: ca. 140• Kaarten in boeken: ca. 100?Kaarten in boeken: ca. 100?• Aardrijkskundige puzzels en spellen: ca. 25Aardrijkskundige puzzels en spellen: ca. 25


Het kartografisch fondsHet kartografisch fonds

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1691-1700

1701-1710

1711-1720

1721-1730

1731-1740

1741-1750

1751-1760

1761-1770

1771-1780

1781-1790

1791-1800

1801-1810

1811-1820

1821-1830

1831-1840

1841-1850

1851-1866

AtlaskaartenLosse landkaartenW andkaartenGlobes


Andere fondsartikelenAndere fondsartikelen• Boeken: ca. 500 titelsBoeken: ca. 500 titels• Prenten: ca. 1.200Prenten: ca. 1.200• Bladmuziek: ca. 100 partiturenBladmuziek: ca. 100 partituren• Spellen: ca. 10Spellen: ca. 10• Allerhande drukwerk:Allerhande drukwerk:

– Gelegenheidsdrukwerk m.n. voor Felix Gelegenheidsdrukwerk m.n. voor Felix MeritisMeritis

– KantoorbenodigdhedenKantoorbenodigdheden– Distributie kranten en tijdschriftenDistributie kranten en tijdschriften


KopijverwervingKopijverwerving1.1. Herdrukken van oude koperplaten (o.a. van Herdrukken van oude koperplaten (o.a. van

Blaeu en De Wit)Blaeu en De Wit)

2.2. Kopiëren van bestaande kaarten (o.a. van Kopiëren van bestaande kaarten (o.a. van Sanson, Jaillot en Delisle); geen bescherming Sanson, Jaillot en Delisle); geen bescherming auteursrecht -> zelfs privilege op nadrukken!auteursrecht -> zelfs privilege op nadrukken!

3.3. Compileren van een kaart m.b.v. andere Compileren van een kaart m.b.v. andere kaartenkaarten

4.4. Produceren van een volledig nieuwe kaartProduceren van een volledig nieuwe kaart


KopijverwervingKopijverwerving

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1691-1700

1701-1710

1711-1720

1721-1730

1731-1740

1741-1750

1751-1760

1761-1770

1771-1780

1781-1790

1791-1800

1801-1810

1811-1820

1821-1830

1831-1840

1841-1850

1851-1866

Kopie/nadrukHerdrukPrototype/compilatie


ProductieProductie• Graveren van koperplaten -> interne en Graveren van koperplaten -> interne en externe graveurs (De Hooghe, Van externe graveurs (De Hooghe, Van Luchtenburg, Condet, Van Baarsel, Veelwaard)Luchtenburg, Condet, Van Baarsel, Veelwaard)

• Tot ca. 1710: 4 à 5 graveurs full-time; Tot ca. 1710: 4 à 5 graveurs full-time; daarna 1 à 2daarna 1 à 2

• Drukken van de kaarten: aanvankelijk 2 Drukken van de kaarten: aanvankelijk 2 plaatdrukpersen; 4 à 6 papiervoorbereiders plaatdrukpersen; 4 à 6 papiervoorbereiders en plaatdrukkersen plaatdrukkers

• Boekdrukken tot ca. 1745; kaartdrukken tot Boekdrukken tot ca. 1745; kaartdrukken tot ca. 1825; daarna uitbesteding -> scheiding ca. 1825; daarna uitbesteding -> scheiding tussen beroepen drukker en uitgevertussen beroepen drukker en uitgever


InkleuringInkleuring• Afhankelijk van wens koperAfhankelijk van wens koper• Verschillende inkleuringscategorieën:Verschillende inkleuringscategorieën:

– Zonder kleurZonder kleur– Met ingekleurde grenzenMet ingekleurde grenzen– Met ingekleurde grenzen en vlakkenMet ingekleurde grenzen en vlakken– Met ingekleurde grenzen, vlakken en Met ingekleurde grenzen, vlakken en decoratiesdecoraties

– Geheel ingekleurd en met goud gehoogdGeheel ingekleurd en met goud gehoogd• Uitvoering door familieleden en soms externe Uitvoering door familieleden en soms externe inkleurders of ‘meester-afzetters’inkleurders of ‘meester-afzetters’

• Verdere verfraaiing door monteren en Verdere verfraaiing door monteren en opplakken op karton, katoen of linnenopplakken op karton, katoen of linnen


PersoneelsbestandPersoneelsbestand• Ca. 1690-ca. 1720: 25 tot 45 personeelsleden Ca. 1690-ca. 1720: 25 tot 45 personeelsleden (Blaeu: 80 man)(Blaeu: 80 man)

• Ca. 1720-ca. 1825: 15 tot 30 personeelsledenCa. 1720-ca. 1825: 15 tot 30 personeelsleden• Na 1825: 5 tot 10 personeelsledenNa 1825: 5 tot 10 personeelsleden


ActualiserenActualiseren• Recyclen van koperplaten economische noodzaakRecyclen van koperplaten economische noodzaak• Aanpassingen van de koperplaat:Aanpassingen van de koperplaat:

– Geografische veranderingenGeografische veranderingen


ActualiserenActualiseren• Aanpassingen van de koperplaat:Aanpassingen van de koperplaat:

– Mathematische veranderingenMathematische veranderingen



– Bibliografische veranderingenBibliografische veranderingen



– Decoratieve aanpassingenDecoratieve aanpassingen



– Aanpassingen a.g.v. onderhoudAanpassingen a.g.v. onderhoud



– Toevallige beschadigingenToevallige beschadigingen


ActualiserenActualiseren• Aanpassingen van de afdruk:Aanpassingen van de afdruk:

– Toevoegingen in handschriftToevoegingen in handschrift



– Gedrukte toevoegingen m.b.v. andere koperplaatGedrukte toevoegingen m.b.v. andere koperplaat



– Opgeplakte stroken papierOpgeplakte stroken papier



– Verwijderd drukselVerwijderd druksel


DistributieDistributie• Promotie van de producten:Promotie van de producten:

– ProspectussenProspectussen– AdvertentiesAdvertenties– Boekhandelscatalogi (met regelmaat en op Boekhandelscatalogi (met regelmaat en op gepaste momenten)gepaste momenten)

• Scherpe prijzen (herdrukken en kopieën)Scherpe prijzen (herdrukken en kopieën)• Verkoop:Verkoop:

– Eigen winkelEigen winkel– Ambulante straathandelAmbulante straathandel– Handel met collega’s in de RepubliekHandel met collega’s in de Republiek– Grote buitenlandse handelscontactenGrote buitenlandse handelscontacten

• Veilingen (kapitaal + opkoop koperplaten)Veilingen (kapitaal + opkoop koperplaten)


GrootboekhandelGrootboekhandel• Nationaal:Nationaal:

– Tot ca. 1800: ruilhandel; daarna Tot ca. 1800: ruilhandel; daarna commissiehandelcommissiehandel

– Wijdvertakt handelsnetwerkWijdvertakt handelsnetwerk– Centraal kaarthuis: firma verwerkte aanvragen Centraal kaarthuis: firma verwerkte aanvragen landelijke confraters en plaatste bestellingen landelijke confraters en plaatste bestellingen voor kaarten bij andere (buitenlandse) voor kaarten bij andere (buitenlandse) kaartuitgeverskaartuitgevers

• Internationaal:Internationaal:– Enorm fonds -> netwerk van internationale Enorm fonds -> netwerk van internationale handelsrelaties -> filialen (Leipzig, Londen)handelsrelaties -> filialen (Leipzig, Londen)

– Weinig last van oorlogshandelingen -> Weinig last van oorlogshandelingen -> nauwelijks overheidsbemoeienisnauwelijks overheidsbemoeienis

– Afhankelijk van elkaar v.w.b. geografische en Afhankelijk van elkaar v.w.b. geografische en kartografische informatiekartografische informatie

– Contacten in Engeland, Duitsland, Zwitserland, Contacten in Engeland, Duitsland, Zwitserland, Frankrijk, Italië, Polen en RuslandFrankrijk, Italië, Polen en Rusland


EpiloogEpiloog• Na 1840 gestage neergang firmaNa 1840 gestage neergang firma• 1866: Cornelis Joannes Covens gaat ‘stil’ 1866: Cornelis Joannes Covens gaat ‘stil’ leven; restant fondsartikelen naar Van Tijenleven; restant fondsartikelen naar Van Tijen

• Mogelijke oorzaken neergang:Mogelijke oorzaken neergang:– Afnemende landelijke belangstelling voor Afnemende landelijke belangstelling voor aardrijkskunde en kartografieaardrijkskunde en kartografie

– Import van goedkope, buitenlandse kaartenImport van goedkope, buitenlandse kaarten– Vasthouden aan oude productietechniekenVasthouden aan oude productietechnieken

Covens & MortierCovens & MortierOntwikkeling van een Amsterdamse Ontwikkeling van een Amsterdamse landkaartenuitgeverij (1685-1866) en landkaartenuitgeverij (1685-1866) en haar betekenis voor de historische haar betekenis voor de historische geografiegeografie


PAUZEPAUZE


InnovativiteitInnovativiteitInnovatie: ontwikkeling en succesvolle Innovatie: ontwikkeling en succesvolle introductie van nieuwe dan wel verbeterde introductie van nieuwe dan wel verbeterde

producten, diensten, productie- en producten, diensten, productie- en distributieprocessendistributieprocessen

1.1. Massale introductie van modern, buitenlands Massale introductie van modern, buitenlands kaartmateriaalkaartmateriaal

2.2. Productie van mammoetatlassenProductie van mammoetatlassen3.3. Introductie van oorlogstheatersIntroductie van oorlogstheaters4.4. Democratisering van het kaartgebruikDemocratisering van het kaartgebruik5.5. Nieuwe constructie globeparenNieuwe constructie globeparen6.6. Centraal kaarthuisCentraal kaarthuis7.7. Productie en distributie topografisch Productie en distributie topografisch

kaartmateriaal Nederlandse regio’skaartmateriaal Nederlandse regio’s


Buitenlandse kaartenBuitenlandse kaarten1675-1750: heersende rol 1675-1750: heersende rol

Franse kartografie: Sanson, Franse kartografie: Sanson, Jaillot en DelisleJaillot en Delisle

Massale nadrukken door Massale nadrukken door Covens & MortierCovens & Mortier

• GoedkoopGoedkoop• Verspreiding over heel Verspreiding over heel

EuropaEuropa• Privilege op het Privilege op het

nadrukkennadrukken


MammoetatlassenMammoetatlassen• Landatlas Landatlas Atlas nouveau Atlas nouveau + + zee-atlas zee-atlas Neptune FrançoisNeptune François in olifantsfolioformaat in olifantsfolioformaat (70 x 50 cm, (70 x 50 cm, opengeslagen: 70 x 100 opengeslagen: 70 x 100 cm!)cm!)

• Covens & Mortier enige Covens & Mortier enige Nederlandse uitgever die Nederlandse uitgever die dergelijk formaat heeft dergelijk formaat heeft aangedurfdaangedurfd

• PronkstukkenPronkstukken• Alleen mogelijk dankzij Alleen mogelijk dankzij grote afzetmarktgrote afzetmarkt


OorlogstheatersOorlogstheatersVeel oorlogen in 17de en Veel oorlogen in 17de en

18de eeuw18de eeuw

Productie kaarten van Productie kaarten van Europese oorlogstonelen Europese oorlogstonelen door Covens & Mortier: door Covens & Mortier:

vorm van vorm van nieuwskartografie; nieuwskartografie;

pioniersrol uitgevershuispioniersrol uitgevershuis


Democratisering gebruikDemocratisering gebruikBreed fonds met scherp Breed fonds met scherp

geprijsde geprijsde kartografische kartografische documentendocumenten

Grote landelijke en Grote landelijke en internationale internationale

verspreiding, onder verspreiding, onder alle lagen van de alle lagen van de

bevolkingbevolking


Constructie globesConstructie globes• Getrouwe Getrouwe demonstratie ware demonstratie ware beweging aarde, beweging aarde, hemel en hemel en bijbehorende bijbehorende verschijnselenverschijnselen

• Internationaal Internationaal weinig invloedweinig invloed

• Te dure Te dure constructieconstructie


Centraal kaarthuisCentraal kaarthuisMet name vanaf tweede helft 18de Met name vanaf tweede helft 18de

eeuw eeuw leidende positie als centraal leidende positie als centraal

kaarthuiskaarthuis

Kartografisch informatiecentrum; Kartografisch informatiecentrum; intermediair voor bestellingen intermediair voor bestellingen van Nederlandse en buitenlandse van Nederlandse en buitenlandse kaarten door boekverkopers en kaarten door boekverkopers en

kaarthandelarenkaarthandelaren


Topografisch materiaalTopografisch materiaalAlgemeen: grondige verbetering kaarten Algemeen: grondige verbetering kaarten Nederlandse grondgebied 18de en 19de eeuwNederlandse grondgebied 18de en 19de eeuw

Nieuwe kaarten Nieuwe kaarten van regio’s en van regio’s en

provinciesprovincies++

Topografische beschrijvingen van Topografische beschrijvingen van steden en gebiedensteden en gebieden


Topografisch materiaalTopografisch materiaal• Beperkte invloed Covens & Mortier op Beperkte invloed Covens & Mortier op verbeterde weergave van Nederlandse verbeterde weergave van Nederlandse gebiedsdelengebiedsdelen

– Al dan niet gewijzigde herdrukken van bestaande Al dan niet gewijzigde herdrukken van bestaande kaarten (bv. Utrecht door De Roij, 1743)kaarten (bv. Utrecht door De Roij, 1743)

– Distributie van elders uitgegeven grootschalige Distributie van elders uitgegeven grootschalige kaarten (bv. Groningen door Beckeringh, 1781; kaarten (bv. Groningen door Beckeringh, 1781; Krayenhoff, 1809-1823)Krayenhoff, 1809-1823)

– Origineel materiaal, gebaseerd op nieuwe Origineel materiaal, gebaseerd op nieuwe opmetingenopmetingen» Loenen, 1727Loenen, 1727» Mijnden en Loosdrecht, 1734Mijnden en Loosdrecht, 1734» Castricum, 1737Castricum, 1737» Buren en Culemborg, 1761Buren en Culemborg, 1761» Bataafs-Brabant, 1797Bataafs-Brabant, 1797» Rotterdam, 1800Rotterdam, 1800


Loenen, 1727Loenen, 1727


Loenen, Loenen, 17271727










Loosdrecht, 1734Loosdrecht, 1734






Loosdrecht,Loosdrecht, 1734 1734


Castricum, 1737Castricum, 1737








Castricum, Castricum, 17371737




West-Betuwe, 1761West-Betuwe, 1761








Rotterdam, 1800Rotterdam, 1800










Topografisch materiaalTopografisch materiaalResumerend:Resumerend:• Gering aantal originele topografische kaarten Gering aantal originele topografische kaarten door Covens & Mortierdoor Covens & Mortier

• Nieuwe opmetingen onbetaalbaar voor Nieuwe opmetingen onbetaalbaar voor commerciële uitgeverscommerciële uitgevers

• Initiatief afhankelijk van derden Initiatief afhankelijk van derden (opdrachtgever, geldschieter of patron)(opdrachtgever, geldschieter of patron)

• Risicomijdend gedrag Covens & Mortier; op Risicomijdend gedrag Covens & Mortier; op ‘safe’ spelen‘safe’ spelen

• Rol van na- en herdrukken van bestaande Rol van na- en herdrukken van bestaande kaarten veel groter -> grotendeels kaarten veel groter -> grotendeels kleinschaligkleinschalig


ConclusieConclusie• Ruim kaarten- en atlassenaanbodRuim kaarten- en atlassenaanbod• Dankzij grote voorraden 17de-eeuwse Dankzij grote voorraden 17de-eeuwse koperplaten + kopiëren moderne koperplaten + kopiëren moderne buitenlandse kaarten + bestaande buitenlandse kaarten + bestaande distributienetwerk Republiek ontwikkeling distributienetwerk Republiek ontwikkeling tot toonaangevende uitgeverijtot toonaangevende uitgeverij

• Acceptabel product tegen gunstige prijs, Acceptabel product tegen gunstige prijs, dat kwaliteit origineel benaderdedat kwaliteit origineel benaderde

• Grootste verdienste: kaarten algemene Grootste verdienste: kaarten algemene gebruiksvoorwerpengebruiksvoorwerpen


ConclusieConclusie• Betekenis van het fonds van Covens & Mortier Betekenis van het fonds van Covens & Mortier voor historische geografie relatief geringvoor historische geografie relatief gering

• Hoewel van belang voor historisch-Hoewel van belang voor historisch-geografisch onderzoek, weinig origineel geografisch onderzoek, weinig origineel topografisch materiaaltopografisch materiaal

• Herdrukken van oudere platen lang niet Herdrukken van oudere platen lang niet altijd geactualiseerdaltijd geactualiseerd

• Beoordeling nauwkeurigheid:Beoordeling nauwkeurigheid:– Chronometrisch (datering) +/-Chronometrisch (datering) +/-– Meetkunding (geodetisch) +Meetkunding (geodetisch) +– Topografisch (geografische inhoud) +/-Topografisch (geografische inhoud) +/-


ConclusieConclusieAdvertentie[.]Advertentie[.]

Indien iemands Hofstede, of Hofsteden in deze Indien iemands Hofstede, of Hofsteden in deze Kaart nog mogte manqueren, en hy de zelve Kaart nog mogte manqueren, en hy de zelve gaarn daar in wilde gebragt hebben, die gaarn daar in wilde gebragt hebben, die

gelieve zig ten dien eynde t’adresseren tot gelieve zig ten dien eynde t’adresseren tot Amsterdam aan Cóvens en Mortier, welke Amsterdam aan Cóvens en Mortier, welke presenteere omme zoodanige Hofstede of presenteere omme zoodanige Hofstede of Hofsteden in deze Kaart te laten snyden, Hofsteden in deze Kaart te laten snyden, wanneer aan haar de nette cituatie van de wanneer aan haar de nette cituatie van de

zelve werde ter hand gestelt; of aangewezen; zelve werde ter hand gestelt; of aangewezen; mitz dat alvoorens daar voor werde betaalt mitz dat alvoorens daar voor werde betaalt

den beloop van een complete Kaart, volgens de den beloop van een complete Kaart, volgens de gestelde prys: des zoo zal na het insnyden gestelde prys: des zoo zal na het insnyden van het begeerde, zonder betalinge, wederom van het begeerde, zonder betalinge, wederom kunnen genieten een compleet exemplár van kunnen genieten een compleet exemplár van

deze Kaartdeze Kaart..

Covens & MortierCovens & MortierOntwikkeling van een Amsterdamse Ontwikkeling van een Amsterdamse

landkaartenuitgeverij (1685-1866) en haar landkaartenuitgeverij (1685-1866) en haar betekenis voor de historische geografiebetekenis voor de historische geografie


Documents

Covens & Mortier : Ontwikkeling van een Amsterdamse landkaartenuitgeverij (1685-1866) en haar betekenis voor de historische geografie