1

Deweyen"Dewey"overdemocratieenonderwijsAuteur:Dr.PietvanderPloeg,RijksuniversiteitGroningen,p.a.van.der.ploeg@rug.nlNB:DitiseenverkorteenvereenvoudigdeNederlandseversievanartikelverschenenininternationaaltijdschrift:https://www.academia.edu/26426259/Dewey_versus_Dewey_on_democracy_and_education(Bijreferentiegaarneverwijzennaarwww.academia.edu/pietvanderploeg)SamenvattingIndeliteratuuroverburgerschapsvorming(citizenshipeducation)wordtvaakverwezennaarDewey,maarhetlijkteropdatonderwijsdeskundigenhemnietaltijdgoedinterpreteren.OmenigtegenwichttebiedenzetikuiteenhoeDeweydenktoverdemocratieenhoehijdenktoveronderwijsmethetoogopdemocratischburgerschap.Ikbaseermemetnameop(involgordevanbehandeling)"Ethics"uit1908inderevisieuit1932,"DemocracyandEducation"uit1916,zeventienartikelenvanDeweyoverdemocratieenonderwijsuitdeperiode1916/1941entweevanzijnvroegeteksten,"EthicalPrinciplesUnderlyingEducation"uit1897en"SchoolandSociety"uit1899. BijDeweyzijndemocratieenonderwijstweezijdenvanéénmunt.Beideveronderstellenenbevorderenzelfbepaling,zelfontwikkelingenzorgom"commongood",verlichtdoor"intelligentunderstanding"en"scientificspirit".Tegenwoordigishetonderonderwijskundigen,pedagogenenbeleidsmakersgangbaaromdemocratischeburgerschapsvormingtebegrijpenintermenvansocialeenmoreleontwikkelingenvorming.Somsonderscheidtmenhetvanonderwijsindegewoneschoolvakkendoorhetalsietsextra'svoortestellennaasthetlerenvangeschiedenis,taal,rekenen,aardrijkskundeenzovoort.WaarditmetDeweyinverbandgebrachtwordt,isdattenonrechte.IntroductieInliteratuurovercitizenshipeducationwordtvaakverwezennaarDewey.DemanierwaaropdoetvermoedendatonderwijsdeskundigenDeweynietaltijdgoedbegrijpen.Ditisvooralhetgevalwaarcitizenshipeducationopgevatwordtalsietsextra's,alsofhetnietsamenvaltmetdeugdelijkalgemeenonderwijs,maarietsspecifieksvereist:eenspecifiekeschoolcultuur,bevorderingvanspecifiekedispositiesen/ofoefeninginspecifiekeprocedures.Enjuistdezebenaderingvancitizenshipeducationmagzichvandaagaandedagineenzekerepopulariteitverheugen(zievooroverzichtvangangbarepraktijken:Eurydice,2012;Kerretal.,2010).OmenigtegenwichttebiedenzetikuiteenhoeDeweydenktoverdemocratieenonderwijs.Ikbaseermehierbijopzijnhoofdstukkenin"Ethics"uit1908inderevisieuit1932,zijn"DemocracyandEducation"uit1916endezeventienartikelendiehijoverdemocratieenonderwijs

2

schreefindevijfentwintigjaarvolgendop"DemocracyandEducation",dustussen1916en1941.AanknopendhierbijbespreekikeentekstdieillustratiefisvoordetekstenvanonderwijsdeskundigendieDeweymisverstaan.HiervoorishetnodigookintegaanoptweevroegerewerkenvanDewey:"EthicalPrinciplesUnderlyingEducation"uit1897en"SchoolandSociety"uit1899.TenslottegaiknahoeDewey-vriendelijktweeanderebenaderingenvancitizenshipeducationzijndiefrequentinverbandgebrachtwordenmetDewey:"servicelearning"(maatschappelijkestage)en"deliberativedemocracy".DemocratieenethiekDemocratieisbijDeweyeenregulatiefideaaldatorganisatienormeert,bijvoorbeeldinpolitiekverbandofineenbedrijf,eeninstellingofeenvereniging.In"Ethics"(1932)verwoordthijhetideaalalsvolgt:

"democracysignifies,ononeside,thateveryindividualistoshareinthedutiesandrightsbelongingtocontrolofsocialaffairs,and,ontheotherside,thatsocialarrangementsaretoeliminatethoseexternalarrangementsofstatus,birth,wealth,sex,etc.,whichrestricttheopportunityofeachindividualforfulldevelopmentofhimself"(Dewey1932,348).

Heteersteaspectspreektvoorzich:ineendemocratieheeftiedereenmedezeggenschapinenmedeverantwoordelijkheidvoordeorganisatie.Hettweedeaspectverdientenigetoelichting.Doormiddelvanregels,proceduresenvoorzieningenzorgteendemocratieervoordatbetrokkenennietgehinderdwordenindegelegenheidomzichzelfvolledigteontwikkelen.Democratieprobeertdeonrechtvaardigeenbeperkendeeffectenteremediërenvanfactorenalspositie,afkomst,welstandengeslacht.Hierbijzijntweeverduidelijkingenvanbelang.Dedemocratischenormzegt,volgensDewey,nietdatiedereendemogelijkhedenmoetkrijgenomvanzichzelftemakenwathijmaarwil,alleswathijwil.Ontwikkeling,ookvolledigeontwikkeling,sluitaanaanwatiemandinzichheeft,aanzijnnatuurlijkecapaciteiten.Dedemocratischenormzegtevenmindatiedereenalleruimtemoetkrijgenomtewordenwathijwil,eventueelzonderzichietsvananderenaantetrekken.Hetgaatweliswaaromdeontwikkelingvanindividuenafzonderlijk,maarontwikkelingisonvermijdelijksociaal."Selfhoodisnotsomethingwhichexistsapartfromassociationandintercourse"(Dewey1932,298).Iederindividuleeftenwerktingemeenschappenenwordtmedehierdoorgevormd.Verloocheningvansocialedimensiesenzicheraanonttrekkenzoutotonvolkomenzelfontwikkelingleiden.OntwikkelingisvolgensDeweyrijkeralshet"faithful(is)torelationswithothers"enarmeralshet"iscultivatedinisolationfromorinoppositiontothepurposesandneedsofothers"(Dewey1932,302). Dewey’sdemocratie-ideaalweerspiegeltzijnethiek.BijhetbeoordelenvandemorelewaardevaneenhandelingkijkenwevolgensDeweynaardegevolgenvandehandelingvooronszelfenanderen.Ofdoenenlatenmoreelgoedis,isafhankelijkvan"theeffect...uponthecommonwelfare,thegeneralwell-being"(Dewey1932,344).Ishetgunstigvoor"commongood"danishetmoreelgoed.Deweyisomzichtigindenadereuitlegvanwat"commongood"(of"generalwell-being"of"commonwelfare")inditverbandbetekent(Dewey1932,344-350).Hethoudtopzijnminstindatiedereenzoveelmogelijkruimteenmogelijkheidheeftvoorzelfontwikkeling.Moreelgoeddoenheeftdustemakenmetactievezorgomieders“possibilitiesofgrowth”(Dewey1932,348).OmmisverstaantevoorkomenbenadruktDeweydatdesamenhangtussen

3

moraliteiten"commongood"nietwilzeggendatmoraliteitopgespannenvoetstaatmet(1)eigenbelang,(2)individualiteit,(3)verscheidenheiden/of(4)vrijheid:

1. Moreelgoeddoenisbijdragenaan"commongood".Hetgaatdesondanksniettenkostevaneigenbelang,integendeel:"Interestinthesocialwholeofwhichoneisamembernecessarilycarrieswithitinterestinone'sownself"(Dewey1932,300).Enandersom:verstandigbevorderenvaneigenbelanggaathandinhandmet"regardforthewelfare...ofthesocialgroupsofwhichweformapart"(Dewey1932,300).OfzoalsDeweyindevroegereeditievanzijn"Ethics"schrijft:"Wecannotthinkofourselvessaveastosomeextentsocialbeings.Hencewecannotseparatetheideaofourselvesandofourowngoodfromourideaofothersandtheirgood....Itisaquestionoffindingone'sgoodinthegoodofothers"(Dewey1908,268,269).

2. Moreelgoeddoenalsbijdragenaan"commongood"hoeftookniettenkostete

gaanvanindividualiteitenverscheidenheid,aldusDewey.Datiedereenzichzelfenverschillendmagzijn,iseenbelangrijk"commongood"(Dewey1932,345).Ookanderszinsdragenindividualiteitenverscheidenheidbijaangemeenschappelijkwelzijn:"Eachcontributessomethingdistinctivefromhisownstoreofknowledge,ability,taste"(Dewey1932,345).Iedereenheeftprofijtvandezoontstanediversiteit.

3. Bijdragenaan"commongood"gaateveneensgoedsamenmetvrijheid.Dewey

gelooftnietdathetnoopttotonderwerpingaancollectiviteitofaanabstracties:"(T)heconceptionofcommongood,ofgeneralwell-being,isacriterionwhichdemandsthefulldevelopmentofindividualsintheirdistinctiveindividuality,notasacrificeofthemtosomeallegedvaguelargergoodunderthepleathatitissocial"(Dewey1932,348).Moreelhandelengebeurtinvrijheid.Wemoetenpersoonlijkietstebiedenhebbenenpersoonlijkbeoordelenwatnodigisenpersoonlijkietsondernemen:"Onlywhenindividualshaveinitiative,independenceofjudgment,flexibility,fullnessofexperience,cantheyactsoastoenrichthelivesofothersandonlyinthiswaycanatrulycommonwelfarebebuiltup"(Dewey1932,348).

4. Begunstigdwordendoor"commongood"gebeurtookinvrijheid.Wordtons

goedgedaanzonderdatwijzelfzeggenschaphebbenoverwatgoedvooronsisenzonderdatwijzelfverantwoordelijkzijnvoorderealiseringervan,danwordenwebevoogd.Hetisliefdadigheid,geen"commongood":"Withoutactivecoöperationbothinformingaimsandincarryingthemoutthereisnopossibilityofacommongood"(Dewey1932,347).

DeovereenkomsttussenethiekendemocratischideaalbijDeweyisevident:inbeidedraaithetomzorgvooroptimaleconditiesvooriederszelfontwikkelingenbijgevolgomgedeeldezeggenschapenverantwoordelijkheid.Welbeschouwdishetdemocratischeideaaldemoraalvanorganisatie.Beraad,reflectieeninzichtHandelenismoreelgoedalshetbevorderlijkisvoor"commongood",aldusDewey.Datvraagtbedachtzaamberaad:afwegenwelkhandelenhetbesteis,overwegenwatde

4

gevolgenzijnvanverschillendeopties,beslissenwattedoen.Deweynoemthet"deliberation"(Dewey1932,272-275).Het"involvesdoubt,hesitation,theneedofmakingupone'smind,ofarrivingatadecisivechoice"(Dewey1932,274).Hetis"amentaltrial".Weprobereninonshoofdhandelingsalternatievenuit:

"Deliberationisactuallyanimaginativerehearsalofvariouscoursesofconduct.Wegiveway,inourmind,tosomeimpulse;wetry,inourmind,someplan.Followingitscareerthroughvarioussteps,wefindourselvesinimaginationinthepresenceoftheconsequencesthatwouldfollow..."(Dewey1932,275).

Moraliteitvooronderstelthieromreflectieeninzicht.Zelfsmoreelhandelenophetmeestelementaireniveaukanernietzonder.Bijvoorbeeld:hetgoedemetiemandvoorhebben:

"Theemotionofsympathyismorallyinvaluable.Butitfunctionsproperlywhenusedasaprincipleofreflectionandinsight,ratherthanofdirectaction.Intelligentsympathywidensanddeepensconcernforconsequences.Toputourselvesintheplaceofanother,toseethingsfromthestandpointofhisaimsandvalues,tohumbleourestimateofourownpretensionstotheleveltheyassumeintheeyesofanimpartialobserver,isthesurestwaytoappreciatewhatjusticedemandsinconcretecases."(Dewey1932,251)

Moraliteitimpliceertdeliberatie,reflectieeninzicht.Wemoetenonderzoekenenevaluerenwelkegevolgenonshandelenheeftvoor"commongood".Ineenvoudigeeneenduidigeomstandighedengaatditdoorgaansmisschienbijnamoeiteloosenroutineus,maariningewikkelderendubbelzinnigeromstandighedenvergthetdenodigeintellectueleinspanningenaandacht. Deweyschetsthoecomplexdemaatschappijgewordenisdoordifferentiatie,technologischeontwikkelingen,industrialisatie,verstedelijking,migratieenglobalisering(Dewey1932,176-178).Alsindividuenmakenwedeeluitvansteedsmeerverschillendegroepen.Enveelvandezegroepenwordensteedsomvangrijker.Binnenelkegroepzijnweopelkaaraangewezen.Hoelangdeketensvanwederzijdseafhankelijkheidsomsookzijn,wehebbenpergroepeen"commongood".Bovendienzijnveelgroepenophunbeurtopelkaaraangewezen:degroepsgewijze"commongoods"rakenelkaarennietzeldenconcurrerenzemetelkaar.Doorditalleswordthetalsmaarmindergemakkelijkomtebeoordelenwelkhandelenmoreelbeterisenwelkhandelenmoreelmindergoedis.Erisalsmaarmeerengrondigerreflectienodigenrijkerenverfijnderinzicht.Nogafgezienvandemoeilijkhedenwaarvoorprincipiëlecontradicties,ambivalentiesenverschillenonskunnenstellen:datkwadrateertdecomplexiteit,waardoordestemeerreflectieeninzichtnodigis.Maar,zoalsgezegd,nogafgezienhiervan,wantzelfsalwaserslechtséénenkelemorelenorm,waarvandegeldigheiddooriedereenerkendwerd,bijvoorbeelddegoudenregel'behandelanderenzoalsjijzelfdooranderenbehandeldwiltworden',dannog...

"EvenifallmenagreedsincerelytoactupontheprincipleoftheGoldenRuleasthesupremelawofconduct,weshouldstillneedinquiryandthoughttoarriveatevenapassableconceptionofwhattheRulemeansintermsofconcretepracticeundermixedandchangingsocialconditions."(Dewey1932,178)

5

Recapitulerend:moraliteitisbijDeweyepistemischrationeel,wantafhankelijkvanberaad,reflectieeninzicht.Hierdoorismoraliteitsituationeelenexperimenteel.Situationeel,wantvanmomenttotmomentenvanomstandigheidtotomstandigheidmoettelkensopnieuwonderzochtenbeoordeeldwordenwatmoreelgoedis.Experimenteel,wantdemorelewaardevaneenhandeling,dekwaliteitvanheteffectervanop"commongood",kanpaswordenvastgesteldbijpraktiseren;moreelberaadbrengtonstoteenvermoeden,depraktijkisdetoets. Moraliteitleuntbijditallesopcommunicatieensamenwerking.Vooradequatebeoordelingvandemorelewaardevanmijnhandelenhebikdeinbrengvananderennodig.Aangezien"commongood"temakenheeftmetdeconditiesvoorzelfontwikkelingvaniedereen,ookdievananderen,hebik,omeraantekunnenbijdragen,inzichtnodiginwatdieanderenvindenenwillen.Datkanikalleenkrijgendoorinteractieencommunicatie.Bovendienkanikinonderzoekenreflectiebaathebbenbijsamenwerkingmetanderen,bijvoorbeeldsamenonderzoeken,samenoverdenken,elkaarsdeskundigheidbenutten,kennis,inzichtenenervaringenuitwisselenendiscussiëren.NietteminisenblijftmoraliteitvolgensDeweyeenindividuelepersoonlijkeaangelegenheid:

"Morality...remainsandmustremainpersonalinthatsocialproblemshavetobefacedbyindividuals,anddecisionsreachedintheforumofindividualmindshavetobecarriedintoeffectbyindividualagents,whoareinturnpersonallyresponsiblefortheconsequencesoftheiracts.Moralsarepersonalbecausetheyspringfrompersonalinsight,judgment,andchoice."(Dewey1932,331).

Democratiekannetzominalsmoraalzonderberaad,reflectieeninzicht.HetdemocratischeideaalisbijDeweyimmersdemoraalvanorganisatie.HetisvooralhieromdatdemocratievolgensDeweynietzonderonderwijskabn.Ditkomtnaarvoreninzijnboek"DemocracyandEducation"uit1916enindezeventienartikelendieDeweyindehieropvolgendevijfentwintigjaarschreefoverderelatietussendemocratieenonderwijs."DemocracyandEducation"Dekarakteriseringvanhetdemocratischeideaalin"DemocracyandEducation"(1916a,92-94)harmonieertmetdiein"Ethics"(1932).Democratiestaathiertegenoverhiërarchieenstarheid.Democratiestaattegenovermachtsverhoudingenwaarinbepaaldecategorieënmensendedienstuitmakenennetdoenalsofzenietafhankelijkzijnvandeanderemensen,vandemensendiedienstigzijn,enalsofdebelangenendeinbrengvandezemensenerniettoedoen.Endemocratiestaattegenoversamenlevingsvormenwaaringroepennaarbinnengerichtenconservatiefzijn,nietvanelkaarlerendoordatzelangselkaarheen'samen'-leven,afgezonderdvanelkaartrachtenteblijven,zominmogelijkmetelkaartemakenwillenhebben.Democratieis,steltDewey,hetandereuiterste:"relianceupontherecognitionofmutualinterestsasafactorinsocialcontrol"en"continuousreadjustmentthroughmeetingthenewsituationsproducedbyvariedintercourse...betweensocialgroups"(Dewey1916a,92);hettegendeelvanhiërarchieenstarheid.Heteerstekenmerk,geenhiërarchie,komtovereenmetdenormin"Ethics"datiedereenmedezeggenschapenmedeverantwoordelijkheidheeft.Hettweedekenmerk,vernieuwingdankzijvrijeuitwisselingtussendeverschillendegroepen,isvolgensDeweyvoorwaardevoorgelijkegelegenheidvoor"continuedcapacityforgrowth"(Dewey1916a,107).Hetisdus

6

voorwaardevoorwatin"Ethics"detweedenormisvandemocratie:"theopportunityofeachindividualforfulldevelopmentofhimself"(Dewey1932,349). Democratiekannietzonderonderwijsomtweeredenen.Teneerstemoet,methetoogopmedezeggenschapenmedeverantwoordelijkheidvooriedereen,ervoorgezorgdworden"thatintellectualopportunitiesareaccessibletoallonequableandeasyterms"(Dewey1916a,93).Ententweedemoet,methetoogopdedynamiekvanvoortgaandevernieuwing,ervoorgezorgdworden"thatitsmembersareeducatedtopersonalinitiativeandadaptability"(Dewey1916a,94,ook105).Kortom,iedereenmoetintellectueelgevormd,initiatiefrijkenflexibelzijn.Daarligtdetaakvanhetonderwijsindedemocratie,aldusDewey.Intweeopzichtenwordtdedemocratischefunctievanonderwijsin"DemocracyandEducation"naderbepaald:onderwijsdienthetdenkvermogenteontwikkelenenhetdientberoepsvoorbereidendtezijn;inhetwerkenaanbeidedoelenstaanintellectuelevorming,eigeninitiatiefenflexibiliteitcentraal. Cruciaalopschoolislerendenken:"Allwhichtheschoolcanorneedtodoforpupils,sofarastheirmindsareconcerned(thatis,leavingoutcertainspecializedmuscularabilities),istodeveloptheirabilitytothink"(Dewey1916a,159).DenkenisbijDeweydereflectievedimensievanervaren.Hetvaltsamenmetonderzoeken:"Thinkingisaprocessofinquiry,oflookingintothings,ofinvestigating....(A)llthinkingisresearch"(Dewey1916a,155).HetonderzoekendekaraktervandenkenwordtextraduidelijkwaarDeweybeschrijftwatderolvanhetdenkenisin"reflectiveexperience"(Dewey1916a,157).Hijonderscheidt"reflectiveexperience"van"trialanderror"-achtigleren.Beidesoortenervarenvolgendriestappen:erdoetzicheenprobleemvoortijdenseenactiviteit;erkomteenbeeldopvanhoehetprobleemverholpenkanworden;deactiviteitwordtovereenkomstighetbeeldaangepast.In"reflectiveexperience"isdetweedestapcomplexerdanin"trialanderror"-leren.Hetblijftnietbijeenspontaanofassociatiefbeeld;erwordtkritischnagedacht,kennisbenut,zorgvuldigbeoordeeldhoehetbeste(verder)gehandeldkanworden:

"(iii)acarefulsurvey(examination,inspection,exploration,analysis)ofallattainableconsiderationwhichwilldefineandclarifytheproblemathand;(iv)aconsequentelaborationofthetentativehypothesistomakeitmorepreciseandmoreconsistent,becausesquaringwithawiderrangeoffacts"(Dewey1916a,157).

Hetiszoalsde"deliberation"inDewey'ssocialefilosofieenethiek,demorele"mentaltrial"waarinhandelingsalternatievenwordenuitgeprobeerd.Methetoogopdemocratieontwikkeltdeschoolhetdenkenindezezin.Andersgezegd:onderwijsrusttoetot"deliberation",dedemocratischemorele,socialeenpolitiekeactiviteitbijuitstek. Daarnaastheeftdeschoolineendemocratieeenandereelementairefunctie:beroepsvoorbereiding.DeweyishetopditpunteensmetPlato:

"WecannotbetterPlato'sconvictionthatanindividualishappyandsocietywellorganizedwheneachindividualengagesinthoseactivitiesforwhichhehasanaturalequipment,norhisconvictionthatitistheprimaryofficeofeducationtodiscoverthisequipmenttoitspossessorandtrainhimforitseffectiveuse"(Dewey1916a,96,zieook121,125,318,319).

Adequaatonderwijshaalthetbesteiniedereenbovenenspeeltdaaropin.MaarDeweyvultdezefunctieandersindanPlato.Onderwijsmoetkritischzijn.Hetmagnietde

7

aanlegvandekinderenidentificerenmethunafkomst.Watkinderenvannaturekunnenis,ondanksalleschijn,nietafhankelijkvanderijkdomofdesocialestatusvanhunouders.Hetonderwijsheeftalstaak"unfairprivilegeandunfairdeptivation"(Dewey1916a,126)tecorrigeren,destatusquotedoorbreken,inplaatsvantebestendigen.Hetonderwijshelptdedemocratiemethetremediërenvandeonrechtvaardigeenbeperkendeeffectenvanmaatschappelijkefactorenopgelegenheidvoorzelfontwikkeling.Hetmagdetoekomstvandeleerlingennietvastketenenaanhunafkomst;hetmoethuntoekomstjuistvanhunafkomstbevrijden. Bovendien,waarschuwtDewey,magonderwijsalsberoepsvoorbereidingnietfixeren.Specifiekeberoepskennisen-vaardighedenaanlerenentrainenisgeengoedonderwijs.Detechniekendeindustrieveranderenvoortdurend,waardoor"anattempttotrainfortoospecificamodeofefficiencydefeatsitsownpurpose"(Dewey1916a,126).Onderwijsdienthieromtewakenvoorinperkendeontwikkeling;hetmoetpersoonlijkinitiatiefenflexibiliteitbevorderen,ookindesfeervandearbeid.Datarbeidzichvernieuwtendusonvoorspelbareeisenstelt,isnietdeenigeredenhiervoor.Eenandereredenisdatpersonennietondergeschikt(gemaakt)mogenwordenaanhunarbeid.Democratiebetekentondermeerdatiedereenderegievoertoverzijneigenwerk.Adequaatonderwijshelpt"todevelopcapacitytothepointofcompetencytochooseandmakeitsowncareer"(Dewey1916a,126).Daarbijbehoren"vocation"en"career"zinvoltezijn,datwilzeggen:waardevolennuttigvoordepersooninkwestieenvoorzijnomgeving.

"Avocationmeansnothingbutsuchadirectionoflifeactivitiesasrendersthemperceptiblysignificanttoaperson,becauseoftheconsequencestheyaccomplish,andalsousefultohisassociates.Theoppositeofacareeristheabsenceofcumulativeachievementinexperience,onthepersonalside,andidledisplay,parasiticdependenceuponothers,onthesocialside"(Dewey1916a,316).

Deweymerktineenvandelaatstehoofdstukkenvan"DemocracyandEducation"opdatberoepofloopbaaneigenlijkruimopgevatzoumoetenworden:"eachindividualhas...avarietyofcallings,ineachofwhichheshouldbeintelligentlyeffective"(Dewey1916a,317).Belangrijkebezighedennaasthetwerkkunnenintermenvanroepingbegrepenworden,bijvoorbeeldvaderschap,vriendschap,lidmaatschapvaneenkerkofeenpartij.Idealiterzorgtonderwijservoordatiedereeninstaatisookdezeroepingenzelftekiezenenzicheigentemakendoorerzelfietsvantemaken.Endatiedereenbijditallesopenblijftvoornieuwemogelijkheden.Wanteenbelangrijkdoelvanonderwijsis"toenableindividualstocontinuetheireducation"(Dewey1916a,107).ZelfsdecapaciteitomvrijetijdwaardevoltebestedengeldthieromvoorDeweyalsdoelvanburgerschapsvormendonderwijsineendemocratie(Dewey1916a,127).Hetgaatinonderwijsnetalsindemocratieenmoraaluiteindelijkom"continuedcapacityforgrowth"(Dewey1916a,107).Recapitulerend:democratischonderwijszorgtervoordatiedereenintellectueelgevormdis,initiatiefrijkenflexibelisendatiedereendezekwaliteitenbenutinhetonderzoekenenklarenvanproblemeneninhetnaareigeninzichtengoeddunkenzijnwerkverrichtenenzijnlevenleiden.

8

"Servicetocommunity"and"scientificspirit"Vlaknahetverschijnenvan"DemocracyandEducation"schrijftDeweyvierartikelenwaarinhijuitdrukkelijkingaatopdeverhoudingtussendemocratieenonderwijs:"TheNeedofanIndustrialEducationinanIndustrialDemocracy"(1916b),"TheSchoolsandSocialPreparedness"(1916c),"NationalizingEducation"(1916d)en"LearningtoEarn:ThePlaceofVocationalEducationinaComprehensiveSchemeofPublicEducation"(1917).DezeartikelenbevestigendevisieopdemocratiedieDeweyin"DemocracyandEducation"heeftuiteengezetenzeherhalendeconsequentiesvooronderwijs,maarzewerpeneenanderlichtophetdemocratischebelangvanlerendenken. Indrievandevier(1916b,1916den1917)staathetdemocratischebelangvanberoepsvoorbereidingvoorop,beroepsvoorbereidingbegrepenalshetbevorderenvanzelfontwikkeling,aansluitendaannatuurlijkecapaciteitenenmethetoogop"commongood",inclusiefeigenbelang.Onderwijsineendemocratiestaatvoor"theequipmentofeveryindividualtoservethecommunitybyhisownbestpowersinhisownbestway"(Dewey1916d,210).Onderwijsineendemocratiedoetzijnbestvoor"equalopportunity"(Dewey1916b,138;1916d,208)opdatiederstoekomstvanzijneigeninzetafhangt:"theschoolsmakeittheiractiveseriousbusinesstoenableallaliketobecomemastersoftheirownindustrialfate"(Dewey1916d,208).HetpersoonlijkelotisvolgensDeweyonlosmakelijkverbondenmetdatvandegemeenschap.Vandaar:

"(Beroepsvoorbereidend)educationaimsatpreparingeveryindividualtorenderserviceofausefulsorttothecommunity,whileatthesametimeitequipshimtosecurebyhisowninitiativewhateverplacehisnaturalcapacitiesfithimfor"(Dewey1917,149).

Beroepsvoorbereidingmagineendemocratieleerlingennietklaarstomenvoorgeestdodendwerk("mechanicalandservile...soullessmonotony").Hetmoet"initiative,intellectualindependence,andinventiveness"bevorderen(Dewey1916b,140).

"(S)incetheworkeristobeanintegralpartofaself-managingsociety,painsmustbetakenateveryturntoseethatinsteadofbeingpreparedforaspecial,exclusive,practicalservice...heiseducatedintoabilitytorecognizeandapplyhisownabilities--isgivenself-command,intellectualaswellasmoral"(Dewey1916b,141).

Onderwijsalsberoepsvoorbereidingbehoortineendemocratiealgemeenvormendenautonomiebevorderendzijn,vindtDewey.Zoalsonderwijsineendemocratieüberhaupteeninstrumentis"indevelopinginitiative,courage,powerandpersonalabilityineachindividual"(Dewey1916d,209). Insamenhanghiermeedientonderwijs,zoredeneertDeweyindevierartikelenuit1916en1917,leerlingentelerenonderzoekenendenken,datwilzeggen:toeterustentotenteoefenenin"reflectiveexperience",zoalshetin"DemocracyandEducation"heet--of"deliberation",zoalshetin"Ethics"heet.Deweyhooptdat"thescientificspirit"dankzijonderwijs"apartoftheworkingmentaldispositionofthemasses"wordt(Dewey1916b,142,143).Watbijvergelijkingmet"DemocracyandEducation"opvaltindezevierartikelenisdefocusvanonderzoekenreflectie.Leerlingenmoeteninzichtkrijgeninmaatschappelijkeverhoudingen,processen,conflictenenproblemen.Democratiekanernietbuiten,vindtDewey.Demaatschappijis

9

zocomplexengedifferentieerdgewordendathetmoeilijkisomtedoorzienwatenwievanwieenwatafhankelijkisenwatbevorderlijkisvoor"commongood":

"(O)nlyeducation...canguaranteewidespreadcommunityofinterestandaim.Inacomplexsociety,abilitytounderstandandsympathizewiththeoperationsandlotofothersisaconditionofcommonpurposewhichonlyeducationcanprocure.Theexternaldifferencesofpursuitandexperiencearesoverygreat,inourcomplicatedindustrialcivilization,thatmenwillnotseeacrossandthroughthewallswhichseparatethem,unlesstheyhavebeentrainedtodoso."(Dewey1916b,139).

Bovendienheeftmethetoogopdemocratieiedereeninzichtnodigindeconditiesendegevolgenvanhoehijleeftenwathijdoet.ZelfsspecialistischberoepsonderwijshoortdaaromvolgensDeweyditbevorderen,bijvoorbeeld:

"understandingthescientificfactsandprinciplesorthesocialbearingsofwhatisdone"en"industrialintelligence--aknowledgeoftheconditionsandprocessesofpresentmanufacturing,transportationandcommerce--sothattheindividualmaybeabletomakehisownchoicesandhisownadjustmensts,andbemaster,sofarasinhimlies,ofhisowneconomicfate"(Dewey1917,148,149;zieook1916b,139).

Bijditallesverdienenconflictenenproblemenuitgebreideaandacht.In"TheSchoolsandSocialPreparedness"(1916c)verwoordtDeweyhetscherp.Opschoolwordtdemaatschappijdoorgaansteharmonieusenteprobleemloosvoorgesteld:"Thewhitewashofindiscriminateeulogisticlanguagecoverthethingswhichmakesociallifedifficult,uncertain---andinteresting"(Dewey1916c,194).Voorzoveronenighedenenmoeilijkhedenaanbodkomen,wordenzetoegeschrevenaanpersoonlijkeondeugden.Datmoetanders,volgensDewey:

"Anationhabituatedtothinkintermsofproblemsandofthestruggletoremedythembeforeitisactuallyinthegripoftheforceswhichcreatetheproblems,wouldhaveanequipmentforpubliclife"(194).

Burgerschapsvormingbetekentonderwijs"intoanintellectualfamiliaritywiththeweakplaces,thedarkplaces,theunsettleddifficultiesofoursociety".WatDeweybetreft,"(we)makeourschoolsthehomeofseriousthoughtonsocialdifficultiesandconflicts"(195)."Intelligentunderstanding"IndevolgendevijfentwintigjaarschrijftDeweynogdertienartikelendieingaanopdeverhoudingtussendemocratieenonderwijs:"EducationasPolitics"(1922),"TheSchoolasaMeansofDevelopingaSocialConsciousnessandSocialIdealsinChildren"(1923a),"SocialPurposesinEducation"(1923b),"TheSocial-EconomicSituationandEducation(1933),"EducationforaChangingSocialOrder"(1934a),"EducationandtheSocialOrder"(1934b),"CanEducationShareinSocialReconstruction?"(1934c),"TheNeedforOrientation"(1935a),"TheCrucialRoleofIntelligence"(1935b),"TheChallengeofDemocracytoEducation"(1937a),"Education,theFoundationforSocialOrganization(1937b),"EducationandSocialChange"(1937c)en"InvestigatingEducation"(1940).In

10

dezeartikelenblijftdevisieopdemocratieonveranderd;zoals"Ethics"uit1932opditpuntnagenoeggelijkisaan"DemocracyandEducation"uit1916.Watduidelijkwelverandert,ishoeDeweyonderwijsmethetoogopdemocratiebespreekt:beroepsvoorbereidingalscomponentverdwijntnaardeachtergrond(diekomtalleennogprominentvoorin"SocialPurposesinEducation"uit1923)enhetbelangvanhetlerenverkennen,onderzoekenendoorgrondenvanmaatschappelijkeverhoudingen,processen,conflictenenproblemenkomtopdevoorgrondtestaan.Alledertienartikelengaanvoornamelijkhierover.Wereconstruerendeargumentatie. Demaatschappijiszoingewikkeldenomvangrijkgeworden(Dewey1922,1923a,1937a,1937b)datdemocratischgenormeerdemedezeggenschapenmedeverantwoordelijkheidonmogelijkzijnzondergerichtescholing.

"Onlyasthecominggenerationlearnsintheschoolstounderstandthesocialforcesthatareatwork,thedirectionsandthecross-directionsinwhichtheyaremoving,theconsequencesthattheyareproducing,theconsequencesthattheymightproduceiftheywereunderstoodandmanagedwithintelligence--onlyastheschoolsprovidethisunderstanding,haveweanyassurancethattheyaremeetingthechallengewhichisputtothembydemocracy"(Dewey1937a,183).

Hetgaathierbijuiteraardnietomhetverschaffenvaninformatieofomhetvoorhoudenvanopiniesenoordelen,maarinderdaadomhetverkrijgenvaninzicht.

"Whatweneed...isanintelligentunderstandingofactualconditionsthatwillstimulateindividualinquiryandenablethemindsofstudents...tothinkinastraightforwardandcompetentwayandtoreachtheirownconclusions"(Dewey1934a,176).

Alleenalshetdeschoolluktomooktenaanzienvanmaatschappelijkethema's"tocultivatethehabitofsuspendedjudgement,ofscepticism,ofdesireforevidence,ofappealtoobservationratherthansentiment,discussionratherthanbias,inquiryratherthanconventionalidealizations"ligt"intelligentmanagementofsocialaffairs"binnenbereik(Dewey1922,334).Methetoogopdemocratiemoetinonderwijsdesocialepraktijkwetenschappelijkbenaderdworden.Zonderverbandtussenwetenschappelijkeenmaatschappelijkepraktijk"studentsarecertainlygettingverylittleintelligentunderstandingoftheforcesthatarenowmakinghumansocietyandthatmightremakeit"(Dewey1937a,187).BijDeweyisditeenessentiëlevoorwaardevoordemocratie:

"Ifforasinglegenerationpsychologyandphysicalscienceswererelatedsystematicallyandorganicallytounderstandingnotmerelyhowsocietyisgoing,buthowitmightbeintelligentlydirected,thenIshouldhavenofearaboutthefutureofdemocracy"(Dewey1937a,187).

HetgangbareonderwijsisnaarDewey'soordeelniettoereikend.Vaakblijftdeaandachtvoormaatschappijenpolitiekbijkennismakingmetde"machineryofgovernment"(Dewey1923b,159).Zelfsvoorburgerschapsvorminginsmallezinisdattebeperktenteoppervlakkig:"(O)uryouthcannotpossiblyunderstandtheproblemsandforcesofpoliticallifeunlesstheyunderstanditsbackgroundinindustry,trade,andfinance"(Dewey1934a,164).Wanneerdeaandachttochruimeris,ontbreekthetmeestalaanrealismeenkritischinzicht(Dewey1937b,233,234),"intellectualhonesty"(Dewey

11

1923a,156)envertoonthet"thetendencytodevelopclosedminds"(Dewey1934a,160).Deweyoordeeltstreng:

"Ourschoolingdoesnoteducate,ifbyeducationismeantatrainedhabitofdiscriminatinginquiryanddiscriminatingbelief,theabilitytolookbeneaththefloatingsurfacetodetecttheconditionsthatfixthecontourofthesurface,andtheforceswhichcreateitswavesanddrifts"(Dewey1922,331,332).

Alshetvanhetdoorsneeonderwijszouafhangen,zoudenjeugdigenvolstrektargeloostotdemaatschapijtoetreden:

"(T)heywouldenterupontheresponsibilitiesofsocialmembershipincompleteignorancethatthereareanysocialproblems,anypoliticalevils,anyindustrialdefects....Theschoolisevenmoreinduratedfromafrankaknowledgementofsocialillsthanthepulpit--whichissayingagooddeal.Andlikethepulpititcompensatesforitsavoidanceofdiscussionofsocialdifficultiesbyasentimentaldwellinguponpersonalvices"(Dewey1922,333).

Onderwijsmethetoogopdemocratiemoetonderzoekender,kritischer,realistischer.Deweykenthetgebruikelijkebezwaardatonderwijszodoendeeenprogressievehervormingsgezindeideologiezouaanlerenendusindoctrinerendzouzijn.Regelmatigneemthijdemoeiteomtetrachtendiebedenkingwegtenemen(Dewey1934a,1934c,1935b,1937c,1940).Eenmaaldraaithijderedeneringom:

"Iftoprepareindividualstotakepartintelligentlyinthemanagementofconditionsunderwhichtheywilllive,tobringthemtoanunderstandingoftheforceswhicharemoving,toequipthemwiththeintellectualandpracticaltoolsbywhichtheycanthemselvesenterintodirectionoftheseforces,isindoctrination,thenthephilosophyofeducationwhichwehaveinmindmaybeadjudgedtobeaninstrumentofindoctrination.Otherwise,not"(DeweyandChilds1933,75).

Dezeventienartikelenindevijfentwintigjarentussen1916en1941bevestigendevisieopderelatietussendemocratieenonderwijsdiein"DemocracyandEducation"isuiteengezet.Onderwijsmoetervoorzorgendatiedereen,ongeachtafkomstenklasse,intellectueelgevormdis,initiatiefrijkenflexibelisendezekwaliteitenkanbenutteninhetonderzoekenenklarenvanproblemeneninhetnaareigeninzichtengoeddunkenzijnwerkverrichtenenzijnlevenleiden.Indeloopvandejarenisdenadrukhierbijmeerkomenteliggenophetbelangvan:onderzoekendlerenkennenvandeconditiesengevolgenvanwerkenenlevenenhierdoorlerendieconditiesengevolgenkritischtebeoordelenenteverbeteren.Denormbijditevaluerenenverbeterenis"servicetothecommunity",hetdemocratische"commongood".Onswerkenenlevenbehoortbijtedragenaanmaatschappelijkeverhoudingendierechtdoenaanzelfbepalingenzelfontwikkelingvanonszelfendeanderen."Miniaturecommunity,embryonicsociety"Democratischeburgerschapsvormingwordttegenwoordigvaakgeassocieerdmetsocialeenmoreleontwikkelingenvormingenbegrepenintermenvanbevorderingvanparticipatieensolidariteit,somsbeperkttotbetrokkenheid,saamhorigheid,

12

hulpvaardigheidenverdraagzaamheidofvriendelijkheid.Hetwordtdangeheelofgedeeltelijkonderscheidenvanzaakvakken,taal,rekenenenzovoortdoorhetalsietsextra'svoortestellennaasthetgewoneschoolseleren(zievooroverzichtvangangbarepraktijken:Eurydice,2012;Kerretal.,2010).DitlijktnietopdebenaderingvanDewey,maarwordterwelgeregeldmeegeïdentificeerd(bijv.Kahne&Sporte,2008;Quintelier&Hooghe,2013;Verhoeven,2012).Volgensmijisersprakevanmisverstaan.IllustratiefquaaangeduideinvullingvancitizenshipeducationenoneigenlijkgebruikvanDeweyiseentekstvanAlthof:"Implementing'JustandCaringCommunities'inElementarySchools:ADeweyanPerspective"(2003). BijAlthofvereist"educatingfuturecitizens"vernieuwingvanschoolenonderwijsinvieropzichten:(1)"Participationofstudents"indeschoolseorganisatie,"includingthemindecisionmakingprocesses";(2)"Co-operativelearning";(3)"Socialunderstandingandmoralreasoning"doormiddelvanspecifiekelessen("dilemmadiscussions")andspecifiekeomgangsvormen("interpersonalnegotiationsandprocessesofconflictsolvingandmediation");(4)Cultivating"prosocialvalues";teachersare"veryunequivocalinclassifyingcaringattitudesandconsideratenessasdesirableand...antisocialbehaviorlikerecklessnessandviolenceasundesirable"(2003,158).Althofnoemtditde"Justcommunityapproachtodemocraticschooling"enbeweertdatheteenDeweyanaanpakis.HetzouafgeleidzijnvanDewey'sideevandeschoolals"embryoniccommunity"(2003,157,158).Datisopmerkelijk,want,zoalsuiteengezet,valtbijDeweydemocratischeburgerschapsvormingweliswaarsamenmetsociaalenmoreellerenenbevorderingvanparticipatieensolidariteit,maarishetniettescheidenvanlerendenken,onderzoekenenoordelendatopzijnbeurtniettescheidenisvanhetverkrijgenvankennisvanzaken,kennisvanallemogelijkezaken,waarondermaatschappelijke,enishetalszodanigintegraalaspectvanonderwijsüberhaupt.Burgerschapsvormingvoltrektzichinhetkadervanengaatgelijkopmethetlerenvanrekenen,talen,aardrijkskunde,geschiedenisenzovoort.HetisbijDeweynietietsextra's;hetisnietafhankelijkvanprocessenenproceduresbuitenhetdoorsneeschoolseleren. AlthoflijktzichtevergisseninwatDeweybedoelt.Inheteerstehoofdstukvan"SchoolandSociety"(1899)argumenteertDeweyinderdaaddatdeschooleen"miniaturecommunity,anembryonicsociety"zoumoetenzijn(Dewey1899,12),maarnietzoalsAlthofzichdatvoorstelt.IkreconstrueerhetbetoogvanDewey.Hijbespreektinhethoofdstukdefunctievandeschoolindemaatschappelijkevooruitgang.Deschoolbehoortsociaaltezijn.Datbetekentvooreendemocratieindeeersteplaats:onderwijsvoorallekinderen,ongeachtafkomstenklasse.

"Whatthewisestparentwantforhisownchild,thatmustcommunitywantforallofitschildren.Anyotheridealforourschoolsisnarrowandunlovely;actedupon,itdestroysdemocracy.Allthatsocietyhasaccomplishedforitselfisput,throughtheagencyoftheschool,atthedisposalofitsfuturemembers"(Dewey,1899,5).

Datdeschoolsociaalbehoorttezijnbetekentindetweedeplaatsdathetonderwijszichnietonttrektaanmaatschappelijkeontwikkelingen,maardeelachtigisaan"thewholesocialevolution"(1899,6).Hetishieromgunstigdatdeinhoudvanhetonderwijseindnegentiendeeeuwverandert,dathetpraktischerwordt.Eénvandevernieuwingenisdeinvoeringvanarbeids-enhuishoudvaardigheden,zoalshoutbewerken,tuinieren,handwerken,huishoudenenkoken.Ditisgoed,legtDeweyuit,omdathetkinderen

13

vertrouwdmaaktmet"formsofindustrialoccupation"(1899,7).Doorverstedelijkingenindustrialisatiegebeurtverrewegdemeestearbeidnietlangerinenrondhuis.Hetisbijgevolgnietlangerzodatkindereneralsvanzelfmeeinaanrakingkomenenerstapjevoorstapjeingaanparticiperen.Datheeftnadelen,wantdeeducatievewaardevanopgroeienbijenmetarbeidisgroot:

"Thechildrenastheygainedinstrenghtandcapacity,weregraduallyinitiatedintothemysteriesoftheseveralprocesses....Wecannotoverlookthefactorsofdisciplineandofcharacter-buildinginvolvedinthiskindoflife:traininginhabitsoforderandofindustry,andintheideaofresponsibility,ofobligation,todosomething,toproducesomething,intheworld.Thereweasalwayssomethingreallyneededtobedone,andarealnecessitythateachmemberofthehouseholdshoulddohisownpartfaithfullyandinco-operationwithothers"(Dewey1899,7,8).

Hetwegvallenvandezetraditionelesocialisatieprocessenmoetdeschoolcompenseren--wilzesociaalzijn,indezinvan:bijdragenaandesocialeevolutie.DaaromkentDeweyarbeideencentraleroltoeindeschool.Nietalleenomdatpraktischennuttigwerkleerlingenmotiveertenactiveert.Ditwarendegebruikelijkeredenenvoorinvoeringvanarbeids-enhuishoudvaardigheden.Deweygaateenstapverder.Hijsteltvoorarbeidalsbasistenemenvoordeorganisatievanhetonderwijs,alsscharniervoordidactiekencurriculum:"occupationswhichexactpersonalresponsibilitiesandwhichtrainthechildinrelationtothephysicalrealitiesoflife"zouden"thearticulatingcentersofschoollife"moetenworden(Dewey1899,9,10).Indepraktijkkomtheteropneerdatallesopschoolgeleerdwordtdoormiddelvaneninsamenhangmetmerkbaarnuttigebezigheden,voorleerlingenervaarbaarnuttig(vgl.VanderPloeg,2013,76-88). Zulksvergtingrijpendedidactischeencurriculairevernieuwing.ZoalsbekendheeftDeweyeenenanderuitgewerktvoordeLaboratorySchoolinChicago(Dewey,1895,1896)enhierooklatenuitproberen(Dewey,1936).DitisDewey'sideevandeschoolalsmini-maatschappij:"Theintroductionintotheschoolofvariousformsofactiveoccupation"geeftdeschooldegelegenheid"tobeaminiaturecommunity,anembryonicsociety"(Dewey,1899,15;vergelijkbaar27). Deweywilonderwijsopbasisvan"occupations",arbeid-achtigebezigheden.Dangaatmoreelensociaallerensamenopmetalhet'andere'leren.HetheeftweinigtemakenmetAlthofs"JustandCaringCommunities".AlthofbepleitwatDeweyjuistafraadt.BijDeweyzijnmoreleensocialevormingenontwikkelingvollediggeïntegreerdinonderwijsüberhaupt.BijAlthofhangthetafvanextraaspecten,zoalsinspraakvanleerlingeninschoolseaangelegenheden(1),moreledilemma'sbesprekenenoefeninginonderlingconflictenoplossen(3)envermaning(4).AlleenAlthofs"co-operativelearning"(2)komtinzekerezinovereenmetDewey'svisie."Toprepareforsociallifeistoengageinsociallife"Behalve"SchoolandSociety"lijktAlthofookDewey's"EthicalPrinciplesUnderlyingEducation"(1897)nietgoedtebegrijpen.Althofsuggereertdatzijnideevandeschoolals"JustandCaringCommunity"correspondeertmetDewey'sideedat"theonlywaytoprepareforsociallifeistoengageinsociallife"(Dewey,1897,62;aangehaald:Althof,2003,154).OpnieuwbedoeltDeweyietsandersdanAlthofmeent.In"EthicalPrinciplesUnderlyingEducation"probeertDeweyduidelijktemakendatdesocialiserendeenburgerschapsvormendefunctievandeschoolbeduidendruimerisdan"trainingfor

14

citizenship"indebeperktezinvanvoorbereidenoppolitiekparticiperenengehoorzamenaandewet.Deschoolzorgtervoordathetkindlaterzijnmaatschappelijketakenadequaatkanvervullen,zijntakenalskiezer,alsbuur,alsgezinslid,alsouder,alskostwinner,alswerknemer,alsklant,alswijk-ofdorpsbewonerenzovoort.Bijvoorbeeld:"Heistobeaworker,engagedinsomeoccupationwhichwillbeofusetosociety,andwhichwillmaintainhisownindependenceandself-respect"(Dewey,1897,58).Deschoolmoetleerlingentoerustentotzelfbepalingindezetaakeninaldeanderemaatschappelijketaken:

"givehimsuchpossessionofhimselfthathemaytakechargeofhimself;maynotonlyadapthimselftothechangeswicharegoingon,buttohavethepowertoshapeanddirectthosechanges"(Dewey1897,60).

Onderwijsinzijngeheeldraagthieraanbij;afgezienhiervan"theschoolhasnoendoraim"(60).

"Forthechildproperlytotakehisplacewithreferencetothesevariousfunctionsmeanstraininginscience,inart,inhistory;commandofthefundamentalmethodsofinquiryandthefundamentaltoolsofintercourseandcommunication;itmeansatrainedandsoundbody,skilfuleyeandhand;habitsofindustry,perseverance,and,aboveall,habitsofserviceableness"(Dewey1897,59).

Bevorderingvanditlaatste,dienstbaarheid,maaktintegraaldeeluitvanonderwijs.Deweymoetnikshebbenvan"teachingabout...particularvirtuesor...instillingcertainsentimentswithregardtothem";hijdiskwalificeerthetals"toogoody-goody"(1897,75).Moreleensocialevormingenontwikkelingenburgerschaopsvormingvallensamenmetonderwijsüberhauptindiendeschoolfunctioneertzoalshethoort,als"vitalsocialinstitution"(61).

"Theschoolcannotbeapreparationforsociallifeexceptingasitreproduces,withinitself,thetypicalconditionsofsociallife"(1897,61,62).

Deweyzetomstandiguiteenwatditbetekentvoorzoweldevormvanhetonderwijs("methods",63-66)alsdeinhoud("subject-matter",66-75).Voordedidactiekbetekenthetgelegenheidbiedenvoorsamenwerken,maarvooralinspelenop"thechild'sactivepowers,...hiscapacitiesinconstruction,production,andcreation"(65).Voordeinhoudbetekentheteenzodanigeselectieenordeningvandestofdat

"itbringsthepupiltoconsciousnessofhissocialenvironment,andconfersuponhimtheabilitytointerprethisownpowersfromthestandpointoftheirpossibilitiesinsocialuse"(Dewey1897,67).

Aldusvoorzietonderwijsin"socialintelligence"en"socialpower"opdatleerlingenopdenduurnaareigenkritischinzichtengoeddunkenhunsteentjekunnenbijdragenaandemaatschappij(1897,75). Netalsin"SchoolandSociety"karakteriseertDeweyin"EthicalPrinciplesUnderlyingEducation"defunctievandeschoolmetbetrekkingtotsocialeenmorelevormingenomtwikkelingenburgerschapsvormingintermenvanonderwijsüberhaupt,datwilzeggen:kennisverkrijgen,inclusiefkennisvanmaatschappijeneconomie,en

15

vaardighedenontwikkelen,inclusiefdenk-enoordeelvaardigheden.HetisopvallenddatDeweykennelijkvoor1900aldedemocratischsocialiserendefunctievanonderwijsineersteinstantieassocieerdemetonderwijsvooriedereenenmetonderwijsüberhaupt.DatwijktsterkafvanopvattingenenpraktijkenzoalsbepleitenvoorgestaandoorAlthofenookdooranderendiedeschoolalsoefenplaatszienvanparticipatieensolidariteit,terwijlzedeoefeningvanparticipatieensolidariteitonderscheidenvanhetlerenvanrekenen,taal,geschiedenis,aardrijkskundeenzovoort--enzichtochberoepenopDewey(bijv.Kahne&Sporte,2008;Quintelier&Hooghe,2013;Verhoeven,2012).ServiceLearningenDeliberativedemocracyDeweywordtindeliteratuurovercitizenshipeducationookwelinverbandgebrachtmetservicelearning(maatschappelijkestage)endeliberativedemocracy.Uitgangspuntvanservicelearningisdatleerlingenparticipatieensolidariteithetbestelerendoorhettedoen.Wordtalleenvoorhetdidactischeprincipeleren-door-doenverwezennaarDewey,daniserweinigoptegen(zoalsin:Battistoni,1997;Hildreth,2012;Schuitema,2007;Stantonetal.,1999).AlsmaarnietdesuggestiegewektwordtdatDeweyzelfservicelearningalsidealevormvancitizenshipeducationzag.Deweynoemthetnergens.Bovendienzouservicelearning,gegevenDewey'sargumentaties,hooguiteenmogelijkaspectzijnvancitizenshipeducation,mitsadequaatingebedineencurriculumdatvoldoendeaandachtheeftvoorzaakkennis,kritischdenken,onderzoekenenoordelen. Ietsvergelijkbaarsgeldtvoordiscussieindeklasalsoefeningvanburgerschap.Hetiseenveelvoorkomendeinvullingvancitizenshipeducation(Youniss,2011;Hess,2009)enhetpastgoedbijdemodernenotievandeliberativedemocracy(Dryzek,2010;Rosenberg,2007).Wordtalleenvoorhetdidactischeprincipeleren-door-doennaarDeweyverwezen(burgerschapoefenendoordiscussiërenteoefenen)ofwordtalleenopgemerktdatDewey'sdemocratie-opvattingovereenkomstenvertoontmetdeliberativedemocracy,daniserweinigoptegen(zoalsin:Englund,2000;Gastil,1993;Kosnoski,2005).HetisproblematischwanneerdesuggestiegewektwordtdatvolgensDeweyzelfdiscussieindeklasdevormbijuitstekisvoorcitizenshipeducation.KlassikalediscussieisbijDeweyweleenmogelijkaspectvanburgerschapsvorming,althans,voorzoverdiscussiedeeluitmaaktvansubjectmatterlearning.Eenfraaieillustratiebiedteendidactischeuitwerkingin"Howwethink"(1933).Hetboekalsgeheelgaatoverwatdenkenisenhoedenkenwerkt.Hetisvooreendeel(Dewey1933,125-167en326-341)bedoeldomlerarenhiervoorhouvasttegeven.Deweygeeftverscheideneuitgebreideenconcreteaanbevelingen,bijvoorbeeldhoedeleraarnieuwsgierigheidvandeleerlingenmoetbevorderenensturen,hoehijhetdenkenvandeleerlingenmoetordenen,hoehijdienttevoorkomendatzijnpersoonlijkheidhetzakelijkelerenenhetlerendenkenvandeleerlingenindewegzit,hoehijleerstofmoetselecteren,hoehijtakenmoetinrichtenenbegeleidenenhoehijdeklassikalelessenmoetvoorbereidenenaanpakken.Inhetkadervanditlaatste,"recitationandtrainingthought",verteltDeweywaaropdeleraarmoetlettenbijklassikalediscussiesoversubjectmatter.Deleraardienteronderanderevoortezorgendatdeleerlingenhetdoelvandediscussienietuithetoogverliezenendatzenietvandehakopdetakspringen:

"Thereisnodoubtofthedangerthussuggested.Butiftheyoungaretobepreparedwhentheyleaveschooltotakeaneffectivepartinademocraticsociety,thedangermustbefacedandconquered.Manyofthefailuresofdemocraticgovernment...areduetothefactthatadultsareunabletoshareinjoint

16

conferenceandconsultationonsocialquestionsandissues.Theycanneithercontributeintelligently,norcantheyfollowandjudgethecontributionsofothers.Thehabitssetupintheirearlierschoolinghavenotfittedthemforthisenterprise"(Dewey,1933,334,335).

HetcitaatbevestigtdeverwantschapvanDewey'sopvattingvandemocratiemetdeliberativedemocracyenhettoontookdatklassikalediscussieindeogenvanDeweykanbijdragenaanburgerschapsvorming,alseenvandemogelijkewerkvormen.TegelijkertijdlaatdecontextzienhoezeerbijDeweyburgerschapsvormingverwevenismetonderwijsüberhaupt.ConclusieBoekenenartikelenvanDeweyrepresentereneeneenduidigbeeldvanderelatietussendemocratieenonderwijs.Indedemocratie-opvattingvanDeweystaanzelfbepalingenzelfontwikkelingvoorop,nietalleendievaniemandofeenbevoorrechtegroep,maardievaniedereen.Ineendemocratieheeftiedereenzeggenschapenverantwoordelijkheidenzorgenregels,proceduresenvoorzieningenervoordatniemandgehinderdwordtindegelegenheidomzichzelfvolledigteontwikkelen.InDewey'sdemocratiezijnindividuelevrijheidenontplooingenzorgomcommongoodopelkaarbetrokkeneninbalans. Democratiekannietzonderonderwijs,volgensDewey.Onderwijsisvoorwaardevoorzelfbepalingenzelfontwikkeling.Hieromgaatineendemocratieiedereennaarschool.Deschooldienterzorgvoortedragendatdeeigenzelfbepalingendeeigenzelfontwikkelingvanelkeleerlingdemocratischgeoriënteerdzijn,dushemnietonttrekkenaandemedeverantwoordelijkheidvoorzelfbepalingenzelfontwikkelingvananderen.Ditbetekentdatdeschoolervoorzorgtdatiedereenintellectueelgevormdwordt,vanwegehetbelangvandenken,kenniseninzicht.Endatiedereeninitiatiefrijkenflexibelis,vanwegehetfeitenhetbelangvanvoortgaandemaatschappelijkevernieuwing.Endatmendezekwaliteiten(intelligentunderstandingandpersonalinitiativeandadaptability)kanbenutteninhetonderzoekenenklarenvanproblemeneninhetnaareigeninzichtengoeddunkenzijnwerkverrichtenenzijnlevenleiden.Vanaf1916isdenadrukhierbijmeerkomenteliggenophetbelangvankritischereflectie:onderzoekendlerenkennenvandeconditiesengevolgenvanwerkenenlevenenhierdoorlerendieconditiesengevolgenkritischtebeoordelenenteverbeteren,metalsnormhetdemocratischecommongood,duszorgommaatschappelijkeverhoudingendierechtdoenaanzelfbepalingenzelfontwikkelingvanonszelfenanderen. Vandaagaandedagishetgangbaaromdemocratischeburgerschapsvorming(citizenshipeducation)tebegrijpenintermenvansocialeenmorelevormingenontwikkelingenbevorderingofoefeningvanparticipatieensolidariteit.Somsonderscheidtmenhetvanzaakvakken,rekenen,taalenzovoortdoorhetalsietsextra'svoortestellennaasthetdoorsneeschoolseleren.WaarditlaatstemetDeweyinverbandgebrachtwordt,gebeurtdattenonrechte.InDewey'sideeënoveronderwijsmetoogopdemocratiezijnsocialeenmorelevormingenontwikkelingenbevorderingofoefeningvanparticipatieensolidariteitweliswaarbelangrijk,maarniettescheidenvanonderwijsüberhaupt,datwilzeggen:vankennisverkrijgen,inclusiefkennisvanmaatschappijeneconomie,envaardighedenontwikkelen,inclusiefdenk-enoordeelvaardigheden.

17

LiteratuurDeliteratuurlijstisoptevragenbijdeauteur:p.a.van.der.ploeg@rug.nl