Eğitim Kurumlarında Mobbing Uygulamalarına İlişkin Nitel Bir Araştırma

Sakarya University Journal of Education, 4/1 (Nisan /April 2014) ss. 62-80.

Eğitim Kurumlarında Mobbing Uygulamalarına İlişkin

Nitel Bir Araştırma

Esen ALTUNAY* Gülşin ORAL** Münevver YALÇINKAYA***

Özet

Bu araştırmanın amacı, eğitim kurumlarında karşılaşılan mobbing uygulamalarını ve baş etme yöntemleri-ni ortaya koymaktır. Bu çalışma, mobbing uygulamaları konusunda gerçekçi bir bakış açısı yakalayıpmobbingi önleme konusunda öneriler sunulmaya çalışmaktadır. Araştırmanın evreni, ilköğretim, ortaöğre-tim ve yükseköğretim kurumlarında görevli olan eğitimcilerdir. Araştırmada, çalışma grubunun belirlen-mesinde amaçlı örnekleme yöntemlerinden, ölçüte dayalı örnekleme tekniği dikkate alınmıştır. Araştırma-nın çalışma grubundaki katılımcılar, her bir eğitim (ilköğretim, ortaöğretim ve yükseköğretim) kurumudüzeyinden seçilen eğitimcilerdir (öğretmen ve öğretim elemanları). Nitel veri toplama tekniği ele alınanbu araştırmada, yarı yapılandırılmış görüşme tekniği kullanılmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarakaraştırmacılar tarafından geliştirilen yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Araştırmada veritoplama aracı olarak geliştirilen görüşme formuna uzman görüşleri doğrultusunda son hali verilmiştir. Buçalışmada eğitim kurumlarında mobbing uygulamalarına maruz kalan mobbing mağdurlarının durumlarıbelirlenmiş ve mobbing mağdurlarının karşılaştıkları sorunlar incelenmeye çalışılmıştır. Araştırma sonu-cunda elde edilen temel bulgu, mağdurların, mobbing sürecinin temel noktaları açısından benzer bakış açı-sına, sahip olduklarıdır. Ancak alt temalar açısından mobbing mağdurlarının görüşlerinin çeşitlilik göster-diği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Mobbing, eğitim kurumları, psikolojik şiddet, mobbing mağduru

A Qualitative Research About Mobbing Implications InEducational Institutions

Abstract

The aim of the research is to determine mobbing implications encountering in educational institutions andmethods of coping with mobbing. This study tries to make a realistic assessment about practices ofmobbing and offers precautions against them. Sampling of research was education institutions. Participantsare composed of instructors working in different education institutions. Purposive sampling method isused in the study. Sampling techniques based on the criteria was taken into account for determining ofworking group. Semi-structure interview is used in this study which covered qualitative data collectiontechniques. As a data collection tool is used semi-structured interview form developed by researchers.Draft of the semi structured interview form gets the final form through with the expert opinions. In thisstudy, views of victims subject to mobbing implications in educational institutions are identified andproblems encountered by these victims in the mobbing process are investigated. The main finding of this

* Dr., Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi-Lefkoşe, [email protected]** Öğr. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi, [email protected]*** Prof. Dr., Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi-Lefkoşe, [email protected]

Sakarya University Journal of Education 63study shows that the views of victims of mobbing have similarities in terms of the main points of mobbing.However, these views of victims of mobbing display certain diversity in terms of sub-themes.

Keywords: Mobbing, education instituions, psychological violence, victim of mobbing.

GİRİŞ

Etik, hukuk ve adli tıp açısından “psikolojikşiddet” diğer adıyla mobbing, latince “mobilevulgus” sözcüğünden gelmektedir (Eser, 2006;Tutar, 2004). Mobbing kavramının iş dünyasıbağlamında, Leymann (1996) tarafındanyapılan tanımı şöyledir: “Mobbing, duygusalbir saldırıdır. Bir veya birkaç kişi tarafındandiğer bir kişiye yönelik olarak düşmanca veahlak dışı yöntemlerle sistematik bir biçimdeuygulanan psikolojik bir terördür. Mobbingkavramı; işyerinde psikolojik terör, işyeritravması, işyerinde zorbalık, işyerinde psikolo-jik taciz, işyerinde duygusal saldırı, yıldırma,duygusal taciz (Çobanoglu, 2005:20)kavramlarına karşılık gelmektedir. Psikolojikşiddet, bireyin kişiliğine, itibarına, meslekiyaşamına, özel yaşamına doğrudan ya dadolaylı yoldan saldırıları ve cinsel tacizi deiçermektedir. “Mobbing bir psikolojik şiddetveya psiko-terördür; ancak şiddetten sözedildiğinde, genelde fiziksel müdahale ve so-mut iz bırakan fiili şiddet akla gelmektedir.Oysa şiddet sadece kaba biçimi ile fizikselolmayıp ekonomik, siyasal ve psikolojik ola-bilmektedir. Şiddetin inceltilmiş (rafine-sofistike) biçimi olan mobbing, fiziki şiddetten(bullying) daha tehlikeli ve daha kalıcı psiko-somatik etkiler bırakabilmektedir (Tutar, 2004).

Mobbing, öncelikle iletişim unsurlarından uzakbırakılarak, sert eleştiri ve azarlama, yetenekle-ri görmemezlikten gelme, toplantılarda aşırıyüklenme, küçük düşürme, gibi öz saygıyayönelik saldırılar; daha sonra karalama,hakkında asılsız dedikodu çıkarma gibi sosyalstatüye saldırı şeklinde kendini göstermektedir.İleri aşamalarında, şiddeti giderek artmakta,sözlü cinsel taciz (kadına), din, dil, ırk, fizikselfarklılık gibi konularda ayrımcılığa vemağdurun işten ayrılması ve kovulmasınakadar ulaşabilmektedir. Psikolojik şiddet süre-

ci, ya kişinin benliğini öldürüp koşulsuz itaati-ni sağlamakla veya istifasıyla sonuçlanmakta(Tutar, 2004) hatta intiharlarla son bulmaktadır.

Psikolojik terörün oluşumunda, uygulayanlarve psikolojik özellikleri, şiddete maruz kalanmağdurun kişilik özellikleri ve içerisindebulunduğu durum ile durumun oluştuğu örgütkültürü ve iklimi rol oynayabilmektedir.Örgütsel yapının ve iklimin, mobbinge zeminhazırladığı bilinmektedir. Mobbingi, iki perso-nel arasında süregelen çatışmadan ayıranözelliği, sistemli gelişen, uzun süreli olan vesonuçları açısından bireyde psikolojik ve fizyo-lojik zararlara sebep olabilecek bir davranış veçatışma türü olmasıdır (Browne ve Smith,2008).

Mobbing, 1980’li yılların başlarından itibarendünyada giderek genişleyen bir biçimde suçunsuru olarak tanımlanmakta ve yasalara geçi-rilmektedir. 1998 ILO (Uluslararası ÇalışmaÖrgütü) Raporuna göre 1996 yılında AvrupaBirliği’nin 15 üye ülkesinde gerçekleştirilen15800 görüşmenin sonuçları; bir önceki yıliçinde çalışanların, %4’ünün (6 milyon çalışan)fiziksel şiddete, %2’sinin (3 milyon çalışan)cinsel tacize ve %8’inin (12 milyon çalışan)mobbinge maruz kaldığını doğrulamıştır(Tınaz, 2006). Uluslararası arenada yapılan tümaraştırma sonuçlarının birleştiği ortak nokta,mobbing mağdurlarının, diğer şiddet ve tacizmağdurlarından çok daha fazla sayıdaolduklarıdır (Tınaz, 2006). Son yıllarda giderekyaygınlaşan psikolojik şiddet-yıldırmauygulamalarına karşı batı toplumlarında gerekonları önlemeye yönelik gerekse mağdurlarıntedavisine yönelik çabalar oldukçayoğunlaşmıştır. Türkiye’de bu konuda yapılançeşitli araştırmalar (Ocak, 2008; Otrar ve Özen,2009; Tutar, 2004; Yılmaz, Özler ve Mercan,2008; Koç ve Bulut, 2009), mobbingin, özelliklehizmet sektöründe ve kamu kurumlarında

64 SAÜ Eğitim Bilimleri Enstitüsü

daha fazla rastlanan bir sorun olduğuna işaretetmektedir. Ancak hem kamu hem de özelkesimde faaliyet gösteren örgütlerde psikolojikşiddet-yıldırma uygulamaları sıkça görülme-sine karşın iş yerlerinde yaşanan bu sürecin neanlama geldiği henüz pek bilinmemektedir. Bukonudaki yasal düzenlemeler, Türkiye’ninimzaladığı Avrupa Sosyal Şartı’nın 26. Madde-sindeki “Onurlu çalışma hakkının korunmasıve sağlanması” boyutuyla sınırlı olup, henüzistenilen düzeyde gerçekleştirilememiştir.

Mobbing, hem çalışanlar hem de örgütleraçısından birçok olumsuz sonuç yaratmaktadır.Mobbing, mutsuz bireylerin yer aldığı veçalışma barışının bulunmadığı bir iş yaşamınıortaya çıkararak, büyük bir toplumsal problemhaline dönüşmektedir. Mobbingin yaşandığıörgütlerde; çalışanlarda işten ayrılma niyetininoluştuğu, örgütsel bağlılıklarının azaldığı vebuna bağlı olarak işgören devir hızının arttığıbilinmektedir. Bu bağlamda bireysel veörgütsel, hatta toplumsal düzeyde ciddi olum-suz sonuçlar doğurabilen mobbing olgusununfarkına varılması, nedenlerinin belirlenmesi veönlemlerin geliştirilmesi büyük önemtaşımaktadır. Eğitim kurumlarında da,örgütlerde, iş yaşamını zorlaştıran yeni birkavram olan mobbingi araştıran çalışmaların(Cemaloğlu ve Kılınç, 2012; Tigrel ve Kokalan,2009) sınırlı sayıda olduğu görülmüştür. Mob-bing uygulamaları hakkında gerçekçi birdeğerlendirme yapmaya ve önlenmesi içinöneriler ortaya koymaya çalışan bu çalışmanınbu anlamda alandaki önemli bir eksikliği ta-mamlamada katkı sağlaması beklenmektedir.Aynı zamanda bu araştırma mobbingin,örgütsel etkililiğin ve verimliliğinin azalmasınave çalışanlar üzerindeki zararlı etkilerine dik-kat çekmesi ve eğitim kurumları tarafındandikkate alınmasının gerekliliğini ortayakoyması yönünden önem taşımaktadır. Bubağlamda, bu araştırmanın amacı, eğitimkurumlarında karşılaşılan mobbing (yıldırma)uygulamalarının neler olduğunu ortaya koy-mak ve bulgular ışığında gelecekte yürütülecekçalışmalara yönelik öneriler geliştirmektir.

Yöntem

Araştırmanın bu bölümünde çalışma grubu,çalışmada kullanılan veri toplama aracı, verile-rin toplanması ve analizine yer verilmektedir.

Nitel veri toplama teknikleri ile ele alınan buaraştırmada, yarı yapılandırılmış görüşmetekniği kullanılmıştır. Nitel araştırmalar,ürünlerden ya da çıktılardan daha çok süreç ileilgilenmektedir. Dolayısıyla nitelaraştırmalarda anlamlar önem taşımaktadır(Merriam, 1988: Akt. Yılmaz ve Altınkurt,2011). Yarı yapılandırılmış görüşmeler ise sahipolduğu belli düzeydeki standartlığı ve esnekliğinedeniyle, yazmaya ve doldurmaya dayalıtestler ve anketlerdeki sınırlılığı ortadankaldırması ve belirli bir konuda derinlemesinebilgi edinmeye yardımcı olması (Yıldırım veŞimşek, 2003) nedeniyle araştırmacılartarafından sıklıkla tercih edilmektedir. Yarıyapılandırılmış görüşmeler ne tamyapılandırılmış görüşmeler kadar katı, ne deyapılandırılmamış görüşmeler kadar esnektir,iki uç arasında yer almaktadır. Araştırmacılarabu esnekliği sağladığı için yarı yapılandırılmışgörüşme tekniği kullanılmıştır.

Çalışma Grubu

Araştırmanın çalışma grubunun belirleme-sinde, amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçütörnekleme yöntemi kullanılmıştır. Ölçüt örnek-leme, örneklemin problemle ilgili olarak belir-lenen niteliklere sahip kişiler, olaylar, nesnelerya da durumlardan oluşturulmasıdır(Büyüköztürk, Çakmak, Akgün, Karadeniz veDemirel, 2009). Araştırmada, uygulamanınyapılacağı kurumların seçiminde araştırmacılartarafından belirlenen temel ölçüt, gerçek mob-bing mağduru olan katılımcıların bulunduğukurumların seçilmesidir. Çünkü, buaraştırmada katılımcıların mobbing sürecineilişkin görüşleri ve gözlemleri belirlenmeyeçalışılmıştır. Mobbing kavramı her kurumdayaşanan çatışmadan farklı bir kavramı belirt-mektedir, bu nedenle durumun doğru betimle-nebilmesi amacıyla mobbing sürecinden sağlık,maddi kayıplar ve işten ayrılma açısındanolumsuz etkilenen katılımcılar çalışma grubuna

Sakarya University Journal of Education 65dahil edilmiştir. Araştırma için ilk katılımcıbasındaki bir haber aracılığıyla belirlenmiştir.Mobbing mağduru olan katılımcı ile yapılan ilkgörüşmeden sonra, mağdur kendisi gibi hu-kuksal süreci başlatan bir başka katılımcıyaaraştırmacıları yönlendirmiştir. Mobbingdavalarında hukuksal süreç karmaşık olduğu

için mağdurların birbirlerinin deneyimlerindenyararlanması araştırmacıların katılımcılarıbelirlemesinin yolunu açmıştır. Aynı zamanda“Mobbing ile Mücadele Derneği” aracılığıylamobbing mağdurlarının birbirleri ile iletişimkurmaya çalıştıkları belirlenmiştir.

Tablo 1. Katılımcıların Demografik Özellikleri

M1 M2 M3 M4 M5

Cinsiyet Kadın Kadın Kadın Erkek Erkek

Yaş 38 40 36 45 50

Mesleği Öğretmen Öğretmen Öğretmen Akademisyen Akademisyen

Görevi Öğretmen Müdüryardımcısı

Müdüryardımcısı

Doçent Doçent

Eğitim düzeyi Lisans Lisans Lisans Doktora Doktora

Kıdem Yılı 15 yıl 18 yıl 17 yıl 15 yıl 20 yıl

Medeni Durumu Evli Bekar Evli Evli Bekar

Mobbinge MaruzKalma Süresi

6 Yıl 3 yıl 2,5 yıl 4 yıl 2 yıl

Mobbing sonucu Depresyon,MaddiKayıp

Depresyon,İşten Ayrılma

Depresyon Depresyon İstifa

Tablo 1 incelendiğinde araştırmaya katılanmobbing mağdurlarının 3’ünün evli, 5’ininlisans, 2’sinin doktora programı mezunu,tamamının mesleki kıdemlerinin 10 yılın üze-rinde olduğu, branşlarının çeşitlilik gösterdiği(sınıf öğretmeni, felsefe, sosyoloji, yabancı dilve bilgisayar eğitimi) görülürken, mobbingsürecinden tüm katılımcıların olumsuzetkilendiği ve mobbing sürecinin en az 1 yılsürdüğü, görülmektedir.

Veri Toplama Aracı

Araştırmada veri toplama aracı olarak yarıyapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır.Karşılaştırmalı sonuçlar elde etmek amacıyla,

tercih edilen yarı yapılandırılmış görüşmeformu, araştırma soruları ve alan yazındakibilgiler doğrultusunda mobbing mağdurlarıiçin geliştirilmiştir. Görüşme formunda, “mob-binge uğramanın nedenleri, mobbinguygulamaları, mobbingle baş etme yöntemlerive mobbing uygulamalarının olumsuz etkileri”konularını ele alan sorular yer almaktadır.Araştırmacılar tarafından geliştirilen görüşmesorularının hazırlanmasında; sorularınkolaylıkla anlaşılması ve çok boyutluolmaması, yanıtlayıcıyı yönlendirici olmamasıgibi ilkelere dikkat edilmiştir (Bogdan ve Bik-len, 1992; Akt. Yılmaz ve Altınkurt, 2011).Hazırlanan görüşme formunun amaca ne de-


rece hizmet ettiği, anlaşılırlığı veuygulanabilirliğini kontrol etmek amacıyla alanuzmanlarının görüşlerine sunulmuştur.Uzmanların önerileri doğrultusunda görüşmeformu düzenlenmiştir. İkinci aşamada birmobbing mağduru ile ön uygulama yapılmış,herhangi bir sorun yaşanmadığı görülmüştür.

Araştırmada uzman incelemesi, katılımcı teyidive yöneticilerle yapılan görüşmelerin süreleriuzun tutularak da uzun süreli etkileşim yoluylaiç geçerlik (inandırıcılığını) sağlanmayaçalışılmıştır. Ayrıca, verilerin inandırıcılığınıartırmak için toplanan verilerden elde edilenbulguların tutarlılığı kontrol edilmiştir. Bunayönelik olarak bulguların, görüşme formunungeliştirilmesinde kullanılan kavramsal çerçeveile uyumluluğu sürekli kontrol edilmiştir.Görüşmelerde en az iki araştırmacı görev ala-rak biri görüşmeyi yönetirken, diğeri sürecigözleyerek gerektiğinde ek sorular sormuş veaçıklamalar yapılmasını talep etmiştir. Böylece,olası veri kaybının önlenmesi ve verilerinaraştırma sorularına uyumu sağlanmayaçalışılmıştır. Bunların yanı sıra görüşmeyapılan mobbing mağdurlarından doğrudanalıntılar yapılarak da araştırmanın inandırıcılığıyükseltilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın dışgeçerliğini (aktarılabilirliğini) artırmak içinaraştırma süreci ve bu süreçte yapılan işlemlerayrıntılı bir şekilde betimlenmiştir. Bubağlamda, araştırmanın modeli, çalışma grubu,veri toplama aracı, veri toplama süreci, verile-rin çözümlenmesi ve yorumlanması, bulgularınnasıl düzenlendiği ayrıntılı bir biçimdeaktarılmıştır.

Araştırmanın iç güvenirliğini (tutarlığını)artırmak için bulguların tamamı yorumyapılmadan doğrudan verilmiştir. Ayrıcagörüşmede elde edilen veriler üzerindearaştırmacılar ve nitel araştırma konusundadeneyimli bir öğretim üyesi ayrı ayrı kodlama-lar yapmış ve kodlamalar karşılaştırılarak

tutarlık oranı hesaplanmıştır. Araştırmanın dışgüvenirliğini (teyit edilebilirliğini) artırmak içinaraştırmacıların konumları, çalışılan durumlailgili ön deneyimleri, araştırmada veri kaynağıolan katılımcılar, araştırmanın yapıldığı sosyalortam, elde edilen verilerin analizindekullanılan kavramsal çerçeve, analiz yöntemleriile ilgili ayrıntılı açıklamalara yer verilmiştir.Ayrıca, başka araştırmacıların talep etmesi yada gelecekte başka bir araştırmadakarşılaştırmalar yapmak amacı ile araştırmanınham verileri saklanarak da dış güvenirlikartırılmaya çalışılmıştır.

Verilerin Toplanması

Araştırmanın verileri, katılımcıların kendilerinirahat ifade edebileceği ve ses kaydıyapılabilecek ortamlarda, kendilerinin randevuverdikleri zaman dilimlerinde toplanmıştır.Görüşme soruları her bir katılımcıya, aynısözcüklerle ve aynı anlamı çağrıştıracak tonla-malarla yöneltilmiştir. Mobbing mağdurlarıylayapılan görüşmelerde ses kayıt cihazı ve notalma tekniği birlikte kullanılmıştır. Daha sonrayapılan kayıtlar çözümlenmiştir. Görüşmelerinçözümlenmesinden 40 sayfa veri eldeedilmiştir. Öncelikle, verilerin yazıya dökümü,dökümlerin doğruluğu sağlanmış, belirlenentemalara göre verilerin işlenmesi ve doğrudanalıntılarla bulguların yorumları yapılmıştır.Verilerin güvenirliğini sağlamak için kayıtlarve kaydın dökümü araştırmacılar dışındakibaşka bir araştırmacı tarafından incelenmiş vearaştırmacıların dökümleri ile karşılaştırılmıştır(Uzuner ve Çolak 2004: Akt. Yılmaz veAltınkurt, 2011). Kayıtlar ile yazılı dökümlerarasında çok küçük eksikliklerin olduğubelirlenmiş ve bu eksiklikler de giderilmiştir.

Verilerin Analizi

Araştırma verilerinin çözümlenmesinde betim-sel analiz ve içerik analizi tekniklerikullanılmıştır. Betimsel analiz; elde edilen

Sakarya University Journal of Education 67verilerin daha önceden belirlenen temalaragöre özetlenip yorumlandığı, görüşülen birey-lerin görüşlerinin çarpıcı bir biçimde yansıtmakamacıyla sık sık doğrudan alıntılarınkullanıldığı ve elde edilen sonuçların neden-sonuç ilişkileri çerçevesinde yorumlandığıanaliz tekniğidir (Yıldırım ve Şimşek, 2003).Betimsel analiz tekniği üç etkinlik basamağı(verilerin azaltılması, verilerin sunumu, sonuççıkarma ve doğrulama) çerçevesindegerçekleştirilmiştir (Türnüklü, 2000). Verilerinsunumunda, alıntı seçimi için çarpıcılık (farklıgörüş), açıklayıcılık (temaya uygunluk),çeşitlilik ve uç örnekler ölçütleri dikkatealınmıştır (Ünver, Bümen ve Başbay, 2010).

Formlardan elde edilen veriler öncelikle Officeprogramına aktarılarak birkaç kez okunmuş vebuna yönelik kodlamalar oluşturulmuştur.Ardından kodlar bir araya getirilerek,araştırma bulgularının ana hatlarınıoluşturacak temalar (kategoriler) ortayaçıkarılarak betimsel ve içerik analizleriyapılmıştır.

İçerik analizinde güvenirliğin belirlenmesiamacıyla genellikle kodlayıcılar arası tutarlılıkhesaplanmaktadır. Görüşme dökümlerininyazılması işlemleri tamamlandıktan sonra,görüşme soruları temel alınarak görüşme kod-lama anahtarı hazırlanmıştır. Görüşme kodla-ma anahtarının güvenirliğini belirlemekamacıyla iki adet katılımcı görüşme dökümüformu yansız atama yoluyla seçilerekçoğaltılmış ve görüşme kodlama anahtarı ilebirlikte araştırmacılar tarafından bağımsızolarak değerlendirilmiştir. Değerlendirme,görüşmecilerin görüşüne uygun bulunanseçeneğin ilgili görüşme kodlama anahtarınaişaretlenmesi biçiminde yapılmıştır. Görüşmekodlama anahtarına işaretlemelerin tutarlılığını

belirlemek amacıyla her sorunun yanıtı tek tekincelenerek karşılaştırılmış ve bu aşamadansonra görüşme kodlama anahtarlarına sonbiçimleri verilmiştir. Araştırmacılar, birbirle-rinden bağımsız olarak her katılımcıya aitgörüşme dökümü formunu okuyarak ilgiligörüşme kodlama anahtarındaki her sorununyanıtını içeren uygun seçeneğiişaretlemişlerdir. Bu işlemden sonraaraştırmacıların değerlendirmesi katılımcıgruba ait ilgili soruya verilen yanıt seçeneğikontrol edilerek, “Görüş Birliği” ve “GörüşAyrılığı” biçiminde işaretlemeler yapılmıştır.Araştırmacılar ilgili sorunun aynı yanıtseçeneğini işaretlemişlerse görüş birliği, farklıseçenekleri işaretlemişlerse görüş ayrılığı ola-rak kabul edilmiştir. Bu çalışmada içerik anali-zinde güvenirliğin belirlenmesi amacıylauyuşum yüzdesi formülü kullanılmıştır.Uyuşum yüzdesi (Agreement percentage)“Güvenirlik = Görüş birliği / (Görüş Birliği +Görüş Ayrılığı) x 100” formülü kullanılarakhesaplanmıştır (Miles ve Huberman, 1994).Yıldırım ve Şimşek'e (2003) göre, güvenirlikhesaplamasındaki uyuşum yüzdesi %70olduğunda güvenirlik yüzdesine ulaşılmışkabul edilir. Çalışmada, bu formül kullanılarakkodlamalardaki uyuşum yüzdesi; birinci soruiçin 0.86, ikinci soru için 0.88, üçüncü soru için0.94, dördüncü soru için 0.93 ve toplamda tümsorular için genel uyuşum düzeyi ise 0.90 ola-rak hesaplanmıştır (Yıldırım ve Şimşek, 2003).Oranların %70'in üzerinde olmasınınaraştırmacıların kodlama güvenirlikleri içinyeterli olduğu düşünülmektedir. Verilerinanalizi sonucunda ortaya çıkan tema ve alttemalar Tablo 2’de görülmektedir.


Tablo 2. Verilerin Analizi Sonucu Ortaya Çıkan Tema ve Alt Temalar

1.Mobbingin nedenlerine ilişkin görüşler

1.1. Mağdura bağlı nedenlere ilişkin görüşler

1.2. Kuruma-ortama bağlı nedenlere ilişkin görüşler

1.3. Mobbingi uygulayana bağlı nedenlere ilişkin görüşler

2.Mobbing uygulamalarına ilişkin görüşler

2.1. İletişimi engellemeye ilişkin görüşler

2.2. Sosyal ilişkilere saldırıya ilişkin görüşler

2.3. İtibara saldırılara ilişkin görüşler

2.4. Mesleki duruma saldırılara ilişkin görüşler

2.5. Sağlığa yönelik saldırılara ilişkin görüşler

3.Mobbingle baş etme yöntemlerine ilişkin görüşler

3.1. Bireysel baş etme yöntemlerine ilişkin görüşler

3.2. Hukuksal mücadeleye ilişkin görüşler

3.3. Farkındalık geliştirmeye ilişkin görüşler

4. Mobbing uygulamalarının olumsuz etkilerine ilişkin görüşler

4.1. Bireysel olumsuz etkilerine ilişkin görüşler

4.2. Ailevi olumsuz etkilerine ilişkin görüşler

4.3. Örgütsel olumsuz etkilere ilişkin görüşler

Tablo 2.’de görüldüğü gibi araştırmada eldeedilen verilere göre alt temaların oluşturulmasısürecinde araştırmacılar ayrı ayrı tümdökümleri okumuşlar ve yine birbirindenbağımsız olarak alt temaları oluşturmuşlardır.Daha sonra bir araya gelen araştırmacılar, veri-lerin dört alt tema altında toplanması konu-sunda uzlaşıya varmışlardır. Birinci ana temaolan “mobbingin nedenlerine ilişkin görüşler”başlığı altında mağdura bağlı nedenler, kuru-ma-ortama bağlı nedenler ve mobbingi uygu-layana bağlı nedenlere ilişkin görüşler şeklindealt temalar oluşturulmuştur. İkinci ana temaolan “mobbing uygulamalarına ilişkin

görüşler” başlığı altında ise iletişim oluşumunuengellemek, sosyal ilişkilere saldırılar, itibarasaldırılar, mesleki duruma saldırılar ve sağlığayönelik saldırılara ilişkin beş alt temaoluşturulmuştur. Üçüncü ana tema olan “mob-bingle baş etme yöntemlerine ilişkin görüşler”başlığı altında ise bireysel baş etme, hukuksalmücadele ve farkındalık geliştirmeye ilişkingörüşler şeklinde alt temalar ortaya çıkmıştır.Dördüncü ana tema olan “mobbinguygulamalarının olumsuz etkilerine ilişkingörüşler” başlığı altında ise bireysel, ailevi veörgütsel olumsuz etkilere ilişkin görüşler yeralmaktadır.

Sakarya University Journal of Education 69Bulgular

Katılımcıların görüşleri, gizlilik esasınadayanılarak, isimleri verilmeden kodlanarakaktarılmıştır. Buna göre mobbing mağdurukatılımcılar için “mobbing mağduru”nu ifadeetmesi açısından “M” olarak kodlanmış ve herkatılımcıya kodunun yanında “M1, M2, M3,M4, ve M5” şeklinde bir numara verilmiştir.Araştırmanın bu bölümünde, görüşme for-munda yer alan sorular alt problemlere göregruplanmış ve bulgular sunulmuştur.

Mobbingin Nedenlerine İlişkin Görüşler

Bu alt problem doğrultusunda görüşme for-mundaki soru, "Mobbinge uğramanızın neden-leri nelerdir?” şeklindedir. Bu alt problem doğ-rultusunda alınan yanıtların analizi sonucundaüç alt tema ortaya çıkmıştır: mobbingi uygula-yana bağlı nedenler, kuruma-ortama bağlınedenler ve mağdura bağlı nedenler. Bu üç alttemayı oluşturan kavramlar incelendiğindemobbing mağdurları tarafından en fazla vurgu-lanan noktanın, kurum kültürünün olumsuzolması (M1, M2, M3, M4 ve M5) ve ikinci olarakmobbing mağdurunun alandaki yeterliliğinin-başarısının yüksek olması, olduğu görülmüştür(M1, M3, M4 ve M5).

a) Mağdura bağlı nedenler

Katılımcılar kendilerine ilişkin olarak kariyerdeyükselme, düzene karşı koyma, entelektüelbirikim, değer anlayışı, alanda yeterlilik-başarı,gelişime açık olma, işini sevme, mobbing hak-kında bilgisizlik ve sosyal kişilik konularındabenzer görüş belirtmişlerdir. Bu alt temayagöre mobbing mağdurları tarafından vurgula-nan bazı görüşler ise şöyledir;

Katılımcılardan biri, alanda yeterlilik-başarıkonusunda “Uzun bir süre dershanede çalışmışolmam nedeniyle sınıflarımın başarı yüzdeleri hepyüksek olurdu, onunkileri ise hep düşük olurdu.”(M1) şeklinde görüşünü belirtirken diğer bir

katılımcı “Düzenlemiş olduğumuz kurultaydakibaşarı, bölüm içindeki aktivitelerimiz ve profesörlükkadrosu için yeterliliği zaman kaybetmeden sağla-mış olmam üst yöneticiyi ürküttü. Kadro alırsamonun yerine gelmek isteyeceğimi düşündü. Halbukibenim böyle bir düşüncem yoktu.” (M4) şeklindegörüşünü belirtmiştir. Bir başka katılımcı ise“Bölümde, yabancı dili olan tek bendim, yayındosyam onlara göre daha güçlüydü.” (M5) diyerekdiğer iki katılımcının görüşünü desteklemiştir.Katılımcılara göre mobbinge uğrama nedenle-rinden biri de mağdurun karakteristik özellik-leridir (M2, M3, M4 ve M5). Bazı katılımcılarıngörüşleri şöyledir: “Nasıl çalıştığımı bilir. Yapımıbilir, otoriteye karşı çıkmam, sadece işimi yaparım,ama otoriye ağam paşam demediğimi de bilir. Doğrubildiğim neyse söylerim.” (M2) ve “Doğru bildikle-rimi yaparım. Yönetim, görevlerimi yapmamamıistedi, ancak bu tür uygunsuz müdahalelere aslataviz vermem.” (M4). Katılımcılara göremobbinge uğramanın bir başka nedeni sosyalkişiliğe sahip olmaktır (M1, M2 ve M5). Bunagöre bir katılımcının görüşü: “Ben faal bir öğret-menim, idareci olurum, diye endişeleniyordu.…Örneğin, öğrenciler kendilerine yakın hissettikleriiçin sosyal etkinlikleri organize etmemi istiyorlardı.Öğrencilerim istediği için, “Martı Şenliği”ni dü-zenledik.” (M1). Başka bir katılımcı mobbingkonusundaki bilgisizliğini (M1) ise “Psikolojimbozulmaya başlayıp yardım almaya başlayana kadar,bunları sadece benim yaşadığımı zannediyordum.Mobbing konusunda cahil olduğumu düşünüyo-rum. O kadar şahidim varken “bu işin peşine düş-mediğim için çok pişmanım. Bu kadar uzun sür-mezdi.” şeklinde vurgulamıştır.

b) Kuruma-ortama bağlı nedenler

Katılımcılar kuruma-ortama ilişkin olarakmaddi kazanç sağlama, yönetim tarzı-zayıfliderlik, olumsuz kurum kültürü konularındabenzer görüş belirtmişlerdir. Bu alt temayagöre mobbing mağdurları tarafından vurgula-nan bazı görüşler ise şöyledir;


Maddi kazanç sağlama konusunda üç katılım-cının (M1, M3 ve M5) benzer görüşleri olduğugörülmüştür. Bir katılımcı “Beni rahatsız eden“para kazanma çetesi” olarak adlandırdığım olu-şum. Onlara karşıysanız bir şekilde bu onlarınaklında yer ediyor. Görev almada, haftalık dersprogramında bile ikinci plana itiliyorsunuz.” (M5)şeklinde görüşünü belirtirken, diğer bir katı-lımcı ise “Sosyoloji öğretmeni olmama rağmenanasınıfı öğretmeni olarak görevlendirildim. Maliişlerin sorumluluğu bana verildi. Bu görevlendir-menin asıl amacının, velilerden toplanan paralarınmüdüre elden teslim edilmesini ve okul hesabınayatırılmamasını sağlamak, olduğunu anladım.Müdürün dahil olduğu bir grup, bu paraları kul-lanmak istiyordu. Ben de red ettim. İmalı konuşma-lar, tekme ile sınıfa gelmeler, okuldaki öğretmenlertarafından dışlanma, tehditler, ölüm tehdidi ol-du.…..” (M3) şeklinde görüşünü desteklemiştir.Tüm katılımcılar (M1, M2, M3, M4 ve M5)mobbing nedenleri arasında kurum kültürükavramını vurgulamışlardır. Bu konudaki bazıgörüşler şöyledir: “Herkes, bana dokunmayanyılan bin yıl yaşasın, diyordu. Müdür yardımcısınınyaptıklarını görmezden geliyorlar, hatta meşruolarak görüyorlardı.” (M1); “Okula başlamadanönce, okul hakkında bilgi almak için, telefon ettim.İdarecilerden biri “Buranın birçok sorunu var, senbu sorunların üstüne geldin” dedi. Görüşmeyegittiğimde ise “Siz buraya gelmeseydiniz başkalarıgelecekti.” dedi. Okulda matematik öğretmenineihtiyaç olduğunu, felsefe öğretmenine ihtiyaç olma-dığını söyledi. Onlara göre felsefe gereksiz bir dersti.Ben okula gelmeden dedikodum yapılmış ‘matematikgörünümlü felsefe öğretmeni gelecek’ demişler.”(M3) ve “Üst yönetimle arası iyi olanlar ya dabunu gelecekte bir fırsat olarak değerlendirmekisteyenler, zamanla üst yönetime daha çok yaklaşıpbenden uzaklaştılar. Üst yönetime iyi görünmek vebireysel olarak yararlanmak isteyenler mobbingkonusunda yönetime yardımcı oldular.” (M4).Katılımcılardan bazıları (M1 ve M4) yönetimtarzı-zayıf liderlik açısından mobbinge maruz

kaldıklarını belirtmişlerdir. Bir katılımcınıngörüşü şöyledir: “Kalite yöneticinin umurundadeğil, yeter ki koltuğuna zarar gelmesin. Eski yöne-ticiler yerlerine kirli kararları ve uygulamalarıgizleyebilecek yönetimlerin gelmesini sağlıyorlar.Kendi adamlarından oluşan bir kadro oluşturup,düzeni devam ettiriyor.” (M4).

c) Mobbingi uygulayana bağlı nedenler

Katılımcılar, mobbingi uygulayanın psikolojikdurumu, güç bağımlılığı, kişiliği, otoriter olma-sı, kıskançlığı, rekabet anlayışı, hırslı olması,önyargılı olması, çatışmadan hoşlanması, alan-da yetersiz olması, saygınlığını yükseltmeihtiyacı hissetmesi konularında benzer görüşbelirtmişlerdir. Bu alt temaya göre katılımcılartarafından vurgulanan bazı görüşler ise şöyle-dir;

Mobbing yapanın psikolojik durumu konu-sunda iki katılımcının (M1 ve M2) benzer gö-rüşleri olduğu görülmüştür. Bir katılımcı “Este-tik kaygıları olan biriydi, rahatsızlıklarını sık sıkifade ederdi. Kendisi ile barışık olmadığını düşünü-yorum. Çok zayıf, orta boylu, sürekli mavi lenstakan…, kompleksli biri. Gerçek göz rengini hiçgörmedim.” (M1) şeklinde psikolojik durumuvurgulamıştır. Katılımcılardan bazıları (M3, M4ve M5) önyargı nedeniyle mobbinge maruzkaldıklarını belirtmişlerdir. Bu konuda birkatılımcının görüşü (M3) şöyledir: “Kayıp birevrak vardı. Müdür önyargılıydı. Suçlandım. Ken-dimi savunmaya çalıştım, ama işe yaramadı... Benidinlemek istemedi.” Mobbinge uğrama nedeniolarak rekabet anlayışı konusunda, iki katılım-cının görüşü (M1 ve M2) benzer doğrultudabulunmuştur. Bu görüşlerden biri şöyledir:“A… okul müdürlüğünü uzun süre vekaleten yü-rüttü. Beni rakip olarak görüyordu, amacı beniortamdan uzaklaştırmaktı. Bir arkadaşıma “Sınav-dan, benden daha yüksek puan alırsa kahrolurum”demiş. Kendisinden beş puan yüksek aldım. Onunçalışma yılı benden fazla olduğu için A… okulumu-za atandı. Sınav döneminde bazı arkadaşlarımızı

Sakarya University Journal of Education 71arayarak “sakın bu okulu yazmayın, eğer bu okulagelirseniz burada çalıştığınıza pişman ederim”demiş.” (M2). Buna ek olarak mobbinge uğramanedeni olarak iki katılımcı (M3 ve M4) alandayetersizlik konusunda benzer görüş belirtmiş-lerdir.

Mobbing Uygulamalarının Türlerine İlişkinGörüşler

Bu alt problem doğrultusunda görüşme for-mundaki soru, "Mobbing sürecinde neler yaşa-dınız?” şeklindedir. Bu alt problem doğrultu-sunda alınan yanıtların analizi sonucunda beşalt tema ortaya çıkmıştır: iletişimi engelleme,sosyal ilişkilere saldırı, itibara saldırı, kişininyaşam kalitesi ve mesleki durumuna saldırı vekişinin sağlığına saldırı. Bu beş alt temayı oluş-turan kavramlar incelendiğinde mobbing mağ-durları tarafından en fazla vurgulanan nokta-nın, söylenti (M1, M3, M4 ve M5) ve mobbingmağdurunun dışlanması, olduğu görülmüştür(M2, M3, M4 ve M5).

a) İletişimi engellemek:

Katılımcılar iletişimi engellemek açısındanbağırma, eleştiri, ima, azarlama, hakaret ve kısıtla-ma konularında benzer görüş belirtmişlerdir.Bu alt temaya göre mobbing mağdurları tara-fından vurgulanan bazı görüşler ise şöyledir;

Katılımcılardan biri iletişimi engellemek açı-sından kısıtlayıcı davranışların kullanılmasını“Dekan bölüm toplantısı yapmamı istemiyordu.Bölümdeki hizmetli bile dekana habercilik yapıyor-du. Hizmetli, toplantıya başladığımda yönetimiarıyordu. Dekan gelip, toplantıyı kesiyordu.” (M4)şeklinde belirtmiştir. Bir başka katılımcı iletişi-mi engellemek açısından azarlamanın kullanıl-dığını belirtmiştir. Bu konuda görüşü şöyledir:“Çok sinirliydi. Okulun kurallarının değişeceğinibilmek onu gerginleştirmişti. Kendisine engel ola-mıyordu. Sınıfa sıra istediğim için beni azarlamayabaşladı. Daha sonra hiçbirini hatırlamadığını gör-düm.” (M3).

b) Sosyal ilişkilere saldırı:

Katılımcılar sosyal ilişkilere saldırı olarakmobberlerin gruplaşması ile sosyal iletişiminengellemesi, dışlama, arkadaşlarına zarar ver-me ve yok sayma davranışları konularındabenzer görüş belirtmişlerdir. Bu alt temayagöre mobbing mağdurları tarafından vurgula-nan bazı görüşler ise şöyledir;

Sosyal ilişkilere saldırı açısından katılımcılar-dan bazıları (M2, M3, M4 ve M5) dışlamanınkullanıldığını belirtmişlerdir. Bir katılımcınıngörüşü şöyledir: “Okula başladığımda, üç ayboyunca rehberlik odasında memur gibi oturmakzorunda kaldım. Diğer öğretmenlerle tanıştırılma-dım, beni memur zannetmişler, dışlandım. Kendimiçok değersiz hissediyordum, bana hiçbir iş verilmi-yor, hiç kimse benimle konuşmuyordu.” (M3).

c) İtibara saldırılar:

Katılımcılar itibara saldırı olarak taklit, itibarınıdüşürme, kararını yok sayma, söylenti, karala-ma, davranışın kontrol edilmesi, itimatsızlık,akıl hastası gibi davranma, açık arama ve dalgageçme davranışları konularında benzer görüşbelirtmişlerdir. Bu alt temaya göre mobbingmağdurları tarafından vurgulanan bazı görüş-ler ise şöyledir;

İtibara saldırılar açısından katılımcılardanbazıları (M1, M3, M4 ve M5) söylenti konusun-da benzer görüş belirtmişlerdir. Bir katılımcıla-rın görüşü şöyledir: “Karalama kampanyası dü-zenlendi. Hatalı bir uygulamanın düzeltilmesikonusunda bir dilekçe yazdım. Yazdığım dilekçekonusunda asılsız bir söylenti yayıldı. Siyasal bireylem gerçekleştirdiğim iddia edildi. Bana “Senbildiri yazmışsın, dağıtıyormuşsun, insanlarıayartmaya çalışıyorsun” dendi. Arkasından görev-den alındım. Geçici görevlendirme ile başka birfakülteye gönderildim.” (M5). Akıl hastası gibidavranma konusunda bir başka görüş şöyledir:“Müdürle dokuz yıldır birlikte çalışıyorduk. Dahaönce, her yerde benim çalışmalarımı överken, şimdi


onları kandırmak ve hiç çalışmamakla suçluyordu.“Ben, sana göstereceğim, sana soracağım. Sen has-tasın, hasta ruhlusun, bir avuç ilaç kullanıyor-sun,… diyordu.” (M2) şeklinde görüşünü be-lirtmiştir.

d) Mesleki duruma saldırılar:

Katılımcılar mesleki duruma saldırılar açısın-dan görev yerini değiştirme, üst birimlere-yasalprosedürlere ulaşmayı engelleme-özgüvenietkileyecek işler verme, görevinden alınma,görev vermeme, eşyaya zarar ve çalışmalarınengellenmesi konusunda benzer görüş belirt-mişlerdir. Bu alt temaya göre mobbing mağ-durları tarafından vurgulanan bazı görüşler iseşöyledir;

Görev vermeme konusunda, katılımcılardanbazıları (M3, M4 ve M5) benzer görüş belirtmiş-lerdir. Bir katılımcının görüşü şöyledir: “Görevdağılımında önemli işler diğer müdür yardımcısınaverildi. Bana sekreterya işleri, tahakkuk işleri veril-di.” (M3). Görevden alınma konusunda ise üçkatılımcının (M4, M3, M5) görüşleri benzerdir.Bir katılımcı (M4) “Benim atanmam gerekenkadroya kısa bir süre sonra biri atandı. Hatta üni-versite dışından, alanla ilgili olmayan birilerinekadro için teklifte bulunulduğunu öğrendim.” Eko-nomik zarar konusunda ise, bir katılımcı “Be-nim yokluğumda odama birkaç kez girilip ortalığındağıtıldığını gördüm.” (M4) şeklinde görüş belir-tirken aynı katılımcı yasal prosedürlere ulaş-mayı engelleme konusunda “Dört yıldır rektör-den bir randevu bile alamadım, bölüme kadro talebidilekçesi verdim. Bölüm kurulu, dilekçemi bir üstyönetime iletmedi. Altı ay bekledim, altı ay sonra birdilekçe daha verdim. Gelen yanıt aynıydı.” (M4)şeklinde başka bir görüş belirtmiştir.

e) Sağlığa saldırılar:

Katılımcılar sağlığa saldırılar olarak iş yükünüarttırma, fiziksel şiddet ve tehdit konusundabenzer görüş belirtmişlerdir. Bu alt temaya

göre mobbing mağdurları tarafından vurgula-nan bazı görüşler ise şöyledir;

Katılımcılardan bazıları (M1 ve M2) fizikselşiddetin kullanıldığını belirtmiştir. Bu konudabir katılımcının görüşü şöyledir: “Müdür yar-dımcısı beni birçok şeyle itham etti,… “Seni buokulda istemiyorum, istifanı yaz, burada seni çalış-tırmam, seni huzursuz edeceğim,” tehditlerinisavuruyordu... Okul müdürü üstüme yürüdü.Herkes toplandı. Bana atılmaya çalışan tokadı, arayagiren bir bayan arkadaş yedi.” (M2). İş yükünüartırma konusunda bir katılımcının görüşü iseşöyledir: “…Tez danışmalığım çoktu, ders saatim20’yi geçiyordu. Bu amaçla dilekçe vermiştim. Uy-gun bulunursa, lisans dersi almak istemediğimibelirttim… Dilekçem hem dikkate alınmadı, hem deistemediğim bölümlerde derslerime ek olarak 16-18saat ders yüklendi.” (M5)

Mobbingle Baş Etme Yöntemlerine İlişkinGörüşler

Bu alt problem doğrultusunda görüşme for-mundaki soru, "Mobbingle baş etmek için neleryaptınız?” şeklindedir. Bu alt problem doğrul-tusunda alınan yanıtların analizi sonucunda üçalt tema ortaya çıkmıştır: bireysel baş etmeyöntemleri, hukuksal mücadele ve farkındalıkgeliştirme yöntemleri. Bu üç alt temayı oluştu-ran kavramlar incelendiğinde mobbing mağ-durları tarafından en fazla vurgulanan nokta-nın, kaçınma (M1, M2, M3, M4 ve M5) ve pay-laşma- sosyal etkileşim yöntemi (M1, M2, M3ve M4) olduğu görülmüştür.

a) Bireysel baş etme yöntemleri:

Katılımcılar bireysel baş etme yöntemleri açı-sından paylaşma-sosyal etkileşim, savunma, ka-çınma, psikolojik destek alma, itaat, gizleme, yoksayma, gruptan yardım talebi, kişisel gelişim, karşıçıkma, eylemsizlik, önemsememe ve iletişim, vb.konularında benzer görüş belirtmişlerdir. Bualt temaya göre mobbing mağdurları tarafın-dan vurgulanan bazı görüşler ise şöyledir;

Sakarya University Journal of Education 73Kaçınma davranışının kullanılması konusunda,tüm katılımcılar benzer görüş belirtmişlerdir.Bazı katılımcıların görüşleri şöyledir: “Öğret-men arkadaşlarımı evime davet ettim. Kendisinidavet etmedim. Çünkü özel hayatımda onu yaşamakistemedim…... Ondan kaçmak için uzun süre raporkullandım, okula gitmek istemedim.” (M1), “Buortamda birikimimi yeterince değerlendiremeyece-ğime karar verdim. Bu yüzden emekli oldum.” (M5)ve “Normalde çok aktiftim. Bu süreçte hiçbir şeyebulaşmadım. Okulda genelde okul müdürünü gör-memeye çalışıyordum. Görev saatinde geliyor,odamdan çıkmıyordum.” (M2). Katılımcılardanbazıları ise paylaşma-sosyal etkileşim (M1, M2,M3 ve M4) ve psikolojik destek (M1 ve M3)yöntemlerini kullandıklarını belirtmişlerdir.Bazı katılımcıların görüşleri şöyledir: “Eşim çokdestek oldu, motive etti. Hem maddi hem maneviyönden yanımdaydı… yaşadıklarımı arkadaşımlapaylaşıyordum.” (M3). “Bu süreçte, çok üzüldüm.Psikolojik yardım almak zorunda kaldım. Anti-depresan kullandım.” (M1) şeklinde belirtmiştir.İki katılımcı (M1 ve M3) ise yaşadıkları duru-mu gizlemeye çalıştıklarını belirtmişlerdir.Katılımcılardan bazıları kişisel gelişim yönte-mini kullandıklarını belirtmişlerdir. Bu konudabir katılımcının görüşü şöyledir: “Yüksek lisansyapmak istiyordum. Sürekli bir şeyler okuyor, öğ-renmeye çalışıyordum... Kişisel gelişim kitaplarıokuyordum. Nerde yanlış yapıyorum, kendimdeneleri değiştirebilirim diye düşünüyordum.” (M3).Katılımcılardan bazıları (M2 ve M3) gruptanyardım alma konusunda görüş belirtmişlerdir.

b) Hukuksal mücadele

Katılımcılar mobingle baş etme yöntemleriaçısından dava etme, üst yönetime başvurma veveri toplama konularında benzer görüş belirt-mişlerdir. Bu alt temaya göre mobbing mağ-durları tarafından vurgulanan bazı görüşler iseşöyledir;

Katılımcılardan bazıları (M1 ve M4) dava etmeyönteminin kullanılması konusunda benzer

görüş belirtmişlerdir. Bazı katılımcıların görüş-leri şöyledir: “İdari mahkemeye başvurdum. Haklıbulundum. Okula bir ceza geldi. Karar durdurul-du.” (M1) ve “Akademik yapılanmanın, en üstyönetim birimlerine, çeşitli üniversitelerin rektör-lüklerine, siyasi ve idari en üst makamlara,parlementoya gittim, hiçbirinden bir sonuç alama-dım.” (M4). Hukuksal mücadeleyi başlatmakiçin veri toplama konusunda bir katılımcı görü-şü şöyledir: “Elimde deliller olsun diye, tarih tarihsöylediklerini kaydediyordum… Okuldan gidemez-sem yasal yollara başvuracaktım ya da istifa edecek-tim, fakat müdür oldum.” (M2). Katılımcılardanbazıları (M1, M2, M3 ve M4) üst yönetimebaşvurma yöntemini kullandıklarını belirtmiş-lerdir. Bu konuda bir görüş şöyledir: “İlçe millieğitim müdürüne durumu anlattım. Bir çözümbulmadı. Daha çok arkamda durmasını beklerdim.“Sınavlar olacak onlara gir”, sonra bir çözüm bulu-ruz, dedi.” (M2).

c) Farkındalık geliştirme:

Mobbingle baş etme yöntemleri açısından katı-lımcılardan bazıları (M2 ve M3) farkındalıkgeliştirme yönteminin kullanılması konusundabenzer görüş belirtmişlerdir.

Mobbing Uygulamalarının Olumsuz Etkileri-ne İlişkin Görüşler

Bu alt problem doğrultusunda görüşme for-mundaki soru, “Mobbing uygulamalarınınolumsuz etkileri nelerdir?” şeklindedir. Bu altproblem doğrultusunda alınan yanıtların anali-zi sonucunda dört alt tema ortaya çıkmıştır:bireysel etki, ailevi etki, örgütsel etki ve top-lumsal etki. Bu üç alt temayı oluşturan kavram-lar incelendiğinde mobbing mağdurları tara-fından en fazla vurgulanan noktaların, kapasitealtı çalıştırılma (M1, M2, M3, M4 ve M5), aile-nin huzurunun bozulması (M1, M2, M3 ve M4)ve psikolojik etki (M1, M2, M3 ve M4) olduğugörülmüştür


a) Bireysel olumsuz etki

Katılımcılar mobbing uygulamalarının olum-suz etkileri açısından bireysel etkiler olarak fizik-sel zarar, psikolojik etki, stres, arkadaşlıklarınkaybı, kaza masrafları, ilaç giderleri ve kapasitealtı çalıştırılma konularında benzer görüş be-lirtmişlerdir. Bu alt temaya göre mobbingmağdurları tarafından vurgulanan bazı görüş-ler ise şöyledir;

Bireysel olumsuz etkiler açısından tüm katılım-cılar kapasite altı çalıştırılma konusunda ben-zer görüş belirtmişlerdir. Bir katılımcılarıngörüşü şöyledir: “Okula çok isteksiz gidiyordum.Hiç bir şey yapmak istemiyordum. Önceden pazar-tesi sendromu nedir bilmezdim. Her günüm send-rom oldu. Okuldan kaçmak için her yola başvur-dum, çalışkanlığın devlet okulunda beş para etmedi-ğini öğrendim.” (M2) ve “Alandaki birikimimikullanamadım. Çalışmalarımı engellediler, kitapprojem vardı, onu engellediler, rektör müdahale etti.Derse giriyorum aklım sorunlarda, kafam hep dağı-nık,...” (M4). Fiziksel zarar konusunda katılım-cılardan bazıları (M1, M2 ve M3) görüş belirt-mişlerdir. Bir katılımcının görüşü şöyledir:“Israrına dayanamayıp sigara içmeye başladım. Eşitarafından taciz edildim. Eşi ile tokalaşırken, elimi okadar sıktı ki elimdeki yüzükler parmaklarıma battıve parmaklarım kanadı.” (M1). Psikolojik olum-suz etkiler konusunda ise dört katılımcı (M1,M2, M3 ve M4) benzer görüş belirtmiştir. Birkatılımcının görüşü şöyledir: “Yüzümün ifadesikötü, rengim kaçıktı. Kendimi mutsuz, umutsuz veçok değersiz hissediyordum. Sürekli stresliyim.Kişisel bakımımı, bir dönem aksattım, makyaj yap-mak istemiyordum, giyinmek istemiyordum.” (M3).Bir başka katılımcının, maddi kayıp konusun-daki görüşü ise “Arabama, molotof kokteyli attırdı.Polis geldi, tutanak tutuldu. Arabam yandı.” (M1)şeklindedir.

b) Ailevi olumsuz etki

Katılımcılar mobbing uygulamalarının olum-suz etkileri açısından ailevi etkiler olarak çocukla-

ra etki, aile ile çatışma ve ailenin huzuru (M1, M2,M3 ve M4) konularında benzer görüş belirtmiş-lerdir.

c) Örgütsel olumsuz etki

Katılımcılar mobbing uygulamalarının olum-suz etkileri açısından örgütsel etkiler olarak izinalımı, düşük iş kalitesi, yasal işlem/dava mas-rafları, erken emeklilik, kurumsal saygınlığındüşmesi, hastalıklı kurum, kısıtlanmış yaratıcı-lık konularında benzer görüş belirtmişlerdir.Bu alt temaya göre mobbing mağdurları tara-fından vurgulanan bazı görüşler ise şöyledir;

M1, M2 ve M3 kodlu katılımcılar kurumsalsaygınlığın düşmesi konusunda benzer görüşbelirtmişlerdir. Bir katılımcının görüşü şöyle-dir: “Müdür bey bir öğretmeni bağırıp çağırarakazarlamıştı. Öğretmen sendikalı olduğu için sendikayetkilileri görüşmeye gelince müdür bey geri çekil-di.” (M2). Başka bir katılımcı ise “İlçe milli eği-tim, okulla ilgili şikayetler ulaşınca sorunlar oldu-ğunu anladı. Müdür yardımcısına (müdür yetkili)görevinden ayrılması gerektiği söylendi.., okulunöğrencisi azaldı,…. Okulun kurumsal imajı zede-lenmişti.” (M3). Katılımcılardan bazıları ise (M1,M2 ve M4) hastalıklı kurum konusunda benzergörüş belirtmişlerdir. Bu konuda bir katılımcı-nın görüşü şöyledir: “Kurumda birçok kişi olum-suz etkilendi. Organizasyon yaptığımızda, bizeengel olurdu. Okulda iki grup öğretmen oluştu,korkusundan yanında olanlar ve uzak duranlar.Öğretmenleri evime davet ettiğimde 5-6 kişi korku-sundan gelemedi.” (M1).Personel hareketi sıklaş-tığı için uzmanlık kaybı konusunda ise bazıkatılımcılar (M2, M4 ve M5) benzer görüşlersunmuşlardır.

Tartışma

Mobbing mağdurlarının, mobbinge maruzkalmalarının nedenlerine ilişkin verdiği yanıt-lar mobbing mağdurlarının kendisine, kurum-ortam ve uygulayana bağlı nedenler şeklindegruplandığını göstermiştir. Koç ve Bulut’a

Sakarya University Journal of Education 75(2009) göre, MEB’e bağlı özel öğretim kurumla-rında çalışan öğretmenler daha fazla mobbingemaruz kalmaktadır. Mercan’a (2007) göre öğ-retmenlerin kendilerini yenileyememeleri ne-deniyle mobbinge maruz kalmaktadırlar. Araş-tırmalara göre üstlerin astlarına uyguladıklarımobbing oranı, aynı seviyedeki çalışma arka-daşından veya astından daha yüksektir(Einarsen, 1999; Kök, 2006; O’Moore ve arka-daşları, 2003). Bunun yanında Çobanoğlu’a(2005) göre mobbing mağdurları, duygusalzeka açısından oldukça gelişmiş insanlardır.Mağdurların yüksek korku ve endişe düzeyleri,hakkını aramaktan ve kendini savunmaktançekinen ve çatışmadan kaçan, dürüst ve iyiniyetli kişiler olduğunu göstermektedir(Aquino ve Byron, 2002). Yücetürk (2003) isemağdurların; zeki, yetenekli, yaratıcı, başarıyönelimli, dürüst, güvenilir ve politik davran-mayan kişiler olduğunu işaret etmektedir. Birbaşka araştırma, mağdurların işini çok iyi ya-pan, çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam vebunlardan ödün vermeyen, dürüst, güvenilirve işleriyle özdeşleşen (Zapf, 1999) kişiler ol-duğunu göstermektedir. Öte yandan araştırma-lara göre, mobbing davranışı sergileyen kişilerkendine güveni olmayan, kıskanç, kuşkucu ve,kendi eksikliklerinin telafisi için yıldırmayabaşvuran güçsüz ve korkak insanlardır (Öztürkve arkadaşları, 2007; Leymann, 1996). Yılmaz,Özler ve Mercan’ın (2008) araştırmasına göremobbingin nedenlerinden biri kötü örgüt ikli-midir. Agervold’a (2007) göre eğitim düzeyinerağmen zayıf sosyal iklime sahip ve saldırgankültürlerde çok önemli oranlarda iş yeri tacizdavranışı sergilenebilmektedir. Bazı araştırma-lara göre mobbingin, sosyo-kültürel etkenlerebağlı olduğu bulunmuştur (Timmerman veBajeme, 2000; Kök, 2006). Zapf (1999) isemobbinge neden olarak örgütü, sosyal gruplarıve mağdurun sahip olduğu özellikleri belirle-miştir. Bu çalışma ve alanyazın doğrultusundaelde edilen bulgular, mobbingi ortaya çıkaran

nedenlerin, yöneticiler tarafından etkili birşekilde çözümlenemediğini göstermektedir. Busonuç, yöneticilerin etkili liderler olamaması vebireylerde etik kültürün oluşturulamamasın-dan kaynaklanabilir.

Mobbing mağdurlarının, mobbing uygulamala-rının türlerine ilişkin verdiği yanıtlar iletişiminengellemesi ile sosyal ilişkilere, itibara, meslekiduruma ve sağlığa saldırı şeklindedir. Bu ko-nuda Yıldırım ve Yıldırım’a (2006) göre, en çokgörülen mobbing davranışları başkasını kü-çümseme, suçlama ve sürekli kontrol etmedavranışlarıdır. Akı’ya (2006) göre, Türkiye’desindirme, yıldırma, yalıtma ve aşağılama yo-luyla kişiyi işten çıkarmaya zorlama bir yöne-tim biçimi olarak benimsenmektedir. Bazı araş-tırmalara göre, mobbing daha çok öğretmenle-rin yaşam kalitesini düşürmeye yöneliktir (Koçve Bulut, 2009; Çalışkan, 2005; Tarhan, 2004).Cemaloğlu ve Ertürk’ün (2008) araştırmasınagöre ise kendini gösterme ve iletişim, sosyal ilişki-ler, itibara saldırı, yaşam kalitesi ve mesleki durumboyutlarında, yıldırma eylemi görülmektedir.Yukarıda ele alınan alanyazından ve bu araş-tırma sonucundan elde edilen bulgulara göre,mobbingte amaç, mağdurun itaat etmesininsağlanmasıdır. Bu nedenle mobbing uygulayı-cıları, amaca ulaşmak için birçok yöntemibirarada kullanmaktadırlar. Mobbingin uygu-landığı kurumlarda birçok yöntemin rahatlıklakullanılabilmesi, şeffaf yönetim ve etkili dene-tim yapılarının kurulamadığının ve mobbingkonusunda farkındalık geliştirilemediğiningöstergesi olabilir.

Mobbing mağdurları, mobbing uygulamalarıy-la baş etmede, bireysel baş etme, hukuksalmücadele ve farkındalık geliştirmeyi kullan-maktadır. Bir başka araştırmaya göre, mağdur-lar, mobbing davranışlardan kaçınma yollarıolarak daha özenli-yoğun çalışma, organizeolma, üstü ile yüz yüze konuşmayı tercih et-mektedirler (Yıldırım ve Yıldırım, 2006). Koç ve


Bulut’a (2009) göre ise mağdurlar istifa etme,işten çıkarılma, sorunu bilmezden gelme ve budurumu üst yönetim iletme gibi yöntemlerikullanmaktadırlar. Bunun yanında Samancı’ya(2001) göre, mağdurlar mobbingi, kabul etmek-te, şikâyet konusu yapmamakta ve çatışmadankaçınmayı tercih etmektedirler. Ulaşılanalanyazın ve bu araştırmanın sonuçları dikkatealındığında mobbing mağdurlarının, baş etmeyöntemlerini etkili kullanamadıklarını göster-mektedir, bu sonucun nedeni de çalışanlarınçatışma çözme yöntemlerini bilmemesi, hukuk-sal mücadele yollarının yeterince açık olmama-sı veya psikolojik şiddeti önleyen yasalarınhenüz var olmaması olabilir.

Bu araştırma bulgularına göre, mobbing sonu-cu bireysel, ailevi ve örgütsel olumsuz etkileryaşanmaktadır. Bir başka araştırmaya göre,mobbing sonucu; yorgunluk, stres, iştah kaybıve baş ağrısı gibi fiziksel bozukluklar ve psiko-lojik rahatsızlıklar görülmektedir (Yıldırım veYıldırım, 2006). Koç ve Bulut’a (2009) göremobbing sonucu, istifa etme ve işten çıkarılmagibi olumsuz etkiler yaşanmıştır. Bir başkaaraştırmanın sonucuna göre, mağdurlarda,endişe hali, depresyon ve psikosomatik şikayet-ler gelişmektedir (Tınaz, 2006). Mobbinginailevi olumsuz etkisi konusunda, Samancı(2001) iş yerinde baskı sonucu tedavi görenbirçok hasta bulunduğunu ve işyerinde yaşanı-lan sıkıntıların, aile ilişkilerinin bozulmasınaneden olduğunu belirtmektedir. Mobbinginörgütsel olumsuz etkisi konusunda, Tolan(1981), mobbingin mağduru, tüm örgütselkural ve süreçlere karşı yabancılaştırdığını,mağdurun yaratıcılıklarını azalttığını, motivas-yonunu düşürdüğünü, kuşkulu, sinirli, güven-siz bir hale getirdiğini, belirtmektedir. Araştır-malar, tıbbi olumsuz etkiler konusunda dep-resyon, kaygı, düşük motivasyon, konsantras-yon bozukluğu, obsesyon, suçluluk duygusuve stres bozukluğu gibi rahatsızlıklar yaşandı-ğını belirtmektedirler (Tolan, 1981; Zapf, 1999).

İlgili alanyazındaki bazı araştırmalara ve buçalışmadaki bulgulara göre mobbing mağdur-larının, mobbingin üstesinden gelemedikleriiçin beden ve ruh sağlıklarında ağır sonuçlaryaşadıkları görülmektedir. Bunun da örgütünverimliliğinin düşmesinde önemli bir etkenolduğu söylenebilir.

Sonuç

Bu çalışmada, eğitim kurumlarında karşılaşılanmobbing (yıldırma) uygulamalarına ilişkinmağdurların görüşleri belirlenmeye çalışılmışve bu süreçte yaşadıkları sorunlar incelenmiş-tir. Bu çalışmadan elde edilen temel bulgu,mağdurların, mobbing sürecinin temel noktala-rı açısından benzer bakış açısına sahip oldukla-rıdır. Ancak alt temalar açısından mobbingmağdurlarının görüşlerinin çeşitlilik gösterdiğigörülmektedir.

Mobbing mağdurlarının mobbingin nedenleri-ne ilişkin verdikleri yanıtlar, kendilerine, ku-ruma-ortama ve mobbingi uygulayana bağlınedenler olarak sınıflanmıştır. Mobbing uygu-lamalarının türleri ise iletişim oluşumunu en-gelleme ile sosyal ilişkilere, itibara, meslekidurumuna ve sağlığa saldırılar olarak sınıflan-mıştır. Mobbing mağdurlarının mobbing uygu-lamalarıyla baş etme yöntemlerine ilişkin yanıt-ları bireysel baş etme, hukuksal mücadele vefarkındalık geliştirme, olarak sınıflanmıştır.Mobbing mağdurlarının mobbing uygulamala-rının olumsuz etkilerine ilişkin verdiği yanıtlarda bireysel, ailevi ve örgütsel olumsuz etkisi,olarak sınıflanmıştır. Bireysel etkiden toplum-sal bir zarara kadar salgın halini alabilenmobbingin önlenmesi ve “bir insan hakkı ihla-li” olan suçun işlenmemesi için bu araştırmabulguları doğrultusundaki öneriler şunlardır:

1-Mobbing sonucu bireyin maruz kalacağızararların azaltılması ve bu süreci atlatıp gele-ceğe daha sağlıklı ulaşabilmesi amacıyla psiko-lojik destek sağlanması, hukuksal mücadele

Sakarya University Journal of Education 77yollarının açılması ve kişisel gelişim yollarıdesteklenebilir.

2-Örgütsel baş etme yolları olarak;

-mobbingi ortadan kaldıracak paylaşımcı birörgüt kültürü geliştirilebilir.

-insan kaynağının doğru ve etkin kullanımıaçısından mobbingin kurumsallaşmasına engelolunacak ve mobbing mağdurlarına psikolojikdestek verecek birimler kurulabilir,

-örgüt yapılanmasındaki (yatay ve dikey) sü-reçler belirlenip görev tanımları ve nesnel birişbölümü yapılabilir,

3-Toplumsal baş etme yolları olarak; toplumsalfarkındalık geliştirilmesi, sağlık kurumlarında

“danışma ve destek birimleri” oluşturulması,moberleri cezalandıracak, caydıracak yasalar.gibi hukuksal düzenlemelerin yapılması, sen-dikalar, vakıflar ve meslek örgütlerinin, insankaynakları bölümlerinin, yöneticilerin ve çalı-şanların, mobbing konusunda bilinçlendirilme-si sağlanabilir.

4. Mobbingi engelleme konusunda, eğitim,yönetim, sağlık, psikoloji ve hukuk gibi alan-larda disiplinler arası çalışmalar yapılabilir.

5. Mobbing hakkında daha zengin açıklamalaryapabilmek için benzer araştırmalar, farklıkurumları kapsayacak ve farklı araştırma yön-temlerini kullanacak biçimde gerçekleştirilebi-lir.

KaynakçaAgervold, M. (2007). Bullying at Work: a Discussion of Definitions and Prevalence, Based on an

Empirical Study, Scandinavian Journal of Psychology. 48, 161–172

Aquino K. and Byron K. (2002). Dominating Interpersonal Behavior and Perceived Victimization inGroups: Evidende for a Curvilinear Relationship, Journal of Management, 28 (1),69-87.

Akı, I. (2006). İşyerindeki Stresin Gizli Kaynağı: Zorbalık ve Duygusal Taciz. http://bilgipasajı.com. adresin-den erişildi.

Browne, M. N. and Smith, M. A. (2008). Mobbing In the Workplace: The Latest İllustration of PervasiveIndividualism in American Law, Employee Rights and Employment Policy Journal, 12, 131-161

Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2009). Örnekleme Yöntemle-ri Bilimsel Araştırma Yöntemleri Kitabı Sunusu,

http://msbay.files.wordpress.com/2009/10/9-hafta-arastirmalarda-ornekleme.pdf adresinden erişildi.

Cemaloğlu, N. ve Ertürk, A. (2008). Öğretmen ve Okul Müdürlerinin Maruz Kaldıkları YıldırmanınYönü. Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Başkanlığı, Bilig Dergisi. 46, 67-86

Cemaloğlu, N. ve Kılınç, A. Ç. (2012). İlköğretim Okulu Yöneticilerinin Etik Liderlik Davranışları ileÖğretmenlerin Algıladıkları Örgütsel Güven ve Yıldırma Arasındaki İlişki. Eğitim ve Bilim. 37(165). 137-151

Çalışkan, O. (2005). Turizm İşletmelerinde Çalışanlara Yapılan Yıldırma Davranışları. YayınlanmamışYükseklisans Tezi. Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Mersin.

Çobanoğlu, Ş. (2005). Mobbing; İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele Yöntemleri. Timaş YayınlarıPsikoloji Dizisi, 34-35

Einarsen, S. (1999). The Nature and Causes of Bullying at Work. International Journal of Manpower, 20(1/2), 16-27.

Eser, O. (2006). Mobbing Kavramının Türkçe Serüveni. http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20DILI/oktay_eser_mobbing_kavrami.pdf adresinden erişildi.


Koç, M. ve Bulut, H. U. (2009). Ortaöğretim Öğretmenlerinde Mobbing: Cinsiyet Yaş ve Lise Türü De-ğişkenleri Açısından İncelenmesi. International Online Journal of Educational Sciences, 1 (1), 64 - 80

Kök, S. B. (2006). İş Yaşamında Psiko-Şiddet Sarmalı Olarak Yıldırma Olgusu ve Nedenleri. Sosyal Bilim-ler Enstitüsü Dergisi. 13, 434-448

Leymann, H. (1996). The Content and Development of Mobbing at Work, Europen Journal of Work andOrganizational Psychology, 5 (2), 165-184.

Leymann, H. (2000). What is PTSD? The Mobbing Encyclopedia.http://www.leymann.se/English/15100E.HTM. adresinden erişildi.

Mercan, N. (2007). Örgütlerde Mobbing’in Örgüt İklimiyle İlişkisine Yönelik Bir Araştırma Yayımlan-mamış yüksek lisans tezi. Dumlupınar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme AnabilimDalı. Kütahya.

Ocak, S. (2008). Öğretmenlerin Duygusal Tacize (Mobbinge) İlişkin Algıları (Edirne İli Örneği). Yayımlanma-mış Yüksek Lisans Tezi. Trakya Üniversitesi. Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Bilimleri AnabilimDalı, Eğitim Yönetimi, Teftişi, Planlaması ve Ekonomisi Bilim Dalı. Edirne

O’Moore, M. and etc, (2003). The Rates and Relative Risks of Workplace Bullying in Ireland a Country ofHigh Economic Growth, International Journal Management and Decision Making, 4 (1), 82-95.

Otrar, M. ve Özen, B. (2009). Rehber Öğretmenlerin Okul Ortamında Algıladıkları Yıldırma Davranışla-rı. İş Ahlakı Dergisi. 2 (3), 97-120,

Özturk H., Sökmen S., Yılmaz, F. ve Çilingir, D. (2007). Measuring Mobbing Experiences of AcademicNurses: Development of a Mobbing Scale‟, American Academy of Nurse Practitioner, 439-443

Samancı, A. Y. (2001) Taciz, depresyon, istifa... (in Turkish).www.radikal.com/tr/2001/01/22/yasam/01tac.shtml adresinden erişildi.

Tarhan, N. (2004). Psikolojik Savaş; Yıldırmawww.ailem.com/templates/news/detail/detail11.asp?id=6801 adresinden erişildi.

Tigrel, E. Y. ve Kokalan, O. (2009). Academic Mobbing in Turkey. International Journal of Human andSocial Sciences. 4 (10). 716-724

Tınaz, P. (2006). İşyerlerinde Psikolojik Taciz (Mobbing). Beta Basım Yayım: İstanbul.

Timmerman G. and Bajeme C. (2000). The Impact of Organizational Culture on Perceptions andExperiences of Sexual Harassment, Journal of Vocational Behavior, 57, 188-205.

Tolan, B. (1981). Çağdaş Toplumun Bunalımı: Anomi ve Yabancılaşma. Ankara: İktisadi ve Ticari İlimleriAkademisi Yayınları.

Tutar, H. (2004). İşyerinde Psikolojik Şiddet Sarmalı: Nedenleri ve Sonuçları. Yönetim Bilimleri Dergisi. 2(2), 101-128

Türnüklü, A. (2000). Eğitim Bilim Araştırmalarında Etkin Olarak Kullanılabilecek Nitel Araştırma Tek-niği: Görüşme. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 24, 543-559

Ünver, G., Bümen, N. T. ve Başbay, M. (2010). Ortaöğretim Alan Öğretmenliği Tezsiz Yüksek LisansDerslerine Öğretim Elemanı Bakışı: Ege Üniversitesi Örneği. Eğitim ve Bilim Dergisi, 155 (35), 63-77.

Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2003). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınları

Yıldırım, A. ve Yıldırım, D. (2006). Mobbing in the Workplace by Peers and Managers: MobbingExperienced by Nurses Working in Healthcare Facilities in Turkey and its Effect on Nurses, InClınıcal Nursıng Journal of Clinical Nursing, 1144-1149

Yılmaz, A., Özler, D. E. ve Mercan, N. (2008). Mobbing ve Örgüt İklimi ile İlişkisine Yönelik Ampirik BirAraştırma. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi. 7 (26), 334-357.

Sakarya University Journal of Education 79Yılmaz, K. ve Altınkurt, Y. (2011). Göreve Yeni Başlayan Özel Dershane Öğretmenlerinin Kurumların-

daki Çalışma Koşullarına İlişkin Görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11 (2), 635-650.

Yücetürk, E. E. (2003). Bilgi Çağında Örgütlerin Görünmeyen Yüzü: Mobbing,http://www.bilgiyonetimi.org. adresinden erişildi.

Zapf, D. (1999). Organisational, Work, Group Related and Personal Causes of Mobbing/Bullying atWork, International Journal of Manpower, 20 (1/2), 70-85

Extended AbstractMobbing creates many negative results in terms of both organizations and staff. Mobbing is becoming amajor social problem as it engenders a business life where happy individuals and labor peace do notexist. In this context; it is of utmost important to have awareness, to determine causes, and measures ofthis phenomenon, which can lead to serious negative results at the individual and organizational andeven social level. In educational institutions, there are only a limited number of studies carried onmobbing as an obstacle for healthy business life in organizations. This study tries to make a realisticassessment about practices of mobbing and offers precautions against them. With this study it isexpected to contribute to the field by filling this important gap. In this sense, the aim of the research is todetermine mobbing implications encountered in educational institutions and to develop some possiblerecommendations for future studies in the light of findings.

This study is a qualitative research and a semi structured interview is used. Participants are composedof instructors working in different education institutions. Purposive sampling method is used in thestudy. Draft of the semi structured interview form gets the final form through with the expert opinions.In the study, internal validity is obtained by examining of experts, confirmation of participants andmaking the interviews in a long time interval. External validity is obtained by detailed description. Also,by consistency examining, internal reliability is obtained and by confirmation examination made bythree experts, external reliability is obtained. For the data analysis, descriptive and content analysismethods are used.

According to the views related to the causes of mobbing, the participants mentioned similar opinions:for individual reasons such as career promotion, intellectual knowledge, value system, openness todevelopment, ignorance about mobbing, social personality, etc.; for institutional-environmental reasons:such as having financial gain, management style-weak leadership, negative corporate culture, etc.; forthe reasons related to mobbing practitioners: such as mobber’s being addicted to power, authoritarian,competitive, prejudice, lacking professional skills in the field, feeling the need to enhance the prestige,etc..

According to the views on types of mobbing implications, the participants mentioned similar opinionswhich can be grouped as blocking communication such as yell, sarcasm, scolding, insults, restrictionand etc.; an attack to social relations such as blocking social communications due to grouping ofmobbing practitioners, exclusion, to hurt and to ignore friends etc.; an attack on reputation such as toreduce the reputation, to propagate rumors, to slander, to act like a mental patient, make fun of and soforth; an attack to professional status such as relocation, obscuring access to the authorities, notassigning, damaging personal belongings etc.; an attack to health such as increasing the workload,physical violence and threats and so on.

According to the views on methods of coping with mobbing, participants mentioned similar opinionsabout individual strategies such as sharing, avoidance, psychological support, concealment, a requestfor assistance from the group, personal development etc., the legal struggle: such as suing, complainingto the upper management and data collection and awareness-developing and so on. According to the


views of the adverse effects of mobbing practices, the participants mentioned similar opinions aboutindividual effects: such as physical harm, psychological impact, stress, economic damage etc.; familyeffects: such as affects to children, family conflict and family peace and so forth.; organizational effects:such as getting permission, low job quality, legal action / lawsuit costs, early retirement, declining ofinstitutional prestige, infected institutions etc.

According to victims of mobbing, themes of causes of mobbing were personal, institutional-environment causes and causes about mobbing practitioners. Types of mobbing were determined asattacking to social relations with blocking the formation of communication, attacking to reputation,attacking to professional situation, and attacking to personal healty. According to victims of mobbingthe ways of coping with mobbing were the ways of individual coping with, the ways of legal struggle,and the way of developing of awareness. The victims of mobbing expressed that effects of negative ofmobbing were individual effects, familiar effects and organizational effects.

The findings of this study and literature reveal that the causes of mobbing have not been resolvedeffectively by managers. Mobbing practitioners use together many methods to achieve their goal. Usingvarious mobbing methods easily may indicate that a transparent management and effective supervisionstructure have not been established and awareness about mobbing has not developed either. It isobserved that victims of mobbing experience severe mental and physical health problems as aconsequence of not being able to apply effective methods for coping with mobbing. It can be said thatthis finding is an important factor in decrease of the efficiency of the organization as well.

In this study, views of victims subject to mobbing implications in educational institutions are identifiedand problems encountered by these victims in the mobbing process are investigated. The main findingof this study shows that the views of victims of mobbing have similarities in terms of the main points ofmobbing. However, these views of victims of mobbing display certain diversity in terms of sub-themes.Mobbing implications have harmfull effects both individual and social. Because mobbing can get thesituation of epidemic, mobbing must block and not commit. Thus mobbing is violation of human right.This research has some suggestions in line with results of research. In order to the fact that individualssubject to mobbing should be decreased their damages and have healty life psychological supportshould be provided, legal ways for combating should be open, the ways of personal developmentshould be supported. As the ways of organizational coping: there should be developed a sharingorganizatonal culture to remove the mobbing; in terms of the usage of true and operative of source ofpeople, some units should be structured, this units should block the institualizations of mobbing andgive psychological support; processes (horizontal and vertical) in structure of organizational should bedetermined and definitions of task and the division of labor should be made subjective. As the ways ofsocial coping: the social awareness should be developed, counseling and support units should bestructure in health institutions, legal regulations to punish the mobbing practitioners should bepreparations, trade unions, foundations and professional organizations, departments of humanresources, managers and employees should be achieved awareness about mobbing. Interdisciplinaryresearches should be made in some departments such as education, administration, health, psychologyand legal on the blocking of mobbing. Different institutions covering and different researches tecniquesusing similar researches should be carried out for deeper explanations about mobbing.

Documents

Eğitim Kurumlarında Mobbing Uygulamalarına İlişkin Nitel Bir Araştırma