Giao trinh giao duc hoc nghe nghiep

Ch¬ng 1. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸o dôc häc nghÒ nghiÖp

1.1. Kh¸i qu¸t vÒ gi¸o dôc vµ gi¸o dôc häc nghÒ

nghiÖp

1.1.1. Kh¸i qu¸t vÒ gi¸o dôc

a) Kh¸i niÖm vÒ gi¸o dôc

Trong lao ®éng vµ trong cuéc sèng hµng ngµy, con

ngêi tÝch luü ®îc kinh nghiÖm sèng, kinh nghiÖm lao

®éng, tõ ®ã n¶y sinh nhu cÇu truyÒn ®¹t nh÷ng hiÓu

biÕt cho nhau. Nhu cÇu ®ã lµ nguån gèc ph¸t sinh cña

hiÖn tîng gi¸o dôc. Gi¸o dôc lµ c¬ héi gióp cho mçi ç

nh©n ph¸t triÓn toµn diÖn, c¬ héi ®Ó hoµn thiÖn b¶n

th©n.

Ban ®Çu g

diÔn ra mét çch tù gi¸c, cã kÕ ho¹ch, cã tæ

chøc theo môc ®Ých ®Þnh tríc vµ trë thµnh mét ho¹t

®éng cã ý thøc. Ngµy nay, gi¸o dôc trë thµnh ho¹t

®éng ®Æc biÖt, ®¹t tíi tr×nh ®é cao vÒ tæ chøc, néi

dung, ph¬ng ph¸p vµ trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy sù

ph¸t triÓn nhanh chãng cña x· héi loµi ngêi.

Cã thÓ xem xÐt gi¸o dôc theo çc khÝa c¹nh sau:

+ VÒ b¶n chÊt: gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t

vµ lÜnh héi kinh nghiÖm lÞch sö - x· héi cña çc thÕ

hÖ. ThÕ hÖ tríc truyÒn ®¹t çc kinh nghiÖm XH lÞch

sö cho thÕ hÖ sau vµ thÕ hÖ sau lÜnh héi çc kinh

nghiÖm ®ã ®Ó tham gia vµo ®êi sèng x· héi, lao ®éng

1

s¶n xuÊt vµ çc ho¹t ®éng kh¸c. Sù truyÒn ®¹t vµ

lÜnh héi çc kinh nghiÖm ®· ®îc tÝch luü trong qu¸

tr×nh lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi lµ nÐt

®Æc trng c¬ b¶n cña gi¸o dôc víi t çch lµ mét hiÖn

tîng x· héi.

+ VÒ ho¹t ®éng: gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng

®Õn çc ®èi tîng gi¸o dôc ®Ó h×nh thµnh cho hä nh÷ng

phÈm chÊt vµ n¨ng lùc cÇn thiÕt.

+ VÒ ph¹m vi: gi¸o dôc bao hµm nhiÒu cÊp ®é:

- ë cÊp ®é réng nhÊt: gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh h×nh

thµnh nh©n çch díi ¶nh hëng cña çc yÕu tè chñ quan

vµ kh¸ch quan, cã ý thøc vµ kh«ng ý thøc. §ã lµ qu¸

tr×nh x· héi ho¸ con ngêi.

- ë cÊp ®é thø hai: gi¸o dôc lµ ho¹t ®éng cã môc

®Ých cña x· héi víi nhiÒu lùc lîng gi¸o dôc t¸c ®éng

cã kÕ ho¹ch, cã hÖ thèng tíi con ngêi nh»m h×nh

thµnh nh©n çch. §ã lµ gi¸o dôc x· héi.

- ë cÊp ®é thø ba: gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh t¸c

®éng cã kÕ ho¹ch, cã ph¬ng ph¸p cña çc nhµ s ph¹m

trong nhµ trêng tíi HSSV nh»m gióp hä nhËn thøc,

ph¸t triÓn trÝ tuÖ vµ h×nh thµnh phÈm chÊt nh©n

çch. ë cÊp ®é nµy, gi¸o dôc bao gåm qu¸ tr×nh d¹y

häc vµ gi¸o dôc theo nghÜa hÑp. Ngµy nay, cïng víi

sù tiÕn bé cña khoa häc kü thuËt, ngêi ta hiÓu gi¸o

dôc lµ cho tÊt c¶ mäi ngêi ®îc thùc hiÖn ë bÊt cø

2

kh«ng gian vµ thêi gian nµo thÝch hîp víi tõng lo¹i

®èi tîng, b»ng çc ph¬ng tiÖn d¹y häc kh¸c nhau, víi

çc kiÓu häc tËp ®a d¹ng vµ linh ho¹t, thÝch øng víi

mäi biÕn ®æi.

- ë cÊp ®é thø 4, gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh h×nh

thµnh phÈm chÊt ®¹o ®øc cho HSSV th«ng qua viÖc tæ

chøc cuéc sèng vµ ho¹t ®éng cña HSSV. Gi¸o dôc trong

ph¹m vi nµy ®îc thùc hiÖn trong ph¹m vi nhµ trêng,

gia ®×nh vµ ngoµi x· héi.

Dï xÐt ë khÝa c¹nh nµo, gi¸o dôc kh«ng ngõng

thÝch nghi víi çc thay ®æi cña x· héi, lu«n lµ nh©n

tè then chèt cña sù ph¸t triÓn.

b) TÝnh chÊt cña gi¸o dôc

1) Gi¸o dôc lµ hiÖn tîng phæ biÕn vµ vÜnh h»ng

Gi¸o dôc lµ hiÖn tîng phæ biÕn chØ cã ë x· héi

loµi ngêi, gi¸o dôc cã ë mäi thêi ®¹i, mäi x· héi,

mäi thiÕt chÕ x· héi.

Gi¸o dôc mang tÝnh vÜnh h»ng bëi lÏ gi¸o dôc

xuÊt hiÖn, ph¸t triÓn g¾n bã cïng loµi ngêi. ë ®©u

cã con ngêi ë ®ã cã gi¸o dôc. Gi¸o dôc duy tr× sù

tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi, nã kh«ng

thÓ mÊt, nÕu kh«ng cã gi¸o dôc th× x· héi loµi ngêi

kh«ng thÓ tån t¹i.

2) Gi¸o dôc lµ hiÖn tîng cã tÝnh lÞch sö

3

Gi¸o dôc lµ hiÖn tîng ra ®êi g¾n liÒn víi tiÕn

tr×nh ®i lªn cña x· héi. Mét mÆt nã ph¶n ¸nh tr×nh

®é ph¸t triÓn cña lÞch sö, bÞ quy ®Þnh bëi tr×nh ®é

ph¸t triÓn cña lÞch sö, mÆt kh¸c nã l¹i t¸c ®éng

tÝch cùc vµo sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. ë mçi giai

®o¹n ph¸t triÓn cña x· héi cã mét trang lÞch sö gi¸o

dôc ®Æc trng cho giai ®o¹n ph¸t triÓn ®ã. Nã t¬ng

øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi còng

nh víi môc ®Ých, néi dung, ph¬ng ph¸p gi¸o dôc trong

mçi giai ®o¹n.

HiÖn nay, gi¸o dôc ViÖt Nam cã nh÷ng ®ãng gãp

tÝch cùc vµo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸

®Êt níc. Häc tËp ®· trë thµnh quyÒn lîi, nghÜa vô

cña mçi ngêi d©n. §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: “Ph¸t

triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ mét trong nh÷ng ®éng

lùc thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i

ho¸, lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nguån lùc con ngêi -

yÕu tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn x· héi, t¨ng trëng kinh

tÕ nhanh vµ bÒn v÷ng”.

3) Gi¸o dôc cã tÝnh giai cÊp

Trong x· héi cã giai cÊp, gi¸o dôc ®îc sö dông

nh mét c«ng cô cña giai cÊp cÇm quyÒn nh»m duy tr×

quyÒn lîi cña m×nh th«ng qua môc ®Ých, néi dung vµ

ph¬ng ph¸p gi¸o dôc. NÒn gi¸o dôc ViÖt nam lµ nÒn

gi¸o dôc x· héi chñ nghÜa, cã tÝnh nh©n d©n, d©n

4

téc, khoa häc, hiÖn ®¹i lÊy chñ nghÜa M¸c - Lª nin

vµ t tëng Hå ChÝ Minh lµm nÒn t¶ng.

+ Häc tËp lµ quyÒn cña mäi c«ng d©n. BËc häc

tiÓu häc lµ bËc häc b¾t buéc víi trÎ em tõ 6 - 14

tuæi.

+ Nh©n d©n tham gia vµo sù ph¸t triÓn gi¸o dôc.

X· héi ho¸ gi¸o dôc lµ nh»m huy ®éng mäi nguån lùc

(Nhµ níc, nh©n d©n, vµ çc nguån lùc kh¸c) vµo ph¸t

triÓn gi¸o dôc viÖt nam theo híng chuÈn hãa, hiÖn

®¹i hãa vµ phæ cËp trung häc, gi¸o dôc nghÒ nghiÖp )

4) Gi¸o dôc lµ h×nh th¸i ý thøc x· héi

Gi¸o dôc lµ h×nh th¸i ý thøc x· héi, lµ hiÖn t-

îng v¨n minh cña x· héi loµi ngêi. VÒ b¶n chÊt, gi¸o

dôc lµ sù truyÒn ®¹t lÜnh héi kinh nghiÖm lÞch sö -

x· héi cña çc thÕ hÖ. VÒ môc ®Ých, gi¸o dôc lµ sù

®Þnh híng cña thÕ hÖ tríc cho sù ph¸t triÓn cña thÕ

hÖ sau. VÒ ph¬ng thøc, gi¸o dôc lµ c¬ héi gióp ®ì ç

nh©n ®¹t ®Õn h¹nh phóc vµ lµ c¬ së ®¶m b¶o cho sù kÕ

thõa, tiÕp nèi vµ ph¸t triÓn nh÷ng thµnh qu¶ cña x·

héi loµi ngêi.

5) Gi¸o dôc cã tÝnh d©n téc

Mçi quèc gia ®Òu cã mét truyÒn thèng lÞch sö, cã

nÒn v¨n ho¸ riªng, cho nªn gi¸o dôc ë mçi níc còng

mang nÐt ®éc ®¸o, s¾c th¸i ®Æc trng thÓ hiÖn trong

5

môc ®Ých, néi dung, ph¬ng ph¸p vµ trong s¶n phÈm

gi¸o dôc cña m×nh. NÒn gi¸o dôc hiÖn ®¹i ViÖt Nam

mang ®Ëm b¶n s¾c d©n téc ViÖt Nam.

c) Chøc n¨ng cña gi¸o dôc

1) Chøc n¨ng v¨n ho¸ - x· héi cña gi¸o dôc

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t vµ lÜnh héi

kinh nghiÖm lÞch sö - x· héi cña çc thÕ hÖ, v× vËy

gi¸o dôc lµ ph¬ng thøc ®Æc trng c¬ b¶n ®Ó b¶o tån vµ

ph¸t triÓn v¨n ho¸ nh©n lo¹i."Con ngêi sinh ra tÊt c¶ cßn l¹i

lµ gi¸o dôc".

Gi¸o dôc nh»m x©y dùng vµ h×nh thµnh mÉu

ngêi mµ x· héi yªu cÇu, qua ®ã mµ ®ãng gãp vµo sù

ph¸t triÓn cña x· héi. Gi¸o dôc nh»m n©ng cao d©n

trÝ, ngµy nay mét quèc gia hïng m¹nh lµ quèc gia cã

nÒn d©n trÝ cao (mét sè níc trªn thÕ giíi ®· híng

tíi nÒn gi¸o dôc ®¹i chóng vµ phæ cËp ë mäi cÊp

häc).

Gi¸o dôc lµm cho mçi ngêi trë thµnh c«ng d©n cã

Ých cho x· héi, gi¸o dôc lµm cho x· héi v¨n minh vµ

c«ng b»ng, gi¸o dôc cã sø mÖnh gióp cho mäi ngêi,

kh«ng trõ mét ai, ®îc ph¸t huy tÊt c¶ mäi tµi n¨ng

vµ tÊt c¶ mäi tiÒm lùc s¸ng t¹o." T¬ng lai cña con ngêi

hoµn toµn phô thuéc vµo gi¸o dôc" (Alvin Toffer). N¨m 1992, UNESCO

®· chØ râ: " Kh«ng cã mét sù tiÕn bé vµ thµnh ®¹t nµo cã thÓ t¸ch

6

khái sù tiÕn bé vµ thµnh ®¹t trong lÜnh vùc gi¸o dôc cña mçi quèc gia

®ã. Vµ nh÷ng níc nµo coi nhÑ gi¸o dôc hoÆc kh«ng ®ñ tri thøc vµ kh¶

n¨ng cÇn thiÕt ®Ó lµm gi¸o dôc mét çch cã hiÖu qu¶ th× sè phËn cña

quèc gia ®ã xem nh ®· an bµi vµ ®iÒu ®ã cßn tåi tÖ h¬n c¶ sù ph¸

s¶n".

2) Chøc n¨ng kinh tÕ

Gi¸o dôc ®µo t¹o nh©n lùc cho tÊt c¶ çc ngµnh,

çc lÜnh vùc kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi, ®¶m b¶o cho

x· héi vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Nh vËy, gi¸o dôc t¸i

s¶n xuÊt søc lao ®éng x· héi. Qua viÖc ®µo t¹o ra

søc lao ®éng míi khÐo lÐo h¬n, hiÖu qu¶ h¬n ®Ó thay

thÕ søc lao ®éng cò bÞ mÊt ®i b»ng çch ph¸t triÓn

nh÷ng n¨ng lùc chung vµ n¨ng lùc chuyªn biÖt cña con

ngêi.

Gi¸o dôc thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ quèc gia.

N¨m 1990, Liªn hîp quèc ®· c«ng bè kÕt qu¶ nghiªn

cøu t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña 90 níc tõ n¨m

1960 ®Õn 1985 vµ rót ra kÕt luËn: Cã mèi liªn hÖ

tÝch cùc gi÷a tû lÖ HSSV ®i häc vµ tû lÖ t¨ng trëng

kinh tÕ trung b×nh hµng n¨m cña mçi níc.

VÝ dô: N¨m 1960 kinh tÕ Hµn Quèc vµ Sªnªgan ph¸t triÓn ngang

nhau; nhng gi¸o dôc rÊt kh¸c nhau: Hµn quèc cã tû lÖ HSSV häc tiÓu

häc lµ 94%, cßn Sªnªgan chØ cã 30% HSSV häc tiÓu häc. KÕt qu¶ lµ

Hµn Quèc cã tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ 25 n¨m liÒn ®Òu xÊp xØ 1,4%,

cßn Sªnªgan liÒn 25 n¨m gi¶m 1% mçi n¨m.7

Khi s¶n xuÊt ph¸t triÓn, c¬ cÊu gi¸ thµnh s¶n

phÈm thay ®æi, hµm lîng"chÊt x¸m" cã tû träng ngµy

cµng cao th× gi¸o dôc ®· trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt

trùc tiÕp. Tri thøc lµ nguån lùc hµng ®Çu t¹o ra sù

t¨ng trëng h¬n c¶ vèn lao ®éng, tµi nguyªn, ®Êt ®ai.

Kh¸c víi nguån lùc kh¸c bÞ mÊt ®i khi sö dông, tri

thøc cã thÓ ®îc chia sÎ vµ trªn thùc tÕ l¹i t¨ng lªn

khi sö dông. §Çu t ph¸t triÓn tri thøc lµ ®Çu t chñ

yÕu nhÊt. Trong trËt tù kinh tÕ míi, níc nµo ®Çu t

nhiÒu nhÊt cho gi¸o dôc, níc ®ã cã søc c¹nh tranh

m¹nh nhÊt.

Chøc n¨ng kinh tÕ ®îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau:

H×nh 1.1

d) Quan ®iÓm chØ ®¹o ph¸t triÓn gi¸o dôc ViÖt Nam8

GD-§T

Tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, thÊt häc, ®«ng con

ThÊt nghiÖp viÖc lµm kh«ng æn

®Þnh

Nguån nh©n lùc ® îc ®µo t¹o

C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸Ph¸t triÓn

Cã viÖc lµm æn

®Þnh

NghÌo ®ãi

Thu nhËp thÊp

§êi sèng VC, TT cao

KTXH ph¸t triÓn

Ph¸t triÓn

KÐm ph¸t triÓn

Trªn c¬ së ph©n tÝch ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng gi¸o

dôc níc ta trong thêi gian qua, ph©n tÝch bèi c¶nh

trong vµ ngoµi níc, nhËn ®Þnh thêi c¬ vµ th¸ch thøc

®èi víi gi¸o dôc trong thêi kú míi, §¶ng ta ®· x¸c

®Þnh çc quan ®iÓm chØ ®¹o thùc tiÔn gi¸o dôc ViÖt

Nam trong giai ®o¹n míi. HiÕn ph¸p níc Céng hoµ X·

héi Chñ nghÜa ViÖt Nam (1992), LuËt Gi¸o dôc (2005)

vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn gi¸o dôc ®· thÓ hiÖn nh÷ng

quan ®iÓm chØ ®¹o ph¸t triÓn gi¸o dôc níc ta nh sau:

1) Gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, ph¸t triÓn gi¸o dôc lµ

nÒn t¶ng, nguån nh©n lùc chÊt lîng cao, lµ mét trong

nh÷ng ®éng lùc quan träng thóc ®Èy sù nghiÖp CNH -

H§H, lµ yÕu tè c¬ b¶n ph¸t triÓn x· héi, t¨ng trëng

kinh tÕ nhanh, bÒn v÷ng.

Quan ®iÓm nµy ®îc cô thÓ ho¸ ë bèn néi dung

sau:

+ Gi¸o dôc ®ãng gãp trùc tiÕp vµo sù ph¸t triÓn

kinh tÕ - v¨n ho¸ x· héi, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ®i tr-

íc mét bíc. §Çu t cho gi¸o dôc lµ ®Çu t ph¸t triÓn,

®Çu t ph¸t triÓn ph¶i t¨ng nhanh h¬n chi cho tiªu

dïng. Huy ®éng mäi nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc

(nh©n lùc, vËt lùc, tµi lùc).

+ Gi¸o dôc lµ bé phËn quan träng hµng ®Çu cña kÕ

ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®èi víi ®Þa ph¬ng,

tõng khu vùc vµ c¶ níc.

9

+ Cã chÝnh s¸ch u tiªn cao nhÊt cho gi¸o dôc nh

u tiªn vÒ ®Çu t tiÒn, u ®·i vÒ tiÒn l¬ng, t¨ng ng©n

s¸ch cho gi¸o dôc.

+ X©y dùng ®êng lèi, chÝnh s¸ch cho sù ph¸t

triÓn gi¸o dôc.

2) X©y dùng nÒn gi¸o dôc cã tÝnh nh©n d©n, d©n téc, khoa häc,

hiÖn ®¹i theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, lÊy chñ nghÜa M¸c - Lªnin

vµ t tëng Hå ChÝ Minh lµm nÒn t¶ng. Thùc hiÖn c«ng b»ng x·

héi trong gi¸o dôc, t¹o c¬ héi b×nh ®¼ng ®Ó ai còng

®îc häc hµnh. Nhµ níc vµ x· héi cã c¬ chÕ, chÝnh

s¸ch gióp ®ì ngêi nghÌo häc tËp, khuyÕn khÝch nh÷ng

ngêi häc ph¸t triÓn tµi n¨ng.

Gi¸o dôc con ngêi ViÖt Nam ph¸t triÓn toµn diÖn,

cã ®¹o ®øc, tri thøc, søc khoÎ vµ thÈm mü, ph¸t

triÓn ®îc n¨ng lùc cña ç nh©n, ®µo t¹o nh÷ng ngêi

lao ®éng cã kü n¨ng nghÒ nghiÖp, n¨ng ®éng, s¸ng

t¹o, trung thµnh víi lý tëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ

nghÜa x· héi, cã ý chÝ v¬n lªn lËp th©n, lËp nghiÖp,

cã ý thøc c«ng d©n, gãp phÇn lµm cho d©n giµu níc

m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, phôc vô

sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc.

3) Ph¸t triÓn gi¸o dôc ph¶i g¾n víi nhu cÇu ph¸t triÓn

kinh tÕ - x· héi, tiÕn bé khoa häc, c«ng nghÖ, cñng

cè quèc phßng, an ninh; §¶m b¶o sù hîp lý vÒ c¬ cÊu

tr×nh ®é, c¬ cÊu ngµnh nghÒ, c¬ cÊu vïng miÒn; Më

10

réng quy m« trªn c¬ së ®¶m b¶o chÊt lîng vµ hiÖu

qu¶; KÕt hîp gi÷a ®µo t¹o vµ sö dông. Thùc hiÖn

nguyªn lý häc ®i ®«i víi hµnh, gi¸o dôc kÕt hîp víi

lao ®éng s¶n xuÊt, lÝ luËn g¾n liÒn víi thùc tiÔn,

gi¸o dôc nhµ trêng kÕt hîp víi gi¸o dôc gia ®×nh vµ

gi¸o dôc x· héi.

4) Gi¸o dôc lµ sù nghiÖp cña §¶ng, Nhµ níc vµ cña toµn d©n, x©y

dùng x· héi häc tËp, t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi, ë mäi løa tuæi, mäi

tr×nh ®é ®îc häc thêng xuyªn, häc suèt ®êi. Nhµ níc gi÷ vai

trß chñ ®¹o trong ph¸t triÓn gi¸o dôc. §Èy m¹nh x·

héi ho¸, khuyÕn khÝch, huy ®éng vµ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó

toµn x· héi tham gia ph¸t triÓn gi¸o dôc.

X· héi ho¸ gi¸o dôc lµ huy ®éng çc lùc lîng,

çc nguån lùc cña x· héi ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc;

§ång thêi biÕn gi¸o dôc thµnh quyÒn lîi vµ nghÜa vô

cña mäi ngêi d©n, thµnh phóc lîi cña toµn d©n, thµnh

dÞch vô cho mçi ç nh©n cã nhu cÇu vµ ®iÒu kiÖn, cã

c¬ héi ®Ó häc tËp, ph¸t triÓn; trªn c¬ së ®ã x©y

dùng mét x· héi häc tËp.

1.1.2. Kh¸i qu¸t vÒ gi¸o dôc häc nghÒ nghiÖp

a) Gi¸o dôc häc lµ khoa häc vÒ qu¸ tr×nh gi¸o dôc con ngêi

Khoa häc lµ mét trong nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x·

héi, bao gåm ho¹t ®éng ®Ó t¹o ra hÖ thèng tri thøc

kh¸ch quan vÒ thùc tiÔn, ®ång thêi bao gåm c¶ kÕt

qu¶ cña ho¹t ®éng Êy, tøc lµ toµn bé nh÷ng tri thøc

11

lµm nÒn t¶ng cho bøc tranh vÒ thÕ giíi. Khoa häc

hiÖn ®¹i cã trªn hai ngh×n bé m«n kh¸c nhau, ®îc

ph©n thµnh çc nhãm, çc lÜnh vùc kh¸c nhau. Gi¸o

dôc häc lµ mét ngµnh cña khoa häc x· héi ngµy cµng

®îc cñng cè b»ng hÖ thèng lý thuyÕt v÷ng ch¾c vµ

ph¸t triÓn m¹nh mÏ, gãp phÇn to lín vµo sù ph¸t

triÓn x· héi. Trong nhãm çc khoa häc x· héi cã mét

bé m«n nghiªn cøu hiÖn tîng gi¸o dôc kÓ trªn chÝnh

lµ gi¸o dôc häc. Gi¸o dôc häc lµ mét khoa häc vÒ qu¸ tr×nh gi¸o

dôc con ngêi, nã nghiªn cøu çc hiÖn tîng vµ çc quy luËt gi¸o dôc, còng

nh çch thøc vËn dông nh÷ng quy luËt ®ã vµo viÖc h×nh thµnh mÉu

ngêi theo yªu cÇu cña x· héi.

Gi¸o dôc häc nghiªn cøu kh¸m ph¸ b¶n chÊt cña

qu¸ tr×nh gi¸o dôc, t×m tßi vµ ph¸t hiÖn çc quy

luËt còng nh çc con ®êng gi¸o dôc cã hiÖu qu¶ ®Ó

n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Gi¸o dôc häc

lµ mét bé m«n cña khoa häc gi¸o dôc cã liªn quan víi

çc khoa häc kh¸c nh TriÕt häc, T©m lý häc, X· héi

häc gi¸o dôc...

b) Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp

+ Kh¸i niÖm

Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp lµ mét bé phËn cña hÖ thèng

gi¸o dôc quèc d©n, gåm trung häc chuyªn nghiÖp vµ

d¹y nghÒ. Nh vËy, gi¸o dôc nghÒ nghiÖp lµ qu¸ tr×nh

®µo t¹o nghÒ cho ngêi lao ®éng ë çc trêng trung häc

12

chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ. Trong ph¹m vi gi¸o tr×nh

nµy, gi¸o dôc nghÒ nghiÖp ®îc ®Ò cËp ®Õn trong ph¹m

vi d¹y nghÒ.

Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp cã chøc n¨ng ®µo t¹o ngêi

lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô ®Ó trùc

tiÕp tham gia çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh,

dÞch vô,.. theo nhu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng vµ cã

thÓ tiÕp tôc häc bæ sung hoÆc n©ng cÊp tr×nh ®é lªn

cao nÕu cã nhu cÇu vµ ®iÒu kiÖn. Gi¸o dôc nghÒ

nghiÖp lµ mét lÜnh vùc ®µo t¹o ®a d¹ng vÒ ®èi tîng

tuyÓn sinh, lo¹i h×nh vµ c¬ cÊu ngµnh nghÒ, cã quan

hÖ chÆt chÏ vµ chÞu sù chi phèi, ¶nh hëng trùc tiÕp

cña nhu cÇu vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi,

thÞ trêng lao ®éng, viÖc lµm trªn ph¹m vi toµn quèc

vµ tõng ®Þa ph¬ng. HiÖn nay, gi¸o dôc nghÒ nghiÖp ë

níc ta ®· h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ

®¸p øng nhu cÇu häc nghÒ cña nh©n d©n lao ®éng vµ

nhu cÇu nh©n lùc phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp

hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc.

+ Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau

Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp lµ mét hÖ thèng bé phËn

trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n. Khi xÐt ®Õn hÖ

thèng nµy ngêi ta thêng ®Ò cËp ®Õn mèi quan hÖ cña

chóng theo lÜnh vùc ngµnh nghÒ. Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp

13

bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cßn

cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng:

- Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp g¾n liÒn chÆt chÏ vµ ®¸p

øng nhu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng vµ viÖc lµm;

- Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp g¾n chÆt chÏ víi qu¸

tr×nh lao ®éng nghÒ nghiÖp thùc tÕ vµ c«ng viÖc hµng

ngµy cña ngêi lao ®éng;

- Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp tËp trung ®µo t¹o n¨ng

lùc thùc hµnh nghÒ nghiÖp vµ gi¸o dôc ®¹o ®øc cho

ngêi häc;

- Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp lµ sù ®¸p øng hîp lý vÒ

thêi gian ®µo t¹o ë çc cÊp tr×nh ®é kh¸c nhau theo

yªu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng;

- TÝnh liªn th«ng trong gi¸o dôc nghÒ nghiÖp võa

kÕ thõa tiÕp thu ®îc kÕt qu¶ cña hÖ thèng gi¸o dôc

phæ th«ng võa ®¶m b¶o yªu cÇu cña hÖ thèng gi¸o dôc

nghÒ nghiÖp.

c) Gi¸o dôc häc nghÒ nghiÖp (GDHNN)

+ Kh¸i niÖm: Gi¸o dôc häc nghÒ nghiÖp lµ khoa häc

nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ d¹y häc nghÒ

nghiÖp.

+ Néi dung nghiªn cøu cña GDHNN

Nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸o dôc nghÒ

nghiÖp: VÞ trÝ cña d¹y nghÒ trong hÖ thèng gi¸o dôc

quèc d©n vµ mét sè m« h×nh dµo t¹o nghÒ trªn thÕ

14

giíi, môc ®Ých, nguyªn lý gi¸o dôc nghÒ nghiÖp vµ

chuÈn nghÒ nghiÖp cña gi¸o viªn d¹y nghÒ.

Nghiªn cøu b¶n chÊt cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc vµ

d¹y häc ë çc c¬ së d¹y nghÒ , tõ ®ã ®Ò ra çc biÖn

ph¸p gi¸o dôc, h×nh thµnh nh©n çch cho ngêi häc

nghÒ.

Môc ®Ých nghiªn cøu cña gi¸o dôc häc nghÒ nghiÖp

lµ nh»m lµm râ c¬ së lý thuyÕt còng nh thùc tiÔn

gi¸o dôc nghÒ nghiÖp, qua ®ã gãp phÇn ®µo t¹o nguån

nh©n lùc cho ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi

1.2. Môc ®Ých cña gi¸o dôc

1.2.1. Kh¸i niÖm vÒ môc ®Ých gi¸o dôc

a) §Þnh nghÜa

Môc ®Ých gi¸o dôc lµ çi ®Ých cÇn ®¹t tíi cña

sù nghiÖp gi¸o dôc, lµ dù kiÕn vÒ chÊt lîng cña s¶n

phÈm gi¸o dôc.

Môc ®Ých gi¸o dôc lµ kÕt qu¶ mong muèn trong t¬ng lai cña qu¸

tr×nh gi¸o dôc ®îc h×nh dung díi d¹ng m« h×nh t duy, nªu lªn nh÷ng

thuéc tÝnh c¬ b¶n, nh÷ng yªu cÇu vÒ mét mÉu ngêi trong giai ®o¹n

lÞch sö nhÊt ®Þnh.

Môc ®Ých gi¸o dôc lµ h×nh ¶nh lý tëng, do ®ã nã

thêng cao h¬n thùc tÕ vµ ®ßi hái sù phÊn ®Êu cña

toµn bé hÖ thèng gi¸o dôc, cña x· héi vµ nhµ trêng.

Môc ®Ých gi¸o dôc cã chøc n¨ng:1) Lµ ph¬ng h-

íng chØ ®¹o toµn bé qu¸ tr×nh tæ chøc vµ thùc hiÖn

15

ho¹t ®éng gi¸o dôc. 2) Lµ tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ çc

s¶n phÈm cña gi¸o dôc sÏ ®¹t tíi trong t¬ng lai.

b) Çc c¨n cø x¸c ®Þnh môc ®Ých gi¸o dôc

Môc ®Ých gi¸o dôc ®îc x©y dùng dùa trªn nh÷ng c¬ së

sau:

+ ChiÕn lîc ph¸t triÓn x· héi, ph¸t triÓn kinh

tÕ, khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc gia.

+ Yªu cÇu cña x· héi víi nh©n çch cña thÕ hÖ

trÎ, theo nhu cÇu ph¸t triÓn nh©n lùc x· héi vµ ®Æc

®iÓm çc lo¹i nh©n lùc ®ã.

+ Xu thÕ ph¸t triÓn cña nÒn gi¸o dôc quèc gia vµ

quèc tÕ, dùa vµo kh¶ n¨ng thùc hiÖn cña hÖ thèng

gi¸o dôc quèc gia

+ §iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi, nh÷ng kinh

nghiÖm vµ truyÒn thèng gi¸o dôc vµ kh¶ n¨ng thùc

hiÖn môc ®Ých gi¸o dôc cña x· héi.

1.2.2. Môc ®Ých gi¸o dôc ViÖt Nam

a) CÊp ®é x· héi

Môc ®Ých gi¸o dôc ®îc ghi trong çc v¨n kiÖn

chÝnh thøc cña §¶ng vµ Nhµ níc, ®îc c¶ x· héi, nhµ

trêng qu¸n triÖt vµ thùc hiÖn mét çch s¸ng t¹o. Cô

thÓ lµ gi¸o dôc ViÖt Nam nh»m n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n

lùc vµ båi dìng nh©n tµi, phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸,

hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng, d©n chñ vµ v¨n

16

minh. Môc ®Ých gi¸o dôc ®îc thÓ hiÖn ë ba néi dung c¬

b¶n sau ®©y:

1) Gi¸o dôc nh»m n©ng cao d©n trÝ

N©ng cao d©n trÝ lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn

x· héi "Kh«ng cã tr×nh ®é d©n trÝ cao, kh«ng cã ®éi ngò c«ng

nh©n giái, kh«ng thÓ c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸, níc ta sÏ tôt

hËu ngµy cµng xa so víi çc níc" (NghÞ quyÕt Trung ¬ng hai kho¸ VIII).

N©ng cao d©n trÝ lµ môc tiªu cña gi¸o dôc gi¸o

dôc ViÖt Nam, tr×nh ®é d©n trÝ ®îc lîng ho¸ b»ng sè

n¨m ®i häc b×nh qu©n/ ®Çu ngêi; §¸nh gi¸ tr×nh ®é

d©n trÝ b»ng chØ sè thµnh tùu gi¸o dôc(EI), chØ sè

gi¸o dôc ®îc tÝnh b»ng:

EI = ((TLNLBC* 2) + TL§HC) /3

Trong ®ã: TLNLBC: tû lÖ ngêi lín tõ 15 tuæi trë nªn biÕt ch÷

TL§HC: tû lÖ ®i häc chung ë tiÓu häc, trung häc,®¹i häc

Thùc hiÖn môc ®Ých ®ã, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ViÖt

nam ®· cã bíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, n¨m 2000 ®· ®îc

thÕ giíi c«ng nhËn hoµn thµnh xo¸ n¹n mï ch÷ vµ phæ

cËp gi¸o dôc tiÓu häc. Gi¸o dôc ViÖt Nam phÊn ®Êu

®Õn 2020 hoµn thµnh phæ cËp trung häc phæ th«ng vµo

n¨m.

2) Gi¸o dôc nh»m ®µo t¹o nh©n lùc

Gi¸o dôc nh»m ®µo t¹o con ngêi cã kiÕn

thøc, kü n¨ng thùc sù ®Ó ®ãng gãp vµo sù tiÕn bé cña

x· héi, biÕt lµm kinh tÕ, biÕt qu¶n lý x· héi, biÕt

17

ph¸t triÓn x· héi. Gi¸o dôc g¾n liÒn víi ®µo t¹o, h-

íng dÉn vµ sö dông nh©n lùc.

Nh©n lùc lµ ngêi lao ®éng ®îc ®µo t¹o ®Ó thÝch

øng víi lo¹i h×nh lao ®éng nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh.

Nguån nh©n lùc lµ tæng thÓ çc tiÒm n¨ng lao ®éng

cña mét quèc gia, nh÷ng ngêi lao ®éng cã kü n¨ng ®îc

chuÈn bÞ s½n sµng tham gia mét c«ng viÖc nµo ®ã

trong c¬ cÊu lao ®éng cña x· héi.

§éi ngò lao ®éng lµ nguån nh©n lùc ®îc sö dông vµo

c«ng viÖc nµo ®ã trong trong ho¹t ®éng lao ®éng s¶n

xuÊt, dÞch vô, qu¶n lý.

Ngêi lao ®éng lµ ngêi cã kh¶ n¨ng lao ®éng vµ tham

gia cô thÓ trong ®éi ngò lao ®éng theo sù ph©n c«ng

cña x· héi.

Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ mét trong nh÷ng

träng t©m cña gi¸o dôc ViÖt Nam, phÊn ®Êu ®Õn 2020

®¹t tèi thiÓu 40% nh©n lùc lao ®éng qua ®µo t¹o

nghÒ. Nh vËy, Môc tiªu gi¸o dôc lµ ®µo t¹o con

ngêi ViÖt Nam ph¸t triÓn toµn diÖn, cã ®¹o ®øc, tri

thøc, søc khoÎ, thÈm mü vµ nghÒ nghiÖp, trung thµnh

víi lý tëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi;

h×nh thµnh vµ båi dìng nh©n çch, phÈm chÊt vµ n¨ng

lùc cña c«ng d©n, ®¸p øng yªu cÇu cña sù nghiÖp x©y

dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc (LuËt Gi¸o dôc 2005)

3) Gi¸o dôc nh»m ph¸t hiÖn vµ båi dìng nh©n tµi

18

Nh©n tµi lµ nh÷ng ngêi cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt

mét çch s¸ng t¹o nh÷ng vÊn ®Ò thuéc mét lÜnh vùc

khoa häc c«ng nghÖ, nh÷ng vÊn ®Ò cã vai trß thóc ®Èy

sù ph¸t triÓn cña quèc gia hay nh©n lo¹i.

Nh©n tµi cÇn ®îc ph¸t hiÖn vµ båi dìng. Nh©n

tµi lµ nguyªn khÝ cña mét quèc gia.

b) CÊp ®é nhµ trêng

Môc ®Ých gi¸o dôc ®îc cô thÓ ho¸ thµnh môc tiªu

cho mét cÊp häc, bËc häc, ngµnh häc. Môc tiªu gi¸o

dôc nhµ trêng lµ chØ tiªu vÒ chÊt lîng gi¸o dôc -

®µo t¹o mµ nhµ trêng cÇn ®¹t tíi. Môc tiªu ®îc lîng

ho¸ thµnh ba mÆt: kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é.

KiÕn thøc lµ hiÓu biÕt vÒ néi dung m«n häc cô thÓ

nµo ®ã, ®îc ®o ®¹c, ®¸nh gi¸ kh¸ch quan theo chÊt l-

îng vµ sè lîng çc tµi liÖu häc tËp mµ HSSV ®· tiÕp

thu.

Kü n¨ng lµ kh¶ n¨ng thùc hiÖn thµnh c«ng çc lo¹i

c«ng viÖc cô thÓ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh dùa

trªn c¬ së nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng ®· cã vµ ®îc

®¸nh gi¸ b»ng chÝnh s¶n phÈm mµ HSSV lµm ra.

Th¸i ®é lµ biÓu hiÖn cña ý thøc trong mèi quan hÖ

víi b¶n th©n, ®èi víi x· héi vµ víi c«ng viÖc. Th¸i

®é lµ phÈm chÊt cña nh©n çch ®îc ®¸nh gi¸ qua hµnh

vi cña cuéc sèng.

19

§èi víi gi¸o dôc nghÒ nghiÖp, môc tiªu ®îc x¸c

®Þnh: lµ ®µo t¹o ngêi lao ®éng cã kiÕn thøc, kü n¨ng

nghÒ ngiÖp ë çc tr×nh ®é kh¸c nhau, cã ®¹o ®øc, l-

¬ng t©m nghÒ nghiÖp, ý thøc kû luËt, t¸c phong c«ng

nghiÖp, cã søc kháe nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho ngêi lao

®éng cã kh¶ n¨ng t×m viÖc lµm, tù t¹o viÖc lµm hoÆc

tiÕp tôc häc tËp n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n,

nghiÖp vô, ®Êp øng yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ - x·

héi cñng cè quèc phßng, an ninh.

Nh vËy, môc tiªu gi¸o dôc nghÒ nghiÖp tr¶ lêi ®-

îc hai c©u hái: 1) HSSV häc nghÒ tèt nghiÖp ra trêng

cã thÓ lµm ®îc nh÷ng c«ng viÖc g×, ë vÞ trÝ nµo? 2)

§Ó lµm tèt nh÷ng c«ng viÖc ®ã, ë vÞ trÝ ®ã, ngêi tèt

nghiÖp trêng nghÒ ph¶i cã nh÷ng hiÓu biÕt, n¨ng lùc

vµ phÈm chÊt g×?

Riªng ®èi víi d¹y nghÒ, d¹y nghÒ nh»m ®µo t¹o

nh©n lùc kü thuËt trùc tiÕp trong s¶n xuÊt, dÞch vô

cã n¨ng lùc thùc hµnh nghÒ t¬ng xøng víi tr×nh ®é

®µo t¹o, cô thÓ:

+ Môc tiªu d¹y nghÒ tr×nh ®é cao ®¼ng

+ D¹y nghÒ tr×nh ®é cao ®¼ng nh»m trang bÞ cho

ngêi häc nghÒ kiÕn thøc chuyªn m«n vµ n¨ng lùc thùc

hµnh çc c«ng viÖc cña mét nghÒ, cã kh¶ n¨ng lµm

viÖc ®éc lËp vµ tæ chøc lµm viÖc theo nhãm; cã kh¶

n¨ng s¸ng t¹o, øng dông kü thuËt, c«ng nghÖ vµo c«ng

20

viÖc; gi¶i quyÕt ®îc çc t×nh huèng phøc t¹p trong

thùc tÕ; cã ®¹o ®øc, l¬ng t©m nghÒ nghiÖp, ý thøc kû

luËt, t¸c phong c«ng nghiÖp, cã søc khoÎ, t¹o ®iÒu

kiÖn cho ngêi häc nghÒ sau khi tèt nghiÖp cã kh¶

n¨ng t×m viÖc lµm, tù t¹o viÖc lµm hoÆc tiÕp tôc häc

lªn tr×nh ®é cao h¬n.

+ Môc tiªu d¹y nghÒ tr×nh ®é trung cÊp

D¹y nghÒ tr×nh ®é trung cÊp nh»m trang bÞ cho

ngêi häc nghÒ kiÕn thøc chuyªn m«n vµ n¨ng lùc thùc

hµnh çc c«ng viÖc cña mét nghÒ; cã kh¶ n¨ng lµm

viÖc ®éc lËp vµ øng dông kü thuËt, c«ng nghÖ vµo

c«ng viÖc; cã ®¹o ®øc, l¬ng t©m nghÒ nghiÖp, ý thøc

kû luËt, t¸c phong c«ng nghiÖp, cã søc khoÎ, t¹o

®iÒu kiÖn cho ngêi häc nghÒ sau khi tèt nghiÖp cã

kh¶ n¨ng t×m viÖc lµm, tù t¹o viÖc lµm hoÆc tiÕp tôc

häc lªn tr×nh ®é cao h¬n.

Môc tiªu d¹y nghÒ ®îc cô thÓ hãa ë tõng nghÒ ®µo

t¹o. VÝ dô, nghÒ c«ng nghÖ « t« tr×nh ®é cao ®¼ng:

§µo t¹o ®éi ngò kü thuËt viªn cã ®ñ kiÕn thøc, kü

n¨ng ®Ó ph¸t hiÖn çc h háng vµ b¶o dìng, söa ch÷a

®îc h háng cña çc c¬ cÊu, hÖ thèng trªn «t« mét

çch c¬ b¶n ®óng quy tr×nh, quy ph¹m vµ yªu cÇu kü

thuËt, ®¶m b¶o an toµn, cã n¨ng suÊt víi tinh thÇn

tr¸ch nhiÖm cao, cã kh¶ n¨ng tæ chøc c«ng t¸c söa

ch÷a, l¾p r¸p « t« t¹i çc c¬ së söa ch÷a, l¾p r¸p

21

s¶n xuÊt vµ cung cÊp phô tïng hoÆc çc dÞch vô liªn

quan ®Õn ngµnh.

c) CÊp ®é chuyªn biÖt

Môc ®Ých gi¸o dôc ®îc cô thÓ ho¸ thµnh môc tiªu

m«n häc, bµi häc.

+ Môc tiªu m«n häc: HSSV lÜnh héi ®îc khèi lîng

tri thøc vµ trªn c¬ së ®ã rÌn luyÖn kü n¨ng, h×nh

thµnh th¸i ®é trªn mét lÜnh vùc khoa häc, mét

ngµnh, nghÒ cô thÓ.

+ Môc tiªu bµi häc: x¸c ®Þnh râ nh÷ng kiÕn thøc,

kü n¨ng vµ th¸i ®é mµ HSSV lÜnh héi ®îc trong bµi

häc. Môc tiªu bµi häc cô thÓ ho¸ kiÕn thøc hay kü

n¨ng thùc hµnh.

1.3. Nguyªn lý gi¸o dôc

1.3.1. Kh¸i niÖm vÒ nguyªn lý gi¸o dôc

Nguyªn lý gi¸o dôc lµ nh÷ng luËn ®iÓm gi¸o

dôc c¬ b¶n chi phèi vµ chØ ®¹o toµn bé ho¹t ®éng

gi¸o dôc nh»m thùc hiÖn môc ®Ých gi¸o dôc.

Nguyªn lý gi¸o dôc lµ d¹ng t tëng:1)V¹ch

chiÒu híng vËn ®éng ph¸t triÓn cña hÖ thèng gi¸o dôc

quèc d©n; 2) ChØ râ ph¬ng thøc ®µo t¹o con ngêi theo

yªu cÇu cña x· héi;3) V¹ch chiÒu híng hoµn thiÖn çc

ho¹t ®éng gi¸o dôc cña nhµ trêng.

1.3.2. Nguyªn lý gi¸o dôc ViÖt Nam

22

§iÒu 3 cña LuËt Gi¸o dôc n¨m 2005 ®· ghi: "Ho¹t

®éng gi¸o dôc ph¶i ®îc thùc hiÖn theo nguyªn lý häc ®i ®«i víi hµnh,

gi¸o dôc kÕt hîp víi lao ®éng s¶n xuÊt, lý luËn g¾n liÒn víi thùc tiÔn,

gi¸o dôc nhµ trêng kÕt hîp víi gi¸o dôc gia ®×nh vµ x· héi". §©y chÝnh

lµ luËn ®iÓm gi¸o dôc quan träng cña §¶ng vµ Nhµ níc

ta, lµ kim chØ nam híng dÉn toµn bé ho¹t ®éng gi¸o

dôc trong nhµ trêng vµ ngoµi x· héi. Néi dung cña

nguyªn lý nµy gåm bèn ®iÓm quan träng cÇn lu ý.

1) Häc ®i ®«i víi hµnh

Häc ®i ®«i víi hµnh lµ mét t tëng gi¸o dôc võa

truyÒn thèng võa hiÖn ®¹i, võa cã tÝnh khoa häc võa

cã tÝnh thùc tiÔn. B¶n chÊt cña t tëng nµy ®îc thÓ

hiÖn: 1) Môc ®Ých gi¸o dôc cña mäi thêi ®¹i kh«ng

chØ lµ gióp ngêi häc chiÕm lÜnh kiÕn thøc mµ cßn

biÕt ¸p dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn h×nh thµnh kÜ

n¨ng, kÜ x¶o ho¹t ®éng. Trong qu¸ tr×nh nhËn thøc

cña ngêi HSSV, häc lµ qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc,

hµnh lµ qu¸ tr×nh vËn dông tri thøc ®Ó h×nh thµnh

çc kÜ n¨ng lao ®éng vµ ho¹t ®éng x· héi, tøc lµ

biÕn kiÕn thøc ®· tiÕp thu ®îc thµnh n¨ng lùc ho¹t

®éng cña tõng ç nh©n; 2) Häc vµ hµnh lµ hai mÆt

trong qu¸ tr×nh nhËn thøc cña con ngêi, lu«n cã mèi

quan hÖ biÖn chøng. Häc vµ hµnh hç trî cho nhau rÊt

nhiÒu trong häc tËp. Sù lÜnh héi tri thøc ph¶i ®îc

g¾n liÒn víi sù vËn dông tri thøc vµ kiÓm tra tÝnh

23

ch©n lý cña nã. Trong qu¸ tr×nh häc tËp, sù h×nh

thµnh kiÕn thøc sÏ lµm c¬ së lý thuyÕt, nÒn t¶ng

v÷ng ch¾c ®Ó ngêi häc vËn dông khi thùc hµnh. §ång

thêi nÕu biÕt vËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó thùc hµnh

sÏ lµm t¨ng hiÖu qu¶ nhËn thøc lµm gi¶m lý thuyÕt

"xu«ng" vµ khi ®ã thùc hµnh kh«ng ph¶i "mß mÉm" mµ

®îc dùa trªn mét c¬ së lý thuyÕt v÷ng ch¾c. KÕt qu¶

cña qu¸ tr×nh häc tËp lµ kiÕn thøc trë nªn s©u s¾c

vµ kÜ n¨ng trë nªn s¸ng t¹o vµ tinh th«ng. Do vËy,

muèn vËn dông tri thøc ph¶i dùa trªn c¬ së th«ng

hiÓu tri thøc. Muèn cã kiÕn thøc s©u s¾c ph¶i g¾n

víi thùc hµnh. Häc mµ kh«ng hµnh th× chØ lµ lý

thuyÕt xu«ng. Hµnh mµ kh«ng häc th× hµnh kh«ng tr«i

ch¶y; 3) Trong häc tËp cÇn ph¶i sö dông nhiÒu møc ®é

thùc hµnh vµ ph¶i g¾n víi néi dung, môc tiªu ®µo

t¹o. Thùc hµnh cã thÓ tiÕn hµnh trong vµ ngoµi trêng

víi çc møc ®é kh¸c nhau ®Òu cã thÓ lµm t¨ng chÊt l-

îng vµ hiÖu qu¶ häc tËp cña HSSV. Häc vµ hµnh nh»m

môc ®Ých x©y dùng nh©n çch toµn diÖn cña HSSV, gi¸o

dôc vµ ®µo t¹o con ngêi cã kiÕn thøc s©u s¾c, n¨ng

®éng s¸ng t¹o, cã kÜ n¨ng hµnh ®éng.

2) Gi¸o dôc kÕt hîp víi lao ®éng s¶n xuÊt

Gi¸o dôc kÕt hîp víi lao ®éng s¶n xuÊt lµ

luËn ®iÓm c¬ b¶n cña gi¸o dôc ViÖt Nam nh»m: 1) G¾n

lý thuyÕt víi lao ®éng s¶n xuÊt, g¾n néi dung ®µo

24

t¹o yªu cÇu cÇn sö dông nh©n lùc qua ®µo t¹o; 2) RÌn

luyÖn t duy kÜ thuËt vµ kÜ n¨ng lao ®éng, båi dìng ý

thøc vµ thãi quen lao ®éng kØ luËt vµ t¸c phong lao

®éng c«ng nghiÖp; 3) Ph¸t triÓn høng thó vµ t×nh c¶m

víi lao ®éng vµ víi ngêi lao ®éng; 4) Thùc hiÖn hµi

hoµ gi÷a lao ®éng ch©n tay vµ lao ®éng trÝ ãc, ph¸t

triÓn t©m lý vµ thÓ chÊt cña HSSV.

3) Lý luËn g¾n liÒn víi thùc tiÔn

Lµ mét yªu cÇu quan träng ®èi víi qu¸ tr×nh gi¸o

dôc vµ ®µo t¹o trong nhµ trêng ViÖt Nam. Chóng ta

®Òu biÕt, nhµ trêng lµ mét bé phËn cña x· héi, gi¸o

dôc nhµ trêng lµ mét bé phËn cña gi¸o dôc x· héi ,

môc ®Ých gi¸o dôc nhµ trêng phôc vô cho sù ph¸t

triÓn x· héi. Néi dung gi¸o dôc nhµ trêng ph¶i ph¶n

¸nh nh÷ng g× ®ang diÔn biÕn trong thùc tiÔn x· héi.

Khi gi¶ng d¹y lý luËn, gi¸o viªn thêng xuyªn

liªn hÖ víi thùc tiÔn sinh ®éng cña cuéc sèng, víi

nh÷ng diÔn biÕn s«i ®éng hµng ngµy, hµng giê trong

níc vµ trªn thÕ giíi, ®©y lµ nh÷ng minh ho¹ v« cïng

quan träng gióp cho HSSV n¾m v÷ng lý luËn vµ hiÓu râ

thùc tiÔn. Häc tËp cã liªn hÖ víi thùc tiÔn lµm cho

lý luËn kh«ng cßn kh« khan, khã tiÕp thu mµ trë nªn

sinh ®éng vµ ngîc l¹i, çc sù kiÖn, hiÖn tîng thùc

tiÔn ®îc ph©n tÝch, ®îc soi s¸ng b»ng nh÷ng lÝ luËn

khoa häc v÷ng ch¾c.

25

Nh vËy, gi¸o dôc lÝ luËn g¾n liÒn víi thùc tiÔn

cuéc sèng, néi dung ®µo t¹o trong nhµ trêng ph¶n ¸nh

nh÷ng diÔn biÕn cña cuéc sèng, tõ ®ã lµm t¨ng chÊt

lîng vµ hiÖu qu¶ cña qu¸ tr×nh ®µo t¹o.

4) Gi¸o dôc nhµ trêng kÕt hîp víi gi¸o dôc gia ®×nh vµ gi¸o dôc x·

héi

Gi¸o dôc lµ mét qu¸ tr×nh cã nhiÒu lùc lîng tham

gia, trong ®ã cã ba lùc lîng quan träng nhÊt: gia

®×nh, nhµ trêng vµ çc ®oµn thÓ x· héi. Ba lùc lîng

nµy ®Òu cã chung mét môc ®Ých lµ h×nh thµnh nh©n

çch cho thÕ hÖ trÎ.

§Ó tiÕn hµnh gi¸o dôc cã hiÖu qu¶, çc lùc lîng

gi¸o dôc ph¶i thèng nhÊt vÒ môc ®Ých, yªu cÇu, néi

dung vµ ph¬ng ph¸p... Nhµ trêng lµ ®¬n vÞ x· héi cã

chøc n¨ng chuÈn bÞ cho thÕ hÖ trÎ bíc vµo ®êi sèng

x· héi. Lµ n¬i thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi ho¸ gi¸o

dôc, huy ®éng mäi tiÒm lùc vµ lùc lîng vµo qu¸ tr×nh

gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ. §¶m b¶o thèng nhÊt çc t¸c ®éng

cña mäi lùc lîng gi¸o dôc.

Gia ®×nh lµ c¬ së ®Çu tiªn x©y dùng nÒn t¶ng

nh©n çch cho thÕ hÖ trÎ, gia ®×nh lµ m«i trêng gi¸o

dôc thÕ hÖ trÎ thêng xuyªn, n¬i ®Ó çc em rÌn luyÖn,

thÓ nghiÖm hµnh vi vµ nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt cña m×nh.

Trong viÖc tæ chøc kÕt hîp, gi¸o dôc nhµ trêng gi÷

26

vai trß nßng cèt, chñ ®éng, híng dÉn vÒ néi dung,

ph¬ng ph¸p.

Gi¸o dôc x· héi cßn bao hµm gi¸o dôc cña çc

®oµn thÓ nh §oµn thanh niªn, Héi sinh viªn... lµ çc

tæ chøc quÇn chóng cã sù thèng nhÊt, cã t«n chØ môc

®Ých phï hîp víi môc ®Ých gi¸o dôc. Ho¹t ®éng cña

çc ®oµn thÓ phï hîp víi ®Æc ®iÓm t©m sinh lý løa

tuæi cho nªn cã t¸c ®éng gi¸o dôc rÊt lín ®èi víi

thÕ hÖ trÎ.

Tuy nhiªn qu¸ tr×nh gi¸o dôc ph¶i lÊy nhµ trêng

lµm trung t©m. Gi¸o dôc nhµ trêng cã môc ®Ých vµ néi

dung gi¸o dôc toµn diÖn, dùa trªn çc c¬ së khoa häc

vµ thùc tiÔn, cã kÕ ho¹ch víi ®Çy ®ñ çc ph¬ng tiÖn

®ãng vai trß chñ ®¹o trong toµn bé qu¸ tr×nh gi¸o

dôc.

Tãm l¹i, mèi liªn hÖ gi÷a nhµ trêng, gia ®×nh,

víi çc tæ chøc x· héi vµ çc c¬ quan kinh tÕ, v¨n

ho¸ ®ãng ë ®Þa ph¬ng cµng chÆt chÏ, cµng ®em l¹i

nh÷ng thµnh c«ng cho gi¸o dôc, trong ®ã nhµ trêng

ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh trong sù phèi hîp víi

tÊt c¶ çc lùc lîng gi¸o dôc.

1.3.3. Ph¬ng híng vËn dông nguyªn lý gi¸o dôc trong

gi¸o dôc nghÒ nghiÖp

X©y dùng néi dung gi¸o dôc - ®µo t¹o theo yªu

cÇu s¶n xuÊt, g¾n ®µo t¹o víi sö dông lao ®éng. Chó

27

träng x©y dùng néi dung ®µo t¹o theo m« ®un kÜ n¨ng

hµnh nghÒ.

X©y dùng ch¬ng tr×nh ®µo t¹o bËc cao theo híng

tiÕp cËn víi tr×nh ®é tiªn tiÕn trong khu vùc vµ

trªn thÕ giíi, u tiªn çc lÜnh vùc c«ng nghÖ: th«ng

tin, chÕ t¹o m¸y, tù ®éng ho¸ vµ mét sè ngµnh phôc

vô n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n.

VÒ ph¬ng ph¸p ®µo t¹o: g¾n lý thuyÕt víi thùc

hµnh, chó träng ph¬ng ph¸p d¹y thùc hµnh, tÝch hîp.

Tæ chøc híng dÉn HSSV tham quan vµ thùc tËp t¹i c¬

së s¶n xuÊt.

Nhµ trêng vµ c¬ së s¶n xuÊt cïng nhau x©y dùng

môc tiªu, néi dung ch¬ng tr×nh cho çc kho¸ häc. Nhµ

trêng vµ c¬ së s¶n xuÊt cïng nhau tham gia vµo qu¸

tr×nh ®µo t¹o, HSSV võa häc ë trêng võa häc t¹i c¬

së s¶n xuÊt. C¬ së s¶n xuÊt ®ãng gãp kinh phÝ ®µo

t¹o cho trêng vµ sö dông HSSV tèt nghiÖp cña trêng.

1.4. VÞ trÝ cña gi¸o dôc nghÒ nghiÖp trong hÖ thèng

gi¸o dôc quèc d©n

1.4.1. HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n

a) §Þnh nghÜa

HÖ thèng lµ tËp hîp nhiÒu yÕu tè liªn quan mËt

thiÕt víi nhau ®îc tæ chøc theo mét trËt tù nhÊt

®Þnh t¹o nªn mét chØnh thÓ thèng nhÊt. Mçi hÖ thèng

bao giê còng nh»m thùc hiÖn mét môc tiªu nhÊt ®Þnh.

28

Toµn x· héi lµ mét hÖ thèng lín bao gåm trong

nã nhiÒu hÖ thèng bé phËn, nh nh÷ng yÕu tè hîp thµnh

x· héi. Gi¸o dôc lµ mét thµnh tè cña hÖ thèng x· héi

®ång thêi nã còng lµ mét ph©n hÖ gåm nhiÒu yÕu tè cã

t¸c ®éng t¬ng hç víi nhau.

HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n lµ m¹ng líi çc tr-

êng häc ®îc x©y dùng, tæ chøc thèng nhÊt trªn ph¹m

vi c¶ níc, ®îc s¾p xÕp thµnh çc bËc häc, cÊp häc,

ngµnh häc. HÖ thèng nµy ®îc vËn hµnh ®a d¹ng víi çc

lo¹i h×nh ®µo t¹o nh»m thùc hiÖn môc ®Ých gi¸o dôc

(ng¾n h¹n, dµi h¹n, tËp trung, kh«ng tËp trung,

chÝnh quy, kh«ng chÝnh quy...

HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n lµ s¶n phÈm cña x·

héi, quy m«, c¬ cÊu tæ chøc cña hÖ thèng bÞ quy ®Þnh

bëi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi.

b) HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n ViÖt Nam theo LuËt gi¸o dôc 2005

1) HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n quèc d©n gåm gi¸o

dôc chÝnh quy vµ gi¸o dôc kh«ng chÝnh quy

2) Çc cÊp häc vµ tr×nh ®é ®µo t¹o cña hÖ thèng

gi¸o dôc quèc d©n bao gåm:

+ Gi¸o dôc mÇm non cã nhµ trÎ vµ mÉu gi¸o

Môc tiªu gi¸o dôc mÇm non lµ gióp trÎ ph¸t

triÓn thÓ chÊt, t×nh c¶m, trÝ tuÖ, thÈm mü, h×nh

thµnh yÕu tè ®Çu tiªn cña nh©n çch; chuÈn bÞ cho

trÎ vµo líp mét.

29

+ Gi¸o dôc phæ th«ng cã tiÓu häc, trung häc c¬ së, trung häc phæ

th«ng

- Gi¸o dôc tiÓu häc gióp HSSV h×nh thµnh nh÷ng

c¬ së ban ®Çu cho sù ph¸t triÓn l©u dµi vµ ®óng ®¾n

vÒ ®¹o ®øc, trÝ tuÖ, thÓ chÊt, thÈm mü vµ kü n¨ng ®Ó

tiÕp tôc häc lªn trung häc c¬ së.

- Gi¸o dôc trung häc c¬ së nh»m gióp HSSV cñng

cè vµ ph¸t triÓn kÕt qu¶ cña gi¸o dôc tiÓu häc, cã

häc vÊn phæ th«ng ë tr×nh ®é c¬ së, hiÓu biÕt ban

®Çu vÒ kü thuËt vµ híng nghiÖp, ®Ó tiÕp tôc häc

trung häc phæ th«ng, trung cÊp, häc nghÒ hoÆc ®i vµo

cuéc sèng lao ®éng.

- Gi¸o dôc trung häc phæ th«ng cã môc tiªu lµ

gióp HSSV cñng cè vµ ph¸t triÓn gi¸o dôc trung häc

c¬ së, hoµn thiÖn häc vÊn phæ th«ng, cã hiÓu biÕt

th«ng thêng vÒ kü thuËt vµ híng nghiÖp, cã ®iÒu kiÖn

ph¸t huy n¨ng lùc ç nh©n ®Ó lùa chän híng ph¸t

triÓn, tiÕp tôc häc ®¹i häc, cao ®¼ng, trung cÊp,

häc nghÒ hoÆc ®i vµo cuéc sèng lao ®éng.

+ Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp cã trung cÊp chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ

- Trung cÊp chuyªn nghiÖp cã nhiÖm vô ®µo t¹o ng-

êi lao ®éng cã kiÕn thøc, kÜ n¨ng thùc hµnh c¬ b¶n

cña mét nghÒ, cã kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp vµ cã

tÝnh s¸ng t¹o, øng dông c«ng nghÖ vµo c«ng viÖc.

30

- D¹y nghÒ bao gåm: s¬ cÊp nghÒ, trung cÊp nghÒ

vµ cao ®¼ng nghÒ.

Môc tiªu nh»m ®µo t¹o nh©n lùc kÜ thuËt trùc

tiÕp trong s¶n xuÊt, dÞch vô cã n¨ng lùc thùc hµnh

nghÒ t¬ng xøng víi tr×nh ®é häc nghÒ.

+ Gi¸o dôc ®¹i häc vµ sau ®¹i häc ®µo t¹o tr×nh ®é cao ®¼ng,

tr×nh ®é ®¹i häc, tr×nh ®é th¹c sÜ, tr×nh ®é tiÕn sÜ

§µo t¹o tr×nh ®é cao ®¼ng gióp sinh viªn cã kiÕn

thøc chuyªn m«n vµ kÜ n¨ng thùc hµnh c¬ b¶n ®Ó gi¶i

quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò th«ng thêng thuéc chuyªn ngµnh

®µo t¹o.

§µo t¹o tr×nh ®é ®¹i häc gióp sinh viªn n¾m v÷ng

kiÕn thøc chuyªn m«n vµ cã kÜ n¨ng thùc hµnh thµnh

th¹o, cã kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp s¸ng t¹o vµ gi¶i

quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc chuyªn ngµnh ®îc ®µo t¹o.

§µo t¹o tr×nh ®é th¹c sÜ gióp häc viªn n¾m v÷ng

lý thuyÕt cã tr×nh ®é cao vÒ thùc hµnh, cã kh¶ n¨ng

lµm viÖc ®éc lËp, s¸ng t¹o vµ cã n¨ng lùc ph¸t hiÖn

gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thuéc chuyªn ngµnh ®îc ®µo

t¹o.

§µo t¹o tr×nh ®é tiÕn sÜ gióp nghiªn cøu sinh cã

tr×nh ®é cao vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh cã n¨ng lùc

nghiªn cøu ®éc lËp, s¸ng t¹o vµ cã n¨ng lùc ph¸t

hiÖn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò míi vÒ khoa häc, c«ng

31

nghÖ, híng dÉn nghiªn cøu khoa häc vµ ho¹t ®éng

chuyªn m«n.

Néi dung vµ ph¬ng ph¸p ®µo t¹o tr×nh ®é ®¹i häc

vµ cao ®¼ng: néi dung ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hiÖn ®¹i vµ

ph¸t triÓn, kiÕn thøc khoa häc c¬ b¶n vµ chuyªn

ngµnh vµ çc bé m«n M¸c Lª nin - t tëng Hå ChÝ Minh.

Ph¬ng ph¸p: coi träng båi dìng n¨ng lùc tù häc, tù

nghiªn cøu, rÌn luyÖn kü n¨ng thùc hµnh. Phèi hîp

çc h×nh thøc luyÖn tËp ë trªn líp vµ ë nhµ.

c) Xu híng ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n

+ Thùc hiÖn x· héi ho¸ gi¸o dôc, ®a d¹ng ho¸ çc

lo¹i h×nh trêng líp, u tiªn ph¸t triÓn çc trêng cao

®¼ng kü thuËt, c«ng nghÖ. C¬ cÊu l¹i çc tr×nh ®é

®µo t¹o theo tiªu chuÈn quèc tÕ.

+ Thèng nhÊt d¹y kiÕn thøc víi d¹y nghÒ phæ

th«ng. KÕt hîp trêng phæ th«ng víi trung t©m kü

thuËt - tæng hîp - híng nghiÖp.

+ Thùc hiÖn ph©n luång vµ ph©n ho¸ sau trung häc

c¬ së. ChuÈn bÞ tèt vÒ kiÕn thøc vµ kü n¨ng cho

HSSV bíc vµo cuéc sèng.

+ Ph¸t triÓn çc trêng d¹y nghÒ nh»m ®¶m b¶o

nh©n lùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Ph¸t

triÓn ®µo t¹o nghÒ t¹i çc doanh nghiÖp, kÌm cÆp,

truyÒn nghÒ t¹i çc lµng nghÒ, ®µo t¹o nghÒ t nh©n.

X©y dùng quy ho¹ch m¹ng líi çc trêng trung cÊp

32

chuyªn nghiÖp theo híng g¾n víi nhu cÇu ph¸t triÓn

kinh tÕ - x· héi cña çc vïng miÒn.

1.4.2.VÞ trÝ cña gi¸o dôc nghÒ nghiÖp trong hÖ thèng

gi¸o dôc quèc d©n

Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp lµ mét cÊp häc cña hÖ thèng

gi¸o dôc quèc d©n, cã chøc n¨ng ®µo t¹o ngêi lao

®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, nghiÖp vô ë

tr×nh ®é s¬ cÊp trung cÊp vµ cao ®¼ng, tr×nh ®é v¨n

hãa t¬ng ®¬ng trung häc hoÆc sau trung häc ®Ó tham

gia çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô...

theo nhu cÇu cña thÞ trêng lao ®éng vµ cã thÓ tiÕp

tôc häc bæ sung hoÆc n©ng cÊp tr×nh ®é lªn cao nÕu

cã nhu cÇu vµ ®iÒu kiÖn.

Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp lµ mét khu vùc ®µo t¹o ®a

d¹ng vÒ ®èi tîng tuyÓn sinh, lo¹i h×nh vµ c¬ cÊu

ngµnh nghÒ, cã quan hÖ chÆt chÏ vµ chÞu sù chi phèi,

¶nh hëng trùc tiÕp cña nhu cÇu vµ tr×nh ®é ph¸t

triÓn kinh tÕ - x· héi, thÞ trêng lao ®éng, viÖc lµm

trªn ph¹m vÞ toµn quèc vµ tõng ®Þa ph¬ng, tõng ngµnh

kinh tÕ - x· héi.

HiÖn nay, gi¸o dôc nghÒ nghiÖp ë níc ta ngµy

cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ ®¸p øng nhu cÇu häc nghÒ cña

nh©n d©n lao ®éng vµ nhu cÇu nh©n lùc phôc vô cho sù

nghiÖp c«ng nghiÖp hãa vµ hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc.

33

C¬ së gi¸o dôc nghÒ nghiÖp. §iÒu 36 LuËt Gi¸o

dôc 2005 ghi râ “C¬ së gi¸o dôc nghÒ nghiÖp bao gåm:

trêng trung cÊp chuyªn nghiÖp; Trêng cao ®¼ng nghÒ,

trêng trung cÊp nghÒ, trung t©m d¹y nghÒ, líp d¹y

nghÒ (gäi chung lµ c¬ së d¹y nghÒ). C¬ së d¹y nghÒ

cã thÓ tæ chøc ®éc lËp hoÆc g¾n víi c¬ së s¶n xuÊt,

kinh doanh, dÞch vô, c¬ së gi¸o dôc kh¸c”.

Néi dung gi¸o dôc nghÒ nghiÖp ph¶i tËp trung ®µo

t¹o n¨ng lùc thùc hµnh nghÒ nghiÖp, coi träng gi¸o

dôc ®¹o ®øc, rÌn luyÖn søc kháe, rÌn luyÖn kü n¨ng

theo yªu cÇu ®µo t¹o cña tõng nghÒ, n©ng cao tr×nh

®é häc vÊn theo yªu cÇu ®µo t¹o.

Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc nghÒ nghiÖp ph¶i kÕt hîp rÌn

luyÖn n¨ng lùc thùc hµnh víi gi¶ng d¹y lý thuyÕt ®Ó

gióp ngêi häc cã kh¶ n¨ng hµnh nghÒ vµ ph¸t triÓn

nghÒ nghiÖp theo yªu cÇu cña tõng c«ng viÖc.

C©u hái vµ bµi tËp:

1.Nªu ®îc ®Þnh nghÜa vÒ gi¸o dôc. Tr×nh bµy ®îc

tÝnh chÊt, chøc n¨ng cña gi¸o dôc. Ph©n tÝch nh÷ng

quan ®iÓm chØ ®¹o ph¸t triÓn gi¸o dôc ViÖt Nam.

2.HiÓu ®îc kh¸i niÖm vÒ gi¸o dôc nghÒ nghiÖp vµ

gi¸o dôc häc nghÒ nghiÖp.

3.Ph©n biÖt çc cÊp ®é cña môc ®Ých gi¸o dôc ViÖt

Nam, ph©n tÝch môc tiªu gi¸o dôc nghÒ nghiÖp.

34

4.Gi¶i thÝch néi dung nguyªn lý gi¸o dôc x· héi

chñ nghÜa ViÖt Nam vµ x¸c ®Þnh biÖn ph¸p thùc

hiÖn nguyªn lý gi¸o dôc vµo trong lÜnh vùc nghÒ

nghiÖp.

5.VÏ s¬ ®å HÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n ViÖt Nam

theo LuËt Gi¸o dôc 2005. Ph©n tÝch vÞ trÝ cña d¹y

nghÒ trong hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n ViÖt Nam.

Ch¬ng 2. Lý luËn gi¸o dôc ë trêng d¹y nghÒ

2.1. Qu¸ tr×nh gi¸o dôc

2.1.1. Kh¸i niÖm qu¸ tr×nh gi¸o dôc

a) §Þnh nghÜa qu¸ tr×nh gi¸o dôc

Gi¸o dôc theo nghÜa hÑp lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng cã

môc ®Ých, cã hÖ thèng nh»m h×nh thµnh phÈm chÊt nh©n

çch cho HSSV. Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh hai mÆt: MÆt

t¸c ®éng cña nhµ s ph¹m vµ mÆt tiÕp nhËn t¸c ®éng

35

cña ngêi ®îc gi¸o dôc. Gi¸o dôc lµ sù t¸c ®éng vµ

chuyÓn ho¸ nh÷ng yªu cÇu cña x· héi thµnh nh÷ng phÈm

chÊt bªn trong bÒn v÷ng cña ç nh©n.

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh tæ chøc cuéc sèng, ho¹t ®éng vµ giao lu

cho HSSV, nh»m gióp hä nhËn thøc ®óng, t¹o lËp t×nh c¶m vµ th¸i ®é

®óng, h×nh thµnh nh÷ng thãi quen hµnh vi v¨n minh trong cuéc

sèng, phï hîp víi chuÈn mùc x· héi.

b) §Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc

+ Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh cã môc ®Ých

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh cã môc ®Ých xuÊt ph¸t tõ

nh÷ng yªu cÇu x· héi, tõ mong muèn cña çc nhµ gi¸o

dôc híng dÉn thÕ hÖ trÎ v¬n tíi nh÷ng chuÈn mùc v¨n

ho¸ ®¹o ®øc x· héi, phï hîp víi truyÒn thèng d©n téc

vµ thêi ®¹i.

Môc ®Ých cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc trong çc trêng

d¹y nghÒ lµ h×nh thµnh nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc, hµnh

vi vµ lèi sèng cho HSSV phï hîp víi çc yªu cÇu cña

x· héi.

+ Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh l©u dµi

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh l©u dµi ®îc thùc hiÖn

trong suèt cuéc ®êi con ngêi, ®îc thùc hiÖn ë mäi

lóc, mäi n¬i.

+ Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p, t¸c ®éng bªn

ngoµi ph¶i th«ng qua qu¸ tr×nh tù gi¸o dôc cña HSSV.

36

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh phøc t¹p, diÔn ra víi

nhiÒu m©u thuÉn. M©u thuÉn gi÷a yªu cÇu chung cña x·

héi víi xu híng vµ nguyÖn väng riªng cña ç nh©n,

m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu víi kh¶ n¨ng thùc hiÖn ë mçi

ç nh©n. V× vËy, gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh khã ®iÒu

khiÓn. §/C Lª DuÈn ®· nãi “D¹y khoa häc tù nhiªn cã

thÓ dïng ®Þnh lý, c«ng thøc nhng x©y dùng con ngêi

kh«ng thÓ dïng ®Þnh lý, c«ng thøc ®îc”.

+ Gi¸o dôc ®îc tiÕn hµnh trong çc ho¹t ®éng cña

HSSV

Gi¸o dôc kh«ng ph¶i lµ ho¹t ®éng riªng rÏ mµ

thùc hiÖn ngay trong cuéc sèng, ho¹t ®éng vµ giao lu

cña con ngêi. V× thÕ phÈm chÊt ®¹o ®øc, lý tëng vµ

l¬ng t©m nghÒ nghiÖp kh«ng h×nh thµnh b»ng con ®êng

thuyÕt gi¸o mµ b»ng viÖc tæ chøc cuéc sèng, tæ chøc

ho¹t ®éng cho HSSV.

+ Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh chÞu t¸c ®éng cña nhiÒu

nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan.

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh chÞu nhiÒu nh©n tè chñ

quan vµ kh¸ch quan, gi¸o dôc g¾n liÒn víi tù gi¸o

dôc. Gi¸o dôc chØ thùc sù cã hiÖu qu¶ khi mçi ngêi

biÕn yªu cÇu cña x· héi thµnh yªu cÇu víi chÝnh b¶n

th©n m×nh.

+ Gi¸o dôc g¾n liÒn víi d¹y häc nhng kh«ng ®ång

nhÊt víi d¹y häc

37

Gi¸o dôc g¾n liÒn víi d¹y häc nhng kh«ng ®ång

nhÊt, gi¸o dôc vµ d¹y häc cïng cã môc ®Ých lµ h×nh

thµnh ph¸t triÓn nh©n çch nhng chøc n¨ng chñ yÕu

cña gi¸o dôc lµ båi dìng ý thøc ®¹o ®øc, hµnh vi ®¹o

®øc, lý tëng sèng cho HSSV.

2.1.2. Çc kh©u cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc

a) H×nh thµnh nhËn thøc vµ niÒm tin ®¹o ®øc

Mäi hµnh vi, thãi quen cña con ngêi bao giê còng

b¾t ®Çu tõ nhËn thøc. V× vËy, kh©u ®Çu tiªn cña gi¸o

dôc lµ h×nh thµnh nhËn thøc vµ niÒm tin cho HSSV.

H×nh thµnh cho HSSV nh÷ng kh¸i niÖm chÝnh trÞ,

®¹o ®øc, v¨n ho¸, thÈm mü, quyÒn lîi, nghÜa vô. Tri

thøc ®¹o ®øc lµ sù hiÓu biÕt cña con ngêi vÒ nh÷ng

chuÈn mùc ®¹o ®øc quy ®Þnh hµnh vi cña hä trong mèi

quan hÖ víi ngêi kh¸c vµ víi x· héi.

Gi¸o dôc cho HSSV nhËn thøc ®îc nh÷ng gi¸ trÞ

cÇn thùc hiÖn, nhËn ra ch©n lý, lÏ ph¶i vµ hµnh ®éng

theo çc ®Þnh híng gi¸ trÞ ®ã.

NhËn thøc ®îc çch thøc thÓ hiÖn hµnh vi v¨n

minh trong mèi quan hÖ víi x· héi, víi mäi ngêi. §«i

khi ®¹o ®øc kh«ng ph¶i lµ thùc hiÖn mét hµnh ®éng

nµo ®ã mµ lµ k×m h·m mét hµnh ®éng.

NhËn thøc ®óng lµ c¬ së cho sù h×nh thµnh t×nh

c¶m, th¸i ®é vµ hµnh vi ®óng trong cuéc sèng.

38

NiÒm tin ®¹o ®øc lµ sù tin tëng mét çch v÷ng

ch¾c cña con ngêi vµo çc chuÈn mùc vµ sù thõa nhËn

tÝnh ch©n lý vµ tÝnh tÊt yÕu ph¶i t«n träng çc

chuÈn mùc ®ã.

b) H×nh thµnh ®éng c¬ vµ t×nh c¶m ®¹o ®øc

T×nh c¶m lµ nh÷ng rung c¶m víi hµnh vi cña ngêi

kh¸c vµ víi hµnh vi cña chÝnh m×nh trong qu¸ tr×nh

quan hÖ víi ngêi kh¸c vµ víi x· héi.

§éng c¬ lµ nh÷ng phÈm chÊt t©m lý thóc ®Èy con

ngêi hµnh ®éng. §éng c¬ ®¹o ®øc quy ®Þnh chiÒu híng

t©m lý cña hµnh ®éng, quy ®Þnh th¸i ®é ç nh©n víi

hµnh ®éng cña m×nh.

Trong sù chuyÓn ho¸ nhËn thøc thµnh hµnh ®éng,

t×nh c¶m trë thµnh néi lùc ®Ó biÕn nh÷ng t¸c ®éng

cña nhµ gi¸o dôc thµnh phÈm chÊt cña ç nh©n. T×nh

c¶m ®¹o ®øc ®óng ®¾n sÏ kh¬i dËy nhu cÇu ®¹o ®øc,

thóc ®Èy con ngêi hµnh ®éng mét çch cã ®¹o ®øc

trong çc mèi quan hÖ.

c) H×nh thµnh hµnh vi v¨n minh vµ thãi quen ®¹o

®øc

Thãi quen, hµnh vi v¨n minh lµ nh÷ng hµnh vi æn

®Þnh, trë thµnh nhu cÇu ë con ngêi. Thãi quen, hµnh

vi v¨n minh ®îc h×nh thµnh trong cuéc sèng, võa lµ

môc ®Ých võa lµ kÕt qu¶ cña gi¸o dôc. Thãi quen vµ

hµnh vi v¨n minh kh«ng chØ biÓu hiÖn gi¸ trÞ ®¹o ®øc

39

cña mçi ngêi mµ cßn biÓu hiÖn gi¸ trÞ chung cña céng

®ång, cña x· héi. Thãi quen ®¹o ®øc lµ nh÷ng hµnh vi

®¹o ®øc æn ®Þnh ë con ngêi, trë thµnh nhu cÇu ®¹o

®øc ë mçi ngêi. ViÖc rÌn luyÖn thãi quen ®¹o ®øc lµ

c¬ së ®Ó t¹o ra sù thèng nhÊt gi÷a ý chÝ vµ hµnh vi

®¹o ®øc. ViÖc rÌn luyÖn thãi quen ®¹o ®øc cÇn trë

thµnh nhu cÇu bªn trong cña mçi ngêi, trë thµnh nÐt

tÝnh çch cña nh©n çch.

Çc kh©u trªn cã mèi quan hÖ biÖn chøng. NhËn

thøc ®óng lµ c¬ së h×nh thµnh t×nh c¶m, vµ thãi quen

hµnh vi v¨n minh, ngîc l¹i, t×nh c¶m thóc ®Èy nhËn

thøc vµ hµnh vi v¨n minh, hµnh vi v¨n minh khi ®îc

h×nh thµnh sÏ cñng cè nhËn thøc vµ t×nh c¶m.

ë mçi løa tuæi HSSV kh¸c nhau th× vai trß vµ vÞ

trÝ cña tõng kh©u trªn cã sù kh¸c nhau, vËn dông çc

kh©u cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc ph¶i tuú tõng hoµn c¶nh

vµ ®èi tîng.

2.1.3. §éng lùc cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc

Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña bÊt cø sù vËt, hiÖn

tîng nµo ®Òu lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn

c¬ b¶n néi t¹i cña chóng.

Qu¸ tr×nh gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt çc

m©u thuÉn nh:

Yªu cÇu x· héi > < mong muèn cña ç nh©n

40

Nhu cÇu v¬n lªn hoµn thiÖn nh©n çch > <ph¬ng thøc tho¶ m·n

nhu cÇu ®ã.

Trong ®ã, viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n, hîp lý m©u

thuÉn gi÷a nhu cÇu v¬n lªn hoµn thiÖn nh©n çch víi

ph¬ng thøc tho¶ m·n nhu cÇu ®ã t¹o ra ®éng lùc cña

qu¸ tr×nh gi¸o dôc.

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh diÔn ra trong suèt cuéc

®êi con ngêi, kÕt qu¶ cña gi¸o dôc lµ sù lín lªn cña

con ngêi vÒ mÆt t©m lý - ®¹o ®øc th«ng qua sù thu

nhËn nh÷ng gi¸ trÞ x· héi vµ chuyÓn nã thµnh ý thøc,

th¸i ®é, hµnh vi cña ç nh©n. Sù ph¸t triÓn ®ã chØ

cã ®îc khi hä cã ý thøc vÒ cuéc sèng b¶n th©n vµ cè

g¾ng t×m ®îc ph¬ng thøc tèi u ®Ó thùc hiÖn ®îc môc

®Ých sèng cña m×nh.

2.2. Nguyªn t¾c gi¸o dôc

2.2.1. §Þnh nghÜa

Qu¸ tr×nh gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cã

quy luËt vµ ph¶i tu©n theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt

®Þnh.

Nguyªn t¾c gi¸o dôc lµ nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cã tÝnh quy

luËt cña lý luËn gi¸o dôc, gi÷ vai trß chØ ®¹o, híng dÉn toµn bé qu¸

tr×nh gi¸o dôc ®¹t tíi môc ®Ých h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n

çch toµn diÖn cña HSSV.

Nguyªn t¾c gi¸o dôc chØ dÉn viÖc x¸c ®Þnh môc

®Ých, néi dung, ph¬ng ph¸p vµ çc h×nh thøc tæ chøc

41

gi¸o dôc, híng dÉn nh÷ng ho¹t ®éng cña gi¸o viªn,

nhµ qu¶n lý vµ tËp thÓ s ph¹m trong viÖc tæ chøc vµ

thùc hiÖn mäi ho¹t ®éng gi¸o dôc.

2.2.2. Çc nguyªn t¾c gi¸o dôc

a) Nguyªn t¾c tÝnh môc ®Ých trong mäi ho¹t ®éng gi¸o dôc

Gi¸o dôc lµ mét ho¹t ®éng cã môc ®Ých, v× vËy

néi dung, h×nh thøc tæ chøc qu¸ tr×nh gi¸o dôc ®Òu

ph¶i nh»m ®¹t tíi nh÷ng môc ®Ých cô thÓ.

YÕu tè b¶n chÊt cña gi¸o dôc lµ yÕu tè ®Þnh híng

cho sù ph¸t triÓn cho ç nh©n. V× vËy, qu¸ tr×nh tæ

chøc çc ho¹t ®éng gi¸o dôc con ngêi ®Òu ph¶i ®¹t

nh÷ng môc tiªu cô thÓ vµ ph¶i cè g¾ng ®¹t ®îc môc

tiªu Êy.

Môc ®Ých gi¸o dôc rÊt réng, nã phô thuéc vµo néi

dung ho¹t ®éng, vµo tõng ®èi tîng vµ çc t×nh huèng

cô thÓ. Môc ®Ých gi¸o dôc cã thÓ lµ h×nh thµnh nh÷ng

hµnh vi v¨n ho¸, ®¹o ®øc míi hay nh÷ng thãi quen lao

®éng s¸ng t¹o. Môc ®Ých gi¸o dôc bao gåm môc ®Ých

tríc m¾t, môc ®Ých t¬ng lai gÇn vµ môc ®Ých chiÕn l-

îc - t¬ng lai xa. Gi¸o dôc nh»m tíi tÊt c¶ çc môc

®Ých ®ã.

§iÒu cèt lâi cña nguyªn t¾c nµy lµ ë chç khi tæ

chøc mäi ho¹t ®éng cho HSSV, çc nhµ s ph¹m ph¶i

®Æt ra nh÷ng c©u hái: Ho¹t ®éng nµy lµ v× môc ®Ých

g×? ®em l¹i lîi Ých g× tríc m¾t vµ l©u dµi? HiÖu

42

qu¶ cña hµnh ®éng nµy sÏ dÉn tíi ®©u? Tr¶ lêi çc

c©u hái Êy chÝnh lµ viÖc ®Æt môc ®Ých cho çc ho¹t

®éng gi¸o dôc.

b) Nguyªn t¾c thèng nhÊt gi÷a gi¸o dôc ý thøc vµ gi¸o dôc hµnh vi

Gi¸o dôc lµ mét chØnh thÓ trän vÑn bao gåm çc

mÆt, çc kh©u thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Gi¸o

dôc ®¹t tíi hiÖu qu¶ khi mçi ç nh©n võa cã ®îc ý

thøc ®óng, l¹i cã hµnh vi ®óng trong mäi t×nh huèng

cña cuéc sèng, bëi v× ý thøc vµ hµnh vi lµ hai mÆt

song song tån t¹i trong mçi phÈm chÊt ®¹o ®øc cña

con ngêi.

§Ó cã nhËn thøc ®óng, mçi HSSV cÇn ph¶i ®îc tham

gia vµo çc ho¹t ®éng thùc tiÔn. Gi¸o dôc th«ng qua

häc tËp trong nhµ trêng, th«ng qua viÖc n¾m v÷ng

kiÕn thøc çc bé m«n khoa häc. Thùc tÕ lao ®éng vµ

ho¹t ®éng x· héi lµ n¬i thö th¸ch ý chÝ vµ hµnh vi

cña con ngêi

Ho¹t ®éng cña con ngêi ph¶i lµ ho¹t ®éng cã ý

thøc, ý thøc cña con ngêi ph¶i ®îc biÓu hiÖn b»ng

hµnh vi. Sù thèng nhÊt gi÷a ý thøc vµ hµnh vi ph¶i

lµ môc ®Ých vµ còng lµ nguyªn t¾c chØ ®¹o ®Ó tiÕn

hµnh çc ho¹t ®éng gi¸o dôc.

c) Nguyªn t¾c t«n träng nh©n çch kÕt hîp víi yªu cÇu cao

Mçi con ngêi lµ mét chñ thÓ cña ý thøc, hä cã

lßng tù träng vµ biÕt t«n träng ngêi kh¸c ®ång thêi

43

còng cã nhu cÇu ngêi kh¸c ph¶i t«n träng m×nh. §©y

lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng cña con ngêi cã nh©n

çch, vµ lµ mét biÓu hiÖn cña tr×nh ®é ph¸t triÓn

cao cña nh©n çch.

§Ó gi¸o dôc con ngêi, tríc hÕt nhµ gi¸o dôc ph¶i

biÕt t«n träng vµ cã niÒm tin ®èi víi con ngêi, biÕt

®Ò cao phÈm gi¸ con ngêi. Ph¶i biÕt nh×n nhËn ®óng

nh÷ng u ®iÓm, nh÷ng thµnh c«ng dï lµ nhá nhÊt, ph¶i

coi ®©y lµ nh÷ng thµnh c«ng cã Ých cho tËp thÓ vµ x·

héi. T«n träng, ®éng viªn con ngêi chÝnh lµ biÖn

ph¸p ®Ò cao u ®iÓm, lµ c¬ së ®Ó t¹o cho hä nh÷ng

thµnh c«ng míi tèt h¬n.

§ång thêi t«n träng con ngêi, nhµ gi¸o ph¶i lu«n

cã yªu cÇu cao ®èi víi con ngêi. Yªu cÇu cao cã

nghÜa lµ ®ßi hái mét sù hoµn thiÖn trong nhËn thøc

vµ hµnh vi, mét chÊt lîng tèt h¬n trong c«ng viÖc.

Tin tëng giao viÖc vµ ®éng viªn hä thµnh c«ng trªn

c¬ së t¹o ®iÒu kiÖn cho hä hoµn thµnh çc nhiÖm vô

®îc giao, ®ã còng lµ gi¸o dôc.

Còng cÇn hiÓu r»ng: T«n träng nh©n çch còng

chÝnh lµ yªu cÇu cao ®èi víi con ngêi vµ cµng yªu

cÇu cao cµng ph¶i t«n träng con ngêi. Hai mÆt ®ã

thèng nhÊt víi nhau ®ßi hái nhµ gi¸o dôc mét mÆt

ph¶i tin tëng giao viÖc, mÆt kh¸c ph¶i t¹o mäi ®iÒu

44

kiÖn cho HSSV ho¹t ®éng vµ t¹o c¬ héi ®Ó hä ®¹t ®Õn

môc ®Ých ho¹t ®éng ®Æt ra.

d) Nguyªn t¾c gi¸o dôc trong lao ®éng vµ b»ng lao ®éng

Lao ®éng lµ mét ph¬ng thøc sèng, ®ång thêi lµ

con ®êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n çch. V×

vËy, gi¸o dôc con ngêi ph¶i thùc hiÖn chÝnh trong

lao ®éng vµ b»ng lao ®éng.

Th«ng qua lao ®éng, HSSV h×nh thµnh ý thøc, vµ

rÌn luyÖn thãi quen lao ®éng, say mª t×m hiÓu thùc

tiÔn lao ®éng, nhê vËy mµ g¾n lý thuyÕt víi thùc

tiÔn.

ë çc trêng d¹y nghÒ, lao ®éng rÌn cho HSSV t duy

kü thuËt vµ t¸c phong lao ®éng c«ng nghiÖp.

Trong gia ®×nh ph¶i sím t¹o ®iÒu kiÖn cho çc em

tham gia mäi ho¹t ®éng, ®¬n gi¶n nhÊt lµ c«ng viÖc

gióp ®ì gia ®×nh, lao ®éng tù phôc vô b¶n th©n.

Trong nhµ trêng tæ chøc cho çc em lao ®éng kÜ

thu©t, lao ®éng c«ng Ých vµ cao h¬n n÷a lµ lao ®éng

ra s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt cho x· héi. Lao ®éng

gióp cho con ngêi nhËn ra gi¸ trÞ cña cuéc sèng, lµm

cho con ngêi biÕt yªu th¬ng, quý träng lÉn nhau. Lao

®éng c¶i t¹o b¶n th©n, lao ®éng lµ con ®êng dÉn tíi

h¹nh phóc.

e) Nguyªn t¾c gi¸o dôc trong tËp thÓ vµ b»ng tËp thÓ

45

TËp thÓ lµ n¬i HSSV sèng vµ häc tËp, lµ n¬i giao

lu, ho¹t ®éng, lµ m«i trêng vµ ph¬ng thøc gi¸o dôc.

Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu nhµ gi¸o ph¶i biÕt tæ

chøc, x©y dùng vµ l·nh ®¹o tèt çc tËp thÓ trÎ em,

lµm sao mçi tËp thÓ lµ mét ®¬n vÞ v÷ng m¹nh, cã t¸c

dông gi¸o dôc ®Õn tõng ç nh©n vµ gãp phÇn t¹o nªn

x· héi tèt ®Ñp.

Nhµ s ph¹m ph¶i coi tËp thÓ nh mét ®èi tîng ®Ó

t¸c ®éng gi¸o dôc, lµm cho tËp thÓ v÷ng m¹nh vÒ mäi

ph¬ng diÖn. Nhµ s ph¹m sö dông tËp thÓ nh mét m«i

trêng ®Ó rÌn luyÖn tõng HSSV, sö dông tËp thÓ nh mét

ph¬ng tiÖn t¸c ®éng trë l¹i tõng HSSV lµm cho hä trë

thµnh nh÷ng con ngêi cã Ých cho tËp thÓ vµ cho x·

héi .

BiÖn ph¸p gi¸o dôc rÊt quan träng trong tËp thÓ

lµ “t¸c ®éng song song”, mét mÆt nhµ gi¸o dôc t¸c

®éng ®Õn tËp thÓ ®Ó th«ng qua tËp thÓ t¸c ®éng ®Õn

tõng ç nh©n, mÆt kh¸c nhµ gi¸o dôc t¸c ®éng khÐo

lÐo ®Õn tõng ç nh©n, hai t¸c ®éng ®ã t¹o thµnh t¸c

®éng tæng hîp ®em l¹i hiÖu qu¶ gi¸o dôc lín .

CÇn tæ chøc tèt mèi quan hª gi÷a çc nhµ s ph¹m

vµ ban çn sù cña tËp thÓ HSSV vµ gi¸o viªn chØ ®¹o

líp häc. Mèi quan hÖ khÐo lÐo, tÕ nhÞ gi÷a nhµ s

ph¹m vµ çn bé líp vµ çn bé ®oµn thÓ gióp c¶ nhµ s

ph¹m vµ çc ®oµn thÓ thµnh c«ng trong c«ng t¸c. Th¸i

46

®é bao biÖn ®éc ®o¸n, lµm thay, thiÕu t«n träng tËp

thÓ sÏ kh«ng thÓ ®em l¹i hiÖu qu¶ mong muèn trong

gi¸o dôc.

g) Nguyªn t¾c ph¸t huy u ®iÓm vµ kh¾c phôc nhîc ®iÓm

Con ngêi kh«ng ai cã thÓ hoµn thiÖn mäi ®iÒu.

Mçi ngêi ®Òu cã mÆt m¹nh vµ mÆt yÕu, cã u ®iÓm vµ cã

khuyÕt ®iÓm. Nhng ®· lµ con ngêi ai còng muèn ngêi

kh¸c t«n träng vµ muèn mäi ngêi nh×n thÊy mÆt m¹nh,

chç u ®iÓm cña m×nh. §ã lµ b¶n tÝnh cña con ngêi.

Tõ ®Æc ®iÓm t©m lý ®ã, gi¸o dôc cÇn ph¶i thùc

hiÖn mét nguyªn t¾c quan träng lµ: H·y nãi nhiÒu u

®iÓm cña ngêi kh¸c, coi ®ã lµ phÈm chÊt chñ yÕu, c¬

b¶n nhÊt cña mçi con ngêi vµ h·y gi¶m ®Õn møc tèi

thiÓu nh÷ng lêi nãi khuyÕt ®iÓm, sai lÇm cña ngêi

kh¸c, ®Æc biÖt lµ sai lÇm qu¸ khø, nhÊt thêi. LÊy u

®iÓm ®Ó kh¾c phôc nhîc ®iÓm, ®éng viªn mÆt m¹nh b»ng

khen thëng chÝnh lµ khuyÕn khÝch ®Ó ph¸t triÓn nh÷ng

hµnh vi tèt. Nãi mét çch kh¸c, nguyªn t¾c ph¸t huy

u ®iÓm, kh¾c phôc nhîc ®iÓm lµ lÊy “x©y ®Ó chèng”.

Mét ®iÒu quan träng n÷a cña nguyªn t¾c nµy lµ

h·y n©ng ®ì con ngêi vÒ mäi ph¬ng diÖn, kÓ c¶ lóc hä

vÊp ph¶i khuyÕt ®iÓm. Sù bao dung, ®é lîng cña çc

nhµ s ph¹m, cña gia ®×nh vµ cña tËp thÓ cã thÓ c¶m

ho¸ con ngêi, xo¸ bá ®i khuyÕt ®iÓm, thËm chÝ xo¸ ®i

c¶ téi lçi, dÉn hä ®i trªn con ®êng míi, tíi nh÷ng

47

thµnh c«ng míi. Tuy nhiªn, nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn

kh«ng ®ång nghÜa víi bao che khuyÕt ®iÓm, thñ tiªu

®Êu tranh, tõ bá vò khÝ, phª vµ tù phª b×nh hay ngîc

l¹i lµ thæi phång thµnh tÝch dÔ lµm cho con ngêi trë

thµnh tù kiªu, tù phô. §iÒu ghi nhí ë ®©y lµ sau phª

b×nh, tr¸ch ph¹t kh¸ch quan, ph¶i lµ lßng nh©n ®¹o,

sù bao dung, t×nh th©n ¸i, v× sù tiÕn bé cña con ng-

êi mµ ph¸t huy u ®iÓm , kh¾c phôc khuyÕt ®iÓm.

h) Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng, kÕ thõa vµ liªn tôc

Gi¸o dôc lµ mét thÓ thèng nhÊt vµ toµn vÑn. Mçi

thµnh tùu gi¸o dôc, mçi phÈm chÊt nh©n çch ®îc h×nh

thµnh lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña toµn bé nh÷ng t¸c ®éng

cña lùc lîng gi¸o dôc. Mçi thµnh tùu gi¸o dôc ®¹t ®-

îc h«m nay lµ kÕt qu¶ cña sù cè g¾ng liªn tôc cña

nh÷ng ho¹t ®éng tríc ®ã. Qu¸ tr×nh gi¸o dôc lµ mét

hÖ thèng liªn tôc cña nh÷ng t¸c ®éng t¨ng dÇn vÒ sè

lîng vµ chÊt lîng, cña nh÷ng h×nh thøc tæ chøc gi¸o

dôc.

Nguyªn t¾c nµy ®Æt ra lµ ph¶i cã kÕ ho¹ch gi¸o

dôc thèng nhÊt, tõng bíc t¨ng dÇn nh÷ng yªu cÇu

chung. Gi¸o dôc ph¶i ®îc tiÕn hµnh theo ph¬ng ph¸p

cñng cè thêng xuyªn nh÷ng nhËn thøc, nh÷ng t×nh c¶m

nh÷ng hµnh vi ®· ®îc x¸c lËp. Dùa vµo kÕt qu¶ ®· cã

®Ó gi¸o dôc nh÷ng phÈm chÊt míi. Ph¶i lµm chuyÓn

biÕn nh÷ng t¸c ®éng gi¸o dôc thµnh ý thøc vµ thãi

48

quen tù gi¸o dôc. Nh÷ng kÕt qu¶ gi¸o dôc trong gia

®×nh ph¶i ®îc tiÕp nèi b»ng nh÷ng t¸c ®éng ë nhµ

trêng vµ toµn x· héi.

Sù t¸c ®éng gi¸o dôc cã hÖ thèng, liªn tôc, kÕ

thõa lÉn nhau lµ nguyªn t¾c gi¸o dôc quan träng.

i) Nguyªn t¾c gi¸o dôc ph¶i chó ý ®Õn çc ®Æc ®iÓm løa tuæi,

giíi tÝnh vµ çc ®Æc ®iÓm ç biÖt kh¸c

Sù ph¸t triÓn cña ç nh©n vÒ t©m sinh lý ®Òu

diÔn biÕn theo løa tuæi, víi nh÷ng nÐt ®Æc trng nhÊt

®Þnh. Mçi løa tuæi do tham gia vµo çc ho¹t ®éng vµ

mèi quan hÖ x· héi kh¸c nhau nªn cã nh÷ng nÐt tÝnh

çch phæ biÕn vµ còng cã nh÷ng nÐt ®Æc trng nhÊt

®Þnh. V× vËy, gi¸o dôc ph¶i phï hîp víi yªu cÇu,

høng thó, t×nh c¶m cña tõng ®é tuæi Êy. Ph¶i chó ý

híng dÉn çc ho¹t ®éng chñ ®¹o theo løa tuæi, ®Ó

th«ng qua ®ã mµ cã néi dung, ph¬ng ph¸p gi¸o dôc cho

phï hîp.

Gi¸o dôc ph¶i tiÕn hµnh theo ®Æc ®iÓm giíi tÝnh.

Nam vµ n÷ cã nh÷ng chØ sè ph¸t triÓn sinh häc kh¸c

nhau dÉn ®Õn nh÷ng ph¸t triÓn t©m lý kh¸c nhau. T¸c

®éng gi¸o dôc muèn ®¹t hiÖu qu¶ cao ph¶i dùa trªn

nh÷ng ®Æc ®iÓm giíi tÝnh vµ ph¸t huy nh÷ng ®Æc ®iÓm

®ã. Trong gi¸o dôc, giíi tÝnh lµ mét gi¸ trÞ cÇn

gi¸o dôc cho HSSV - sinh viªn.

49

Mçi con ngêi cã nÐt ®Æc thï trong tÝnh çch, khÝ

chÊt, cã nh÷ng vèn sèng kinh nghiÖm tõng tr¶i kh¸c

nhau. Gi¸o dôc ph¶i dùa vµo kiÕn thøc, kinh nghiÖm

ç nh©n, dùa vµo ®Æc ®iÓm t©m lý cña tõng ngêi, ®Ó

gi¸o dôc nh»m ph¸t triÓn tÊt c¶ mäi n¨ng lùc cña

tõng ngêi. Kh«ng cã ph¬ng ph¸p chung cã hiÖu qu¶ ®èi

víi tÊt c¶ mäi ®èi tîng, nhµ gi¸o lu«n lu«n cÇn cã

sù ch¨m sãc vµ ®èi xö ç biÖt.

k) Nguyªn t¾c thèng nhÊt çc yªu cÇu trong çc lùc lîng gi¸o dôc

Gia ®×nh, nhµ trêng vµ x· héi lµ ba lùc lîng

gi¸o dôc ®Òu cã chung mét môc ®Ých lµ h×nh thµnh

nh©n çch toµn diÖn cho thÕ hÖ trÎ. V× vËy, ®Ó tiÕn

hµnh gi¸o dôc, çc lùc lîng gi¸o dôc ph¶i thèng nhÊt

víi nhau çc yªu cÇu chung vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p

gi¸o dôc. Sù thèng nhÊt gi÷a çc lùc lîng gi¸o dôc

míi ®em l¹i hiÖu qu¶. Ngîc l¹i, gi¸o dôc ph©n t¸n,

gi¸o dôc kh«ng ®ång bé, gi¸o dôc theo khuynh híng

kh¸c nhau sÏ ph¸ vì sù toµn vÑn thèng nhÊt cña gi¸o

dôc, dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng thÓ lêng tríc ®îc.

Qu¸ tr×nh gi¸o dôc x· héi ph¶i lÊy nhµ trêng lµm

trôc chÝnh. Nhµ trêng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm phèi hîp

tÊt c¶ çc lùc lîng gi¸o dôc. Mèi liªn hÖ gi÷a nhµ

trêng vµ gia ®×nh ph¶i lµ viÖc lµm thêng xuyªn, trùc

tiÕp hµng ngµy. Mèi quan hÖ víi ®Þa ph¬ng, víi çc

tæ chøc x· héi vµ çc c¬ quan kinh tÕ v¨n ho¸ ®ãng

50

trªn ®Þa bµn ph¶i chÆt chÏ vµ thêng xuyªn liªn tôc.

Çc mèi quan hÖ tèt gi÷a çc lùc lîng gi¸o dôc ®em

l¹i thµnh c«ng cho gi¸o dôc.

2.2.3. Thùc hiÖn çc nguyªn t¾c gi¸o dôc trong d¹y

nghÒ

Çc nguyªn t¾c gi¸o dôc lµ mét hÖ thèng toµn vÑn,

mçi nguyªn t¾c cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi nhng l¹i chÞu

¶nh hëng cña çc nguyªn t¾c kh¸c. V× vËy, khi vËn

dông cÇn ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t, sù phèi hîp nhÞp

nhµng çc nguyªn t¾c gi¸o dôc. ViÖc thùc hiÖn ®ång bé

çc nguyªn t¾c sÏ lµm cho gi¸o dôc ®¹t tíi kÕt qu¶ ®Ò

ra.

2.3. Néi dung gi¸o dôc ë trêng d¹y nghÒ

2..3.1 Gi¸o dôc t tëng chÝnh trÞ, ®¹o ®øc vµ lèi

sèng

a) Gi¸o dôc t tëng chÝnh trÞ

ChÝnh trÞ lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi ph¶n

¸nh çc mèi quan hÖ cña çc giai cÊp, çc quèc gia

xung quanh vÊn ®Ò lîi Ých kinh tÕ, chÝnh trÞ thÓ

hiÖn trong viÖc ®Êu tranh gi÷a çc giai cÊp ®Ó thiÕt

lËp trËt tù x· héi cuéc ®Êu tranh gi÷a çc quèc gia

®Ó x¸c lËp vÞ trÝ vµ lîi Ých cña çc d©n téc trªn

thÕ giíi.

ý thøc chÝnh trÞ lµ bé phËn cña ý thøc x· héi,

lµ hÖ t tëng cña x· héi vµ còng lµ ý thøc cña tõng

51

ç nh©n. ý thøc chÝnh trÞ lµ ý thøc vÒ quyÒn lîi cña

tõng giai cÊp, lµ ý thøc vÒ sù tån vong vµ giµu m¹nh

cña ®Êt níc, vÒ vai trß cña ®Êt níc trong quan hÖ

víi çc quèc gia trªn thÕ giíi.

Néi dung cña ý thøc chÝnh trÞ bao gåm: 1) ý thøc

vÒ chñ quyÒn d©n téc, vÒ sù tån t¹i vµ toµn vÑn l·nh

thæ, vÒ sù giµu m¹nh cña ®Êt níc. 2) ý thøc vÒ thùc

hiÖn ®êng lèi cña §¶ng, cña Nhµ níc, vÒ chiÕn lîc

ph¸t triÓn ®Êt níc vµ tu©n thñ çc chÝnh s¸ch ®èi

néi, ®èi ngo¹i cña quèc gia. 3)ý thøc vÒ quyÒn lîi

vµ nghÜa vô cña c«ng d©n thÓ hiÖn trong cuéc sèng,

häc tËp, lao ®éng vµ ho¹t ®éng chinh trÞ x· héi vÒ

sù giµu m¹nh cña ®Êt níc v× h¹nh phóc cña nh©n d©n.

4) ý thøc vÒ nghÜa vô qu©n sù b¶o vÖ tæ quèc, chèng

mäi thñ ®o¹n x©m ph¹m ®Õn an ninh chñ quyÒn quèc gia

vµ gi÷ v÷ng khèi ®oµn kÕt d©n téc. Trong néi dung

cña ý thøc chÝnh trÞ th× hÖ t tëng cña giai cÊp l·nh

®¹o chi phèi toµn bé ®êi sèng tinh thÇn vµ kinh tÕ

v¨n hãa cña x· héi vµ nã còng chi phèi ý thøc cña ç

nh©n trong çc mèi quan hÖ x· héi.

b) Gi¸o dôc ®¹o ®øc

Môc tiªu cña gi¸o dôc ®¹o ®øc: H×nh thµnh cho

HSSV ý thøc ®¹o ®øc vÒ môc ®Ých cuéc sèng vµ mèi

quan hÖ cña çc ç nh©n trong x· héi.

52

Néi dung cña ý thøc ®¹o ®øc bao gåm: ý thøc vÒ

môc ®Ých cuéc sèng cña b¶n th©n; ý thøc vÒ lèi sèng

ç nh©n, lèi sèng tù chñ, tÝch cùc, n¨ng ®éng s¸ng

t¹o; ý thøc vÒ çc mèi quan hÖ trong gia ®×nh, trong

tËp thÓ vµ ngoµi x· héi nh lÔ ®é trªn kÝnh díi nh-

êng, khiªm tèn, thËt thµ nh©n ¸i, bao dung; ý thøc

vÒ cuéc sèng lao ®éng s¸ng t¹o; ý thøc vÒ nghÜa vô

lao ®éng vµ b¶o vÖ Tæ Quèc.

H×nh thµnh cho HSSV thãi quen ®¹o ®øc vµ hµnh vi

v¨n minh. Gi¸o dôc ®¹o ®øc lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng tíi

HSSV ®Ó h×nh thµnh cho hä ý thøc, t×nh c¶m vµ niÒm

tin vµ ®Ých cuèi cïng lµ t¹o lËp thãi quen ®¹o ®øc.

Gi¸o dôc ®¹o ®øc theo tÊm g¬ng cña B¸c Hå “ CÇn

kiÖm, liªm chÝnh, chÝ c«ng v« t”. Gi¸o dôc ®¹o ®øc

lµ h×nh thµnh ë HSSV ®¹o ®øc vµ l¬ng t©m nghÒ

nghiÖp. §¹o ®øc nghÒ nghiÖp vµ l¬ng t©m nghÒ nghiÖp

lµ nh÷ng phÈm chÊt nh©n çch cña ngêi lao ®éng.

§¹o ®øc nghÒ nghiÖp biÓu hiÖn ë sù say mª tËn

tuþ víi nghÒ, kh«ng ngõng häc hái ®Ó v¬n lªn ®Ønh

cao nghÒ nghiÖp.

L¬ng t©m nghÒ nghiÖp: Lµ hoµn thµnh c«ng viÖc

víi tr¸ch nhiÖm cao, phÊn ®Êu t¹o ra s¶n phÈm h÷u

Ých cho x· héi.

c) Gi¸o dôc lèi sèng

53

Lèi sèng HSSV lµ hÖ thèng nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu ph¶n ¸nh

nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng, ho¹t ®éng vµ çc mèi quan hÖ x· héi.

Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy ®îc biÓu hiÖn qua çc mÆt

sau:

1) VÒ ®Þnh híng gi¸ trÞ: HSSV cã mu cÇu th¨ng tiÕn

nghÒ nghiÖp, chó träng tíi çc nghÒ cã ®iÒu kiÖn

ph¸t triÓn; coi träng häc vÊn réng, ãc thùc tiÔn,

giái nghÒ; chó träng çc gi¸ trÞ hoµ b×nh vµ héi

nhËp quèc tÕ; tuy nhiªn còng xuÊt hiÖn xu híng coi

lîi Ých ç nh©n h¬n lîi Ých céng ®ång, gi¸ trÞ kinh

tÕ h¬n gi¸ trÞ tinh thÇn, nh÷ng lîi Ých tríc m¾t h¬n

nh÷ng lîi Ých l©u dµi.

2) VÒ häc tËp: Chñ ®éng h¨ng say häc tËp, häc thªm

ngo¹i ng÷, tin häc; nhng xuÊt hiÖn xu híng thùc

dông, kh«ng cã ý chÝ, ®éng c¬ häc tËp kh«ng ®óng

®¾n.

3) VÒ sinh ho¹t v¨n ho¸: HSSV cã nhu cÇu thëng thøc

nghÖ thuËt, cã nhu cÇu tham gia vµo sinh ho¹t v¨n

ho¸; Tuy nhiªn HSSV thÝch gi¶i trÝ, xa rêi truyÒn

thèng, xuÊt hiÖn nh÷ng hiÖn tîng mª tÝn.

4) VÒ ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi: TÝch cùc tham gia vµo

phong trµo" Thanh niªn t×nh nguyÖn", ho¹t ®éng ®Òn

¬n, ®¸p nghÜa, uèng níc nhí nguån; Nhng ®«i khi nhËn

thøc nghÌo nµn, ng¹i ho¹t ®éng x· héi.

54

5) VÒ giao tiÕp øng xö: N¨ng ®éng, linh ho¹t, quan hÖ

thÇy trß ®óng mùc; Nhng còng cã nh÷ng biÓu hiÖn

kh«ng lµnh m¹nh, thiÕu kü n¨ng giao tiÕp.

6) VÒ sinh ho¹t ç nh©n: HSSV kh¸t khao v¬n tíi lèi

sèng v¨n minh, hiÖn ®¹i; tuy nhiªn mét sè HSSV sö

dông thêi gian cha hîp lý.

§Ó gi¸o dôc ®¹o ®øc, lèi sèng cÇn h×nh thµnh nÕp

sèng lµnh m¹nh trong HSSV. NÕp sèng lµ lèi sèng ®îc

®Þnh h×nh trong mäi ho¹t ®éng, mäi mèi quan hÖ x·

héi; cÇn ph¶i gi¸o dôc lèi sèng ë çc néi dung trªn;

trong ®ã chó ý gi¸o dôc çc gi¸ trÞ c¬ b¶n cña nh©n

lo¹i vµ d©n téc, h×nh thµnh ®éng c¬ vµ hoµi b·o häc

tËp, cã ý chÝ vît khã, nªu cao phÈm chÊt rÌn ®øc

luyÖn tµi v× ngµy mai lËp nghiÖp; trong giao tiÕp

øng xö cÇn gi¸o dôc cho HSSV ý thøc t«n träng, hîp

t¸c vµ héi nhËp. §ång thêi ®Êu tranh chèng çc tÖ

n¹n x· héi.

Nh÷ng biÖn ph¸p gi¸o dôc lèi sèng: T¨ng cêng

nhËn thøc cña l·nh ®¹o nhµ trêng; x©y dùng m«i trêng

v¨n ho¸ lµnh m¹nh; tæ chøc çc ho¹t ®éng, më réng

giao lu, tiÕp xóc víi x· héi vµ çc ®¬n vÞ; quan t©m

®Õn viÖc lµm cña HSSV sau khi tèt nghiÖp.

Theo nghiªn cøu cña çc nhµ gi¸o dôc ViÖt Nam,

nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc, lèi sèng cÇn gi¸o dôc cho

HSSV :

55

Mét: Yªu níc, th¬ng d©n, cã lý tëng ®éc lËp d©n téc;

Hai: Cã ý chÝ v¬n lªn lµm giµu cho b¶n th©n vµ x·

héi;

Ba: Sèng nh©n ¸i, t×nh nghÜa víi gia ®×nh, b¹n bÌ,

céng ®ång;

Bèn: Cã nÕp sèng lµnh m¹nh;

N¨m: Ham häc hái suèt ®êi ®Ó hoµn thiÖn nh©n çch;

S¸u: Cã ý thøc rÌn luyÖn søc khoÎ ®Ó phôc vô l©u bÒn

vµ cã hiÖu qu¶;

B¶y: Cã tr×nh ®é v¨n ho¸ chung vµ n¨ng lùc chuyªn

m«n, nghiÖp vô v÷ng vµng;

T¸m: Cã t duy s¸ng t¹o, ãc thùc tiÔn, cã kh¶ n¨ng

thÝch øng;

ChÝn: Cã n¨ng lùc giao tiÕp øng xö vµ tæ chøc phèi

hîp ho¹t ®éng;

M êi: Cã kü n¨ng sèng hiÖn ®¹i.

2.3.2 Gi¸o dôc v¨n ho¸ vµ thÈm mü

a) Gi¸o dôc v¨n ho¸

+ Kh¸i niÖm vÒ v¨n hãa

V¨n ho¸ ®îc hiÓu lµ toµn bé çc thµnh tùu cña

loµi ngêi trong çc lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt vµ

tinh thÇn, trong c¶i t¹o cuéc sèng x· héi, trong

s¸ng t¹o khoa häc, c«ng nghÖ vµ nghÖ thuËt. Cã hai

lo¹i v¨n ho¸ v¨n ho¸ vËt chÊt vµ v¨n ho¸ tinh

thÇn:

56

V¨n ho¸ vËt chÊt lµ s¶n phÈn vËt chÊt do con ng-

êi s¸ng t¹o ra, ®ã lµ thíc ®o tr×nh ®é chinh phôc

thiªn nhiªn cña loµi ngêi.

V¨n hãa tinh thÇn bao gåm: khoa häc vµ tr×nh ®é

øng dung khoa häc; tr×nh ®é häc vÊn cña nh©n d©n;

t×nh tr¹ng gi¸o dôc; y tÕ, v¨n häc, nghÖ thuËt t«n

gi¸o, ®¹o ®øc; tr×nh ®é cña nh÷ng nhu cÇu, thÞ yÕu

vµ høng thó cña nh©n d©n trong cuéc sèng; phong tôc

tËp qu¸n, lÔ héi t«n gi¸o, thãi quen cuéc sèng sinh

ho¹t h¹ng ngµy. V¨n ho¸ bao gåm c¶ môc ®Ých s¸ng t¹o

vµ ph¬ng thøc sñ dông çc thµnh qu¶ khoa häc c«ng

nghÖ, còng nh viÖc gi¸o dôc con ngêi nh»m tiÕp thu

nÒn v¨n ho¸ ®ã.

V¨n ho¸ lµ s¶n phÈm cña con ngêi, v¨n ho¸ lµ

thuéc tÝnh b¶n chÊt cña con ngêi. V¨n ho¸ g¾n chÆt

víi con ngêi, kh«ng cã v¨n ho¸ ngoµi con ngêi, mçi

ç nh©n do gi¸o dôc vµ do qu¸ tr×nh ho¹t ®éng ë tr-

êng ®êi ®· lÜnh héi ®îc çc gi¸ trÞ v¨n ho¸

+ Gi¸o dôc v¨n ho¸ lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng h×nh

thµnh cho HSSV nh÷ng phÈm chÊt ç nh©n tèt ®Ñp nh÷ng

nÕp sèng v¨n minh, tõ ®ã mµ s¸ng t¹o ra gi¸ trÞ vËt

chÊt vµ tinh thÇn cho b¶n th©n vµ cho x· héi. Gi¸o

dôc v¨n hãa nh»m ®µo t¹o mét thÕ hÖ con ngêi cã t©m

hån trong s¸ng, sèng cã lý tëng, l¬ng t©m ®¹o ®øc,

57

giµu lßng vÞ tha, cã hµnh vi v¨n minh lÞch sù, biÕt

sèng lao ®éng v× h¹nh phóc cña d©n téc.

b) Gi¸o dôc thÈm mü

+ Kh¸i niÖm thÈm mü

ThÈm mü lµ ph¹m trï nãi vÒ çi ®Ñp kh¸ch quan

cña çc ®èi tîng trong tù nhiªn, trong cuéc sèng x·

héi vµ trong b¶n th©n con ngêi. Çi ®Ñp lµ trung

t©m, bªn c¹nh çi ®Ñp lµ çi tèt, çi cao thîng anh

hïng. Nh÷ng kh¸i niÖm t¬ng ph¶n lµ çi xÊu, çi thÊp

hÌn, çi hµi, çi bi.

ThÈm mü lµ gi¸ trÞ kh¸ch quan vèn cã cña çi ®èi

tîng thÈm mü ®îc con ngêi nhËn thøc ®¸nh gi¸, thëng

thøc vµ cè g¾ng nh»m s¸ng t¹o ra thªm nhiÒu s¶n phÈm

cã gi¸ trÞ thÈm mü cao ®Ó sö dông nã trong cuéc

sèng.

Çi ®Ñp cã ë mäi n¬i. Çi ®Ñp cã trong tù nhiªn,

biÓu hiÖn b»ng h×nh d¸ng, ®êng nÐt mµu s¾c, çi ®Ñp

x· héi lµ çi ®Ñp trong giao tiÕp, trong lèi sèng

®¹o ®øc, çi ®Ñp trong trËt tù, kû c¬ng cña cuéc

sèng x· héi. Çi ®Ñp trong con ngêi lµ çi ®Ñp trong

nhËn thøc, t×nh c¶m, hµnh vi ®¹o ®øc vµ lèi sèng cña

ç nh©n.

ThÈm mü cã ý nghÜa rÊt lín trong ®êi sèng con

ngêi. Nhu cÇu thÈm mü lµ mét trong nh÷ng nhu cÇu

quan träng cña cuéc sèng. Mçi ngêi ®Òu cã xu híng v-

58

¬n tíi çi ®Ñp vµ muèn cho cuéc sèng cña m×nh ngµy

cµng ®Ñp h¬n. X· héi cµng ph¸t triÓn nhu cÇu thÈm

mü ngµy cµng cao.

Çi ®Ñp th©m nhËp vµo cuéc sèng cña con ngêi vµ

t¹o nªn thÞ hiÕu thÈm mü. ThÞ hiÕu thÈm mü lµ së

thÝch cña con ngêi vÒ ph¬ng diÖn thÈm mü, hay lµ çi

“gu’ trong thëng thøc çi ®Ñp vµ nã lan to¶ tõ ngêi

nay sang ngêi kh¸c. ThÞ hiÕu còng thay ®æi theo thêi

gian, thÞ hiÕu cã tÝnh lÞch sö.

+ Gi¸o dôc thÈm mü lµ qu¸ tr×nh gi¸o dôc ®Ó h×nh

thµnh cho HSSV n¨ng lùc nhËn thøc, ®¸nh gi¸, s¸ng

t¹o vµ h¹nh ®éng theo çi ®Ñp. Gi¸o dôc thÈm mü cÇn:

- Båi dìng cho HSSV n¨ng lùc nhËn thøc çi ®Ñp,

n¨ng lùc tri gi¸c, c¶m thô çi ®Ñp trong tù nhiªn

trong cuéc sèng x· héi vµ nghÖ thuËt.

- Båi dìng cho HSSV n¨ng lùc ®¸nh gi¸ çi ®Ñp,

nhËn biÕt çi ch©n thiÖn, mü trong cuéc sèng con ng-

êi. Tõ ®ã mµ h×nh thµnh t×nh c¶m vµ thÞ hiÕu thÈm mü

®óng ®¾n vµ phï hîp víi çc gi¸ trÞ d©n téc vµ thêi

®¹i.

- Båi dìng cho HSSV n¨ng lùc s¸ng t¹o çi ®Ñp:

çi ®Ñp vËt chÊt vµ çi ®Ñp tinh thÇn, çi ®Ñp trong

cuéc sèng vµ çi ®Ñp nghÖ thuËt lµm sao ®Ó cuéc sèng

lµ s¸ng t¹o, mçi con ngêi lµ mét nghÖ sü lu«n t¹o

cho m×nh vµ x· héi nhng gi¸ trÞ thÈm mü thanh cao.

59

- Lµm cho mçi ngêi lu«n híng tíi çi ®Ñp vµ hµnh

®éng theo çi ®Ñp. Çi ®Ñp quan träng nhÊt ®ã lµ

phÈm gi¸ nh©n çch.

2.3.3 Gi¸o dôc lao ®éng

Gi¸o dôc lao ®éng lµ x©y dùng cho HSSV cã quan

®iÓm t tëng ®óng ®¾n, cã t×nh c¶m vµ th¸i ®é lao

®éng tÝch cùc, cã nhu cÇu vµ thãi quen lao ®éng, cã

tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô lao ®éng, cã l¬ng t©m ®èi víi

c«ng viÖc lao ®éng, ®Êu tranh phª ph¸n nh÷ng “thãi

h, tËt xÊu” trong lao ®éng. Gi¸o dôc lao ®éng nh»m

chuÈn bÞ sù s½n sµng vÒ t©m lý còng nh vÒ thùc tiÔn

cho HSSV ®Ó hä lµm tèt mét lo¹i lao ®éng, thÝch øng

víi mét nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh trong x· héi.

Gi¸o dôc lao ®éng lµ lµm cho HSSV ý thøc ®îc

nghÜa vô lao ®éng cña mäi c«ng d©n; hiÓu ®îc ®êng

lèi x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc còng

nh cña ®Þa ph¬ng.

Gi¸o dôc lao ®éng cÇn h×nh thµnh cho HSSV nhu

cÇu lao ®éng, RÌn luyÖn cho HSSV kü n¨ng vµ thãi quen lao ®éng cã

v¨n ho¸

2.3.4 Gi¸o dôc thÓ chÊt vµ gi¸o dôc quèc phßng

a) Gi¸o dôc thÓ chÊt

Gi¸o dôc thÓ chÊt lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng ®Ó h×nh

thµnh cho HSSV nh÷ng phÈm chÊt tèt vÒ thÓ chÊt vµ

60

tinh thÇn, t¹o cho HSSV cã mét søc kháe tèt ®Ó sèng

h¹nh phóc vµ tham gia vµo çc cuéc lao ®éng x· héi.

Gi¸o dôc thÓ chÊt cã liªn quan tíi tÊt c¶ çc

mÆt gi¸o dôc, bëi v× søc khoÎ lµ vèn quý nhÊt cña

con ngêi, cã søc khoÎ tèt con ngêi cã thÓ häc tËp

tèt, lao ®éng tèt, ham thÝch çi ®Ñp. Nh vËy, gi¸o

dôc thÓ chÊt lµ c¬ së ®Ó gi¸o dôc toµn diÖn cho con

ngêi.

+ Néi dung cña gi¸o dôc thÓ chÊt

- Gi¸o dôc ý thøc gi÷ g×n, b¶o vÖ søc khoÎ vµ

rÌn luyÖn th©n thÓ: t¹o cho con ngêi cã mét thãi

quen sèng lµnh m¹nh, v¨n minh, biÕt gi÷ vÖ sinh ç

nh©n vµ m«i trêng, t¹o thãi quen luyÖn tËp thÓ dôc

tham gia thÓ thao vµ çc ho¹t ®éng vui ch¬i gi¶i trÝ

t¨ng cêng søc khoÎ.

- Båi dìng çc kü n¨ng thÓ dôc, thÓ thao tõ thÊp

®Õn cao, tõ çc trß ch¬i th«ng thêng ®Õn çc trß

ch¬i c©n thÓ lùc, trÝ tuÖ nh bãng ®¸, bãng chuyÒn ®Ó

çc em cã thÓ tham gia vµo çc lo¹i h×nh ho¹t ®éng

thÓ dôc thÓ thao cã kÕt qu¶ t«t.

- Tæ chøc luyÖn tËp thêng xuyªn çc bµi thÓ dôc

c¬ b¶n ®Ó c¬ thÓ ph¸t triÓn ®îc c©n ®èi hµi hoµ cã

søc khoÎ c¬ b¾p, tËp luyÖn thêng xuyªn çc lo¹i h×nh

thÓ thao, vâ thuËt ®Ó h×nh thµnh søc bËt nhanh nh¹y

vµ ý chÝ ç nh©n.

61

-Gi¸o dôc ý thøc phßng bÖnh th«ng thêng ë ç

nh©n vµ gia ®×nh. Phßng chèng çc bÖnh x· héi ®Æc

biÖt lµ çc lµ chèng tÖ n¹n chÝch ma tuý, m¹i d©m,

tiªm chÝch, m¹i d©m lµ con ®êng c¬ b¶n lan truyÒn

c¨n bÖnh thÕ kû: ”suy gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶Ø ë ng-

êi - HIV/AIDS”.

- Gi¸o dôc thãi quen ¨n uèng v¨n minh, phï hîp

víi nh÷ng tiªu chuÈn vÖ sinh vµ dinh dìng, lµm cho

c¬ thÓ ph¸t triÓn kháe m¹nh, phßng chèng çc bÖnh

tËt.

b) Gi¸o dôc quèc phßng

Gi¸o dôc quèc phßng lµ qu¸ tr×nh huÊn luyÖn cho

HSSV nh÷ng hiÓu biÕt vÒ quèc phßng kiÕn thøc vµ kü

n¨ng ho¹t ®éng qu©n sù ®Ó cã tham gia vµo c«ng cuéc

b¶o vÖ an toµn chÝnh trÞ vµ toµn vÑn quèc gia, chèng

mäi ©m mu x©m lîc, ph¸ ho¹i cña kÎ ®Þch.

Gi¸o dôc quèc phßng liªn quan chÆt chÏ ®Õn gi¸o

dôc chÝnh trÞ, ®¹o ®øc thÓ chÊt lao ®éng gãp ph©n

tÝch cùc vµo qu¸ tr×nh gi¸o dôc ý thøc c«ng d©n, mçi

c«ng d©n trong thêi b×nh lµ ngêi lao ®éng cã kü

thuËt, trong thêi chiÕn lµ mét chiÕn sü dòng c¶m, cã

kü thuËt chiÕn ®Êu cao. Gi¸o dôc qu©n sù lµ gi¸o dôc

nh÷ng con ngêi cã ®ñ kh¶ n¨ng trÝ tuÖ søc khoÎ vµ kü

thuËt ®Ó x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc.

+ Néi dung cña gi¸o dôc quèc phßng

62

- Trang bÞ cho HSSV nh÷ng hiÓu biÕt thêng thøc

vÒ quèc phßng toµn d©n, vÒ chÝnh s¸ch qu©n sù cña

Nhµ níc.

- Trang bÞ cho HSSV mét kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ çc

ho¹t ®éng quèc phßng: ®iÒu lÖnh x¹ kÝch, chiÕn thuËt

tÊn c«ng, phßng ngù, nguþ trang, vµ cøu th¬ng…

- TËp luyÖn ®Ó h×nh thµnh çc kü n¨ng ho¹t ®éng

qu©n sù theo néi dung huÊn luyÖn qu©n sù vµ thÓ thao

quèc phßng.

- Gi¸o dôc ý thøc c¶nh gi¸c chÝnh trÞ, chèng mäi

thñ ®o¹n xuyªn t¹c ®êng lèi cña Nhµ níc vµ ph¸ ho¹i

khèi ®oµn kÕt toµn d©n.

- Gi¸o dôc ý thøc vÒ nghÜa vô b¶o vÖ Tæ quèc, ý

thøc s½n sµng nhËp ngò ®Ó gi÷ g×n an ninh cña Tæ

quèc.

2.3.5 Mét sè néi dung gi¸o dôc míi

a) Gi¸o dôc m«i trêng

M«i trêng lµ tÊt c¶ çc nh©n tè v« sinh vµ h÷u

sinh bao quanh tr¸i ®Êt cã ¶nh hëng trùc tiÕp hay

gi¸n tiÕp ®Õn cuéc sèng, ®Õn sù ph¸t triÓn, sinh s¶n

cña mäi sinh vËt sèng. M«i trêng còng chÝnh lµ hoµn

c¶nh sèng, lµ mét nh©n tè cã ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t

triÓn vµ tån t¹i vµ loµi ngêi. §èi víi c¶ nh©n lo¹i

th× Tr¸i ®Êt, bÇu khÝ quyÓn hÖ sinh th¸i lµ m«i tr-

êng lín. §èi víi tõng ç nh©n th× n¬i sinh sèng

63

trong nhµ ngoµi ngâ, phè phêng, hµng xãm còng lµ m«i

trêng. M«i trêng gåm cã: m«i trêng tù nhiªn vµ m«i

trêng nh©n t¹o.

Gi¸o dôc m«i trêng lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng lµm

cho HSSV cã nhËn thøc ®óng vÒ vai trß, ý nghÜa cña

viÖc b¶o vÖ m«i trêng, thêng xuyªn quan t©m ®Õn m«i

trêng, h×nh thµnh çc kü n¨ng b¶o vÖ m«i trêng, ®¶m

b¶o cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ - x·

héi tõng bíc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cho b¶n

th©n gia ®×nh vµ c¶ nh©n lo¹i.

+ Néi dung: Gi¸o dôc m«i trêng bao gåm:

- Gi¸o dôc ý thøc b¶o vÖ m«i trêng sèng cña loµi

ngêi, ý thøc ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng vi ph¹m,

nh÷ng toan tÝnh ph¸ ho¹i m«i trêng.

- Båi dìng kiÕn thøc vÒ m«i trêng vµ b¶o vÖ m«i

trêng.

- H×nh thµnh thãi quen vµ rÌn luyÖn kü n¨ng b¶o

vÖ m«i trêng, gi÷ v÷ng sù c©n b»ng sinh th¸i.

- Gi¸o dôc ý thøc tham gia tÝch cùc vµ cã hiÖu

qu¶ vµo çc ho¹t ®éng gi÷ g×n vÖ sinh, ®¶m b¶o sù

trong s¹ch cña m«i trêng sèng. Tham gia tÝch cùc vµo

viÖc b¶o tån vµ ph¸t triÓn nguån tµi nguyªn thiªn

nhiªn...

- Cã ý thøc tuyªn truyÒn, vËn ®éng mäi ngêi cïng

tham gia b¶o vÖ m«i trêng sèng. B¶o vÖ m«i trêng lµ

64

b¶o vÖ n¬i sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña mäi sinh vËt

lµm cho nã lu«n ®îc trong s¹ch, hÖ sinh th¸i ®îc c©n

b»ng, çc nguån tµi nguyªn ®îc duy tr× l©u dµi ®¶m

b¶o tõng bíc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña chÝnh

con ngêi.

b) Gi¸o dôc d©n sè

D©n sè lµ sè d©n c tró ë mét ®Þa ph¬ng, trong

mét thêi ®iÓm x¸c ®Þnh. §Þa ph¬ng cã thÓ hiÓu lµ mét

lµng, mét x·, mét tØnh, mét quèc gia, hay trªn ph¹m

vi toµn thÕ giíi. D©n sè cña mçi ®Þa ph¬ng, mçi quèc

gia lu«n biÕn ®æi theo thêi gian, phô thuéc vµo

nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, v¨n ho¸,

x· héi nhÊt ®Þnh. Sù biÕn ®éng vÒ d©n sè dÉn ®Õn

nh÷ng biÒn ®æi vÒ kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi vµ lµm

¶nh hëng ®Õn chÊt lîng cuéc sèng cña tõng gia ®×nh,

còng nh toµn x· héi.

Gi¸o dôc d©n sè lµ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc t¸c ®éng

®Õn mäi ngêi, trong ®ã cã HSSV, gióp hä hiÓu ®îc mèi

quan hÖ biÖn chøng gi÷a ®éng lùc d©n sè vµ çc nh©n

tè cña chÊt lîng cuéc sèng. Tõ ®ã h×nh thµnh ý thøc

tr¸ch nhiÖm cña tõng ç nh©n tríc nh÷ng quyÕt ®Þnh

vÒ d©n sè, nh»m n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña b¶n

th©n, gia ®×nh vµ céng ®ång x· héi.

+ Néi dung cña gi¸o dôc d©n sè

65

- Cung cÊp cho HSSV mét kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ gi¸o

dôc d©n sè, trong ®ã cã çc kh¸i niÖm quan trong:

d©n sè, d©n sè häc, tµi nguyªn, m«i trêng, chÊt lîng

cuéc sèng, gióp cho HSSV hiÓu ®îc mèi quan hÖ gi÷a

d©n sè, tµi nguyªn, m«i trêng vµ chÊt lîng cuéc

sèng.

- VËn dông n¨m chñ ®Ò gi¸o dôc d©n sè cña çc n-

íc trong khu vùc vµo gi¶ng d¹y trong nhµ trêng phæ

th«ng ë níc ta nh: Quy m« gia ®×nh vµ chÊt lîng cuéc

sèng; Tuæi kÕt h«n vµ tr¸ch nhiÖm lµm cha mÑ; KÕ

ho¹ch ho¸ gia ®×nh; X¸c ®Þnh l¹i çc quan niÖm gi¸

trÞ cña ç nh©n vµ x· héi liªn quan tíi d©n sè, phï

hîp víi yªu cÇu cña x· héi.

c) Gi¸o dôc giíi tÝnh

Gi¸o dôc giíi tÝnh: Lµ ch¬ng tr×nh gi¸o dôc nh»m

lµm cho HSSV cã nh÷ng hiÓu biÕt vÒ giíi tÝnh, trªn

c¬ së ®ã h×nh thµnh th¸i ®é, hµnh vi øng xö giíi

tÝnh ®óng ®¾n (KiÕn thøc vÒ sù ph¸t triÓn con ngêi,

mèi quan hÖ cña con ngêi, môc ®Ých vµ lý tëng cuéc

sèng, hµnh vi vµ v¨n ho¸ t×nh dôc, phßng chèng tÖ

n¹n x· héi, ®¹i dÞch HIV/AIDS)

+ Néi dung

Trang bÞ cho HSSV nh÷ng kiÕn thøc vÒ giíi tÝnh,

vÒ søc khoÎ s¶n sinh vÞ thµnh niªn. Gióp häc h×nh

thµnh th¸i ®é vµ hµnh vi ®óng ®¾n trong mèi quan hÖ

66

ban bÌ kh¸c giíi, biÕt çch gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò

liªn quan ®Õn t×nh c¶m vµ t×nh yªu. §ång thêi gióp

häc cã kh¶ n¨ng phßng tr¸nh nh÷ng bÖnh l©y lan trong

®êng t×nh dôc ®Æc biÖt lµ HIV/AIDS.

D¹y cho HSSV nh÷ng kiÕn thøc vÒ sù ph¸t triÓn

cña con ngêi: KiÕn thøc vÒ gi¶i phÉu, sinh lý,..

Híng dÉn cho HSSV hiÓu vµ thùc hiÖn çc mèi quan

hÖ cña con ngêi: Quan hÖ gia ®×nh: cha mÑ, con çi,

«ng bµ, anh chÞ em. Çc mèi quan hÖ x· héi: T×nh yªu

nam n÷, quan hÖ h«n nh©n gia ®×nh, kü n¨ng x¸c ®Þnh

çc gi¸ trÞ x· héi. Môc ®Ých lý tëng cuéc sèng h¹nh

phóc gia ®×nh nßi gièng ,d©n téc gia ®×nh, sè lîng

con çi, con g¸i, con trai, hµnh vi t×nh dôc vµ v¨n

ho¸ t×nh dôc.

Søc khoÎ t×nh dôc phßng tr¸nh thai, phßng tr¸nh

çc bÖnh l©y lan t×nh dôc ®Æc biÖt lµ HIV/AIDS, th¸i

®é cña x· héi vÒ giíi tÝnh vµ t×nh dôc.

Gi¸o dôc giíi tÝnh cÇn ®îc gi¸o dôc cµng sím

cµng tèt vµ cÇn liªn tôc trong nhµ trêng gi¸o viªn

gi¶ng d¹y cÇn ®îc huÊn luyÖn chu ®¸o cÇn cã sù tham

gia cña cha mÑ vµ céng ®ång trong x©y dùng thùc hiÖn

ch¬ng tr×nh gi¸o dôc giíi tÝnh .

d) Gi¸o dôc phßng chèng ma tuý

Gi¸o dôc phßng chèng ma tuý nh»m lµm cho HSSV

nhËn thøc vµ cã th¸i ®é, hµnh vi ®óng ®¾n trong viÖc

67

chèng l¹i tÖ n¹n ma tuý trong nhµ trêng vµ ngoµi x·

héi.

Ma tuý lµ nh÷ng thùc thÓ ho¸ häc hay thùc thÓ

hçn hîp khi ®a vµo c¬ thÓ sÏ lµm thay ®æi çc chøc

n¨ng sinh lý cña con ngêi. Ma tuý kÓ c¶ çc thuèc

ch÷a bÖnh lµ nh÷ng chÊt g©y nghiÖn, khi ®· sö dông

mét vµi lÇn sÏ trë thµnh thãi quen, ph¶i sö dông trë

l¹i míi gi¶i to¶ ®îc sù thÌm kh¸t vÒ chóng. Ma tuý

lµ mét tÖ n¹n nguy hiÓm nhÊt cña x· héi v¨n minh. Ma

tuý cuèn hót thanh thiÕu niªn vµo con ®êng nghiÖn

ngËp cã nguy c¬ ngµy mét t¨ng nhanh c¶ møc ®é vµ sè

lîng tham gia nÕu kh«ng quyÕt t©m phßng chèng triÖt

®Ó vµ ®ång bé. Con ®êng quan träng nhÊt ®Ó thanh

to¸n tÖ n¹n nµy lµ gi¸o dôc phßng chèng ngay trong

gia ®×nh vµ nhµ trêng. Gi¸o dôc phßng chèng ma tuý

nh»m lµm cho HSSV nhËn thøc vµ cã th¸i ®é, hµnh vi

®óng ®¾n trong viÖc chèng l¹i tÖ n¹n ma tuý trong

nhµ trêng vµ ngoµi x· héi.

e) Gi¸o dôc gi¸ trÞ vµ ®Þnh híng gi¸ trÞ

Gi¸ trÞ: Gi¸ trÞ lµ sù thõa nhËn cña con ngêi

víi mét ®èi tîng nµo ®ã mµ hä cho lµ cã ý nghÜa ,

cÇn thiÕt, Ých lîi vµ ®¸ng yªu.

Gi¸ trÞ nh©n v¨n lµ nh÷ng gi¸ trÞ chung ®¶m b¶o

cho sù tån t¹i, sèng vµ ph¸t triÓn chung cho mäi ng-

êi, mäi d©n téc, mäi quèc gia.

68

HÖ gi¸ trÞ lµ nh÷ng gi¸ trÞ ®îc s¾p xÕp theo mét

hÖ thèng víi nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh.

Gi¸o dôc hÖ thèng gi¸ trÞ ®¹o ®øc nh©n v¨n lµ

qu¸ tr×nh tæ chøc ho¹t ®éng gi¸o dôc b»ng nhiÒu con

®êng, biÖn ph¸p gióp mäi ngêi hiÓu biÕt hÖ thèng hÖ

thèng gi¸ trÞ ®¹o ®øc, nh©n v¨n theo yªu cÇu ph¸t

triÓn cña x· héi vµ gióp mäi ngêi tù gi¸c, cã nhu

cÇu thùc hiÖn nh÷ng chuÈn mùc ®ã.

Nh÷ng néi dung gi¸o dôc gi¸ trÞ ®¹o ®øc nh©n v¨n

(Theo héi nghÞ gi¸o dôc tæ chøc t¹i Philipphin

3/1994 "ChuÈn bÞ cho kú häp thø 44 cña §¹i Héi ®ång

quèc tÕ vÒ gi¸o dôc"): ®îc thÓ hiÖn ë néi dung cña 8

nhãm gi¸ trÞ:

1) Nh÷ng gi¸ trÞ liªn quan ®Õn quyÒn con ngêi:

§¶m b¶o b×nh ®¼ng, c«ng lý, yªu mÕn vµ ch¨m sãc,

b¶o vÖ quyÒn trÎ em, quyÒn phô n÷, quyÒn ®îc lao

®éng.

2) Nh÷ng gi¸ trÞ d©n chñ: QuyÒn tham gia vµo

çc ho¹t ®éng, tÝn ngìng vµ tù do ng«n luËn.

3) Nh÷ng gi¸ trÞ liªn quan ®Õn sù hîp t¸c vµ

hoµ b×nh: Chung sèng hoµ b×nh, yªu hoµ b×nh vµ sù

hµi hoµ, kh«ng b¹o lùc, phô thuéc lÉn nhau, hiÓu

biÕt lÉn nhau, hîp t¸c, t«n träng lÉn nhau gi÷a çc

d©n téc, t¨ng cêng hiÓu biÕt quèc tÕ, v¨n ho¸ hoµ

b×nh vµ sù hîp t¸c.

69

4) Nh÷ng gi¸ trÞ liªn quan ®Õn b¶o vÖ m«i tr-

êng: B¶o vÖ bÒn v÷ng m«i trêng, thèng nhÊt gi÷a con

ngêi vµ tù nhiªn.

5) Nh÷ng gi¸ trÞ liªn quan ®Õn sù b¶o tån çc

nÒn v¨n ho¸

6) Nh÷ng gi¸ trÞ liªn quan ®Õn b¶n th©n vµ ng-

êi kh¸c: Tin cËy lÉn nhau, s¸ng t¹o, ©n cÇn, kh«n

ngoan, ngay th¼ng, s½n sµng tiÕp thu çi míi, can

®¶m, thËt thµ, hµi híc, tù lùc, tù träng, tu©n thñ

kû luËt, ch©n thµnh, tù träng vµ t«n träng ngêi

kh¸c, sèng hµi hoµ, khoan dung, khiªm tèn, tinh

thÇn tr¸ch nhiÖm, quan t©m, lÞch sù, thiÖn c¶m,

biÕt ¬n, chia sÎ, hoµ gi¶i, ®oµn kÕt, ®ång c¶m,

tiÕt kiÖm, gi¶n dÞ, ngay th¼ng, th©n mËt.

7) Nh÷ng gi¸ trÞ liªn quan ®Õn tinh thÇn d©n

téc: Lßng yªu níc, b×nh ®¼ng gi÷a çc d©n téc, hiÓu

biÕt quyÒn vµ nghÜa vô gi÷a çc d©n téc.

8) Nh÷ng gi¸ trÞ t©m linh: T«n träng tÝn ngìng

t«n gi¸o cña ngêi kh¸c, ®èi xö b×nh ®¼ng víi mäi

t«n gi¸o.

Theo nghiªn cøu cña çc nhµ gi¸o dôc ViÖt Nam, nh÷ng

gi¸ trÞ cÇn gi¸o dôc cho HSSV:

Mét: Hoµ b×nh, æn ®Þnh, an ninh cña ®Êt níc

Hai: §éc lËp vµ thèng nhÊt cña Tæ Quèc.

Ba: Tù do vµ d©n chñ.

70

Bèn: Lßng nh©n ®¹o, sèng t×nh nghÜa, ®oµn kÕt t¬ng

trî.

N¨m: TruyÒn thèng hiÕu häc, t«n s träng ®¹o, träng

hiÒn tµi, häc vÊn.

S¸u: Nh÷ng gi¸ trÞ nghÒ nghiÖp: Tri thøc, kü n¨ng,

phÈm chÊt nghÒ nghiÖp.

B¶y: T×nh yªu vµ cuéc sèng gia ®×nh.

T¸m: Søc khoÎ ç

nh©n vµ céng ®ång.

ChÝn: NÕp sèng cÇn kiÖm, cã kû luËt, ph¸p luËt.

M êi: Nh÷ng gi¸ trÞ vÒ giíi.

Nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n trªn sÏ ®îc cô thÓ ho¸ phï hîp

víi ®Æc thï cña tõng ®èi tîng.

2.4. Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc


Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc lµ çch thøc t¸c ®éng cña çc nhµ gi¸o dôc

lªn ®èi tîng gi¸o dôc ®Ó h×nh thµnh cho hä nh÷ng phÈm chÊt

nh©n çch cÇn thiÕt.

Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc còng nh b¶n th©n qu¸ tr×nh

gi¸o dôc diÔn ra hÕt søc phøc t¹p vµ cã nh÷ng ®Æc

®iÓm sau ®©y:

Qóa tr×nh gi¸o dôc diÔn ra theo ba kh©u, b¾t ®Çu

tõ nhËn thøc, ®Õn th¸i ®é, niÒm tin vµ cuèi cïng lµ

hµnh vi cña cuéc sèng. Nh vËy, ph¬ng ph¸p gi¸o dôc

71

lµ ph¬ng ph¸p t¸c ®éng vµo tõng kh©u vµ ®ång thêi

t¸c ®éng vµo tÊt c¶ çc kh©u cña qu¸ tr×nh gi¸o dôc.

§èi tîng gi¸o dôc lµ con ngêi, mçi con ngêi cã

nh÷ng nÐt ®éc ®¸o vÒ mÆt t©m lý, ý thøc, vÒ ®iÒu

kiÖn sèng vµ hoµn c¶nh gi¸o dôc, vÒ tr×nh ®é nhËn

thøc vµ kinh nghiÖm cuéc sèng, cho nªn ph¬ng ph¸p

gi¸o dôc phô thuéc vµo tõng ®èi tîng cô thÓ, tõng

t×nh huèng cô thÓ, mçi ç nh©n cã mét çch gi¸o dôc,

mçi t×nh huèng cã mét biÖn ph¸p gi¸o dôc, kh«ng thÓ

cã ph¬ng ph¸p chung h÷u hiÖu ®èi víi tÊt c¶ mäi ng-

êi.

Nh vËy, ph¬ng ph¸p gi¸o dôc rÊt ®a d¹ng, nhµ

gi¸o dôc cÇn ph¶i vËn dông linh ho¹t cho phï hîp víi

môc ®Ých, víi ®èi tîng gi¸o dôc, víi tõng t×nh huèng

cô thÓ. ChÝnh v× thÕ mµ ngêi ta nãi r»ng ph¬ng ph¸p

gi¸o dôc lµ nghÖ thuËt gi¸o dôc.

2.4.2. Çc ph¬ng ph¸p gi¸o dôc

2.4.2.1. Nhãm ph¬ng ph¸p thuyÕt phôc

ThuyÕt phôc lµ nhãm çc ph¬ng ph¸p t¸c ®éng vµo mÆt nhËn

thøc vµ t×nh c¶m cña HSSV ®Ó h×nh thµnh cho hä nhËn thøc vµ tù

gi¸c thùc hiÖn theo çc chuÈn mùc ®¹o ®øc x· héi.

ThuyÕt phôc lµ ph¬ng ph¸p thu phôc nh©n t©m,

gióp con ngêi nhËn ra gi¸ trÞ ®¹o ®øc, nh©n v¨n vµ

tù gi¸c hµnh ®éng theo çc gi¸ trÞ ®ã. Nhãm ph¬ng

ph¸p thuyÕt phôc cã çc ph¬ng ph¸p sau:

72

ThuyÕt phôc gåm çc ph¬ng ph¸p cô thÓ sau ®©y:

1) Khuyªn gi¶i

Khuyªn gi¶i lµ ph¬ng ph¸p gÆp gì, trß chuyÖn,

t©m t×nh riªng gi÷a nhµ gi¸o dôc víi ®èi tîng cÇn

gi¸o dôc ®Ó khuyªn r¨n, gi¶i thÝch nh÷ng ®iÒu hay lÏ

ph¶i, lµm râ nh÷ng kh¸i niÖm ®¹o ®øc, nh÷ng néi dung

quy t¾c, chuÈn mùc x· héi mµ con ngêi cÇn ph¶i tu©n

theo.

Sù khuyªn gi¶i cã thÓ b»ng lý thuyÕt, nhng quan

träng h¬n lµ con ®êng t×nh c¶m, b»ng mèi quan hÖ tèt

®Ñp s½n cã gi÷a cha mÑ con çi, gi÷a thÇy, c« gi¸o

víi HSSV ®Ó c¶m ho¸ hä, gióp hä nhËn thøc nh÷ng gi¸

trÞ ®¹o ®øc, ®iÒu chØnh l¹i nh÷ng nhËn thøc sai lÇm,

söa ch÷a nh÷ng lÖch l¹c, tõ ®ã hµnh ®éng theo lÏ

ph¶i.

Gi¶i thÝch thêng tiÕn hµnh khi ®èi tîng gi¸o dôc

kh«ng hiÓu mµ hµnh ®éng sai, cßn khuyªn r¨n víi

nh÷ng ®èi tîng hiÓu ®óng nhng cè t×nh lµm sai, cè

t×nh vi ph¹m nguyªn t¾c, chuÈn mùc x· héi.

Khuyªn gi¶i cã hiÖu qu¶ khi nhµ gi¸o dôc hiÓu râ

®èi tîng gi¸o dôc cña m×nh, biÕt çch tiÕp cËn ®èi

tîng, tÕ nhÞ dÉn d¾t c©u chuyÖn theo môc ®Ých. Cßn

b¶n th©n nhµ gi¸o dôc lµ ngêi g¬ng mÉu, cã uy tÝn

®èi víi HSSV. Khuyªn gi¶i cã thÓ t¸c ®éng ®èi víi

73

tõng ç nh©n vµ còng cã thÓ t¸c ®éng ®èi víi tËp thÓ

HSSV.

2) Tranh luËn

Tranh luËn lµ ph¬ng ph¸p t¸c ®éng cña nhµ gi¸o

dôc ®Õn ®èi tîng gi¸o dôc b»ng con ®êng tæ chøc ®èi

tho¹i, tranh luËn. Cuéc ®èi tho¹i, tranh luËn nµy

diÔn ra gi÷a çc thµnh viªn cña tËp thÓ, gi÷a çc

thµnh viªn trong líp víi nhau ®Ó t×m ra lêi gi¶i ®¸p

cho mét t×nh huèng khã xö, mét sù kiÖn nµo ®ã võa

x¶y ra, ®Ó tõ ®ã mµ kh¼ng ®Þnh, mµ h×nh thµnh mét

quan ®iÓm, ®Ó xo¸ ®i mét nhËn thøc sai lÇm ®· ¨n s©u

vµo tiÒm thøc con ngêi.

Tranh luËn lµ ph¬ng ph¸p cëi më, çc bªn cïng

nªu ra quan ®iÓm, nh÷ng víng m¾c, kÓ c¶ nh÷ng ý kiÕn

bÊt ®ång ®Ó cïng nh©u ph©n tÝch t×m çch gi¶i ®¸p,

cïng ®i ®Õn lÏ ph¶i.

Tranh luËn cã hiÖu qu¶ khi çc bªn tranh luËn

cïng phôc thiÖn, cïng mét mong muèn ®¹t tíi hiÓu

biÕt chung, mét môc ®Ých tèt ®Ñp, khi tËp thÓ ®·

ph¸t triÓn ®Õn mét giai ®o¹n cao, cã truyÒn thèng,

cã thãi quen tèt vµ cã d luËn lµnh m¹nh vµ gi¸o dôc

cã uy tÝn lín.

Uy tÝn vµ sù tÕ nhÞ cña nhµ gi¸o dôc cã vai trß

®Æc biÖt quan träng khi ®Æt vÊn ®Ò, híng dÉn tranh

luËn gióp HSSV kÕt luËn chÝnh x¸c, ®óng träng t©m.

74

3) Nªu g¬ng

ThuyÕt phôc HSSV cã thÓ b»ng lêi nãi, b»ng t×nh

c¶m, nhng còng cã thÓ b»ng g¬ng mÉu b¶n th©n nhµ

gi¸o dôc, cña ngêi l·nh ®¹o tËp thÓ, trong cuéc sèng

vµ trong lao ®éng. B¶n th©n nhµ gi¸o dôc ph¶i lµ tÊm

g¬ng s¸ng cho HSSV noi theo.

C¬ chÕ t©m lý cña ph¬ng ph¸p nµy lµ sù b¾t chíc.

HSSV ®ang ë giai ®o¹n ph¸t triÓn t©m lý ®Æc biÖt,

rÊt quan t©m ®Õn nh÷ng ngêi xung quanh, theo dâi

nh÷ng hµnh ®éng cña hä trong cuéc sèng, tríc hÕt cña

ngêi lín, cña çc nhµ gi¸o dôc. Tuæi trÎ thêng suy

t«n nh÷ng nh©n vËt dòng c¶m, tµi trÝ, nh÷ng h×nh ¶nh

®Ñp trong cuéc sèng, coi ®ã lµ tÊm g¬ng lý tëng vµ

s½n sµng noi theo. Sù g¬ng mÉu cña nhµ gi¸o dôc t¹o

nªn sù kÝnh träng, dÉn ®Õn sù b¾t tríc cña HSSV. Sù

nªu g¬ng s¸ng cña çc thµnh viªn tiªn tiÕn trong tËp

thÓ còng cã gi¸ trÞ trong viÖc gi¸o dôc HSSV.

Sù g¬ng mÉu cña çc nhµ gi¸o dôc thÓ hiÖn trong

nhËn thøc, trong cuéc sèng t×nh c¶m vµ trong mäi

hµnh vi ®èi xö víi mäi ngêi xung quanh, trong mèi

quan hÖ gia ®×nh, tËp thÓ vµ x· héi. Sù g¬ng mÉu cã

gi¸ trÞ cao, khi nhµ gi¸o dôc lµ ngêi thµnh ®¹t

trong lao ®éng, häc tËp, cã uy tÝn trong tËp thÓ, ë

®Þa ph¬ng vµ toµn x· héi.

75

Nh vËy ®Ó gi¸o dôc ngêi kh¸c, tríc hÕt nhµ gi¸o

dôc còng ph¶i ®îc gi¸o dôc. Sù g¬ng mÉu trong tu d-

ìng, rÌn luyÖn b¶n th©n cña nhµ gi¸o dôc cã ¶nh hëng

rÊt lín ®Õn HSSV.

2.4.2.2. Nhãm ph¬ng ph¸p tæ chøc ho¹t ®éng

Gi¸o dôc lµ qu¸ tr×nh tæ chøc cuéc sèng, ho¹t

®éng cho con ngêi; Th«ng qua çc ho¹t ®éng ®ã mµ

HSSV lÜnh héi çc chuÈn mùc ®¹o ®øc. Ph¬ng ph¸p tæ

chøc ho¹t ®éng lµ ®a con ngêi vµo thùc tiÔn ®Ó tËp

dît, rÌn luyÖn t¹o nªn çc thãi quen hµnh vi. Thãi

quen hµnh vi ®óng ®¾n lµ c¬ së t¸c ®éng trë l¹i qu¸

tr×nh nhËn thøc vµ h×nh thµnh th¸i ®é ®óng ®¾n cho

HSSV.

Nhãm nµy cã çc ph¬ng ph¸p cô thÓ sau ®©y:

a) Ph¬ng ph¸p luyÖn tËp

LuyÖn tËp lµ ph¬ng ph¸p ®a con ngêi vµo çc

ho¹t ®éng ®a d¹ng cã môc ®Ých, cã kÕ ho¹ch trong mét

thêi gian t¬ng ®èi l©u dµi nh»m t¹o cho hä cã thãi

quen hµnh vi.

LuyÖn tËp cÇn ®îc thùc hiÖn cµng sím cµng tèt,

lóc cßn nhá trong gia ®×nh,

lín lªn trong nhµ trêng vµ thùc hiÖn c«ng viÖc ph¶i

tÝch cùc s¸ng t¹o ®ã lµ con ®êng ®Ó h×nh thµnh nh©n

çch.

76

LuyÖn tËp cµng phong phó, çc lo¹i h×nh ho¹t

®éng cµng ®a d¹ng th× gi¸ trÞ gi¸o dôc cµng cao.

Ho¹t ®éng cña trÎ em bao gåm sinh ho¹t phôc vô ç

nh©n, lao ®éng gióp ®ì gia ®×nh vµ çc ho¹t ®éng x·

héi còng nh häc tËp, lao ®éng, vui ch¬i vµ giao

tiÕp x· héi.

Ph¬ng ph¸p luyÖn tËp cã thÓ giao viÖc hµng

ngµy, cã thÓ lµ kÕ ho¹ch ho¸ c«ng viÖc hµng tuÇn,

hµng th¸ng. Néi dung c«ng viÖc cÇn ®îc chän läc

theo løa tuæi, cã tÝnh hÊp dÉn l«i cuèn HSSV. Qu¸

tr×nh giao viÖc cÇn ®îc theo dâi, uèn n¾n thêng

xuyªn. Nhµ gi¸o dôc chØ híng dÉn chu ®¸o môc ®Ých

vµ néi dung c«ng viÖc, cßn ngêi ®îc gi¸o dôc ph¶i

cã søc kiªn tr× cã ®éng c¬ ®óng vµ t×m ra biÖn ph¸p

s¸ng t¹o nhÊt ®Ó hoµn thµnh c«ng viÖc.

b) Ph¬ng ph¸p tæ chøc cho HSSV tham gia çc ho¹t ®éng x· héi

§a HSSV vµo ho¹t ®éng x· héi lµ mét ph¬ng ph¸p

gi¸o dôc g¾n liÒn cuéc sèng cña HSSV víi cuéc sèng

x· héi, tõ ®ã mµ çc em trëng thµnh theo nh÷ng yªu

cÇu cña x· héi.

§a HSSV vµo ho¹t ®éng x· héi lµ tæ chøc cho çc

em th©m nhËp vµo çc ho¹t ®éng ®a d¹ng cña x· héi,

phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ høng thó cña tuæi trÎ. Çc

ho¹t ®éng nµy bao gåm:

77

Tham quan çc c¬ së s¶n xuÊt, nhµ b¶o tµng, çc

cuéc triÓn l·m thµnh tùu kinh tÕ, v¨n ho¸ quèc d©n

vµ ®Þa ph¬ng.

Tham gia çc ho¹t ®éng cña ®Þa ph¬ng nh lao ®éng

c«ng Ých, nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt trong xÝ nghiÖp,

nhµ m¸y, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë n«ng th«n.

Tæ chøc çc cuéc tiÕp xóc víi nh÷ng ngêi lao

®éng trong nhµ m¸y, xÝ nghiÖp, hîp t¸c x·, ngêi lao

®«ng ch©n tay, ngêi lao ®éng trÝ ãc, ®Æc biÖt lµ

nh÷ng ngêi tiªn tiÕn trong lao ®éng.

§a HSSV th©m nhËp vµo cuéc sèng, vµo çc ho¹t

®éng v¨n ho¸, lÔ héi truyÒn thèng ë ®Þa ph¬ng...

Trong tiÕp xóc víi x· héi çc em häc tËp tinh

thÇn, th¸i ®é vµ phong çch lao ®éng, çch quan hÖ

giao tiÕp øng xö, çch biÓu hiÖn hµnh vi, ®ã lµ c¬

héi tËp dît ®Ó h×nh thµnh çc kÜ n¨ng cÇn thiÕt.

2.4.2.3. Nhãm ph¬ng ph¸p kÝch thÝch hµnh vi

Ph¬ng ph¸p kÝch thÝch hµnh vi lµ nhãm çc ph¬ng ph¸p t¸c

®éng vµo mÆt t×nh c¶m cña çc ®èi tîng gi¸o dôc, nh»m t¹o ra

nh÷ng xóc c¶m tÝch cùc cã t¸c ®éng thóc ®Èy tÝnh tÝch cùc ho¹t

®éng vµ ®ång thêi gióp nh÷ng HSSV cã khuyÕt ®iÓm nhËn ra vµ

kh¾c phôc nh÷ng sai lÇm ®· m¾c.

Nhãm nµy gåm cã çc ph¬ng ph¸p sau ®©y:

a) Ph¬ng ph¸p khen thëng

78

Khen thëng lµ ph¬ng ph¸p biÓu thÞ sù hµi lßng vµ

®¸nh gi¸ tÝch cùc cña nhµ gi¸o dôc ®èi víi hµnh vi

tèt cña ç nh©n hay tËp thÓ. Khen thëng g©y nªn

tr¹ng th¸i phÊn khëi tù hµo, tho¶ m·n víi nh÷ng

thµnh c«ng, tõ ®ã mµ phÊn ®Êu nhiÒu h¬n, giµnh lÊy

nh÷ng thµnh tÝch cao h¬n.

Khen thëng kh«ng nh÷ng nh»m vµo nh÷ng thµnh

c«ng, nh÷ng kÕt qu¶ cña c«ng viÖc, mµ cßn nh»m vµo

®éng c¬ cña ho¹t ®éng tøc lµ mÆt ®¹o ®øc cña hµnh

vi. MÆt thø hai cã gi¸ trÞ gi¸o dôc nhiÒu h¬n so víi

mÆt thø nhÊt.

Khen thëng trong nhµ trêng thêng cã nh÷ng h×nh thøc

sau ®©y:

Nhµ gi¸o dôc tá sù ®ång t×nh b»ng çi nh×n vui

vÎ, b»ng nô cêi t¸n thëng hay lêi nãi ®éng viªn

khÝch lÖ.

Ngêi l·nh ®¹o hay nhµ s ph¹m biÓu d¬ng çc ç

nh©n cã thµnh tÝch tríc tËp thÓ.

Nhµ trêng cÊp giÊy khen hay ®Ò nghÞ çc cÊp gi¸o

dôc cao h¬n cÊp b»ng khen.

a. TÆng thëng lu niÖm vËt chÊt, cÊp häc bæng ®Æc

biÖt, còng nh cho miÔn thi vµo çc cÊp häc cao h¬n.

b) Ph¬ng ph¸p tr¸ch ph¹t

Tr¸ch ph¹t lµ ph¬ng ph¸p biÓu lé sù kh«ng ®ång

t×nh, sù lªn ¸n cña nhµ gi¸o dôc hay cña tËp thÓ

79

®èi víi nh÷ng hµnh vi sai lÇm cña ®èi tîng gi¸o

dôc, víi mong muèn g©y cho hä nh÷ng hèi hËn vÒ

nh÷ng c«ng viÖc ®· lµm, tõ ®ã thµnh khÈn nhËn lçi

vµ tù m×nh quyÕt t©m tõ bá nh÷ng ý nghÜ vµ hµnh vi

sai lÇm ®ã.

Tr¸ch ph¹t lµ ph¬ng ph¸p gi¸o dôc l¹i, mét ph¬ng

ph¸p mµ c¶ nhµ gi¸o dôc vµ ngêi ®îc gi¸o dôc ®Òu

kh«ng muèn. Tr¸ch ph¹t chØ nªn dïng trong trêng hîp

®Æc biÖt, khi thuyÕt phôc vµ çc ph¬ng ph¸p kh¸c ®·

sö dông nhng kh«ng thµnh c«ng.

Tr¸ch ph¹t cã hiÖu qu¶ nhÊt khi nã lµ mét biÖn

ph¸p bïng næ lÇn ®Çu tiªn, g©y ®îc mét Ên tîng

m¹nh. Tr¸ch ph¹t lµ biÓu hiÖn cña sù kh«ng ®ång

t×nh cña ®«ng ®¶o thµnh viªn cña tËp thÓ vÒ mét

hµnh vi kh«ng v¨n minh nhÊt thêi nµo ®ã.

Tr¸ch ph¹t lµ biÖn ph¸p kh«ng thÓ ¸p dông thêng

xuyªn, v× nÕu thêng xuyªn tr¸ch ph¹t sÏ t¹o nªn søc

ú t©m lý khã ph¸ vì. L¹m dông tr¸ch ph¹t hay tr¸ch

ph¹t qu¸ nÆng, thiÕu kh¸ch quan, kh«ng c«ng b»ng

®«i lóc lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp ®a con ngêi vµo

nh÷ng sai lÇm tiÕp theo.

Tr¸ch ph¹t lµ ph¬ng ph¸p chØ ®îc quyÕt ®Þnh thùc

hiÖn khi ®· c©n nh¾c thËt kü vÒ çc vÊn ®Ò sau ®©y:

Mét: Nguyªn nh©n, hoµn c¶nh g©y ra sai lÇm .

80

Hai: §Æc ®iÓm, diÔn biÕn vµ tÝnh nghiªm träng

cña sai lÇm.

Ba: Nh÷ng diÔn biÕn qu¸ khø vµ ®Æc ®iÓm t©m lý,

tÝnh çch cña ngêi ph¹m khuyÕt ®iÓm.

Bèn: D luËn chung cña tËp thÓ, ®îc ®a sè t¸n

thµnh vÒ biÖn ph¸p tr¸ch ph¹t.

N¨m: T¹o ra ®îc sù hèi hËn, ¨n n¨n thËt sù cña

ngêi m¾c khuyÕt ®iÓm.

Çc h×nh thøc tr¸ch ph¹t gåm cã:

Mét: BiÓu lé cö chØ hay lêi nãi kh«ng t¸n

thµnh.

Hai: Nh¾c nhë, phª b×nh tríc tËp thÓ.

Ba: GÆp gì riªng víi nhµ s ph¹m hay Ban Gi¸m

hiÖu.

Bèn: Mêi phô huynh tíi trêng.

N¨m: ChuyÓn sang líp kh¸c.

S¸u: C¶nh ço, ghi häc b¹.

B¶y: §uæi häc, khai trõ khái mét tæ chøc, ®oµn

thÓ.

Lu ý r»ng, tr¸ch ph¹t lµ biÖn ph¸p cuèi cïng, bÊt ®¾c dÜ kh«ng ai

mong muèn, do ®ã ®Ó ngêi m¾c khuyÕt ®iÓm kh«ng mÆc c¶m

trong cuéc sèng vµ ho¹t ®éng tiÕp theo, kh«ng nªn nh¾c l¹i sù kiÖn

sai lÇm tríc mÆt hä, kh«ng thµnh kiÕn vµ ph¶i lu«n t¹o ®iÒu kiÖn tèt

cho hä phÊn ®Êu söa ch÷a, v¬n lªn.

c) Ph¬ng ph¸p thi ®ua

81

Thi ®ua lµ ho¹t ®éng cã tæ chøc cña ç nh©n vµ

tËp thÓ nh»m hoµn thµnh tèt nhÊt nhiÖm vô x©y dùng

vµ b¶o vÖ tæ quèc.

Thi ®ua lµ mét ph¬ng ph¸p gi¸o dôc khÝch lÖ c¶

tËp thÓ, t¹o nªn sù cè g¾ng chung cña tÊt c¶ çc

thµnh viªn ®Ó giµnh lÊy sù th¾ng lîi trong mét ho¹t

®éng chung.

Thi ®ua tËp thÓ cã mét ý nghÜa quan träng. Thi

®ua ®îc ho¹t ®éng trong nh÷ng ho¹t ®éng hµng ngµy,

nhng víi mét nhÞp ®é khÈn tr¬ng h¬n b×nh thêng. Nh

vËy, thi ®ua ®ång nghÜa víi tæ chøc cho HSSV ho¹t

®éng tÝch cùc. Thi ®ua trë thµnh mét biÖn ph¸p rÌn

luyÖn, tu dìng ç nh©n, t¹o nªn nh÷ng hµnh vi ®óng

®¾n v× lîi Ých cña tËp thÓ. Thi ®ua ho¹t ®éng lµm

cho çc ç nh©n gÇn gòi, quý mÕn nhau, t¹o nªn t×nh

c¶m tËp thÓ. ChÝnh v× vËy, thi ®ua l¹i trë thµnh

®éng lùc thóc ®Èy mäi ngêi tÝch cùc h¬n.

Thi ®ua cã môc ®Ých gi¸o dôc, kh«ng ph¶i lµ

phong trµo theo chñ nghÜa h×nh thøc. Thi ®ua cã chñ

®iÓm, cã néi dung thiÕt thùc, cã ph¸t ®éng, cã kiÓm

tra theo dâi, ®iÒu chØnh, cã ®éng viªn khen thëng

kÞp thêi, cã tæng kÕt ®¸nh gi¸ chung, sÏ ®em l¹i

nh÷ng gi¸ trÞ gi¸o dôc s©u s¾c.

2.4.2.4 ViÖc vËn dông ph¬ng ph¸p gi¸o dôc trong thùc tiÔn ë trêng d¹y

nghÒ

82

Qu¸ tr×nh gi¸o dôc gåm nhiÒu ph¬ng ph¸p kh¸c

nhau, mçi ph¬ng ph¸p cã thÕ m¹nh riªng t¸c ®éng vµo

mét mÆt cña nh©n çch, cã thÓ ¸p dông vµo tõng t×nh

huèng, hoµn c¶nh vµ ®èi tîng cô thÓ. Tuy nhiªn,

trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc cÇn ph¶i phèi hîp tÊt c¶

ph¬ng ph¸p víi nhau, bëi v× kh«ng cã ph¬ng ph¸p nµo

lµ v¹n n¨ng, çc ph¬ng ph¸p gi¸o dôc bæ sung hç trî

nhau, sö dông nhuÇn nhuyÔn çc ph¬ng ph¸p ®ã còng

chÝnh lµ nghÖ thuËt s ph¹m.

C©u hái vµ bµi tËp

1. Ph©n tÝch kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh gi¸o

dôc.

2. Tr×nh bµy çc kh©u vµ mèi quan hÖ çc kh©u cña

qu¸ tr×nh gi¸o dôc.

3. Nguyªn t¾c gi¸o dôc lµ g×? Tr×nh bµy néi dung çc

nguyªn t¾c gi¸o dôc.

4. Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc lµ g×? Ph©n tÝch hÖ thèng çc

ph¬ng ph¸p gi¸o dôc.

5. Ph©n tÝch nh÷ng néi dung gi¸o dôc trong çc trêng

d¹y nghÒ.

83

Ch¬ng 3. Lý luËn d¹y häc ë trêng d¹y nghÒ

Lý luËn d¹y häc nghÒ nghiÖp lµ bé phËn quan

träng cña gi¸o dôc häc nghÒ nghiÖp. NhiÖm vô cña lý

luËn d¹y häc lµ t×m ra b¶n chÊt vµ çc quy luËt cña

qu¸ tr×nh d¹y häc, nghiªn cøu x©y dùng néi dung, ph-

¬ng ph¸p vµ çc h×nh thøc d¹y häc nh»m tæ chøc qu¸

tr×nh d¹y häc ®¹t hiÖu qu¶ cao. Lý luËn d¹y häc cung

cÊp çc lý thuyÕt vÒ qu¸ tr×nh d¹y häc gióp gi¸o

viªn lµm tèt nhiÖm vô d¹y häc kü thuËt – nghÒ nghiÖp

ë çc trêng d¹y nghÒ.

3.1. Qu¸ tr×nh d¹y häc

3.1.1. Kh¸i niÖm qu¸ tr×nh d¹y häc

a) §Þnh nghÜa

D¹y häc lµ ho¹t ®éng ®Æc thï cña x· héi loµi ng-

êi, trong ®ã thÕ hÖ tríc truyÒn ®¹t l¹i cho thÕ hÖ

sau nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi nh»m t¸i t¹o

l¹i ë thÕ hÖ trÎ nh÷ng n¨ng lùc thÝch øng vµ n¨ng

lùc s¸ng t¹o tríc sù ph¸t triÓn cña x· héi.

D¹y häc lµ mét h×nh thøc ®Æc biÖt cña gi¸o dôc.

D¹y häc lµ con ®êng quan träng trong mèi quan hÖ

biÖn chøng vµ phèi hîp víi çc con ®êng, çc ho¹t

®éng kh¸c trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc ®Ó thùc hiÖn môc

®Ých vµ nhiÖm vô gi¸o dôc ®Æt ra. D¹y häc lµ ho¹t

®éng ®Æc trng nhÊt, chñ yÕu nhÊt cña nhµ trêng, diÔn

84

ra theo mét qu¸ tr×nh nhÊt ®Þnh gäi lµ qu¸ tr×nh d¹y

häc.

Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ qu¸ tr×nh phèi hîp thèng nhÊt ho¹t ®éng

®iÒu khiÓn, tæ chøc, híng dÉn cña gi¸o viªn víi ho¹t ®éng lÜnh héi

tù gi¸c, tÝch cùc, tù lùc, s¸ng t¹o cña HSSV nh»m lµm cho HSSV ®¹t

tíi môc tiªu d¹y häc.

Qu¸ tr×nh d¹y häc bao hµm trong ®ã ho¹t ®éng d¹y

vµ ho¹t ®éng häc ®îc thùc hiÖn ®ång thêi cïng víi

mét néi dung vµ híng tíi cïng mét môc ®Ých.

1) Ho¹t ®éng d¹y: Gi¸o viªn gi÷ vai trß chñ ®¹o

trong toµn bé tiÕn tr×nh d¹y häc. Gi¸o viªn x©y dùng

vµ thùc thi kÕ ho¹ch d¹y häc, tæ chøc cho HSSV thùc

hiÖn ho¹t ®éng häc tËp víi mäi h×nh thøc, trong

nh÷ng thêi gian vµ kh«ng gian kh¸c nhau. Gi¸o viªn

®iÒu khiÓn kh«ng chØ tiÕn tr×nh truyÒn ®¹t kiÕn thøc

mµ cßn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña HSSV. Gi¸o

viªn lµ ngêi chØ dÉn gióp ®ì HSSV häc tËp, rÌn luyÖn

®ång thêi lµ ngêi kiÓm tra, uèn n¾n vµ gi¸o dôc HSSV

trªn mäi ph¬ng diÖn.

2) Ho¹t ®éng häc lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña HSSV

trong ®ã HSSV dùa vµo néi dung d¹y häc, vµo sù chØ

®¹o cña gi¸o viªn mµ tù chØ ®¹o toµn bé ho¹t ®éng

lÜnh héi tù gi¸c, tÝch cùc cña b¶n th©n nh»m ®¹t tíi

môc tiªu d¹y häc. Ho¹t ®éng häc lµ ho¹t ®éng nhËn thøc

®éc ®¸o, th«ng qua ho¹t ®éng häc mµ ngêi häc chñ yÕu

85

thay ®æi chÝnh b¶n th©n m×nh vµ ngµy cµng cã n¨ng

lùc h¬n trong ho¹t ®éng tÝch cùc nhËn thøc vµ c¶i

biÕn hiÖn thùc kh¸ch quan.

3) Ho¹t ®éng d¹y vµ ho¹t ®éng häc lu«n g¾n bã

víi nhau, thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Trªn

nguyªn t¾c ph¸t huy tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HSSV,

gi¸o viªn tæ chøc vµ ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh häc tËp

cña HSSV, lµm cho viÖc häc tËp trë thµnh mét ho¹t

®éng ®éc lËp cã ý thøc. B»ng sù khÐo lÐo s ph¹m,

gi¸o viªn khai th¸c mäi tiÒm n¨ng trÝ tuÖ, kiÕn thøc

vµ kinh nghiÖm sèng cña HSSV, gióp hä t×m ra ph¬ng

ph¸p häc tËp s¸ng t¹o, tù lùc lÜnh héi kiÕn thøc vµ

h×nh thµnh kü n¨ng ho¹t ®éng.

D¹y tèt dÉn ®Õn häc tèt, häc tèt ®ßi hái ph¶i

d¹y tèt. D¹y tèt lµ gi¸o viªn th«ng qua néi dung d¹y

häc mµ chØ ®¹o sù tù ph¸t triÓn cña HSSV, biÕn yªu

cÇu bªn ngoµi thµnh néi lùc bªn trong cña HSSV,

thµnh nhu cÇu nhËn thøc cña HSSV. Häc tèt lµ biÕt

tËn dông sù gi¶ng d¹y vµ híng dÉn cña gi¸o viªn,

biÕt dùa vµo néi dung d¹y häc mµ tù lùc tæ chøc sù

lÜnh héi s¸ng t¹o cña m×nh.

b) §Æc ®iÓm

+ QTDH lµ mét bé phËn cña qu¸ tr×nh s ph¹m tæng thÓ

Qu¸ tr×nh s ph¹m tæng thÓ lµ qu¸ tr×nh cã môc

®Ých, cã kÕ ho¹ch, cã tæ chøc, cã híng dÉn nh»m h×nh

86

thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n çch con ngêi ®¸p øng ®îc

çc yªu cÇu cña x· héi. Qu¸ tr×nh ®ã bao gåm hai qu¸

tr×nh bé phËn lµ QTDH vµ QTGD (nghÜa hÑp). QTDH lµ

bé phËn cã ý nghÜa rÊt quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn kÕt

qu¶ cña qu¸ tr×nh s ph¹m tæng thÓ, nã chñ yÕu nh»m

trau dåi häc vÊn, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tri thøc

kÜ n¨ng nghÒ nghiÖp cho HSSV. Qu¸ tr×nh gi¸o dôc chñ

yÕu nh»m h×nh thµnh lý tëng, niÒm tin vµ hµnh vi ®¹o

®øc cho HSSV. D¹y häc lµ con ®êng chñ yÕu gãp phÇn

gi¸o dôc cho HSSV thÕ giíi quan khoa häc, nh©n sinh

quan çch m¹ng vµ nh÷ng phÈm chÊt cña con ngêi míi.

D¹y häc lµ con ®êng thuËn lîi vµ ng¾n nhÊt ®Ó

HSSV n¾m v÷ng mét khèi lîng tri thøc víi chÊt lîng

cÇn thiÕt. D¹y häc ®îc tiÕn hµnh mét çch cã tæ

chøc, cã kÕ ho¹ch víi nh÷ng néi dung khoa häc nh»m

lµm cho HSSV lÜnh héi ®îc hÖ thèng tri thøc, kü n¨ng

®îc ghi trong çc m«n häc. Nh÷ng tri thøc mµ HSSV

lÜnh héi ®· ®îc gia c«ng vÒ mÆt s ph¹m trªn c¬ së

kÕt hîp l«gic khoa häc víi ®Æc ®iÓm t©m sinh lý cña

HSSV vµ híng tíi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ ë HSSV. HSSV

dÔ dµng tiÕp thu tri thøc khoa häc mµ kh«ng gÆp ph¶i

t×nh huèng thö - sai.

+ Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc

D¹y häc lµ con ®êng quan träng bËc nhÊt gióp

HSSV ph¸t triÓn mét çch cã hÖ thèng n¨ng lùc ho¹t

87

®éng trÝ tuÖ, ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o.

Môc ®Ých cña d¹y häc lµ th«ng qua ho¹t ®éng häc -

mét ho¹t ®éng ®éc ®¸o cña HSSV, lµm cho hä lÜnh héi

®îc nh÷ng kinh nghiÖm x· héi mµ loµi ngêi ®· tÝch

luü ®îc.

Ho¹t ®éng häc hay qu¸ tr×nh häc tËp cã nh÷ng ®Æc

®iÓm sau:

1) Lµ qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh mét çch tÝch cùc vµ

chän läc. ChØ nh÷ng g× liªn quan ®Õn nhu cÇu, høng

thó, ®Õn ho¹t ®éng hiÖn t¹i vµ ph¸t triÓn t¬ng lai

cña ç nh©n míi ®îc ph¶n ¸nh.

2) Tu©n theo quy luËt nhËn thøc tõ trùc quan

sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng, råi tõ t duy trõu t-

îng trë vÒ thùc tiÔn. Con ®êng biÖn chøng cña sù

nhËn thøc ch©n lý nh vËy bao gåm hai giai ®o¹n, ®ã

lµ giai ®o¹n c¶m tÝnh vµ giai ®o¹n lý tÝnh. Tuy

nhiªn, trong QTDH, sù nhËn thøc – häc tËp cña HSSV

thêng lµ nhËn thøc nh÷ng ®iÒu mµ nh©n lo¹i ®· biÕt,

tøc lµ nh÷ng ®iÒu míi mÎ chØ ®èi víi chÝnh b¶n th©n

hä. Tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm néi dung häc tËp, kh¶

n¨ng vµ ®iÒu kiÖn häc tËp thùc tÕ mµ HSSV cã thÓ

thùc hiÖn ho¹t ®éng nhËn thøc häc tËp ®i tõ cô thÓ

®Õn trõu tîng hay ngîc l¹i tõ trõu tîng ®Õn cô thÓ.

Qu¸ tr×nh vËn ®éng cña sù nhËn thøc lµ qu¸ tr×nh

vËn ®éng biÖn chøng ®Çy m©u thuÉn. Nh÷ng m©u thuÉn

88

nµy ®îc gi¶i quyÕt sÏ thóc ®Èy tiÕn tr×nh nhËn thøc.

Nh÷ng m©u thuÉn nµy cÇn ®îc nghiªn cøu vµ nhËn thøc

®Çy ®ñ ®Ó vËn dông vµo thùc tÕ tæ chøc QTDH.

+ Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý

D¹y häc lµ qu¸ tr×nh huy ®éng mäi tiÒm n¨ng trÝ

tuÖ, høng thó, t×nh c¶m ... vµo viÖc lÜnh héi tri

thøc vµ h×nh thµnh çc phÈm chÊt nh©n çch. KhÝa

c¹nh t©m lý cña QTDH cã ý nghÜa hÕt søc quan träng

®èi víi sù thµnh c«ng cña d¹y häc. Díi ®©y lµ mét sè

yÕu tè cÇn ®îc chó ý ®Æc biÖt mµ trong mét vµi thËp

kû qua t©m lý häc vÒ "d¹y häc ph¸t triÓn" ®· x¸c

®Þnh.

D¹y häc ph¶i ®i tríc sù ph¸t triÓn, tøc lµ d¹y

häc ph¶i diÔn ra trong ®iÒu kiÖn dù kiÕn ®îc møc ®é

ph¸t triÓn cña HSSV cao h¬n hiÖn t¹i. L.X.Vg«txki

kh¼ng ®Þnh lµ cÇn ph¶i tiÕn hµnh d¹y häc trong qu¸

tr×nh ph¸t triÓn gÇn cña HSSV, theo ®ã th× d¹y häc

sÏ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn çc chøc n¨ng t©m lý ë

HSSV.

Elc«nin vµ V.V. §av®èp cho r»ng cã kh¶ n¨ng h×nh

thµnh ë trÎ em tr×nh ®é trõu tîng ho¸ vµ kh¸i qu¸t

ho¸ ®îc nhiÒu h¬n so víi møc ®é mµ kiÓu d¹y häc

truyÒn thèng quan niÖm.

Theo N.A. Menchinxkaia th× d¹y häc chØ ®¹t ®îc

sù ph¸t triÓn tèi u khi chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm cña sù

89

ph¸t triÓn ®· ®¹t ®îc tríc ®ã. §Ó ph¸t triÓn trÝ tuÖ

cÇn ph¶i cã hai ®iÒu kiÖn lµ:

1) TÝch luü vèn kiÕn thøc.

2) Sù thuÇn thôc trong çc thao t¸c t duy khi

lÜnh héi vµ vËn dông kiÕn thøc.

ViÖc ph¸t triÓn ®éng c¬ häc tËp nh lµ kÝch thÝch

bªn trong nh»m thóc ®Èy HSSV tham gia häc tËp mét

çch tÝch cùc vµ viÖc ph¸t triÓn høng thó nhËn thøc

diÔn ra ngay trong qu¸ tr×nh nhËn lµ nh÷ng vÊn ®Ò

®Æc biÖt quan träng t¸c ®éng ®Õn chÊt lîng vµ hiÖu

qu¶ cña QTDH.

+ Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ mét qu¸ tr×nh x· héi

D¹y häc lµ sù t¬ng t¸c gi÷a ngêi vµ ngêi, ngêi

vµ x· héi (bao hµm tæ, nhãm, líp HSSV, tËp thÓ s

ph¹m, x· héi trong trêng, x· héi ngoµi nhµ tr-

êng,...) th«ng qua çc ho¹t ®éng d¹y häc – gi¸o dôc

chÝnh kho¸ vµ ngo¹i kho¸ trong vµ ngoµi nhµ trêng.

TÝnh x· héi cña qu¸ tr×nh d¹y häc ®îc thÓ hiÖn

ë:

1) Môc ®Ých d¹y häc do x· héi ®Æt ra (TÝnh quy

®Þnh cña x· héi) vµ gi¸o viªn chÝnh lµ ngêi ®¹i diÖn

cho x· héi, ®îc x· héi ph©n c«ng lµm nhiÖm vô gi¸o

dôc - ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ th«ng qua viÖc tæ chøc,

®iÒu khiÓn, chØ ®¹o QTDH trong nhµ trêng.

90

2) Néi dung d¹y häc trong nhµ trêng lµ hÖ thèng

çc kinh nghiÖm x· héi mµ loµi ngêi ®· tÝch luü ®îc

qua nhiÒu thÕ kû.

V× vËy, c«ng t¸c d¹y häc - gi¸o dôc cña nhµ tr-

êng cÇn ®Õn sù tham gia ®ãng gãp nhiÒu mÆt cña çc

lùc lîng x· héi kh¸c nhau díi nh÷ng khÝa c¹nh quan

träng nh:

1) Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ch¬ng tr×nh GD - §T

(Theo quan niÖm míi) cña nhµ trêng cÇn ®îc thùc hiÖn

trong sù phèi hîp chÆt chÏ çc nhµ GD - §T víi çc

lùc lîng x· héi ngoµi nhµ trêng, ®Æc biÖt lµ çc

chuyªn gia thùc tiÔn vµ nh÷ng ®¹i diÖn cña çc c¬ së

sö dông ngêi tèt nghiÖp.

2) Nhµ trêng cÇn huy ®éng vµ phèi hîp chÆt chÏ

víi çc lùc lîng vµ tæ chøc x· héi ngoµi nhµ trêng,

trong ®ã cã phô huynh HSSV, nh»m gióp cho c«ng t¸c

d¹y häc – gi¸o dôc trong nhµ trêng thùc hiÖn ®îc

nguyªn lý, ph¬ng ch©m gi¸o dôc cña §¶ng, trªn c¬ së

®ã ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña x· héi trªn b×nh diÖn

quèc gia còng nh ë tõng khu vùc, vïng, miÒn.

3) Huy ®éng vµ t¨ng cêng çc nguån lùc, nhÊt lµ

nguån lùc tµi chÝnh, ®¶m b¶o chÊt lîng d¹y häc -

gi¸o dôc.

3.1.2. B¶n chÊt qu¸ tr×nh d¹y häc

a) C¬ së x¸c ®Þnh b¶n chÊt qu¸ tr×nh d¹y häc

91

+ Dùa vµo nhËn thøc cña HSSV. Trong x· héi diÔn ra

ho¹t ®éng nhËn thøc cña loµi ngêi vµ nhËn thøc cña

HSSV; nhËn thøc cña loµi ngêi lµ c¬ së cho ho¹t ®éng

nhËn thøc cña HSSV; nhËn thøc cña HSSV diÔn ra trong

çc ®iÒu kiÖn s ph¹m ®Æc biÖt.

+ Mèi quan hÖ cña ho¹t ®éng d¹y vµ ho¹t ®éng häc. Gi¸o

viªn lµ chñ thÓ nh»m thùc hiÖn tèt nhÊt mèi quan hÖ

gi÷a HSSV víi tµi liÖu häc tËp. XÐt cho cïng, kÕt

qu¶ d¹y häc chÝnh lµ kÕt qu¶ nhËn thøc cña HSSV.

Nh vËy, cã thÓ t×m ra b¶n chÊt qu¸ tr×nh d¹y häc

trong ho¹t ®éng nhËn thøc cña HSSV.

b) B¶n chÊt QTDH

+ QTDH lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®éc ®¸o cña HSSV

Qu¸ tr×nh nhËn thøc nµy ®îc gi¸o viªn tæ chøc vµ

chØ ®¹o. Gi¸o viªn lµ ngêi chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ môc

tiªu, néi dung, ph¬ng ph¸p còng nh kÕt qu¶ cña qu¸

tr×nh d¹y häc. Qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HSSV vÒ c¬

b¶n còng diÔn ra theo quy luËt nhËn thøc chung cña

loµi ngêi. §ã còng lµ qu¸ tr×nh ph¸t hiÖn ra çi míi

nhng lµ çi míi ®· cã trong kinh nghiÖm x· héi lÞch

sö.

Qu¸ tr×nh nµy cã tÝnh ®éc ®¸o: diÔn ra trong

®iÒu kiÖn thuËn lîi; chøa ®ùng kh©u cñng cè, kiÓm

tra vµ ®¸nh gi¸ tri thøc, kü n¨ng; chøa ®ùng tÝnh

gi¸o dôc, th«ng qua d¹y ch÷ ®Ó d¹y ngêi; HSSV n¾m

92

v÷ng c¬ së khoa häc ph¶n ¸nh trong çc m«n häc chø

kh«ng ph¶i toµn bé lÜnh vùc khoa häc.

ë nh÷ng bËc häc cao h¬n, nhËn thøc cña HSSV cµng

g¾n víi nhËn thøc cña nhµ khoa häc. Häc kh«ng chØ

lÜnh héi tri thøc mµ quan träng lµ häc ph¬ng ph¸p,

häc çch thøc ph¸t hiÖn ra tri thøc.

+ QTDH lµ sù phèi hîp thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a d¹y vµ häc

Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng chung

cña gi¸o viªn vµ HSSV, lµ qu¸ tr×nh t¸c ®éng qua l¹i

gi÷a ho¹t ®éng d¹y vµ ho¹t ®éng häc. Trong ®ã d¹y

chØ ®¹o häc, lµ v¹ch ra ph¬ng híng cho sù ph¸t triÓn

®Ó HSSV tÝch cùc, tù gi¸c, tù tæ chøc lÜnh héi tri

thøc, rÌn luyÖn kü n¨ng vµ h×nh thµnh th¸i ®é.

3.1.3. §éng lùc cña qu¸ tr×nh d¹y häc

a) Kh¸i niÖm

Mäi sù vËt, hiÖn tîng trong tù nhiªn, x· héi ®Òu

vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, nguån gèc lµ do gi¶i quyÕt

çc m©u thuÉn. QTDH vËn ®éng, ph¸t triÓn kh«ng ngõng

lµ do gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn bªn trong vµ bªn

ngoµi xuÊt hiÖn trong QTDH. Nh vËy, theo çch hiÓu

th«ng thêng, ®éng lùc cña QTDH lµ nh÷ng yÕu tè thóc

®Èy QTDH hay thóc ®Èy HSSV tiÕn hµnh ho¹t ®éng nhËn

thøc trong QTDH. §éng lùc cña QTDH lµ kÕt qu¶ gi¶i quyÕt liªn

tôc çc m©u thuÉn ph¸t sinh trong tiÕn tr×nh d¹y häc.

Çc lo¹i m©u thuÉn cña QTDH:

93

Trong QTDH xuÊt hiÖn hai lo¹i m©u thuÉn:

M©u thuÉn bªn trong: lµ m©u thuÉn gi÷a çc yÕu tè

hoÆc m©u thuÉn trong tõng yÕu tè

VD: 1) Môc tiªu d¹y häc ®îc n©ng cao hoµn thiÖn ><

Néi dung d¹y häc cßn h¹n chÕ

2) NhiÖm vô häc tËp do tiÕn tr×nh DH ®Ò ra ><

tr×nh ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña HSSV

3) ND, PP míi >< Tr×nh ®é h¹n chÕ cña GV

4) Tr×nh ®é t duy cña GV >< tr×nh ®é t duy cña

HSSV

Nh÷ng m©u thuÉn bªn trong ®ã cña QTDH nÕu ®îc

gi¶i quyÕt mét çch ®óng ®¾n vµ phï hîp sÏ t¹o nªn

®éng lùc cña QTDH ®ang diÔn ra. §éng lùc nµy liªn

tôc ®îc t¹o ra sÏ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh thóc ®Èy

QTDH vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.

Tuy nhiªn sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn ®ã cña QTDH

cßn dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh víi çc yÕu tè

cña m«i trêng bªn ngoµi qu¸ tr×nh, nh m©u thuÉn gi÷a

tiÕn bé khoa häc – kÜ thuËt ®ang diÔn ra m¹nh mÏ víi

néi dung d¹y häc cha ®îc hiÖn ®¹i ho¸, m©u thuÉn

gi÷a nh÷ng yªu cÇu míi cña nÒn kinh tÕ- x· héi ®ang

thay ®æi víi néi dung, ph¬ng ph¸p d¹y häc cha ®îc

thay ®æi, c¶i tiÕn ... Çc m©u thuÉn bªn ngoµi ®ã

lµm cho çc m©u thuÉn míi bªn trong n¶y sinh cÇn ®îc

gi¶i quyÕt bªn c¹nh nh÷ng m©u thuÉn bªn trong vèn cã

94

cña qu¸ tr×nh. Nh vËy, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ hoµn

c¶nh nhÊt ®Þnh, çc m©u thuÉn bªn ngoµi l¹i cã ý

nghÜa quyÕt ®Þnh ë møc ®é nhÊt ®Þnh thóc ®Èy QTDH

vËn ®éng vµ ph¸t triÓn .

b) M©u thuÉn c¬ b¶n vµ ®éng lùc chñ yÕu cña QTDH

M©u thuÉn c¬ b¶n lµ m©u thuÉn liªn tôc xuÊt hiÖn

vµ cã t¸c ®éng trùc tiÕp vµ s©u s¾c tíi QTDH.

VÒ b¶n chÊt, QTDH lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc cña

HSSV. Mäi sù cè g¾ng cña gi¸o viªn vµ HSSV trong

QTDH lµ kh«ng ngõng gi¶i quyÕt çc m©u thuÉn cña qu¸

tr×nh ®ã nh»m lµm cho ho¹t ®éng nhËn thøc cña HSSV

thu ®îc kÕt qu¶ nh mong muèn.Trong sè çc m©u thuÉn

®ã, m©u thuÉn gi÷a nhiÖm vô häc tËp (nhËn thøc) ®îc ®Ò ra trong

tiÕn tr×nh d¹y häc víi tr×nh ®é ph¸t triÓn nhËn thøc hiÖn cã cña HSSV

lµ m©u thuÉn c¬ b¶n nhÊt. M©u thuÉn ®ã kh«ng ngõng xuÊt hiÖn vµ

kh«ng ngõng ®îc gi¶i quyÕt trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña

QTDH. ViÖc gi¶i quyÕt tÊt c¶ çc m©u thuÉn kh¸c n¶y

sinh trong QTDH râ rµng lµ ®Òu phôc vô cho viÖc gi¶i

quyÕt m©u thuÉn c¬ b¶n trªn, ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng

nhËn thøc cña HSSV ph¸t triÓn liªn tôc vµ ®¹t ®Õn

kÕt qu¶ cuèi cïng tøc lµ môc ®Ých, nhiÖm vô d¹y häc

®Æt ra.

§éng lùc chñ yÕu lµ do gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬

b¶n trong QTDH. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬ b¶n ®ã

cã t¸c ®éng trùc tiÕp thóc ®Èy sù vËn ®éng vµ ph¸t

95

triÓn cña nh©n tè trung t©m lµ ho¹t ®éng häc tËp

(nhËn thøc) cña HSSV t¹o nªn ®éng lùc chñ yÕu cña

toµn bé QTDH. Qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt mÉu thuÉn xuÊt

hiÖn trong tiÕn tr×nh d¹y häc gi÷a nhiÖm vô nhËn

thøc víi kh¶ n¨ng, tr×nh ®é cña HSSV thóc ®Èy qu¸

tr×nh d¹y häc vËn ®éng ph¸t triÓn.

c) §iÒu kiÖn ®Ó m©u thuÉn trë thµnh ®éng lùc cña

QTDH

M©u thuÉn kh«ng tù trë thµnh ®éng lùc cña qu¸

tr×nh d¹y häc mµ cÇn cã çc ®iÒu kiÖn th× khi ®ã m©u

thuÉn míi trë thµnh nh©n tè thóc ®Èy qu¸ tr×nh d¹y

häc.

1) HSSV nhËn thøc vµ cã nhu cÇu gi¶i quyÕt nhiÖm

vô nhËn thøc

Tríc hÕt, m©u thuÉn ph¶i ®îc HSSV ý thøc ®Çy ®ñ

vµ c¶m thÊy khã kh¨n nhÊt ®Þnh trong nhËn thøc vµ tõ

®ã xuÊt hiÖn nhu cÇu gi¶i quyÕt khã kh¨n Êy nh»m

hoµn thµnh nhiÖm vô häc tËp ®Ò ra. Nhu cÇu vµ høng

thó lµ yÕu tè thóc ®Èy chñ yÕu, cã thÓ ®îc coi lµ

®éng c¬ chñ yÕu cña mäi ho¹t ®éng. Lßng ham muèn vµ

kh¸t väng tù t×m c©u tr¶ lêi cho mét c©u hái ®Æt ra

hoÆc mét vÊn ®Ò nªu ra, khi ý thøc ®îc ®Çy ®ñ m©u

thuÉn cÇn ph¶i gi¶i quyÕt b»ng mét sù nç lùc trÝ tuÖ

nhÊt ®Þnh sÏ gióp HSSV tù gi¸c, tÝch cùc gi¶i quyÕt

m©u thuÉn ®ã vµ nh vËy, ®éng lùc xuÊt hiÖn.

96

2) M©u thuÉn võa søc víi HSSV

Çc nhiÖm vô häc tËp míi ph¶i ë møc ®é t¬ng øng

víi giíi h¹n trªn cña vïng ph¸t triÓn gÇn nhÊt cña

HSSV mµ cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc víi sù nç lùc cao nhÊt

vÒ trÝ tuÖ vµ thÓ lùc. §iÒu ®ã lµ rÊt quan träng v×

nÕu võa søc ë møc b×nh thêng kh«ng cÇn nç lùc g× vÒ

trÝ tuÖ còng gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò th× sÏ kh«ng kÝch

thÝch t duy kh«ng g©y ®îc høng thó häc tËp ë HSSV.

Ngîc l¹i, nÕu vÊn ®Ò ®Æt ra qu¸ khã HSSV kh«ng ®ñ

kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt ®îc sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¨ng

th¼ng, lo l¾ng sî h·i vµ mÊt høng thó ë HSSV.

3) M©u thuÉn ph¶i xuÊt ph¸t tõ sù tiÕn triÓn hîp

logic cña QTDH còng nh qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HSSV

vµ phï hîp víi logic cña m«n häc, bµi häc

Çc t×nh huèng ph¸t sinh m©u thuÉn ®îc x©y dùng

trong qu¸ tr×nh d¹y häc vµ do tiÕn tr×nh d¹y häc ®Æt

ra chø kh«ng ph¶i lµ sù ¸p ®Æt chñ quan cña ngêi gi¸o

viªn.

3.1.4. Çc yÕu tè cña qu¸ tr×nh d¹y häc

a) Çc yÕu tè

QTDH víi t çch lµ mét hÖ thèng gåm cã nhiÒu yÕu

tè c¬ b¶n, trong ®ã gi¸o viªn (G) cïng víi ho¹t ®éng

d¹y vµ HSSV (H) cïng víi ho¹t ®éng häc lµ hai thµnh

tè c¬ b¶n nhÊt. Mäi ngêi ®Òu dÔ dµng thÊy r»ng nÕu

kh«ng cã hai thµnh tè ®ã cïng víi thµnh tè thø ba lµ

97

néi dung d¹y häc (ND) th× kh«ng thÓ diÔn ra qu¸ tr×nh

d¹y häc.

Nh bÊt cø ho¹t ®éng nµo cña con ngêi, ho¹t ®éng

hay QTDH còng nh»m thùc hiÖn môc tiªu (MT) nhÊt

®Þnh, cÇn sö dông nh÷ng ph¬ng ph¸p (PP), ph¬ng tiÖn

(PT) vµ cuèi cïng sÏ ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ (KQ) nhÊt

®Þnh.

Qu¸ tr×nh d¹y häc gåm 11 yÕu tè tham gia t¹o

thµnh:

Môc tiªu d¹y häc

Nguyªn t¾c d¹y häc

Néi dung d¹y häc

Ph¬ng ph¸p d¹y häc

Ph¬ng tiÖn d¹y häc

H×nh thøc tæ chøc d¹y häc

Ho¹t ®éng d¹y (chñ thÓ ngêi thÇy)

Ho¹t ®éng häc (chñ thÓ HSSV)

Çc mèi quan hÖ (thuËn, ngîc, nh©n çch)

KÕt qu¶ d¹y häc

M«i trêng s ph¹m

Çc yÕu tè nµy t¹o thµnh mét hÖ thèng cã mèi quan hÖ t¸c ®éng

qua l¹i víi nhau trong ®ã môc tiªu - néi dung - ph¬ng ph¸p lµ çc yÕu tè

cèt lâi cña QTDH.

b) Mèi quan hÖ gi÷a çc yÕu tè

98

TÊt c¶ nh÷ng thµnh tè trªn tån t¹i vµ t¸c ®éng

qua l¹i lÉn nhau trong mét mèi liªn hÖ h÷u c¬ chÆt

chÏ vµ toµn bé qu¸ tr×nh hay hÖ thèng d¹y häc l¹i ®-

îc ®Æt trong mét m«i trêng kinh tÕ –x· héi c¶ ë b×nh

diÖn vÜ m« lÉn vi m«. BÊt cø lóc nµo vµ ë ®©u, hÔ

QTDH diÔn ra lµ çc thµnh tè c¬ b¶n ®ã l¹i tån t¹i

vµ t¸c ®éng lÉn nhau trong mét cÊu tróc x¸c ®Þnh cña

QTDH. Tuy nhiªn, mèi liªn hÖ gi÷a çc thµnh tè trong

cÊu tróc nµy lµ rÊt trõu tîng, kh«ng thÓ hiÖn ra

trong kh«ng gian nªn kh«ng dÔ dµng quan s¸t vµ nhËn

biÕt chóng.

Ta cã thÓ m« t¶ mét çch ®¬n gi¶n mèi quan hÖ gi÷a

çc yÕu tè c¬ b¶n cña QTDH nh trong s¬ ®å sau:

99

Môc

tiªu- Néi dung- Ph ¬ng ph¸p- Ph ¬ng tiÖn- HTTCDH-.......vv KÕt qu¶

H

H§häc

H§D¹y

G

§Çu ra

(Quan hÖliªn nh©n çch )

Liªn hÖ ngoµi

Liªn hÖ trongM«i tr êng SP

H×nh 3.1.S¬ ®å çc yÕu tè cña QTDH

Ngêi gi¸o viªn khi tham gia vµo qu¸ tr×nh d¹y

häc cÇn vËn hµnh mét çch tÝch cùc çc yÕu tè cña

QTDH theo m« h×nh d¹y häc míi, t¹o nªn sù kh¸c biÖt

víi m« h×nh d¹y häc cò, truyÒn thèng. Trong sù t¸c

®éng qua l¹i cña çc yÕu tè th× çc yÕu tè cña qu¸

tr×nh d¹y häc cã mèi liªn hÖ quy luËt víi çc ®iÒu

kiÖn vµ m«i trêng bªn ngoµi. D¹y häc ®¹t ®îc çc kÕt

qu¶ cao khi phèi hîp mét çch hµi hoµ, c©n ®èi gi÷a

çc yÕu tè cña qu¸ tr×nh d¹y häc víi çc ®iÒu kiÖn

vµ m«i trêng bªn ngoµi.Cã thÓ x¸c ®Þnh sù kh¸c biÖt gi÷a çc yÕu tè cña m«

h×nh d¹y häc míi khi so s¸nh víi m« h×nh d¹y häc truyÒn

thèng qua b¶ng sau:

Çc yÕutè cñaQTDH

D¹y häc truyÒn thèngD¹y häc theo m« h×nh míi(t¬ng t¸c, lÊy ho¹t ®énghäc lµm trung t©m)

Môctiªu

¸p ®Æt, ®ång lo¹ttheo khu«n mÉu. Chóträng kiÕn thøc s¸chvë, hµn l©m, thãiquen thô ®éng, thõahµnh.

Chó träng tæ hîp kiÕnthøc, kü n¨ng, th¸i ®é,nhu cÇu, lîi Ých, kh¶n¨ng cña ngêi häc vµngêi sö dông lao ®éng.Môc tiªu linh ho¹t, ®µo

100

t¹o nh©n lùc ®a n¨ng

Néidung

Theo l«gic khoa häcçc m«n häc nÆng vÒhÖ thèng kh¸i niÖm,lý thuyÕt, hµn l©mvµ kü n¨ng thõahµnh. Çch biÖt lýthuyÕt víi thùchµnh.

HÖ thèng kiÕn thøc, kün¨ng c¬ b¶n, thùc tiÔn,n¨ng lùc hµnh nghÒ. Néidung theo híng tÝchhîp, mÒm dÎo liªn th«ngçc lo¹i h×nh ®µo t¹o.

Ph¬ngph¸p

ThuyÕt tr×nh, gi¶nggi¶i ®¬n thuÇn. HSSVghi nhí thô ®éng.§¬n kªnh th«ng tinvµ mét chiÒu.

Ph¸t huy tÝnh tÝch cùc,®éc lËp, s¸ng kiÕn vµkinh nghiÖm, vèn sèngcña HSSV, t¨ng cêng çcPP thùc hµnh, thÝnghiÖm, thùc tÕ.

H×nhthøc tæchøc

Chñ yÕu d¹y tËptrung toµn líp.

Chó träng theo nhãm vµç nh©n ho¸. §a h×nhthøc. Häc trong hµnh.

§¸nh gi¸

Gi¸o viªn ®éc quyÒn,tù luËn, nÆng tÝnhchñ quan.Yªu cÇu ghi nhí.

GV vµ HSSV cïng ®¸nhgi¸, kh¸ch quan, Chóträng n¨ng lùc vËn dôngkiÕn thøc, kü n¨ng, s¸ngt¹o.

B¶ng 3.1. So s¸nh hai m« h×nh d¹y häc

3.1.5. NhiÖm vô d¹y häc

a) H×nh thµnh kiÕn thøc vµ kü n¨ng nghÒ nghiÖp

101

D¹y häc lµ gióp cho HSSV lÜnh héi ®îc hÖ thèng

tri thøc v¨n hãa vµ c«ng nghÖ, tri thøc vÒ chuyªn

m«n, nghiÖp vô, h×nh thµnh çc kÜ n¨ng lao ®éng nghÒ

nghiÖp. (ngêi ta cßn gäi ®©y lµ nhiÖm vô d¹y nghÒ).

Néi dung d¹y häc nh»m h×nh thµnh ë ngêi häc nghÒ

kiÕn thøc chuyªn m«n vµ n¨ng lùc thùc hµnh çc c«ng

viÖc cña mét nghÒ, cã kh¶ n¨ng lµm viÖc ®éc lËp vµ

tæ chøc lµm viÖc theo nhãm; cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o,

øng dông kü thuËt, c«ng nghÖ vµo c«ng viÖc; gi¶i

quyÕt ®îc çc t×nh huèng phøc t¹p trong thùc tÕ.

Tri thøc, kÜ n¨ng nãi chung vµ tri thøc, kÜ n¨ng

lao ®éng nghÒ nghiÖp nãi riªng ®îc h×nh thµnh trong

sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau hÕt søc phøc t¹p vµ

biÖn chøng cña chóng, t¹o lªn mÆt "n¨ng lùc'' trong

nh©n çch ngêi lao ®éng t¬ng lai.

b) Ph¸t triÓn trÝ tuÖ

Ph¸t triÓn ë HSSV n¨ng lùc ho¹t ®éng trÝ tuÖ,

nh÷ng kÜ n¨ng vµ thãi quen tæ chøc ho¹t ®éng cña ç

nh©n lµ nhiÖm vô quan träng cña QTDH. (ngêi ta cßn

gäi ®©y lµ nhiÖm vô d¹y ph¬ng ph¸p).

Trªn c¬ së hÖ thèng tri thøc vµ kÜ n¨ng mµ HSSV

cã ®îc, d¹y häc ®i tríc, ®ãn ®Çu ®Ó híng dÉn sù ph¸t

triÓn trÝ tuÖ cho HSSV. QTDH hiÖn ®¹i mét mÆt chó

träng ®Õn viÖc båi dìng trÝ thøc, trau dåi häc vÊn

mÆt kh¸c l¹i ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc båi dìng ph-

102

¬ng ph¸p t duy s¸ng t¹o cho HSSV, gióp hä ®Þnh híng

tríc nh÷ng luång th«ng tin ngµy mét phong phó, sö

dông tri thøc mét çch linh ho¹t vµ nh¹y bÐn ®Ó gi¶i

quyÕt çc t×nh huèng thùc tiÔn b»ng ph¬ng thøc s¸ng

t¹o nhÊt.

N¨ng lùc ho¹t ®éng trÝ tuÖ thÓ hiÖn ë n¨ng lùc

vËn dông çc thao t¸c trÝ tuÖ ®Æc biÖt lµ çc thao

t¸c t duy. Trong mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tri

thøc vµ ph¬ng thøc ph¶n ¸nh, trªn c¬ së cña viÖc

lÜnh héi tri thøc, kÜ n¨ng, DH ph¶i ph¸t triÓn n¨ng

lùc çc ph¬ng thøc ph¶n ¸nh, tøc lµ ph¸t triÓn n¨ng

lùc trÝ tuÖ. X.L.Vg«txki ®· chØ ra r»ng: ''Sù d¹y

häc tèt lµ sù d¹y häc ®i tríc sù ph¸t triÓn ''.

Bªn c¹nh sù ph¸t triÓn n¨ng lùc ho¹t ®éng trÝ

tuÖ, nhiÖm vô ph¸t triÓn cña QTDH cßn bao hµm viÖc

h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë HSSV nh÷ng thãi quen tæ

chøc ho¹t ®éng cña ç nh©n, ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng tù

häc, tù nghiªn cøu, tù tu dìng,... BiÕt hoµn thµnh

c«ng viÖc mét çch hîp lý, khoa häc, biÕt kiÓm tra

c«ng viÖc biÕt tu©n thñ quy tr×nh, quy ph¹m, quy t¾c

an toµn lao ®éng, bè trÝ lµm viÖc ng¨n n¾p, vÖ sinh,

sö dông thêi gian hîp lý.

c) Gi¸o dôc phÈm chÊt nh©n çch ngêi häc nghÒ

H×nh thµnh ë HSSV nh÷ng c¬ së thÕ giíi quan khoa häc, lý tëng

çch m¹ng vµ nh÷ng phÈm chÊt ®¹o ®øc cña ngêi lao ®éng míi.

103

QTDH cã nhiÖm vô quan träng lµ ph¶i h×nh thµnh

cho HSSV nh÷ng niÒm tin c¬ b¶n vÒ triÕt häc – thÕ

giíi quan, vÒ chÝnh trÞ vµ ®¹o ®øc cïng víi çc hµnh

vi ®óng ®¾n. NhiÖm vô nµy cña QTDH thÓ hiÖn tÝnh

gi¸o dôc cña d¹y häc, ®ång thêi thÓ hiÖn quy luËt

còng nh nguyªn t¾c vÒ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a

gi¸o dôc (nghÜa hÑp) vµ d¹y häc.

Gi¸o dôc trong d¹y häc lµ con ®êng gi¸o dôc cã

hiÖu qu¶ nhÊt, qua ®ã çc phÈm chÊt nh©n çch ®îc

h×nh thµnh toµn diÖn vµ v÷ng ch¾c nhÊt.

Trong QTDH, HSSV kh«ng chØ häc ch÷, häc nghÒ, häc

ph¬ng ph¸p ho¹t ®éng trÝ tuÖ mµ cßn häc lµm ngêi cã

nh©n çch phï hîp víi yªu cÇu x· héi.

Ba nhiÖm vô trªn ®©y cña QTDH cã liªn quan chÆt

chÏ víi nhau, lµ tiÒn ®Ò, lµ kÕt qu¶ cña nhau khi

thùc hiÖn nhiÖm vô nµy th× ®ång thêi còng bao hµm

trong ®ã nh÷ng phÇn cña nhiÖm vô kh¸c vµ s¶n phÈm

cuèi cïng cña QTDH chÝnh lµ nh©n çch HSSV ®· ®îc

h×nh thµnh vµ c¶i biÕn theo môc tiªu ®Ò ra.

Theo ng«n ng÷ gi¸o dôc hiÖn ®¹i ®îc UNESCO sö

dông th× QTDH còng cã bé ba nhiÖm vô K-S-A lµ d¹y

kiÕn thøc (Knowledge), d¹y kÜ n¨ng (Skill) vµ d¹y

th¸i ®é (Attitude).

3.2. Môc tiªu d¹y häc


104

Trong lý luËn d¹y häc, môc tiªu lµ mét yÕu tè

cÊu thµnh cña qu¸ tr×nh d¹y häc, dùa trªn môc tiªu

mµ lùa chän néi dung, ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tæ

chøc d¹y häc. Nguyªn t¾c quan träng nhÊt lµ HSSV vµ

gi¸o viªn ph¶i biÕt rÊt râ r»ng HSSV ph¶i häc ®iÒu

g×? §a sè gi¸o viªn thêng nghÜ " T«i ph¶i d¹y chñ ®Ò

g×?'' thay cho viÖc suy nghÜ r»ng: HSSV cã thÓ lµm

®îc viÖc g× sau khi kÕt thóc buæi häc?

Víi quan niÖm ®ã, môc tiªu d¹y häc lµ kÕt qu¶ dù

kiÕn mµ HSSV ®¹t ®îc khi kÕt thóc QTDH.

§Æc ®iÓm cña MTDH: Cã tÝnh cô thÓ víi hµnh ®éng

chÝnh x¸c; thêi gian thùc hiÖn ng¾n, x¸c ®Þnh; kÕt

qu¶ ®o ®¹c ®îc. V× vËy, trong d¹y häc hiÖn ®¹i ngêi

ta kh«ng sö dông thuËt ng÷ môc ®Ých, yªu cÇu mµ sö

dông thuËt ng÷ môc tiªu d¹y häc (MTDH).

Çc cÊp ®é môc tiªu:

1) CÊp ®é nh©n çch: Môc tiªu d¹y häc hay s¶n

phÈm d¹y häc cuèi cïng cÇn ®¹t ®îc chÝnh lµ çc phÈm

chÊt nh©n çch ®· ®îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn ë HSSV

th«ng qua qu¸ tr×nh d¹y häc. Nh©n çch thêng ®îc

kh¸i qu¸t trong mét m« h×nh nh©n çch ngêi tèt

nghiÖp, ®ã lµ môc tiªu d¹y häc.

Cã nhiÒu kiÓu cÊu tróc kh¸c nhau vÒ m« h×nh nh©n

çch, nhng ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc m« h×nh ho¸ môc

tiªu d¹y häc (hoÆc réng h¬n: môc tiªu GD-§T), ngêi

105

ta cã thÓ sö dông mét kiÓu cÊu tróc ®¬n gi¶n cña

nh©n çch, gåm cã phÈm chÊt vµ n¨ng lùc. PhÈm chÊt

trong m« h×nh nh©n çch cña ngêi tèt nghiÖp bao gåm:

Nh÷ng phÈm chÊt ngêi c«ng d©n; Nh÷ng phÈm chÊt

cña ngêi lao ®éng nãi chung vµ ë mäi lÜnh vùc lao

®éng nhÊt ®Þnh.

N¨ng lùc trong m« h×nh nh©n çch cña ngêi tèt

nghiÖp bao gåm: HÖ thèng çc kiÕn thøc khoa häc-

c«ng nghÖ; HÖ thèng çc kÜ n¨ng thùc hµnh (ch©n tay

vµ trÝ ãc) chung vµ riªng; ThÓ chÊt chung theo løa

tuæi vµ riªng theo ngµnh nghÒ.

2) CÊp ®é m«n häc, bµi häc. Môc tiªu cña QTDH

(cã thÓ lµ ë mét m«n häc, mét phÇn, mét ch¬ng hay

mét tiÕt häc) lµ nh÷ng tri thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é,

hµnh vi mµ HSSV cÇn ®¹t ®îc khi häc mét m«n häc,

bµi häc, tiÕt häc.Trong lý luËn d¹y häc, ngêi ta th-

êng ®Ò cËp díi d¹ng c©y môc tiªu häc tËp, tõ môc

tiªu ®µo t¹o tæng qu¸t --> môc tiªu m«n häc --> môc

tiªu bµi häc.

3.2.2. Ph©n tÝch môc tiªu d¹y häc

Trong çc tµi liÖu s ph¹m häc kü thuËt nghÒ

nghiÖp phæ biÕn hiÖn nay, ngêi ta thêng ®Ò cËp ®Õn

çch tiÕp cËn môc tiªu d¹y häc cña Benjamin Bloom

theo ba lÜnh vùc mµ ngêi häc ph¶i ®¹t ®îc trong qu¸

tr×nh d¹y häc lµ kiÕn thøc, kü n¨ng vµ th¸i ®é.

106

a) KiÕn thøc

Dùa trªn tÝnh chÊt cña çc chøc n¨ng cña

trÝ tuÖ, Bloom ®· tiÕn hµnh ph©n chia tr×nh ®é nhËn

thøc cña chñ thÓ thµnh s¸u møc ®é:

+ BiÕt ®îc biÓu hiÖn ë chç ngêi häc cã kh¶ n¨ng

ghi nhí çc sù kiÖn, thuËt ng÷ vµ çc nguyªn lý díi

h×nh thøc mét biÓu tîng x¸c ®Þnh vÒ ®èi tîng mµ m×nh

®· häc. Sù ghi nhí nµy ®«i khi kh«ng cã tÝnh hÖ

thèng.

+ Th«ng hiÓu ®îc biÓu hiÖn ë chç ngêi häc cã thÓ

hiÓu vµ biÕt diÔn gi¶i, m« t¶, tãm t¾t th«ng tin vÒ

®èi tîng mµ m×nh ®· thu lîm. Ngêi häc cã thÓ biÓu

®¹t sù th«ng hiÓu cña m×nh khi tiÕn hµnh gi¶i thÝch

tµi liÖu b»ng lêi, b»ng ®å thÞ, biÓu ®å hoÆc b»ng

c«ng thøc to¸n häc. Ngêi häc cßn cã kh¶ n¨ng dù ®o¸n

tríc mäi sù vËn ®éng cña ®èi tîng trong t¬ng lai

b»ng çch ph©n tÝch néi dung cña tµi liÖu, biÕt

chøng minh ®îc tÝnh hîp lý cña ph¬ng ph¸p, híng ®i

vµ çch lµm cña m×nh.

+ ¸p dông ®îc biÓu hiÖn ë chç ngêi häc cã kh¶ n¨ng

biÕt dïng çc kh¸i niÖm vµ çc nguyªn lý ®· biÕt ®Ó

tiÕn hµnh gi¶i quyÕt hoµn c¶nh míi hoÆc çc t×nh

huèng thùc tiÔn. ¸p dông biÓu hiÖn kh¶ n¨ng cña ngêi

häc biÕt gi¶i quyÕt ®îc çc vÊn ®Ò ph¸t sinh còng nh

107

biÕt chøng minh tÝnh chÝnh x¸c cho çch thøc sö dông

ph¬ng ph¸p cña m×nh.

+ Ph©n tÝch ®îc biÓu hiÖn ë chç ngêi häc cã kh¶

n¨ng nhËn ra çc kÕt luËn kh«ng ®îc tr×nh bµy, çc

sai lÇm vÒ mÆt l«gic ®ang tån t¹i trong lËp luËn,

biÕt ph©n biÖt sù kiÖn víi suy luËn, biÕt ph©n tÝch

cÊu tróc cña thao t¸c tæ chøc c«ng viÖc.

+ Tæng hîp ®îc biÓu hiÖn ë chç ngêi häc biÕt

kÕt hîp çc bé phËn thµnh tæng thÓ míi. ngêi häc cã

kh¶ n¨ng tr×nh bµy mét vÊn ®Ò cã cÊu tróc hîp l«gic

hoÆc viÕt mét bµi luËn hay mét b¸o ço ng¾n cã tÝnh

s¸ng t¹o. ë møc tæng hîp, ngêi häc cã kh¶ n¨ng ®Ò

xuÊt mét kÕ ho¹ch cho c«ng t¸c tiÕn hµnh thÝ nghiÖm,

biÕt kÕt hîp çc lÜnh vùc tri thøc kh¸c nhau ®Ó x©y

dùng kÕ ho¹ch cho viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

+ §¸nh gi¸ ®îc biÓu hiÖn ë chç ngêi häc biÕt tiÕn

hµnh so s¸nh, phª ph¸n, chän läc, ®a ra çc quyÕt

®Þnh còng nh ®¸nh gi¸ tÝnh nhÊt qu¸n, tÝnh logic cña

tµi liÖu, sù hîp lý cña çc kÕt luËn vµ çch sö dông

çc d÷ kiÖn ®Ó suy nghÜ mµ ®a ra çc kÕt luËn ®ã,

biÕt x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cña c«ng viÖc theo tiªu chuÈn.

b) Kü n¨ng

Kü n¨ng lµ kh¶ n¨ng con ngêi cã thÓ hoµn thµnh

hµnh ®éng dùa trªn kiÕn thøc, kü n¨ng ®· cã trong

nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ thêi gian nhÊt ®Þnh. Qu¸ tr×nh108

d¹y häc kh«ng chØ t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho ngêi häc

lÜnh héi tri thøc mµ cßn rÌn luyÖn nh÷ng kü n¨ng

nhÊt ®Þnh. Kü n¨ng ®îc h×nh thµnh theo çc møc ®é tõ

®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p:

+ Møc ®é b¾t chíc: Hµnh ®éng theo mÉu, khi ®iÒu

kiÖn lµm viÖc thay ®æi th× gÆp nhiÒu sai sãt hoÆc

kh«ng hoµn thµnh c«ng viÖc.

+ Møc ®é lµm ®îc: HiÓu nhiÖm vô còng nh quy

tr×nh lµm viÖc nhng cßn cã nh÷ng sai sãt, thêi gian

hoµn thµnh chËm vµ ®«i khi cßn cÇn cã sù chØ dÉn.

+ Møc ®é chÝnh x¸c: Lµm viÖc theo quy tr×nh,

chÝnh x¸c vµ hoµn thiÖn c«ng viÖc nhanh chãng.

+ Møc ®é tù ®éng ho¸: Kü n¨ng ®îc tù ®éng ho¸,

trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh nµy lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh

kü n¨ng kh¸c cao h¬n.

+ Møc ®é biÕn ho¸: Lµ kh¶ n¨ng di chuyÓn kü n¨ng

sang çc t×nh huèng míi hoÆc h×nh thµnh çc kü n¨ng

phøc t¹p.

Çc møc ®é trªn ®îc biÓu hiÖn qua çc phÈm chÊt:

TÝnh chÝnh x¸c; Tèc ®é thùc hiÖn hµnh ®éng; Kh¶ n¨ng

®éc lËp ®Ó thùc hiÖn c«ng viÖc; TÝnh linh ho¹t: thÓ

hiÖn kh¶ n¨ng hµnh ®éng hîp lý trong çc hoµn c¶nh

kh¸c nhau (Quan niÖm vÒ chÊt lîng ®µo t¹o nghÒ ®îc

nhiÒu ngêi thõa nhËn lµ ph¶i nhÊn m¹nh vµo kh¶ n¨ng

109

thÝch øng cña søc lao ®éng); Sù lùa chän çc ph¬ng

tiÖn vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc.

c) Th¸i ®é

D¹y häc ph¶i ®¶m b¶o chøc n¨ng gi¸o dôc, khi

h×nh thµnh phÈm chÊt, th¸i ®é trªn c¬ së sù lÜnh héi

tri thøc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng, ngêi häc cÇn ®¹t ®îc

bao gåm nh÷ng ®¸p øng vÒ mÆt t×nh c¶m ®èi víi çc

vÊn ®Ò liªn quan, víi nh÷ng møc ®é biÓu hiÖn kh¸c

nhau tõ hëng øng ®Õn thùc hiÖn:

+ Møc 1: TiÕp thu lµ møc ngêi häc ®ång ý, ph©n v©n

hoÆc kh«ng ®ång ý.

+ Møc 2: Hëng øng, ngêi häc nhËn thÊy ®©y lµ vÊn®Ò cÇn thiÕt nªn cam kÕt thùc hiÖn hoÆc thÊy cha cÇnthiÕt hoÆc kh«ng cÇn thiÕt.

+ Møc 3: §¸nh gi¸, ngêi häc ®¸nh gi¸ l¹i çc gi¸trÞ, ®¸nh gi¸ çc gi¸ trÞ míi.

+ Møc 4: Tæ chøc l¹i çc gi¸ trÞ míi.+ Møc 5: Hµnh ®éng theo çc gi¸ trÞ míi.

3.2.3. X©y dùng môc tiªu d¹y häca) DiÔn t¶ môc tiªu d¹y häc díi çc d¹ng hµnh vi cã thÓ quan s¸t ®îc

VÝ dô: LÜnh vùc nhËn thøcMøc ®é DiÔn t¶ b»ng hµnh vi- BiÕt - §Þnh nghÜa, miªu t¶, x¸c

®Þnh, liÖt kª, ®Æt tªn,sao chÐp, lùa chän, ph¸tbiÓu.

- Th«ng hiÓu Thay ®æi, ®Þnh nghÜa, ph©nbiÖt, gi¶i thÝch, më réng,

110

kh¸i qu¸t ho¸, cho vÝ dô,suy luËn dù ®o¸n, viÕt tãmt¾t.

- ¸p dông Thay ®æi, tÝnh to¸n, chøngminh, liªn kÕt, tr×nh bµy,gi¶i quyÕt, sö dông.

- Ph©n tÝch Ph©n chia, minh ho¹, pháng®o¸n, x©y dùng ®Ò c¬ng,v¹ch kÕ ho¹ch lùa chän,chia nhá, thay thÕ.

- Tæng hîp - Ph©n lo¹i, kÕt hîp, biªnso¹n, s¸ng t¹o, s¸ng chÕ,thiÕt kÕ, tæ chøc, lËp kÕho¹ch. s¾p xÕp l¹i, tãmt¾t, viÕt l¹i.

- §¸nh gi¸ So s¸nh, ®èi chiÕu, b×nhphÈm, miªu t¶, ph©n biÖt,gi¶i thÝch, tãm t¾t, ñnghé.

B¶ng 3.2. Môc tiªu nhËn thøc

VÒ kü n¨ng chñ yÕu thÓ hiÖn ë "biÕt lµm", ë sù

hoµn thµnh nh÷ng bµi tËp hoÆc nh÷ng nhiÖm vô nhËn

thøc ®Æt ra trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Trong viÖc ®µo

t¹o rÌn luyÖn kü n¨ng nghÒ cho HSSV sao cho sau khi

tèt nghiÖp cã thÓ ®éc lËp gi¶i quyÕt çc c«ng viÖc

thuéc vÒ nghÒ cña m×nh ë ngoµi x· héi.

b) X©y dùng môc tiªu d¹y häc cña bµi häc cã thÓ theo s¬ ®å

sau:

111

B¾t ®Çu

Ng êi häc sÏ cã kh¶ n¨ng...

Nãi víi ng êi häc

Dïng nh÷ng ®éng tõ cô thÓ: nhËn d¹ng, x¸c ®Þnh, ph©n lo¹i, gi¶i quyÕt

Trong giíi h¹n do néi dung d¹y häc quy ®Þnh

- Cho biÕt- B»ng çch sö dông- Víi-.........- Tû lÖ %- Quy m«- Thêi h¹n- ChÝnh x¸c- Sè l îng- Møc ®é cã thÓ chÊp nhËn

Chän ®éng tõ hµnh ®éng

DiÔn t¶ s¶n phÈm cña Hµnh ®éng

X¸c ®Þnh çc ®iÒu kiÖn thùc hiÖn

Quy ®Þnh tiªu chÝ thµnh c«ng

KÕt thóc

Ng êi häclµm g×? kh«ng cã

HVi HVi kh«ng quan s¸t ®

îc HVi quan s¸t ® îc

H×nh 3.2. S¬ ®å x©y dùng môc tiªu d¹y häc

c) X©y dùng môc tiªu bµi häc lý thuyÕt vµ thùc hµnh nghÒ

Trong ®µo t¹o nghÒ, môc tiªu d¹y häc ®îc x¸c

®Þnh cho lo¹i bµi häc lý thuyÕt vµ thùc hµnh.112

- Tû lÖ %- Quy m«- Thêi h¹n- ChÝnh x¸c- Sè l îng- Møc ®é cã thÓ chÊp nhËn

VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc bµi lý thuyÕt nghÒ. Bµi C«ng

t¸c ®iÖn

Sau bµi häc, HSSV cã kh¶ n¨ng:

Tr×nh bµy ®îc cÊu t¹o cña c«ng t¾c 2 cùc,

3 cùc; ph©n lo¹i còng nh chøc n¨ng c«ng dông cña

c«ng t¾c 2 cùc, 3 cùc.

Chän ®îc, kiÓm tra ®îc c«ng t¾c khi sö

dông, m¾c ®îc c«ng t¾c vµo m¹ng ®iÖn

BiÕt tiÕt kiÖm trong sö dông ®iÖn.

VÝ dô: Môc tiªu d¹y häc bµi thùc hµnh nghÒ

Bµi thùc hµnh: Lång vµ ®Êu bé d©y qu¹t ®iÖn kiÓu xÕp

kÐp. Sau bµi häc, HSSV:

VËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó x©y dùng ®îc tr×nh

tù lång vµ ®Êu bé d©y qu¹t ®iÖn kiÓu xÕp kÐp

Lång vµ ®Êu bé d©y qu¹t ®iÖn kiÓu xÕp kÐp theo

®óng yªu cÇu kü thuËt, qua ®ã rÌn luyÖn çc ®éng t¸c

lång çc cuén d©y, ®Êu d©y, kü n¨ng kiÓm tra tr×nh

tù lång, ®Êu d©y tríc khi cho ch¹y thö. Kü n¨ng tæ

chøc s¾p xÕp n¬i lµm viÖc.

BiÕt tiÕt kiÖm nguyªn vËt liÖu vµ ®¶m b¶o an

toµn cho ngêi vµ thiÕt bÞ.

VÝ dô: m« ®un kü thuËt ¶nh vµ xö lý ®å häa (Tin häc)

Sau khi hoµn thµnh m« ®un, ngêi häc cã kh¶ n¨ng:

113

- Thùc hiÖn xö lý ¶nh kü thuËt sè mét çch

chuyªn nghiÖp, tù thiÕt kÕ çc mÉu m· trang WEB

thµnh th¹o ®Ó cã thÓ dùng lªn çc website hiÖu qu¶.

- VËn dông kiÕn thøc, kü n¨ng tèt vÒ ®Ó cã thÓ

tù t×m hiÓu vµ lµm viÖc trªn çc phÇn mÒm xö lý ¶nh

chuyªn dông kh¸c.

- Thùc hiÖn ®îc thiÕt kÕ ®å ho¹ mét çch thµnh

th¹o vµ tù thiÕt kÕ mÉu cho trang WEB.

3.3. Nguyªn t¾c d¹y häc


Trong ng«n ng÷ th«ng thêng, ngêi ta hiÓu nguyªn

t¾c lµ quan ®iÓm ®Þnh híng cÇn qu¸n triÖt vµ ®ång

thêi lµ nh÷ng quy ®Þnh cho hµnh ®éng.

VÒ mÆt triÕt häc, nguyªn t¾c lµ luËn ®iÓm c¬ b¶n

rót ra tõ sù kh¸i qu¸t ho¸ çc mèi quan hÖ cã tÝnh

quy luËt nh»m phôc vô cho nghiªn cøu lý luËn vµ ho¹t

®éng thùc tiÔn.

QTDH lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng ph¸t triÓn hîp quy

luËt nh»m ®¹t tíi môc tiªu d¹y häc. Lµ mét qu¸ tr×nh

vËn ®éng ph¸t triÓn nhng con ngêi chñ ®éng t¸c ®éng

theo nh÷ng nguyªn t¾c nhÊt ®Þnh nh»m ®¹t tíi hiÖu

qu¶ cao h¬n trong d¹y häc.

§Þnh nghÜa: Nguyªn t¾c d¹y häc lµ nh÷ng luËn ®iÓm c¬

b¶n cã tÝnh quy luËt cã t¸c dông chØ ®¹o toµn bé tiÕn tr×nh d¹y vµ

häc nh»m thùc hiÖn môc tiªu d¹y häc.

114

Çc nguyªn t¾c d¹y häc cã gi¸ trÞ chung cho tÊt

c¶ çc m«n häc, çc bËc häc vµ çc ngµnh nghÒ ®µo

t¹o. Çc nguyªn t¾c d¹y häc cã ®îc tÝnh hai mÆt, mét

mÆt chóng ph¶n ¸nh nhiÖm vô cña GD - §T do nhµ trêng

thùc hiÖn nªn mang tÝnh chÊt chñ quan, mÆt kh¸c çc

nguyªn t¾c d¹y häc ph¶n ¸nh çc mèi quan hÖ cã tÝnh

quy luËt c¬ b¶n cña QTDH ®îc rót ra tõ b¶n chÊt cña

QTDH, v× vËy chóng mang tÝnh chÊt kh¸ch quan. Do çc

nguyªn t¾c d¹y häc ®îc quy ®Þnh bëi môc ®Ých vµ

nhiÖm vô cña gi¸o dôc vµ d¹y häc nªn chóng còng cã

thÓ thay ®æi theo sù thay ®æi cña x· héi.

3.3.2. HÖ thèng nguyªn t¾c d¹y häc

Çc nguyªn t¾c d¹y häc ®îc x©y dùng dùa trªn

nh÷ng c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn sau ®©y:

Nh÷ng t tëng gi¸o dôc tiªn tiÕn cña çc nhµ s

ph¹m, nh÷ng nhµ t tëng qua çc thêi ®¹i, nh÷ng t t-

ëng gi¸o dôc tiªn phong vît tríc thêi ®¹i, ®îc thö

th¸ch trong lÞch sö vµ thùc tiÔn.

Nh÷ng kinh nghiÖm gi¸o dôc tiªn tiÕn cña loµi

ngêi, nh÷ng thµnh qu¶ thùc tiÔn ®· ®em l¹i nh÷ng

thµnh c«ng trong gi¸o dôc vµ d¹y häc cña qu¸ khø vµ

hiÖn t¹i.

Çc thµnh tùu vÒ mÆt lý luËn hay thùc tiÔn cña

çc lÜnh vùc khoa häc liªn ngµnh cã liªn quan ®Õn d¹y

häc vµ gi¸o dôc nh sinh lý häc, ®iÒu khiÓn häc, c«ng

115

nghÖ th«ng tin ... cã thÓ vËn dông vµo qu¸ tr×nh d¹y

häc ®¹t kÕt qu¶ cao.

Trªn c¬ së ®ã, qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ nghiÖp cÇn

thùc hiÖn çc nh÷ng nguyªn t¾c sau:

a) Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a tÝnh

khoa häc vµ tÝnh gi¸o dôc trong d¹y häc

QTDH ®îc tæ chøc ®Æc biÖt theo mét ch¬ng tr×nh,

mét kÕ ho¹ch x¸c ®Þnh nh»m thùc hiÖn môc tiªu h×nh

thµnh vµ c¶i biÕn nh©n çch HSSV. ë ®©y, tÝnh khoa

häc vµ tÝnh gi¸o dôc cã mèi quan hÖ biÖn chøng t¹o

ra sù thèng nhÊt gi÷a qu¸ tr×nh d¹y häc vµ qu¸ tr×nh

gi¸o dôc.

1) ViÖc ®¶m b¶o tÝnh khoa häc trong d¹y häc ®îc thÓ hiÖn ë néi

dung çc vÊn ®Ò sau:

- Môc tiªu d¹y häc ®îc x©y dùng trªn c¬ së cã sù

ph©n tÝch nh÷ng yªu cÇu cña x· héi theo ph¬ng ch©m:

“D¹y çi mµ x· héi cÇn chø kh«ng d¹y çi mµ gi¸o

viªn vµ nhµ trêng cã”, xuÊt ph¸t tõ sù ph©n tÝch

khoa häc nh÷ng ®Æc ®iÓm t©m - sinh lý cña HSSV.

- Néi dung d¹y häc bao gåm mét hÖ thèng kiÕn

thøc toµn diÖn, hiÖn ®¹i vµ chÝnh x¸c vÒ çc lÜnh

vùc cña cuéc sèng cña con ngêi ®îc chän läc tõ nh÷ng

hiÓu biÕt cña loµi ngêi vÒ tù nhiªn, x· héi, t©m

linh, kü thuËt - c«ng nghÖ. Néi dung d¹y häc ph¶n

¸nh mét çch ®óng ®¾n, ch©n thùc kh¸ch quan, v¹ch ra

116

®îc nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña sù vËn ®éng cña ®èi t-

îng - hiÖn tîng vµ nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n chÊt cña

chóng mµ qua ®ã, h×nh thµnh trong ý thøc cña HSSV

mét bøc tranh ch©n thùc vÒ thÕ giíi, vÒ nh÷ng quy

luËt cña sù ph¸t triÓn cña chóng. §Ó thùc hiÖn ®îc

c«ng viÖc nµy, gi¸o viªn ph¶i coi träng viÖc h×nh

thµnh nh÷ng quan ®iÓm cã tÝnh lý thuyÕt nh ®Þnh

luËt, ®Þnh lý... vµ nh÷ng kh¸i niÖm khoa häc trong

khi gi¶ng d¹y çc m«n häc. HÖ thèng quan ®iÓm vµ

nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña lý luËn khoa häc ®îc kÕt

hîp biÖn chøng víi nhau lµm thµnh néi dung m«n häc.

Trong khi d¹y häc, ph¶i tæ chøc cho HSSV n¾m v÷ng ®-

îc hÖ thèng nh÷ng kh¸i niÖm cña khoa häc díi ¸nh

s¸ng cña nh÷ng quan ®iÓm lý luËn chñ ®¹o. Nguyªn t¾c

®¶m b¶o tÝnh khoa häc ®ßi hái néi dung d¹y häc ph¶i

ph¶n ¸nh ®îc nh÷ng thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc,

kü thuËt vµ c«ng nghÖ häc ë trong níc còng nh toµn

thÕ giíi.

- TÝnh khoa häc ®îc thÓ hiÖn trong ph¬ng ph¸p d¹y

häc. Ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc coi lµ mét hÖ thèng çc

çch thøc, thñ thuËt, con ®êng, biÖn ph¸p s ph¹m

®Æc biÖt cã tÝnh khoa häc, tÝnh kü thuËt vµ tÝnh

nghÖ thuËt. Ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc lùa chän vµ rót

ra tõ môc ®Ých, néi dung cña d¹y häc khi dùa vµo

tr×nh ®é ph¸t triÓn trÝ tuÖ, kh¶ n¨ng n¾m v÷ng kiÕn

117

thøc cña HSSV, quy luËt nhËn thøc chung cña loµi ng-

êi. ViÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc cña gi¸o viªn cã

thÓ t¸c ®éng ®îc vµo tÝnh tÝch cùc häc tËp cña HSSV

nh»m lµm cho hä cã kh¶ n¨ng n¾m v÷ng tri thøc, linh

ho¹t trong t duy, trë thµnh ngêi n¨ng ®éng, tù chñ

vµ s¸ng t¹o.

2) §¶m b¶o tÝnh gi¸o dôc

TÝnh gi¸o dôc lµ thuéc tÝnh b¶n chÊt cña QTDH.

D¹y häc ®îc thùc hiÖn nh»m tíi môc tiªu gi¸o dôc

nh©n çch con ngêi míi ph¸t triÓn toµn diÖn cho

HSSV. Môc ®Ých gi¸o dôc cã thÓ biÓu hiÖn ë nh÷ng

phÈm chÊt gÇn gòi, trùc tiÕp, còng cã thÓ lµ nh÷ng

híng ®i cña cuéc sèng l©u dµi ®èi víi con ngêi. B¶n

th©n néi dung cña çc m«n häc lý thuyÕt, thùc hµnh -

thùc tËp s¶n xuÊt ®· mang tÝnh gi¸o dôc cao vµ ph¬ng

ph¸p d¹y häc nh÷ng néi dung ®ã còng cã t¸c dông ®éng

viªn, khÝch lÖ sù cè g¾ng, kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc

häc tËp, tù rÌn luyÖn nh©n çch, h×nh thµnh th¸i ®é

lao ®éng nghÒ nghiÖp cho HSSV. TÝnh khoa häc vµ

tÝnh gi¸o dôc ®îc th©m nhËp vµo nhau, cïng vËn hµnh,

thùc hiÖn mét çch ®ång thêi trong QTDH. QTDH khi

vËn hµnh víi mäi néi dung kh¸c nhau sÏ ph¶i tu©n

theo c¶ tÝnh khoa häc vµ tÝnh gi¸o dôc trong sù

thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a chóng.

118

b) Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a lý luËn vµ

thùc tiÔn

Lý luËn vµ thùc tiÔn lu«n lµ hai mÆt cña qu¸

tr×nh nhËn thøc còng nh cña viÖc c¶i t¹o tù nhiªn,

x· héi vµ b¶n th©n cña con ngêi. Lý luËn ®îc biÓu

hiÖn ë toµn bé nh÷ng tri thøc vÒ sù vËt vµ hiÖn tîng

cña thÕ giíi kh¸ch quan. Thùc tiÔn lµ toµn bé ho¹t

®éng cña con ngêi nh»m b¶o ®¶m cho sù tån t¹i vµ

ph¸t triÓn cña x· héi ®îc biÓu hiÖn trong çc qu¸

tr×nh, çc lÜnh vùc s¶n xuÊt, v¨n ho¸, ho¹t ®éng x·

héi, trong c«ng t¸c thùc nghiÖm khoa häc. KiÕn thøc

lý thuyÕt ®îc chñ thÓ vËn dông nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng

nhiÖm vô thùc tiÔn ®Ó chØ ®¹o cho hµnh ®éng, ngîc

l¹i, thùc tiÔn võa lµ tiªu chuÈn ch©n lý võa lµ ®iÓm

xuÊt ph¸t vµ ®éng lùc cña ho¹t ®éng nhËn thøc. Lý

thuyÕt vµ thùc tiÔn lu«n cã sù g¾n bã h÷u c¬, cã mèi

quan hÖ kh¨ng khÝt víi nhau. §iÒu ®ã kh«ng chØ ®óng

cho ho¹t ®éng nhËn thøc nãi chung mµ ®óng cho c¶

ho¹t ®éng nhËn thøc cña HSSV trong qu¸ tr×nh d¹y

häc. Nã ph¶i ®îc thÓ hiÖn trong suèt QTDH mµ râ nÐt

h¬n c¶ lµ trong khi x©y dùng néi dung d¹y häc. Néi

dung d¹y häc ph¶i thÓ hiÖn ®îc mèi liªn hÖ h÷u c¬

gi÷a nh÷ng kiÕn thøc lý thuyÕt víi thùc tiÔn s¶n

xuÊt cña nghÒ trong ph¹m vi quèc tÕ vµ trong níc.

Trong d¹y häc, nhµ s ph¹m cÇn cã ý thøc coi träng

119

kh©u thùc hµnh vµ ph¶i thÊy râ rµng r»ng thùc hµnh

kh«ng nh÷ng cã t¸c dông rÌn luyÖn cho HSSV kü n¨ng,

kü x¶o, tay nghÒ, thao - ®éng t¸c nghÒ, cö ®éng lao

®éng mµ ®ång thêi cßn gãp phÇn lµm cho kiÕn thøc cña

hä trë nªn s©u s¾c, v÷ng ch¾c vµ cã hÖ thèng h¬n.

Ngoµi ra, thùc hµnh cßn cã t¸c dông lµm h×nh thµnh

®îc høng thó nhËn thøc, gi¸o dôc t tëng vµ th¸i ®é

®óng cho HSSV.

c) Nguyªn t¾c thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a ho¹t ®éng d¹y vµ ho¹t

®éng häc

Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a ho¹t ®éng d¹y víi

ho¹t ®éng häc võa mang tÝnh quy luËt võa lµ nguyªn

t¾c hÕt søc quan träng, gãp phÇn ®¶m b¶o chÊt lîng

thËt sù cña QTDH. D¹y vµ häc lµ hai thµnh tè trung

t©m kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña QTDH. Mäi t¸c ®éng d¹y

vµ häc ph¶i ®îc thùc hiÖn trong thÓ thèng nhÊt biÖn

chøng víi nhau v× kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng nµy hoµn

toµn phô thuéc vµo ho¹t ®éng kia. Trong QTDH, gi¸o

viªn lµ chñ thÓ thùc hiÖn nh÷ng t¸c ®éng h×nh thµnh

çc phÈm chÊt nh©n çch ®Õn HSSV b»ng nh÷ng biÖn

ph¸p s ph¹m x¸c ®Þnh th«ng qua thùc hiÖn nh÷ng néi

dung, ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn d¹y häc nhÊt ®Þnh vµ

HSSV, víi t çch nh lµ chñ thÓ tiÕp nhËn sù t¸c ®éng

®ã cña gi¸o viªn ph¶i thùc sù tÝch cùc, tù gi¸c, ®éc

lËp, s¸ng t¹o, h¨ng say vµ thiÕt th©n khi thùc hiÖn

120

nhiÖm vô häc tËp. Trong QTDH, HSSV kh«ng chØ lµ

kh¸ch thÓ mµ cßn lµ chñ thÓ tÝch cùc. HSSV lµ chñ

thÓ cã ý thøc cña x· héi. Hä ý thøc râ ®îc yªu cÇu

vµ nhiÖm vô häc tËp, tù gi¸c, chñ ®éng, tÝch cùc

tiÕp nhËn sù t¸c ®éng s ph¹m tõ phÝa nhµ s ph¹m. Vai

trß chñ thÓ cña HSSV cµng ®îc ph¸t huy th× t¸c ®éng

s ph¹m cña gi¸o viªn cµng cã hiÖu qu¶. Trong sù

thèng nhÊt biÖn chøng, sù kÕt hîp gi÷a hai mÆt ®ã

cña QTDH, ho¹t ®éng d¹y bao giê còng ph¶i ®ãng vai

trß chñ ®¹o, tæ chøc, thiÕt kÕ, híng dÉn ho¹t ®éng

häc. Gi¸o viªn ph¶i chØ râ ph¬ng híng, néi dung vµ

ph¬ng ph¸p häc tËp cho HSSV, ph¶i t×m mäi çch lµm

cho çc em biÕt tù gi¸c tu©n theo sù híng dÉn cña

m×nh. CÇn kh¼ng ®Þnh r»ng, dï cho ph¬ng tiÖn d¹y häc

cã tèi t©n ®Õn ®©u th× ngêi gi¸o viªn bao giê còng

lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh, gi÷ vai trß chñ ®¹o. Gi¸o

viªn cã nhiÖm vô quan träng lµ ph¶i thùc hiÖn nh÷ng

t¸c ®éng kh¬i dËy tiÒm n¨ng, khëi ®éng vµ ph¸t huy

cho ®îc tÝnh ®éc lËp, s¸ng t¹o, vai trß chñ thÓ cña

HSSV trong häc tËp. ChÝnh v× vËy, cÇn kÕt hîp chÆt

chÏ vµ thèng nhÊt vai trß chñ ®¹o cña gi¸o viªn víi

tÝnh tù gi¸c, tÝch cùc, chñ ®éng, ®éc lËp cña HSSV

tøc lµ ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a

nh÷ng t¸c ®éng d¹y víi t¸c ®éng häc.

121

d) Nguyªn t¾c ®¶m b¶o sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a çi trõu tîng

vµ çi cô thÓ

Tiªu chuÈn c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt çi cô thÓ víi çi

trõu tîng lµ ë sù ®èi nhau gi÷a tÝnh ph¸t triÓn toµn

vÑn víi tÝnh kh¸i qu¸t - çi cha vËn ®éng- cha ®îc

ph¸t triÓn cña ®èi tîng mµ ta so s¸nh. Çi nµy cã

thÓ lµ cô thÓ so víi çi kia nÕu çi thø nhÊt lµ çi

toµn vÑn, çi ®· ph¸t triÓn, ®· hoµn thiÖn h¬n so

víi çi kia. Ngîc l¹i, çi thø hai lµ çi trõu tîng

so víi çi thø nhÊt nÕu nã lµ çi chung - çi kh¸i

qu¸t, çi cha ®îc ph¸t triÓn. Sù kh¸c nhau gi÷a çi

cô thÓ vµ çi trõu tîng chØ lµ t¬ng ®èi. Trong mèi

liªn hÖ nµy, mçi sù vËt, hiÖn tîng cã thÓ lµ cô thÓ

nhng trong mèi liªn hÖ kh¸c nã l¹i lµ trõu tîng.

NhËn thøc cã thÓ b¾t ®Çu tõ mét ®èi tîng cô thÓ cña

hiÖn thùc kh¸ch quan mµ con ngêi cã thÓ tri gi¸c

trùc tiÕp ®îc b»ng çc gi¸c quan cña m×nh. §©y lµ

giai ®o¹n ph¶n ¸nh c¶m tÝnh thuéc tÝnh cña sù vËt,

hiÖn tîng trong thùc tiÔn vµo ý thøc con ngêi díi

d¹ng c¶m gi¸c, tri gi¸c vµ biÓu tîng. Trong giai

®o¹n trùc quan c¶m tÝnh nµy, sù nhËn thøc cßn bÞ

phiÕn diÖn, thËm chÝ cßn cã thÓ chøa ®ùng nh÷ng nh©n

tè g©y cho chñ thÓ sù nhÇm lÉn, ¶o tëng. Sù nhËn

thøc çi cô thÓ, hiÖn thùc cña chñ thÓ cÇn ph¶i ®îc

sù soi s¸ng cña ho¹t ®éng t duy ®Ó gióp hä ph¸t hiÖn

122

ra çi b¶n chÊt ®ång thêi cÇn g¹t bá çi thø yÕu -

çi kh«ng b¶n chÊt trong sù ®a d¹ng ®ã cña sù vËt,

hiÖn tîng. Qu¸ tr×nh chñ thÓ tiÕn hµnh t¸ch, c« lËp

b»ng t duy çi thø yÕu - çi kh«ng ph¶i lµ b¶n chÊt

ra khái çi tæng thÓ ®ã chÝnh lµ sù trõu tîng ho¸.

Nh vËy, trong giai ®o¹n nµy, sù nhËn thøc cña chñ

thÓ ®îc ®i tõ çi cô thÓ, c¶m tÝnh lªn çi kh¸i qu¸t

hãa nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt khi nhËn thøc ®· ®¹t

®Õn tr×nh ®é trõu tîng ho¸ cÇn thiÕt b»ng mét kh¸i

niÖm hay quy luËt, tøc lµ tíi b¶n chÊt cña hiÖn tîng

th× sù nhËn thøc b¾t ®Çu vËn ®éng theo híng ngîc

l¹i. Cã nghÜa lµ çi trõu tîng ®îc coi lµ çi gèc,

çi c¬ b¶n ®Ó tõ ®ã lµm n¶y sinh vµ ph¸t triÓn nh÷ng

kh¸i niÖm. Çi cô thÓ ®îc t¸i t¹o trong t duy lµ çi

®· vËn ®éng, ph¸t triÓn ®¹t tíi tr×nh ®é cao, s©u

s¾c, toµn diÖn vµ ®Çy ®ñ trong hiÖn thùc. Gi¸o viªn

ph¶i c¨n cø vµo môc ®Ých d¹y häc mµ tiÕn hµnh lùa

chän ®iÓm xuÊt ph¸t cho ho¹t ®éng nhËn thøc cña HSSV

lµ çi cô thÓ c¶m tÝnh nh vËt thÓ, sù kiÖn, hiÖn t-

îng cña hiÖn thùc kh¸ch quan hoÆc çi trõu tîng -

kh¸i qu¸t nh kh¸i niÖm, ®Þnh lý, ®Þnh luËt, häc

thuyÕt... Gi¸o viªn cÇn sö dông phèi hîp nhiÒu lo¹i

ph¬ng tiÖn trùc quan víi t çch lµ çc ph¬ng tiÖn

cña ho¹t ®éng nhËn thøc vµ çc nguån nhËn thøc kh¸c

nhau. ViÖc h×nh thµnh nh÷ng kh¸i niÖm hay ®Þnh luËt

123

c¬ b¶n thêng ph¶i b¾t ®Çu b»ng nh÷ng quan s¸t hay

thÝ nghiÖm, trªn c¬ së thùc tÕ cña viÖc tæ chøc cho

HSSV quan s¸t mµ rót ra nh÷ng kÕt luËn cã tÝnh kh¸i

qu¸t vÒ ®èi tîng. CÇn ph¶i tæ chøc vµ chØ ®¹o cho

HSSV gi¶i nh÷ng bµi tËp nhËn thøc ë nh÷ng møc ®é

kh¸c nhau nh thiÕt kÕ theo mÉu, thiÕt kÕ tiÕp, thiÕt

kÕ míi mµ khi gi¶i quyÕt chóng ®ßi hái çc em ph¶i

biÕt thiÕt lËp ®îc çc mèi quan hÖ gi÷a çi cô thÓ

víi çi trõu tîng th«ng qua çc qu¸ tr×nh t duy trõu

tîng.

e) Nguyªn t¾c ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp vµ s¸ng t¹o cña HSSV

D¹y häc bao gåm ho¹t ®éng d¹y vµ ho¹t ®éng häc.

HSSV lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng häc. TÝnh tÝch cùc lµ

sù n¨ng ®éng cña ý thøc, biÓu hiÖn th¸i ®é muèn t×m

hiÓu s©u s¾c néi dung häc tËp, chñ ®éng trong qu¸

tr×nh lÜnh héi vµ cè g¾ng vËn dông tri thøc ®ã vµo

thùc tiÔn. Nguån gèc cña tÝnh tÝch cùc lµ nhu cÇu

nhËn thøc cña HSSV ®îc gÆp gì víi ®èi tîng häc tËp,

lµm n¶y sinh ®éng c¬ häc tËp. Ho¹t ®éng d¹y ph¶i ®îc

xuÊt ph¸t tõ ho¹t ®éng häc vµ ph¶i lÊy ®Æc ®iÓm cña

ho¹t ®éng häc lµm c¬ së ch©n lý. Ho¹t ®éng häc lµ

xuÊt ph¸t ®iÓm cña ho¹t ®éng d¹y vµ ho¹t ®éng d¹y

ph¶i ®îc diÔn ra hoµn toµn thÝch nghi víi ho¹t ®éng

häc chø kh«ng thÓ b¾t häc ph¶i hoµn toµn thÝch nghi

víi d¹y. Gi¸o viªn ph¶i t¹o lËp cho HSSV cã ®îc nhu

124

cÇu nhËn thøc, biÕt vËn dông s¸ng t¹o çc PPDH ®Ó

çc em cã thÓ tiÕn hµnh gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô

t×m tßi, ph¸t hiÖn tri thøc míi. Trong khi thùc hiÖn

hÖ thèng nhiÖm vô cña çc qu¸ tr×nh s ph¹m, ngêi

gi¸o viªn ph¶i biÕt khai th¸c hÕt mäi tiÒm n¨ng trÝ

tuÖ, biÕt t¹o nªn nhu cÇu vµ høng thó häc tËp cho

HSSV. V× vËy, ngêi gi¸o viªn cÇn biÕt qu¸n triÖt

nguyªn t¾c nµy trong toµn bé qu¸ tr×nh d¹y häc mµ

®Æc biÖt trong viÖc sö dông çc PPDH cã kh¶ n¨ng t¹o

cho HSSV cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®îc tham gia trùc tiÕp

vµo viÖc thùc hiÖn nhiÖm vô d¹y häc. Nhµ s ph¹m

Dixtecvec ngêi §øc ®· kh¼ng ®Þnh r»ng: "Ngêi thÇy

gi¸o tåi lµ ngêi mang ch©n lý s½n ®Õn cho HSSV, ngêi

thÇy gi¸o giái lµ ngêi dÉn HSSV ®i t×m ch©n lý".

Nguyªn t¾c ph¸t huy tÝch cùc häc tËp cña HSSV yªu

cÇu gi¸o viªn ph¶i tiÕn hµnh tæ chøc cho çc em tham

gia ho¹t ®éng tÝch cùc. §èi víi HSSV, tÝnh tÝch cùc

bªn trong thêng ®îc n¶y sinh do nh÷ng t¸c ®éng tõ

bªn ngoµi. Lµm ®îc ®iÒu nµy chÝnh lµ nhê ë nghÖ

thuËt s ph¹m cña gi¸o viªn. Trong d¹y häc, gi¸o viªn

ph¶i biÕt t¹o dùng hµng lo¹t çc m©u thuÉn, khÐo lÐo

l«i cuèn, hÊp dÉn HSSV ®Ó hä tù ý thøc tiÕp nhËn vµ

t×m tßi çch gi¶i quyÕt chóng. Lµm sao trong d¹y

häc, toµn bé nh÷ng vÊn ®Ò lÏ ra gi¸o viªn ph¶i

thuyÕt tr×nh, gi¶i thÝch, ¸p ®Æt mét çch khiªn cìng

125

vµ HSSV ph¶i tiÕp thu, ghi nhí, phôc tïng m¸y mãc -

mét chiÒu trë thµnh vÊn ®Ò do tù HSSV kh¸m ph¸ díi

sù tæ chøc - chØ ®¹o cña thÇy. Tri thøc mµ ®îc tù

m×nh t×m ra b»ng çch chñ thÓ trùc tiÕp thùc hiÖn hÖ

thèng çc nhiÖm vô ho¹t ®éng - giao tiÕp sÏ bÒn

v÷ng, s©u s¾c vµ cã ý nghÜa lín ®èi víi nh©n çch

HSSV.

g) Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh v÷ng ch¾c cña kiÕn thøc, kü n¨ng,

kü x¶o vµ tÝnh mÒm dÎo cña t duy

Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái ngêi gi¸o viªn trong QTDH

khi thùc hiÖn çc t¸c ®éng s ph¹m ph¶i ®¶m b¶o cho

HSSV lÜnh héi ®îc hÖ thèng tri thøc, kÜ n¨ng v÷ng

ch¾c, l©u bÒn ®ång thêi ph¶i lµm sao cho çc em cã

thÓ t¸i hiÖn vµ biÕt vËn dông chóng mét çch linh

ho¹t vµo çc t×nh huèng nhËn thøc hay ho¹t ®éng thùc

tiÔn kh¸c nhau. Sù lÜnh héi kiÕn thøc cña chñ thÓ

biÓu hiÖn ë sù hiÓu biÕt cña hä vÒ sù vËt - hiÖn t-

îng, biÕt ®Þnh nghÜa kh¸i niÖm ®óng víi b¶n chÊt,

hiÓu ®îc çc trêng hîp tæng qu¸t vµ riªng biÖt cña

nã. LÜnh héi tri thøc cßn biÓu hiÖn ë chç chñ thÓ

biÕt tr×nh bµy, diÔn t¶ nã mét çch rµnh m¹ch, xóc

tÝch, ®óng víi b¶n chÊt cña nã, biÕt vËn dông thµnh

th¹o çc tri thøc ®· cã vµo trong çc trêng hîp kh¸c

nhau ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò lý thuyÕt vµ thùc tiÔn

126

do cuéc sèng x· héi ®Æt ra. §Ó thùc hiÖn ®îc nguyªn

t¾c nµy, nhµ s ph¹m cÇn chó ý ®Õn çc vÊn ®Ò sau:

1) Néi dung d¹y häc ph¶i ®îc s¾p xÕp theo logic

khoa häc ®Æc trng cho m«n häc vµ l«gic s ph¹m, phï

hîp víi ®Æc ®iÓm vµ tr×nh ®é cña HSSV. Nh÷ng ®iÓm

næi bËt, nh÷ng çi c¬ b¶n ë tõng ®Ò môc, tõng ch¬ng

ph¶i ®îc nhÊn m¹nh ®Ó HSSV tËp trung søc lùc, trÝ

tuÖ vµo ®ã. Kh«ng nªn cung cÊp th«ng tin mét çch

rêi r¹c, vôn vÆt mµ ph¶i t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó HSSV n¾m

v÷ng ®îc çi chung, çi kh¸i qu¸t, nh÷ng kiÕn thøc

c¬ b¶n, nh÷ng t tëng chñ ®¹o, biÕt liªn kÕt çc sù

kiÖn, hiÖn tîng xoay quanh çi c¬ b¶n, çi chñ ®¹o

®ã. Trong qu¸ tr×nh tù häc, rÌn luyÖn, HSSV ph¶i

biÕt sö dông phèi hîp çc lo¹i ghi nhí ®Ó tiÕn hµnh

thùc hiÖn hµnh ®éng b¾t chíc theo mÉu, thiÕt kÕ tiÕp

vµ thiÕt kÕ míi;

2) Trong QTDH, cÇn thùc hiÖn nh÷ng t¸c ®éng cã

t¸c dông lµm ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc nhËn thøc,

kh¶ n¨ng hµnh ®éng, t©m thÕ s½n sµng bíc vµo cuéc

sèng lao ®éng vµ nghÒ nghiÖp;

3) ¤n tËp thêng xuyªn lµ mét biÖn ph¸p ®Ó xem xÐt

çi ®· häc díi gãc ®é míi, lµm phong phó kiÕn thøc

b»ng çc sù kiÖn míi, ®a tri thøc vµo hÖ thèng çc

tri thøc ®· häc tõ ®ã, lµm giµu thªm vèn hiÓu biÕt

vµ ®Æc biÖt lµm cho kü n¨ng hÖ thèng ho¸ vµ kh¸i

127

qu¸t ho¸ ®îc ph¸t triÓn. ¤n tËp cßn cã nghÜa lµ tæ

chøc vËn dông vèn hiÓu biÕt cña m×nh díi nhiÒu h×nh

thøc nh lµm bµi tËp gi¶i thÝch çc hiÖn tîng thùc

tÕ, tiÕn hµnh çc thÝ nghiÖm, tham gia lao ®éng s¶n

xuÊt ®Ó lµm ra s¶n phÈm... Trong ®ã, cã çc bµi tËp

øng dông tri thøc, kÜ n¨ng, kü x¶o vµo çc t×nh

huèng kh¸c nhau. Nhê vËy, HSSV sÏ cã n¨ng lùc thÝch

øng cao víi nh÷ng biÕn ®æi cña hoµn c¶nh nhËn thøc

còng nh cña ho¹t ®éng thùc tiÔn.

h) Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh võa søc chung vµ võa søc riªng

Nguyªn t¾c nµy ®ßi hái trong QTDH, nhµ gi¸o ph¶i

biÕt vËn dông néi dung, ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tæ

chøc d¹y häc sao cho phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn

chung còng nh riªng cña tõng HSSV trong líp nh»m ®¶m

b¶o cho tõng em ®Òu cã thÓ ph¸t triÓn ë møc tèi ®a

so víi kh¶ n¨ng cña m×nh. §· tõ l©u, tÝnh võa søc

tiÕp thu cña ngêi häc ®· lµ mét nguyªn t¾c s ph¹m

chØ ®¹o viÖc lùa chän néi dung, ph¬ng ph¸p d¹y häc.

Võa søc hay phï hîp víi kh¶ n¨ng tiÕp thu kh«ng cã

nghÜa lµ dÔ d·i, nhÑ nhµng, tho¶i m¸i trong khi lÜnh

héi kiÕn thøc. Võa søc ph¶i ®îc hiÓu lµ ngêi gi¸o

viªn ph¶i biÕt nªu ®ßi hái ngêi häc trong qu¸ tr×nh

lÜnh héi tri thøc ph¶i lu«n lu«n cè g¾ng sö dông ®Õn

giíi h¹n cao nhÊt çi cã thÓ cã cña m×nh, sù nç lùc

trÝ tuÖ, toµn bé nh÷ng kh¶ n¨ng nhËn thøc vµo viÖc

128

tæ chøc lÜnh héi tri thøc vµ ph¸t triÓn trÝ tôª.

§iÒu ®ã cã nghÜa lµ ®é khã cña nhiÖm vô häc tËp ph¶i

hoµn toµn phï hîp víi giíi h¹n trªn cña vïng ph¸t

triÓn trÝ tuÖ gÇn nhÊt cña trÝ tuÖ ë HSSV mµ çc em

cã thÓ hoµn thµnh víi sù nç lùc cao nhÊt vÒ trÝ tuÖ

vµ thÓ lùc cña m×nh.

Trong QTDH, nhµ s ph¹m cÇn n¾m v÷ng ®Æc ®iÓm

riªng cña HSSV còng nh ®Æc ®iÓm chung cña nhãm vÒ

n¨ng lùc nhËn thøc, th¸i ®é, ®éng c¬, tinh thÇn vµ ý

thøc häc tËp. Trªn c¬ së ®ã, hä biÕt tiÕn hµnh lùa

chän, vËn dông ®îc néi dung, ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc

tæ chøc sao cho phï hîp víi tr×nh ®é cña HSSV. Trong

khi d¹y häc, çc t¸c ®éng s ph¹m ph¶i ®îc thùc hiÖn

theo nguyªn lý tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ gÇn ®Õn

xa, tõ n¾m tri thøc ®Õn rÌn luyÖn kü n¨ng, kü x¶o,

tõ vËn dông tri thøc trong nh÷ng t×nh huèng ®· häc

®Õn vËn dông tri thøc vµo nh÷ng t×nh huèng míi. Nhµ

s ph¹m ph¶i biÕt thêng xuyªn theo dâi tiÕn tr×nh

lÜnh héi cña HSSV ®Ó kÞp thêi cã biÖn ph¸p ®iÒu

chØnh ho¹t ®éng cña b¶n th©n còng nh cña HSSV mµ

nhÊt lµ çc t¸c ®éng båi dìng HSSV giái vµ gióp çc

em yÕu, kÐm. CÇn ç thÓ ho¸ viÖc d¹y häc. §ã lµ biÖn

ph¸p c¬ b¶n dïng ®Ó tæ chøc hÖ thèng nh÷ng t¸c ®éng

gióp ®ì riªng cho tõng lo¹i ®èi tîng HSSV, thËm chÝ

tõng HSSV.

129

3.4. Néi dung d¹y häc


Néi dung d¹y häc lµ yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh

d¹y häc. Néi dung d¹y häc lµ hÖ thèng kiÕn thøc, kü

n¨ng vµ th¸i ®é ®îc qui ®Þnh trong kÕ ho¹ch, ch¬ng

tr×nh mµ trªn c¬ së thùc hiÖn nã míi ®¶m b¶o thùc

hiÖn môc tiªu gi¸o dôc.

3.4.2. CÊu tróc néi dung d¹y häc

Néi dung d¹y häc lu«n vËn ®éng vµ ph¶n ¸nh sù

ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Trong

qui tr×nh ®µo t¹o, néi dung ®ã cÇn ®îc qu¸n triÖt

trong tõng bµi häc lý thuyÕt, thùc hµnh, tÝch hîp.

Cã thÓ xem xÐt mèi quan hÖ ®ã qua s¬ ®å sau:

H×nh 3.3. Mèi quan hÖ cña néi dung d¹y häc

130

LÜnh vùc:

khoa häckü thuËt

c«ng nghÖ

X©y dùng ch ¬ng tr×nh çc m«n

häc

Biªn so¹n:

tµi liÖugi¸o khoagi¸o

tr×nh.

Bµi häc lý

thuyÕtthùchµnh, tÝch hîp

Theo çc ®Þnh h íng:

TruyÒn thèngTÝch hîp

Ph©n ho¸....

KHTNKHKTKHXHc«ng nghÖ

Tri thøc d¹y häcTri thøc cña khoa

häc

Tri thøc cña ch ¬ng tr×nh

3.4.3. CÊu tróc néi dung d¹y nghÒ

NDDH bao gåm hÖ thèng çc kiÕn thøc vÒ v¨n ho¸ -

x· héi, khoa häc - c«ng nghÖ, çc kÜ n¨ng lao ®éng

chung vµ chuyªn biÖt cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh, ph¸t

triÓn çc phÈm chÊt, n¨ng lùc nghÒ nghiÖp ®¸p øng ®-

îc yªu cÇu cña lao ®éng nghÒ nghiÖp ë tr×nh ®é mong

®îi. NDDH ë trêng d¹y nghÒ ®îc x©y dùng trªn c¬ së

môc tiªu d¹y nghÒ (s¬ cÊp, trung cÊp vµ cao ®¼ng).

NDDH ®îc ph©n ho¸ theo çc ngµnh, nghÒ kh¸c nhau, cã

tÝnh kÕ thõa vµ liªn th«ng víi NDDH ë ®¹i häc vµ cao

®¼ng.

a) Çc m«n häc chung

Cã nh÷ng m«n häc chung b¾t buéc nh ChÝnh trÞ,

Ph¸p luËt, ThÓ chÊt, Gi¸o dôc quèc phßng ,Tin häc,

Ngo¹i ng÷. Ngoµi ra, ®èi víi HSSV tèt nghiÖp trung häc

c¬ së cÇn häc thªm çc kiÕn thøc v¨n ho¸ bæ trî. Tuú

theo tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña tõng nghÒ, çc m«n v¨n

ho¸ bæ trî ph¶i ®îc lùa chän çc kiÕn thøc bæ sung phï

hîp.

b) Çc m«n häc chuyªn m«n

Çc m«n häc chuyªn m«n cung cÊp kiÕn thøc chuyªn

m«n cña nghÒ. Néi dung çc m«n chuyªn m«n ®îc x©y

dùng theo nhãm nghÒ, nghÒ.

VÝ dô nh NghÒ C«ng nghÖ « t« tr×nh ®é cao ®¼ng

cã thÓ gåm çc m«n:

131

1)VÏ kü thuËt 2)Dung sai - ®o lêng3)VËt liÖu c¬ khÝ4)C¬ kü thuËt5)Kü thuËt ®iÖn - ®iÖn tö c«ng nghiÖp6)Kü thuËt an toµn vµ b¶o hé lao ®éng7)To¸n cao cÊp8)VËt lý ®¹i c¬ng9)AUTO CAD10) Tæ chøc s¶n xuÊt trong söa ch÷a « t«11) NhiÖt kü thuËt12) øng dông ®iÒu khiÓn thuû lùc vµ khÝ

nÐn13) Lý thuyÕt vÒ ®éng c¬ vµ « t«14) C«ng nghÖ söa ch÷a « t«

c) Çc m« ®un

Çc m« ®un nh»m h×nh thµnh lý thuyÕt nghÒ, thùc

hµnh kü n¨ng c¬ b¶n, thùc hµnh chuyªn s©u, thùc tËp

tèt nghiÖp. CÊu tróc néi dung d¹y häc theo m« ®un

+ CÊu tróc cña m« ®un bao gåm çc thµnh tè c¬ b¶n

nh:

- Môc tiªu cÇn ®¹t ®îc sau khi häc xong m« ®un

- Néi dung kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cña m«

®un.

- §iÒu kiÖn thùc hiÖn m« ®un.

132

- Çc c©u hái thi, çc test dïng ®Ó kiÓm tra,

®¸nh gi¸ tríc, trong vµ sau khi thùc hiÖn m« ®un.

- Híng dÉn çch xÕp lo¹i, cÊp chøng chØ nghÒ.

+ VÝ dô nh NghÒ C«ng nghÖ « t« tr×nh ®é cao ®¼ng,

cã thÓ gåm mét sè m« ®un:

1)Söa ch÷a vµ b¶o dìng c¬ cÊu ph©n phèi khÝ2)Söa ch÷a vµ b¶o dìng hÖ thèng b«i tr¬n3)Söa ch÷a vµ b¶o dìng hÖ thèng lµm m¸t4)Söa ch÷a vµ b¶o dìng hÖ thèng nhiªn liÖu ®éng

c¬ x¨ng5)Söa ch÷a vµ b¶o dìng hÖ thèng nhiªn liÖu ®éng

c¬ ®iªzen6)Söa ch÷a vµ b¶o dìng hÖ thèng khëi ®éng vµ

®¸nh löa trªn « t«7)ChÈn ®o¸n kü thuËt ®éng c¬ «t«8)§iÒu khiÓn tù ®éng hÖ thèng treo9).............................................

..3.5. Çc lo¹i bµi häc trong d¹y nghÒ

3.5.1. Bµi lý thuyÕt

Bµi lý thuyÕt nh»m h×nh thµnh cho ngêi häc kiÕn

thøc lý thuyÕt ®¹i c¬ng, c¬ së vµ chuyªn ngµnh. Bµi

lý thuyÕt gåm:

1) Bµi häc nghiªn cøu kiÕn thøc míi: Lµ

lo¹i bµi häc mµ gi¸o viªn tæ chøc cho HSSV lÜnh héi

tri thøc míi, hiÓu râ vµ ph¸t hiÖn ®îc ý nghÜa cña

133

çc mèi liªn hÖ vµ quan hÖ trong ®èi tîng nghiªn

cøu.

2) Bµi «n tËp, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc: Lµ

lo¹i bµi häc mµ gi¸o viªn tæ chøc cho HSSV hoµ nhËp

kiÕn thøc míi ®· lÜnh héi vµo vèn kiÕn thøc ®· cã,

rÌn luyÖn kü n¨ng th«ng qua øng dông.

3) Bµi vËn dông kiÕn thøc h×nh thµnh kü

n¨ng: RÌn luyÖn kü n¨ng tù lùc øng dông mét çch

phøc hîp kiÕn thøc, kü n¨ng vµ chuyÓn chóng vµo

nh÷ng t×nh huèng míi.

4) Bµi kiÓm tra, ®¸nh gi¸ vµ uèn n¾n kiÕn

thøc, kü n¨ng: Môc tiªu cña bµi häc lµ x¸c ®Þnh møc

®é lÜnh héi kiÕn thøc vµ møc ®é h×nh thµnh kü n¨ng,

cñng cè, hÖ thèng ho¸ kiÕn thøc còng nh söa ch÷a,

uèn n¾n kiÕn thøc, kü n¨ng.

5) Bµi tæng hîp: Lµ lo¹i bµi häc trong ®ã

bao hµm çc bíc d¹y häc c¬ b¶n vµ cïng lóc thùc hiÖn

tÊt c¶ çc chøc n¨ng cña çc bµi häc trªn. TiÕn

tr×nh bµi häc ®i tõ tæ chøc líp ®Õn kiÓm tra, ®¸nh

gi¸ vµ híng dÉn tù häc víi çc ph¬ng ¸n ®a d¹ng ®¶m

b¶o môc tiªu cña çc lo¹i bµi häc. §©y lµ lo¹i bµi

häc phæ biÕn trong d¹y häc lý thuyÕt.

3.5.2. Bµi thùc hµnh

134

Lµ lo¹i bµi häc phæ biÕn trong ®µo t¹o nghÒ

nghiÖp, tuú môc ®Ých vµ tÝnh chÊt cña ho¹t ®éng d¹y

vµ ho¹t ®éng häc cã bèn lo¹i bµi häc sau

1) Bµi thùc hµnh c¬ b¶n: Lµ lo¹i bµi häc ®îc

thùc hiÖn ë trong xëng trêng nh»m gióp HSSV luyÖn

tËp h×nh thµnh çc kü n¨ng c¬ b¶n trong nghÒ nghiÖp

2) Bµi thùc hµnh n©ng cao: Lµ lo¹i bµi häc nh»m

gióp cho HSSV luyÖn tËp nh÷ng kü n¨ng chuyªn s©u cho

nghÒ nghiÖp sau nµy.

3) Bµi thùc hµnh cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt

4) Bµi luyÖn tËp riªng

CÊu tróc cña bµi thùc hµnh

1) Híng dÉn ban ®Çu

Giai ®o¹n híng dÉn ban ®Çu gåm nh÷ng néi dung

sau: Gi¸o viªn nªu nhiÖm vô cña bµi thùc hµnh, kiÓm

tra phôc håi nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng cã liªn quan

®Õn bµi thùc hµnh, trang bÞ hiÓu biÕt vµ kü n¨ng míi

cÇn thiÕt

Gi¸o viªn nªu kh¸i qu¸t tr×nh tù çc bíc c«ng viÖc:

Çc ®éng t¸c, thao t¸c vµ ph¬ng tiÖn, dông cô, çch

thøc t¬ng øng

Gi¸o viªn biÓu diÔn hµnh ®éng mÉu vµ kiÓm tra kÕt

qu¶. Nªu çc sai sãt mµ HSSV dÔ m¾c ph¶i.

Ph©n c«ng vÞ trÝ, vËt liÖu vµ dông cô (Theo nhãm

HSSV hoÆc ç nh©n)

135

2) Híng dÉn thêng xuyªn

HSSV tæ chøc vÞ trÝ luyÖn tËp, t¸i hiÖn vµ thùc hiÖn

hµnh ®éng mÉu theo tr×nh tù c«ng viÖc; chó ý kh©u tù

kiÓm tra vµ ®iÒu chØnh hµnh ®éng

Gi¸o viªn uèn n¾n, kiÓm tra tõng bíc, tõng phÇn c«ng

viÖc cña HSSV.

3) Híng dÉn kÕt thóc

Gi¸o viªn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ qu¸ tr×nh luyÖn tËp

cña HSSV; s¶n phÈm mµ HSSV ®· thùc hiÖn. Giao nhiÖm

vô cho bµi thùc hµnh kÕ tiÕp; HSSV thu dän vËt liÖu,

dông cô, vÖ sinh xëng thùc hµnh.

3.5.3. Bµi tÝch hîp

B¶n chÊt cña tæ chøc d¹y tÝch hîp lµ tæ chøc d¹y

häc kÕt hîp gi÷a d¹y lý thuyÕt vµ thùc hµnh trong

cïng mét kh«ng gian, thêi gian. §iÒu nµy cã nghÜa

khi d¹y mét kü n¨ng nµo ®ã, phÇn kiÕn thøc chuyªn

m«n liªn quan ®Õn ®©u sÏ ®îc d¹y ®Õn ®ã vµ ®îc thùc

hµnh ®Ó luyÖn tËp ngay. C¶ hai ho¹t ®éng nµy ®îc

thùc hiÖn t¹i cïng mét ®Þa ®iÓm. Nh vËy, vÒ c¬ së

vËt chÊt, phßng d¹y tÝch hîp sÏ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm

kh¸c so víi phßng chuyªn d¹y lý thuyÕt hoÆc chuyªn

d¹y thùc hµnh theo çch d¹y truyÒn thèng.

3.6. Ph¬ng ph¸p d¹y häc

3.6.1. Kh¸i niÖm

a) §Þnh nghÜa

136

Ph¬ng ph¸p theo tiÕng Hy L¹p (Methodos) cã nghÜa

lµ con ®êng, çch thøc ®Ó ®¹t tíi môc tiªu ®Ò ra. Cã

hai lo¹i ph¬ng ph¸p: ph¬ng ph¸p nhËn biÕt thÕ giíi

vµ ph¬ng ph¸p c¶i biÕn thÕ giíi (g¾n liÒn víi nh÷ng

kü n¨ng, çch thøc, ph¬ng tiÖn...).

Ho¹t ®éng lµ qu¸ tr×nh con ngêi tiÕn hµnh nh÷ng

çch thøc, theo nh÷ng con ®êng nh»m ®¹t tíi môc ®Ých

nhÊt ®Þnh. Víi ý nghÜa nh vËy, ph¬ng ph¸p ®îc hiÓu lµ

nh÷ng çch thøc, con ®êng nh»m ®¹t tíi môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Ph¬ng

ph¸p bao gåm hai mÆt chñ quan vµ kh¸ch quan. VÒ mÆt

kh¸ch quan ®ã lµ nh÷ng quy luËt chi phèi sù vËn ®éng

vµ ph¸t triÓn cña ®èi tîng (kh¸ch thÓ) vµ ®îc con

ngêi (chñ thÓ) nhËn thøc. VÒ mÆt chñ quan, lµ nh÷ng

thñ thuËt, çch thøc n¶y sinh ra trªn c¬ së cña quy

luËt kh¸ch quan vµ ®îc con ngêi sö dông ®Ó nghiªn

cøu vµ biÕn ®æi ®èi tîng.

§Ó thùc hiÖn ®îc môc ®Ých ®Æt ra, con ngêi ph¶i

tiÕn hµnh nh÷ng hµnh ®éng nhÊt ®Þnh; ph¬ng ph¸p lµ

tæ hîp nh÷ng hµnh ®éng tù gi¸c liªn tiÕp cña con ng-

êi nh»m ®¹t ®îc môc ®Ých dù kiÕn.

Tiªu chuÈn ®Ó ®¸nh gi¸ ph¬ng ph¸p: Sù hiÓu biÕt

ch©n thùc vÒ ®èi tîng, sù ®óng ®¾n cña hµnh ®éng. Sù

hiÓu biÕt ch©n thùc vÒ ®èi tîng sÏ dÉn ®Õn hµnh ®éng

®óng víi ®èi tîng. Hai yÕu tè nµy liªn quan vµ t¬ng

hç lÉn nhau. Ngêi ta chØ hµnh ®éng cã ph¬ng ph¸p chØ

137

khi cã mét biÓu tîng vÒ ®èi tîng, hoÆc ®· hiÓu vµ ý

thøc râ môc ®Ých ®· ®Æt ra.

Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ tæ hîp çch thøc ho¹t ®éng cña gi¸o viªn

vµ HSSV trong ®ã PP d¹y gi÷ vai trß tæ chøc, chØ ®¹o, ph¬ng ph¸p

häc gi÷ vai trß tÝch cùc, tù chØ ®¹o nh»m thùc hiÖn môc tiªu d¹y

häc.

b) §Æc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p d¹y häc ë trêng d¹y nghÒ

- Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ çch thøc ho¹t ®éng cña

gi¸o viªn vµ HSSV

Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ ph¬ng ph¸p cña hai chñ

thÓ, chóng cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi nhng thèng nhÊt

vÒ môc tiªu. Ph¬ng ph¸p d¹y cã chøc n¨ng truyÒn thô

vµ chØ ®¹o ho¹t ®éng häc; ph¬ng ph¸p häc cã chøc

n¨ng tiÕp thu vµ tù chØ ®¹o ho¹t ®éng häc. Trong ®ã

ph¬ng ph¸p d¹y chØ ®¹o ph¬ng ph¸p häc, lµ mÉu, m«

h×nh cña ph¬ng ph¸p häc.

- Ph¬ng ph¸p d¹y häc mang dÊu Ên chñ quan

Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ çch thøc lµm viÖc cña chñ

thÓ nªn mang dÊu Ên chñ quan. Nã thÓ hiÖn ë c¶ ph¬ng

ph¸p d¹y vµ ph¬ng ph¸p häc

Ph¬ng ph¸p d¹y: Khoa häc trong néi dung, kü thuËt

trong thao t¸c, nghÖ thuËt trong thÓ hiÖn.

Ph¬ng ph¸p häc lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc ®éc ®¸o

cña HSSV, võa cã nÐt chung võa cã nÐt riªng cña tõng

ç nh©n. Ph¬ng ph¸p häc: cã chøc n¨ng lÜnh héi vµ tù

138

chØ ®¹o. Ph¬ng ph¸p häc lµ ph¬ng ph¸p tiÕp thu th«ng

tin - ph¬ng ph¸p xö lý th«ng tin - ph¬ng ph¸p vËn

dông th«ng tin.

- Ph¬ng ph¸p d¹y häc lu«n g¾n chÆt víi môc tiªu

vµ néi dung d¹y häc

Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ sù thèng nhÊt cña Môc

tiªu - Néi dung - Ph¬ng ph¸p. Néi dung d¹y häc nh

thÕ nµo th× cÇn cã ph¬ng ph¸p t¬ng øng, ph¬ng ph¸p

lµ h×nh thøc vËn ®éng cña néi dung. Ph¬ng ph¸p d¹y

häc lµ hîp kim cña ph¬ng ph¸p khoa häc vµ ph¬ng ph¸p

s ph¹m; ph¬ng ph¸p d¹y häc thÓ hiÖn l«gic cña khoa

häc vµ l«gic s ph¹m.

- Ph¬ng ph¸p d¹y häc cã quan hÖ chÆt chÏ víi

ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ vµ ®å dïng d¹y häc

Ph¬ng ph¸p lµ çch thøc sö dông çc ph¬ng tiÖn,

thiÕt bÞ ®Ó t¸c ®éng tíi ®èi tîng häc tËp nh»m lµm

cho HSSV tiÕp thu, lÜnh héi kh¸i niÖm. V× vËy, khi

nãi ph¬ng ph¸p th× còng cã nghÜa nãi tíi çch thøc

sö dông ph¬ng tiÖn d¹yhäc nh thÕ nµo ®Ó ®¹t ®îc môc

tiªu d¹y häc ®Ò ra.

- Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét hÖ thèng çc thao

t¸c hîp lý

Gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn bµi gi¶ng

ph¶i kÕt hîp khÐo lÐo çc thao t¸c kh¸c nhau nh d¸ng

®i, ng«n ng÷, cö chØ, thao t¸c víi ph¬ng tiÖn, thiÕt

139

bÞ d¹y häc. Cã nh vËy míi t¸c ®éng ®Õn nhËn thøc vµ

t×nh c¶m cña HSSV.

Mçi bµi d¹y sö dông nhiÒu ph¬ng ph¸p, mçi ph¬ng

ph¸p l¹i ®¹t tíi tr×nh ®é lÜnh héi nhÊt ®Þnh. D¹y

häc lµ sù phèi hîp cña nhiÒu ph¬ng ph¸p, nhiÒu thao

t¸c hîp lý ®Ó tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc c¶u HSSV.

Nh vËy, ph¬ng ph¸p d¹y häc thuéc lo¹i tri thøc c«ng cô nã nãi lªn

híng gi¶i quyÕt, çch gi¶i quyÕt, thuËt gi¶i quyÕt. Cã thÓ nãi Híng –

Çch – ThuËt lµ nh÷ng khÝa c¹nh quan träng bËc nhÊt kÕt thµnh ph-

¬ng ph¸p. Do vËy khi nhËn thøc vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc cÇn ph¶i ®îc

xem xÐt nh lµ mét chØnh thÓ bao gåm c¶ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt

ph¬ng ph¸p luËn, c¶ ph¬ng ph¸p cô thÓ víi nh÷ng biÖn ph¸p vµ gi¶i

ph¸p, c¶ kü thuËt thùc hiÖn víi çc ph¬ng tiÖn thÝch hîp

3.6.2. Çc ph¬ng ph¸p d¹y häc

3.6.2.1. Nhãm PPDH sö dông ng«n ng÷ (b»ng lêi)

PPDH lµ nhãm ph¬ng ph¸p sö dông lêi nãi vµ ch÷

viÕt ®Ó truyÒn ®¹t, tiÕp nhËn, xö lý vµ lu tr÷ th«ng

tin. Gåm cã ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh, ph¬ng ph¸p ®µm

tho¹i, ph¬ng ph¸p sö dông gi¸o tr×nh vµ tµi liÖu

tham kh¶o.

1) Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh

a) §Þnh nghÜa

Ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn dïng

lêi nãi ®Ó tr×nh bµy, gi¶i thÝch néi dung bµi häc

mét çch chi tiÕt dÔ hiÓu.

140

b) TÝnh chÊt

G : th«ng b¸o qua lêi gi¶ng. H: lÜnh héi b»ng nghe

vµ t¸i hiÖn

G: T¸c ®éng vµo ®èi tîng, ®iÒu khiÓn luång th«ng tin

®Õn häc sinh, H nghe nh×n vµ t duy theo ®Þnh híng

cña thÇy

TÝnh chÊt cña ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh ®îc thÓ hiÖn

qua s¬ ®å sau:

H×nh 3.4. S¬ ®å m« t¶ tÝnh chÊt cña thuyÕt tr×nh

c) CÊu tróc

Th«ng thêng, çch tr×nh bµy cña gi¸o viªn vÒ néi

dung bµi gi¶ng míi ®Òu qua ba bíc lµ : ®Æt vÊn ®Ò,

gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ kÕt luËn

- §Æt vÊn ®Ò: §©y lµ bíc ®Çu tiªn cña bµi häc

míi nªn rÊt quan träng. §Ó híng HS vµo ho¹t ®éng

häc, gi¸o viªn thêng nªu vÊn ®Ò theo çch tæ chøc

t×nh huèng vµ hÖ thèng c©u hái nªu vÊn ®Ò. Nh vËy sÏ

141

Tµi liÖu häc tËp

Häc sinh

Gi¸o viªn

g©y chó ý, t¹o høng thó vµ tËp trung t tëng cho HS.

KÕt thóc bíc nµy vÊn ®Ò nghiªn cøu ®îc gi¸o viªn

tr×nh bµy râ rµng vµ cô thÓ

- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò: Gi¸o viªn cã thÓ tr×nh bµy

çch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®Æt ra theo hai ph¬ng ph¸p

l«gic lµ quy n¹p vµ diÔn dÞch hoÆc kÕt hîp c¶ hai.

Ph¬ng ph¸p quy n¹p : Lµ h×nh thøc suy luËn ®i tõ

çi riªng ®Õn çi chung, tõ çi ®¬n gi¶n nhÊt ®Õn

çi tæng qu¸t. NÕu ®i tõ tÊt c¶ çc çi riªng ®Õn

çi chung ta cã quy n¹p hoµn toµn cßn ®i tõ mét sè

çi riªng ®Õn çi chung ta cã quy n¹p kh«ng hoµn

toµn. Quy n¹p kh«ng hoµn toµn lµ mét trong çc h×nh

thøc suy luËn phæ biÕn ®îc sö dông trong nghiªn cøu.

NÕu theo con ®êng quy n¹p, gi¸o viªn ®i th¼ng vµo

ph©n tÝch vÊn ®Ò ®Ó cuèi cïng rót ra kÕt luËn. Con

®êng quy n¹p kh¸i qu¸t ho¸ nµy cã t¸c dông t¬ng ®èi

tÝch cùc ®èi víi sù ph¸t triÓn t duy cña HS.

Ph¬ng ph¸p diÔn dÞch: Lµ h×nh thøc suy luËn ®i

tõ çi chung ®Õn çi riªng. Më ®Çu, gi¸o viªn nªu

lªn mét kÕt luËn s¬ bé hoÆc trän vÑn sau ®ã lÇn lît

ph©n tÝch, gi¶ng gi¶i ®Ó chøng minh cho kÕt luËn ®ã.

- KÕt luËn : Gi¸o viªn ®a ra th«ng tin b¶n chÊt

nhÊt, chÝnh x¸c nhÊt ®îc kh¸i qu¸t ho¸ cao, sau ®ã

chØ ra lÜnh vùc, ph¹m vi ¸p dông cña vÊn ®Ò lý

142

thuyÕt võa nghiªn cøu trong thùc tÕ vµ trong nghÒ

nghiÖp.

d) ThuyÕt tr×nh gåm

- Gi¶ng thuËt: G sö dông ng«n ng÷ ®Ó trÇn thuËt

vµ m« t¶ vÒ mét néi dung nhÊt ®Þnh

- Gi¶ng gi¶i: G sö dông luËn cø, luËn chøng ®Ó

chøng minh çc ®Þnh lý, c«ng thøc.

- Gi¶ng diÔn: G tr×nh bµy 1 vÊn ®Ò hoµn chØnh,

cã tÝnh phøc t¹p vµ kh¸i qu¸t trong mét thêi gian

dµi.

e) u nhîc ®iÓm

- ¦u ®iÓm: tr×nh bµy tri thøc mét çch hoµn chØnh

cã hÖ thèng, häc sinh dÔ theo dâi vµ ghi chÐp mét

çch khoa häc; ng«n ng÷ cña G t¸c ®éng m¹nh tíi t

tëng vµ t×nh c¶m cña häc sinh.

- Nhîc: d¹y häc thêng diÔn ra mét chiÒu dÔ lµm cho

häc sinh thô ®éng, mÖt mái; G kh«ng chó ý ®îc ®Çy ®ñ

®Õn tr×nh ®é nhËn thøc còng nh kh«ng thÓ kiÓm tra

®Çy ®ñ sù lÜnh héi cña häc sinh.

f) Yªu cÇu s ph¹m khi vËn dông

Lµ ph¬ng ph¸p thêng ®îc sö dông trong c¶ d¹y lý

thuyÕt còng nh thùc hµnh nghÒ nªn trong d¹y häc cÇn

ph¸t huy u ®iÓm vµ h¹n chÕ nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p

thuyÕt tr×nh. §Ó ph¸t huy ®îc u ®iÓm, cÇn thùc hiÖn

mét sè yªu cÇu sau:

143

- §¶m b¶o tÝnh khoa häc vµ tuÇn tù l«gÝc cña

vÊn ®Ò tr×nh bµy.

- Ng«n ng÷ trong s¸ng, cã tÝnh diÔn c¶m t¹o ra

tÝnh hÊp dÉn cña vÊn ®Ò cÇn tr×nh bµy.

- Thu hót ®îc sù chó ý cña häc sinh vµo bµi

gi¶ng ®ång thêi ®¶m b¶o cho häc sinh ghi chÐp ®îc

néi dung thuyÕt tr×nh cña gi¸o viªn

- KÕt hîp víi çc ph¬ng ph¸p kh¸c:ThuyÕt tr×nh

kÕt hîp víi nªu vÊn ®Ò ;ThuyÕt tr×nh kÕt hîp víi

tr×nh bµy trùc quan.

2) Ph¬ng ph¸p ®µm tho¹i

a) §Þnh nghÜa

Lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn ®Æt ra hÖ thèng c©u hái gióp

häc sinh lµm s¸ng tá nh÷ng vÊn ®Ò míi, t×m ra nh÷ng

tri thøc míi, tæng kÕt vµ «n tËp nh÷ng vÊn ®Ò ®·

lÜnh héi.

b) Çc lo¹i ®µm tho¹i

- §µm tho¹i gîi më: ®îc sö dông khi gi¶ng bµi míi

trong ®ã gi¸o viªn ®Æt c©u hái vµ dÉn d¾t H rót ra ®-

îc tri thøc míi.. §Æc ®iÓm næi bËt cña ®µm tho¹i gîi

më lµ gi¸o viªn x©y dùng hÖ thèng c©u hái võa cã tÝnh

chÊt ®Þnh híng võa cã tÝnh chÊt thóc ®Èy t duy cña

häc sinh ®i theo mét híng l«gic, hîp lý, nã kÝch

thÝch tÝnh tÝch cùc t×m tßi, trÝ tß mß khoa häc.

144

- §µm tho¹i cñng cè: G ®Æt c©u hái ®Ó H n¾m v÷ng

tri thøc, më réng vµ vËn dông tri thøc ®· lÜnh héi.

- §µm tho¹i tæng kÕt: G ®Æt ra c©u hái ®Ó dÉn d¾t H

hÖ thèng ho¸ vµ kh¸i qu¸t ho¸ tri thøc ®· lÜnh héi. VÊn

®¸p tæng kÕt kh¾c phôc ®îc tÝnh chÊt rêi r¹c cña tri

thøc.

- §µm tho¹i kiÓm tra: C©u hái ®îc ®Æt ra nh»m môc

®Ých kiÓm tra, ®¸nh gi¸ tri thøc mµ häc sinh ®· lÜnh

héi ®îc trong qu¸ tr×nh d¹y häc.

c) Çc çch ®µm tho¹i

- Gi¸o viªn ®Æt ra hÖ thèng c©u hái riªng rÏ råi

chØ ®Þnh häc sinh tr¶ lêi. Mçi häc sinh tr¶ lêi mét

c©u, nguån th«ng tin ®Ó häc sinh líp xö lý lµ tæ hîp

çc c©u hái cïng víi c©u tr¶ lêi cña häc sinh.

Cã thÓ kh¸i qu¸t çch ®µm tho¹i trªn b»ng s¬ ®å

sau:

h1 Gi¸o viªn

Häc sinh

1

Häc sinh

2

Häc sinh

3

- Gi¸o viªn ®Æt c©u hái chÝnh cho c¶ líp häc

sinh suy nghÜ tr¶ lêi. C©u hái nµy thêng lµ c©u hái

chÝnh kÌm theo nh÷ng gîi ý, nh÷ng híng dÉn cã liªn

quan ®Õn c©u hái chÝnh. Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh

tr¶ lêi tõng bé phËn cña c©u hái, ngêi sau bæ sung

145

h3h2®1 ®3®2

vµ hoµn thiÖn cho ngêi tríc. Qu¸ tr×nh cø tuÇn tù

nh vËy cho ®Õn khi gi¸o viªn thÊy c©u tr¶ lêi lµ

®óng

Cã thÓ kh¸i qu¸t çch ®µm tho¹i trªn b»ng

s¬ ®å sau:

h Gi¸o viªn

Häc sinh

1

Häc sinh

2

Häc sinh

3

- Gi¸o viªn nªu ra t×nh huèng, häc sinh hái -

®¸p ®Ó ®i ®Õn néi dung d¹y häc.Gi¸o viªn nªu c©u hái

chÝnh kÌm theo nh÷ng gîi ý nh»m t¹o ra t×nh huèng ®Ó

häc sinh suy nghÜ t×m çch tr¶ lêi. Trong mét sè tr-

êng hîp, gi¸o viªn nªu ra nh÷ng c©u hái gîi ý phï

hîp ®Ó gióp häc sinh ®i ®Õn ®îc kÕt luËn. Tuy nhiªn

thêng kÕt luËn mµ häc sinh t×m ra ®îc cßn cã nh÷ng

thiÕu sãt nhÊt ®Þnh cÇn cã vai trß t vÊn cña gi¸o

viªn.

Cã thÓ kh¸i qu¸t çch ®µm tho¹i trªn b»ng s¬ ®å

sau:

h Gi¸o viªn

Häc sinh

1

Häc sinh

2

Häc sinh

3

146

hh®1 ®3®2

§

d) Çc lo¹i c©u hái vµ quy tr×nh sö dông c©u hái

Çc cÊp ®é c©u hái: cã ba cÊp ®é c©u hái

Nhí l¹i: KiÓm tra xem çc d÷ kiÖn cã ®îc ghi nhí

kh«ng?

Hoµn thµnh: Cho biÕt h«m nay chóng ta häc

nh÷ng vÊn ®Ò g×?

§Þnh nghÜa: H·y ®Þnh nghÜa........?

LiÖt kª: Tr×nh bµy çc bíc......?

Quan s¸t: H·y cho biÕt .........ho¹t

®éng nh thÕ nµo?

Lùa chän: Trong çc khÝ cô sau

®©y........lµ.....?

Xö lý:

Ph©n tÝch: PhÇn nµo cña qu¸ tr×nh nµy lµ

quyÕt ®Þnh nhÊt?

So s¸nh: So s¸nh ...... víi B vµ x¸c ®Þnh

®iÓm gièng vµ kh¸c nhau?

Gi¶i thÝch: T¹i sao khi ng¾t kho¸ K.....

m¸y l¹i dõng ho¹t ®éng ?

Tæ chøc: B¹n cã thÓ s¾p xÕp ..... nh

thÕ nµo th× hîp lý h¬n?

XÕp thø tù: Çc bíc vµo d©y.... cÇn ®îc thùc

hiÖn theo thø tù nµo?

øng dông:

147

VÝ dô: Cho biÕt çc thiÕt bÞ cã sö

dông......trong thùc tiÔn?

VËn dông: H·y ®Æt mét c©u hái cã sö dông

tõ IF....

Dù b¸o: §iÒu g× sÏ x¶y ra trong trêng hîp

ng¾n m¹ch?

Kh¸i qu¸t ho¸: H·y chØ ra u ®iÓm vµ h¹n chÕ

cña....?

§¸nh gi¸ Quy tr×nh nµo lµ hiÖu qu¶

nhÊt?

Sö dông c©u hái

§Æt c©u hái lµ çch nhanh chãng thu hót häc viªn vµ

t¹o ra kh«ng khÝ häc tËp tÝch cùc. Sö dông çc c©u

hái trong d¹y häc lµ hÕt søc cÇn thiÕt víi ngêi gi¸o

viªn. Hái ®îc nh÷ng c©u hái hay lµ ®iÒu kh«ng dÔ

dµng. Chän ®óng thêi ®iÓm ®Ó hái, sö dông ng«n ng÷,

cö chØ ®¸p l¹i c©u tr¶ lêi cña häc sinh víi th¸i ®é

x©y dùng, khÝch lÖ qu¶ lµ mét nghÖ thuËt.

Quy tr×nh hái:

Mét: Lùa chän vµ diÔn ®¹t çc c©u hái. Khi lùa

chän vµ diÔn ®¹t c©u hái cÇn tr¶ lêi víi b¶n th©n

m×nh nh÷ng:

T¹i sao t«i hái vµ hái ®Ó lµm g×?

LiÖu Häc sinh cã ®ñ kinh nghiÖm vµ kiÕn thøc ®Ó

tr¶ lêi kh«ng?

148

TiÕn tr×nh cña bµi cã phô thuéc vµo c©u hái nµy

kh«ng?

Hai: Tr×nh tù hái: Nªn b¾t ®Çu b»ng c©u hái cô

thÓ råi tiÕp tôc víi çc c©u hái réng h¬n

Ra c©u hái cho c¶ líp

Chê ®îi vµi gi©y

§¶m b¶o mäi ngêi ®Òu hiÓu c©u hái (quan s¸t ph¶n

øng cña HS)

Chê ®îi tõ 10 gi©y trë nªn

ChØ ®Þnh Häc sinh tr¶ lêi

T×m kiÕm sù nhÊt trÝ cho nh÷ng c©u tr¶ lêi ®óng

Xö lý çc c©u tr¶ lêi cña häc viªn

- Tr¶ lêi ®óng: Khen ngîi, thõa nhËn häc viªn ®ã

- Tr¶ lêi ®óng mét phÇn: Kh¼ng ®Þnh phÇn tr¶ lêi

®óng råi ®Ò nghÞ Häc sinh kh¸c bæ sung

- Tr¶ lêi sai:

Ghi nhËn ®ãng gãp cña Häc sinh ®ã

Söa c©u tr¶ lêi chø kh«ng söa Häc sinh

§Ò nghÞ Häc sinh kh¸c tr¶ lêi

Kh«ng phª b×nh häc viªn

- Kh«ng tr¶ lêi:

Hái mét häc sinh kh¸c

§Æt c©u hái díi d¹ng kh¸c

Dïng çc ph¬ng tiÖn kh¸c ®Ó lµm s¸ng tá c©u hái

råi hái l¹i

149

Gi¶ng l¹i kh¸i niÖm ®ã

Yªu cÇu t×m kiÕm c©u tr¶ lêi tõ çc tµi liÖu

kh¸c

Trong qu¸ tr×nh häc sinh suy nghÜ vµ tr¶ lêi, gi¸o

viªn:

Im lÆng: Cho phÐp häc sinh cã thêi gian suy

nghÜ vµ tr¶ lêi tèt h¬n

KhÝch lÖ: Xin cø tiÕp tôc

Chi tiÕt ho¸: H·y cho biÕt thªm.....

Lµm râ: ý b¹n ®Þnh nãi g×?

Th¸ch thøc: Nhng nÕu ®iÒu ®ã ®óng th×.....

B»ng chøng: B¹n cã b»ng chøng g× cho thÊy....

Sù liªn quan: Ph¶i nhng ¸p dông vµo ®©y nh

thÕ nµo?

VÝ dô: Cho mét vÝ dô minh ho¹......

e) ¦u nhîc ®iÓm

- ¦u ®iÓm: KÝch thÝch sù s¸ng t¹o cña H, båi dìng

kh¶ n¨ng diÔn ®¹t, t¹o ra kh«ng khÝ lµm viÖc s«i

næi, gióp cho G thu ®îc tÝn hiÖu ngîc tõ H ®Ó ®iÒu

chØnh QTDH.

- Nhîc ®iÓm: Sö dông kh«ng ®óng dÔ mÊt thêi gian,

dÔ biÕn thµnh ®èi tho¹i gi÷a H vµ G. VÊn ®¸p gîi më

®îc sö dông ®«i khi kh«ng ®óng víi ý nghÜa ®Ých thùc

cña nã, ngêi ta thêng buéc häc sinh ph¶i tr¶ lêi m¸y

150

mãc nh÷ng ®iÒu ®· ®îc häc s½n nªn thêng kh«ng ph¸t

huy ®îc tÝnh tÝch cùc cña häc sinh.

f) Yªu cÇu s ph¹m

- Ph¬ng ph¸p vÊn ®¸p kh«ng tån t¹i mét çch biÖt

lËp, bµi häc kh«ng chØ tån t¹i toµn nh÷ng c©u hái mµ

®îc sö dông kÕt hîp víi çc ph¬ng ph¸p kh¸c.

- Khi chuÈn bÞ çc c©u hái: ChuÈn bÞ s½n çc c©u

hái, sö dông c©u hái më, hái dùa trªn çc møc ®é

kiÕn thøc kh¸c nhau, ®ßi hái häc sinh ph¶i tËp trung

suy nghÜ, ng«n ng÷ râ rµng. X©y dùng c©u hái chÝnh

x¸c, cã néi dung râ rµng, n»m trong hÖ thèng; ®Æt

c©u hái cho toµn líp. Çc c©u hái ®îc s¾p xÕp mét

çch hîp lý ®Ó l«i cuèn häc sinh vµo tiÕn tr×nh suy

nghÜ cïng víi gi¸o viªn, tõ ®Æt vÊn ®Ò ®Õn t×m çc

con ®êng vµ çch thøc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

- Khi hái: Mçi lÇn chØ hái mét c©u, dµnh thêi

gian cho häc sinh suy nghÜ. Khi häc sinh suy nghÜ

tr¶ lêi: KhÝch lÖ vµ gi¶i thÝch thªm. Khi häc sinh

tr¶ lêi: Ph¶n øng thÝch hîp, kh«ng c¾t ngang lêi häc

sinh.

3) Ph¬ng ph¸p sö dông gi¸o tr×nh m«n häc vµ tµi liÖu tham kh¶o

a) §Þnh nghÜa

Lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn híng dÉn HS dïng s¸ch vµ

tµi liÖu tham kh¶o ®Ó më réng vµ hiÓu s©u s¾c tri

thøc ®ång thêi rÌn luyÖn kü n¨ng vµ thãi quen ®äc

151

s¸ch. ViÖc cã ®îc thãi quen ®äc s¸ch lµ hÕt søc quan

träng víi häc sinh nhng viÖc cã ®îc kü n¨ng ®äc s¸ch

lµ hÕt søc cÇn thiÕt.

b) ý nghÜa

- S¸ch gi¸o khoa, gi¸o tr×nh vµ tµi liÖu tham

kh¶o lµ kho tµng tri thøc cña nh©n lo¹i;

Ngµy nay, kho tµng tri thøc nµy ®ang t¨ng lªn nhanh

chãng, theo thèng kª cø 10 – 12 n¨m tri thøc cña

loµi ngêi l¹i t¨ng lªn gÊp ®«i.

- Híng dÉn sö dông s¸ch gi¸o khoa, gi¸o tr×nh vµ

tµi liÖu tham kh¶o lµ rÌn luyÖn häc sinh kh¶ n¨ng vµ

ph¬ng ph¸p tù häc. Mét sè nhµ gi¸o dôc khi ®Ò cËp

tíi ho¹t ®éng häc ®· kh¼ng ®Þnh: Häc – cèt lâi lµ tù

häc, lµ sö dông nhiÒu nguån tri thøc kh¸c nhau ®Ó

rÌn luyÖn kh¶ n¨ng nhËn xÐt , ®¸nh gi¸ tri thøc

trong qu¸ tr×nh lÜnh héi.

c) Çc h×nh thøc

- Sö dông s¸ch ë trªn líp: kÕt hîp gi÷a lêi

gi¶ng cña gi¸o viªn víi viÖc sö dông s¸ch cña häc

sinh; Híng dÉn häc sinh ®äc nh÷ng néi dung quan

träng trong s¸ch vµ tãm t¾t nh÷ng néi dung ®ã hoÆc

yªu cÇu häc sinh sö dông nh÷ng tranh ¶nh, s¬ ®å (s¬

®å cÊu t¹o vµ s¬ ®å nguyªn lý)

- Sö dông s¸ch ë nhµ: Híng dÉn häc sinh çch ®äc

vµ çch ghi chÐp tµi liÖu. Häc sinh cã thÓ ®äc mét

152

m¹ch, ®äc nghiªn cøu tõng néi dung; Sau khi ®äc xong

ph¶i cã ghi chÐp b»ng çch trÝch ghi, lËp dµn ý hoÆc

tãm t¾t nhanh néi dung ®· ®äc.

d) Yªu cÇu s ph¹m

- Tríc khi lªn líp, häc sinh cÇn ®äc tríc tµi liÖu

®Ó n¾m ®îc dµn ý, néi dung ®Ó chuÈn bÞ chñ ®éng nghe

gi¸o viªn gi¶ng hoÆc ®Ò xuÊt nh÷ng th¾c m¾c, khã

kh¨n khi lÜnh héi tri thøc míi.

- Gi¸o viªn chuÈn bÞ vµ híng dÉn häc sinh t×m vµ

®äc tµi liÖu, gi¸o viªn cÇn ®äc kü cµng nh÷ng néi

dung trong çc tµi liÖu. Trong mét sè bµi gi¶ng gi¸o

viªn cã thÓ chuÈn bÞ tµi liÖu ph¸t tay cho häc sinh

phôc vô néi dung bµi d¹y hoÆc ®Ó trao ®æi, th¶o luËn

mét vÊn ®Ò nµo ®ã.

3.5.2.2 Nhãm ph¬ng ph¸p trùc quan

Ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan gåm: Ph¬ng ph¸p

quan s¸t vµ ph¬ng tr×nh bµy trùc quan, ph¬ng ph¸p

biÓu diÔn thao t¸c mÉu.

1) Ph¬ng ph¸p quan s¸t

a) §Þnh nghÜa

Ph¬ng ph¸p quan s¸t lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn tæ

chøc, híng dÉn häc sinh tri gi¸c mét çch cã môc

®Ých cã kÕ ho¹ch nh»m thu nhËp nh÷ng sù kiÖn, h×nh

thµnh nh÷ng biÓu tîng ban ®Çu vÒ ®èi tîng häc tËp.

b) C¬ së lùa chän

153

- XuÊt ph¸t tõ quy luËt nhËn thøc chung cña loµi

ngêi

- Khoa häc T©m lý ®· chØ ra r»ng: Quan s¸t lµ

h×nh thøc nhËn thøc c¶m tÝnh tÝch cùc, nã t¹o vËt

liÖu cho tiÕn tr×nh t duy cña häc sinh. Pavlèp ®·

chØ râ tÇm quan träng cña quan s¸t: “Quan s¸t, quan

s¸t, quan s¸t”. Tõ ®ã mµ thÊy r»ng viÖc häc tËp cña

häc sinh ph¶i xuÊt ph¸t tõ qu¸ tr×nh quan s¸t.

c) Çc h×nh thøc quan s¸t

Trong d¹y häc kü thuËt – nghÒ nghiÖp, viÖc híng

dÉn häc sinh quan s¸t cã thÓ diÔn ra theo hai çch

sau:

- Tæ chøc quan s¸t trùc tiÕp: DiÔn ra khi G

tr×nh bµy ph¬ng tiÖn d¹y häc trùc quan hoÆc khi G

tiÕn hµnh çc thao t¸c mÉu

- Tæ chøc quan s¸t gi¸n tiÕp: Th«ng qua çc ph-

¬ng tiÖn nghe nh×n.

d) Yªu cÇu s ph¹m

- X¸c ®Þnh râ môc ®Ých vµ yªu cÇu khi häc sinh

tiÕn hµnh quan s¸t trªn ®èi tîng häc tËp vËn dông

qui luËt tri gi¸c ®Ó x¸c ®Þnh râ yªu cÇu s ph¹m khi

vËn dông

- Híng dÉn häc sinh quan s¸t vµ yªu cÇu häc sinh

biÓu ®¹t b»ng lêi kÕt qu¶ quan s¸t.

2) Ph¬ng ph¸p tr×nh bµy trùc quan

154

a) §Þnh nghÜa

Ph¬ng ph¸p tr×nh bµy trùc quan lµ ph¬ng ph¸p dùa

trªn c¬ së quan s¸t vµ viÖc sö dông çc lo¹i ph¬ng

tiÖn d¹y häc cã tÝnh trùc quan thÝch hîp nh»m gióp cho

häc sinh cã ®îc biÓu tîng râ rµng, sèng ®éng vÒ ®èi t-

îng häc tËp

b) C¬ së lý luËn cña ph¬ng ph¸p

- Dùa trªn quy luËt nhËn thøc cña con ngêi, dùa

trªn sù nhËn thøc ®éc ®¸o cña häc sinh:

Trùc quan sinh ®éng ==> T duy trõu tîng ==> Thùc

tiÔn

Nh Lªnin chØ râ: “Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy

trõu tîng, tõ t duy trõu tîng ®Õn thùc tiÔn lµ con

®êng biÖn chøng cña sù nhËn thøc ch©n lý, nhËn thøc

hiÖn thùc kh¸ch quan”.

- Dùa trªn c¬ së khoa häc cña t©m lý häc: Khi

huy ®éng nhiÒu gi¸c quan tham gia vµo ho¹t ®éng nhËn

thøc th× ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh sÏ ®îc tÝch

cùc ho¸.

c) Çc h×nh thøc vµ ph¬ng tiÖn trùc quan

Çc h×nh thøc vµ ph¬ng tiÖn trùc quan phong phó

vµ ®a d¹ng tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p ®îc dïng trong

qu¸ tr×nh d¹y häc ®Ó t¨ng hiÖu qña cña sù truyÒn ®¹t

vµ lÜnh héi kiÕn thøc, kü n¨ng, kü x¶o. Trong thùc

155

tiÔn d¹y häc ngêi ta thêng sö dông bèn h×nh thøc vµ

ph¬ng tiÖn trùc quan sau ®©y:

- H×nh thøc trùc quan víi sö dông ph¬ng tiªn vËt

thËt nh ®éng thùc vËt, kho¸ng vËt chi tiÕt hoÆc

thiÕt bÞ m¸y mãc ®¬n gi¶n.

¦u ®iÓm: ViÖc sö dông çc vËt thËt gióp häc sinh gÇn

víi thùc tiÔn, dÔ g©y Ên tîng s©u s¾c

Nh îc ®iÓm : Kh«ng ®îc sö dông réng r·i v× lý do kinh

tÕ.

- H×nh thøc trùc quan víi sö dông ph¬ng tiÖn vËt

qui íc nh b¶n ®å, s¬ ®å, ®å thÞ, b¶ng biÓu, b¶n vÏ

kü thuËt.

¦u ®iÓm: Ph¬ng tiÖn vËt qui íc cã thÓ biÓu diÔn sù

vËt díi d¹ng kh¸i qu¸t vµ gi¶n ®¬n. Tõ ®ã häc sinh

dÔ dµng chuyÓn tõ çi cô thÓ sang çi trõu tîng tøc

lµ dÔ dµng lÜnh héi kh¸i niÖm lý thuyÕt tr×u tîng

- H×nh thøc trùc quan víi sö dông ph¬ng tiÖn çc

vËt thay thÕ nh tranh ¶nh, m« h×nh (m« h×nh tÜnh vµ

m« h×nh ®éng)

¦u ®iÓm: çc sù vËt khã tr«ng thÊy trùc tiÕp, çc sù

vËt kh«ng thÓ tr«ng thÊy (sù chuyÓn ®éng..) çc hiÖn

tîng qu¸ phøc t¹p (nh d©y chuyÒn c«ng nghÖ...).

VÝ dô: Khi d¹y cÊu t¹o vµ çch c¾m Ram trªn Bo m¹ch

cña m¸y tÝnh v× kÝch thíc thanh Ram qu¸ nhá (Th«ng

156

thêng lµ: 2cmx 7cm), GV ph¶i sö dông ®Õn vËt thay

thÕ ®Ó híng dÉn häc sinh häc tËp

- H×nh thøc trùc quan víi ph¬ng tiÖn nghe nh×n

nh phim, m¸y tÝnh vµ çc thiÕt bÞ kÕt nèi víi m¸y

tÝnh. M¸y tÝnh cã thÓ minh ho¹ mét çch tèt nhÊt m«

h×nh tÜnh vµ m« h×nh ®éng. øng dông Multimedia trong

d¹y häc thÓ hiÖn ngµy cµng nhiÒu trong nhµ trêng.

§Æc biÖt trong ®ã m« pháng lµ kü thuËt ®îc sö dông

ngµy cµng nhiÒu trong d¹y häc nhÊt lµ m« pháng trªn

m¸y tÝnh.

Çc ph¬ng tiÖn d¹y häc ngµy cµng trë nªn hiÖn

®¹i h¬n, hîp lý h¬n vµ cµng gÇn víi ®èi tîng nghiªn

cøu. V× vËy çch thøc gi¸o viªn vµ häc sinh sö dông

çc ph¬ng tiÖn d¹y häc còng v« cïng phong phó vµ ®a

d¹ng.

Trong d¹y häc kü thuËt PPDH trùc quan ®îc vËn dông nh»m ®Ó ®¹t

çc môc tiªu d¹y häc sau :

- H×nh thµnh kh¸i niÖm kü thuËt, hoÆc n¾m ®îc

cÊu t¹o cña vËt phÈm kü thuËt (m¸y mãc, thiÕt

bÞ ...).

- Cã thÓ m« t¶ tõng bé phËn cña hÖ thèng vÒ c«ng

dông, h×nh d¹ng, kÝch thíc, vËt liÖu chÕ t¹o ..., sù

l¾p ghÐp, liªn kÕt gi÷a çc bé phËn víi nhau, ph¬ng

híng hiÖn ®¹i ho¸...

157

- HiÓu ®îc nguyªn lý ho¹t ®éng cña çc thiÕt bÞ

kü thuËt khi dïng ph¬ng tiÖn trùc quan nh sau :

Giíi thiÖu tæng qu¸t vÒ ph¬ng tiÖn trùc quan

nh tªn gäi, çc bé phËn cÊu thµnh.

Nªu çc c¬ së khoa häc (dùa trªn ®Þnh luËt,

nguyªn lý nµo ...) ®Ó x©y dùng nguyªn lý ho¹t ®éng

cña thiÕt bÞ.

Gi¶i thÝch nguyªn lý ho¹t ®éng chung trªn vËt

thÓ trùc quan, chó träng çc n¬i x¶y ra hiÖn tîng

chÝnh.

Nªu ®Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ vµ çc ph¬ng

ph¸p ®iÒu khiÓn, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng ®ã.

Nªu ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng, ph¹m vi øng dông, yªu

cÇu kü thuËt vµ tÝnh kinh tÕ khi sö dông còng nh çc

khuyÕn ço khi sö dông thiÕt bÞ.

Trong çc trêng hîp cô thÓ, gi¸o viªn kh«ng nhÊt

thiÕt ph¶i tiÕn hµnh ®Çy ®ñ çc bíc trªn. Th«ng th-

êng, gi¸o viªn cã thÓ dïng s¬ ®å, b¶n vÏ ®Ó tr×nh

bµy nguyªn lý ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ, sau ®ã minh

ho¹ l¹i toµn bé qu¸ tr×nh kü thuËt x¶y ra trªn m«

h×nh ®éng.

- Sö dông trùc quan ®Ó d¹y çc thao t¸c kü thuËt

Dïng tranh gi¸o khoa ®Ó m« t¶ tr×nh tù çc thao

t¸c kü thuËt nh»m hoµn thµnh mét c«ng viÖc nµo ®ã :

Tªn gäi cña thao t¸c, môc ®Ých, yªu cÇu kü thuËt

158

tõng thao t¸c, çc ®iÓm cÇn chó ý khi thùc hiÖn thao

t¸c vµ tr×nh tù çc thao t¸c.

d) Çch thøc thùc hiÖn

Sö dông trùc quan nh»m vËt chÊt ho¸ ®îc

kh¸i niÖm cÇn lÜnh héi, gióp cho häc sinh suy nghÜ,

tiÕp thu kh¸i niÖm vµ vËn dông tri thøc ®· tiÕp thu

®îc vµo thùc tiÔn. §Ó sö dông tèt nhÊt çc ph¬ng

tiÖn trùc quan trong qu¸ tr×nh d¹y häc, ngêi gi¸o

viªn nªn thùc hiÖn theo çc bíc sau ®©y; mçi bíc nªn

thùc hiÖn theo çc chØ dÉn s ph¹m cô thÓ.

- Lùa chän çc h×nh thøc vµ ph¬ng tiÖn trùc quan

sao cho phï hîp víi môc tiªu d¹y häc cña bµi häc.

Gi¸o viªn cÇn t×m ra ®iÓm xuÊt ph¸t nhËn thøc trong

bµi häc ®ång thêi c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn thùc tÕ c¬ së

vËt chÊt cña nhµ trêng, vµo t©m lý løa tuæi häc sinh

®Ó tõ ®ã lùa chän h×nh thøc vµ Pt trùc quan phï hîp

hoÆc phèi hîp gi÷a chóng.

Tríc ®©y, ngêi ta cø hiÓu theo cæ truyÒn r»ng:

cø giai ®o¹n ®Çu tiªn cña ho¹t ®éng nhËn thøc th×

cÇn trùc quan lµm ®iÓm tùa ®Õn khi h×nh thµnh kh¸i

niÖm th× trùc quan biÕn mÊt. Víi løa tuæi nhá ph¬ng

tiÖn trùc quan lµ çc vËt thËt nhng ®Õn ®é tuæi häc

sinh PTTHCS trë lªn th× s¬ ®å, ®å thÞ, m« h×nh lµ

cÇn thiÕt.

159

Lu ý: CÇn chuÈn bÞ ®Çy ®ñ vÒ sè lîng vµ kiÓm tra l¹i

t×nh tr¹ng cña chóng mét çch thËn träng tríc khi ®a

ra d¹y häc t¹i líp.

- Tr×nh bµy çc ph¬ng tiÖn trùc quan:

Gi¶i thÝch môc ®Ých tr×nh bµy trùc quan, híng

dÉn häc sinh quan s¸t chi tiÕt, bé phËn hay mèi liªn

hÖ nµo cña ®èi tîng quan s¸t.

Dïng ®óng lóc ®óng chç, theo mét tr×nh tù nhÊt

®Þnh cã kÕt hîp víi lêi gi¶i thÝch râ rµng, dïng ®Õn

®©u th× ®a ra ®Õn ®ã mét çch khÐo lÐo.

§¶m b¶o cho tÊt c¶ häc sinh ®îc quan s¸t, gi¸o

viªn cã thÓ híng dÉn häc sinh thao t¸c trªn ph¬ng

tiÖn ®ã ®Ó lÜnh héi tri thøc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng,

kü x¶o.

- Gi¸o viªn híng dÉn HS ph¸t biÓu vµ rót ra kÕt

luËn khi quan s¸t hoÆc ®îc thao t¸c trªn ph¬ng tiÖn

trùc quan ®ã.

Lu ý: KÕt hîp ph¬ng ph¸p d¹y häc trùc quan nµy víi

ng«n ng÷ giµu h×nh tîng cña gi¸o viªn vµ kÕt hîp víi

çc ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c

VÝ dô: Trùc quan víi nªu vÊn ®Ò ==> Trùc quan nªu

vÊn ®Ò.

e) u nhîc ®iÓm cña PP

- ¦u ®iÓm: Huy ®éng ®îc nhiÒu gi¸c quan tham gia

ho¹t ®éng nhËn thøc, ph¸t triÓn ®îc n¨ng lùc quan

160

s¸t cho häc sinh, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh liªn hÖ

kiÕn thøc víi thùc tiÔn.

- Nhîc ®iÓm: Sö dông kh«ng ®óng ph¬ng ph¸p vµ

kh«ng ®óng møc ®é sÏ kh«ng ph¸t huy tÝnh tÝch cùc

ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh vµ mÊt nhiÒu thêi

gian.

Dïng kh«ng ®ñ: Häc sinh sÏ thiÕu biÓu tîng cô thÓ

phong phó ®Ó t×m ra çi kh¸i qu¸t, çi chung, kh«ng

gióp cho sù lÜnh héi tù gi¸c. Dïng qu¸ thõa sÏ ph©n

t¸n chó ý, h¹ thÊp tÝnh tÝch cùc cña häc sinh.

3) Ph¬ng ph¸p biÓu diÔn çc thao t¸c mÉu

a) §Þnh nghÜa

Lµ ph¬ng ph¸p gi¸o viªn thùc hiÖn çc ®éng t¸c

kü thuËt mÉu kÕt hîp víi gi¶i thÝch c¬ së khoa häc

cña thao t¸c gióp HS h×nh dung râ rµng tõng ®éng t¸c

riªng lÎ cña hµnh ®éng vµ tr×nh tù çc ®éng t¸c ®ã,

lµm cho hä cã thÓ b¾t chíc ®îc hµnh ®éng ®· lµm mÉu.

Häc sinh quan s¸t çc ®éng t¸c mÉu, t¸i hiÖn, ph©n

tÝch ®Ó h×nh thµnh ®éng h×nh vËn ®éng vµ luyÖn tËp

theo ®éng h×nh vËn ®éng.

b) Çc bíc biÓu diÔn thao t¸c mÉu

B íc mét : ChuÈn bÞ hµnh ®éng cÇn lµm mÉu

- Ph©n tÝch hµnh ®éng cÇn biÓu diÔn thµnh çc

yÕu tè bé phËn (®éng t¸c, cö ®éng...). S¾p xÕp chóng

thµnh tr×nh tù hîp lý, x¸c ®Þnh çc yÕu tè khã, çc

161

kh©u chuyÓn tiÕp, dù kiÕn çc sai sãt cã thÓ x¶y ra

khi häc sinh luyÖn tËp.

- ChuÈn bÞ çc ph¬ng tiÖn, dông cô cÇn thiÕt t-

¬ng øng.

- Thùc hiÖn hµnh ®éng cÇn lµm mÉu ®Ó kiÓm tra

hoÆc ®iÒu chØnh hoÆc kh¼ng ®Þnh viÖc ph©n tÝch trªn

lµ hîp lý. §Þnh møc thêi gian thùc hiÖn vµ dù kiÕn

nh÷ng gi¶i thÝch kÌm theo .

- Dù kiÕn vÞ trÝ vµ çc ®iÒu kiÖn biÓu diÔn ®Ó

häc sinh dÔ quan s¸t.

B íc hai : BiÓu diÔn hµnh ®éng (hay ®éng t¸c) mÉu

- §Þnh híng hµnh ®éng cho häc sinh b»ng çch nªu

râ môc ®Ých cña hµnh ®éng, tr×nh tù thao ®éng t¸c vµ

yªu cÇu kÌm theo, kÕt qu¶ cÇn ®¹t ®îc. Tríc khi biÓu

diÔn hµnh ®éng mÉu, GV cã thÓ dïng tranh ¶nh biÓu

diÔn hµnh ®éng hoÆc b¶n tr×nh tù thùc hiÖn hµnh ®éng

cã minh ho¹ ®Ó thùc hiÖn ®Þnh híng hµnh ®éng cho häc

sinh.

- BiÓu diÔn hµnh ®éng mÉu víi tèc ®é b×nh thêng

trong ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn.

- BiÓu diÔn hµnh ®éng mÉu víi tèc ®é chËm, thÓ

hiÖn râ tõng ®éng t¸c, cö ®éng, çc kh©u chuyÓn tiÕp

gióp häc sinh quan s¸t ghi nhí tõng ®éng t¸c, cö

®éng mét çch chÝnh x¸c còng nh tr×nh tù cña chóng.

162

- BiÓu diÔn l¹i vµi lÇn çc ®éng t¸c phøc t¹p

kÕt hîp víi viÖc gi¶i thÝch b»ng lêi vµ chØ ra çc

sai sãt thêng gÆp khi thùc hiÖn chóng.

- BiÓu diÔn tãm t¾t l¹i toµn bé hµnh ®éng mÉu

víi tèc ®é b×nh thêng ®Ó HS cã ®îc Ên tîng vÒ tiÕn

tr×nh çc c«ng viÖc.

B íc 3 : §¸nh gi¸ kÕt qu¶ biÓu diÔn b»ng çch yªu cÇu

mét vµi häc sinh biÓu diÔn l¹i hµnh ®éng mµ gi¸o

viªn võa thÓ hiÖn ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é n¾m v÷ng ®éng

t¸c mÉu vµ tiÕn tr×nh c«ng viÖc. C¨n cø vµo kÕt qu¶

lµm thö cña häc sinh mµ chuyÓn sang phÇn luyÖn tËp

hoÆc gi¸o viªn ph¶i biÓu diÔn l¹i tõng phÇn hoÆc

toµn bé hµnh ®éng mÉu.

c) Yªu cÇu s ph¹m khi vËn dông

Gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ kü cµng tríc khi lµm

®éng t¸c mÉu. Khi biÓu diÔn ®éng t¸c mÉu ph¶i lµm

cho häc sinh h×nh thµnh ®îc biÓu tîng vÒ thao t¸c mµ

hä sÏ thùc hiÖn. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn cÇn chó ý

®¶m b¶o tÝnh an toµn trong qu¸ tr×nh biÓu diÔn thao

t¸c mÉu.

ViÖc thùc hiÖn thuÇn thôc çc thao t¸c mÉu còng

nh çch thøc thùc hiÖn thao t¸c kh«ng chØ cã ý nghÜa

trong viÖc h×nh thµnh, ph¸t triÓn kü n¨ng nghÒ

nghiÖp cho häc sinh mµ cßn cã t¸c dông gi¸o dôc ý

163

thøc, th¸i ®é vµ thãi quen lao ®éng nghÒ nghiÖp cho

häc sinh.

4) Ph¬ng ph¸p híng dÉn häc sinh ®i tham quan

So víi çc ph¬ng ph¸p trùc quan kh¸c th× tham

quan cã ®Æc ®iÓm kh¸c h¼n; ph¬ng ph¸p nµy häc sinh

®îc tiÕp xóc víi ®èi tîng cÇn t×m hiÓu trong ®iÒu

kiÖn tù nhiªn cña nã. Kh«ng cã sù gia c«ng, chÕ

biÕn. §èi tîng tham quan cã thÓ lµ nhµ m¸y, c«ng tr-

êng, ph©n xëng, xÝ nghiÖp,v.v. còng cã khi ®èi tîng

chØ lµ mét d©y truyÒn s¶n xuÊt, mét sè çc m¸y mãc,

thiÕt bÞ míi nµo ®ã v.v. Tham quan chñ yÕu tiÕn hµnh

khi mµ çc ®èi tîng cÇn tham quan kh«ng cã trong x-

ëng hoÆc kh«ng cã ë n¬i ®µo t¹o. Mµ nh÷ng ®èi tîng

®ã n»m trong ch¬ng tr×nh cÇn trang bÞ cho häc sinh

®Ó n©ng cao hiÓu biÕt cho häc sinh. Ph¬ng ph¸p nµy

thêng ®îc ¸p dông ë giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh häc

tËp khi häc sinh míi bíc vµo trêng. ë giai ®o¹n nµy

gi¸o viªn cã thÓ tæ chøc çc buæi tham quan theo çc

nghÒ riªng biÖt t¹i çc c¬ së, xÝ nghiÖp, c«ng trêng

cã çc c«ng viÖc t¬ng tù nghÒ ®µo t¹o. VÝ dô häc

sinh nghÒ ®iÖn xÝ nghiÖp cã thÓ cho tham quan nhµ

m¸y chÕ t¹o ®éng c¬ ®iÖn. Häc sinh nghÒ c¬ khÝ cã

thÓ cho tham quan nhµ m¸y chÕ t¹o l¾p r¸p m¸y mãc.

ViÖc tham quan nh vËy cã t¸c dông gióp cho häc sinh

cã nh÷ng hiÓu biÕt cÇn thiÕt vÒ nghÒ cña m×nh. BiÕt

164

®îc vai trß, vÞ trÝ lµm viÖc cña m×nh trong t¬ng

lai. HiÓu ®îc quy m«, tÝnh chÊt cña çc xÝ nghiÖp

c«ng nghiÖp... Qua ®ã gi¸o dôc cho häc sinh høng thó

nghÒ nghiÖp, lßng yªu nghÒ. Tham quan còng cã thÓ ¸p

dông ë gi÷a giai ®o¹n thùc tËp s¶n xuÊt hoÆc ë giai

®o¹n kÕt thóc häc tËp s¶n xuÊt nh»m më réng hiÓu

biÕt cho häc sinh.T¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh tiÕp

tôc víi çc m¸y mãc, trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ë xÝ

nghiÖp.

Tham quan muèn ®¹t kÕt qu¶ cao cÇn ®¶m b¶o

çc tr×nh tù vµ yªu cÇu sau:

ChuÈn bÞ tham quan: gi¸o viªn ph¶i x¸c ®Þnh

râ yªu cÇu môc ®Ých cña buæi tham quan. Trªn c¬ së

®ã ®Ò ra nhiÖm vô vµ néi dung tham quan. Phæ biÕn

cho häc sinh nhiÖm vô néi dung vµ kÕ ho¹ch tham

quan. T¹o cho häc sinh cã t©m thÕ tÝch cùc tríc khi

tham quan.

Tæ chøc tham quan: Theo kÕ ho¹ch ®· v¹ch

ra ë bíc 1. ë giai ®o¹n nµy häc sinh sÏ tiÕn hµnh

tham quan theo sù híng dÉn cña çn bé híng dÉn trong

nhµ m¸y, xÝ nghiÖp hoÆc cña gi¸o viªn. Trong qu¸

tr×nh tham quan yªu cÇu häc sinh ph¶i chó ý quan s¸t

theo sù chØ dÉn nÕu cÇn th× ghi chÐp. Tr¸nh hiÖn t-

îng quan s¸t triÒn miªn theo së thÝch kh«ng tËp

trung chó ý vµo ®èi tîng cÇn thiÕt nÕu cã th¾c m¾c

165

hoÆc cha râ cã thÓ hái thªm çn bé híng dÉn hoÆc ®Æt

c©u hái më réng yªu cÇu gi¶i thÝch. Song tr¸nh c©u

hái réng s©u, kh«ng s¸t víi môc ®Ých vµ néi dung cÇn

tham quan.

KÕt thóc tham quan: ë giai ®o¹n nµy nhiÖm vô

cña häc sinh lµ ph¶i hoµn thµnh b¶n thu ho¹ch vÒ

nh÷ng ®iÒu thu nhËn ®îc qua buæi tham quan. §¸nh gi¸

kÕt qu¶ thu lîng ®îc qua tham quan so víi môc ®Ých

cña buæi tham quan ®· ®Ò ra. Sau ®ã gi¸o viªn tæ

chøc cho häc sinh th¶o luËn rót kinh nghiÖm buæi

tham quan, ®ång thêi tæng kÕt vµ rót ra bµi häc cÇn

thiÕt.

3.5.2.3. Nhãm ph¬ng ph¸p d¹y häc thùc hµnh

1) Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm

a) §Þnh nghÜa

Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm (lµm thÝ nghiÖm ) ®îc sö

dông réng r·i trong qu¸ tr×nh d¹y çc m«n c¬ b¶n nh

kÜ thuËt ®iÖn, vÏ kÜ thuËt, c¬ lý thuyÕt, vËt lý,

ho¸ häc v.v. ThÝ nghiÖm lµ m« h×nh ®¹i diÖn cho hiÖn

thùc kh¸ch quan, nã lµ c¬ së, ®iÓm xuÊt ph¸t cho qu¸

tr×nh häc tËp - nhËn thøc cña häc sinh, nã gióp cho

häc sinh n¾m ®îc tri thøc mét çch v÷ng ch¾c, tin t-

ëng vµo tÝnh chÝnh x¸c cña çc tri thøc khoa häc,

g©y høng thó say mª häc tËp kÝch thÝch tÝnh tß mß,

ham hiÓu biÕt khoa häc cho häc sinh; ®ång thêi còng

166

gióp cho häc sinh n¾m mét sè kü n¨ng kü x¶o quan

s¸t, sö dông çc dông cô vµ c«ng cô thÝ nghiÖm, båi

dìng cho häc sinh n¨ng lùc lao ®éng vµ mét sè phÈm

chÊt cña ngêi lao ®éng nh ý thøc ch¨m lo gi÷ g×n m¸y

mãc thiÕt bÞ, t¸c phong c«ng nghiÖp nh lµm viÖc gän

gµng, ng¨n n¾p, tÝnh tæ chøc kû luËt cao, tÝnh chÝnh

x¸c trong ho¹t ®éng. ThÝ nghiÖm cßn lµ cÇu nèi gi÷a

lý thuyÕt vµ thùc tiÔn, lµ tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ tÝnh

ch©n thùc cña kiÕn thøc, hç trî ®¾c lùc cho t duy

s¸ng t¹o

b) Çc lo¹i thÝ nghiÖm

Tuú theo môc ®Ých d¹y häc mµ thÝ nghiÖm ®îc

chia lµm hai lo¹i minh ho¹ vµ lo¹i nghiªn cøu. NÕu

nh häc sinh ®éc lËp thùc hiÖn c«ng viÖc vÒ mét vÊn

®Ò nµo ®ã ®· biÕt tríc, vÊn ®Ò nµo ®ã ®· ®îc gi¸o

viªn ®a ra nh÷ng quan ®iÓm nhÊt ®Þnh, ®· ®a ra kÕt

luËn, lµm s¸ng tá nh÷ng quy luËt vµ çc mèi quan hÖ

nh©n qu¶ ®· tiÕn hµnh nh÷ng chøng minh cÇn thiÕt th×

nh÷ng c«ng viÖc ®ã gäi lµ c«ng viÖc minh häa cho tµi

liÖu ®· häc. Khi tiÕn hµnh nh÷ng c«ng viÖc nh thÕ

häc sinh sÏ hiÓu vÊn ®Ò s©u h¬n, hä sÏ n¾m ch¾c vµ

®Çy ®ñ h¬n. Trong trêng hîp thÝ nghiÖm cã tÝnh chÊt

nghiªn cøu th× gi¸o viªn ph¶i gi¶i thÝch kü cho häc

sinh tr×nh tù tiÕn hµnh çc c«ng viÖc, chØ râ viÖc

®o ®¹i lîng theo tr×nh tù nµo vµ ghi chÐp çc ®¹i l-

167

îng Êy thÕ nµo, chØ ra møc ®é thùc hiÖn. Trong híng

dÉn më ®Çu còng nh trong tiÕn hµnh c«ng viÖc, gi¸o

viªn ®Æc biÖt híng häc sinh chó ý tíi viÖc so s¸nh

çc kÕt qu¶ thu ®îc, gi¶i thÝch mèi quan hÖ gi÷a

chóng, lËp luËn çc kÕt qu¶. ë ®©y viÖc ®Æt c©u hái

cho häc sinh còng rÊt bæ Ých, khi tr¶ lêi çc c©u

hái nµy, çc em sÏ dÇn dÇn rót ra ®îc kÕt luËn c¬

b¶n.

Trong tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ngêi ta ph©n

thµnh thÝ nghiÖm ®¹i trµ vµ thÝ nghiÖm ç nh©n.

ThÝ nghiÖm ®¹i trµ: Sau khi gi¸o viªn ®·

tr×nh bµy ng¾n gän lý thuyÕt díi h×nh thøc ®µm

tho¹i, hoÆc gi¶i thÝch, toµn thÓ häc sinh díi sù chØ

®¹o cña gi¸o viªn ®ång thêi thùc hiÖn nh÷ng hµnh

®éng nh sau, trªn cïng mét lo¹i thiÕt bÞ, nÕu trêng

hîp kh«ng ®ñ thiÕt bÞ, c«ng cô thÝ nghiÖm, gi¸o viªn

cã thÓ cho häc sinh lµm thÝ nghiÖm theo nhãm. Mçi

nhãm thêng cã kho¶ng 3 - 4 ngêi kh«ng nªn nhiÒu h¬n

v× nhiÒu h¬n sÏ lµm cho çc em kh«ng cã c¬ héi trùc

tiÕp tham gia vµo thÝ nghiÖm ®îc. Còng cã nh÷ng thÝ

nghiÖm mét ngêi kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®îc. ThÝ dô thÝ

nghiÖm x¸c ®Þnh sù phô thuéc ®iÖn ¸p, dßng ®iÖn vµ

phô t¶i trong m¹ch ®iÖn.ë ®©y ®ßi hái ph¶i cã em

®iÒu chØnh, cã em ghi chÐp, cã em ®äc çc sè ®o trªn

®ång hå cã em vÏ ®å thÞ kiÓm nghiÖm. Nh vËy nhãm thÝ

168

nghiÖm còng ph¶i cã 3 - 4 em. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ gi¸o

viªn cÇn ph©n c«ng cho tõng thµnh viªn trong nhãm cô

thÓ vµ lËp kÕ ho¹ch ®Ó çc em thay phiªn nhau lµm

hÕt çc viÖc hoÆc çc c«ng viÖc chÝnh. ë ®©y kinh

nghiÖm l©u n¨m, ãc nhËn xÐt, çch tæ cøc s¾p xÕp cña

gi¸o viªn cã ý nghÜa to lín. Ph¶i thêng xuyªn ®i hÕt

lît çc vÞ trÝ lµm viÖc cña häc sinh, nhãm trong

phßng thÝ nghiÖm. Khi ®ã gi¸o viªn xem xÐt tiÕn

tr×nh lµm viÖc cña häc sinh gióp häc sinh kh¾c phôc

nh÷ng khã kh¨n vµ nh÷ng sù cè x¶y ra, tr¶ lêi nh÷ng

c©u hái do häc sinh ®Æt ra. Gi¸o viªn chØ tham gia

vµo c«ng viÖc cña häc sinh khi nhËn thÊy c«ng viÖc

cña çc em ®i theo híng kh¸c kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Õn

®îc môc ®Ých cu¶ thÝ nghiÖm ®Ò ra hoÆc häc sinh vi

ph¹m quy t¾c an toµn kü thuËt.

Kü thuËt ç nh©n: §ã lµ nh÷ng c«ng viÖc

buéc mçi häc sinh ph¶i hoµn thµnh. Çc em sÏ ®îc

giao mét c«ng viÖc cô thÓ víi môc ®Ých râ rµng. Th-

êng lo¹i thÝ nghiÖm nµy b¾t gÆp trong nh÷ng m«n häc

chuyªn m«n. Çc em ®· cã ®ñ phÇn nµo kinh lµm thÝ

nghiÖm vµ môc ®Ých thÝ nghiÖm phôc vô cho nh÷ng yªu

cÇu nhÊt ®Þnh cña ®µo t¹o chuyªn m«n nghÒ thÝ dô nh

c«ng nh©n ho¸, c«ng nh©n ®iÖn v.v. Khi gióp ®ì häc

sinh kh«ng ®îc chØ cho çc em tÊt c¶ mµ ph¶i ®Ó cho

çc em tù lùc hoµn thµnh c«ng viÖc cña m×nh. Trong

169

khi lµm viÖc nÕu häc sinh gÆp khã kh¨n trong viÖc sö

dông thiÕt bÞ th× cÇn híng dÉn l¹i vµ yªu cÇu häc

sinh lµm l¹i. GÆp nh÷ng c«ng viÖc khã kh¨n khi thÝ

nghiÖm th× trong mçi giai ®o¹n nhÊt thiÕt ph¶i kiÓm

tra tõng phÇn c«ng viÖc. Hoµn thµnh viÖc nµy míi cho

chuyÓn sang viÖc tiÕp theo, cø tuÇn tù nh vËy cho

®Õn khi hoµn thµnh toµn bé c«ng viÖc. Tr¸nh t×nh

tr¹ng ®Õn hÕt thêi gian míi kiÓm tra vµ ph¸t hiÖn ra

nh÷ng sai lÖch. Khi ®ã muèn söa còng kh«ng ®ñ thêi

gian vµ çc em ph¶i lµm l¹i tõ ®Çu.

Tãm l¹i, dï lµ thÝ nghiÖm ®¹i trµ hay thÝ nghiÖm

ç nh©n häc sinh sÏ thùc hiÖn çc viÖc quan s¸t, hay

m« t¶, ®o ®¹c, tÝnh to¸n, thùc hiÖn nghiÖm nghiªn

cøu vµ kh¸i qu¸t, l¾p r¸p, th¸o dì ®iÒu chØnh, kiÓm

tra. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm nh vËy çc c«ng viÖc thùc

hµnh trong phßng thÝ nghiÖm khi nghiªn cøu m«n kü

thuËt c¬ së vµ chuyªn m«n, cã thÓ quy vÒ çc d¹ng c¬

b¶n sau:

Quan s¸t vµ ph©n tÝch (m« t¶) çc hiÖn tîng vµ

qu¸ tr×nh kü thuËt kh¸c nhau, çc tÝnh chÊt nguyªn

liÖu, vËt liÖu vµ s¶n phÈm.

Quan s¸t vµ ph©n tÝch cÊu t¹o vµ m« t¶ ho¹t ®éng

cña m¸y mãc, c¬ cÊu, thiÕt bÞ dông cô, ®å g¸ v.v..

170

Nghiªn cøu vµ mèi quan hÖ ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh lîng

gi÷a çc ®¹i lîng, th«ng sè vµ ®Æc tÝnh kü thuËt,

x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tèi u cña çc mèi quan hÖ nµy.

Nghiªn cøu ph¬ng thøc sö dông çc thiÕt bÞ, dông

cô ®o .

c) Yªu cÇu s ph¹m

Trong khi biÓu diÔn thÝ nghiÖm, gi¸o viªn nhÊt

thiÕt ph¶i tu©n theo nh÷ng lêi khuyªn vÒ kü thuËt

sau:

- §¶m b¶o an toµn cho gi¸o viªn vµ häc

sinh.

- §¶m b¶o cã kÕt qu¶ vµ kÕt qu¶ ®ã ph¶i

®óng víi lý thuyÕt vµ ph¶i kh¸ch quan.

- Bè trÝ thÝ nghiÖm ®Ó mäi ngêi cã thÓ

quan s¸t ®îc.

- ThÝ nghiÖm ph¶i võa søc ngêi häc.

- Néi dung thÝ nghiÖm ph¶i phï hîp víi néi

dung lý thuyÕt ®· tr×nh bµy.

2) Ph¬ng ph¸p tæ chøc luyÖn tËp

a) Kh¸i niÖm chung

LuyÖn tËp lµ sù lÆp ®i lÆp l¹i mét hay nhiÒu

hµnh ®éng hoÆc ®éng t¸c kü thuËt mét çch cã kÕ

ho¹ch, cã hÖ thèng nh»m h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn kü

n¨ng, kü x¶o.

171

Ph¬ng ph¸p luyÖn tËp thêng ®îc vËn dông vµo qu¸

tr×nh d¹y häc theo çc kh©u cña qóa tr×nh d¹y häc.

Trong ®µo t¹o nghÒ, luyÖn tËp ®îc vËn dông nh»m h×nh

thµnh kü n¨ng, kü x¶o nghÒ nghiÖp

Kü n¨ng : “Lµ kh¶ n¨ng cña con ngêi thùc hiÖn

c«ng viÖc mét çch cã hiÖu qu¶ vµ chÊt lîng trong

mét thêi gian thÝch hîp, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt

®Þnh, dùa vµo tri thøc ®· cã”. Kü n¨ng lµ kiÕn thøc

trong hµnh ®éng, lu«n g¾n víi hµnh ®éng, ®îc h×nh

thµnh trong hµnh ®éng vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô

thÓ.

LuyÖn tËp víi t çch lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc,

nã bao gåm mét d·y c«ng t¸c ®éc lËp cña häc sinh do

gi¸o viªn tæ chøc híng dÉn nh»m gióp cho häc sinh

n¾m çc tri thøc míi cñng cè kiÕn thøc ®· häc vµ

h×nh thµnh kÜ n¨ng, kü x¶o. KiÕn thøc sÏ thùc sù lµ

cña ngêi häc, nªn nã ®îc tiÕp thu b»ng ph¬ng ph¸p

thùc hµnh. Bëi thùc hµnh sÏ gióp con ngêi hiÓu râ

h¬n ý nghÜa cña lý thuyÕt. Nh÷ng vÊn ®Ò tëng nh ®¬n

gi¶n cã thÓ c«ng nhËn ngay trong khi häc lý thuyÕt,

hoÆc kh«ng thµnh vÊn ®Ò cÇn quan t©m trong híng dÉn

h×nh thµnh kÜ n¨ng, kü x¶o, nhng l¹i cã vÊn ®Ò trong

thùc hµnh vµ chØ qua gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn ®ã

lý thuyÕt míi thùc sù lµ lý thuuyÕt cña ngêi häc

tiÕp thu ®îc. Cã nhiÒu kiÓu bµi luyÖn tËp nh ®· nªu

172

ë trªn, nhng ®Ó luyÖn tËp cã kÕt qu¶ cÇn ®¶m b¶o

nh÷ng ®iÒu kiÖn sau:

Häc sinh ph¶i hiÓu râ môc ®Ých vµ çch thøc

tiÕn hµnh c«ng viÖc.

Néi dung luyÖn tËp ph¶i cã hÖ thèng, ®a d¹ng,

®i tõ bµi tËp ®¬n gi¶n ¸p dông mÉu ®Õn bµi tËp phøc

t¹p tæng qu¸t, mang tÝnh mét c«ng viÖc cña qu¸ tr×nh

s¶n xuÊt.

Häc sinh ph¶i ®îc híng dÉn chÆt chÏ nh÷ng

thao t¸c c¬ b¶n, nh÷ng ®éng t¸c ban ®Çu gióp häc

sinh thao t¸c chuÈn x¸c vµ dÉn ®Õn luyÖn tËp thµnh

c«ng.

Häc sinh cÇn biÕt tù kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸,

biÕt ph©n tÝch nh÷ng sai lÇm vµ nh÷ng ®iÒu cha ®¹t

®îc trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp nh»m hoµn thiÖn qu¸

tr×nh luyÖn tËp.

b) Çc d¹ng luyÖn tËp trong d¹y thùc hµnh nghÒ vµ ph¬ng ph¸p h-

íng dÉn cña gi¸o viªn

LuyÖn tËp çc nguyªn c«ng trªn m¸y: so víi çc

nguyªn c«ng thñ c«ng vµ nguyªn c«ng trªn m¸y thêng

phøc t¹p, gi¸o viªn x©y dùng çc phiÕu híng thùc

hiÖn çc nguyªn c«ng m¸y ph¸t cho häc sinh. Häc sinh

sÏ dùa vµo phiÕu díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn thùc

hiÖn c«ng viÖc luyÖn tËp (trong phiÕu chØ râ tr×nh

tù thùc hiÖn, çch thùc hiÖn çc bíc c«ng viÖc vµ

173

th«ng sè kü thuËt cÇn thiÕt). ViÖc thùc hiÖn c«ng

viÖc luyÖn tËp theo phiÕu sÏ tr¸nh sai sãt cã thÓ

x¶y ra. Häc sinh cã thÓ tù ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh

luyÖn tËp theo sù chØ dÉn cña phiÕu víi nh÷ng nguyªn

c«ng phøc t¹p gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh luyÖn

tËp çc thao t¸c bæ trî tríc khi luyÖn tËp nguyªn

c«ng ®Ó gi¶m bít lóng tóng, sai sãt.

LuyÖn tËp thùc hiÖn çc qu¸ tr×nh lao

®éng: chñ yÕu th«ng qua çc bµi tËp tæng hîp, bµi

tËp mang tÝnh chÊt häc tËp s¶n xuÊt vµ bµi tËp mang

tÝnh chÊt s¶n xuÊt. Môc ®Ých cña viÖc luyÖn tËp nµy

lµ rÌn luyÖn cho häc sinh h×nh thµnh kü n¨ng hiÖu

qña tÝnh lao ®éng nh mét c«ng nh©n thùc thô. RÌn

luyÖn çc phÈm chÊt cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh thùc

hiÖn c«ng viÖc. Néi dung luyÖn tËp bao gåm x©y dùng

tr×nh tù thùc hiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng, vËn dông

nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng vµ kü x¶o ®· cã ®Ó thùc

hiÖn quy tr×nh ®ã, vµ biÕt çch tæ chøc lao ®éng

khoa häc v.v. khi híng dÉn häc sinh thùc hiÖn çc

bµi luyÖn tËp nµy gi¸o viªn ph¶i nªu râ môc ®Ých, ý

nghÜa c«ng viÖc luyÖn tËp, nh÷ng quy tr×nh quy ph¹m

vµ néi dung lao ®éng cña qu¸ tr×nh ®ã. Híng dÉn häc

sinh thùc hiÖn çc nhiÖm vô thùc luyÖn tËp theo møc

®é ngµy cµng t¨ng. Giai ®o¹n ®Çu gi¸o viªn cã thÓ

lËp quy tr×nh thùc hiÖn qu¸ tr×nh lao ®éng sau ®ã

174

híng dÉn cho häc sinh thùc hiÖn quy tr×nh ®ã. Giai

®o¹n tiÕp theo gi¸o viªn cã thÓ cïng víi häc sinh

x©y dùng quy tr×nh thùc hiÖn c«ng viÖc luyÖn tËp,

sau ®ã häc sinh tù thùc hiÖn quy tr×nh ®ã. Giai ®o¹n

cuèi gi¸o viªn chØ cÇn giao nhiÖm vô luyÖn tËp cho

häc sinh. Häc sinh tù m×nh gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®ã

gåm viÖc lËp quy tr×nh thùc hiÖn, dù trï nguyªn vËt

liÖu, dông cô, tæ chøc n¬i lµm viÖc vµ vËn dông

nh÷ng tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o thùc hiÖn qóa tr×nh

lao ®éng (nhiÖm vô) ®îc giao. Sù lÆp ®i lÆp l¹i

nhiÒu lÇn c«ng viÖc ®ã ë çc nhiÖm vô kh¸c nhau gióp

cho häc sinh cã kü n¨ng thùc hiÖn çc qu¸ tr×nh lao

®éng theo nghÒ ®µo t¹o.

LuyÖn tËp b»ng m¸y luyÖn tËp: Gi¸o viªn h-

íng dÉn lËp ch¬ng tr×nh luyÖn tËp ®a vµo m¸y. Trong

®ã cÇn x¸c ®Þnh tÊt c¶ çc t×nh huèng x¶y ra trong

qu¸ tr×nh luyÖn tËp nh t×nh huèng b×nh thêng, t×nh

huèng sai háng, t×nh huèng sù cè, chÝnh x¸c kh«ng

chÝnh x¸c v.v... øng víi mçi t×nh huèng ®ã sÏ ®îc

çc thiÕt bÞ kiÓm tra th«ng b¸o b»ng tÝn hiÖu nh tÝn

hiÖu trªn mµn ¶nh, b»ng ®Ìn, chu«ng, cßi hoÆc çc

hµng ch÷ sè hiÖn ra trªn mµn ®iÒu khiÓn v.v... NÕu

sè t×nh huèng cã thÓ x¶y ra nhiÒu, m¸y kh«ng th«ng

b¸o lªn ®îc th× sÏ ®îc th«ng b¸o bæ xung b»ng lêi

cña gi¸o viªn híng dÉn. Khi híng dÉn häc sinh sö

175

dông m¸y luyÖn tËp gi¸o viªn ph¶i giíi thiÖu cho häc

sinh ®Æc ®iÓm cña m¸y, çch thùc hiÖn c«ng viÖc

luyÖn tËp trªn m¸y vµ çch kiÓm tra ®¸nh gi¸ qu¸

tr×nh luyÖn tËp theo tÝn hiÖu th«ng tin. §Ó tr¸nh

nhÇm lÉn gi¸o viªn cã thÓ lËp ra phiÕu híng dÉn cho

häc sinh luyÖn tËp. Dùa vµo phiÕu ®ã häc sinh tù

m×nh thùc hiÖn c«ng viÖc trªn m¸y.

u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p: §¶m b¶o sù kiÓm tra

liªn tôc trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp, do vËy mµ häc

sinh nhanh chãng ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh luyÖn tËp.

Tr¸nh sù l·ng phÝ nguyªn vËt liÖu, hao mßn dông cô

v.v... Trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp lo¹i trõ çc sù cè,

tai n¹n trong luyÖn tËp, g©y høng thó cho häc sinh.

Cã thÓ t¹o ra nhiÒu t×nh huèng nh qu¸ tr×nh thùc ®Ó

häc sinh xö lý. MÆt kh¸c luyÖn tËp b»ng m¸y luyÖn

tËp gãp phÇn hîp lý ho¸ ho¹t ®éng gi¶ng d¹y cña gi¸o

viªn gi¶m nhÑ sù híng dÉn. N©ng cao hiÖu qu¶ luyÖn

tËp.

c) Çc hÖ thèng luyÖn tËp vµ ph¬ng ph¸p híng dÉn cña gi¸o viªn

Mét trong nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt cã liªn

quan ®Õn hÖ thèng luyÖn tËp - ®ã lµ ®é lín cña bé

phËn thuéc qu¸ tr×nh lao ®éng sÏ trë thµnh ®èi tîng

cña luyÖn tËp. Bé phËn nµy ®îc x¸c ®Þnh bëi nhiÒu

nh©n tè: kh¶ n¨ng biÕn bé phËn ®ã thµnh hµnh ®éng

®éc lËp trªn c¬ së t©m lý häc, kh¶ n¨ng chän çc ®èi

176

tîng lao ®éng thùc tÕ t¬ng øng víi bé phËn nµy ®Ó

tiÕn hµnh çc bµi luyÖn tËp, møc ®é æn ®Þnh hoÆc

thay ®æi cña bé phËn ®ã, møc ®é phøc t¹p, møc lÆp

l¹i trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt b×nh thêng, tÝnh ®¬n

®iÖu cña bé phËn ®ã v.v... Chóng ta sÏ lµm râ ®iÒu

nµy qua vÝ dô: Ch¼ng h¹n çc nguyªn c«ng tiÖn rÊt dÔ

ph©n chia vµ t¸ch riªng. Song ®èi víi ngêi häc th×

kh«ng dÔ dµng nh vËy, rÊt khã vµ nhiÒu lóc kh«ng thÓ

t×m ®ñ mét lîng çc chi tiÕt s¶n xuÊt (cã Ých) mµ ë

®ã chØ ®ßi hái cã 1 nguyªn c«ng, vÝ dô nguyªn c«ng

tiÖn mÆt mót. Lùa chän çc chi tiÕt ®èi víi mÆt trô

cã dÔ h¬n mét chót, nhng dï sao vÉn cßn khã. V× lý

do nµy c¶ 2 nguyªn c«ng trªn thêng ®îc häc song song

víi nhau. Do vËy ®«i khi buéc ph¶i tiÕn hµnh chän

çc ®èi tîng s¶n xuÊt (cã Ých) khi chia nhá çc

nguyªn c«ng mét çch tØ mû.

d) Çc bµi luyÖn tËp vµ çc yªu cÇu ®èi víi gi¸o viªn khi híng dÉn

luyÖn tËp

Th«ng thêng bµi luyÖn tËp c¬ së ®îc ¸p dông

ë ngµy ®Çu qu¸ tr×nh d¹y häc ®Ó gióp häc sinh n¾m ®-

îc çc nguyªn c«ng, çch thøc vµ ®éng t¸c lµm viÖc

riªng lÎ. §Ó tiÕn hµnh çc bµi luyÖn tËp c¬ së nµy

ngêi ta t¸ch çc çch thøc riªng biÖt tõ qu¸ tr×nh

lao ®éng hoÆc nguyªn c«ng lao ®éng ®Ó lµm ®èi tîng

cña bµi tËp. Khi tiÕn hµnh çc bµi luyÖn tËp, cïng

177

mét hµnh ®éng sÏ ®îc lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn vµ

liªn tôc mµ kh«ng ph¶i xen kÏ víi çc hµnh ®éng ®îc

nhanh chãng h¬n. Trong thùc tiÔn d¹y häc, çc bµi

luyÖn tËp kiÓu nµy chiÕm thêi gian kh«ng nhiÒu

kho¶ng (5-10%) mÆc dï chóng lµ yÕu tè cÇn thiÕt cña

qu¸ tr×nh d¹y häc. Bµi luyÖn tËp c¬ së ®îc tiÕn hµnh

trong çc ®iÒu kiÖn kh¸c nhau. ë thiÕt bÞ luyÖn tËp,

trªn b·i tËp trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt gÇn gièng nh

thÕ. §iÒu ®ã còng thuéc vµo d¹ng qu¸ tr×nh lao ®éng,

kh¶ n¨ng ph©n nhá vµ hay lÆp l¹i cña tõng bé phËn.

Néi dung çc bµi luyÖn tËp c¬ së kh«ng chØ lµ bé

phËn cña qu¸ tr×nh lao ®éng (®éng t¸c, çch thøc,

nguyªn c«ng v.v...) mµ cßn cã thÓ lµ mét khÝa c¹nh

cña mét phÇn nµo ®ã hoÆc çc chøc n¨ng nµo ®ã (tri

gi¸c, chó ý ghi nhí, nhËn biÕt v.v...)

Bµi luyÖn tËp g¾n víi s¶n xuÊt lµ nh÷ng bµi

tËp trong ®ã mét bé phËn cña qu¸ tr×nh lao ®éng ®îc

tiÕn hµnh kh«ng c« lËp t¸ch rêi mµ trong cÊu tróc

cña nã gièng hÖt nh s¶n xuÊt hoÆc t¬ng tù nh thÕ. ®ã

chÝnh lµ d¹ng bµi luyÖn tËp c¬ b¶n ®èi víi hÖ thèng

d¹y häc. Trong thêi gian lµm çc bµi nh thÕ, nh÷ng

tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o cña häc sinh ®îc t¨ng

nhiÒu nhÊt. §iÓm ®Æc thï cña lo¹i bµi nµy lµ mang

l¹i kÕt qu¶ cã Ých. Sù lÆp l¹i cña çc bµi tËp kiÓu

nµy còng gièng nh trong ®iÒu kiÖn thùc tÕ nªn häc

178

sinh kh«ng bì ngì khi ra thùc tÕ tiÕp xóc víi c«ng

viÖc. Çc bµi luyÖn tËp g¾n víi s¶n xuÊt t¬ng øng

víi çc bµi tËp c¬ b¶n trong d¹y lý thuyÕt nhng cha

mang ®Çy ®ñ ý nghÜa cña chóng. Çc bµi tËp g¾n víi

s¶n xuÊt cßn bao gåm c¶ çc bµi cã tÝnh chÊt lµm

viÖc, ®ång thêi nã còng cã thÓ lµ bµi tËp kÌm thªm ë

thêi kú tiÕn hµnh çc bµi tËp cã tÝnh chÊt lµm viÖc.

Bµi luyÖn tËp g¾n víi s¶n xuÊt dùa trªn c¬ së tr×nh

tù ®¬n gi¶n hoÆc tr×nh tù luü tiÕn. Nhng thêng gÆp

h¬n c¶ lµ trªn c¬ së kÕt hîp c¶ hai lo¹i tr×nh tù.

Çc bµi luyÖn tËp ®Æc biÖt. Trong phÇn lín

çc trêng hîp nh÷ng bµi luyÖn tËp ®Æc biÖt cã môc

®Ých ph¸t triÓn kÜ x¶o nµo ®ã cña khÝa c¹nh lao ®éng

nµo ®ã. §ã lµ ®iÓm kh¸c víi çc bµi luyÖn tËp nªu

trªn. Bëi vËy çc bµi luyÖn tËp ®Æc biÖt kh«ng trùc

tiÕp liªn quan ®Õn vÊn ®Ò “bé phËn” vµ “toµn thÓ” vµ

cÇn ®îc xÐt riªng. ThÝ dô ph©n biÖt dÊu hiÖu, ®äc

nhanh vµ ®óng çc chØ sè, ®iÒu chØnh vÞ trÝ dông cô,

tri gi¸c çc t¬ng quan vÒ kh«ng gian vµ thêi gian,

phèi hîp chÝnh x¸c ®éng t¸c. §©y kh«ng ph¶i lµ

nguyªn c«ng vµ çc çch thøc mµ lµ khÝa c¹nh chÊt l-

îng cña çc phÇn nhÊt ®Þnh thuéc qu¸ tr×nh lao ®éng.

Néi dung çc bµi luyÖn tËp ®Æc biÖt cßn cã thÓ lµ

ho¹t ®éng ®Þnh híng nghiªn cøu: lµm s¸ng tá nh÷ng t-

¬ng quan vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ khèi lîng,

179

nh÷ng mèi liªn hÖ chøc n¨ng cña s¬ ®å çc qu¸ tr×nh

vÒ h×nh thøc, ®èi tîng cña çc bµi luyÖn tËp ®Æc

biÖt còng cã thÓ lµ çc thao t¸c hoÆc çc çch thøc

dÔ t¸ch riªng khái qu¸ tr×nh lao ®éng, ch¼ng h¹n nh

viÖc dòa hoÆc ca. Tuy nhiªn, khi tiÕn hµnh çc bµi

luyÖn tËp nµy thêng sö dông çc ph¬ng tiÖn kü thuËt.

e) Yªu cÇu s ph¹m khi vËn dông ph¬ng ph¸p

- §Ó qu¸ tr×nh luyÖn tËp cña häc sinh ®¹t hiÖu

qu¶, ngoµi sù tù gi¸c, tÝch cùc cña häc sinh sù híng

dÉn luyÖn tËp cña gi¸o viªn rÊt quan träng. Gi¸o

viªn ph¶i lµm cho häc sinh tríc hÕt hiÓu râ môc

®Ých, çch thøc tiÕn hµnh c«ng viÖc, n¾m ®îc çc

biÓu tîng, ®éng h×nh vËn ®éng cña hµnh ®éng cÇn

luyÖn tËp. Tæ chøc luyÖn tËp víi sè lÇn thÝch hîp,

n©ng cao yªu cÇu luyÖn tËp tõ thÊp lªn cao, tr¸nh

g©y ®ét ngét trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp. CÇn ®¶m b¶o

luyÖn tËp theo quy tr×nh: §óng chÝnh x¸c nhanh.

2) Trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp gi¸o viªn ph¶i th-

êng xuyªn kiÓm tra, theo dâi, uèn n¾n ®éng t¸c, chØ

ra çc nguyªn nh©n sai ph¹m gióp häc sinh luyÖn tËp

mau ®¹t kÕt qu¶ vµ h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt sù ¶nh

hëng theo híng tiªu cùc cña kü n¨ng, kü x¶o ®· cã

víi kü n¨ng, kü x¶o míi.

3.6.2.4. Çc ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c

1) D¹y häc alg«rit

180

a) Kh¸i niÖm

Kh¸i niÖm vÒ Algorit

Algorit lµ b¶n quy ®Þnh chung vÒ tr×nh tù thùc

hiÖn nh÷ng thao t¸c ®Ó gi¶i quyÕt mét bµi to¸n bÊt

kú thuéc vÒ mét lo¹i hay mét kiÓu nµo ®ã.

Algorit ®îc ®Æc trng b»ng çc tÝnh chÊt c¬ b¶n

sau:

- TÝnh x¸c ®Þnh: Çc chØ dÉn ®a vµo b¶n quy ®Þnh

Algorit ph¶i râ rµng, chÝnh x¸c, mçi thao t¸c ph¶i

®¬n trÞ, dÔ hiÓu. TÝnh x¸c ®Þnh cña Algorit thÓ hiÖn

ë chç: ViÖc gi¶i quyÕt bµi to¸n theo Algorit lµ mét

qu¸ tr×nh cã ®Þnh híng râ rµng, ®îc ®iÒu khiÓn hoµn

toµn vµ mang tÝnh kh¸ch quan, nghÜa lµ kÕt qu¶ cña

qu¸ tr×nh nµy kh«ng phô thuéc vµo ç nh©n thùc hiÖn.

- TÝnh ®ång lo¹t: Algorit cã thÓ coi nh ph¬ng

ph¸p chung cho phÐp gi¶i quyÕt çc bµi to¸n kh¸c

nhau thuéc cïng mét lo¹i hay mét kiÓu.

- TÝnh kÕt qu¶: Algorit lu«n híng tíi viÖc nhËn

®îc mét kÕt qu¶ cÇn t×m nµo ®Êy. KÕt qu¶ nµy lu«n

®¹t ®îc nÕu ¸p dông ®óng Algorit cña nã.

Nh vËy ®Ó gi¶i quyÕt mét "bµi to¸n" bÊt kú lu«n

t×m ®îc mét Algorit - mét b¶n quy ®Þnh chÆt chÏ víi

çc ®Æc ®iÓm

181

B¶n quy ®Þnh - Algorit : Gåm çc chØ dÉn nhÊt

®Þnh vÒ viÖc thùc hiÖn çc thao t¸c x¸c ®Þnh, trªn

mét ®èi tîng x¸c ®Þnh.

Çc hÖ thèng chÊp hµnh (ngêi hoÆc m¸y) thùc hiÖn

theo Algorit nhÊt ®Þnh sÏ ®a ®Õn kÕt qu¶.

Çc ®èi tîng chÞu t¸c ®éng çc thao t¸c theo chØ

dÉn sÏ biÕn ®æi tr¹ng th¸i, hoÆc tÝnh chÊt hoÆc çc

mèi quan hÖ.

Kh¸i niÖm vÒ PPDH Algorit: D¹y häc Algorit ho¸ lµ

mét trong çc PPDH nh»m h×nh thµnh cho ngêi häc

çch thøc t duy, çch thøc hµnh ®éng tæng qu¸t gäi

lµ Algorit.

Chóng ta ®Òu biÕt môc ®Ých cña viÖc d¹y häc

kh«ng dõng l¹i ë viÖc truyÒn ®¹t cho häc sinh kiÕn

thøc, kü n¨ng (d¹y nghÒ) mµ cßn ph¶i d¹y cho hä ph-

¬ng ph¸p lµm viÖc (ph¬ng ph¸p t duy, ph¬ng ph¸p hµnh

®éng) ®Ó cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò trong

thùc tiÔn. Trong ®µo t¹o nghÒ, môc ®Ých nµy cã thÓ

®¹t ®îc b»ng çch ¸p dông PPDH Algorit ho¸

b) Çc lo¹i Algorit ho¸ trong d¹y häc

Trong d¹y häc, cÇn d¹y cho häc sinh 2 kiÓu

Algorit lµ Algorit nhËn biÕt vµ Algorit biÕn ®æi.

- Algorit nhËn biÕt: Lµ b¶n tr×nh tù gåm çc

thao t¸c dÉn ®Õn sù nhËn biÕt ®èi tîng vµ t×nh tr¹ng

182

kü thuËt cña ®èi tîng. VÝ dô: Algorit chÈn ®o¸n háng

hãc cña mét bé phËn trong hÖ thèng m¸y mãc. ViÖc t×m

tßi nãi chung cã thÓ m« t¶ b»ng Algorit tæng qu¸t

sau:

Mét: V¹ch râ hiÖn tîng h háng

Hai: X¸c ®Þnh vïng h háng cã thÓ

Ba: Thùc hiÖn çc thao t¸c kiÓm tra ®Ó x¸c ®Þnh

bé phËn h háng vµ tr¹ng th¸i h háng.

Trong mçi bíc trªn cã thÓ x©y dùng mét Algorit

chi tiÕt h¬n tuú thuéc ®èi tîng cô thÓ.

Ngoµi viÖc chÈn ®o¸n kü thuËt, cã thÓ sö dông

Algorit nhËn biÕt ®Ó chän dông cô ®o kiÓm hoÆc phô

tïng thay thÕ t¬ng ®¬ng.

Trong d¹y häc nghÒ nghiÖp, gi¸o viªn thêng sö dông

s¬ ®å thuËt to¸n ®Ó d¹y cho häc sinh gi¶i quyÕt mét

bµi to¸n trong lËp tr×nh. VÝ dô nh algorit gi¶i ph-

¬ng tr×nh bËc 2.

- Algorit biÕn ®æi: Lµ mét b¶n tr×nh tù gåm hµng

lo¹t çc thao t¸c lµm biÕn ®æi ®èi tîng. VÝ dô:

Algorit d¹y cho häc sinh dïng phÇn mÒm ®Ó söa ch÷a

nh÷ng lçi l«gic trªn ®Üa cøng.

Trong nhiÒu trêng hîp ph¶i sö dông kÕt hîp c¶

Algorit nhËn biÕt vµ biÕn ®æi, nh kh¾c phôc mét hiÖn

tîng h háng cña m¸y mãc, thiÕt bÞ.183

VÝ dô: Tr×nh tù kiÓm tra gãc ®ãng bé chia ®iÖn trªn

thiÕt bÞ MCS-2500

184

HiÖu chØnh m¸y(Recal)

KÕt nèi, h©m nãng ®éng c¬ (Hook up/warm up)

KÕt nèi víi xe vµ khëi ®éng cho ®éng c¬ ch¹y kh«ng t¶i

Çc chØ b¸o

chuyÓn mµu xanh to 65o

HiÖn dao ®éng ®¸nh löa

(Ignition Scope)

. KiÓm tra l¹i kÕt nèi. H©m nãng

Gãc ®ãng tiÕp ®iÓm n»m trong tiªu chuÈn

kü thuËt ?Gãc ®ãng tèt

Cã

Kh«ng

. KiÓm tra vµ ®iÒu chØnh khe hë m¸ vÝt. KiÓm tra, söa ch÷a côm xoay m¸ vÝt ®éng. KiÓm tra ®é mßn cam chia ®iÖn, söa ch÷a

Kh«ng

H×nh 3..5. S¬ ®å Tr×nh tù kiÓm tra gãc ®ãng bé chia ®iÖn trªn thiÕt

bÞ MCS-2500

c) u nhîc ®iÓm

- ¦u ®iÓm

RÌn luyÖn cho ngêi häc ph¬ng ph¸p t duy, ph¬ng

ph¸p hµnh ®éng khi cÇn gi¶i quyÕt mét vÊn ®Ò thùc

tiÔn.

¸p dông cã hiÖu qu¶ ë nhiÒu néi dung, ®Æc biÖt

lµ ¸p dông trong d¹y thùc hµnh kü thuËt.

- Nhîc ®iÓm

Kh«ng ph¶i bµi nµo, néi dung nµo còng cã thÓ vËn

dông d¹y häc Algorit ho¸ ®îc v× cã thÓ kÐm hiÖu qu¶

h¬n çc ph¬ng ph¸p kh¸c

d)Yªu cÇu s ph¹m khi vËn dông

CÇn x©y dùng chuÈn ho¸ Algorit çc néi dung

d¹yhäc

VËn dông nhiÒu trong d¹y häc thùc hµnh nghÒ

185

. KiÓm tra vµ ®iÒu chØnh khe hë m¸ vÝt. KiÓm tra, söa ch÷a côm xoay m¸ vÝt ®éng. KiÓm tra ®é mßn cam chia ®iÖn, söa ch÷a

2) D¹y häc nªu vÊn ®Ò

a)Kh¸i niÖm

Çch thøc tiÕp cËn d¹y häc nªu vÊn ®Ò: D¹y häc

nªu vÊn ®Ò lµ hÖ ph¬ng ph¸p chuyªn biÖt ho¸; D¹y häc

nªu vÊn ®Ò bao gåm nhiÒu ph¬ng ph¸p liªn kÕt chÆt

chÏ víi nhau trong ®ã ph¬ng ph¸p x©y dùng vÊn ®Ò gi÷

vai trß chñ ®¹o. D¹y häc nªu vÊn ®Ò th©m nhËp vµo

nhiÒu ph¬ng ph¸p.

§Þnh nghÜa: D¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ PPDH trong ®ã

gi¸o viªn t¹o ra mét hÖ thèng çc t×nh huèng cã vÊn

®Ò, díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn, häc sinh tù lùc

vµ s¸ng t¹o gi¶i quyÕt çc t×nh huèng qua ®ã häc

sinh mµ n¾m ®îc tri thøc míi hoÆc çch thøc ho¹t

®éng míi, ®ång thêi ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc,

t duy s¸ng t¹o cña m×nh.

b)§Æc trng cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò

D¹y häc nªu vÊn ®Ò cã nh÷ng ®Æc trng sau:

1) Gi¸o viªn ®Æt ra tríc häc sinh mét lo¹t bµi

to¸n nhËn thøc cã chøa ®ùng m©u thuÉn gi÷a çi ®·

biÕt > < çi cha biÕt, çi cÇn ph¶i t×m. Bµi to¸n

nµy gäi lµ bµi to¸n nªu vÊn ®Ò.

VÊn ®Ò : Dïng ®Ó chØ nhiÖm vô nhËn thøc trong

häc tËp mµ häc sinh cÇn ®¹t ®îc. NÕu chØ b»ng nh÷ng

tri thøc, kinh nghiÖm ®· cã hoÆc b»ng hµnh ®éng theo

mÉu th× häc sinh cha thÓ ®¹t ®îc nhiÖm vô nhËn thøc

186

nµy mµ ph¶i cã thªm sù suy nghÜ vµ hµnh ®éng s¸ng

t¹o míi gi¶i quyÕt ®îc nhiÖm vô. Qua ®ã, häc sinh

tiÕp thu ®îc kiÕn thøc, ph¬ng ph¸p hµnh ®éng míi.

Çc vÊn ®Ò ®îc biÓu thÞ b»ng hÖ thèng nh÷ng mÖnh

®Ò, c©u hái hoÆc yªu cÇu hµnh ®éng tho¶ m·n ®iÒu

kiÖn lµ häc sinh cha gi¶i quyÕt ®îc ngay, nhng víi

sù nç lùc võa søc cña çc em, víi sù híng dÉn cña

thµy th× çc em sÏ tù gi¶i quyÕt ®îc. Nh vËy khi

gi¶i quyÕt vÊn ®Ò häc tËp, häc sinh sÏ gÆp khã kh¨n

ng¨n vÒ mÆt nhËn thøc. ChÝnh khã kh¨n nµy sÏ thóc

®Èy häc sinh ho¹t ®éng t×m tßi, s¸ng t¹o.

CÊu tróc cña bµi to¸n nªu vÊn ®Ò: Ph¶i lµ bµi

to¸n chøa ®ùng sù t×m tßi vÒ mÆt kh¸ch quan vµ chñ

quan víi ngêi gi¶i quyÕt. Sù t×m tßi nµy xuÊt ph¸t

tõ t×nh huèng quen thuéc, kh«ng cã ®¸p sè chuÈn bÞ

s½n, chøa ®ùng chíng ng¹i vÒ nhËn thøc, m©u thuÉn ®ã

ph¶i cÊu tróc l¹i mét çch s ph¹m.

2) T×nh huèng cã vÊn ®Ò: Häc sinh tiÕp nhËn m©u

thuÉn cña bµi to¸n vµ cã nhu cÇu bøc thiÕt muèn gi¶i

quyÕt bµi to¸n nhËn thøc ®ã.

Ngêi ta chØ b¾t ®Çu t duy khi cã nhu cÇu hiÓu

biÕt mét çi g× ®ã, t duy thêng xuÊt ph¸t tõ mét vÊn

®Ò hay mét c©u hái, tõ sù ng¹c nhiªn hay mét ®iÒu

tr¨n trë.

187

Lóc ®Çu m©u thuÉn nhËn thøc mang tÝnh kh¸ch

quan. Khi häc sinh tiÕp thu vµ ý thøc ®îc m©u thuÉn

®ã th× nã biÕn thµnh chñ quan vµ tån t¹i trong ý

nghÜ cña hä díi d¹ng vÊn ®Ò häc tËp. Muèn m©u thuÉn

kh¸ch quan biÕn thµnh chñ quan th× gi¸o viªn ph¶i tæ

chøc ®îc nh÷ng t×nh huèng ®Ó ®a chñ thÓ vµo mèi quan

hÖ gi÷a çi ®· biÕt vµ çi ph¶i ®¹t tíi. §ã lµ viÖc

®Æt häc sinh vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò.

T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ t×nh huèng mµ m©u thuÉn

kh¸ch quan cña nhiÖm vô nhËn thøc ®îc häc sinh tiÕp

nhËn nh mét vÊn ®Ò häc tËp mµ hä cÇn ph¶i gi¶i quyÕt

vµ cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc víi sù nç lùc hîp víi kh¶

n¨ng cña hä. KÕt qu¶ lµ häc sinh ®¹t ®îc kiÕn thøc

míi hoÆc ph¬ng ph¸p hµnh ®éng míi. Nh vËy t×nh huèng

cã vÊn ®Ò lµ mét khã kh¨n vÒ lý luËn hoÆc thùc tiÔn

mµ chñ thÓ thÊy cÇn thiÕt vµ cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt

®îc nhng kh«ng ph¶i ngay lËp tøc nhê kiÕn thøc vµ

kinh nghiÖm s½n cã mµ ph¶i tr¶i qua qu¸ tr×nh t duy

tÝch cùc míi gi¶i quyÕt ®îc.

T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ ®iÓm khëi ®Çu cña t duy

vµ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong d¹y häc nªu

vÊn ®Ò. U.TrerenchÐp viÕt: "D¹y häc nªu vÊn ®Ò kh«ng ph¶i

lµ çi g× kh¸c mµ lµ sù vËn ®éng cña t×nh huèng cã vÊn ®Ò".

Kh«ng ph¶i t×nh huèng häc tËp nµo còng trë thµnh

t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Mét t×nh huèng muèn trë thµnh

188

t×nh huèng cã vÊn ®Ò th× nã ph¶i tho¶ m·n çc ®iÒu

kiÖn sau:

Chøa ®ùng yÕu tè míi g©y ng¹c nhiªn, cuèn hót

häc sinh vµo vÊn ®Ò häc tËp : VÝ dô trong t×nh huèng

xuÊt hiÖn sù viÖc hoÆc hiÖn tîng kü thuËt míi g©y sù

chó ý, muèn t×m hiÓu, gi¶i thÝch sù vËt, hiÖn tîng

cña häc sinh.

Chøa ®ùng m©u thuÉn nhËn thøc : Nh÷ng kiÕn thøc,

kü n¨ng kü x¶o cò cña häc sinh kh«ng thÓ gi¶i thÝch

®îc sù vËt, hiÖn tîng míi trong t×nh huèng khiÕn cho

hä b¨n kho¨n, tr¨n trë, khã kh¨n nµy thóc ®Èy hä

ph¶i t duy ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.

M©u thuÉn nhËn thøc trong t×nh huèng kh«ng qu¸

khã, qu¸ xa l¹ hoÆc kh«ng qu¸ dÔ ®èi víi häc sinh,

tøc lµ ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é cña hä, g©y cho hä

niÒm tin cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò. CÇn lµm cho

häc sinh thÊy râ nh÷ng kiÕn thøc, kü n¨ng ®· cã ®Òu

liªn quan ®Õn vÊn ®Ò ®Æt ra vµ nªu tÝch cùc suy nghÜ

sÏ gi¶i quyÕt ®îc vÊn ®Ò.

Mét sè d¹ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò

Ngêi ta ph©n biÖt mét sè d¹ng cña t×nh huèng cã

vÊn ®Ò theo tÝnh chÊt cña m©u thu·n xuÊt hiÖn, tõ ®ã

®ßi hái çch gi¶i quyÕt kh¸c nhau vÒ mÆt ph¬ng ph¸p.

Sau ®©y lµ mét sè d¹ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò:

189

T×nh huèng ®ét biÕn: §îc t¹o ra b»ng çch cung

cÊp nh÷ng sù kiÖn, hiÖn tîng kh«ng thÓ gi¶i quyÕt

®îc b»ng nh÷ng tri thøc, kü n¨ng, kü x¶o s½n cã.

T×nh huèng bÊt ngê: T×nh huèng nµy xuÊt hiÖn khi

gÆp nh÷ng hiÖn tîng kü thuËt bÊt thêng kh«ng ngê

l¹i cã thÓ x¶y ra nh thÕ. Çch gi¶i quyÕt lµ lµm

s¸ng tá nguyªn nh©n khoa häc cña hiÖn tîng.

T×nh huèng lùa chän : Lµ t×nh huèng mµ häc sinhph¶i ®øng tríc mét sù lùa chän rÊt khã kh¨n gi÷a haihay nhiÒu ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt. Ph¬ng ¸n nµo còng cãlý nhng ®ång thêi còng chøa nhîc ®iÓm c¬ b¶n. V× vËyph¶i lùa chän ph¬ng ¸n duy nhÊt mµ b¶n th©n cho lµhîp lý trªn c¬ së ph©n tÝch vµ so s¸nh çc ph¬ng ¸n.

T×nh huèng nghÞch lý: Lµ t×nh huèng cã vÊn ®Òmíi tho¹t nh×n dêng nh v« lý, kh«ng hîp víi quyluËt, lý thuyÕt ®· thõa nhËn. T×nh huèng nµy ®îc t¹ora b»ng çch giíi thiÖu çc hiÖn tîng kü thuËt tr¸ivíi quan ®iÓm th«ng thêng, víi kinh nghiÖm ç nh©ncña häc sinh. VÝ dô : T¹i sao trôc thÐp cµng to th× cµng dÔ gÉy?

- Trªn c¬ së t¹o dùng çc t×nh huèng nhËn thøc,gi¸o viªn dÉn d¾t häc sinh t×m çch gi¶i quyÕt bµito¸n nhËn thøc

c)Çc møc ®é cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò

Trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò, t×nh huèng cã vÊn ®Òdo gi¸o viªn t¹o ra ®Ó cuèn hót häc sinh vµo viÖcgi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò ®ã díi sù híng dÉn cña m×nh.

190

C¨n cø vµo kh¶ n¨ng tham gia cña häc sinh nhiÒu hayÝt vµo qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò,ngêi ta ph©n biÖt 3 møc ®é trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò.§ã lµ çc møc ®é: tr×nh bµy nªu vÊn ®Ò, t×m tßi métphÇn vµ nghiªn cøu.

- Tr×nh bµy nªu vÊn ®Ò§©y lµ møc ®é thÊp nhÊt cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò.

Møc ®é nµy ®ßi hái gi¸o viªn thùc hiÖn toµn bé quitr×nh cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò. Häc sinh ®îc th«ng b¸oqu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chø kh«ng ph¶i tù lùcgi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Ch¼ng h¹n gi¸o viªn ®a ra çct×nh huèng cã vÊn ®Ò, ph¸t biÓu vÊn ®Ò díi d¹ng m©uthuÉn nhËn thøc råi tù ®Ò ra çc ph¬ng ¸n gi¶iquyÕt, ph©n tÝch lùa chän ph¬ng ¸n tèt nhÊt, ®Ò xuÊtgi¶ thuyÕt, chøng minh hoÆc b¸c bá gi¶ thuyÕt b»ngsuy luËn hay thùc nghiÖm råi kÕt luËn vÊn ®Ò. Trongph¬ng ph¸p tr×nh bµy nªu vÊn ®Ò, gi¸o viªn kh«ngnh÷ng th«ng b¸o kÕt luËn khoa häc mµ cßn v¹ch ra con®êng ph¸t hiÖn ra çc kÕt luËn ®ã. Do vËy cã søccuèn hót HS trong häc tËp còng nh t×m tßi trong khoahäc.

- T×m tßi mét phÇn

C¶ GV vµ häc sinh céng t¸c ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.Díi sù chØ ®¹o cña GV, häc sinh ®îc l«i cuèn vµoviÖc t×m tßi, nghiªn cøu, tù lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ënh÷ng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña qu¸ tr×nh lÜnh héi trithøc. Trong ph¬ng ph¸p t×m tßi mét phÇn, gi¸o viªn

191

gi÷ vai trß tr×nh tri thøc cã hÖ thèng, nhng trongqu¸ tr×nh ®ã, gi¸o viªn thØnh tho¶ng ®Æt ra çc vÊn®Ò ®Ó häc sinh suy nghÜ vµ tù lùc gi¶i quyÕt buécçc em ph¶i t duy tÝch cùc nh ph©n tÝch hiÖn tîng,so s¸nh, ph¸t hiÖn çc mèi quan hÖ nh©n qu¶, tù nªugi¶ thuyÕt råi chøng minh hay b¸c bá... tøc lµ ph¶ithùc hiÖn çc ph¸n ®o¸n.

- Nghiªn cøu trong häc tËp§©y lµ møc ®é cao trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò. ë

®©y häc sinh tù lùc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò ®· nªu ra.Tù v¹ch kÕ ho¹ch t×m tßi, x©y dùng vµ kiÓm chøng gi¶thuyÕt còng nh quan s¸t, ph©n tÝch hiÖn tîng, kh¸iqu¸t ho¸, rót ra kÕt luËn ... cßn vai trß híng dÉncña gi¸o viªn cã tÝnh gi¸n tiÕp.

d)Çc giai ®o¹n d¹y häc nªu vÊn ®Ò: Gåm 10 bíc sau:

192

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

NÕu

sai

§óng

§ a ng êi häc vµo tr¹ng th¸i cã b¨n

kho¨n, th¾c m¾c ...?§ îc gi¸o viªn biÕn ®æi thµnh THCV§

hoÆc BTCV§

H íng dÉn ng êi häc t×m ra çc mèi

liªn hÖ, quan hÖNªu çc ph ¬ng ¸n gi¶i quyÕt

Lùa chän çc ph ¬ng ¸n

KiÓm chøng

TiÕn hµnh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò

Tr×nh bµy kÕt qu¶ gi¶i quyÕt

DuyÖt l¹i kÕt qu¶

KÕt luËn cuèi cïng rót ra §ã lµ tri thøc ng êi häc lÜnh héi b»ng ph ¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò

H×nh 3.6 S¬ ®å ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò

e)VÝ dô vËn dông

X©y dùng t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong mét bµi häc

Bµi: M¸y biÕn thÕ

GV nªu t×nh huèng: Ngêi ®Çu tiªn tæ chøc cung

cÊp ®iÖn n¨ng nh mét d¹ng hµng ho¸ lµ nhµ ph¸t minh

lõng danh Thomas Edison, ngêi Mü nhÊt ®Þnh sö dông

®iÖn mét chiÒu tõ trung t©m tíi ngêi mua ®iÖn. «ng

kh«ng thÓ më réng ph¹m vi ho¹t ®éng cña trung t©m

ph¸t ®iÖn v× m¸y ph¸t mét chiÒu cña «ng n©ng ®iÖn ¸p

lªn 200V lµ ®· gÆp ph¶i khã kh¨n ®Æc biÖt lµ sù mau

mßn cña chæi gãp ®iÖn.

Lµm thÕ nµo ®Ó truyÒn ®iÖn ®i xa hµng 100km, 1000km?

Nhê chuyÓn sang sö dông ®iÖn xoay chiÒu vµ víi

nh÷ng m¸y biÕn thÕ ban ®Çu (dïng ®Ó n©ng hiÖu ®iÖn

thÕ cña dßng ®iÖn) çc nhµ kü thuËt (Ousaguin,

193

KÕt luËn cuèi cïng rót ra §ã lµ tri thøc ng êi häc lÜnh héi b»ng ph ¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò

Dobrovonski, Marcel DÐpre vµ Tesla) ®· hoµn thµnh ®-

îc viÖc chuyÓn ®iÖn n¨ng ®i xa hµng tr¨m km. Ngêi ta

gäi ®ã lµ chiÕn th¾ng cña kho¶ng çch cña kü thuËt

®iÖn.

Gv viÕt ®Ò bµi vµ tiÓu môc thø nhÊt:

Mét: T¹i sao ®Ó chuyÓn t¶i ®iÖn n¨ng ®i xa cÇn

n©ng hiÖu ®iÖn thÕ cña dßng ®iÖn n©ng cao?

Gi¶ sö truyÒn t¶i ®i mét c«ng suÊt: P= U.I

Trªn ®êng d©y t¶i ®iÖn lu«n hao phÝ mét phÇn ®iÖn

n¨ng do hiÖu øng Joule-Lenz

P= I2.R=P2.

Lµm thÕ nµo ®Ó P lµ nhá nhÊt?

H (hoÆc G gîi ý): Gi¶m R hoÆc t¨ngU

NÕu gi¶m R th× R=. l /S mµ l kh«ng gi¶m ==> t¨ng S

==> t¨ng khèi lîng d©y dÉn

NÕu t¨ng U ==> sö dông dßng ®iÖn xoay chiÒu th× b»ng

çch g× ®Ó t¨ng U.

§Õn ®©y xuÊt hiÖn néi dung hai.

Hai: M¸y biÕn thÕ. G vÏ s¬ ®å cuén s¬ cÊp vµ ®Æt

c©u hái: Muèn cã hiÖu ®iÖn thÕ lín h¬n ë cuén thø

cÊp th× ph¶i lµm b»ng çch g× ®Ó tõ ®ã h×nh thµnh

gi¶ thuyÕt vÒ sè vßng d©y kh¸c nhau ë cuén d©y trong

m¸y biÕn thÕ. H chøng minh gi¶ thuyÕt ®· nªu ra.

§Õn ®©y, t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®îc gi¶i quyÕt. Bµi

194

R U2

häc ®îc tiÕp tôc víi çc phÇn tr×nh bµy vÒ çc c«ng

thøc tÝnh mèi t¬ng quan gi÷a suÊt ®iÖn ®éng víi vßng

d©y, gi÷a hiÖu ®iÖn thÕ vµ cêng ®é dßng ®iÖn.

f)¦u nhîc ®iÓm cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò

- ¦u ®iÓm

Lµ mét ph¬ng ph¸p d¹y häc tiªn tiÕn mang l¹i

chÊt lîng ®µo t¹o cao : Lµm cho häc sinh n¾m kiÕn

thøc v÷ng ch¾c, n¾m ®îc ph¬ng ph¸p tù thu nhËn kiÕn

thøc.

T¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh ph¸t huy ®îc tÝnh ®éc

lËp, chñ ®éng còng nh ph¸t huy t duy s¸ng t¹o, kü

n¨ng t×m tßi, ph¸t triÓn trÝ th«ng minh, s¸ng t¹o.

G¾n liÒn lý thuyÕt víi thùc tiÔn, d¹y cho häc

sinh vËn dông kiÕn thøc vµo hoµn c¶nh míi mét çch

s¸ng t¹o.

Båi dìng cho häc sinh nh÷ng phÈm chÊt vµ t¸c

phong cña ngêi lµm khoa häc.

- Nhîc ®iÓm

ViÖc chuÈn bÞ bµi gi¶ng ®ßi hái nhiÒu thêi gian,

nhiÒu c«ng søc. Gi¸o viªn ph¶i cã tr×nh ®é v÷ng

vµng, häc sinh ph¶i cã tr×nh ®é t¬ng ®èi ®ång ®Òu vµ

t¬ng ®èi kh¸ th× viÖc vËn dông PPDH nªu vÊn ®Ò míi

cã hiÖu qu¶.

195

Kh«ng ph¶i mäi bµi häc ®Òu cã thÓ ¸p dông PPDH

nªu vÊn ®Ò ®Ó v× néi dung kiÕn thøc còng nh møc ®é

phøc t¹p cña ph¬ng ph¸p.

3) Ph¬ng ph¸p d¹y häc nhãm nhá

Ph¬ng ph¸p d¹y häc theo nhãm lµ ph¬ng ph¸p tæ

chøc híng dÉn cho häc viªn cïng nhau tham gia vµo

ho¹t ®éng trao ®æi, th¶o luËn gi¶i quyÕt çc nhiÖm

vô chung ®ång thêi gi¸o viªn lµ ngêi cè vÊn, ®¶m b¶o

ho¹t ®éng cña nhãm ®i ®óng híng ®¹t môc tiªu ®Ò ra.

VÒ môc tiªu: Lµm viÖc theo nhãm t¹o ®iÒu kiÖn

ph¸t triÓn quan hÖ x· giao gi÷a çc häc viªn víi

nhau. Hä cïng trao ®æi, tranh luËn gãp phÇn ph¸t

triÓn kü n¨ng giao tiÕp nh nghe, nãi, tranh luËn.

Lµm viÖc theo nhãm cã lîi Ých cho viÖc ph¸t triÓn kü

n¨ng trÝ tuÖ nh suy luËn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Lµm

viÖc theo nhãm, häc viªn sÏ chia sÎ kinh nghiÖm,

cïng nhau x©y dùng kiÕn thøc míi. Qua trao ®æi,

tranh luËn, mçi ngêi ®Òu nhËn râ tr×nh ®é hiÓu biÕt

cña m×nh. Giê häc sÏ lµ qu¸ tr×nh chñ ®éng chiÕm

lÜnh kiÕn thøc, kh«ng ph¶i lµ thô ®éng tiÕp thu tõ

gi¸o viªn.

Néi dung:

- X©y dùng bµi tËp nhãm: Bµi tËp ph¶i phï hîp

víi tr×nh ®é, kinh nghiÖm cña häc viªn, nhiÒu ý

kiÕn vµ kinh nghiÖm cã thÓ ®ãng gãp cho kÕt qu¶

196

chung, bµi tËp cÇn chøa ®ùng tÝnh khÝch lÖ. Bµi tËp

ph¶i râ rµng vÒ thêi gian thùc hiÖn vµ çch thøc b¸o

ço kÕt qu¶ ho¹t ®éng nhãm (10 – 15 phót)

- Chia nhãm:

Sè nhãm, ph¬ng thøc thµnh lËp nhãm, sè lîng

thµnh viªn nhãm (3-7 ngêi), nhiÖm vô cña nhãm, vÞ

trÝ ho¹t ®éng vµ çc nguån lùc cÇn thiÕt ®Ó hoµn

thµnh nhiÖm vô.

Vai trß cña gi¸o viªn: T¹o ra bÇu kh«ng khÝ lµm viÖc

tÝch cùc; Quan s¸t, hç trî çc nhãm, thay ®æi linh

ho¹t çc h×nh thøc ho¹t ®éng nhãm; theo dâi tiÕn ®é

ho¹t ®éng nhãm, ®iÒu chØnh thêi gian nÕu thÊy cÇn

thiÕt; khi cã sù tranh luËn cña çc häc viªn gi¸o

viªn nªn gi÷ vai trß cè vÊn t×m híng gi¶ quyÕt.

- Çc ho¹t ®éng d¹y häc:

Më bµi, chia nhãm, häc viªn th¶o luËn nhãm, tr×nh

bµy kÕt qu¶ trao ®æi tríc líp, trao ®æi kinh nghiÖm,

kÕt luËn ®Ó nèi víi néi dung bµi häc.

3.6.3. VËn dông çc ph¬ng ph¸p d¹y häc

3.6.3.1. Çc c¨n cø lùa chän çc PPDH

Çc c¨n cø lùa chän:

1)C¨n cø vµo u nhîc ®iÓm cña tõng PPDH

2)C¨n cø vµo kh¶ n¨ng cña gi¸o viªn

3)C¨n cø vµo néi dung d¹y häc

4)C¨n cø vµo c¬ së vËt chÊt cña nhµ trêng

197

3.6.3.2. T¨ng cêng ho¹t ®éng cña häc sinh

TÝnh cÊp thiÕt: Dùa theo quan ®iÓm triÕt häc

biÖn chøng: Tån t¹i vËt chÊt cã tríc, tinh thÇn ý

thøc t tëng cã sau nªn ®Ó lÜnh héi kh¸i niÖm, häc

sinh cÇn cã nh÷ng ho¹t ®éng häc tËp phï hîp t¸c ®éng

vµo ®èi tîng häc ®Ó chuyÓn h×nh thøc tån t¹i cña

kh¸i niÖm tõ d¹ng bªn ngoµi vµo thµnh h×nh thøc tån

t¹i bªn trong. Ngêi ta gäi ®ã lµ sù nhËp t©m kh¸i

niÖm. Sau ®ã cÇn xuÊt t©m kh¸i niÖm ®Ó vËn dông. VÝ

dô: øng víi h×nh thøc tån t¹i vËt chÊt cña kh¸i niÖm

cÇn cã nh÷ng hµnh ®éng vËt chÊt. øng víi h×nh thøc

tån t¹i quy íc cña kh¸i niÖm cÇn cã nh÷ng hµnh ®éng

trªn s¬ ®å b¶n vÏ vv. øng víi h×nh thøc tån t¹i ng«n

ng÷ cña kh¸i niÖm cÇn cã nh÷ng hµnh ®éng ng«n ng÷...

nhê vËy häc sinh hiÓu s©u kh¸i niÖm vµ vËn dông nh»m

h×nh thµnh çc kü n¨ng nghÒ nghiÖp.

Theo quan ®iÓm d¹y häc lÊy ho¹t ®éng häc lµm

trung t©m, gi¸o viªn lµ ngêi thiÕt kÕ, tæ chøc ho¹t

®éng nhËn thøc cña häc sinh, t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn

tèt nhÊt ®Ó häc sinh tù m×nh t×m tßi, ph¸t hiÖn ra

tri thøc cÇn lÜnh héi. Trong qu¸ tr×nh luyÖn tËp

h×nh thµnh kü n¨ng nghÒ nghiÖp, gi¸o viªn gi÷ vai

trß híng dÉn ®Ó häc sinh thùc hiÖn çc bíc trong quy

tr×nh, qua ®ã mµ rÌn kü n¨ng nghÒ cña m×nh. ChÝnh v×

198

vËy, cÇn t¨ng cêng ho¹t ®éng cña häc sinh trong qu¸

tr×nh d¹y häc.

Çc ph¬ng híng t¨ng cêng: VËn dông çc ph¬ng

ph¸p d¹y häc cã kh¶ n¨ng t¹o ra ®iÒu kiÖn cho häc

sinh ho¹t ®éng; Sö dông ph¬ng tiÖn vµ thiÕt bÞ d¹y

häc; øng dông c«ng nghÖ th«ng tin vµo qu¸ tr×nh ®µo

t¹o; Hoµn thiÖn gi¸o tr×nh vµ ®Ò c¬ng bµi gi¶ng lµm

c¬ së cho viÖc tù häc, tù nghiªn cøu cña häc sinh.

3.6.3.3. G¾n liÒn víi sö dông ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc

Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ lo¹i tri thøc ®Æc biÖt -

®îc gäi lµ tri thøc c«ng cô ®èi víi ngêi gi¸o viªn

trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Ph¬ng ph¸p nãi chung vµ ph-

¬ng ph¸p d¹y häc nãi riªng lµ mét ph¹m trï then chèt

trong bÊt kú ho¹t ®éng nµo cña con ngêi nÕu kh«ng

muèn nãi lµ tÊt c¶. Ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc hiÓu lµ

ph¬ng thøc vµ çch thøc sö dông ph¬ng tiÖn nh»m ®¹t

tíi môc tiªu d¹y häc. Sö dông PPDH lµ g¾n liÒn víi

sö dông ph¬ng tiÖn d¹y häc.

Ph¬ng tiÖn d¹y häc ®îc hiÓu lµ c«ng cô cña ho¹t

®éng d¹y vµ ho¹t ®éng häc, gióp cho ngêi d¹y vµ ngêi

häc t¸c ®éng tíi ®èi tîng nghiªn cøu nh»m t¹o ra sù

ph¸t triÓn phÈm chÊt nh©n çch cña ngêi häc. Trong

cÊu tróc cña t duy kü thuËt cã ba thµnh phÇn c¬ b¶n

lµ kh¸i niÖm – h×nh tîng – vµ thùc hµnh - ba thµnh phÇn nµy

cã vai trß ngang nhau vµ cã mèi liªn hÖ logic víi

199

nhau. Trong mèi liªn hÖ ®ã, ph¬ng tiÖn d¹y häc ®ãng

vai trß vËt chÊt ho¸ kh¸i niÖm mµ gi¸o sinh cÇn lÜnh

héi, lµm c¬ së cho sù h×nh thµnh hµnh ®éng trÝ tuÖ

vµ rÌn luyÖn kü n¨ng nghÒ nghiÖp. Víi tam gi¸c

truyÒn thèng phÊn - b¶ng - miÖng sÏ rÊt khã kh¨n cho sù

lÜnh héi kh¸i niÖm kü thuËt vµ cµng kh«ng thÓ rÌn

luyÖn ®îc kü n¨ng nghÒ nghiÖp. V× vËy, viÖc ®æi míi

ph¬ng ph¸p bao giê còng g¾n liÒn víi viÖc sö dông

ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc.

3.7. KiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña HSSV

3.7.1. Kh¸i qu¸t vÒ kiÓm tra, ®¸nh gi¸

a) §Þnh nghÜa

KiÓm tra, ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng kh©u c¬

b¶n cña QTDH, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®îc hiÓu lµ:

- KiÓm tra lµ ph¬ng ph¸p thu thËp thêng xuyªn

th«ng tin vÒ qu¸ tr×nh häc tËp cña HSSV nh»m x¸c

®Þnh møc ®é môc tiªu ®¹t ®îc.

- §¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y häc lµ x¸c ®Þnh gi¸ trÞ

kh¸ch quan kÕt qu¶ häc tËp cña HSSV b»ng çch so

s¸nh nã víi mét chuÈn (cã thÓ lµ môc tiªu m«n häc

hay môc tiªu ®¬n vÞ kiÕn thøc, ®«i khi l¹i lµ b¶n

th©n HSSV nh lµ trêng hîp lªn líp hay lu ban) vµ g¸n

cho mét ®iÓm hoÆc mét lêi nhËn xÐt. §¸nh gi¸ lµ bíc

tiÕp theo cña kiÓm tra, kiÓm tra lµ cÇu nèi gi÷a d¹y

häc vµ ®¸nh gi¸; Kh«ng cã kiÓm tra nµo mµ kh«ng cã

200

®¸nh gi¸, ngîc l¹i kh«ng cã ®¸nh gi¸ nµo mµ kh«ng

dùa trªn kÕt qu¶ kiÓm tra. V× vËy trong lý luËn còng

nh trong thùc tiÔn, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ lu«n ®i

liÒn nhau vµ ®îc ®Ò cËp lµ mét vÊn ®Ò c¬ b¶n cña lý

luËn d¹y häc.

b) Môc ®Ých c¬ b¶n cña viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸

KiÓm tra, ®¸nh gi¸ sù n¾m v÷ng kiÕn thøc, kü

n¨ng cña HSSV.

KiÓm tra, sù ®¸nh gi¸ ®Ó thóc ®Èy ®éng c¬ häc

tËp cña HSSV.

KiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó ®iÒu chØnh viÖc d¹y.

KiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®Ó ph©n lo¹i vµ cÊp b»ng,

giÊy chøng nhËn.

Môc ®Ých kiÓm tra, ®¸nh gi¸ do môc tiªu d¹y häc

- gi¸o dôc chi phèi. Môc tiªu d¹y häc - gi¸o dôc lµ

c¬ së v÷ng ch¾c kh«ng nh÷ng gióp cho gi¸o viªn lùa

chän néi dung m«n häc, ph¬ng ph¸p d¹y häc mµ cßn

gióp gi¸o viªn lùa chän chÝnh x¸c çch thøc kiÓm

tra ®¸nh gi¸ ®Ó råi tõ ®ã, ngêi ta dùa vµo møc ®é

®¹t môc tiªu mµ ph©n lo¹i vµ xÕp h¹ng vµ cÊp giÊy

chøng nhËn.

c) Chøc n¨ng cña kiÓm tra, ®¸nh gi¸

Th«ng thêng kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ g¾n liÒn chÆt

chÏ víi nhau. Tuy vËy, kiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ cã

nh÷ng chøc n¨ng riªng trong QTDH. KiÓm tra cung cÊp

201

nh÷ng d÷ kiÖn, th«ng tin lµm c¬ së cho viÖc ®¸nh

gi¸.

+ Chøc n¨ng cña kiÓm tra

- Chøc n¨ng ph¸t hiÖn, ®iÒu chØnh

Th«ng qua viÖc kiÓm tra, gi¸o viªn n¾m ®îc chÊt

lîng häc tËp cña HSSV mét çch thêng xuyªn, kÞp

thêi nhê mèi liªn hÖ ngîc ngoµi t¬ng øng. Qua ®ã,

gi¸o viªn thÊy ®îc nh÷ng u ®iÓm, nhÊt lµ ph¸t hiÖn

®îc nh÷ng khuyÕt ®iÓm trong néi dung tri thøc tæ

chøc d¹y häc, tinh thÇn, th¸i ®é, ®éng c¬ häc

tËp.... ®Ó kÞp thêi ®iÒu chØnh lµm cho ho¹t ®éng ®ã

®îc tiÕn hµnh ®óng híng víi tèc ®é nhanh vµ ®¹t

hiÖu qu¶ cao. Nhê mèi liªn hÖ ngîc bªn trong, HSSV

cã thÓ tù ®¸nh gi¸ chÊt lîng häc tËp, tõ ®ã v¹ch ra

nh÷ng ph¬ng híng, nh÷ng çch thøc, biÖn ph¸p thùc

hiÖn nh»m c¶i tiÕn qu¸ tr×nh häc tËp, nghiªn cøu

m«n häc cña m×nh.

- Chøc n¨ng cñng cè tri thøc vµ ph¸t triÓn trÝ

tuÖ

Trong QTDH, kiÓm tra cã t¸c dông hÖ thèng ho¸,

lµm s©u s¾c kiÕn thøc hay lÊp hæng trong ho¹t ®éng

nhËn thøc vµ hµnh ®éng cho c¶ líp hoÆc cho tõng ç

nh©n HSSV.

KiÓm tra gióp HSSV t¨ng cêng cêng kh¶ n¨ng t¸i

hiÖn nhanh chãng, chÝnh x¸c, cã tÝnh s¸ng t¹o trong

202

t duy, nã gióp cho HSSV kh«ng nh÷ng ph¸t triÓn vÒ

trÝ nhí mµ cßn ph¸t triÓn tÝnh n¨ng ®éng, nh¹y bÐn

cña tri thøc khi gi¶i quyÕt nhiÖm vô cô thÓ. KiÓm

tra còng lµ mét nh©n tè kÝch thÝch HSSV häc tËp.

- Chøc n¨ng gi¸o dôc

Gi¸o viªn võa kiÓm tra kiÕn thøc, kü n¨ng, võa

t¸c ®éng gi¸o dôc ®Ó h×nh thµnh cho HSSV thãi quen

häc tËp vµ rÌn luyÖn mét çch cã hÖ thèng, ®a HSSV

vµo kû luËt, rÌn luyÖn, ý chÝ, ý thøc tæ chøc tèt,

biÕt chÊp hµnh vµ phôc tïng tõng bíc nh÷ng ®ßi hái

vÒ häc tËp vµ rÌn luyÖn ®¹o ®øc, phÈm chÊt nh©n

çch.

ViÖc kiÓm tra ®óng ®¾n, nghiªm tóc, kh¸ch quan

gióp cho HSSV n©ng cao høng thó trong häc tËp, cã

lßng tin vµo sù c«ng b»ng vµ sù cè g¾ng cña b¶n

th©n, ph¸t huy tinh thÇn, ý thøc tËp thÓ kiªn quyÕt

®Êu tranh chèng nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc trong häc

tËp.

Qua kiÓm tra, ®¸nh gi¸, mçi gi¸o viªn tù x¸c

®Þnh tr×nh ®é chuyªn m«n, n¨ng lùc s ph¹m, nh©n çch

vµ uy tÝn cña m×nh ®èi víi HSSV vµ toµn x· héi trong

sù nghiÖp gi¸o dôc - ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ, trªn c¬ së

®ã ®Ò ra gi¶i ph¸p rÌn luyÖn, phÊn ®Êu v¬n lªn..

- Chøc n¨ng qu¶n lý chÊt lîng d¹y häc – gi¸o dôc

203

KiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®¶m b¶o c«ng khai ho¸ kÕt qu¶

DH - GD tríc nhµ trêng, x· héi, gia ®×nh, ®ång thêi

n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña çc lùc lîng ®ã

tríc nhiÖm vô ®¶m b¶o chÊt lîng DH - GD theo yªu cÇu

cña x· héi.

Nh÷ng chøc n¨ng nµy cã mèi liªn quan mËt thiÕt

víi nhau. NÕu chóng ®îc thùc hiÖn tèt, ®iÒu ®ã sÏ lµ

c¬ së cho HSSV cñng cè vµ ph¸t triÓn trÝ tuÖ, còng

nh mang l¹i hiÖu qu¶ qu¶n lý chÊt lîng DH-GD cao

h¬n.

+ Çc chøc n¨ng cña ®¸nh gi¸

§¸nh gi¸ lµ qu¸ tr×nh thu thËp th«ng tin ®Ó cã

®îc nh÷ng ph¸n ®o¸n, x¸c ®Þnh vÒ mÆt sè lîng qu¸

tr×nh lÜnh héi kiÕn thøc, kü n¨ng trong häc tËp cña

HSSV ®Ó tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc ra nh÷ng quyÕt ®Þnh

cã liªn quan.

- Chøc n¨ng x¸c nhËn hay xÕp lo¹i

§©y lµ chøc n¨ng ®¸nh gi¸ tæng hîp. Khi thùc

hiÖn chøc n¨ng nµy cÇn x¸c ®Þnh râ môc tiªu cuèi

cïng mµ ta nh»m tíi. Môc tiªu nµy ph¶i cã ý nghÜa

®èi víi ç nh©n còng nh ®èi víi c¶ x· héi. Díi gãc

®é x· héi, chøc n¨ng tæng qu¸t cña hÖ thèng gi¸o dôc

lµ chuÈn bÞ cho thÕ hÖ trÎ bíc vµo cuéc sèng lao

®éng vµ nghÒ nghiÖp.

- Chøc n¨ng gi¸o dôc

204

Chøc n¨ng nµy gåm hai khu«n khæ:

1) §¸nh gi¸ lîi Ých HSSV thu nhËn ®îc tõ gi¸o

dôc cña nhµ trêng; HSSV ®¹t môc tiªu ®Õn chõng mùc

nµo? ®¹t ®îc nh÷ng tiÕn bé g×? gÆp khã kh¨n g×?

2) §¸nh gi¸ b¶n th©n c«ng viÖc d¹y häc cña gi¸o

viªn (th«ng qua kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ HSSV): Ph¬ng ph¸p,

kü thuËt d¹y häc cña gi¸o viªn nh thÕ nµo? cã cÇn

ph¶i ®iÒu chØnh cho phï hîp víi tr×nh ®é HSSV? Song

trong thùc tÕ chøc n¨ng nµy Ýt ®îc khai th¸c vµ

thiÕu sãt bao giê còng thuéc vÒ HSSV. Gi¸o viªn th-

êng than phiÒn chÊt lîng häc tËp gi¶m sót.

- Chøc n¨ng thÓ chÕ

Chøc n¨ng nµy thÓ hiÖn thÓ hiÖn thÓ chÕ vÒ quyÒn

h¹n cña nhµ trêng: Quy ®Þnh trËt tù vµ duy tr× trËt

tù trong nhµ trêng, qu¶n lý gi¸o viªn. Chøc n¨ng thÓ

chÕ vît ra khái ph¹m vi líp häc, ®iÓm sè cña HSSV ®-

îc b¸o ço lªn çc cÊp qu¶n lý, th«ng b¸o víi cha mÑ

HSSV.

d) Çc nguyªn t¾c kiÓm tra, ®¸nh gi¸

+ Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan vµ tÝnh

chÝnh x¸c

TÝnh kh¸ch quan cña kiÓm tra thÓ hiÖn ë chç kiÓm

tra ph¶i lµm béc lé tÝnh trung thùc kÕt qu¶ lÜnh héi

kiÕn thøc cña HSSV. TÝnh kh¸ch quan cña ®¸nh gi¸

205

ph¶i phï hîp víi kÕt qu¶ lÜnh héi kiÕn thøc cña HSSV

®· ®îc béc lé ra ®ã.

KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ ph¶i ph¶n ¸nh ®óng thùc

chÊt møc ®é tiÕp thu kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cña

HSSV, ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ nh÷ng tiÕn bé vµ nh÷ng thiÕu

sãt c¬ b¶n, nh÷ng nguyªn nh©n cña chóng, x¸c ®Þnh

®óng híng tiÕn bé cña tõng HSSV.

+ Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh thêng xuyªn vµ hÖ

thèng

VÒ mÆt lý luËn còng nh thùc tiÔn nguyªn t¾c ®¶m

b¶o tÝnh thêng xuyªn vµ hÖ thèng trong qu¸ tr×nh

kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña HSSV cã ý

nghÜa quan träng ®Æc biÖt, tiÕn hµnh ®¸nh gi¸ cã hÖ

thèng ®Ó x¸c ®Þnh ph¹m vi ®¹t ®îc cña çc môc tiªu

®· ®Ò ra, gióp gi¸o viªn biÕt ®îc HSSV n¾m tri thøc

®Õn møc ®é nµo, gÆp nh÷ng khã kh¨n g×, tÝnh chÊt cña

nh÷ng khã kh¨n Êy nh thÕ nµo. Thêng xuyªn kiÓm tra

tiÕn bé cña HSSV trong viÖc tiÕp thu néi dung häc

tËp lµ ®iÒu ®iÖn ®Ó x©y dùng cho HSSV thãi quen c«ng

t¸c ®éc lËp, cã hÖ thèng, h×nh thµnh mét lo¹t çc

phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ ý chÝ nh: TÝnh kiªn tr×, tÝnh

cã tæ chøc... §©y lµ mét trong nh÷ng kh©u quan träng

quyÕt ®Þnh kÕt qu¶ häc tËp cña HSSV.

+ KiÓm tra, ®¸nh ph¶i ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi cã

hiÖu lùc

206

Chøc n¨ng d¹y häc cña çc bµi kiÓm tra thÓ hiÖn

chñ yÕu khi ph©n tÝch vµ b×nh luËn nh÷ng sai sãt

khi chÊm xong. Sau mçi lÇn kiÓm tra xong, gi¸o viªn

cÇn ®¸nh gi¸, nhËn xÐt vµ cho ®iÓm ngay, kÞp thêi

tr¶ bµi vµ tr¶ lêi, chØ dÉn cho HSSV bæ sung, söa

ch÷a ®Ó tiÕp thu phÇn sau ®îc tèt h¬n.

+ Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh ph¸t triÓn

Trong QTDH, ho¹t ®éng häc tËp cu¶ HSSV lu«n lu«n

vËn ®éng vµ ph¸t triÓn theo chiÒu híng ®i lªn. Khi

kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cÇn cã çi nh×n

kh¸i qu¸t, x¸c ®Þnh yªu cÇu tõ thÊp ®Õn cao t¬ng

øng víi tõng giai ®o¹n, tõng bíc ph¸t triÓn cña tõng

HSSV trong nh÷ng lÇn kh¸c nhau, trªn c¬ së ®ã cã

tÝnh ®Õn kÕt qu¶ ®¹t ®îc cña tõng bíc, tõng giai

®o¹n vµ tõng thêi ®iÓm ®ã. §Ó kiÓm tra, ®¸nh gi¸ cã

t¸c dông gi¸o dôc ë møc ®é cao, bªn c¹nh viÖc ®¶m

tÝnh kh¸ch quan cao, tuú trêng hîp cô thÓ, gi¸o viªn

cÇn cho ®iÓm sao cho khÝch lÖ ®îc HSSV, kÝch thÝch

ho¹t ®éng nhËn thøc cña hä, ®Ó tù hä v¬n lªn trong

çc t×nh huèng míi.

+ KiÓm tra, ®¸nh gi¸ ph¶i ®¶m b¶o tÝnh võa søc,

phï hîp víi ®èi tîng

Trong qu¸ tr×nh kiÓm tra, ®¸nh gi¸ GV cÇn x¸c

®Þnh ®îc môc ®Ých, néi dung, ph¬ng ph¸p h×nh thøc

kiÓm tra ph©n ho¸, phï hîp víi nhiÖm vô häc tËp,

207

yªu cÇu ph¸t triÓn nhËn thøc cña c¶ líp vµ cña tõng

HSSV, nh»m ®¶m b¶o cho tõng HSSV cã thÓ tr¶ lêi ë

møc tèi ®a so víi kh¶ n¨ng cña m×nh. Kh«ng nªn kiÓm

tra tÊt c¶ HSSV theo cïng mét çch nh nhau v× bao

giê còng cã sù kh«ng ®ång ®Òu trong nhËn thøc cña

çc HSSV trong cïng mét líp.

Nguyªn t¾c tÝnh võa søc lµ mét nguyªn t¾c gióp

HSSV t¹o lËp ®îc lßng tin vµo chÝnh b¶n th©n, lµ

®iÒu kiÖn ®Ó hä v¬n lªn tiÕp tôc trªn con ®êng lÜnh

héi kiÕn thøc, kü n¨ng.

+ Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh toµn diÖn

ViÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp kh«ng

nh÷ng ph¶i ®îc tiÕn hµnh toµn diÖn vÒ sè lîng vµ

chÊt lîng møc ®é n¾m tri thøc, kü n¨ng cña HSSV mµ

cßn cÇn ph¶i chó ý ®Õn çc mÆt cã liªn quan ®Õn nã,

®Æc biÖt lµ th¸i ®é, mét lÜnh vùc rÊt quan träng nh-

ng còng l¹i rÊt khã ®¸nh gi¸. ViÖc kiÓm tra, ®¸nh

gi¸ ph¶i ®îc tiÕn hµnh mét çch toµn diÖn cÇn ®æi c¶

vÒ néi dung vµ ph¬ng ph¸p tæ chøc, thãi quen, th¸i

®é häc tËp ë trªn líp, ngoµi giê lªn líp, ngoµi nhµ

trêng.

+ Nguyªn t¾c ®¶m b¶o tÝnh gi¸o dôc

NÕu kiÓm tra, ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c, kh¸ch quan vµ

®óng th× HSSV c«ng nhËn, hµi lßng phÊn khëi tù tin,

v¬n lªn ®¹t kÕt qu¶ ngµy cµng cao, ph¸t huy tÝnh tù

208

gi¸c tÝch cùc, ®éc lËp, s¸ng t¹o trong QTDH. Trong

trêng hîp ngîc l¹i sÏ cã t¸c ®éng tiªu cùc tíi ®èi

tîng HSSV.

§¸nh gi¸ cÇn ®¶m b¶o:

1) Lµ mét viÖc lµm ®Ó c«ng nhËn thµnh tÝch cña

HSSV

2) N©ng cao tinh thÇn häc tËp vµ nÈy sinh ý chÝ

v¬n lªn ®¹t kÕt qu¶ ngµy cµng cao h¬n n÷a, kh¾c phôc

t tëng (trung b×nh chñ nghÜa), t tëng ®èi phã kiÓm

tra, ®¸nh gi¸ vµ hµnh ®éng sai tr¸i khi lµm bµi.

3) Lµm cho HSSV cñng cè lßng tin vµo søc lùc vµ

kh¶ n¨ng cña m×nh, ph¸t huy tÝnh ®éc s¸ng t¹o,

tr¸nh t×nh tr¹ng tù kiªu, chñ quan. Lµm t¨ng cêng

mèi quan hÖ gi¸o viªn - HSSV

Tr¸nh mäi ®¸nh gi¸ kh«ng cã t¸c dông gi¸o dôc nh :

1) §¸nh gi¸ theo ý nghÜ chñ quan cña gi¸o viªn,

thiÕu c«ng b»ng do c¶m t×nh, thiªn vÞ, nÓ nang hay

trï dËp ...g©y d luËn kh«ng tèt cho HSSV.

2) §¸nh gi¸ qu¸ kh¾t khe, qu¸ chÆt chÏ hay qu¸

láng ®Òu lµm k×m h·m tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c cña

HSSV.

3) Th¸i ®é cña ngêi ®¸nh gi¸ qu¸ gay g¾t hoÆc

c¨ng th¼ng .....

e) ý nghÜa cña kiÓm tra, ®¸nh gi¸

209

+ §èi víi HSSV: KiÓm tra vµ ®¸nh gi¸ cã t¸c dông

hÖ thèng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸ vµ hiÓu s©u réng nh÷ng

®iÒu ®· häc, ph¸t triÓn n¨ng lùc nhËn thøc, rÌn

luyÖn trÝ nhí. Cñng cè l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· tiÕp

thu.N©ng cao tÝnh tù gi¸c vµ tÝnh tÝch cùc trong häc

tËp

+ §èi víi gi¸o viªn

KiÓm tra ®¸nh gi¸ gióp gi¸o viªn:

1) HiÓu râ qu¸ tr×nh d¹y häc, tõ ®ã ®iÒu chØnh

vµ hoµn tiÖn viÖc tæ chøc QTDH.

2) C¶i tiÕn çc h×nh thøc tæ chøc vµ ph¬ng ph¸p

d¹y häc nh»m ®¹t chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cao h¬n n÷a.

3) HiÓu râ tr×nh ®é cña HSSV trong líp, tõ ®ã ®Ò

ra kÕ ho¹ch båi dìng HSSV giái, phô ®¹o HSSV yÕu

kÐm.

+ §èi víi çn bé qu¶n lý

Qua kiÓm tra, ®¸nh gi¸ mµ çn bé qu¶n lý cã ®îc

th«ng tin cô thÓ vÒ t×nh h×nh gi¶ng d¹y, häc tËp

cña gi¸o viªn vµ HSSV, nhê ®ã mµ cã thÓ ®Ò ra ®îc

nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp nh»m n©ng cao chÊt lîng

day vµ häc trong nhµ trêng.

g) Çc h×nh thøc kiÓm tra, ®¸nh gi¸

+ KiÓm tra, ®¸nh gi¸ h×nh thµnh

KiÓm tra, ®¸nh gi¸ sù h×nh thµnh lµ h×nh thøc

dùa trªn c¬ së kiÓm tra, ®¸nh gi¸ sù h×nh thµnh tri

210

thøc kü n¨ng trong häc tËp ®Ó cã th«ng tin ph¶n håi

kÞp thêi nh»m söa ch÷a, ®iÒu chØnh ho¹t ®éng d¹y häc

ë mçi giai ®o¹n cÇn thiÕt cña sù ph¸t triÓn trong

suèt QTDH. ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng cña kiÓm tra,

®¸nh gi¸ sù h×nh thµnh ë ®©y lµ nã nh»m vµo viÖc ®¶m

b¶o chÊt lîng cña QTDH.

+ KiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®Þnh kú

H×nh thøc nµy ®îc thùc hiÖn sau mçi m«n häc,

phÇn häc hoÆc khi kÕt thóc häc kú. Khèi lîng kiÕn

thøc, kü n¨ng cña çc phÇn nµy t¬ng ®èi lín vµ

réng.ViÖc kiÓm tra nh»m kh¸i qu¸t ho¸, tæng hîp ho¸

nh÷ng n«Þ dung c¨n b¶n cña nã, ®ång thêi vËn dông

vµo thùc tiÔn. KiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®Þnh kú cßn t¹o

®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn sang nh÷ng néi dung, häc phÇn

míi.

+ KiÓm tra, ®¸nh gi¸ tæng kÕt

H×nh thøc nµy ®îc thùc hiÖn vµo cuèi n¨m häc,

cuèi mçi m«n häc lý thuyÕt hay thùc hµnh, nh»m môc

®Ých ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ chung, cñng cè, hÖ thèng ho¸

nh÷ng néi dung ®· häc vµo ®Çu n¨m häc hay tõ ®Çu m«n

häc, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn sang n¨m häc

míi, m«n häc míi.

3.7.2. Çc ph¬ng ph¸p kiÓm tra, ®¸nh gi¸

3.7.2.1. Çc ph¬ng ph¸p kiÓm tra

a) KiÓm tra viÕt

211

+ Tù luËn

KiÓm tra viÕt tù luËn gióp ph¸t triÓn t duy

logic v× HSSV ph¶i ch¨m chó vµo bµi lµm h¬n, cã ®iÒu

kiÖn ®Ó suy luËn, suy nghÜ ®îc kü cµng h¬n vÒ nh÷ng

çch gi¶i vµ x©y dùng c©u tr¶ lêi, tËp cho HSSV tr¶

lêi chÝnh x¸c.

KiÓm tra tù luËn thêng cã kiÓm tra ng¾n 15-20

phót hoÆc dµi h¬n, kiÓm tra sau mét ch¬ng, mét häc

tr×nh, mét häc phÇn hay kiÓm tra toµn bé m«n häc.

KiÓm tra viÕt tù luËn ®îc thùc hiÖn trªn sè ®«ng

HSSV nhng mÊt nhiÒu thêi gian chÊm bµi vµ kÕt qu¶

®¸nh gi¸ th× l¹i bÞ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ngêi

chÊm. §iÓm cho mét bµi tiÓu luËn cña HSSV cã thÓ ®i

tõ “kÐm” ®Õn “tèt”. V× vËy, ngêi ta thêng ph¶i

thèng nhÊt ®a ra mét ®¸p ¸n víi çc tiªu chÝ ®îc

so¹n tríc ®Ó chÊm (ba rem), lµm gi¶m nhÑ bít sù kh¸c

biÖt vÒ ®iÓm khi chÊm. Tuy vËy, trong thùc tÕ vÉn

x¶y ra nh÷ng kh¸c biÖt vÒ ®iÓm sè, tøc lµ viÖc ®¸nh

gi¸ kh«ng ®îc chÝnh x¸c, kh¸ch quan.

+ Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan

Ngµy nay trong d¹y häc, ngêi ta ®ang chó ý sö

dông çc tr¾c nghiÖm gi¸c dôc ®Ó kiÓm tra vµ ®¸nh

gi¸ kÕt qu¶ qu¸ tr×nh d¹y häc. Nh÷ng tr¾c nghiÖm

gi¸o dôc ®Çu tiªn ë çc m«n häc kh¸c nhau ®· xuÊt

hiÖn vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû nµy. Ngµy nay, çc

212

tr¾c nghiÖm gi¸o dôc ®îc sö dông nh lµ mét c«ng cô

tèi u ®Ó kiÓm tra çc tri thøc, kü n¨ng vµ chóng

còng ®îc sö dông nh lµ mét ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

khoa häc. VÊn ®Ò ®Æt c©u hái, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®·

trë thµnh mét khoa häc liªn ngµnh, cã liªn quan ®Õn

t©m lý häc, gi¸o dôc häc, ®iÒu khiÓn häc, to¸n vµ

tin häc...

Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan lµ ph¬ng ph¸p cung cÊp

cho HSSV mét phÇn hay tÊt c¶ th«ng tin cÇn thiÕt vµ

®ßi hái hä hoÆc ph¶i lùa chon mét c©u ®Ó tr¶ lêi

hoÆc chØ cÇn cung cÊp thªm mét vµi tõ ng¾n gän. Nã

®îc gäi lµ kh¸ch quan bëi v× nã ®¹t ®îc tÝnh kh¸ch

quan t¬ng ®èi, nhÊt lµ khi chÊm ®iÓm. Trong thùc tÕ,

kh«ng cã lo¹i tr¾c nghiÖm nµo lµ hoµn toµn kh¸ch

quan ®îc. TÝnh chÊt chñ quan cña çc bµi tr¾c nghiÖm

nµy cã thÓ n»m ë viÖc lùa chän néi dung ®Ó kiÓm tra

vµ ë viÖc ®Þnh ra c©u tr¶ lêi.

Tr¾c nghiÖm kh¸ch quan ®îc chuÈn ho¸ c¶ vÒ néi dung quy

tr×nh vµ thñ tôc tiÕn hµnh, c¶ vÒ vÊn ®¸p vµ thang

®iÓm.

Çc lo¹i tr¾c nghiÖm kh¸ch quan

Cã nhiÒu h×nh thøc ®Æt c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸c

nhau, do ®ã còng cã nhiÒu lo¹i tr¾c nghiÖm kh¸ch

quan.

Mét: Tr¾c nghiÖm §óng - Sai:

213

C©u hái tr¾c nghiÖm §óng – Sai cã thÓ lµ mét ph¸t biÓu

cÇn ®îc nhËn ®Þnh lµ §óng hay Sai; nã cã thÓ lµ mét

c©u hái trùc tiÕp cÇn ®îc tr¶ lêi lµ Cã hoÆc Kh«ng,

®óng hoÆc sai.

VÝ dô:

C©u hái: §êng trung tuyÕn cña mét tam

gi¸c ph©n chia tam gi¸c Êy thµnh hai

tam gi¸c cã diÖn tÝch b»ng nhau.

.......

...§

......

....S

C©u hái: Kh¸i niÖm lµ h×nh thøc cña

t duy ph¶n ¸nh çc dÊu hiÖu c¬ b¶n

kh¸c biÖt cña ®èi tîng hay líp ®èi t-

îng ®ång nhÊt vµ ®îc diÔn ®¹t bëi mét

tõ.

.......

.....§

......

.....S

Lo¹i c©u hái nµy th«ng dông nhng chøa ®ùng ®é may

rñi cao. V× vËy, chØ nªn sö dông ë mét møc ®é nhÊt

®Þnh vµ trong trêng hîp cÇn thiÕt cã thÓ chuyÓn sang

c©u cã nhiÒu lùa chän.

Hai: Tr¾c nghiÖm ghÐp ®«i

C©u hái tr¾c nghiÖm ghÐp ®«i thêng cã hai d·y

th«ng tin: Mét d·y lµ danh môc th«ng tin dÉn, d·y

kia lµ danh môc çc c©u ®¸p, chóng cÇn ®îc ghÐp ®«i

®óng víi nhau t¬ng øng mét–mét.

Ba: Tr¾c nghiÖm cã lùa chän ®a ph¬ng ¸n

§©y lµ lo¹i c©u hái ®îc sö dông réng r·i nhÊt

trong çc lo¹i c©u hái tr¾c nghiÖm kh¸ch quan v× nã

214

kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®îc kiÕn thøc, kü n¨ng, t duy

trong hÇu hÕt çc m«n häc vµ lµm gi¶m c¬ may ®o¸n

®óng cña HSSV còng nh v× nã cã kh¶ n¨ng lín nhÊt

trong viÖc ph©n biÖt HSSV giái vµ HSSV kÐm.

Tr¾c nghiÖm lùa chän ®a ph¬ng ¸n gåm:

C©u hái phÇn gèc: Lµ c©u hái ®· hoµn tÊt hoÆc

c©u hái cha hoµn tÊt, ®a ra ý tëng hoÆc híng gi¶i

quyÕt.

Çc c©u tr¶ lêi: Gåm nhiÒu ph¬ng ¸n trong ®ã cã

mét ph¬ng ¸n lµ ®óng, çc ph¬ng ¸n kh¸c lµ ph¬ng ¸n

nhiÔu (th«ng thêng lµ 4), HSSV cÇn ph¶i chän ra mét

c©u tr¶ lêi ®óng.

VÝ dô:

1. H·y lùa chän c©u tr¶ lêi ®óng vµ ®¸nh dÊu X vµo « vu«ng: M¹ch chØ

lµm viÖc mét chiÒu (kh«ng ®¶o chiÒu) khi

1.1 Tay g¹t thêng më P

1.2 Nót Ên BH hë m¹ch

1.3 Cuén d©y KH hoÆc KB kh«ng lµm viÖc

1.4 Cuén d©y P kh«ng lµm viÖc.

2. H·y lùa chän c©u tr¶ lêi ®óng vµ ®¸nh dÊu X vµo « vu«ng: Läc SAW

t¬ng ®¬ng nh:

A. Mét m¹ch LC nèi tiÕp

B. Mét m¹ch LC song song

C. Mét biÕn ¸p cã céng hëng

D. Mét m¹ch ghÐp hçn hîp cã céng hëng

215

Bèn: Tr¾c nghiÖm ®iÒn thÕ

Lo¹i c©u hái nµy cÇn cung cÊp c©u tr¶ lêi b»ng mét

tõ hay Ýt tõ cho mét c©u hái trùc tiÕp hay mét c©u

nhËn ®Þnh cha ®Çy ®ñ. Th«ng tin míi còng cã thÓ ®îc

®a vµo trong c©u dÉn.

VÝ dô:

Dßng ®iÖn ph¸t

ra ....................................vµ...........

...............................

3) ¦u, nhîc ®iÓm

¦u ®iÓm:

§¶m b¶o ®îc tÝnh kh¸ch quan trong viÖc ®¸nh gi¸

kiÕn thøc cña HSSV

ThuËn tiÖn, nhanh chãng vµ tèn Ýt thêi gian; ®îc

çc ph¬ng tiÖn kü thuËt hiÖn ®¹i hç trî ( M¸y chÊm

®iÓm, m¸y tÝnh vµ phÇn mÒm m¸y tÝnh)

Kh¶o s¸t ®îc mét ph¹m vi réng vÒ néi dung cña

m«n häc

G©y ®îc høng thó vµ tÝnh tÝch cùc häc tËp cho

HSSV, HSSV cã thÓ tù kiÓm tra kiÕn thøc cña m×nh.

Khi so¹n c©u hái tr¾c nghiÖm, GV ph¶i t×m tßi,

hiÓu s©u thªm néi dung, n¾m v÷ng h¬n tµi liÖu gi¶ng

dËy cñ¨ m×nh, tr×nh ®é tay nghÒ ®îc n©ng cao.

b) KiÓm tra vÊn ®¸p

216

KiÓm tra vÊn ®¸p ®îc sö dông tríc, trong vµ sau

khi häc bµi míi, hay khi thi cuèi häc kú hoÆc m«n

häc. Môc ®Ých cña kiÓm tra vÊn ®¸p lµ gióp cho cho

gi¸o viªn ph¸t hiÖn ®îc t×nh h×nh tiÕp thu kiÕn

thøc, kü n¨ng cña HSSV mét çch trùc tiÕp. Ph¬ng

ph¸p nµy ®ßi hái HSSV ph¶i ghi nhí nhiÒu vµ kh«ng

b¶o ®¶m kiÓm tra ®îc toµn diÖn vµ s©u s¾c theo yªu

cÇu.

KiÓm tra vÊn ®¸p cã u ®iÓm lµ ç biÖt ho¸ ®îc

qu¸ tr×nh d¹y häc, ®ång thêi rÌn luyÖn kh¶ n¨ng diÔn

®¹t b»ng lêi cho HSSV.

c) Quan s¸t

Trong d¹y häc thùc hµnh, gi¸o viªn cßn vËn dông

ph¬ng ph¸p quan s¸t thêng xuyªn vµ cã hÖ thèng ®Ó

kiÓm tra møc ®é luyÖn tËp kü n¨ng cña HSSV. §Ó chuÈn

bÞ tèt cho ®¸nh gi¸ nh»m chØ ra nh÷ng tiÕn bé còng

nh nh÷ng sai sãt mµ HSSV cÇn kh¾c phôc, gi¸o viªn

cÇn ghi chÐp mét çch cÈn thËn trªn c¬ së quan s¸t

toµn diÖn qu¸ tr×nh luyÖn tËp cña HSSV.

d) KiÓm tra thùc hµnh

KiÓm tra thùc hµnh dïng ®Ó kiÓm tra kü n¨ng mµ

HSSV luyÖn tËp trong qu¸ tr×nh häc tËp. §èi víi kiÓm

tra thùc hµnh cÇn ph¶i xÐt 4 yÕu tè (Qu¸ tr×nh, s¶n

phÈm, an toµn, n¨ng suÊt)

217

Néi dung: KiÓm tra thµnh phÈm thùc hµnh vµ kiÓm

tra thao t¸c thùc hµnh

1) KiÓm tra thµnh phÈm thùc hµnh: HSSV ®îc giao

thùc hiÖn mét c«ng viÖc nµo ®ã trong thêi h¹n nhÊt

®Þnh víi viÖc sö dông m¸y mãc, c«ng cô thÝch hîp.

ViÖc ®¸nh gi¸ dùa trªn sè lîng, chÊt lîng vµ tÝnh

hµng ho¸ cña thµnh phÈm

2) KiÓm tra thao t¸c: Gi¸o viªn quan s¸t theo

dâi HSSV ®Ó kiÓm tra vÒ tiªu chuÈn thao t¸c, tiªu

chuÈn kü thuËt, tiªu chuÈn néi quy

Th«ng thêng trong d¹y thùc hµnh, thêng vËn dông c¶

kiÓm tra thµnh phÈm vµ kiÓm tra thao t¸c.

Çc bíc c¬ b¶n ®Ó so¹n mét bµi kiÓm tra thùc hµnh

1)Lùa chän ®éng t¸c mÉu hoÆc mét nhiÖm vô bao gåm

nhiÒu ®éng t¸c

2)So¹n b¶n vÏ chi tiÕt

3)LiÖt kª tÊt c¶ nh÷ng ®iÓm ®Æc biÖt mµ môc tiªu

kiÓm tra ®ßi hái

4)LËp b¶ng kiÓm so¸t ®Ó gi¸o viªn theo dâi HSSV

thao t¸c vµ dïng ®Ó ph©n tÝch thµnh phÈm HSSV

5)So¹n çc chØ dÉn cho HSSV lµm bµi tËp

6)Lùa chän çc dông cô ®o kiÓm thµnh phÈm cña HSSV

7)§em thö nghiÖm bµi kiÓm tra ®Ó gi¸o viªn cã kinh

nghiÖm gãp ý

218

§©y lµ ph¬ng ph¸p kiÓm tra ®Ó ®¸nh gi¸ tay nghÒ

cña HSSV; b»ng ph¬ng ph¸p nµy, gi¸o viªn cã thÓ kh¶o

s¸t møc ®é thµnh th¹o vÒ kü n¨ng nghÒ cña HSSV. Tãm

l¹i: Çc ph¬ng ph¸p kiÓm tra trªn ®îc sö dông kÕt hîp

víi nhau vµ t¹o cho HSSV cã kh¶ n¨ng tù kiÓm tra ®îc

qu¸ tr×nh, kÕt qu¶ häc tËp cña b¶n th©n; Nhê ®ã biÕn

qu¸ tr×nh ®µo t¹o thµnh qu¸ tr×nh tù ®µo t¹o.

3.7.2.2. Çc ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸

a) Theo chuÈn t¬ng ®èi

§ã lµ lo¹i h×nh kiÓm tra ®¸nh gi¸ vµ çch thøc

chÊm ®iÓm ®· ®îc quy ®Þnh chÆt chÏ nh»m ®èi chiÕu

kh¶ n¨ng cña mét HSSV nµy so víi kh¶ n¨ng cña mét

HSSV kh¸c, kh«ng kÓ ®Õn chÊt lîng chung cña c¶ nhãm

còng nh chÊt lîng cña tõng ç nh©n. Çc chuÈn ®îc

cung cÊp sao cho ®iÓm cña mét HSSV cã thÓ so s¸nh ®-

îc t¬ng ®èi víi çc ®iÓm cña mét nhãm HSSV ®· ®îc

x¸c ®Þnh, thêng lµ mét tËp hîp mÉu cña toµn bé quèc

gia, cña vïng, cña ®Þa ph¬ng hay cña l·nh thæ, ®«i

khi cña trêng.

Lo¹i h×nh nµy rÊt phï hîp víi viÖc ph©n lo¹i,

xÐt tuyÓn HSSV dùa vµo tÝnh ®iÓm phÇn tr¨m ®¹t ®îc

lÊy tõ ®iÓm cao xuèng thÊp. §«i khi viÖc ®¸nh gi¸

b»ng ®iÓm sè ®îc nãi ®Õn nh mét quyÒn lùc tuyÖt ®èi

vµ lîi Ých sèng cßn cña HSSV lµ ®îc ®iÓm trung b×nh

trë lªn.

219

b) Theo tiªu chÝ

§©y lµ lo¹i ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ c¨n cø trªn çc

môc tiªu d¹y häc ®Ó ®Þnh ra çc tiªu chÝ kiÓm tra,

®¸nh gi¸. Nã ®îc dïng trong ®µo t¹o chuyªn nghiÖp,

®Æc biÖt lµ trong d¹y häc thùc hµnh. Khi ®¸nh gi¸

thùc hµnh thêng dùa vµo 4 yÕu tè (Qu¸ tr×nh, s¶n phÈm,

an toµn, n¨ng suÊt) vµ ®èi chiÕu víi chuÈn ®· ®Ò ra cho

tiªu chÝ cña mét c«ng viÖc cÇn thùc hiÖn ®ã.

Nh vËy: KiÓm tra, ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng

kh©u c¬ b¶n cña QTDH. Nã cÇn ®¶m b¶o kiÓm tra, ®¸nh

gi¸ lîi Ých HSSV thu nhËn ®îc tõ gi¸o dôc cña nhµ tr-

êng; HSSV ®¹t môc tiªu ®Õn chõng mùc nµo? §¹t ®îc

nh÷ng tiÕn bé g×? GÆp khã kh¨n g×? §ång thêi kiÓm tra,

®¸nh gi¸ b¶n th©n c«ng viÖc d¹y häc cña gi¸o viªn

(th«ng qua kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ HSSV): ph¬ng ph¸p, kü

thuËt d¹y häc cña gi¸o viªn nh thÕ nµo? Cã cÇn ph¶i

®iÒu chØnh cho phï hîp víi tr×nh ®é HSSV? Cã nh vËy

míi ®¶m b¶o cho sù thµnh c«ng cña QTDH.

C©u hái vµ bµi tËp

1. Qu¸ tr×nh d¹y häc lµ g×? Ph©n tÝch b¶n chÊt cña

qu¸ tr×nh d¹y häc.

2. VÏ s¬ ®å çc yÕu tè cña QTDH, ph©n tÝch mèi quan

hÖ gi÷a çc yÕu tè.

220

3. Ph©n tÝch ®éng lùc cña qu¸ tr×nh d¹y häc. Nªu

nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó m©u thuÉn trë thµnh ®éng lùc

cña QTDH

4. Ph©n tÝch çc nhiÖm vô cña QTDH

5. Nguyªn t¾c d¹y häc lµ g×? Ph©n tÝch çc nguyªn

t¾c d¹y häc

6. Môc tiªu d¹y häc lµ g×? Ph©n tÝch ba lÜnh vùc mµ

ngêi häc ®¹t ®îc: KiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é.

7. Tr×nh bµy çc bíc x©y dùng môc tiªu häc tËp mét

bµi häc lý thuyÕt hoÆc thùc hµnh nghÒ? LÊy vÝ dô

minh ho¹.

8. Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ g×? Ph©n tÝch mét sè ph¬ng

ph¸p d¹y häc nghÒ nghiÖp.

9. Cho biÕt çc lo¹i bµi häc trong d¹y nghÒ.

10. KiÓm tra, ®¸nh gi¸ lµ g×? Môc ®Ých, ý nghÜa,

chøc n¨ng vµ nguyªn t¾c cña kiÓm tra ®¸nh gi¸

trong d¹y häc.

11. Ph©n tÝch çc h×nh thøc vµ ph¬ng ph¸p kiÓm tra,

®¸nh gi¸ trong d¹y häc.

Ch¬ng 4. qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ

4.1. B¶n chÊt vµ chøc n¨ng qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc

4.1.1. B¶n chÊt qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ

Nhµ khoa häc qu¶n lý O. Don nel l¹i cho r»ng

“Qu¶n lý lµ sù thiÕt lËp vµ gi÷ g×n mét m«i trêng

221

néi bé cña mét tæ chøc mµ ë ®ã, mäi ngêi cïng nhau

lµm viÖc tho¶i m¸i, céng t¸c ®Ó ®¹t nh÷ng hiÖu qu¶

vµ hiÖu suÊt trong c«ng viÖc v× môc ®Ých chung cña

tËp thÓ, cña tæ chøc ®ã”.

- Lµ sö dông tèi u nguån nh©n lùc vµ vËt chÊt

s½n cã ®Ó lµm cho tæ chøc ®¹t ®îc çc môc tiªu cña

nã. Lµ t¹o ra vµ duy tr× çc ®iÒu kiÖn trong mét tæ

chøc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ®¹t ®îc çc môc tiªu

cña nã

- Qu¶n lý lµ thuéc tÝnh bÊt biÕn néi t¹i cña mäi

qu¸ tr×nh, ho¹t ®éng x· héi loµi ngêi. Lao ®éng qu¶n

lý lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó lµm cho x· héi loµi

ngêi tån t¹i, vËn hµnh vµ ph¸t triÓn;

- Ho¹t ®éng qu¶n lý ®îc thùc hiÖn víi mét tæ

chøc hay mét nhãm x· héi;

- YÕu tè con ngêi, trong ®ã chñ yÕu bao gåm ngêi

qu¶n lý vµ ngêi bÞ qu¶n lý, hä gi÷ vai trß trung t©m

trong ho¹t ®éng qu¶n lý.

B¶n chÊt cña ho¹t ®éng qu¶n lý lµ sù t¸c ®éng cã

môc ®Ých cña ngêi qu¶n lý (chñ thÓ qu¶n lý) ®Õn ngêi

bÞ qu¶n lý (®èi tîng qu¶n lý) nh»m ®¹t môc tiªu

chung. B¶n chÊt ®ã cã thÓ ®îc thÓ hiÖn ë H×nh díi

®©y.

222

C«ng cô, P/P qu¶n lý

Chñ thÓ Qu¶n Lý ®èi t îng Qu¶n

LýMôc tiªu

qu¶n lýNéi dung qu¶n lý

H×nh 4.1. M« h×nh b¶n chÊt ho¹t ®éng qu¶n lý

D¹y häc nghÒ lµ mét qu¸ tr×nh bao gåm nhiÒu

thµnh tè kh¸c nhau, chñ thÓ qu¶n lý cña qu¸ tr×nh

nµy lµ gi¸o viªn d¹y nghÒ, ®èi tîng qu¶n lý cña

gi¸o viªn lµ qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ. Néi dung qñn lý

lµ çc thµnh tè cña qu¸ tr×nh d¹y häc bao gåm: môc

tiªu, néi dung ch¬ng tr×nh d¹y häc, ngêi häc vµ ho¹t

®éng häc cña hä, ph¬ng ph¸p vµ ph¬ng tiÖn d¹y häc,

m«i trêng vµ kÕt qu¶ d¹y häc.....Ngêi häc võa lµ ®èi

tîng võa lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh d¹y häc. C«ng cô

qu¶n lý lµ: quy t¾c, yªu cÇu, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p

v.v...Ph¬ng ph¸p qu¶n lý lµ çch thøc t¸c ®éng cña

gi¸o viªn tíi kh¸ch thÓ qu¶n lý .

Nh vËy, qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm b¶n

chÊt sau:

- Lµ mét c«ng viÖc, mét qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cã ý

thøc cña con ngêi víi t çch lµ chñ thÓ qu¶n lý;

- Qu¶n lý lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, nhiÖm vô, kÕ

ho¹ch theo nh÷ng yªu cÇu, ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh nh»m

®¹t ®îc nh÷ng môc tiªu d¹y häc;

- Ho¹t ®éng qu¶n lý cã nh÷ng ®èi tîng, kh¸ch

thÓ kh¸c nhau, ®ßi hái ngêi qu¶n lý ph¶i t¸c ®éng

theo ®óng quy luËt, ®Æc ®iÓm cña chóng; 223

- §Ó qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ ph¶i sö

dông nh÷ng c«ng cô, ph¬ng ph¸p qu¶n lý phï hîp;

- Qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ lu«n chÞu t¸c

®éng cña nh÷ng ®iÒu kiÖn bªn trong vµ nh÷ng yÕu tè

cña m«i trêng bªn ngoµi.

4.1.2. Chøc n¨ng qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ

H×nh 4.2. Çc chøc n¨ng c¬ b¶n cña qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc

nghÒ

Cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ ph©n chia chøc

n¨ng qu¶n lý, theo sù thèng nhÊt cña ®a sè çc t¸c

gi¶, qu¶n lý cã bèn chøc n¨ng c¬ b¶n, ®ã lµ: LËp kÕ

ho¹ch; Tæ chøc; ChØ ®¹o vµ KiÓm tra.

LËp kÕ ho¹ch: “KÕ ho¹ch theo nghÜa chung lµ toµn

thÓ nh÷ng viÖc dù ®Þnh lµm gåm nh÷ng c«ng t¸c s¾p

xÕp cã hÖ thèng, quy vµo mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh vµ

thùc hiÖn trong mét thêi gian ®· ®Þnh tríc”. KÕ

ho¹ch sÏ lµm cho çc sù viÖc cã thÓ x¶y ra theo dù

kiÕn chø kh«ng ®Ó çc sù kiÖn x¶y ra mét çch ngÉu

nhiªn. V× vËy kÕ ho¹ch cho ta mét çch tiÕp cËn hîp

224

Lập Kế hoạch

Kiểm tra

Tổ chức

Lãnh đạo

lý tíi çc môc tiªu chän tríc. LËp kÕ ho¹ch tríc hÕt

lµ ®Æt çc môc tiªu kh¶ thi vµ sau ®ã lµ lùa chän

çc môc tiªu hµnh ®éng trong t¬ng lai ®Ó ®¹t çc môc

tiªu ®Ò ra. LËp kÕ ho¹ch lµ chøc n¨ng c¬ b¶n nhÊt

trong çc chøc n¨ng qu¶n lý v× çc chøc n¨ng kh¸c

®Òu ph¶i dùa vµo nã ®Ó híng vµo thùc hiÖn môc tiªu

cña tæ chøc.

LËp kÕ ho¹ch lµ qu¸ tr×nh thiÕt lËp çc môc tiªu

cña hÖ thèng, çc ho¹t ®éng vµ çc ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o

thùc hiÖn ®îc çc môc tiªu ®ã. KÕ ho¹ch lµ nÒn t¶ng

cña qu¶n lý, bao gåm nh÷ng nhiÖm vô sau:

X¸c ®Þnh chøc n¨ng, nhiÖm vô vµ çc c«ng viÖc

cña qu¸ tr×nh d¹y häc:

- Dù b¸o, ®¸nh gi¸ triÓn väng ngêi häc;

- §Ò ra môc tiªu, ch¬ng tr×nh d¹y häc;

- LËp kÕ ho¹ch ch¬ng tr×nh;

- Nghiªn cøu x¸c ®Þnh tiÕn ®é d¹y häc;

- X¸c ®Þnh ng©n s¸ch;

- X©y dùng çc nguyªn t¾c tiªu chuÈn;

- X©y dùng çc thÓ thøc thùc hiÖn.

Tæ chøc: Khi ®· lËp xong kÕ ho¹ch cÇn ph¶i chuyÓn

ho¸ nh÷ng ý tëng kh¸ trõu tîng Êy thµnh hiÖn thùc

th«ng qua viÖc tæ chøc thùc hiÖn qu¸ tr×nh d¹y häc.

XÐt vÒ mÆt chøc n¨ng qu¶n lý, tæ chøc lµ qu¸ tr×nh

h×nh thµnh çc quan hÖ gi÷a çc thµnh viªn, gi÷a çc

225

bé phËn cÊu thµnh qu¸ tr×nh d¹y häc nh»m lµm cho qu¸

tr×nh nµy ®¹t môc tiªu. Nhê viÖc tæ chøc cã hiÖu

qu¶, ngêi qu¶n lý cã thÓ phèi hîp, ®iÒu phèi tèt h¬n

çc nguån nh©n, tµi, vËt lùc. Tæ chøc lµ qu¸ tr×nh

s¾p xÕp vµ ph©n bæ c«ng viÖc, quyÒn hµnh vµ nguån

lùc cho çc thµnh viªn cña tæ chøc ®Ó hä cã thÓ ho¹t

®éng vµ ®¹t ®îc çc môc tiªu cña tæ chøc mét çch cã

hiÖu qu¶, bao gåm çc nhiÖm vô:

- X©y dùng çc c¬ cÊu, nhãm (c¬ cÊu, cÊu tróc);

- T¹o sù hîp t¸c, liªn kÕt (x©y dùng m« h×nh);

- X©y dùng çc yªu cÇu;

- Lùa chän, s¾p xÕp çc nguån lùc d¹y häc;

- Båi dìng cho phï hîp;

- Ph©n c«ng nhãm vµ ç nh©n.

ChØ ®¹o, l·nh ®¹o, ®iÒu khiÓn: Sau khi kÕ ho¹ch ®· ®îc

lËp, c¬ cÊu bé m¸y ®· h×nh thµnh, nh©n sù ®· ®îc

tuyÓn dông th× nhµ qu¶n lý ph¶i chØ ®¹o, l·nh ®¹o,

®iÒu khiÓn, dÉn d¾t tæ chøc, thùc hiÖn nh÷ng môc

tiªu ®Ò ra. Dï tªn gäi kh¸c nhau, song chØ ®¹o lµ

qu¸ tr×nh thùc hiÖn ý chÝ cña nhµ qu¶n lý b»ng mét

tæ chøc, bao hµm viÖc liªn kÕt, liªn hÖ víi ngêi

kh¸c, ®éng viªn hä hoµn thµnh nh÷ng nhiÖm vô nhÊt

®Þnh ®Ó ®¹t ®îc môc tiªu cña tæ chøc. TÊt nhiªn,

viÖc chØ ®¹o kh«ng chØ b¾t ®Çu sau khi lËp kÕ ho¹ch

226

vµ thiÕt kÕ bé m¸y ®· hoµn tÊt, mµ nã thÊm vµo, ¶nh

hëng quyÕt ®Þnh tíi hai chøc n¨ng kia.

ChØ ®¹o, l·nh ®¹o, ®iÒu khiÓn lµ qu¸ tr×nh t¸c

®éng ®Õn çc thµnh viªn cña tæ chøc lµm cho hä nhiÖt

t×nh, tù gi¸c nç lùc phÊn ®Êu ®¹t çc môc tiªu cña

tæ chøc, bao gåm çc nhiÖm vô sau:

- KÝch thÝch ®éng viªn;

- Th«ng tin hai chiÒu;

- B¶o ®¶m sù hîp t¸c trong thùc tÕ.

KiÓm tra: KiÓm tra lµ mét chøc n¨ng qu¶n lý,

th«ng qua ®ã chñ thÓ qu¶n lý biÕt ®îc kÕ ho¹ch cña

mét tæ chøc ®· ®îc thùc hiÖn ë møc ®é nµo b»ng nhiÒu

con ®êng vµ çch thøc kh¸c nhau nh: Mét ç nh©n, mét

nhãm hoÆc mét tæ chøc theo dâi gi¸m s¸t çc thµnh

qu¶ ho¹t ®éng vµ tiÕn hµnh nh÷ng ho¹t ®éng söa ch÷a,

®iÒu chØnh kÕ ho¹ch nÕu cÇn thiÕt.

KÕt qu¶ ho¹t ®éng ph¶i phï hîp víi môc tiªu vµ

chi phÝ bá ra, nÕu kh«ng t¬ng øng th× ph¶i tiÕn hµnh

nh÷ng hµnh ®éng ®iÒu chØnh, uèn n¾n kÞp thêi.

KiÓm tra lµ nh÷ng ho¹t ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý

nh»m ®¸nh gi¸ vµ xö lý nh÷ng kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh

vËn hµnh tæ chøc:

- X©y dùng ®Þnh møc vµ tiªu chuÈn;

- Çc chØ sè c«ng viÖc, ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸;

- Rót kinh nghiÖm vµ ®iÓu chØnh.

227

Çc chøc n¨ng nµy g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, ®an

xen lÉn nhau, khi thùc hiÖn chøc n¨ng nµy thêng còng

lång ghÐp víi çc chøc n¨ng kh¸c ë çc møc ®é kh¸c

nhau.

4.1.2. LËp kÕ ho¹ch qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc

4.1.2.1. KÕ ho¹ch gi¸o viªn

KÕ ho¹ch gi¸o viªn thùc chÊt lµ v¨n b¶n thÓ hiÖn

viÖc bè trÝ gi¸o viªn ®Ó thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶ng

d¹y n¨m häc hay häc kú. KÕ ho¹ch gi¸o viªn ph¶i tu©n

thñ çc quy ®Þnh trong v¨n b¶n nhµ níc vÒ chÕ ®é

c«ng t¸c cña gi¸o viªn.

Néi dung kÕ hoach gi¸o viªn gåm:

- Bè trÝ lÞch gi¶ng d¹y cña mçi trong häc kú,

n¨m häc.

- Çc nhiÖm vô kh¸c cña gi¸o viªn theo quy ®Þnh

nh: chñ nhiÖm líp, sinh ho¹t chuyªn m«n, nghiªn cøu

khoa häc, tù häc tËp, båi dìng, lao ®éng nghÜa vô,

tËp qu©n sù ...

KÕ ho¹ch gi¸o viªn do çc khoa hoÆc tæ bé m«n

trùc thuéc chuÈn bÞ, phßng ®µo t¹o tËp hîp, hiÖu tr-

ëng phª duyÖt.

KÕ ho¹ch gi¸o viªn gióp ngêi qu¶n lý thÊy ®îc

mét çch tæng qu¸t viÖc bè trÝ, sö dông kh¶ n¨ng cña

®éi ngò gi¸o viªn ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô ®µo t¹o,

228

®ång thêi còng thÊy ®îc cêng ®é lao ®éng cña mçi

gi¸o viªn trong tõng thêi gian cña n¨m häc.

Çc c¨n cø ®Ó lËp kÕ ho¹ch gi¸o viªn:

- KÕ ho¹ch gi¶ng d¹y vµ häc tËp n¨m häc.

- BiÓu ®å thùc hiÖn kÕ ho¹ch gi¶ng d¹y n¨m häc.

- Quy ®Þnh vÒ chÕ ®é c«ng t¸c cña gi¸o viªn

trong trêng d¹y nghÒ.

- NhiÖm vô c«ng t¸c vµ yªu cÇu båi dìng n©ng cao

tr×nh ®é cho gi¸o viªn trong n¨m häc.

- T×nh h×nh thùc tÕ vÒ ®éi ngò gi¸o viªn: Gi¸o

viªn c¬ h÷u, gi¸o viªn hîp ®ång, thØnh gi¶ng ... vµ

çc ®iÒu kiÖn kh¸c cña trêng.

Tõ ®Çu n¨m häc, sau khi cã biÓu ®å tiÕn ®é

gi¶ng d¹y n¨m häc vµ chØ tiªu tuyÓn sinh çc

nghÒ ... , ph¶i x©y dùng kÕ ho¹ch gi¸o viªn. Trong

qu¸ tr×nh thùc hiÖn, cÇn h¹n chÕ viÖc thay ®æi, ®iÒu

chØnh v× c¨n cø kÕ ho¹ch nµy, mçi gi¸o viªn ®· lËp

kÕ ho¹ch c«ng t¸c riªng cña m×nh, nÕu thay ®æi sÏ

lµm x¸o trén g©y khã kh¨n cho hä. Khi lËp kÕ ho¹ch

gi¸o viªn cÇn chó ý çc ®iÓm sau:

+ B¶o ®¶m tu©n thñ quy ®Þnh vÒ chÕ ®é c«ng t¸c

gi¸o viªn. Cè g¾ng bè trÝ gi¸o viªn chuyªn s©u mét

sè m«n häc ®Ó cã ®iÒu kiÖn nghiªn cøu, tÝch luü kinh

nghiÖm, x©y dùng míi vµ c¶i tiÕn c¬ së vËt chÊt hiÖn

cã phôc vô c«ng t¸c d¹y häc, vÝ dô: c¶i tiÕn ph¬ng

229

tiÖn kü thuËt d¹y häc, x©y dùng çc häc liÖu phôc vô

gi¶ng d¹y m«n häc m×nh phô tr¸ch vv...

+ Ngoµi nhiÖm vô gi¶ng d¹y, nÕu gi¸o viªn ®îc

giao çc nhiÖm vô kh¸c nh: chñ nhiÖm líp, biªn so¹n

ch¬ng, gi¸o tr×nh, chÕ t¹o häc cô ... th× nh÷ng

nhiÖm vô nµy ®Òu ph¶i ®îc ghi râ néi dung, khèi l-

îng, thêi gian hoµn thµnh, quy ®æi khèi lîng ®ã

thµnh giê gi¶ng d¹y vµ râ néi dung vµo kÕ ho¹ch gi¸o

viªn. Trêng hîp cã nh÷ng c«ng viÖc cha cã quy

®Þnh quy ®æi th× cã thÓ ¸p dông ®Þnh møc thêi gian

®Ó quy ®æi thµnh giê d¹y.

4.2.2.2. LÞch gi¶ng d¹y

LÞch gi¶ng d¹y m«n häc (kÕ ho¹ch m«n häc) lµ

b¶n kÕ ho¹ch cña mçi gi¸o viªn ®Ó tiÕn hµnh gi¶ng

gi¶ng d¹y m«n häc ®îc ph©n c«ng. Tõ ch¬ng tr×nh m«n

häc gi¸o viªn ph©n chia, s¾p xÕp thµnh hÖ thèng çc

bµi häc vµ dù kiÕn thêi gian sÏ tiÕn hµnh mçi bµi

häc ®ã ( cã thÓ lµ m«n häc lý thuyÕt hay m«n häc /

m« ®un thùc hµnh). Trong mçi bµi häc ph¶i x¸c ®Þnh

râ khèi lîng kiÕn thøc ph¶i truyÒn thô hay nh÷ng yªu

cÇu rÌn luyÖn kü n¨ng ®Ó ®¶m b¶o ®¹t ®îc môc tiªu

cña ch¬ng tr×nh m«n häc / m« ®un .

LÞch gi¶ng d¹y m«n häc gióp cho gi¸o viªn thÊy

®îc çc c«ng viÖc cô thÓ ph¶i lµm cho mçi bµi häc ®Ó

cã thÓ hoµn thµnh nhiÖm vô gi¶ng d¹y häc kú hay n¨m

230

häc. Nã gióp cho çn bé l·nh ®¹o qu¶n lý chÆt chÏ

néi dung gi¶ng d¹y, thêi gian thùc hiÖn vµ cã biÖn

ph¸p gióp ®ì gi¸o viªn hoµn thµnh c«ng t¸c gi¶ng d¹y

cã chÊt lîng vµ còng lµ c¨n cø ®Ó kiÓm tra gi¸o

viªn.

Yªu cÇu cña lÞch gi¶ng d¹y m«n häc:

- ThÓ hiÖn ®Çy ®ñ vµ ®óng néi dung vµ thêi gian

quy ®Þnh trong ch¬ng tr×nh m«n häc - h×nh thµnh mét

hÖ thèng çc bµi häc ®Ó thùc hiÖn ch¬ng tr×nh ®ã.

§èi víi m«n häc/m« ®un thùc hµnh ph¶i thÓ hiÖn ®îc

híng kÕt hîp s¶n xuÊt trong mçi bµi häc.

- ThÓ hiÖn mèi quan hÖ h÷u c¬ gi÷a çc m«n häc

vµ sù liªn hÖ gi÷a néi dung mçi bµi häc vµ çc bµi

häc tríc vµ bµi häc sau.

- ThÓ hiÖn ®îc nh÷ng c«ng viÖc mµ gi¸o viªn sÏ

tiÕn hµnh trong tõng thêi gian ®Ó chuÈn bÞ tríc cho

mçi bµi häc ®¶m b¶o kÕt qu¶ nh: m« h×nh, häc cô,

dông cô...

- ThÓ hiÖn çc c«ng viÖc ®éc lËp cña häc sinh ®Ó

cñng cè kÕt qu¶ bµi häc.

- LÞch gi¶ng d¹y cÇn ghi l¹i nh÷ng kinh nghiÖm

rót ra sau khi thùc hiÖn mçi bµi häc, ®©y lµ tµi

liÖu ®Ó nghiªn cøu c¶i tiÕn néi dung vµ ph¬ng ph¸p

gi¶ng d¹y çc n¨m sau.

231

- LÞch gi¶ng d¹y do gi¸o viªn x©y dùng c¨n cø

vµo sù ph©n c«ng trong kÕ ho¹ch gi¸o viªn, ch¬ng

tr×nh m«n häc, thêi kho¸ biÓu. Gi¸o viªn thùc hµnh

cßn ph¶i c¨n cø vµo biÓu ®å kÕ ho¹ch, ph¬ng híng kÕt

hîp s¶n xuÊt víi thùc tËp cña nhµ trêng ®Ó lËp lÞch

gi¶ng d¹y. LÞch gi¶ng d¹y m«n häc do khoa duyÖt vµ

qu¶n lý. Nã lµ mét trong nh÷ng c¬ së ®Ó kiÓm tra

®¸nh gi¸ c«ng t¸c cña gi¸o viªn.

Khi lËp lÞch gi¶ng d¹y thùc hµnh gi¸o viªn cÇn

chó ý:

+ B¶o ®¶m thùc hiÖn ®óng hÖ thèng bµi häc

thùc hµnh theo ch¬ng tr×nh ®µo t¹o c¶ vÒ môc tiªu,

néi dung.

+ §Ó thùc hiÖn mét bµi thùc hµnh, kh«ng

nhÊt thiÕt tÊt c¶ häc sinh trong líp ®Òu lµm mét s¶n

phÈm hoÆc c«ng viÖc gièng nhau, mµ cã thÓ lµm mét sè

s¶n phÈm hoÆc c«ng viÖc cô thÓ kh¸c nhau, nhng ph¶i

thùc hiÖn ®óng môc tiªu, néi dung luyÖn tËp cña bµi

thùc hµnh ®ã.

+ Khi luyÖn tËp, kh«ng ®ßi hái häc sinh ph¶i

hoµn thµnh mét sè s¶n phÈm cô thÓ mµ chØ yªu cÇu

hoµn thµnh ®óng nh÷ng phÇn c«ng viÖc mµ môc tiªu

cña bµi häc quy ®Þnh.

Trªn ®©y ®· giíi thiÖu mét sè kÕ ho¹ch c¬ b¶n ®Ó tæ

chøc qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ. Ngoµi ra cßn cã mét sè

232

kÕ ho¹ch c«ng t¸c kh¸c nh: KÕ ho¹ch ho¹t ®éng cña

héi ®ång ®µo t¹o, kÕ ho¹ch ho¹t ®éng ph¬ng ph¸p, kÕ

ho¹ch kiÓm tra néi bé .... TÊt c¶ çc kÕ ho¹ch c«ng

t¸c, biÓu ®å, lÞch gi¶ng d¹y sau khi ®· ®îc tËp thÓ

th«ng qua, hiÖu trëng hoÆc trëng khoa duþªt ®Òu cã

tÝnh ph¸p lÖnh ph¶i thùc hiÖn nghiªm tóc. ChØ cÇn

mét bé phËn hay mét ç nh©n kh«ng thùc hiÖn ®óng kÕ

ho¹ch sÏ g©y khã kh¨n cho toµn bé ho¹t ®éng cña cña

qu¸ tr×nh d¹y häc nãi riªng vµ ho¹t ®éng cña nhµ tr-

êng nãi chung. V× vËy, l·nh ®¹o trêng vµ çc bé

phËn ph¶i nghiªn cøu cÈn thËn khi xÐt duyÖt vµ b¶n

th©n m×nh còng ph¶i cã kÕ ho¹ch c«ng t¸c, trong ®ã

c«ng t¸c kiÓm tra viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch, lÞch

tr×nh cña cÊp díi ph¶i chÆt chÏ vµ thêng xuyªn ®Ó cã

biÖn ph¸p chØ ®¹o kÞp thêi lµm cho qu¸ tr×nh d¹y häc

trong nhµ trêng diÔn ra ®ång bé, nhÞp nhµng vµ cã

chÊt lîng.

4.2.3. Qu¶n lý môc tiªu vµ ch¬ng tr×nh d¹y häc nghÒ

4.2.3. 1. Qu¶n lý môc tiªu d¹y häc nghÒ

Qu¶n lý môc tiªu d¹y häc lµ qu¶n lý híng ®i cña

qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ, kh«ng ®Ó nã chÖch híng môc

tiªu ®· x©y dùng, ph¶i kÞp thêi ®iÒu chØnh khi cÇn

thiÕt, ®ång thêi qu¶n lý mèi quan hÖ gi÷a môc tiªu

d¹y häc víi çc thµnh tè cßn l¹i cña qu¸ tr×nh d¹y

233

häc nghÒ (néi dung, ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn, h×nh

thøc tæ chøc d¹y häc, kÕt qu¶, ngêi häc...) sao cho:

- NhËn thøc s©u s¾c môc tiªu vµ qu¸n triÖt môc

tiªu trong mäi kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc

- Tæ chøc ho¹t ®éng d¹y häc ph¶i b¸m s¸t môc

tiªu ;

- Ph¬ng ph¸p d¹y häc ph¶i thêng xuyªn ®îc c¶i

tiÕn ®Ó phôc vô môc tiªu d¹y häc;

- Lµm cho häc sinh hiÓu môc tiªu d¹y häc ®Ó tù

m×nh häc tËp ®Ó ®¹t dîc môc tiªu;

- T¹o dùng ®îc c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ

d¹y häc ®¸p øng môc tiªu

- §¸nh gi¸ møc ®é ®¹t ®îc cña môc tiªu trong çc

kh©u qu¸ tr×nh d¹y häc

- Thêng xuyªn ®iÒu chØnh qu¸ tr×nh d¹y häc ®Ó h-

íng ®Õn thùc hiÖn môc tiªu

4.2.3. 2. Qu¶n lý néi dung, ch¬ng tr×nh d¹y häc nghÒ

Qu¶n lý néi dung ch¬ng tr×nh d¹y häc lµ ph¶i

qu¸n triÖt môc tiªu cô thÓ cña çc ch¬ng tr×nh m«n

häc trªn c¬ së n¾m ch¾c nguyªn t¾c cÊu t¹o cña ch¬ng

tr×nh, n¾m ®îc mèi liªn hÖ tri thøc vµ ranh giíi

gi÷a çc m«n häc, n¾m ®îc ph©n phèi ch¬ng tr×nh

thµnh tiÕt d¹y. Ngoµi ra, ngêi qu¶n lý ph¶i cËp nhËt

chñ tr¬ng vµ çc xu híng ®æi míi néi dung hµng n¨m

234

cña c¬ quan qu¶n lý nhµ níc vµ qu¸n triÖt quan ®iÓm

®ã vµo viÖc x©y dùng ch¬ng tr×nh d¹y häc.

Qu¶n lý viÖc thùc hiÖn néi dung ch¬ng tr×nh, kÕ

ho¹ch d¹y häc lµ:

- §¶m b¶o cho néi dung ®· quy ®Þnh ®îc thùc hiÖn

®Çy ®ñ, ®¹t ®îc yªu cÇu vÒ chÊt lîng cña tõng m«n

häc, m« ®un. Ph¶i xem ®©y lµ c«ng t¸c träng yÕu nhÊt

cña qu¶n lý trêng häc, v× nã cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh

®Õn kÕt qu¶ cuèi cïng cña qu¸ tr×nh d¹y häc.

- Qu¶n lý thùc hiÖn néi dung ch¬ng tr×nh lµ qu¶n

lý mèi quan hÖ gi÷a néi dung víi çc thµnh tè kh¸c

cña qu¸ tr×nh d¹y häc, cô thÓ lµ:

+ Ph¶i yªu cÇu gi¸o viªn bé m«n thùc hiÖn ®óng

néi dung ch¬ng tr×nh ®· quy ®Þnh b»ng ph¬ng ph¸p ®·

®îc th«ng qua trong gi¸o ¸n bµi gi¶ng;

+ §Ó gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh, ngêi

qu¶n lý ph¶i n¾m ®îc néi dung m«n häc, m« ®un;

+ §Ó gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a néi dung d¹y

häcvµ ngêi häc, ngêi qu¶n lý ph¶i n¾m ®îc t×nh h×nh

vÒ chÊt lîng häc tËp cña häc sinh ®Ó cã biÖn ph¸p

chØ ®¹o nh phô ®¹o, ®æi míi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y...;

+ Ngêi qu¶n lý ph¶i gi¶i quyÕt mèi m©u thuÉn

gi÷a hai thµnh tè néi dung vµc¬ së vËt chÊt b»ng

chñ tr¬ng vµ kÕ ho¹ch ®Çu t mua s¾m trang thiÕt bÞ

235

d¹y häc hîp lý, kÞp thêi, tr¸nh d¹y chay, n¨ng cao

hiÖu qu¶ d¹y häc..

4.2.3. 2. Qu¶n lý ph¬ng ph¸p d¹y häc

Qu¶n lý ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ kh©u quan träng

trong qu¶n lý çc ho¹t ®éng d¹y häc trªn líp. §Ó

qu¶n lý tèt, ngêi qu¶n lý ph¶i:

- X¸c ®Þnh ®óng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®Æc trng

cña bé m«n, tõ ®ã ®æi míi vµ chØ ®¹o c¶i tiÕn ph¬ng

ph¸p b»ng çch tæ chøc nghiªn cøu çc ph¬ng ph¸p d¹y

häc míi, hiÖn ®¹i trong níc vµ thÕ giíi ®ang sö dông

vµ vËn dông vµo thùc tiÔn trêng m×nh. Tuy nhiªn, cÇn

ph¶i tæ chøc d¹y thùc nghiÖm ®Ó rót kinh nghiÖm,

khai th¸c néi lùc cña ngêi häc ®Ó x©y dùng bµi

gi¶ng...

- Qu¶n lý mèi quan hÖ gi÷a ph¬ng ph¸p d¹y häc

víi çc thµnh tè kh¸c thÓ hiÖn ë chç: ngêi qu¶n lý

ngoµi viÖc quan t©m chØ ®¹o gi¸o viªn vËn dông ph¬ng

ph¸p d¹y häc hîp lý vµ tÝch cùc ®æi míi cÇn chó ý

tíi quan hÖ gi÷a ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vµ ngêi häc v×

ph¬ng ph¸p d¹y tèt nhng ph¬ng ph¸p häc kh«ng tèt th×

hiÖu qu¶ d¹y häc còng kh«ng cao, gi¸o viªn thay ®æi

ph¬ng ph¸p d¹y ph¶i ®i ®«i víi viÖc ngêi häc thay

®æi ph¬ng ph¸p häc míi lÜnh héi tèt nhÊt néi dung

ch¬ng tr×nh d¹y häc...

4.2.4. Qu¶n lý ho¹t ®éng d¹y cña gi¸o viªn

236

4.2.4.1. Qu¶n lý viÖc thùc hiÖn lÞch gi¶ng d¹y, ch¬ng tr×nh d¹y

häc, gi¸o ¸n vµ çc biÓu mÉu trong d¹y nghÒ

Sau khi x©y dùng lÞch gi¶ng d¹y trªn c¬ së ch¬ng

tr×nh m«n häc, m« ®un vµ kÕ ho¹ch d¹y häc ®îc khoa

duyÖt, hå s¬ nµy ph¶i ®îc gi¸o viªn, khoa, phßng ®µo

t¹o lu gi÷. Sau mçi gi¸o ¸n ®îc thùc hiÖn, gi¸o viªn

cÇn ghi râ nhËn xÐt vÒ néi dung ch¬ng tr×nh, ph¬ng

ph¸p gi¶ng d¹y, thêi lîng thùc hiÖn vµ nh÷ng vÊn ®Ò

liªn quan kh¸c ®Ó çc gi¸o viªn tham gia gi¶ng d¹y

m«n häc, m« ®un nµy cã tµi liÖu ®Ó rót kinh nghiÖm.

Khoa, phßng ®µo t¹o, bé phËn thanh tra ®µo t¹o

c¨n cø ch¬ng tr×nh vµ lÞch gi¶ng d¹y tiÕn hµnh gi¸m

s¸t, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn cña gi¸o viªn vÒ néi

dung, tiÕn ®é ®Ó cã ®Ò xuÊt kÞp thêi cho hiÖu trëng

cã çc gi¶i ph¸p qu¶n lý ®¶m b¶o chÊt lîng d¹y häc.

Gi¸o ¸n ®îc so¹n theo thêi lîng quy ®Þnh

trong thêi kho¸ biÓu (®· ®îc trao ®æi kü gi÷a gi¸o

viªn vµ çn bé ®µo t¹o) vµ theo mÉu thèng nhÊt do Bộ

Lao động - Thương binh và Xã hội ban hµnh. Gi¸o ¸n

ph¶i cô thÓ cho tõng ®èi tîng d¹y häc, cho mçi qu¸

tr×nh d¹y häc mét m«n häc nhÊt ®Þnh..

Gi¸o ¸n ph¶i ®îc th«ng qua trong tæ bé m«n tríc

khi lªn líp ®Ó thèng nhÊt néi dung trªn c¬ së thèng

nhÊt môc tiªu bµi d¹y.

237

Qu¶n lý viÖc thiÕt kÕ vµ thùc hiÖn ®ßi hái ngêi

qu¶n lý ph¶i am hiÓu néi dung vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng

d¹y ®Æc trng cña m«n häc vµ ph¶i cã quan ®iÓm lµ

lu«n ®éng viªn gi¸o viªn trong viÖc tÝch cùc nghiªn

cøu ®æi míi ph¬ng ph¸p vµ sö dông cã hiÖu qu¶ trang

thiÕt bÞ d¹y häc; qu¶n lý viÖc thùc hiÖn gi¸o ¸n

lªn líp, híng dÉn, kh«ng chØ lµ kiÓm tra viÖc biªn

so¹n mµ cßn ph¶i th«ng qua dù giê, ph¸t phiÕu hái

®èi víi häc sinh, kiÓm tra chÊt lîng häc tËp cña häc

sinh...®ång thêi ph¶i cã c¬ chÕ thëng ph¹t nghiªm

minh, nÕu kh«ng ngêi gi¸o viªn dÔ quay trë vÒ víi

ph¬ng ph¸p truyÒn thèng.

4.2.4.2. Qu¶n lý giê lªn líp lý thuyÕt

- Ph¶i ®¶m b¶o thùc hiÖn ch¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch

®µo t¹o mét çch nhÞp nhµng, kh«ng d¹y dån, c¾t xÐn

b»ng çch phæ biÕn cho gi¸o viªn n¾m v÷ng ch¬ng

tr×nh m«n häc, ch¬ng tr×nh ®µo t¹o vµ yªu cÇu gi¸o

viªn ph¶i thùc hiÖn, cÇn kiÓm tra sæ b¸o bµi gi¶ng

(sæ ®Çu bµi), kiÓm tra giê lªn líp, kiÓm tra häc

sinh ghi bµi.

- X©y dùng m«i trêng häc tËp thuËn lîi ®èi víi

ngêi häc, thiÕt lËp vµ duy tr× quan hÖ d©n chñ gia

ngêi ngêi häc víi ngêi häc vµ ngêi häc víi ngêi d¹y.

KÞp thêi gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n, víng m¾c ®Ó qu¸

tr×nh d¹y häc kh«ng bÞ gi¸n ®o¹n.

238

- Gi¸o dôc tinh thÇn, th¸i ®é vµ ý thøc häc tËp,

rÌn luyÖn cña häc sinh - sinh viªn, t¹o ®éng lùc cho

viÖc häc ®¹t kÕt qu¶ tèt. Nh÷ng chñ tr¬ng vÒ vÊn ®Ò

nµy ph¶i ®îc thÓ hiÖn trong néi quy, quy chÕ nhµ tr-

êng vµ trong tõng lÜnh vùc cña ho¹t ®éng d¹y häc vµ

gi¸o viªn ph¶i thèng nhÊt theo quan ®iÓm chung.

- X©y dùng nÒ nÕp häc tËp, rÌn luyÖn cña häc

sinh trong mäi n¬i: líp häc, ë trêng, ë nhµ; mäi

kh©u: chuÈn bÞ bµi, tæ chøc häc tËp, híng dÉn sö

dông vµ b¶o qu¶n ®å dïng d¹y häc chung vµ

riªng...;tæ chøc hîp lý çc ho¹t ®éng ngoµi giê.

- ¸p dông çc h×nh thøc ®éng viªn tinh thÇn häc

tËp cña häc sinh b»ng çc phong trµo thi ®ua.

- Tæ chøc vµ gi¸m s¸t thêng xuyªn çc ho¹t ®éng

cña häc sinh, sinh viªn trong giê lªn líp. KÕt hîp

gi¸m s¸t cña gi¸o viªn víi tù gi¸m s¸t cña ngêi häc

nh»m n©ng cao tÝnh tù gi¸c, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm.

4.2.4.3. Qu¶n lý qu¸ tr×nh híng dÉn thùc hµnh nghÒ

- §Ò c¬ng, gi¸o ¸n ph¶i ®îc chuÈn bÞ chi tiÕt

theo ch¬ng tr×nh, trong ®ã ph¶i ®Æc biÖt chó ý çc

bµi tËp øng dông phï hîp víi môc tiªu, néi dung bµi

d¹y.- Qu¸ tr×nh híng dÉn thùc hµnh nghÒ ph¶i thÓ

hiÖn ®îc tÝnh mÉu mùc, quy chuÈn trong thao t¸c ®éng

t¸c, ph¶i bao qu¸t líp ®Ó cã híng dÉn cô thÓ cho

nh÷ng häc sinh yÕu nhng kh«ng lµm thay. TruyÒn ®¹t

239

kinh nghiÖm nhng kh«ng nªn bá qua quy tr×nh c¬ b¶n.

Kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i lµm cho häc sinh hiÓu râ

nguyªn lý míi thùc hµnh.

- Gi¸o dôc tinh thÇn tiÕt kiÖm trong sö dông vËt

t, nguyªn nhiªn liÖu, tinh thÇn b¶o vÖ cña c«ng ®Æc

biÖt lµ nh÷ng chi tiÕt, linh kiÖn quý hiÕm. - Gi¸o

dôc ý thøc vµ t¸c phong c«ng nghiÖp, chó ý viÖc b¶o

®¶m an toµn lao ®éng vµ vÖ sinh c«ng nghiÖp.

4.2.4.4. Qu¶n lý viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ vµ xÕp

lo¹i kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh

Mét qu¸ tr×nh kiÓm tra, ®¸nh gi¸ ®îc thùc hiÖn

®Ó nh»m chñ yÕu ®o møc ®é ®¹t ®îc çc môc tiªu. KiÓm

tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh lµ so

s¸nh, ®èi chiÕu kiÕn thøc, kÜ n¨ng, th¸i ®é thùc tÕ

®¹t ®îc ë ngêi häc sau mét qu¸ tr×nh häc tËp víi mét

kÕt qu¶ mong ®îi ®· x¸c ®Þnh trong môc tiªu d¹y häc.

S¶n phÈm cña d¹y häc, cña lao ®éng s ph¹m trªn líp

häc, trong phßng thÝ nghiÖm, xëng trêng, b·i

tËp.v.v... lµ phøc t¹p vµ rÊt khã x¸c ®Þnh, bëi v×

s¶n phÈm Êy lµ nh÷ng ngêi häc ®· thay ®æi Ýt hoÆc

nhiÒu trong phÈm chÊt vµ n¨ng lùc cña hä sau mét

thêi gian häc tËp nhÊt ®Þnh. S¶n phÈm ®ã chÝnh lµ

kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh, thµnh tè chñ yÕu t¹o

nªn chÊt lîng cña ho¹t ®éng d¹y häc trong nhµ trêng.

240

KiÓm tra, ®¸nh gi¸, xÕp lo¹i kÕt qu¶ häc tËp cña

häc sinh cã thÓ nh»m vµo môc ®Ých nh: th«ng b¸o kÕt

qu¶ häc tËp vµ rÌn luyÖn, chØ ra sù tiÕn bé cña häc

sinh trong viÖc häc tËp rÌn luyÖn, th«ng b¸o kÕt qu¶

cho gia ®×nh, lµm c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ çn bé gi¶ng

d¹y, ®¸nh gi¸ ch¬ng tr×nh ®Ó gióp cho çc cÊp qu¶n

lý chØ ®¹o ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ cã quyÕt ®Þnh phï

hîp thùc tiÔn.

Néi dung qu¶n lý viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ vµ xÕp

lo¹i kÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh, sinh viªn bao

gåm: Qu¶n lý thiÕt kÕ vµ b¶o mÊt ®Ò kiÓm tra, tæ

chøc kiÓm tra ®¸nh gi¸, th«ng b¸o vµ lu tr÷ hå s¬

®¸nh gi¸.

Trong qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ, kiÓm tra, kiÓm

tra, ®¸nh gi¸ vµ xÕp lo¹i kÕt qu¶ häc tËp kh«ng chØ

lµ ho¹t ®éng ch¾p nèi thªm vµo sau bµi gi¶ng mµ nã

cã ¶nh hëng nhÊt ®Þnh víi viÖc ra quyÕt ®Þnh cña

gi¸o viªn. Ho¹t ®éng nµy cã ý nghÜa quan träng kh«ng

nh÷ng ®èi víi gi¸o viªn mµ cßn cã ý nghÜa hÕt søc

thiÕt thùc ®èi víi c¶ ngêi häc vµ nh÷ng ngêi lµm

c«ng t¸c qu¶n lý ho¹t ®éng d¹y häc.

- KiÓm tra, ®¸nh gi¸, xÕp lo¹i kÕt qu¶ häc tËp

cña häc sinh gióp cho nhµ qu¶n lý biÕt ®îc hiÖn

tr¹ng kÕt qu¶ häc tËp thùc tÕ cña häc sinh ®ang nh

thÕ nµo, ë møc ®é nµo. §ã lµ nh÷ng th«ng tin cÇn

241

thiÕt ®Ó nhµ qu¶n lý so s¸nh, ®èi chiÕu víi çc môc

tiªu ®· v¹ch ra khi x©y dùng kÕ ho¹ch qu¶n lý qu¸

tr×nh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Tõ ®ã nhµ qu¶n lý ®a ra

nh÷ng nhËn ®Þnh xem môc tiªu ®· ®Æt ra cã phï hîp

kh«ng, viÖc tæ chøc triÓn khai, viÖc sö dông nh÷ng

ph¬ng ph¸p, ph¬ng tiÖn qu¶n lý nh ®· ¸p dông liÖu ®·

hîp lý hay cha, kÕt qu¶ häc tËp cã nh mong muèn hay

kh«ng.v.v

- KiÓm tra, ®¸nh gi¸, xÕp lo¹i kÕt qu¶ häc tËp

cña häc sinh cung cÊp nh÷ng b»ng chøng cho nhµ qu¶n

lý cã c¬ së ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh, quy ®Þnh hoÆc

x©y dùng kÕ ho¹ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn néi dung hay

chØ ®¹o ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Trong qu¸ tr×nh

d¹y häc nghÒ, vÊn ®Ò sö dông tµi liÖu nµo, ph¬ng

ph¸p, ph¬ng tiÖn d¹y häc nµo lµ thÝch hîp, ph¶i ®îc

thùc thi vµ cã nh÷ng kÕt qu¶. KÕt qu¶ nµy th«ng qua

®¸nh gi¸ ®Ó ®i ®Õn quyÕt ®Þnh lµ nªn tiÕp tôc hay

thay ®æi hoÆc c¶i tiÕn.

4.2.5. Qu¶n lý ho¹t ®éng häc cña häc sinh

4.2.5.1. Qu¶n lý ho¹t ®éng häc lý thuyÕt trªn líp

Tæ chøc häc tËp: Khi tæ chøc häc tËp çc m«n lýthuyÕt ph¶i tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p lµm cho viÖc d¹yvµ häc diÔn ra theo ®óng nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ níc,®¶m b¶o nh÷ng ®iÒu kiÖn phôc vô cho viÖc d¹y vµ häc®îc ®Çy ®ñ vµ ngµy cµng tèt h¬n, hiÖn ®¹i h¬n; bètrÝ lùc luîng s ph¹m hîp lý cho çc líp; ®¶m b¶o çctiªu chuÈn vÒ vÖ sinh häc ®êng.

242

- Ph¶i ®¶m b¶o sè häc sinh mçi líp ®óng quy®Þnh, ph©n phèi häc sinh cho çc líp ®Òu cã häc sinhgiái, trung b×nh vµ cßn yÕu ®Ó häc tËp lÉn nhau cïngtiÕn bé.

- Häc sinh ph¶i cã tµi liÖu, dông cô häc tËp,gi¸o viªn ph¶i cã ch¬ng tr×nh, tµi liÖu d¹y häc.

- CÇn x©y dùng kû luËt, trËt tù, nÒn nÕp d¹yvµ häc, ®ã lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó d¹y tèt vµ häctèt.

- X©y dùng thêi kho¸ biÓu tèi u, ph©n c«ng hîplý gi¸o viªn chñ nhiÖm vµ gi¸o viªn bé m«n.

C«ng t¸c gi¶ng d¹y, gi¸o dôc

Khi tæ chøc häc tËp çc m«n lý thuyÕt ph¶i tiÕn

hµnh çc biÖn ph¸p lµm cho viÖc d¹y vµ häc diÔn ra

theo ®óng nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ níc, ®¶m b¶o nh÷ng

®iÒu kiÖn phôc vô cho viÖc d¹y vµ häc ®îc ®Çy ®ñ vµ

ngµy cµng tèt h¬n, hiÖn ®¹i h¬n; bè trÝ lùc luîng s

ph¹m hîp lý cho çc líp; ®¶m b¶o çc tiªu chuÈn vÒ

vÖ sinh häc ®êng.

- Ph¶i ®¶m b¶o sè häc sinh mçi líp ®óng quy

®Þnh, ph©n phèi häc sinh cho çc líp ®Òu cã häc sinh

giái, trung b×nh vµ cßn yÕu ®Ó häc tËp lÉn nhau cïng

tiÕn bé.

- Häc sinh ph¶i cã tµi liÖu, dông cô häc tËp,

gi¸o viªn ph¶i cã ch¬ng tr×nh, tµi liÖu d¹y häc.

- CÇn x©y dùng kû luËt, trËt tù, nÒn nÕp d¹y vµ

häc, ®ã lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó d¹y tèt vµ häc tèt.

- §¸nh gi¸ vµ th«ng b¸o thêng xuyªn thµnh tÝch

häc tËp cho ngêi häc.243

4.2.5.2. Qu¶n lý ho¹t ®éng häc thùc hµnh, thùc tËp t¹i xëng trêng

Tæ chøc thùc tËp

Ngoµi nh÷ng vÊn ®Ò qu¶n lý chung ®èi víi líp

häc, khi tæ chøc häc thùc hµnh, thùc tËp, gi¸o viªn

cÇn chó ý:

+ Ph¶i ®¶m b¶o sè häc sinh mçi líp ®óng quy

®Þnh, phï hîp víi nghÒ ®µo t¹o. Th«ng thêng mçi líp

( nhãm ) thùc tËp nghÒ gåm tõ 12 ®Õn 18 häc sinh.

Ph©n c«ng vÞ trÝ thùc tËp cÇn quan t©m ®Õn ®Æc ®iÓm

t©m sinh lý cña mçi häc sinh ®Ó ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn h-

íng dÉn cña gi¸o viªn vµ c«ng t¸c an toµn lao ®éng

vµ vÖ sinh c«ng nghiÖp.

+ Ph¶i cã ®ñ tµi liÖu nh b¶n vÏ, phiÕu c«ng

nghÖ vµ çc tµi liÖu ph¸t tay, dông cô gia c«ng,

dông cô ®o kiÓm, ph«i phÈm, trang thiÕt bÞ an toµn,

®å dïng vµ tµi liÖu d¹y häc, trang thiÕt bÞ an

toµn .... theo ch¬ng tr×nh ®µo t¹o.

+ CÇn x©y dùng kû luËt, trËt tù, giê giÊc, nÒn

nÕp d¹y vµ häc ®Ó rÌn luyÖn th¸i ®é, ®Æc biÖt lµ

h×nh thµnh t¸c phong c«ng nghiÖp.

+ X©y dùng kÕ ho¹ch thùc tËp mét çch chÆt chÏ

®Ó ®¶m b¶o mËt ®é thùc tËp phï hîp, khai th¸c tèt

trang thiÕt bÞ hiÖn cã.

+ Lu«n chó ý vÊn ®Ò an toµn lao ®éng vµ vÖ sinh

m«i trêng, ®Æc biÖt lµ nh÷ng nghÒ ®éc h¹i.

244

C«ng t¸c híng dÉn, gi¸o dôc: C«ng t¸c qu¶n lý qu¸ tr×nh

thùc tËp cña häc sinh t¹i xëng trêng ngoµi nh÷ng néi

dung, yªu cÇu chung, gi¸o viªn d¹y thùc hµnh cÇn

quan t©m mét sè vÊn ®Ò sau:

- §Ò c¬ng, gi¸o ¸n ph¶i ®îc chuÈn bÞ chi tiÕt

theo ch¬ng tr×nh, trong ®ã ph¶i ®Æc biÖt chó ý çc

bµi tËp, vËt øng dông phï hîp víi môc tiªu, néi dung

bµi d¹y, çc ho¹t ®éng cña nh÷ng häc sinh kh«ng ®ñ

chç thùc tËp, ®Ó kh«ng ¶nh hëng chung tíi viÖc thùc

tËp cña çc häc sinh kh¸c vµ n©ng cao ®îc hiÖu qu¶

bµi häc.

- Qu¸ tr×nh híng dÉn ph¶i thÓ hiÖn ®îc tÝnh mÉu

mùc, quy chuÈn trong thao t¸c ®éng t¸c, ph¶i bao

qu¸t líp ®Ó cã híng dÉn cô thÓ cho nh÷ng häc sinh

yÕu nhng kh«ng lµm thay. TruyÒn ®¹t kinh nghiÖm nhng

kh«ng nªn bá qua quy tr×nh c¬ b¶n. Kh«ng nhÊt thiÕt

ph¶i lµm cho häc sinh hiÓu râ nguyªn lý míi thùc

hµnh.

- Gi¸o dôc tinh thÇn tiÕt kiÖm trong sö dông

vËt t nguyªn nhiªn liÖu, tinh thÇn b¶o vÖ cña c«ng

®Æc biÖt lµ nh÷ng chi tiÕt, linh kiÖn quý hiÕm.

4.2.5.3. Qu¶n lý qu¸ tr×nh thùc tËp t¹i xÝ nghiÖp cña häc sinh, sinh viªn

häc nghÒ

- Tæ chøc thùc tËp: C¨n cø môc tiªu cña viÖc thùc

tËp vµ ®Ò c¬ng néi dung, nhµ trêng ph¶i liªn hÖ víi

245

çc xÝ nghiÖp cã c«ng nghÖ vµ d¹ng s¶n xuÊt phï hîp

néi dung ch¬ng tr×nh, cã ®éi ngò c«ng nh©n tay nghÒ

cao cã kh¶ n¨ng híng dÉn, cã vÞ trÝ ®Þa lý vµ khÝ

hËu thuËn lîi ®Ó phèi hîp x©y dùng kÕ ho¹ch thùc

tËp.

CÇn tæ chøc cho häc sinh thùc tËp theo ®Ò c¬ng,

tr¸nh lµm nh÷ng c«ng viÖc kh«ng phï hîp víi néi dung

ch¬ng tr×nh ®µo t¹o.

- C«ng t¸c híng dÉn, gi¸o dôc: §Ó häc sinh tiÕp cËn víi

thùc tiÔn s¶n xuÊt, ngoµi thùc tËp trong xëng trêng,

cÇn ph¶i cã kÕ ho¹ch ®Ó häc sinh tham gia thùc tËp

s¶n xuÊt t¹i xÝ nghiÖp.

C¨n cø môc tiªu cña viÖc thùc tËp vµ ®Ò c¬ng

néi dung, nhµ trêng ph¶i liªn hÖ víi çc xÝ nghiÖp

cã c«ng nghÖ vµ d¹ng s¶n xuÊt phï hîp néi dung ch¬ng

tr×nh, cã ®éi ngò c«ng nh©n tay nghÒ cao cã kh¶ n¨ng

híng dÉn, cã vÞ trÝ ®Þa lý vµ khÝ hËu thuËn lîi ®Ó

phèi hîp x©y dùng kÕ ho¹ch thùc tËp.

CÇn tæ chøc cho häc sinh thùc tËp theo ®Ò c¬ng,

tr¸nh lµm nh÷ng c«ng viÖc kh«ng phï hîp víi néi dung

ch¬ng tr×nh ®µo t¹o.

Tríc khi tiÕn hµnh thùc tËp, nhÊt thiÕt häc sinh

ph¶i ®îc häc tËp chu ®¸o, cã kiÓm tra ®¸nh gi¸ vÒ

vÊn ®Ò an toµn lao ®éng - vÖ sinh c«ng nghiÖp vµ néi

quy xëng s¶n xuÊt, nh÷ng häc sinh cha ®¹t ph¶i ®îc

246

häc vµ kiÓm tra l¹i, khi ®¹t yªu cÇu míi ®îc thùc

tËp.

Khi thùc tËp s¶n xuÊt cÇn qu¸n triÖt cho häc

sinh ngoµi viÖc rÌn luyÖn n¨ng cao kü n¨ng nghÒ

nghiÖp, cÇn chó ý häc hái kinh nghiÖm cña nh÷ng ngêi

thî lµnh nghÒ vÒ mäi mÆt nh: t thÕ, thao ®éng t¸c,

çch s¾p xÕp dông cô hîp lý, çch ®Ò phßng tai n¹n

cho ngêi, h háng cho m¸y mãc thiÕt bÞ, t×m hiÓu çc

c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ míi...

Song song víi thùc tËp n©ng cao tay nghÒ cÇn t×m

hiÓu çc h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt t¬ng øng víi

d¹ng s¶n xuÊt, çch bè trÝ nh©n lùc, çch kiÓm tra

chÊt lîng s¶n phÈm, quy tr×nh s¶n xuÊt mét sè s¶n

phÈm chñ yÕu, çch tÝnh to¸n gi¸ thµnh s¶n phÈm...

Chó ý ®Õn viÖc rÌn luyÖn cho häc sinh vÒ t¸c

phong c«ng nghiÖp, tÝnh tiÕt kiÖm, chèng l·ng phÝ

cña c«ng, tinh thÇn gióp ®ì ®ång nghiÖp, çch giao

tiÕp trong tËp thÓ c«ng nh©n, t×m hiÓu thªm vÒ c¬

chÕ thÞ trêng.

ViÖc thùc tËp cña ngêi häc ph¶i ®îc gi¸m s¸t vµ

®¸nh gi¸ thùc xuyªn theo môc tiªu cña ch¬ng tr×nh

thùc tËp.

4.2.5.4. Qu¶n lý ho¹t ®éng ngoµi giê lªn líp cña häc sinh, sinh viªn

häc nghÒ

Môc tiªu cña ho¹t ®éng ngoµi giê lªn líp

247

Ho¹t ®éng ngoµi giê lªn líp gãp phÇn vµo viÖc

hoµn thiÖn môc tiªu chung, cô thÓ lµ:

- Cñng cè, më réng kiÕn thøc, ph¸t triÓn n¨ng

lùc toµn diÖn cña häc sinh vµ båi dìng çc häc sinh

cã n¨ng khiÕu.

- Trùc tiÕp rÌn luyÖn phÈm chÊt, ®¹o ®øc, tµi

n¨ng vµ thÓ hiÖn nh÷ng thiªn híng nghÒ nghiÖp.

- T¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh hoµ nhËp vµo cuéc

sèng céng ®ång.

- Ph¸t huy ®îc t¸c ®éng hai chiÒu gi÷a nhµ trêng

vµ x· héi ®Ó ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña nhµ trêng

vµ huy ®éng ®îc søc m¹nh cña c«ng ®ång gióp nhµ tr-

êng trong ho¹t ®éng ngoµi giê. MÆt kh¸c, th«ng qua

th«ng qua ho¹t ®éng gi¸o dôc ngoµi giê ®Ó thùc hiÖn

nguyªn lý gi¸o dôc: häc ®i ®«i víi hµnh, gi¸o dôc

kÕt hîp lao ®éng s¶n xuÊt, lý luËn g¾n liÒn víi thùc

tiÔn, gi¸o dôc nhµ trêng kÕt hîp víi gi¸o dôc gia

®×nh vµ gi¸o dôc x· héi.

Néi dung vµ h×nh thøc ho¹t ®éng gi¸o dôc ngoµi giê lªn líp.

Ho¹t ®éng ngo¹i kho¸:

- VÒ khoa häc: thùc hiÖn b»ng çch thµnh lËp çc

nhãm ham thÝch çc bé m«n, çc tæ khoa häc øng dông,

çc c©u l¹c bé ....

- Ho¹t ®éng ngo¹i kho¸ vÒ v¨n häc nghÖ thuËt:

nh tæ chøc çc cuéc thi mang tÝnh chÊt v¨n ho¸, giíi

248

thiÖu s¸ch b¸o, s¸ng t¸c th¬ v¨n, b¸o têng, héi

diÔn, triÓn l·m, vò héi, çc c©u l¹c bé.

- Ho¹t ®éng ngo¹i kho¸ vÒ thÓ dôc, thÓ thao: tæ

chøc çc déi ch¬i thÓ thao, thÈm mü, vâ thuËt; tæ

chøc thi ®Êu ..........

Çc ho¹t ®éng vui ch¬i du lÞch, giao lu v¨n ho¸:

- Tæ chøc c¾m tr¹i, tham quan du lÞch.

- T×m hiÓu lÞch sö ®Þa ph¬ng, çc danh nh©n.

- Çc ho¹t ®éng b¶o vÖ m«i trêng.

- Ho¹t ®éng lao ®éng c«ng Ých: tu söa çc c«ng

tr×nh c«ng céng, giao th«ng, lao ®éng nghÜa vô.

- Çc ho¹t ®éng x· héi: tuyªn truyÒn bÇu cö, çc

ngµy lÔ lín, luËt lÖ giao th«ng, ch¨m sãc gia ®×nh

th¬ng binh liÖt sü, tuyªn truyÒn nÕp sèng v¨n minh.

- Çc ho¹t ®éng tõ thiÖn: gióp ®ì çc gia ®×nh

neo ®¬n, nghÌo tóng, trÎ em tµn tËt.

Çc ho¹t ®éng theo chñ ®iÓm: thêng lÊy çc ngµy kû niÖm

lµm chñ ®iÓm. VÝ dô: ngµy 20/11, 22/12, 9/1 (ngµy

häc sinh - sinh viªn), 3/2, 26/3, 30/4, 1/5, 19/5...

Qu¶n lý çc ho¹t ®éng ngoµi giê lªn líp:

- VÒ c¬ cÊu tæ chøc: x©y dùng theo c¬ cÊu ma

trËn ®Ó ®¶m b¶o tÝnh linh ho¹t, gän nhÑ kh«ng ph¶i

thªm biªn chÕ.

- Ph©n c«ng ph©n nhiÖm râ rµng, cô thÓ.

249

- Tæ chøc tèt hÖ thèng th«ng tin ®Ó n¾m t×nh

h×nh: VÝ dô: tæ chøc “ gãc gi¸o vô” ®Ó ph¶n ¶nh çc

ho¹t ®éng lªn líp, häc tËp ... trong trêng.

Tµi liÖu tham kh¶o

1.LuËt Gi¸o dôc (2005).

2.LuËt D¹y nghÒ (2006).

3.Bé Lao ®éng – Th¬ng binh vµ X· héi (2010), Th«ng

t quy ®Þnh chuÈn gi¸o viªn, gi¶ng viªn d¹y nghÒ.

4.Bé Lao ®éng, Th¬ng binh vµ X· héi (2008) QuyÕt

®Þnh 62/2008/Q§- vÒ viÖc ban hµnh HÖ thèng biÓu

mÉu, sæ s¸ch qu¶n lý d¹y vµ häc trong ®µo t¹o nghÒ

5.§Æng Quèc B¶o vµ çc t¸c gi¶ (1999), Khoa häc tæ

chøc vµ qu¶n lý - NXB TK - HN.

6.NguyÔn H÷u Ch©u (2005), Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ ch-

¬ng tr×nh vµ qu¸ tr×nh d¹y häc, NXB GD, Hµ Néi

7.NguyÔn Quèc ChÝ, NguyÔn ThÞ Mü Léc (1997),

Nh÷ng c¬ së khoa häc vÒ qu¶n lý gi¸o dôc, Trêng Çn bé

Qu¶n lý gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, Hµ Néi.

8.TrÇn Kh¸nh §øc(2002), S ph¹m kü thuËt, NXBGD, 2002

9.NguyÔn Minh §¹o (1997), C¬ së cña khoa häc qu¶n lý,

NXB ChÝnh trÞ Quèc gia Hµ Néi

10. NguyÔn V¨n Hïng, NguyÔn ThÞ M«n (2010), Gi¸o

dôc häc nghÒ nghiÖp, Trêng §HSPKTN§

250

11. Lª Nguyªn Long (1999), §i t×m nh÷ng ph¬ng ph¸p

d¹y häc hiÖu qu¶, NXBGD, Hµ Néi

12. NguyÔn ThÕ M¹nh, Hµ M¹nh Hîp (2005), Gi¸o dôc

häc nghÒ nghiÖp, TCDN

13. NguyÔn ThÕ M¹nh vµ çc t¸c gi¶ (2003), Gi¸o

dôc häc, Trêng C§SPKT Nam §Þnh

14. NguyÔn Xu©n Mai (2005), Gi¸o tr×nh Tæ chøc vµ

Qu¶n lý qu¸ tr×nh d¹y häc nghÒ, Tæng côc d¹y nghÒ.

15. NguyÔn Ngäc Quang (1998), Lý luËn vÒ qu¶n lý gi¸o

dôc, Trêng CBQLGD TW1, Hµ Néi.

16. Hµ NhËt Th¨ng (2003), C«ng t¸c gi¸o viªn chñ nhiÖm

líp ë trêng phæ th«ng, NXBGD, Hµ Néi

17. Th¸i Duy Tuyªn (2001), Gi¸o dôc häc hiÖn ®¹i,

NXB§HQGHN

18. Th¸i Duy Tuyªn (2004), Nh÷ng vÊn ®Ò chung cña

Gi¸o dôc häc, NXB§HSSVP, Hµ Néi

19. NguyÔn §øc TrÝ, Hoµng ThÞ Minh Ph¬ng

(2005), Kü n¨ng d¹y häc, Tæng côc d¹y nghÒ

20. NguyÔn §øc TrÝ (2010) Gi¸o dôc nghÒ nghiÖp vµ

mét sè vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn. Nhµ xuÊt b¶n Khoa

häc Kü thuËt.

21. Ph¹m ViÕt Vîng, Gi¸o dôc häc, NXB§HQGHN,2000

251

Documents

Giao trinh giao duc hoc nghe nghiep