ΑΓΑΘΟΔΑΙΜΩΝ

Τώρα αυτό το μνημείο του Αγαθοδαίμονα βρίσκεται στο νέο μουσείο της Ακρόπολης. Φωτογραφήθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Είναι το σκοτεινότερο, ίσως, θέμα τούτης της μελέτης, και αυτό με τις λιγότερες διαθέσιμες πληροφορίες. Αρχέγονο πνεύμα γονιμότητας και ευφορίας, η πρώτη περί θείου αντίληψη, βοηθός του ανθρώπου στη δημιουργικότητά του. Η λατρεία του είναι αρχαιότερη του Δωδεκάθεου. Οι γιορτές του, [πρόποσις, πιθοίγια] συνδέονται και με τη Διονυσιακή λατρεία.

Υποτίθεται πως ο Αγαθοδαίμων άρχισε να λατρεύεται σα φίδι στους Αλεξανδρινούς χρόνους, αλλά είχε στοιχεία φιδολατρείας ανέκαθεν [πχ στα πιθοίγια, έβγαινε από το πιθάρι] Πρέπει να σχετίζεται σε ένα βαθμό με τους ιερούς δράκοντες [φίδια] που παρουσιάζονταν στις Διονυσιακές τελετές. Ήταν ακόμηχθόνια θεότητα [του θανάτου].

Στον Αγαθοδαίμονα έπιναν ανέρωτο κρασί [πράγμα εξαιρετικά σπάνιο] και έκαναν ταυτόχρονη πρόποση στο Δία. Αυτό δείχνει την μεγάλη σημασία αυτής της σκοτεινής θεότητας, που μερικοί την ταυτίζουν με τον ίδιο τον Διόνυσο. Οι Ορφικοί τον ταυτίζουν ακόμα και με τον βασιλιά του Ολύμπου: <<Τον δαίμονα επικαλούμαι, τον μεγάλο τον καλό οδηγό, τον φρικτό, τον Μειλίχειο Δία, τον γεννήτορα όλων, τον ζωοδότη των θνητών…>> Εννοείται πως ο <<Μειλίχειος Ζεύς>> απεικονίζονταν σαν φίδι.

Στο Μαντείο του Τροφωνίου ο πιστός έπρεπε να περάσει ένα διάστημα στο ιερό τουΑγαθού Δαίμονα και της Αγαθής Τύχης, πριν μπεί στη ιερή σπηλιά όπου θα ρώταγε τον θεό. Εκεί, έπρεπε να κρατά τροφές στα χέρια για να κεράσει τα φίδια που τον περιτριγύριζαν. (Φιλόστρ. Τομ 3 σελ. 295)

Στην Περσία, Αίγυπτο, Ινδία, λατρεύνταν ανάλογοι θεοί που παριστάνονταν σανφίδια, ενώ οι Έλληνες απλά συμβόλιζαν τον Αγαθοδαίμονα με αυτά. Η λατρεία θεών ανάλογων του Αγαθοδαίμονα βρίσκεται στις ρίζες όλων των αρχαίων θρησκειών.

Οι Αλχημιστές έλεγαν πως ο Αγαθοδαίμων ήταν <<ουροβόρος όφις>>, <<θείος δράκων>>, θεός, ή ακόμη ένας αρχαιότατος Αιγύπτιος φιλόσοφος! [Λίγοι γνωρίζουν πως η Αλχημεία δεν είναι μεσαιωνική ή Αραβική απόκρυφη τέχνη, αλλά γέννημα θρέμμα της αρχαίας Ελλάδας] Στο τέλος της αρχαιότητας, άρχισε πλέον να ταυτίζεται με Άγγελο. [Αγαθός, Αγαθηφόρος, Αγαθάγγελος, Ευάγγελος]

Ο Αγαθοδαίμων ταυτίζονταν με τον Σέραπι αλλά και τον Άμμωνα, που με την σειρά τους ταυτίζονταν επίσης με τον Δία. Απεικονίζονταν και σαν φίδι από τη μέση και κάτω, αλλά με την ουρά να καταλήγει σε φιδοκέφαλο. Ο Σέραπις απεκαλείτοκαι «Μεγαλοδαίμων» Ένας παραπόταμος του Δέλτα του Νείλου βαφτίστηκε <<Αγαθοδαίμων>> στους Ελληνιστικούς χρόνους.

Αυτό που αξίζει να κρατήσουμε, είναι η ταύτιση του Αγαθοδαίμονα με την Σοφία και την Ευεργεσία στην ανθρωπότητα. Είναι, όπως θα δούμε, χαρακτηριστικό όλων των φιδοθεών.

Χάλκινο αγαλμάτιο του Άμμωνα-Σέραπι-Αγαθοδαίμονα, σύμφωνα με τηνεπιγραφή του Εθνικού ΑρχαιολογικούΜουσείου, έκθ. Αρ. 905.

Μια αναφορά στον Αγαθοδαίμονα και το Μέγα Αλέξανδρο:

<<άρχισαν να χτίζουν την Αλεξάνδρεια>> <<συχνά παρουσιάζονταν ένα φίδι>> [δράκων] <<σε όσους δούλευαν σε αυτήν και τρομοκρατούσε τους εργάτες και διέκοπταν την εργασία λόγω της εφόδου του ζώου. Αυτό μεταβιβάστηκε στον Αλέξανδρο κι εκείνος διέταξε την επόμενη μέρα όπου το βρούν να το πιάσουν. Κι αφού πήραν την εντολή, όταν ήρθε το θηρίο στην αποκαλούμενη σήμερα Στοά, το έπιασαν και το σκότωσαν. Ο Αλέξανδρος διέταξε να ιδρυθεί εκεί ένα τέμενος προς τιμήν του, όπου το έθαψε. Και διέταξε εκεί δίπλα να αναρτηθούν στεφάνια εις μνήμην του επιφανέντος Αγαθού Δαίμονα>>

<<Κι όταν ιδρύθηκε το Ηρώο>> [πρόκειται για άλλο μνημείο] σε ένα επιστύλιο>> /φθορά στο κείμενο/ <<και ξεπήδησε από αυτό μεγάλο πλήθος φιδιών τα οποία σύρθηκαν και μπήκαν στα τέσσερα σπίτια που είχαν ήδη χτιστεί>> <<Γι αυτότα φίδια τούτα, όταν έμπαιναν στα σπίτια τα σέβονταν οι θυρωροί σαν Αγαθούς Δαίμονες. Γιατί δεν είναι δηλητηριώδη, αλλά αντιθέτως αυτά διώχνουν και όσα θεωρούνται δηλητηριώδη. Και προσφέρεται θυσία στον ίδιο τον Ήρωα που ανήκει στο γένος των φιδιών>> (Ανάλογο μνημείο-Ηρώο ενός φιδιού-Ήρωα, βρέθηκε στην Αθήνα) <<Πρόσταξε μάλιστα ο Αλέξανδρος να δοθεί στάρι στους φύλακες των σπιτιών, κι εκείνοι το πήραν, το άλεσαν, το έκαναν χυλό, και το έδωσαν εκείνη την ημέρα τροφή στα φίδια. Από τότε μέχρι σήμερα κρατούν αυτό το έθιμο στην Αλεξάνδρεια, να στεφανώνουν τα ζώα στις 25…>> (του μηνός) <<…Τύβη, να γίνονται θυσίες στουςΑγαθούς Δαίμονες που φυλάνε τα σπίτια και να κάνουν προσφορές χυλού>>

Μια αφήγηση για τον Αγαθό δαίμονα και την Άρτεμη.

«(η Μήδεια) τελικά, πήρε στα χέρια τη θεά (το είδωλο) τροποποιημένο με τρόπο πουνα διεγείρει την δεισιδαιμονία των όχλων, μπήκε στην πόλη το πρωί. έχοντας καταληφθεί από την θεότητα, και όσο το πλήθος έτρεχε πλάι της; στα σοκάκια, διέταζε τους πάντες να δεχτούνε την θεά με ευσέβεια. Γιατί αυτή εμφανίστηκε από τους Υπερβόρειους, πάνω σε έναν Αγαθό Δαίμονα, σε όλη την πόλη και τον βασιλιά.»Ποιος ήταν αυτός ο Αγαθός δαίμονας; «(η Μήδεια) αποφάνθηκε πως η Άρτεμη, καβαλώντας δράκοντες (φίδια) πέταξε στον αέρα πάνω από πολλά μέρη της οικουμένης, για να διαλέξει τον ευσεβέστερο από όλους τους βασιλιάδες, ώστε να καθιερώσει τη λατρεία της και αιώνιες τιμές γι’ αυτήν» και παρακάτω «με κάποια κόλπα έκανε να φανούν τα είδωλα των δρακόντων πάνω στους οποίους δήλωσε πως ήρθεη θεά πετώντας από τους Υπερβόρειους» (Διόδωρος, Δ΄, 51)

Δηλαδή, (α) ο Αγαθός Δαίμων ήταν οι «Δράκοντες» και (β) αν δεν έδειχνε τα φίδια,κανείς Έλλην δεν θα πίστευε καμιά Άρτεμη και καμιά Μήδεια.

Και ο Σπάρτακος φαίνεται πως είχε την μοίρα του καθορισμένη από ένα “δράκοντα” που είχε κοιμηθείπάνω στο πρόσωπό του:Πλούταρχος, Κράσσος, 8, 2

Ακόμα και στην χριστιανική «μυθολογία» το φίδι, σαν ενσάρκωση του Σατανά πλέον, εξακολουθεί να προστατεύει τα σπίτια. Στις απόκρυφες Πράξεις του Θωμά, ο Απόστολος υποχρεώνει ένα φίδι – Σατανά να ρουφήξει το ίδιο του το δηλητήριο και να εξαφανιστεί σε ένα χάσμα της γης, αλλά στη συνέχεια ζητάει από τον βασιλιά ναχτιστούν πάνω από το χάσμα – τάφο του φιδιού κατοικίες. Είναι προφανές ότι ο Απόστολος – ή καλύτερα ο συγγραφέας του κείμενου - εξακολουθεί να βλέπει τον Όφισαν Αγαθοδαίμονα, προστάτη των σπιτιών.

Ας ακούσουμε τον Πλούταρχο να μας αναλύει την φύση του Αγαθού Δαίμονος που συνόδευε τον Ιούλιο Καίσαρα:

«Όμως, ο μεγάλος του δαίμων, που τον καθοδηγούσε σε όλη του τη ζωή, δεν σταμάτησε όταν αυτός πέθανε, αλλά συνέχισε σαν τιμωρός του φόνου του, ψάχνοντας και καταδιώκοντας σε στεριά και θάλασσα μέχρις ενός τους δολοφόνους, είτε είχαν μετάσχει ιδιοχείρως, είτε με τη γνώμη τους.» (Βίος Καίσαρος, 69, 2-3)

Δυο Αγαθοδαίμονες προστατεύουν το λουτρο

Βωμός με αγαθοδαίμονες

Ο Αγαθοδαίμων συμπαραστέκεται στον Οδυσσέα.<<…καρδιά ο θεός μας δίνει, κι αφού τον πάλο σήκωσαν, το μυτερό στην άκρη, στο μάτι του τον έχωσαν…>> Οδύσσεια, ι, 382 κ.ε. Οι απαρχές της αντίληψης του <<φύλακα άγγελου>>

Ο Αγαθοδαίμων σύντομα πολλαπλασιάστηκε, και έγινε το ακριβές αντίστοιχο του «προστάτη άγγελου» των Χριστιανών, που δανείστηκαν από αυτόν την ιδέα και την έννοια. Κάθε άνθρωπος, αλλά και κάθε πόλη είχε, επίσης τον «Αγαθό» της «Δαίμονα», που την προστάτευε, με σύμβολό του το φίδι, ή τον φαλλό. Παριστάνονταν και ανθρωπομορφικά, σαν νέος που κρατά στάχυα ή το Κέρας της Αμάλθειας. Η μετάβαση αυτού του εικονογραφικού τύπου στον τύπο του Χριστιανικούαγγέλου ήταν πολύ απλή, σχεδόν αδιόρατη. Πολλοί Χριστιανοί θα εξεγερθούν όταν μάθουν πως ο αρχικός τύπος του προστάτη – άγγελου - αγαθού - δαίμονα, ήταν ένα φίδι!

Οι προστάτιδες θεότητες του οίκου κατά τους Ρωμαίους.

Ο Αγαθοδαίμων με ανθρώπινη μορφή

Απεικόνιση της αποθέωσης Ρωμαίου αυτοκράτορα. Η κεντρική μορφή, ο Αγαθοδαίμων, έχει μετατραπεί σε <<Ευάγγελο>> (=καλό άγγελο) και κρατά μια σφαίρα, (τον ουρανό) με ένα φίδι τυλιγμένο γύρω της, σύμφωνα με την κοσμογονία των Ορφικών. Οι μορφές κάτω είναι ο Τίβερις και η Ρώμη

.

Ταφικό μνημείο από τη Μακεδονία. Το φίδι κάτω αριστερά Κάτω:Ο Περσέας σκοτώνει την Μέδουσα. Στον τοίχο πίσω του, συμπαραστέκεται ο φύλακας άγγελος, ο Δαίμων του, με τη μορφή μιας σαύρας

ΒιβλιογραφίαΚλήμης Αλεξανδρείας «Στρωματείς»Λήμμα <<Αγαθοδαίμων>> του <<Ελευθερουδάκη>>Αθήναιος, Δειπνοσοφισταί, ΙΔΟρφικά τομ 1, σελ. 230-232.Ψευδοκαλλισθένης, Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος Α,31-32 Αγαλμάτιο του Αγαθοδαίμονα και η επεξηγηματική του επιγραφή στο ΕθνικόΑρχαιολογικό Μουσείο, Εκθ. Αρ. 915. Μειλίχειος Ζεύς, και επεξηγηματική επιγραφή Έκθ. Αρ 1434 και 3329, στο

Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο.Φιλόστρατος, Τα ες Απολλώνιον Τυανέα τομ 3 σελ 295Ντεσάρμ, Μυθολογία τομ Α σελ 367Πλούταρχος, Βίος ΚαίσαροςΠράξεις Θωμά, απόκρυφα Ευαγγέλια.