Günümüzde Enformasyon ve İletişim Teknolojilerinin Televizyon İzleme Alışkanlıkları Üzerindeki Etkisi: OTT TV

Berk Çaycı

İstanbul Ticaret Üniversitesi, İstanbul,Türkiye,bcayci@ticaret.edu.tr

Özet: Yeni enformasyon ve iletişim teknolojileri televizyon yayıncılığında, OTT TV’yi bir iletişim aracı olarak ortaya çıkarmıştır. Bu yeni iletişim aracı: yayın akışına bağlı kalmadan, video içeriklerini, televizyon ve müzik yayınlarını, İnternet üzerinden kullanıcıların çevrimiçi cihazlarına aktaran bir teknolojiyi işaret etmektedir.

OTT TV’nin televizyon izleyicisine sunduğu olanaklar sadece televizyon içeriği ile sınırlı kalmamaktadır. Mobil cihazlar üzerinden yayınları izleyebilme;; video içeriklerini beğenme ve yorumlama; televizyon üzerinden iletişim kurabilme;; sosyal medya uygulamalarına erişebilmenin yanı sıra, İnternet üzerinden yapılabilecek tüm işlemlerin televizyonlar vasıtasıyla gerçekleştirilmesine kadar çok geniş bir kullanım yelpazesini son kullanıcılara ulaştıran etkileşimli televizyon teknolojisidir. Bu bağlamda OTT TV, kendinden önce ortaya çıkan: Vod, Web Tv, Pay Tv ve IPTV teknolojilerinde var olan eksikliklerin giderilerek, geliştirilmesiyle meydana gelmiş; bir yeni dönem televizyon teknolojisidir. IPTV, içeriği denetlenen özel ağ üzerinden, kullanıcılara sınırlı içerikleri, 1-2 hafta gibi sınırlı süreler de sunarken;; OTT TV, tüm video içeriklerini kullanıcılarına internet vasıtasıyla herhangi bir sınırlama olmaksızın sunmaktadır. IPTV, kullanıcılarına IP adresleri üzerinden içeriği denetlenen özel ağlar vasıtasıyla yayınları aktarmaktadır. Bu noktada mahremiyet duygusu ortadan kalkarken;; OTT TV’de mahremiyet korunmakta;; kullanıcının eylemleri diğer kullanıcılar tarafından takip edilememektedir. Bu noktada: OTT TV’nin geleceğin medyası olacağı;; bu yeni mecranın genç kitleler tarafından kabul göreceği;; bu yeni aracın sağladığı olanaklar sayesinde televizyon izleme alışkanlıkları üzerinde dönüştürücü etkilerinin olması öngörülmektedir.

Bu çalışmada: OTT TV’nin, televizyon izleme alışkanlıkları üzerindeki dönüştürücü etkisini ortaya koymak amaçlanmıştır. Çalışmanın sonucunda elde edilen bulgular: OTT TV’nin geleceğin etkileşimli televizyonculuk teknolojisi olduğunu göstermektedir. Bununla beraber, OTT TV’nin son kullanıcılara sunduğu hizmetler sonucunda televizyon izleme alışkanlıkları üzerinde dönüştürücü etkilerinin olduğu, son olarak da, dört farklı ekran üzerinden İnternetteki sınırsız içeriğe ulaşabilmenin en kolay yolunun OTT TV teknolojisi olduğu sonucuna varılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: İnternet, İletişim Teknolojileri, OTT TV, Televizyon İzleme Alışkanlıkları

1649

Giriş

Yeni enformasyon ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler toplumsal hayatın her alanını etkilediği gibi televizyon yayıncılığında da bir takım teknolojik gelişmelerin yaşanmasına sağladı. Böylelikle, yaşanan yeni teknolojik gelişmeler, OTT TV’yi televizyon yayıncılığında bir iletişim aracı olarak ortaya çıkarmıştır. Bu yeni iletişim aracı: yayın akışına bağlı kalmadan, video içeriklerini, televizyon ve müzik yayınlarını, İnternet vasıtasıyla kullanıcıların çevrimiçi cihazlarına aktaran bir teknolojiyi işaret etmektedir. (Moyler&Hooper ,2009).

Televizyon, yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde, icadından-günümüze kadar kendisine farklı misyonlar yüklenerek gelişen bir kitle iletişim aracı olmuştur. Yaşanan tüm teknolojik gelişmeler, sadece cihazların fonksiyonlarını ve fiziksel değişimlerine neden olmamaktadır. Aynı zamanda, bu cihazları kullanacak olan insanlar/toplumlar üzerinde de dönüştürücü etkilere neden olmaktadır. Özellikle internetin televizyon yayıncılığında etkin rol oynamasıyla birlikte, ortaya çıkan etkileşimli televizyonculuk anlayışı televizyon izleme alışkanlıkları üzerinde önemli değişimlerin yaşandığı bir sürecin başlamasına neden olmuştur. Televizyon yayıncılığında dijital formata geçişle birlikte izleyiciler, geleneksel televizyon izleme alışkanlıklarından kurtularak; yayın karşısında daha aktif konuma gelmiş, yayınları istediği şekilde alabilme/seçebilme özgürlüğüne kavuşmuşlardır. (Şeker, 2009.) Sırasıyla ortaya çıkan Vod(video on demand), Web Tv, IPTV(İnternet protocol television) ve son olarak da OTT TV(over the top television) teknolojileri, izleyici alışkanlıklarının değişmesine neden olan televizyon yayın teknolojileridir. Wireless teknolojisinin yaygınlaşması ve sonrasında mobil cihazların(tablet, akıllı telefon) gündelik hayattın önemli aktörleri haline gelmesiyle birlikte izleyiciler televizyon yayınlarına ve her türlü içeriğe zaman ve mekan kısıtlaması olmaksızın istedikleri yerde erişebilir hale gelmiştir. Bu süreçte sosyal paylaşım sitelerinin(twitter, facebook) yaygınlaşması, televizyon kanallarının sosyal medyayı bir iletişim alanı olarak aktif şekilde kullanmaları sonucunda izleyicilerin televizyondan beklentilerini arttırmıştır. Sosyal medyanın etkinliği ve yukarda saydığımız birçok etken izleyicilerin geleneksel televizyon izleme alışkanlıkları üzerinde gözle görülür değişimlerin yaşanmasına neden olmaktadır.

İzleyicinin tanımı ve işlevi yeni teknolojiler karşısında eskisinden farklı bir görünüm sergilemektedir. İletişim alanında meydana gelen yeni süreçler yoğun olarak izleyicileri/kullanıcıları şekillendirmektedir.(Özsoy, 2011.) Böylelikle, gelişen yeni teknolojiler karşısında izleyici gelenekle – gelecek arasında sürekli ve hızlı bir şekilde yeniden şekillenmektedir. Bu bağlamda OTT TV’de izleyicilerin var olan televizyon izleme alışkanlıklarını yeniden şekillendiren bir teknolojik yenilik olarak izleyicilere/kullanıcılara sunulmaktadır. OTT TV teknolojisiyle birlikte kullanıcılar açık internet IP adresleri vasıtasıyla kişisel bilgisayarlar, mobil cihazlar ve televizyonlar aracılığı ile içeriklere (ses, video) ulaşabilmektedir. (Pereira, 2011) Yüksek kalitede radyo ve televizyon yayınlarına düşük maliyetlerde erişebilmekte(Sevim,2011); İnternet vasıtasıyla gerçekleştirilen her türlü işlemi mobil cihazları ve televizyonlar aracılığı ile yapabilmektedir. Ayrıca kullanıcıların yayınları seçebilmesi, durdurabilmesi, geri alabilmesi ve canlı yayınlara sosyal paylaşım siteleri vasıtasıyla katılabilmesi sayesinde kullanıcılar etkileşimli televizyonculuk deneyimini yaşamaktadır. OTT TV’nin izleyiciye sağladığı tüm bu olanaklar özellikle geleneksel televizyon izleme alışkanlıklarına sahip izleyiciler üzerinde önemli değişimlerin yaşanmasına neden olmaktadır.

1650

1. İnternetin Televizyon Yayıncılığına Entegrasyonu

Dünyadaki milyonlarca bilgisayarı birbirine bağlayan bir ağ olan internet kitle iletişim araçlarının başında gelmektedir. İçerik olarak bütün kitle iletişim araçlarından yararlanırken, yayın olarak da tüm kitle iletişim araçları bu teknolojik ağı kullanmaktadır. Bilgi toplumuna geçişin itici gücü ve bilişim teknolojilerinin temeli olan bilgisayar ve gün geçtikçe gelişerek yaygınlaşan internet sayesinde, insanlar arasındaki bilgi akışı artık daha kolay ve hızlı olmaktadır. Bu durum tam anlamıyla bir enformasyon devrimi yaratmıştır. Ağ bant genişliğinin artması, bilgisayar teknolojisinin gelişmesi, internet teknolojilerinin artması ile görüntü ve ses dosyalarının bilgisayar da izlenmesine olanak sağlamıştır. Yaşanan bu teknolojik gelişmeler bireyin gündelik yaşamını derinden etkilemektedir. İnternet teknolojisinin gündelik hayatın bir parçası haline gelmeye başlamasıyla birlikte; bireyin yaşam şekli alışkanlıkları değişmeye başlamıştır(Aktaş, 2005).

İletişim teknolojilerindeki gelişmeler, bir kitle iletişim aracı olan televizyonu da olumlu yönde etkilemiştir. İnternet teknolojisi sayesinde, bu teknolojik ağ üzerinde bulunan her türlü enformasyona ulaşmak kolaylaşmıştır. İlk dönem içerisinde pasif konumda sadece televizyon ekranında gösterileni izleyebilen birey, teknolojinin gelişmesiyle birlikte yayınlara fikir belirtme fırsatı bulmaya başlamıştır. İlk yıllarda canlı yayınlara faks ve telefonlar vasıtasıyla katılabilen izleyiciler, teknolojinin gelişmesiyle birlikte interneti bir iletişim aracı olarak televizyon yayıncılığında kullanmaya başlamıştır. İnternet vasıtasıyla televizyon yayınlarının yapılmaya başlanması; televizyon yayınlarını sihirli kutudan çıkartıp, bilgisayar ekranlarına taşımıştır. Günümüze baktığımızda ise 4 ekranda (akıllı telefon, tablet, bilgisayar ekranı, televizyon) televizyon yayınları izlenebilmektedir.(Kırık, 2010).

İnternetin televizyon yayınlarına etkisi geleneksel televizyonculuk anlayışının da evrimleşmesine neden olmuştur. İlk dönem de haber alma, eğlence ve bilgi amaçlı kullanılan televizyon, internetin yayınlara dahil olmasıyla birlikte etkileşimlilik özelliği de kazanmaya başlamıştır. Ticari bir amaçla yapılan yayınlar bireye internet teknolojisinin avantajlarından daha fazla yararlanma fırsatı vererek bireyin yayınlar karşısında aktif bir rol üstlenmesini ve etkileşimli televizyonculuk kavramının oluşmasını sağlamıştır(Kırık, 2010). İnternet üzerinden televizyon yayınlarının izlenebilmesi bizim sahip olduğumuz geleneksel televizyon izleme alışkanlıklarının da değişmesini sağlamıştır. Geleneksel televizyon izleme alışkanlıklarından biri olan arkaya yaslanarak (lean back) televizyon izleme alışkanlığı yerini;; internetin gelmesi ve yayınların bilgisayar ekranlarından da izlenebilmesiyle birlikte öne eğilerek (lean forward) televizyon izlemeye bırakmıştır.

Teknolojinin gelişimi, yeni teknolojik cihazların üretilmesi, bireyin gelişen teknoloji içerisinde paylaşım kültürünü arttırmıştır. Akıllı telefonlar(smartphone), tablet bilgisayarlar, laptoplar internetin özelliklede sosyal medyanın günün her saatinde zamana ve mekana bağlı kalmaksızın kullanılmasına olanak sağlamıştır. Bu gelişmeler neticesinde televizyon yayınları da kendisine bu teknolojik cihazların içinde yer bulmuştur. Artık insanlar mobil cihazlara sahip olduktan sonra zaman ve mekan kısıtlaması olmaksızın, istedikleri yayınları izleyebilir ve eş zamanlı olarak yorum yapabilecek konuma gelmişlerdir.

Televizyon izleme alışkanlıkları üzerinde güçlü etkisi olan internet bu yenilikler ile bireyi televizyon ekranının karşına bağımlı olmaktan kurtarmıştır. Bununla birlikte yayınları

1651

istedikleri zaman, istedikleri yerden izleme ve etkileşimlilik gibi yeni olanaklarda sağlamıştır. İzleyiciye bu olanakları sağlayan: VoD, Web TV, IPTV, OTT TV farklı televizyon yayın teknolojileridir.

1.1 İsteğe Bağlı Video (Video on Demand)

VoD servisleri internet vasıtasıyla kullanıcıların istedikleri içerikleri, istedikleri zaman izlemelerini sağlayan etkileşimli multimedya servisleridir. Kullanıcılara yayınları durdurma, ileri veya geri alma gibi özellikleri sunan VoD servisleri (Dony,2008); böylelikle izleyicilere yayın akışına bağlı kalmadan internet üzerindeki içeriklere ulaşma imkanı sunmaktadır. VoD uygulaması temelinde, televizyon kanallarında izlenilen programların kaydedilerek internete bağlı serverlara depolanması ve böylelikle kayıtlı programı izlemek isteyen kişinin, internet üzerinden, kaydedilen serverlara ulaşarak kişisel bilgisayarlarında yayını izlemesidir. İlerleyen yıllarda bu teknoloji geliştirilerek seç izle halini almış ve farklı televizyon teknolojilerinin(IPTV, OTT TV) içine entegre edilmiştir. Bu teknolojisi sayesinde, ilk defa izleyiciler kendi özgür iradesi ile yayınları seçme imkanına sahip olmuşlardır.

1.2 Web TV

İnternet televizyonu olarak da adlandırılan Web TV, web arayüzü kullanılarak televizyon yayınlarının bilgisayar ekranlarından izlenmesini sağlayan teknolojidir. Bu nokta da Web TV’nin bir dezavantajı, görüntü kalitesinin garanti edilmemesidir. Görüntü kalitesi internet sağlayıcısına bağlı olarak değişmektedir. Bu dezavantajına rağmen Web TV, tüm video içeriklerini izleme imkanı sunmaktadır.

İlk dönemlerinde sadece bilgisayar ekranı üzerinden izlenebilen Web TV, gelişen teknoloji sayesinde 4 ekrandan da izlenebilmektedir. Anten, kablo, reciever (alıcı) gibi kurulum maliyetleri olmaksızın tüm içerikleri bilgisayar ekranından izlenebilmektedir. Web TV ile birlikte televizyonun tek başına hakimiyeti kırılmaya başlamıştır. Bu teknoloji: yayını istediğin zaman durdurma, istediğin zaman geri alma, ekranı büyütme, küçültme ve tekrar izleme seçenekleri sunmaktadır. VoD teknolojisi, izlemek istenilen seçeneği kişisel bilgisayarına indirirken;; Web TV hiçbir içeriği bilgisayara indirmeye gerek kalmaksızın izleme fırsatı sunmaktadır.

1.3 IPTV(Internet Protocol Television) IPTV, şifrelenmiş dijital yayınların özel ağlar vasıtasıyla kullanıcıların şifre çözücü (decoder) elektronik kutularında çözülerek 4 ekranda izlenebilen gelişmiş etkileşimli televizyonculuk teknolojisidir. IPTV teknolojisi abonelik gerektirmektedir. Bu nedenle IPTV’de belirli bir hizmet kalitesi(Quality of Service:QoS) garanti edilmektedir. (Kırık,2010). Ancak denetlenen özel ağlar, IPTV teknolojisinin sağladığı içeriklerin kısıtlanmasına neden olmaktadır. Böylelikle, yayınların internet aracılığı ile iletilmesi kullanıcıların internet ortamındaki sınırsız içeriğe ulaşılabilecekleri anlamına gelmemektedir. Aksine IPTV’de daha önceden belirlenmiş içerikler, üyelere internet

1652

aracılığıyla ulaştırılmaktadır. Bu teknolojide izleyicilere ulaştırılan sadece video içerikleri değildir. IPTV teknolojisi izleyicilere etkileşimli televizyonculuk deneyimini yaşamalarını sağlamaktadır. Ayrıca bu teknoloji sayesinde kullanıcılar istedikleri içerikleri, istedikleri zaman, istedikleri yerde kişisel mobil cihazlardan ya da televizyonlarda izleyebilmektedir. Bu noktada kişiselleştirilmiş bir diğer ifadesiyle bireyselleştirilmiş televizyon izleme alışkanlığı artmaktadır (Punchihewa ve diğerleri, 2010).

IPTV teknolojisi, internetin sağladığı tüm olanakları kullanıcılara ulaştırmak için televizyon yayınlarının yanı sıra internette gezinmeyi, alışveriş yapmayı mümkün kılmıştır. Dizideki bir oyuncunun üzerinde, çok beğendiğiniz bir kıyafeti televizyon aracılığıyla satın almak; bunun yanında yemek siparişi verilebilmektedir. Ayrıca resim içinde resim (picture in picture) özelliği sayesinde izleyiciler televizyon seyrederken aynı zamanda internette gezinebilmekte ya da yemek siparişi verebilmektedir. (Çelikcan, 2010).

Etkileşimli televizyon yayın teknolojisi olan IPTV teknolojisinde: izleyiciler aynı ekranda çok sayıda kanalı izleyebilmektedir. Özellikle spor yayınlarında, izleyiciler 6 farklı spor müsabakasını tek bir ekranda takip edebilmektedir. Ya da aynı yayını farklı kamera açılarından izleyebilmektedir. Ayrıca izleyiciler kumandaları vasıtasıyla oy kullanabilmekte, görüş ve önerilerini yayınlara iletebilmektedir. IPTV kullanıcıları kendi aralarında video konferans yoluyla televizyon ekranından iletişim kurabilmektedirler. (Withnell,2006)

2. Televizyonun Geleceği: OTT TV İletişim teknolojilerinin gelişmesi, televizyon izleme alışkanlıklarının artması ve bireyin ekran karşısında geçirdiği sürenin saatleri aşması nedeniyle özel şirketler ve reklamcılar en etkili kitle iletişim aracı olarak interneti ve televizyonları görmektedir. Televizyonun internet ile entegrasyonu, yayınların internet vasıtasıyla izleyicilere ulaştırılması, televizyonun etkileşim özelliğini kazanması ve sosyal medyanın rolü birçok şirketi paralı televizyon hizmetine yönlendirmiştir. Bu noktada gelişen teknolojiyle birlikte farklı televizyon teknolojileri izleyicilere sunulmaktadır. Farklı televizyon teknolojileri izleyicilere zaman ve mekan kısıtlaması olmaksızın, istediğin içeriği istediğin zaman istediğin yerde izleme fırsatını sağlamaktadır. Böylelikle günün büyük bir kısmını iş yerinde ya da yolda geçiren “beyaz yakalılar” olarak adlandırılan bir grup iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle birlikte yeni bir izleyici türünün oluşmasına neden olmaktadır. (Coşar,2010). Over the top television (OTT TV) olarak adlandırılan yeni televizyon teknolojisi bu süreçte izleyicilere özgürce seçim yapma olanağını sunmaktadır.

Gelişen teknoloji ile birlikte internete erişim geniş bant ağlar üzerinden gerçekleşmektedir. Bu süreç: içerik üreticilerine, dağıtıcılara ve kanal sahiplerine yeni iş fırsatları sunmaktadır. Geniş bant ağlar aracılığıyla yüksek kalitede video içerikleri internet üzerinden tüketicilere rahatlıkla ulaştırılabilmektedir. Bu bağlamda birçok şirket televizyon yayıncılığında yeni iş modelleri denemektedir. Hulu ve Netflix 2013 yılı itibariyle video içeriklerinin dağıtımını denetimsiz/serbest ağlar üzerinden OTT TV servisi veren öncü şirketlerdir. (Pereira, 2011) OTT TV, video içeriklerini internet aracılığıyla direk olarak kullanıcıların çevrimiçi cihazlarına aktarmaktadır. OTT TV teknolojisi izleyicilere ister mobil cihazlarından(tablet, akıllı telefon) isterlerse de televizyonlarından yayınlara istedikleri zamanda

1653

ulaşabilmelerini sağlamaktadır. (Moyler&Hooper ,2009). Ayrıca, oyun konsolları(nintendo, wii, playsation3 ve Xbox360), Smart TV, Set top box( Apple tv, Google tv, Boxee box, Roku) ve blue ray oynatıcıları aracılığıyla da içeriklere ulaşabilmektedirler. (Moyler&Hooper ,2010).

Bu noktada, OTT TV teknolojisini daha iyi anlayabilmek için IPTV teknolojisinden farkını ortaya koymak gerekmektedir.

Öncelikli olarak bilinmesi gereken, iki teknolojinin de yayınları izleyicilere ulaştırmak için interneti bir iletişim aracı olarak kullanmasıdır. Ancak OTT TV serbest/denetimsiz diğer bir ifadeyle açık ağlar üzerinden yayınları son kullanıcıya ulaştırırken;; IPTV’de süreç farklı işlemektedir. Öncelikli olarak IPTV kullanıcısı bu teknolojiden yararlanabilmek için IPTV teknolojisini sağlayan bir içerik dağıtıcısına abone olmak zorundadır.(Blair ve diğerleri, 2011) Bu noktada izleyiciler sadece abone olduğu içerik dağıtıcısının serverlarında belirlenmiş yayınlara ulaşabilmektedir. OTT TV kullanıcıları ise Netflix, Hulu, Apple TV, Roku, Boxee TV gibi OTT TV servisi veren içerik dağıtıcılarına üye olabilmektedir. Böylelikle OTT TV, izleyicilere daha zengin bir içerik sunmaktadır. OTT TV’nin sunmuş olduğu zengin içerik sayesinde izleyiciler bir dünya vatandaşı gibi her milletten, her dilden yayınlara rahatlıkla ulaşabilmektedir.

OTT TV ile IPTV arasındaki bir önemli farklılıkta: yayınların (dizi, haber, film, açık oturum, maç yayınları, vs…) arşivlerine ulaşılmasında ortaya çıkmaktadır. IPTV’de izleyiciler abonesi oldukları içerik dağıtıcılarının belirlemiş olduğu içeriklere ulaşabilmektedir. İçerik sürekli yenilense de popüler olan her zaman izlenebilmektedir. Geçmişe dönük yayınlara ulaşılamamaktadır. IPTV kullanıcısı belirli bir süreden sonra(ortalama 2 ay) geçmiş yayınlara ulaşmak istediğinde, üyeliğini arttırmak zorundadır. Böylelikle istenilen içeriğe ulaşma maliyeti kullanıcı açısından artmaktadır. OTT TV kullanıcısında ise süreç farklı işlemektedir. Geçmiş yayınlara ulaşmak için herhangi ekstra bir ücret kullanıcılardan talep edilmemektedir.

OTT TV teknolojisi youtube, dailymotion gibi video paylaşım sitelerine televizyon ekranlarından erişim imkanı sağlamaktadır. Özellikle büyük televizyon üreticilerinin akıllı televizyonlara(Smart TV) ekledikleri uygulamalar(applications) sayesinde, youtube gibi video paylaşım sitelerine ulaşım sağlamaktadır. IPTV teknolojisinde ise bu hizmet kullanıcılara sağlanmamaktadır.

Yukarda belirttiğimiz farklılıklar, izleyicilerin istedikleri yayınlara televizyonlarından ve mobil cihazları aracılığıyla kolaylıkla ulaşmalarını sağlamaktadır. Bu durum, izleyicileri over the top television teknolojisine kısa zamanda uyum sağlamalarını sağlamıştır. İzleyiciler kolaylıkla bu yeni teknolojiye uyum sağlamalarına rağmen 2013 yılı itibari ile OTT TV’nin önünde teknolojik anlamda bazı engeller bulunmaktadır. Moyler ve Harper bu engelleri şöyle tanımlamaktadır(Moyler ve Harper, 2009).

Televizyonlar da internet bağlantısı eksikliği

1654

Ağ bant genişliğinin sınırlı olması video kalitelerini etkilemektedir. Hulu, Netflix gibi içerik dağıtıcılarının eksikliği Netflix gibi içerik dağıtıcılarının Türkiye gibi bazı ülkelerde erişiminin

engellenmesi

Karşılaşılan engellere rağmen akıllı televizyon satışlarının artması, ağ bant genişliğinin gelişen teknoloji ile birlikte gelişmesi OTT TV teknolojisinin gelecekte daha çok tercih edilen bir teknoloji olacağını göstermektedir. Bu bağlam da hükümetlerin içerik dağıtıcıları ve servis sağlayıcıları ile yapmış oldukları imtiyaz sözleşmeleri OTT TV gibi yeni teknolojilerin yayılmasını engellemektedir. Ancak OTT TV teknolojisinin önündeki engeller yakın zamanda gelişen teknolojiler sayesinde aşılacağı ön görülmektedir. Bugün özellikle Amerika ve Güney Amerika ülkelerinde OTT TV teknolojisinin kullanımı çok yaygındır. 2012 verilerine göre over the top television hizmeti veren Netflix’in 24.4 milyon üyesi bulunmaktadır(Liedtke,2012). Avrupa da ve Türkiye de bu teknolojinin önündeki engellerin ortadan kalkması ve over the top television teknolojisinin izleyicilere özgürce kullanımının izin verilmesiyle birlikte bu teknolojinin geleceğin televizyon yayın teknolojisi olacağı ön görülmektedir. Böylelikle izleyiciler, OTT TV teknolojisi ile birlikte yeni bir izleme alışkanlığına sahip olmaktadır.

3. OTT TV Teknolojisinin İzleyici Alışkanlıkları Üzerindeki Dönüştürücü Etkisi Teknolojinin gelişmesiyle değişen sadece teknolojik cihazlar olmamıştır. Cihazlara hükmeden insanların alışkanlıkları da, gelişen teknolojiyle birlikte değişmektedir. Cihazların kullanım şekilleri, amaçları ve kullanım sıklıkları da bu süreçte farklılaşmaktadır. İzleyici alışkanlıklarında yaşanan değişimler, gelişen iletişim teknolojileri ile paralellik gösterse de;; içerik halen belirleyici olandır. İzleyiciler tercih ettikleri içeriklere ulaşmak için farklı teknolojileri kullanabilmektedir; bu nokta izleyicilerin tüm ihtiyaçlarını karşılayabilecek yeterlilikteki teknolojiler kilit rol oynamaktadır. Bu bağlamda son kullanıcıların taleplerine tam anlamıyla karşılık veren televizyon teknolojileri, izleyici alışkanlıkları üzerinde dönüştürücü etkiye sahip olmaktadır.

2012 yılının ikinci yarısında, aralarında Türkiye’nin de olduğu 14 ülkede, 14.000 katılımcı ile DisplaySearch tarafından yapılan araştırma sonuçları göstermektedir ki: iletişim teknolojilerinde meydana gelen gelişmeler sonucunda, izleyiciler tablet ve akıllı telefon gibi mobil cihazlar aracılığıyla yayınlara ulaşmayı tercih etmektedir. İzleyicilerin %25’i haftada birkaç kez televizyonları vasıtasıyla online video içeriklerini izlemektedir. Araştırmaya göre: TV ve STB üzerinden izlenen içeriğin en çok film olarak öne çıktığı görülmektedir. (DisplaySearch,2012) Son kullanıcılar artık geleneksel televizyonlar yerine, internet üzerinden taşınan over the top gibi yenilikçi servislere daha fazla ilgi göstermektedir. önemli değişimler de bu nokta da yaşanmaktadır. Günümüzde izleyiciler, herhangi bir yayın akışına bağlı kalmadan istedikleri yayınlara özgürce ulaşmayı tercih etmektedir. Iptv gibi teknolojiler izleyicilere, içeriklerde özgürce ulaşım imkanı tanımamaktadır. Kısıtlı içerik dahilin de özgürce seçim kullanıcıları tatmin etmemektedir. Bu nedenle izleyici tüketim eğilimleri, OTT TV gibi yeni teknolojiler vasıtasıyla, internet üzerinden sınırsız içeriğe ulaşma eğilimi göstermektedir. Böylelikle yerelin küresel boyuta taşınması, kendi kültürlerinden uzakta üretilen içeriklere izleyicilerin özgürce ulaşması izleyici alışkanlıkları

1655

üzerinde dönüştürücü etkiye neden olmaktadır. İzleyiciler, OTT TV aracılığı ile bir dünya vatandaşı gibi farklı yayın formatlarına ulaşabilmekte ve böylelikle yeni tecrübeler edinebilmektedir. Kazanılan farklı tecrübeler geleneksel yayın formatlarının yerini almakta ve yeni izleyici alışkanlıklarının oluşmasına neden olmaktadır. Bu değişimler toplumsal olarak gerçekleşebileceği gibi aynı zamanda bireysel olarak da gerçekleşebilmektedir.

2011 ve 2012 yıllarında Amerika, İngiltere, Almanya, İspanya, Çin ve İsveç’te Ericcson tarafından yapılan ankette, kullanıcılar televizyon izlerken aynı zamanda neler ile meşgul oldukları sorulmuştur. 2011 yılı anket sonuçlarına göre: ankete katılanların %60’dan fazlası televizyon izlerken aynı zamanda internette de vakit geçirdiklerini belirtmiştir. Bu rakam 2012 yılında aynı anket verilerine göre %80’in üzerinde çıkmıştır. Ankette çıkan bir diğer sonuçta izleyicilerin televizyon seyrederken aynı zamanda sosyal forumlarda(twitter, facebook) vakit harcadıklarını göstermektedir. 2011 yılında, %40’lık bir izleyici kitlesi televizyon izlerken; aynı zamanda sosyal forumlarda zaman geçirmektedir. 2012 yılında bu sayı %60’ların üzerine çıktığı görülmektedir.

Tablo 1: TV veya Video İzlerken Haftada En Az Bir Kez Yapılan Aktiviteler

Kaynak: http://www.ericsson.com/res/docs/2012/consumerlab/tv_video_consumerlab_report.pdf

Ericsson şirketinin iki yıl üst üste yaptığı araştırmada, izleyici alışkanlıklarında meydana gelen değişimleri göstermektedir. İzleyiciler yayınları izlerken geleneksel televizyon izleme alışkanlıklarından farklı olarak internette gezinmekte sosyal mecralarda görüşlerini paylaşmakta ve Skype gibi iletişim platformları aracılığıyla birbirleriyle iletişim kurmaktadır. Bu sonuçlar göstermektedir ki;; izleyiciler artık etkileşimli televizyon yayıncılığını tercih etmektedir. Etkileşimli televizyon teknolojisi olan OTT TV bu bağlamda izleyici alışkanlıkların değişmesinde gelecek yıllarda kilit rol oynaması beklenmektedir.

Geleneksel medya döneminde içerik kral olarak ilan edilmişken;; etkileşimlilik ve dijitalleşme ile krallık el değiştirmiştir. Böylelikle izleyici krallığın yeni kralı olmuştur.(Çaplı, 2002) Over the top televizyon teknolojisiyle birlikte tematik kanallara küresel ölçekte ulaşım kolaylaşmıştır. Televizyona atfedilmiş bir kavram olan “aile aracı” kavramı da anlamını kaybetmeye başlamıştır. Belirli bir izleyici kesimine hitap eden kanallara ulaşımın kolaylaşması, spesifik programlara özgürce ulaşılabilmesi aileyi iptal ederek onun yerine bireysel izleyici kavramını yerleştirmiştir. Over te top teknolojisi bireysellik kavramını desteklerken;; mobil cihazlar üzerinden içeriklere ulaşım sağlamasıyla

1656

birlikte; bireysel izleyicilik kavramını güçlendirmektedir. Bireyselleşme ile birlikte izlenilen içeriklerde farklılaşma yaşanmaya başlamıştır. Toplu olarak aileyle birlikte ya da bir grup ile birlikte televizyon izlenilen dönemlerde, sahip olunan kültüre/toplumsal değerlere bağlı kalınarak hangi içeriğin izlenebileceği tercih edilmekteydi. Otokontrol mekanizması tercih edilecek yayınlarda önemli bir faktör konumundaydı. (Günümüzde toplu olarak televizyon izlerken aynı otokontrol mekanizması halen etkilidir.) Bireyselleşme ile birlikte erotik içerikli yayınları, şiddet ya da toplum tarafından genel kabul görmeyen içerikleri izlemeye karşı yeni bir eğilimde gelişmeye başlamıştır. Over the top televizyon teknolojisi bu değişimin gelişmesinde etkin rol oynamaktadır. Çünkü OTT TV teknolojisinin tercih edilmesinin en önemli nedenlerinin başında, içerik zenginliğinin kendinden önce var olan teknolojilerden daha üst seviyede olmasıdır. Bu durum, daha önce sözünü ettiğimiz bireysel izleyicilerin tercih ettikleri içeriklere erişimini kolaylaştırması açısından önemlidir. Bireysel izleyicilik kavramının yaygınlaşması ile birlikte izlenilen yayınların nitelikleri de zaman içerisinde farklılaşmaktadır. Bu farklılaşmanın oluşmasında kuşkusuz OTT TV ile birlikte değişen izleyici alışkanlıklarının etkisi bulunmaktadır.

Son dönemde elektronik ortam, demokratikleştirici imkanlarından çok, şimdiye dek hiç olmadığı kadar kapsamlı bir “gözetim toplumun yaratılmasındaki işlevleriyle anılmaktadır. (Uçkan, 2003) Kişisel hayatımızın en hassas ayrıntıları, her gün, büyük özel şirketlere ve devlet dairelerine ait dev bilgisayarların veri tabanları içinde toplanıyor, saklanıyor, işleniyor. Şehir hayatında bir banka makinesinden para çekmek, cep veya normal telefonları kullanmak, yol bilgisayarı bulunan bir araba kullanmak, broşür doldurmak, kredi kartı kullanmak, kütüphaneden kitap almak, internete girerek çeşitli bilgilerimizi vermek, bilgilerimizi internet ortamında bırakmak gibi sıradan görünen işler, hayatımızın vazgeçilmezleri haline gelmiştir. Ancak tüm bu ilişki türleri bilgisayarlar ve ona bağlı sistemler üzerinde iz bırakmaktadır. Modern hayat adını verdiğimiz bu faaliyetler, bir nevi elektronik gözetim altında olmaktır (Lyon, 1997). Bu durum mahremiyet algısı üzerinde önemli tehditler oluşturmaktadır. Yukarda bahsedilen süreçler bizim kim olduğumuzu, tercihlerimizi, eğilimlerimizi belirlemek/tespit etmek açısından hayati öneme sahiptir. Televizyonun etkileşim özelliği kazanması ve internet üzerinden yayınları son kullanıcıya ulaştırması da bu gözetleme pratiğinin bir uzantısı olarak devam etmektedir. Over the top teknolojisine en yakın teknoloji olması bakımından IPTV ele alındığında: IPTV vasıtasıyla bir yayın izlendiğinde, bu süreç gün ve saat olarak kayıt altına alınmaktadır. Bu kayıt diğer kullanıcılar tarafından takip edilebilmekte/görülebilmektedir. Bu durum mahremiyet sorunsalını ortaya çıkarmaktadır. Etkileşimli televizyon yayıncılığının yorum ve görüşlerin yapılması ve bunun tüm abonelere açık hale gelmesi de mahremiyet sorunsalının ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu durumun ortaya çıkmasında IPTV teknolojisinin denetimli ağ üzerinden yayınları son kullanıcıya ulaştırması etkili olmaktadır. Bu sürecin farkında olan kullanıcılar yeni dönemde hem daha fazla içeriğe ulaşmak hem de denetimsiz ağlar üzerinden yayınları izleyebilmek için OTT TV teknolojisini tercih etmeye başlamışlardır. Daha önce bahsettiğimiz bireyselleşme ile birlikte farklılaşan izleyici alışkanlıkları gözetim engeline takılmaktadır. Bu durumun aşılabilmesi için izleyiciler OTT TV teknolojisini tercih etmektedir. Böylelikle izleyiciler mahremiyet sorununu bir nebze olsun çözebilmekte, daha özgür bir platformda istedikleri yayınları izleyebilmektedir.

OTT TV kullanıcıları Netflix, Hulu, Boxee gibi farklı platformlardan yayınlara ulaşabilmektedir. Bu durum içeriğin çeşitliliği arttırarak özgürce seçim yapma imkanını kullanıcılara sunduğunu söylemiştik. Sürecin olgunlaşmaya başlaması ile birlikte OTT TV

1657

hizmeti veren şirketler yapımcılar ile anlaşarak popüler bazı dizileri sadece kendi üyelerine sunmaya başladılar. Örneğin: “House of Card” isimli dizinin sadece Netflix üzerinden izlenebilmesi. “Justified” isimli dizinin sadece Amazon Prime Instant Video üyeleri tarafından izlenebilmesi. Bu durum: kanallara bağımlılıktan kurtulan izleyicileri, içerik dağıtıcılarına bağımlı yapmaya başlayacağını göstermektedir. Gelişmeler göstermektedir ki, izleyiciler gelişen teknolojiler neticesinde izleme alışkanlıkları değişse de özgür seçim hakkı tamamen kullanıcıların kontrolüne geçmeyecektir.

Over the Top teknolojisinden önce izleyiciler istedikleri içerikleri, istedikleri yerde, istedikleri zamanda ve istedikleri kadar izleyemiyorlardı. Bu söylemin tersi sürekli dile getirilse de istenilen zamanda, istenilen yerde izlenilen şirketlerin abonelerine sunduğu kısıtlı içerik içerisinden seçtikleriyle sınırlıydı. Günümüzde farklı teknolojiler, bu hizmeti kullanıcılara ulaştırmak istese de OTT TV günümüzde yukarda saydığımız hizmetlerin hepsini bir arada veren en ileri televizyon teknoloji konumundadır. Bu teknoloji ile birlikte yayınların kontrolü büyük ölçüde izleyicilere geçmektedir. Kontrolün izleyicinin eline geçmesiyle birlikte;; izleyiciler özgür bir televizyon izleyicisi olarak ekranların karşısında yerlerini almaya başlamışlardır.

Sonuç Yeni enformasyon ve iletişim teknolojileri kitle iletişim araçlarının gelişmesinde etkili rol oynamaktadır. Özellikle kitle iletişim aracı olarak televizyon bu süreç içerisinde hem fiziksel olarak, hem de sunmuş olduğu yeni hizmetler sayesin de izleyici alışkanlıkları üzerinde ciddi dönüşümlerin yaşanmasına neden olmaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle birlikte izleyicilerin televizyondan beklentileri de değişmeye başlamıştır. İzleyiciler artık gösterileni izlemek yerine, beğenilerine göre izlemek istedikleri içerikleri tercih etmektedir. Kuşkusuz içerik halen bireyin tercih sürecini etkileyen en önemli faktörlerin başında yer alıyor olsa da, yeni dönem etkileşimli televizyonculuk anlayışında izleyici daha etkin konumda yer almaktadır.

Mobil teknolojilerin gelişmesi ve istenilen içeriğe, istenilen zamanda ulaşılmaya başlanmasıyla birlikte zaman ve mekan kavramının ortadan kalkması teknolojinin izleyicilere sunduğu özgürlüğün bir diğer boyutunu oluşturmaktadır. İzleyiciler özgürce içerikleri seçebilmenin yanında, tercih ettikleri yayınları 4 farklı ekrandan, mekan kısıtlamasına bağlı kalmaksızın ulaşabilmesi izleyicilere sağlanan özgürlüğün sınırlarının genişlemesine neden olmaktadır. Böylece, bu yeni dönem içerisinde ne izleyiciler eski izleyici kitlesi ne de yayınlar eskisi gibidir. Etkileşimli televizyon yayıncılığının yaygınlaştığı bu yeni dönem içerisinde izleyiciler IPTV ve OTT TV gibi yeni teknolojileri tercih etmektedir.

OTT TV izleyici alışkanlıklarının dönüşümünde etkili olan yeni televizyon teknolojisi konumunda yer almaktadır. Bu teknolojisi kullanıcılara küresel ölçekte her türlü yayına erişimini sağlayarak izleyicinin beğenisine göre tercih ettiği içeriğe daha rahat bir şekilde ulaşmasını sağlamaktadır. Etkileşim özelliği ile izleyicilerin yayınları seçebilmesi, yayına müdahale edebilmesini ve sosyal platformlar aracılığı ile görüş ve düşüncelerini paylaşabilmesine olanak sağlamanın yanında;; denetimsiz ağlar üzerinden yayınların verilmesiyle birlikte izleyici hareketlerinin izlenebilirliğini kısıtlamaktadır.

1658

Sonuç olarak: Over the Top teknolojisi kullanıcıların televizyon başında geçirdikleri süreyi arttırmasından, beğenilerine, kadar farklı birçok alanda değişik alışkanlıkları izleyicilere aşılamaktadır. Ayrıca, mobil cihazlar üzerinden OTT TV ile sınırsız içeriğe ulaşılabilir olması, bireysel televizyon izleyicisi kavramını da geliştirmiştir. Son olarak OTT TV izleyicilere daha özgür bir platform sunuyor olarak görünse de OTT TV sağlayıcıları yapımcılar ile anlaşarak 2013 yılı itibari ile bazı yayınların haklarını satın alarak sadece kendi platformları üzerinden erişime açık hale getirmiştir. Bu durum izleyicileri kanallara bağımlılıktan kurtararak;; içerik dağıtıcılarına bağımlı hale getirmeye elverişli bir zeminin oluşmasına neden olmaktadır.

Teknoloji alanında ve sektör içerisinde yaşanan gelişmeler göstermektedir ki: IPTV ve OTT TV gibi yeni teknolojiler sürekli yenilenebilir ve geliştirilebilir konumda yer almaktadır. Bu teknolojiler günümüzde kullanıcı alışkanlıklarını her yönüyle değiştiriyor olsa da bu teknolojinin getirdiği değişim; sürecinin bir parçası konumundadır. Bulut gibi farklı depolama teknolojilerinin yaygınlaşmaya başlamasıyla birlikte, önümüzdeki süreçte televizyon yayıncılığının da bu yönde ilerlemesi öngörülmektedir. Kuşkusuz bu yeni eğilim izleyici alışkanlıkları üzerinde dönüşümlere neden olacaktır.

Referanslar Aktaş, C. (2005). Interpersonal Communication Through The Internet, Selçuk İletişim, 3

(4), ss.63-67.

Blair, A., Parr,G., Morrow, P., Scotney, B., Appleby, S., Nilsson, M. (2011). A Unified Architecture for Video Delivery Over the Internet . Erişim Tarihi: 3 Şubat 2013, http://www.cms.livjm.ac.uk/pgnet2011/Proceedings/Papers/m1569452769-blair.pdf

Çaplı, B. (2002).Medya ve Etik, İmge Kitabevi, Ankara s.56

Cosar, Ö. (2008/2) “Internet Protokolü Televizyon (ipTV).” Ankara Şubesi Haber Bülteni.

Çelikcan, Peyami. “IPTV Uygulamasının Türkiye Trendleri ve Trendler Üzerindeki Global Etkiler”, (2006). http://arbayes.com/IPTV_TURKYE.html, Erişim Tarihi: 10 Aralık 2012.

Clara, S.(2012), Consumers Viewing More Online Video Content on TVs, NPD DisplaySearch Reports. http://www.prweb.com/pdfdownload/9829010.pdf Erişim Tarihi: 1 Nisan 2013

Dony, Y. (2007). Yüksek Lisans Tezi. Video-on-Demand over Internet A Survey of Existing Systems and Solutions ss.5-6

Ericsson, “TV and Video”, 2012, http://www.ericsson.com/res/docs/2012/consumerlab/tv_video_consumerlab_report.pdf, Erişim Tarihi: 10 Şubat 2013

Hooper M. (2010, 27 Eylül). Over The Top TV(OTT TV) Delivery Platforms Review. Erişim Tarihi: 10 Nisan 2013,

1659

http://www.endurancetech.co.uk/media/documents/OTT%20TV%20White%20Paper%202%20version%205%20for%20release.pdf

Kırık, Ali Murat.(2010). Etkileşimli Televizyon, 1. Baskı, İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi,s.60

Liedtke, Michael. “Netflix regains 600,000 U.S. subscribers”,(2012). http://usatoday30.usatoday.com/tech/news/story/2012-01-25/netflix-earnings-subscribers/52792788/1, Erişim Tarihi: 30 Mart 2013.

Lyon D. (1997). Elektronik Göz, Sarmal Yayınevi, Türkçesi: Dilek Hattatoğlu., s.63

Moyler A. ve Hooper M. (2009, 20 Kasım). Over The Top TV(OTT TV) Platform Technologies. Erişim Tarihi: 10 Nisan 2013, http://www.bci.eu.com/wp-content/uploads/2010/04/over-the-top-television-white-paper-bci-rel-1-v1.pdf

Özsoy, Aydan. (2011).Televizyon ve İzleyici, 1. Baskı,Ankara: Ütopya Yayınevi, 105-106

Pereira, C. (2011). Yüksek Lisans Tezi. Security on Over The Top Services ss.1-8

Punchihewa, A., Malsha de Silve, A. ve Diao,Y.(2010) Multi-media Research Group. Internet Protocol Television(IPTV). Massey University, New Zealand. ss.1-5

Sevim, Serkan. “Yepyeni Bir TV İzleme Deneyimi: OTT TV”, 2011, http://itadvisor.com.tr/yepyeni-bir-tv-izleme-deneyimi-ott-tv/, Erişim Tarihi 15 Mart 2013

Şeker, N. Tülay.(2009). Teknoloji ve Televizyon, 1. Baskı, Konya: Literatürk Yayınevi, 35-36.

Uçkan, Ö.(2003). E-Devlet, E-Demokrasi ve E-Türkiye, İstanbul, Literatür Yayınları, ss.47-63

Withnell, J. (2006). Interactive TV Services for IPTV. http://www.longdog.tv/iptv.pdf, Erişim Tarihi: 13 Nisan2013

1660