LEGAL NATURE OF A LEASE AGREEMENT

PRAVOteorija i praksa

Godina XXXI Novi Sad, april-jun 2014. Broj 4–6

IZDAVAČ:PRAVNI FAKULTET ZA PRIVREDU I PRAVOSUĐE

UNIVERZITET PRIVREDNA AKADEMIJAGeri Karolja 1, 21000 Novi Sad

Tel.: 021/400-484, lokal 109; 021/400-499

SUIZDAVAČ:„PRAVO” DOO

Novi Sad, Geri Karolja 1Poštanski fah 13, 21102 Novi Sad

Glavni urednik:Marijana Dukić Mijatović

Odgovorni urednik:Vuksan Lakićević

Sekretar redakcije:Nenad Stefanović

Lektor i korektor: Mara Despotov

Lektor i korektor za engleski jezik:Jelena Dunđerski

Tehnička realizacija i štampa:Alfa-graf NS, Novi Sad

L AWtheory and practiceYear XXXI Novi Sad, April-June 2014. No. 4-6

Uređivački odbor:Simeon Gelevski, profesor emeritus, Pravni fakultet, Skoplje

Miroslav Vrhovšek, profesor emeritus, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akademija, Novi Sad

Nikola Mojović, redovni profesor Pravni fakultet Univerzitet Banja LukaMiroslav Vitez, redovni profesor, Ekonomski fakultet, SuboticaDušanka Đurđev, redovni profesor, Pravni fakultet, Novi Sad

Slavko Bogdanović, redovni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akademija, Novi Sad

Milorad Bejatović, redovni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akademija, Novi Sad

Dragoslav Neškov, vanredni profesor, Fakultet za evropske pravno-političke studije, Novi SadZdravko Petrović, doktor pravnih nauka, advokat, Beograd

Izdavački savet:Slobodan Perović, akademik, Pravni fakultet, Univerzitet BeogradMiloš Trifković, akademik, Pravni fakultet, Univerzitet Travnik

Miodrag Orlić, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet Beograd Kurt Schmoller, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet SalzburgLynn Wardle, redovni profesor, Brigham Young University, Juta,USA

Christa Jessel Holst, naučni savetnik, Max Plank Institute, Hamburg, NemačkaAndrew Pote, advokat, London – Oxford

Ludvik Toplak, redovni profesor, Alma Mater Europea, Evropsko Središče, MariborArsen Janevski, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet Justinijan Prvi, Skoplje

Gordana Stanković, redovni profesor, Pravni fakultet, Univerzitet NišSlavoljub Carić, vanredni profesor, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe,

Univerzitet Privredna akademija Novi Sad

CIP – Каталогизација у публикацији Библиотека Матице српске, Нови Сад34 PRAVO : teorija i praksa = Law : theory and practice / glavni urednik Marijana Dukić Mijatović; odgovorni urednik Vuksan Lakićević. – God. 1, br. 1 (1984)– . – Novi Sad : Univerzitet Privredna akademija, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe : „Pravo” doo, 1984–. – 24 cmTromesečno. – Sažeci na eng. jeziku.ISSN 0352-3713COBISS.SR-ID 5442050

S A D R ž A j

AKTUElNA TEMA

Emir Sudžuka: Legal nature of a lease agreement ....................................................................1

POGlEDI I MIšlJENJA

Аlеksаndаr Gruјić: Otklanjanje nedostataka u radu organa uprave putem preporuka lokalnog Ombudsmana ................................................................................................17

Velisav Marković: O pravnom pojmu zastupanja .......................................................................29

Nataša Papić Blagojević, Nenad Stefanović: Uloga i značaj teorije kredibiliteta u aktuarskoj praksi ................................42

Vesna Vučković: Prouzrokovanje lažnog stečaja ......................................................................54

željko Bjelajac, Nenad Bingulac, joko Dragojlović: Prikaz knjige – Kriminalistika ......................................................................68

PRAVO – teorija i praksaGodina XXXI Novi Sad, april-jun 2014. Broj 4–6

C O N T E N T S

CURRENT ISSUES

Emir Sudžuka: Pravna priroda ugovora o zakupu ....................................................................1

VIEWS AND OPINIONS

Аlеksаndаr Gruјić: Elimination of irregularities in the the work of administartive bodies in accordance with recommendations given by Ombudsman ...........................17

Velisav Marković: The legal concept of representation ..............................................................29

Nataša Papić Blagojević, Nenad Stefanović: The role and significance of the credibility theory in actuarial practice .......42

Vesna Vučković: Causing false bankriptcy ...............................................................................54

željko Bjelajac, Nenad Bingulac, joko Dragojlović: The Book Review – Criminalistics ...............................................................68

LAW – theory and practiceYear XXXI Novi Sad, April-June 2014. No. 4–6

1

Emir Sudžuka*

lEGAl NATURE OF A lEASE AGREEMENT

ABSTRACT: A lease agreement is an appointed legal transaction arose from business and legal construction created with the aim of the efficient meeting the needs of participants in the transaction. The legal theory and practice set out the criteria for the division of leasing contracts, so this legal transaction got its basic characteristic features. That is the way of a creation of basic forms of leasing agreements. According to its characte-ristics, a lease agreement has a mixed legal nature. Depending on the type of a contract, it may have the characteristics of a contract of sale, tenancy agreement, loan agreement, etc. In certain types of leasing, some charac-teristics of one of the listed traditional contracts dominate in a weaker or stronger intensity. This paper deals with a theoretical analysis of the relati-onship of the leasing contract with the contract law agreements. A special emphasis is placed on the operating and financial leasing as two basic types of leasing contracts varying by their nature.

Keywords: legal nature, lease agreement, contract of sale, tenancy agre-ement, loan agreement.

1. The term leasing agreement

The word “leasing” is of an English origin and it means renting, or giving out for lease. In contemporary business and legal terminology the term leasing obtains a derived juridical meaning. It becomes a technical term signifying complex organizational, technical, technological, economic, commercial and

* Master of Law, A senior teaching assistant at the Faculty of Legal sciencies, The “Vitez“ University, e-mail: [email protected]

aktuelna tema

UDK: 339.187.6BIBLID: 0352-3713 (2014); 31, (4–6): 1–16

ORIGINALNI NAUčNI RAD

PRAVO – teorija i praksa Broj 04–06 / 2014

2

legal business intended to satisfy various needs of economic and other entities in relation to the encumbered acquisition of the use value of items by obtaining time limited usage in it. 1 In legal terms, leasing is a complex legal transaction consisting of two agreements: of delivery and leasing.2 From the economic aspect, leasing is a special form or technique of financing procure-ment of both movable and immovable investment equipment without enga-ging personal investment funds, cash payment and without indebtedness in a classic loan form.3

This institute has emerged in conditions of a developed market of goods and capital and a highly developed technology whose fast progress is difficult to follow by using classic business forms.4 A legal relation concerning leasing agreements is a very complicated and complex one, which makes it difficult to be embraced in one legal definition.5 According to professor Rozenberg6, a Leasing Agreement implies a special method of financing various movable and immovable investment goods based on the constituted agreement or con-tracting relations, given out for lease to a lesee along with the fee defined or for a defined contracted period of agreed lease in such a way that those go-ods may be depreciated in the period longer than the duration of the Leasing Agreement.7According to professor Đurović8, the mentioned definition of a Leasing Agreement from the aspect of economics and contract law in wider terms is not adequate and fails to include all important elements and peculia-rities of this legal transaction – business agreement.

We consider that professor Vukadinović9 gave the most complete defini-tion of a Leasing Agreement stating that a Leasing Agreement is a complex

1 Trifković, M., et al. (2009). The International Business Law, The School of Economics and Business in Sarajevo, p. 311.2 Vukadinović, R. (2012). The International Business Law, a general and special part, Kragujevac, The Association for the European Law, p. 737.3 Backović, E. (2007). Financing Foreign Trade Transactions, The School of Economics and Business in Sarajevo, p. 203.4 Spasić, I. (1990). A leasing agreement, a doctoral thesis, Belgrade 1990, according to: Medić, D. (2004). Leasing, A Legal Advisor,; 4(12): 37-43, p. 37.5 Đurović, R. (2004). The International Economic Law, Contemporary Administration Belgrade, p. 374.6 Rozenberg, Lj. (1971). Legal problem of leasing – making Leasing Agreements, Advising of a possibility of application of leasing in Yugoslav practice , Opatija, pp. 14-15., according to: Đurović, R.: idem page. 374.7 Dukić Mijatović M., Gongeta S. (2012). Economic and legal aspects of contract of financial leasing, Yearbook The Faculty of Law of the University in Kragujevac, VIII conference “XXI Century-Century of service and service law”, pp. 99-1098 Đurović, R.: ibid, p. 374.9 Vukadinović, R., ibid, pp. 737-738

3

transaction consisting of the Agreement of Delivery and Leasing Agreement. The mentioned definition refers only to a financial leasing as one type of a Leasing Agreement. UNIDROIT10 Convention of the international financial leasing from 198811 also construes leasing from two agreements: an agree-ment of procurement of equipment and a lease of equipment.12 In these or similar meanings, leasing is used also in the Comparative Law.13

Therefore, it can be concluded that a Leasing Agreement is a complex operation wherein a person that desires to procure and use certain things con-tacts the specialized financial institution, which purchases the subject of lea-sing for him/her, and then cedes it for utilization for a certain time. 14

The basic specificity of the Leasing Agreement is a deep permeation of elements of “economic” and “legal” defining the backbone of this transacti-on.15 It is a multi-layered and complex legal transaction that most frequently implies a three-dimensional relation, and/or the existence of three entities of transaction: lessor, lessee and deliverer. The existence of a deliverer is not mandatory, because the goods may be made by a lessor. Likewise, it is not necessary that the lessor performs the purchase, because the goods may be purchased by the user of lease, and then sold to the lessor. Subsequently lease may be taken from the lessor with the so-called sale and lease back option. Thus, the owner gets his/her working capital. In large number of cases there is hidden a credit secured by the fiduciary transfer of the ownership.16

A Leasing Agreement is a complex economic (a three-sided financial lea-sing operation) and more complex legal relation. 17 As we have already menti-oned, looking from a legal aspect, in order to make this agreement functional there have to be two agreements, a procurement agreement (sale, delivery)

10 The International Institute for the Unification of private law: http://www.unidroit.org/11 This Convention was adopted on 28th May 1988 and it became effective on 1st May 1995. The Convention was ratified by: France (1991), Italy (1993), Nigeria (1994), Panama(1997), Hungary (1996), Latvia (1997), Russia (1998) and Belarus (1998). The Convention was only signed by: Ghana (1988), Guinea (1988), Phillipines (1988), Tanzania(1988), Morocco (1988), Czech Republic (1990), Finland (1990), Belgium (1990), USA (1990) and Panama (1990). Bosnia and Hercegovina is not a signatory of the Convention.12 Accoridng to: Trifković, M., et al., op. cit., p. 311.13 Ibid.14 Medić, D. (2004). Leasing, A Legal Advisor, IV(12), 37-43, p. 37.15 Spasić I., op.cit, p. 13.16 čulinović, E. (1998). Contracting security of claims by pledging the movables without a handover of things into the posession of a creditor, Rijeka, p. 21. According to: Medić, D., Ibid., p. 38.17 Spasić, I. (1995). Obligations and rights of participants in a three-sided financial leasing operation,New agreements important for the business development of Yugoslavia, The Collection of works from Advising held in Belgrade, p. 68.

Legal nature of leasing agreement


4

and a leasing agreement, and both have to be legally binding. With these two agreements there is a unity of object and joint clause. Due to this reason, a Leasing Agreement has a complex legal nature.

2. Legal nature of leasing

Talking about the specificity and complexity of leasing, it is important to define a legal nature of a Leasing Agreement. Thus, carrying out rights and obligations of contracting parties will be facilitated and especially labeling specific characteristics of leasing as a sui generis transaction. This part of paper will provide a basic overview of specificities concerning a legal nature of leasing, its comparison with the contract law agreements whose elements it mostly contains. Prior to that, basic characteristics of leasing will be given as a business-legal construction and its evolution to a nominate legal transaction.

2.1. Leasing – a nominate agreement or legal construction?

an agreement is a narrower term than a legal transaction. Each agreement is a legal transaction, but each legal transaction does not constitute an agree-ment. According to a traditional understanding, an agreement is a consent of wills of two or more persons achieving some legal effect. It is a general term of agreement that is not a characteristic only to the Law of Contract, but it appears in other branches of law too.18 An Agreement in the Law of Contract might be defined as a consent of wills of two or more persons achieving some legal effect.19 It ensues from the previously mentioned definition that an agree-ment is always a two-sided legal transaction, in difference to an one-sided one where there is no consent of wills, but just a statement of one`s will creates a certain legal effect. This definition of the contract law agreement represents a basis for the emergence of legal constructions, more precisely in the case of two-sided legal transactions and/or most frequently agreements.

Legal constructions in terms of newly emerged civil operations have emerged and mostly developed in the area of commercial law. Their purpose is, as it has already been stated, more efficient to meeting the needs of entities of primarily commercial law. Those persons, with their practice, have created a system of autonomous rules by using to a great extent existing nomina-ted legal transactions. These new creations are called legal constructions. To

18 The term agreement appears in the family law as well, inheritance law,the Law of Things, business, administrative international law etc.19 Perović, S. (1986). The Law of Contract, Belgrade, p. 151.

5

support this claim, there is an even more progressive development of the rules of the international business law20 and the emergence of new types of agree-ments between the entities of this branch of law. It finds their application more frequently in domestic laws.

Participants in economy are constantly seeking the most efficient manner of regulating mutual relations so that annexing and further complications are made to the existing contracts. However, some legal constructions have, alt-hough they emerged as the result of activities of business entities, found their place of application with natural persons21 as subjects of civil law.22

Nominate legal transactions occur by introducing a certain legal tran-saction in legislative frameworks of one legal system. Legal constructions as nominate legal transactions are rare, commission and freight forwarder for instance. However, it is important to emphasize that there exists a tendency of introducing non-nominate legal constructions as agreements of the autono-mous commercial law in contemporary legal systems. In that respect, leasing has achieved the greatest progress which has, from a classic business-legal construction, acquired a status of a nominate legal transaction in the majority of contemporary legal systems. Such a status was acquired by the intensive practical application in the manner that its certain characteristics were singled out and enabled its classification into special nominate legal transactions.

In accordance with the foregoing, it is possible to define basic charac-teristics of contemporary civil law operations and a leasing operation which make them special legal businesses having a mixed legal character.

Complexity – the majority of contemporary civil law transactions consist of two or more special nominate legal transactions, unifying themselves in one operation with the aim of facilitating the performance of the initial goal– the cause of the concluding business;

20 For more details of agreements of the international business law see: Trifković, M., et al. (2009). The International Business Law, The School of Economics and Business in Sarajevo, pp. 177-535.; Vukadinović, R. (2012). The International Business Law, general and special part, The Association for European Law, Kragujevac, pp. 337-778. Đurović, R. (2004). The International Business Law, Contemporary Administration, Belgrade, pp. 505-512., Mlikotin Tomić, D. (1999). The Law of International trade, Zagreb, Školska knjiga, pp. 144-323.21 As an example, we can state a lease agreement emerged as a model of financing procurement of equipment for carrying out commercial activities, and ,today, when a leasing construction has reached a high level of evolution and natural persons use this legal transaction as a form of financing of procurement e.g. a car.22 On the entities of the civil law see: Klarić, P., Vedriš, M. (2008). The Civil Law, Zagreb, The Official Gazette, pp. 32-70. and Spaić, V. (1967). The Civil Law, The University of Sarajevo, pp. 78-105.



6

Complexity – newly emerged civil law transactions that are complex by rule. Primarily, in part that refers to mutual rights and obligations as well as the responsibility of the participants involved in business. A classic example of a complex contemporary business is a leasing agreement. This job does not contain the contract law relation between a creditor and debtor where rights and obligations of parties are precisely known and clear, because now that job becomes a three-sided contract law relation where it is necessary to define limits and rights and liabilities and responsibilities of each individual participant in the transaction;

Innovation– contemporary civil law businesses, including leasing are innovative models for resolving new practical problems and meeting the de-mands of entities.

Specificity of legal nature– with most of contemporary civil law transac-tions it is often difficult to define a legal nature of business. The reason lies in the complication and complexity as two previously mentioned characteristics. It could be said that contemporary agreements are by their nature sui gene-ris agreements. Those are completely new creations because the peculiarity of those agreements is that the different state of facts, which is not defined by law, makes the internal unity.23 Some authors believe that this concerns agreements mixtiiuris, because of a combination of essentialia of various non-nominate agreement types.24 For example, in the case of Leasing Agreements there are essential elements of a sale agreement, tenancy agreement, loan agreement etc., and, regarding a distribution agreement there are elements of a sale agreement, agreement of sale representation, license agreement etc.

Efficiency – the purpose of emergence and existence of this type of bu-sinesses is more efficient meeting the needs of entities. According to it, effici-ency is one of its characteristics. Dynamics of business relations and market conditions require from participants to “invent” the simplest and the most secure manner of flow of goods and services. For this function, the previously mentioned contemporary civil law businesses and business legal constructi-ons are most frequently used.

By its basic characteristics, a Leasing Agreement is a complicated and complex legal business. It is mostly a three-dimensional agreement with an unified object consisting of at least two agreements that are connected with

23 Goldstein, A. (1991). The Commercial Treaty Law, international and comparative, Zagreb, The Official Gazette, p. 13.24 Mlikotin Tomić, D. (1986). Agreement of franchizing, Informator Zagreb, p. 143. According to: Horak H. (2005). The Agreement of distribution in law and business practice between Croatia and EU, Synergy – Publishing d.o.o, Zagreb, p. 30.

7

the same clause. Thereby, it has a specific legal nature. Possibly, in a legal theory there can be discrepancy on the issue of efficiency as one of charac-teristics of a Leasing Agreement. It means that, in most cases, authors who deal with this matter mention advantages and shortcomings of leasing.25 With the existence of shortcomings, it is clear that the characteristic of efficiency is relative when it concerns only leasing. So, we can conclude that leasing, from the point of its emergence and commencement of application in practice, has a specific, complex and mixed legal nature. The rest of the paper will present basic specificities of a mixed legal nature of leasing through the existence of elements of several contract law agreements as integral parts of leasing.

2.2. The relation of leasing agreements with the contract law agreements

leasing has a really complex construction and specific legal nature. It contains elements of more hitherto known and legally moulded nominate agreements, and therefore it can contain elements of a sale agreement, loan agreement, temporary service contract, agreement of providing services, te-nancy agreement etc. It is true that all these elements in leasing are connected and conditioned. Besides possible theoretic separation and splitting of leasing, it can be said that it represents an unique business debt relation and thereby a specific legal relation – the agreement of the contemporary commercial law.26

It is particularly important to indicate the fact that a Leasing Agreement is the only one out of all contemporary legal businesses that gained a status of nominate legal transaction by the issuance of the law and leasing in Bosnia and Herzegovina27, and in the countries of the region28 and Europe. Until the issuance of those laws, Bosnia and Herzegovina had been among the countri-es that had no complete and systematically regulated legal business of leasing, but there existed regulations that indirectly referred to leasing.29 Following

25 On advantages and shortcomings of leasing see in more details: Vojteški-Kljenak, D. (2008). Efficency of the application of contemporary finacial instruments in Serbia with a specific reference to factoring transactions, a doctoral thesis, Belgrade, The Singidunum University, p. 35 and Backović, E., Ibid, pp. 206-207.26 Trifković et al. (2009). op. cit., p. 311.27 The Law of Leasing of the Federation of Bosnia and Herzegovina, The Official Gazette of the Federation of BiH 85/98 from 2009 and the Law of Leasing of Republika Srpska, The Official Gazette of Republika Srpska no. 70/07.28 Special laws on leasing, from 2002 to date, issued the following countries: Republic of Serbia, Croatia, Macedonia, Albania and Kosovo.29 Salihović, E. (2010). Modern agreements, The Forum for civil law for South Eastern Europe, The Selection of works and analyses, the first regional conference, Cavtat, p. 267.



8

the issuance of these laws in Bosnia and Herzegovina as well as in the region as it has previously been mentioned, a Leasing Agreement as one de facto complex legal construction gains a status of a new, nominate legal transaction. What contributed most to this was its continued implementation that proved the need of a special legal regulation of this issue.

In further part of the paper, there will be given a breakdown of relati-ons of Leasing Agreements with the contract law agreements, more preci-sely: a sale agreement, lease/tenancy agreement, loan agreement and credit agreement.

2.2.1. Leasing Agreement – sale agreementA basic task in both domestic and international business law is a sale

agreement. As a basic legal instrument for carrying out domestic and inter-national exchange of goods, a sale agreement should serve for removal of all obstacles in the process of exchange of goods, and to facilitate and enable its increase.30 The sale agreement is the only legal transaction of the international trade regulated in all domestic legal systems of commercial law, and at the same time at the international plan there are unified all issues of making and fulfilling of the international sale.31

According to the Law of Contract32 “by a sale agreement, a seller un-dertakes to hand over the item (the subject of sale) to a buyer, so that the buyer acquires the right of disposal and/or right of ownership, and the buyer undertakes to pay the price of the item to the seller.“ According to a theore-tic definition of professor Trifković33, a sale agreement is the result of the agreement of the parties by which one of them – a seller – undertakes to hand over (deliver) a certain item to the other party – a buyer, which is the cause of emergence of business, and to transfer the strongest effective right on him/her, and the buyer undertakes to give a certain amount of money to the seller and transfer the strongest effective right on him/her. The Draft of the Law of Contract34 adapts the definition of the sale agreement to the new economic and

30 Fišer-Sobot, S. (2009). The responsibility of the seller for delivery of goods in both international and domestic law, a doctoral thesis, The Faculty of Law, Novi Sad, The University in Novi Sad, p. 1.31 Mlikotin Tomić, D. (1999). The Law of International trade, Zagreb, Školska knjiga, p. 147.32 The Law of Contract, The Official Gazette of SFRJ, No: 28/78, 39/85, The Official Gazette of RBiH, No. 2/92, and 13/94.33 Trifković, M., Simić, M., Trivun, V. (2004). The Business law, agreements, securities and antritrust law, The School of Economics and Business in Sarajevo, p. 21.34 The Law of Contract, The Federation of BiH/ Republika Srpska, The Draft, stated on 16th June 2003., taken from http://ruessmann.jura.uni-sb.de/BiH-Project/Data/Obligacije%2016.06.03.pdf,

9

legal system and stipulates that by the sale agreement, the seller undertakes to transfer the ownership rights at the sold item to the buyer and to hand it over to him/her for that purpose, and the buyer undertakes to pay a certain amount of money (the price of the subject of sale) and collect the item.35

As a basic task of exchange of goods and services in contemporary law, a sale agreement has become an adequate background for the development of new types of contemporary civil law agreements and in most cases their final goal is the exchange of goods and services for money.

Depending on the type of the sale agreement as it was analyzed in detail in the previous part of the paper, it is possible, during the conclusion of a Leasing Agreement, that the parties leave the possibility of repurchasing the subject of the Leasing Agreement following the expiry of the agreed period, and, with the payment of the fee for the repurchased value, the user would acquire the right of the ownership at the subject of leasing. It means that the cause of concluding such a transaction would primarily be acquiring the rights of the ownership, and/or purchasing of the subject of leasing by a lessee. Applicable legislation gives the possibility of agreeing these provisions and it is clear that the Leasing Agreement itself de facto contains the sale agreement.

The basic specificity of the nature of leasing concerns the fact that the sale agreement reflects itself in the manner of payment of price.36 Therefore, a leasing operation could be considered according to its legal nature as a sale business with special settlements which can include either the sale with re-taining the right of disposal and/or ownership right37 or the sale with the in-stallment payment of price.38 This type of a background contracting relation is considered only in the case of the financial leasing, as a long-term business, without the possibility of facilitating the termination of the agreement. It also

35 Trifković, M., et al. op. cit. p. 177-178.36 With the contract law/business sale agreement and civil and business law, the price is an important element of the agreement, which is in most cases defined ( and/or has to be defined) by the agreement itself. It is also defined within a Leasing Agreement, but by the execution of the agreement it is not quite certain whether the user of leasing will become the owner of things because, according to dispositive provisions of the Law, he does not have to use that possibility, and/or agree with such a provision.37 This form of sales defined under the provison of Articles 540 and 541 of the Law of Contract (The Official Gazette of SFRJ, No: 28/78, 39/85, The Official Gazette of BiH, No 2/92, and 13/94.) according to which a seller of a certain movable may, by a special agreement, retain the right of disposal, and/or the right of ownership and after handover of items to a buyer, until the buyer does not pay the price in entirety. 38 Articles 542-552 of the Law of Contract, according to which a seller undertakes to handover a certain movable to a buyer before the price is paid out in total, and a buyer undertakes to pay the price in installments, in certain time intervals.



10

happens in the case when it is of interest to participants in business that upon the expiry of the agreement the user of leasing becomes the owner of the su-bject of leasing. We consider that the subject of leasing can, without obstacles, include both movable and immovable property. If the subject of the Leasing Agreement was an immovable item, then it would be out of the question to de-fine that transaction as a sale agreement with the installment payment because the legislator is explicit there and stipulates that the subject of this agreement may only be movables. However, concerning the sale with the retention of the right of disposal, and/or ownership right, we consider that no obstacles exist for the subject of the agreement to be real-estates. It can even be said that de-fining such a legal nature of a Leasing Agreement, when its subject includes real-estate, was the closest, because it is possible to draw the line between the right of disposal, ownership and possession of things considering the special regime of regulating the right of ownership over real-estates.39

On the other hand, concerning an operative leasing, we could not cla-im that the Leasing Agreement is the sale agreement by its legal character. Therefore, the additional classification of the Leasing Agreement can be made and it can be stated that a financial leasing with an option of acquisition of the right of ownership to the subject of leasing is a prima facie sale agreement of sale by its legal nature, and that operative leasing is by its nature a lease agreement.

2.2.2. Leasing Agreement – lease/tenancy agreement A lease/tenancy agreement is a classical, nominate contract law agree-

ment. By this agreement, a lessor undertakes to hand over a certain item for use to a lessee, and the lessee undertakes to pay a certain fee for that.40 The econo-mic purpose of lease/tenancy is reflected in the fact that the lessee obtains the subject of lease for the utilization and use for a certain period of time without paying its full value.41 Namely, it happens that one party needs a certain item for certain time, but simultaneously it does not want to have or cannot have the ownership over that item. The reasons for that may be various: a specific

39 It is primarily considered that the registration of ownership at real-estates in land-registry books has a constituent effect, and ,therefore, in the case of such a leasing agreement, it is possible to leave the registered lessor as the owner of the subject of leasing, and enter the right of disposal in favor of the lessee for the duration of the agreement in the encumbrance sheet C, and when conditions are met to register the transfer of ownership from the lessor to lessee. 40 Article 567 of the Law of Contract . 41 Bikić, A. (2005). The Law of Contract – a special part, The School of Law of the University in Sarajevo, p. 68.

11

item can be too expensive to be bought or the other party does not want to sell that item, but he/she only desires to give it for the utilization along with the fee for a certain period of time etc.42In practice, that is the most frequent case with cars, the investment equipment, expensive machines for production etc. Thus, by a lease/tenancy agreement the sale is supplemented in those cases when one or the other party does not want to have or does not wish to waive the right of ownership over some specific item. The lease/tenancy agreement is not the basis for acquiring the right of ownership over a certain thing, but it is a legal institute enabling the use and utilization of certain things or rights.43 The Leasing Agreement can, in certain forms, have the characteristics of the lease/tenancy agreement. It is the case when both the lessor and lessee have on their mind only financing the utilization of the certain subject of leasing, and not its purchase and/or procurement.

Operative leasing as a short-term agreement with the possibility of the easier termination of a contracting relation than with a financial leasing is according to its legal character of the contract law agreement. The lessor gives the subject of leasing to the user or finances its “lease/renting” by the third party, and the user of leasing undertakes to pay the leasing fee for that (de facto lease) and undertakes to return the subject of leasing to the owner upon the expiry of the agreement.

2.2.3. Leasing Agreement – loan agreement and credit agreementBy the loan agreement, the loaner undertakes to give to the loanee a

certain amount of money or a certain quantity of other exchangeable goods, and the loanee undertakes to return, after certain time, the same amount of money and/or the same quantity of the items of the same kind and quality.44 This law of contract agreement represents a consensus, because it is conside-red to be concluded at the moment when the parties agreed on its important elements and not just by a handover of things to the loanee. Handover of thin-gs means the fulfillment of obligations by the loaner, but not concluding the agreement.45 In addition, it is possible to agree the fee to the loaner for the uti-lization of his item.46 It can be said that the loan agreement is a classical civil-law transaction and that it represents the basis of the credit agreement that is

42 Ibid., p. 68.43 Ibid., p. 70.44 Article 575, paragraph 1 of the Law of Contract. 45 Momčinović, H. (1987). Agreements of the Law of Contract, the first book, Zagreb, The Official Gazette. p. 48.46 Bikić, A., op.cit., p. 93.



12

also a nominate legal transaction.47 The fee in the case of the loan agreement, and/or credit agreement is labeled as interest.48 The loan agreement being a characteristic of civil-law relations, is most frequently found in the relations between natural persons and it should be realized without a fee. However, the Law does not exclude the possibility of agreeing the fee, so that it is subsumed under encumbrance agreements. On the other hand, for the credit agreement, it could be said that it concerns the sui generis agreement, grouped under a special regime of agreeing regulated by lex-specialis regulations.49

A creditor may only be a bank as an authorized financial institution for carrying out activities of giving credits, and conditions of its establishment and supervision over its business activities are conducted by the competent state bodies. Concerning the connection of the loan agreement and/or credit agreement with the leasing agreement, it can be stated that it is subsidiary. The Leasing Agreement is not a classical loan agreement, and/or the credit agre-ement even though there are elements for their incorporation in legal nature of leasing. Leasing providers, leasing companies in their business operations act according to a special regime as well as banks perform their activities. They charge the fees for their services in the form of interest, as well as banks do. It could be said that the Leasing Agreement has most elements of the special-purpose loan or the agreement of the special-purpose credit, because a leasing company always finances the user of leasing, the exactly defined subject of the Leasing Agreement, and/or it never gives him financial assets that he can spend for general purposes.

So, it could be concluded that the Leasing Agreement by its legal cha-racter always contains the elements of the special-purpose loan agreement regardless of whether it concerns financial or operative leasing.

From the foregoing, it can be concluded that regardless of a large num-ber of types of Leasing Agreements, two basic forms have been crystallized: financial and operative leasing. Their differences are emphasized primarily by their different legal nature.

47 Regulated under provisions of Articles 1065-1069 of the Law of Contract .48 Bikić, A., op.cit., p. 93.49 In Bosnia and Hezcegovina, there are special regulations at the level of entities for the area of banking: The Law on Banks and the Law on Banking Agency of the Federation of Bosnia and Herzegovina and Republika Srpska.

13

3. Conclusions

1. A Leasing Agreement represents a complex legal business based on a business-legal construction and it simultaneously developed with other similar legal constructions directed at more efficient satisfaction of new needs and economic possibilities of participants in the market. Out of all other complex forms of legal constructions, leasing has achieved the most significant progress. Due to the significance of this business, it managed to find its place in legislation of majority of contemporary legal systems, thus becoming a nominate legal business.

2. There is not one unique theoretic definition of a Leasing Agreement from which basic elements of this agreement could be singled out. It is partially defined primarily based on its basic forms. Regarding the fact that a Leasing Agreement has been introduced in applicable legislati-ons, it is to expect a more serious legal-theoretic treatment and study of this significant legal transaction.

3. According to its nature, a Leasing Agreement is a legal construction emerged in the autonomous commercial law. A legal construction of leasing is made from a mixture of nominate legal transactions which has, by its application, acquired the properties and the status of a sui generis legal transaction. The most important specific properties of le-asing as a new nominate agreement include: complication, innovation, complexity, specificity of legal nature and efficiency.

4. Contracting relations in the legal system of Bosnia and Herzegovina are regulated by the Law of Contract which represents a head codifi-cation for contracting relations. This Law regulates those contracting relations that are typical, and/or common in legal transactions as well as those whose importance requires a special legal regulation. A great number of agreements falls under this category of legally regulated – nominate contracts. The Law of Contract does not recognize the lea-sing agreement, but the Draft of the Law of Contract envisages leasing as a special nominate agreement.

5. The legal system of Bosnia and Herzegovina follows a positive trend in undertaking legislative activities of regulating contemporary civil-law regulations, and/or modern agreements by special laws. It is to expect that following the termination of the contract law reforms thro-ugh the adoption of the proposed Draft of the Law, the remaining sui generis operations being intensively applied in practice, will, apart from leasing, gain a legislative framework and thus become nominate



14

legal transactions. We consider this to be of a great significance, be-cause by recognizing the status of these agreements by the law will be given the possibility of a safer protection and exercising rights and obligations of parties that ensue from these transactions.

Emir SudžukaMaster prava, Viši asistent na Fakultetu pravnih nauka, Univerzitet „Vitez“

Pravna priroda ugovora o zakupu

R e z i m e

Ugovor o zakupu je određena pravna transakcija proistekla iz poslovnog i pravnog tumačenja sa ciljem da se efikasno zadovolje potrebe učesnika u transakciji. Pravna teorija i praksa je postavila kriterijume za podelu ugovora o zakupu, tako da je ova pravna transakcija dobila svoje osnovne karakteristi-ke. To je način formiranja osnovnih formi ugovora o zakupu. Prema svojim karakteristikama, ugovor o zakupu ima pomešanu pravnu prirodu. U zavisno-sti od tipa ugovora, on može imati karakteristike prodajnog ugovora, ugovora o zakupu, ugovora o zajmu itd. U određenim tipovima zakupa, neke od ka-rakteristika nabrojanih tradicionalnih ugovora dominiraju slabijim ili jačim intenzitetom. Ovaj rad se bavi teorijskom analizom odnosa ugovora o zakupu i ugovora o obligacionom pravu. Poseban naglasak je stavljen na operativni i finansijski lizing kao dva osnovna tipa ugovora o zakupu koji se razlikuju po svojoj prirodi.

Ključne reči: pravna priroda, ugovor o zakupu, prodajni ugovor, ugovor o najmu, ugovor o zajmu.

References:

1. Backović, E. (2007). Financing Foreign Trade Transactions, The School of Economics and Business in Sarajevo.

2. Bikić, A. (2005). The Law of Contract – a special part, The School of Law of the University in Sarajevo.

15

3. čulinović, E. (1998). Contracting security of claims by pledging mobav-les without a handover of things into the posession of a creditor, Rijeka.

4. Dukić Mijatović M., Gongeta S. (2012). Economic and legal aspects of the contract of financial leasing, The Collection of the Faculty of Law of the University in Kragujevac, VIII conference XXI Century-The century of service and service law, pp. 99-109.

5. Đurović, R. (2004). The International Economic Law, Belgrade, Contemporary Administration.

6. Fišer Sobot, S. (2009). The responsibility of the seller for the delivery of goods in both the international and domestic law, a doctoral thesis, The Faculty of Law of the University in Novi Sad.

7. Goldstein, A. (1991). The Commercial Treaty Law, international and comparative, Zagreb, The Official Gazette.

8. Horak, H. (2005). The Agreement of distribution in law and business practice between Croatia and EU, Zagreb, Synergy – Publishing d.o.o.

9. Klarić, P., Vedriš, M. (2008). The Civil Law, Zagreb, The Official Gazette.10. The Law of Leasing of Republika Srpska, The Official Gazette of

Republika Srpska no. 70/07.11. The Law of Leasing of the Federation of Bosnia and Herzegovina, The

Official Gazette of the Federation of BiH, no. 85/98.12. The Law of Contract, The Federation of BiH/ Republika Srpska, the

Draft, state 16th June 2003, Taken from :http://ruessmann.jura.uni-sb.de/BiH-Project/Data/Obligacije%2016.06.03.pdf,

13. The Law of Contract, The Official Gazette of SFRJ, no: 28/78, 39/85, The Official Gazette of RBiH, no. 2/92, and 13/94.

14. Medić, D. (2004). Leasing, A Legal Advisor, IV(12), pp. 37-43.15. Mlikotin Tomić, D. (1986). The Agreement of franchizing, Informator,

Zagreb.16. Mlikotin Tomić, D. (1999). The Law of International trade, Školska knji-

ga, Zagreb.17. Momčinović, H. (1987). The Law of Contract, the first book, The Official

Gazette, Zagreb.18. Perović, S. (1986). The Law of Contract, Belgrade.19. Rozenberg, Lj. (1971). A legal problem of leasing – making Leasing

Agreements, Advising of possibility of the application of leasing in Yugoslav practice, Opatija.

20. Salihović, E. (2010). Modern agreements, The Forum for the civil law for Southeast Europe, The Selection of works and analyses, the first regional conference, Cavtat.



16

21. Spasić, I. (1990). The Leasing agreement, a doctoral thesis, Belgrade.22. Spasić, I. (1995). Obligations and rights of participants in a three-sided

financial leasing operation, New agreements important for the economi-cal development of Yugoslavia, The Collection of works from Advising held in Belgrade.

23. Trifković, M., et al. (2009). The International Business Law, The School of Economics and Business in Sarajevo.

24. Trifković, M., Simić, M., Trivun, V. (2004). Business law, agreements, securities and anti-trust laws, The School of Economics and Business in Sarajevo.

25. Vojteški Kljenak, D. (2008). Efficency of the application of contempo-rary financial instruments in Serbia with a specific reference to factoring transactions, a doctoral thesis, Belgrade, The Singidunum University.

26. Vukadinović, R. (2012). The International Business Law, general and special part, Kragujevac, The Association for the European Law.

17

pogledi i mišljenja

Аlеksаndаr Gruјić*

OTKlANJANJE NEDOSTATAKA U RADU ORGANA UPRAVE PUTEM PREPORUKA

lOKAlNOG OMBUDSMANA

REZIME: Stepen ostvarivanja, primene i poštovanja ljudskih sloboda i prava u svakoj konkretnoj državi pokazuje na određeni način razvijenost države. Svaka država, koja je ustanovljena i počiva na demokratskim prin-cipima, teži da se slobode i prava građana poštuju i ostvaruju u što većoj meri i obimu. U tom smislu posmatrano, veoma važan segment prilikom realizacije pojedinih prava i sloboda građana, jeste potpuna posvećenost i želja države, a samim tim i organa uprave da građanima omoguće ostvari-vanje ovih prava. Institucija ombudsmana se u savremenom društvu pojav-ljuje kao određeni korektivni elemenat, elemenat društvenog sistema koji ima zadatak da nepravilnosti i nezakonitosti u postupanju organa uprave prema čoveku kao pojedincu prepozna, na njih reaguje i otkloni ih.

Ključne reči: organ uprave, lokalna samouprava, lokalni ombudsman, pre-poruka, autoritet,

Uvod

Dostignute slobode i prava mogu se posmatrati kao određena sinteza duhovnog i kulturnog stvaralaštva celokupne ljudske civilizacije. Od samog nastanka ljudske zajednice pojedinci su polagali apsolutno pravo na određene povlastice – prava, koje su svi drugi pripadnici zajednice morali da poštuju i da im omoguće njihovo ostvarivanje. Sa druge strane, korišćenje ovih prava je vršeno zahvaljujći apsolutnoj sili i moći koju je imao određeni pripadnik

* Doc. dr, Zаštinik grаđаnа Grаdа Nоvоg Sаdа, e-mail: [email protected]

UDK: 352+351.941BIBLID: 0352-3713 (2014); 31, (4–6): 17–28

PREGLEDNI NAUčNI RAD


18

zajednice, i kojoj niko u zajednici nije mogao da se suprotstavi. Na ovim temeljima započet je razvoj ljudskih prava, a nakon toga i sloboda, koja su danas na takvom stepenu razvoja da predstavljaju neprikosnoveno i neotuđivo pravo svakog čoveka.

Stepen ostvarivanja, primene i poštovanja ljudskih sloboda i prava u sva-koj konkretnoj državi pokazuje na određeni način razvijenost države. Svaka država, koja je ustanovljena i počiva na demokratskim principima, teži da se slobode i prava građana poštuju i ostvaruju u što većoj meri i obimu. U tom smislu posmatrano, veoma važan segmenat prilikom realizacije pojedinih prava i sloboda građana, jeste potpuna posvećenost i želja države, a samim tim i organa uprave da građanima omoguće ostvarivanje ovih prava. Ukoliko organi koji u propisanoj proceduri omogućavaju građanima ostvarivanje određenih sloboda i prava, ali i nameću određene obaveze, ne obavljaju svoj posao u skladu sa zakonskim načelima i pravilima, građani će biti uskraćeni i onemogućeni u realizaciji svojih prava. Institucija ombudsmana se u savre-menom društvu pojavljuje kao određeni korektivni elemenat, koji ima zada-tak da nepravilnosti i nezakonitosti u postupanju organa uprave prema čoveku kao pojedincu prepozna, na njih reaguje i otkloni ih. Ombudsman naravno nema čarobni štapić kojim će otkloniti sve probleme koje građanin ima pred organom uprave, ali na određeni način ombudsman kreira način ophođenja i postupanja organa uprave, tako da na kraju prema svakom pojedincu bude primenjen isti kriterijum, koji ih stavlja u jednak položaj.

Nadležnost ombudsmana u Srbiji

Pod nadležnošću se uobičajeno podrazumeva ovlašćenje i dužnost po-stupanja u određenim situacijama na određeni način.1 Kada govorimo o insti-tuciji ombudsmana u našoj zemlji potrebno je napomenuti da postoje ombud-smani na tri nivoa vlasti: republičkom, pokrajinskom i lokalnom.2 Prilikom razmatranja ove problematike, važno je ukazati i na to da institucija lokalnog ombudsmana još nije zaživela iz brojnih razloga.3 Nadležnost lokalnog om-budsmana definisana je i određena, najpre u okviru zakonskih tekstova koji uređuju lokalnog ombudsmana, a nakon toga i u okviru opštih pravnih akata

1 Grujić, A. (2013). Institucija lokalnog ombudsmana u Srbiji i Španiji sa posebnim osvrtom na proceduru izbora lokalnog ombudsmana, Pravo - teorija i praksa, 30(7-9), str. 90-101.2 Grujić A. (2012). Lokalni ombudsman u Srbiji – promene ili ‚status quo’?, Pravo - teorija i prak-sa, 29(10-12), str. 41-52.3 Мilеnkоvić, D. (2010). Nаstаnаk, rаzvој i prоblеmi kоntrоlnih tеlа u Srbiјi pоslе 5. oktоbrа, Bеоgrаd, Fаkultеt Pоlitičkih nаukа, str. 95-105.

19

koje donose lokalne samouprave. Lokalni ombudsman4 u našoj zemlji zakon-ski je regulisan u okviru Zakona o lokalnoj samoupravi,5 gde se u članu 97, navodi da u jedinici lokalne samouprave može da se ustanovi zaštitnik građa-na koji je ovlašćen da kontroliše poštovanje prava građana, utvrđuje povrede učinjene aktima, radnjama ili nečinjenjem organa uprave i javnih službi, ako se radi o povredi propisa i opštih akata jedinice lokalne samouprave.

U pogledu međusobnog odnosa lokalnog ombudsmana i Zaštitnika gra-đana Republike Srbije,6 potrebno je ukazati na pojedine članove Zakona o Zaštitniku građana.7 Zaštitnik građana je ustanovljen kao nezavisan organ koji štiti prava građana i kontroliše rad organa državne uprave, organa nad-ležnog za pravnu zaštitu imovinskih prava i interesa Republike Srbije, kao i drugih organa i organizacija, preduzeća i ustanova kojima su poverena javna ovlašćenja.8 Odredbama člana 34, navedenog zakona, navodi se da Zaštitnika građana sarađuje sa ombudsmanom autonomne pokrajine i lokalnim ombud-smanom u jedinicama lokalne samouprave u kojima je on ustanovljen, kao i sa nadležnim službama predsednika Republike i Skupštine, u cilju razmene informacija o uočenim problemima i pojavama u radu i postupanju organa uprave sa stanovišta zaštite i unapređenja ljudskih sloboda i prava. član 35, navedenog zakona na bliži način definiše međusobni odnos ovih organa, tako što uređuje njihovo postupanje u situacijama kada su nenadležni za postupa-nje po pritužbi.

Pokrajinskom skupštinskom odlukom o pokrajinskom ombudsmanu9 definisana je njegova nadležnost za postupanje i u njoj je navedeno da se Pokrajinski ombudsman stara o zaštiti i unapređenju ljudskih prava i sloboda svakog lica zajemčenih Ustavnom poveljom, ustavom, potvrđenim i objav-ljenim međunarodnim ugovorima o ljudskim pravima, opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava, zakonom i propisima Autonomne Pokrajine Vojvodine.10 Dalje se navodi, ombudsman posebno štiti ljudska prava i slo-bode od povreda učinjenih od strane pokrajinske i opštinske uprave, orga-

4 Prim. autora: U okviru ovog rada autor koristi termin lokalni ombudsman, mada se u zakonskoj terminologiji koristi naziv zaštitnik građana grada/opštine. 5 Službeni glasnik RS, br. 129/07.6 Gruјić, А., Uzеlаc, О. (2012). Prаvni оpsеg pоstupаnjа lоkаlnоg оmbudsmаnа pоsmаtrаn krоz prizmu prоblеmа kојi sе јаvlјајu u svаkоdnеvnоm rаdu, Zbrоnik rаdоvа IX trаdiciоnаlnоg mеđunаrоdnоg nаučnоg skupа „Prаvnički dаni Prоf. dr Slаvkо Cаrić“, Nоvi Sаd, str. 82-91.7 Službeni glasnik RS, br. 79/05 i 54/07.8 Zakon o Zaštitniku građana, Službeni glasnik RS, br. 79/05 i 54/07, čl.1.9 Službeni list AP Vojvodine, br.23/02, 5/04, 16/05 i 18/09-promena naziva akta.10 Pokrajinska skupštinska odluka o pokrajinskom ombudsmanu, Službeni list AP Vojvodine, br. 23/02, 5/04, 16/05 i 18/09-promena naziva akta, čl. 1.

Otklanjanje nedostataka u radu organa uprave putem preporuka lokalnog Ombudsmana


20

nizacija i javnih službi, koje vrše upravna i javna ovlašćenja, a čiji je osni-vač Pokrajina ili opština. U ovom delu je potrebno ukazati na to da jedino Pokrajinski ombudsman, u celokupnom sistemu omudsmana koji postoji u našoj zemlji (republički, pokrajinski i lokalni), ima ovlašćenje da postupa i da kontroliše organe lokalne samouprave, pa čak i u onim lokalnim samouprava-ma koje imaju ustanovljenog lokalnog ombudsmana. Mišljenje je da ovakvo rešenje nije dobro, iz razloga jer uvodi nejednakost u pogledu nadležnosti između ombudsmana koji egzistiraju na različitim nivoima vlasti, što sve do-prinosi pravnoj nesigurnosti i nepoverenju građana.11

Statut kao najviši pravni akt lokalne samouprave u najvećem broju sluča-jeva spominje instituciju lokalnog ombudmsana, ali na veoma uopšten način. O instituciji lokalnog ombudsmana se najčešće govori u sklopu odredaba koje regulišu ovlašćenja skupštine, dok se veoma retko nešto opširnije reguliše ova institucija. Statutom Grada Novog Sada,12 institucija lokalnog ombudmsana je regulisana u nešto širem obimu, tako što joj je, posvećen još jedan član, osim onog u delu nadležnosti skupštine. U okviru člana 24, tačka 45, navodi se da skupština bira lokalnog ombudsmana i donosi odluku kojom uređuje nadležnost, ovlašćenja, način postupanja i prestanak dužnosti lokalnog om-budsmana, da bi u tački 50, istog člana bilo navedeno da skupština razmatra godišnji izveštaj lokalnog ombudsmana o ostvarivanju ljudskih i manjinskih prava u gradu. U suštini najveći broj statuta lokalnih samouprava u Republici Srbiji na ovaj način reguliše lokalnog ombudmsana. Na ovaj način data je mogućnost lokalnoj samoupravi da ustanovi instituciju lokalnog ombudm-sana i da svojim opštim aktom uredi instituciju (izbor i razrešenje lokalnog ombudsmana, način postupanja, nadležnosti i dr.). Grad Novi Sad je u ovom pogledu otišao korak dalje, tako što je u okviru glave 11 svog statuta koja nosi naziv Zaštita lokalne samouprave, naveo da se u Gradu ustanovljava lokalni ombudsman koji je ovlašćen da kontroliše poštovanje prava građana, utvr-đuje povrede učinjene aktima, radnjama ili nečinjenjem organa grada, javnih službi, ako se radi o povredi propisa i opštih akata organa grada. Međutim, i pored ovakvog određenja institucije u okviru Statuta, ipak je to još uvek nedovoljno, tako da su lokalne samouprave donosile posebne odluke kojima

11 Konja, V., Matić, D., Uzelac O.,Grujić A. (2014). Criticism of leadership scholarship and edu-cation: The case of Serbia, International Conference on Advanced Education and Managment (ICAEM2014), Beijing, China. 12 Službeni list Grada Novog Sada, br. 43/08 – prečišćen tekst.

21

su ustanovljavale instituciju i uređivale pitanja u vezi izbora, razrešenja, nad-ležnosti, postupanja i dr.13

Nadležnost lokalnog ombudsmana Novog Sada

Lokalni ombudsman Grada Novog Sada ustanovljen je Odlukom o za-štitniku građana,14 kojom je predviđeno da je on nezavisan i samostalan or-gan, koji štiti prava građana i kontroliše rad gradskih uprava, posebnih orga-nizacija i službi grada, organa nadležnog za pravnu zaštitu imovinskih prava i interesa grada, kao i drugih organa i organizacija, preduzeća i ustanova čiji je osnivač Grad Novi Sad, a kojima su poverena javna ovlašćenja.15 Kao jedan od osnovnih zadataka lokalnog ombudsmana predviđeno je da se stara o za-štiti i unapređenju ljudskih i manjinskih prava i sloboda, pri čemu nema niko pravo da utiče na njegov rad i postupanje.

Prilikom svog postupanja, kao i svaki drugi organ koji na određeni na-čin pripada javnoj vlasti, lokalni ombudsman ima obavezu da u obavljanju poslova iz svoje nadležnosti postupa u okviru ustava, zakona i drugih propisa i opštih akata Republike Srbije i Autonomne Pokrajine Vojvodine, ratifikova-nih međunarodnih ugovora i opšteprihvaćenih pravila međunarodnog prava, kao i odluka i drugih opštih akata organa Grada Novog Sada. Prilikom svog postupanja osnovni principi rada lokalnog ombudsmana su zakonitost, nepri-strasnost, nezavisnost i pravičnost. Za svoj rad lokalni ombudsman odgovara Skupštini Grada Novog Sada, koja ga i bira na funkciju.

U okviru svoje nadležnosti, lokalni ombudsman je ovlašćen da kontroli-še poštovanje prava građana, utvrđuje povrede učinjene aktima, radnjama ili nečinjenjem organa uprave ako se radi o povredi odluka i drugih opštih akata organa Grada Novog Sada. On kontroliše zakonitost, pravilnost i efikasnost rada organa uprave. U svakom od ovih segmenata kontrole lokalni ombud-sman ima određna ovlašćenja, ali i određena ograničenja. U pogledu kontrole zakonitosti lokalni ombudsman, ima ovlašćenje da u smislu osnovnog ustav-nog načela kontroliše zakonitost postupanja organa koje kontroliše, odnosno ima ovlašćenje da kontroliše organe uprave na lokalnom nivou da li postupa-ju u okvirima opštih pravnih akata koje donosi lokalna samouprava iz svoje nadležnosti. Sa druge strane posmatrano, lokalni ombudsman je ograničen i nema ovlašćenje da prilikom vršenja svojih nadležnosti, proverava i utvrđuje

13 Prema informaciji autora ovog rada do sada su donete odluke kojim se ustanovaljava lokalni ombudsman u 19 opština/gradova u našoj zemlji. 14 Službeni list Grada Novog Sada, br. 47/08.15 Odluka o zaštitniku građana, Službeni list Grada Novog Sada, br. 47/08, čl.1.



22

kršenje republičkih propisa ili pak odluka pokrajinske skupštine koje učine organi uprave na lokalnom nivou. U tom smislu treba posmatrati i ovlašćenja, odnosno obaveze, koje lokalni ombudsman ima prilikom kontrole pravilnosti i efikasnosti rada organa uprave na lokalnom nivou.

U okviru člana 26, Odluke o zaštitniku građana, taksativno je navedeno koje poslove obavlja lokalni ombudsman,16 pri čemu on ima ovlašćenje da izvršnim i predstavničkim organima (gradonačelnik, gradsko veće i skupština grada) podnese inicijativu za izmenu odluka i drugih opštih akata, ukoliko po njegovoj proceni dolazi do povrede prava građana usled nedostatka u propi-sima, a koji su u nadležnosti ovih organa. Isto tako, lokalni ombudsman ima ovlašćenje da inicira donošenje novih odluka i drugih opštih akata, ukoliko je to prema njegovom mišljenju od značaja za ostvarivanje i zaštitu prava građana. U pogledu ovih ovlašćenja lokalnog ombudsmana, kao obaveza je ustanovljeno da nadležno radno telo skupštine, gradonačelnik, gradsko veće, razmatraju predloge i inicijative koje podnese lokalni ombudsman, pri čemu je glavni nedostatak ovakvog uređenja u tome što ovi organi osim razmatra-nja predloga i inicijativa lokalnog ombudsman, nemaju nikakvu obavezu da o svom stavu/mišljenju obaveste lokalnog ombudsmana, da o tome obave-ste javnost, da pozovu lokalnog ombudsmana prilikom razmatranja određene problematike i sl.

U okviru nadležnosti lokalnog ombudsmana Novog Sada predviđeno je i da može da pokrene postupak pred Ustavnim sudom za ocenu ustavnosti i zakonitosti odluka i drugih opštih akata grada, a kojima se uređuju slobode i prava građana. Isto tako je ovlašćen da preporuči razrešenje starešine koji rukovodi organom uprave koji je odgovoran za povredu prava građana, odno-sno da inicira pokretanje disciplinskog postupka protiv zaposlenog u organu

16 Lokalni ombudsman: prati primenu međunarodnih standarda o ljudskim pravima na teritoriji Grada Novog Sada; prikuplja informacije iz različitih izvora o primeni zakona i drugih propisa, kao i odluka i drugih opštih akata organa Grada iz oblasti ljudskih prava od strane organa uprave; priprema godišnji izveštaj o ostvarivanju i poštovanju ljudskih prava i primeni načela nediskri-minacije od strane organa uprave i dostavlja ga Skupštini grada; prima i ispituje predstavke koje se odnose na povredu ljudskih prava od strane organa uprave; postupa po sopstvenoj inicijativi u svakom slučaju gde postoji sumnja o postojanju kršenja ljudskih prava od strane organa uprave; posreduje u mirnom rešavanju sporova u vezi sa kršenjem ljudskih prava na teritoriji Grada Novog Sada; organizuje i učestvuje u organizaciji i pripremi savetovanja o ostvarivanju i poštovanju ljud-skih prava i zabrani diskriminacije; organizuje i učestvuje u organizaciji i pripremama kampanja za informisanje javnosti o pitanjima značajnim za ostvarivanje i poštovanje ljudskih prava i zabrani diskriminacije; inicira i podstiče obrazovanje o ljudskim pravima u svim oblastima života; sarađuje i razmenjuje iskustva sa drugim zaštitnicima građana i drugim organima i organizacijama koje se bave zaštitom i unapređenjem ljudskih prava u zemlji i inostranstvu, i obavlja druge poslove u skla-du sa zakonom, ovom odlukom i drugim opštim aktima organa Grada Novog Sada.

23

uprave koji je neposredno odgovoran za učinjenu povredu i to ako iz ponov-ljenog postupka starešine koji rukovodi organom uprave ili zaposlenog pro-izilazi namera da odbijaju saradnju sa lokalnim ombudsmanom. U situaciji kada u ovim radnjama postoje elementi krivičnog ili drugog kažnjivog dela, lokalni ombudsman, je ovlašćen da nadležnom organu podnese zahtev, od-nosno prijavu za pokretanje krivičnog, prekršajnog ili drugog odgovarajućeg postupka.

Kao dobro rešenje koje je predviđeno, jeste obaveza organa uprave da sarađuju sa lokalnim ombudsmanom, da mu obezbede i omoguće pristup pro-storijama i da mu stave na raspolaganje sve podatke i dokumenta kojima ras-polažu, a koji su od značaja za postupak koji se vodi, odnosno za ostvarenje cilja njegovog preventivnog delovanja, bez obzira na stepen njihove tajnosti, osim kada je to u suprotnosti sa zakonom. Lokalni ombudsman u sklopu ovih ovlašćenja ima mogućnost da pozove i obavi razgovor sa svakim zaposle-nim u organu uprave, pri čemu neodazivanje pozivu lokalnog ombudsmana je kvalifikovano kao teža povreda radnih obaveza i dužnosti u smislu zakona kojima se uređuju radni odnosi. Poseban vid ovlašćenja koje ima lokalni om-budsman ogleda se u tome da predsednik skupštine grada, gradonačelnik, čla-novi gradskog veća i starešine koje rukovode organima uprave, imaju dužnost da ga prime u roku od 15 dana od dana prijema zahteva.

U gotovo svim odlukama kojima se ustanovljava lokalni ombudsman predviđena je odredba koja u određenom domenu ograničava nadležnost lo-kalnog ombudsmana. Naime, članom 25 stav 3 i 4, Odluke o zaštitniku građa-na u Gradu Novom Sadu, predviđa se da lokalni ombudsman nije ovlašćen da kontroliše rad Skupštine grada, gradonačelnika grada Novog Sada i Gradsko veće Grada Novog Sada, kao ni rad sudova i javnih tužilaštava. U gotovo svim savremenim pravnim sistemima, iz nadležnosti ombudsmana, pa samim tim i lokalnog ombudsmana je izuzeto ovlašćenje da vrše kontrolu izvršnih organa upravne vlasti (misleći pri tom na gradonačelnika i gradsko veće na lokalnom nivou, odnosno na predsednika republike i vladu na republičkom nivou), predstavničkog tela – skupštine, sudske i tužilačke organe. Lokalni ombudsman ima zadatak da kontroliše rad i postupanje onih koji u praksi pri-menjuju odluke i propise koje su doneli izvršni i predstavnički organi vlasti, te je samim tim i ovakvo zakonodavno uređenje sasvim opravdano.

Preporuka lokalnog ombudsmana

Postupanje lokalnog ombudsmana je najčešće inicirano obraćanjem građanina, u kojem on iznosi probleme sa kojima se suočava prilikom



24

ostvarivanja, odnosno zaštite svojih prava pred organima uprave na lokalnom nivou. U ređem broju slučajeva, i sam lokalni ombudsman, pokreće postupak po službenoj dužnosti, kada prilikom obavljajnja svojih poslova uoči neke propuste i nedostatke u radu organa uprave, odnosno kada to sazna putem jav-nosti. Postupak pred lokalnim ombudsmanom može pokrenuti svako fizičko i pravno lice, domaće ili strano, može ga pokrenuti i maloletno lice putem svog zakonskog zastupnika, kao i nevladine organizacije ili druge organizacije.

Nakon što je pokrenut postupak pred lokalnim ombudsmanom, u praksi se dešava da nakon obraćanja lokalnog ombudsmana organu uprave, sam or-gan otkloni nedostatak na koji je građanin ukazivao. Ovo predstavlja, na odre-đeni način, preventivno delovanje lokalnog ombudsmana, gde nakon obraća-nja ombudsmana, organ uprave još jednom vrši proveru svog rada i otklanja nepravilnost na koju je građanin ukazao. U suštini, organ uprave, ovakvim postupanjem u određenim slučajevima izbegava da dobije preporuku lokal-nog ombudsmana, kroz faktičko priznavanje svoje greške i otklanjanje iste.

U slučajevima kada lokalni ombudsman utvrdi da su postojali nedostaci u radu i postupanju organa uprave, on upućuje preporuku organu uprave o tome kako bi uočeni nedostatak trebalo otkloniti. U preporuci lokalni om-budsman ukazuje na problem koji postoji u radu i postupanju organa uprave i putem preporuke ukazuje na način kako se taj propust u radu treba otklo-niti. Preporuka predstavlja jednu vrste „opomene“ organu uprave koji svoj posao ne obavlja zakonito i celishodno. Istovremeno preporukom se ukazuje starešini organa na probleme koji postoje u radu, u kom delu se javljaju, ko je uzročnik problema, takođe daje se i predlog za rešenje problema sa prepo-rukom da se u određenim slučajevima preduzmu i disciplinske mere17 pre-ma zaposlenima koji krše zakonske odredbe prilikom svog rada i postupanja. Preporuka ne sadrži nikakvu sankciju, mada je neki često pogrešno nazivaju sankcijom koju izriče ombudsman. Preporuka ne sadrži sankciju i nije sank-cija, jer u suprotnom lokalni obmudsman bi izgubio svoj položaj samostalnog i nezavisnog organa, i postao bi na određeni način neka vrsta organa uprave. On je ipak samostalni i nezavisni organ koji snagom svog autoriteta utiče na organe uprave da poštuju propise i postupaju u skladu sa etičkim kodeksom prema građanima.

17 Grujić, A., Dostanić, M. (2013). Saglasnost osnivača na opšta akta javnog preduzeća na lokal-nom nivou, Zbornik radova X tradicionalnog međunarodnog naučnog skupa „Pravnički dani Prof.dr Slavko Carić“ – Aktuelnosti privredne legislative kao determinante razvoja ekonomija država u regionu, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe Univerziteta Privredna akademija u Novom Sadu, str. 22-35.

25

Organ uprave kome je upućena preporuka ima obavezu da u određenom vremenskom periodu od momenta dobijanja preporuke, obavesti lokalnog ombudsmana o tome koje je mere preduzeo za otklanjanje utvrđenih nedosta-taka, odnosno da obavesti lokalnog ombudsmana o razlozima zbog kojih nije postupio po preporuci. Ovo obaveštavanje ima za cilj da lokalni ombudsman bude upoznat da li se njegove preporuke poštuju i na koji konkretno način. Ovo takođe, stvara obavezu organa uprave da vodi računa i da postupa po pre-porukama lokalnog ombudsmana. Naravno, u praksi postoje i situacije kada nije moguće postupiti po preporuci, odnosno nije moguće otkloniti učinjeni propust u radu, ali i tada je potrebno o tome obavestiti lokalnog ombudma-na i navesti sve okolnosti i razloge zašto nije postupljeno po preporuci. Ovo obrazloženje, zašto nije postupljeno po preporuci, može kasnije poslužiti da se iniciraju određeni postupci za izmenu opštih akata ili neki drugi koraci u smislu prevencije ovakvog postupanja od strane lokalnog ombudsmana.

Nedostavljanje odgovora lokalnom ombudsmanu u vezi sa dobijenom preporukom, odnosno ne postupanje po istoj, kao i kada su aktivnosti koje su preduzete nedovoljne za otklanjanje nedostatka, lokalnom ombudsmanu daju mogućnost da o tome obavesti izvršne i predstavničke organe lokalne samo-uprave, odnosno gradonačelnika, Gradsko veće i Skupštinu grada. Prilikom obaveštavanja ovih organa, lokalni ombudsman ima ovlašćenje i da predloži/preporuči utvrđivanje odgovornosti starešine koji rukovodi organom uprave. Ovo ovlašćenje lokalnog ombudsmana je predviđeno iz razloga jer su organi uprave veoma tromi i spori u rešavanju problema, pogotovo u situaciji kada im otklanjanje nedostataka nalaže organ koji nema mogućnost da ih „konkret-no“ kazni. Upravo zato, kada se starešina organa uprave „ogluši“ o preporuku lokalnog ombudsmana i ne otkloni nedostatak u radu, potrebno je o tome informisati organe više instance, kako bi znali kakvo je postupanje njihovih podređenih prema građanima i kakav je njihov odnos i stav prema lokanom obmudsmanu.18 Svaka iole odgovornija upravljačka struktura na nivou lokal-ne samouprave, shvatiće ovo kao poslednje upozorenje da u određenim se-gmentima izvršna vlast ne funkcioniše u toj lokalnoj samoupravi i hitno će preduzeti mere za otklanjanje ovih problema.

Zaključak

Organi uprave na lokalnom nivou su veoma mnogobrojni i njihova nad-ležnost se u velikom broju slučajeva prepliće i sukobljava. Ovakva situacija

18 Konja, V., Grujić, A., Matić, D., Milić, B. (2014). Role of Sexes in Leader-Membar Exchange: Women`s Leadership Perspective: International Conference PILC 2014, Opatija, Hrvatska.



26

predstavlja rezultat velikog broja propisa koji uređuju ovu oblast, pri čemu mnogi međusobno nisu usklađeni. Sve ovo dovodi do toga da građani biva-ju usporeni, uskraćeni ili onemogućeni u ostvarivanju ili zaštiti svojih prava pred organima uprave.

Lokalni ombudmsan kao nezavisan i samostalan organ kojeg je ustanovi-la lokalna samouprava ima zadatak da kontroliše organe uprave na lokalnom nivou. Lokalni ombudsman proverava da li je bilo nedostataka u radu orga-na uprave, te ako se ustanove nedostaci to uzrokuje slanje preporuke orga-nu uprave o tome kako bi uočeni nedostatak trebalo otkloniti. Snagom svog autoriteta, lokalni ombudsman uspostavlja i ostvaruje svoje nadležnosti, jer korišćenje bilo kog drugog sistema koji povlači određenu sankciju, doveo bi ga u poziciju, da postane organ koji on zapravno kontroliše.

Snaga lokalnog ombudsmana i njegov uticaj u društvu, direktno je pro-porcionalna autoritetu koji institucija uživa u određenoj lokalnoj sredini. Autoritet lokalnog ombudsmana predstavlja veoma osetljivu i krhku tvorevi-nu, tvorevinu koja se gradi godinama savesnog i poštenog rada, i koja se može izgubiti u jednom neodgovornom postupku. Upravo iz tih razloga, potrebno je razvijati instituciju lokalnog ombudsmana i uticati pozitivno na njen položaj u strukturi svih organa lokalne samouprave. Naravno, ne sme se otići ni u drugu krajnost, pa lokalnog ombudsmana razvijati nesrazmerno ostalim struktura-ma, potrebno je imati uvek određenu meru i instituciju razvijati u skladu sa razvojem samog društva i lokalne samouprave u kojoj egzistira.

Iako na prvi pogled ne izgleda kao neko moćno sredstvo kojim se može uticati na rad i postupanje organa uprave, preporuka predstavlja najvažnije oruđe u radu lokalnog ombudsmana kojim on ispravlja sve nepravilnosti u radu organa uprave. Preporuka snagom svog autoriteta ima mogućnost da ispravi sve nedostatke u radu organa uprave i da ih spreči u budućnosti. Isto tako, preporukom se daju važne informacije starešini organa o problemima koji postoje, odnosno o tome se informišu gradonačelnik, Gradsko veće i Skupština. Naravno, u određenim slučajevima i mediji imaju mogućnost da se upoznaju sa određenim preporukama, koje su od posebnog značaja za javnost, tako da i ovim putem preporuke deluju na organ uprave i vrše pritisak da se utvrđeni nedostatak otkloni.

27

Aleksandar GrujićPhD, Assistant professor, The Ombudsman of the City of Novi Sad

Elimination of irregularities in the work of administrative bodies in accordance with

recommendations given by the local Ombudsman

A b s t r a c t

Development of a certain country is shown by the level of realisation, implementation and respect of human freedoms and rights in it. Every co-untry, established on the foundations of democratic principles, assumes that citizen freedoms and rights are highly respected and realised. Therefore, a very important segment in a realisation of certain citizen rights and freedoms is a complete commitment and wish of a country, as well as its administrative bodies, these rights to be realised. In contemporary societies, the Institution of Ombudsman plays a role of a corrective element of a social system with the aim of identifying, responding to and eliminating irregularities and ille-gal actions taken by administrative bodies towards an individual. Republic of Serbia recognises the Institution of Ombudsman at three levels: republic, regional and local. The Local Ombudsman controls legislation, regularity and efficiency of the work of administrative bodies at the local level. When some irregularities in the work of administrative bodies are identified, the Local Ombudsman makes a suggestion for the elimination of these irregularities. Abiding the recommendations of the Local Ombudsman represents a key ele-ment in respecting and surviving of the Institution at the local level.

Key words: administration body, local government, the Local Ombud-sman, recommendation, authority



28

Literatura:

1. Gruјić, А., Uzеlаc, О. (2012). Prаvni оpsеg pоstupаnjа lоkаlnоg оmbudsmаnа pоsmаtrаn krоz prizmu prоblеmа kојi sе јаvlјајu u svаkоdnеvnоm rаdu U: Zbоrnik rаdоvа sa nаučnоg skupа „Prаvnički dаni prоf. dr Slаvkо Cаrić“, Nоvi Sаd, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe str. 82-91.

2. Grujić, A. (2013). Institucija lokalnog ombudsmana u Srbiji i Španiji sa posebnim osvrtom na proceduru izbora lokalnog ombudsmana, Pravo – teorija i praksa, 30(7-9), str. 90-101.

3. Grujić, A. (2012). Lokalni ombudsman u Srbiji - promene ili ‘status quo’?, Pravo – teorija i praksa, 29(10-12), str. 41-52.

4. Grujić, A., Dostanić, M. (2013). Saglasnost osnivača na opšta akta ja-vnog preduzeća na lokalnom nivou, Zbornik radova X tradicionalnog međunarodnog naučnog skupa „Pravnički dani prof. dr Slavko Carić“, Novi Sad, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe, Univerziteta Privredna akademija, str. 22-35.

5. Konja, V., Grujić, A., Matić, D., Milić, B. (2014). The Role of Sexes in Leader-Membar Exchange: Women`s Leadership Perspective: Internati-onal Conference PILC Opatija, Hrvatska.

6. Konja, V., Matić, D., Uzelac O., Grujić A. (2014). Criticism of leadership scholarship and education: The case of Serbia, International Conference on Advanced Education and Managment (ICAEM2014), Beijing, China.

7. Мilеnkоvić, D. (2010). Nаstаnаk, rаzvој i prоblеmi kоntrоlnih tеlа u Srbiјi pоslе 5. oktоbrа, Bеоgrаd, Fаkultеt Pоlitičkih nаukа, str. 95-105.

8. Zakon o Zaštitniku građana, Službeni glasnik RS, br. 79/05 i 54/07.9. Zakon o lokalnoj samoupravi, Službeni glasnik RS, br. 129/07.

10. Pokrajinska skupštinska odluka o pokrajinskom ombudsmanu, Službeni list AP Vojvodine, br.23/02, 5/04, 16/05 i 18/09-promena naziva akta.

11. Statut grada Novog Sada, Službeni list Grada Novog Sada, br.43/08 – prečišćen tekst.

12. Odluka o zaštitniku građana, Službeni list Grada Novog Sada, br.47/08.

29

Velisav Marković*

O PRAVNOM POJMU ZASTUPANJA

REZIME: Zastupanje je preduzimanje pravnih poslova u ime i za račun zastupanog fizičkog ili pravnog lica, na osnovu ovlašćenja za zastupanje. Ovlašćenje za zastupanje zasniva se na: 1. zakonu; 2. opštem aktu pravnog lica; 3. aktu nadležnog organa ili na 4. izjavi volje zastupanog (punomoć-je). Pravni subjekt nekada ne može sam preduzeti pravni posao zbog prav-nih ili faktičkih smetnji. Institutom zastupanja omogućava se svim licima koja pravni posao ne mogu lično preduzeti, da to učine preko zastupnika. Neke pravne poslove nije dozvoljeno preduzimati preko zastupnika.

U radu su obrađeni pojam zastupanja, bitni elementi zastupništva, delanje u ime i za račun zastupanog lica.

Ključne reči: zastupanje, zastupnik, ovlašćenje za zastupanje.

1. Pojam

Zastupanje je preduzimanje pravnih poslova u ime i za račun zastupa-nog fizičkog ili pravnog lica, na osnovu ovlašćenja za zastupanje. Lice koje preduzima pravne poslove (pravne radnje)1 je zastupnik, a lice u čije ime i za čiji račun se posao preduzima je zastupani (vlastodavac). Pored zastupnika i

1 “Pravna radnja je u suštini izjava volje kojom se stvara, menja ili ukida neki pravni odnos. Ta izjava volje može da znači samo manifestovanje određenog pravnog statusa, pravne situacije subjekta u pravnom odnosu, a može da bude i kauzalna – da znači prenos određenih imovinskih vrednosti iz jedne imovine u drugu. Da ima, dakle, određeno pravno dejstvo, u kom slučaju ona pojam pravne radnje svodi na jedan uži pojam – na pravni posao. Prema tome, pravni posao je vrsta pravne radnje i on predstavlja sredstvo, instrument pravnog prometa.“ Gams, A. (1978). Uvod u građansko pravo – opšti deo, Beograd, Naučna knjiga, str. 181. „Pravni posao je izjava volje koja sama ili u vezi sa drugim činjenicama izaziva nastanak, promenu ili prestanak subjektivnog prava – dozvoljenog imovinskopravnog odnosa.“ Babić, I. (2008). Osnovi imovinskog prava, Beograd, Službeni glasnik, str. 129. „ Pravna radnja, u odnosu na pravni posao, ima šire značenje, jer obuhvata ne samo voljne nego i nevoljne radnje (šteta prouzrokovana nepažnjom, obaveza

UDK: 347.133.4BIBLID: 0352-3713 (2014); 31, (4–6): 29–41


* Docent, Poslovni fakultet Valjevo, Univerzitet „Singidunum“ Beograd, e-mail: [email protected],

Bibliotekar

Sticky Note

Ovde nešto nije u redu


30

zastupanog u pravnom poslu se pojavljuje i treće lice sa kojim zastupnik za-sniva pravni posao u ime i za račun zastupanog.2

Zastupništvo je pravno-tehničko sredstvo, poseban način preduzimanja pravnih poslova za drugoga. Zbog postojanja zastupništva dejstva posla ne nastaju između lica koja su ugovarala već direktno između zastupanog i za-stupnikovog saugovornika.3

Da bi zastupnik ostao po strani od dejstva pravnog posla i pravni posao proizvodio svoja dejstva samo prema zastupanom licu potrebno je da budu ispunjeni izvesni uslovi. Potrebno je, tako da postoji ovlašćenje da jedno lice preduzima poslove čija će dejstva nastati za jedno drugo lice – potrebno je ovlašćenje za zastupanje.4 Potrebno je da zastupnik preduzimajući poslove izjavljuje vlastitu volju – da on zaključuje pravni posao i potrebno je da po-stoji namera zastupnika da preduzme posao u ime i za račun zastupanog i da ovakvo njegovo istupanje bude prihvaćeno od strane zastupnikovog sa-ugovornika. Strane u ugovoru su u stvari zastupani i lice sa kojim zastupnik neposredno zaključuje ugovor (contemplatio domini).

Pravni posao nastaje izjavom volje pravnog subjekta. Pravni subjekt ne-kada ne može sam preduzeti pravni posao zbog pravnih ili faktičkih smetnji. Pravna smetnja je npr. poslovna nesposobnost deteta da ono samo punovažno preduzima pravne poslove. Faktička smetnja može nastati zbog boravka u

izdržavanja određena zakonom itd.).“ Popov, D. (2001). Građansko pravo - opšti deo, Beograd, Službeni glasnik, str. 191 i 192.2 Babić, I., op.cit. str. 145.3 Radovanović Vučković, M. (1969). Zastupništvo u građanskom i privrednom pravu, Beograd, Institut za uporedno pravo, str. 24. Međutim, kod nas sudska praksa u nekim situacijama ne razume pravu prirodu zastupništva zbog čega imamo stav da zastupnik privrednog subjekta ne može izvršiti naplatu potraživanja u ime i za račun zastupanog privrednog subjekta. To se vidi iz brojnih presuda kao npr. „Izvršni sud će odbiti predlog za izvršenje ukoliko je izvršenje traženo u korist punomoćnika izvršnog poverioca ili drugog lica koje nije poverilac iz izvršne isprave, ako nisu podneti dokazi o prenosu ili prelazu potraživanja iz izvršne isprave sa poverioca na njegovor punomoćnika“, iz rešenja Višeg trgovinskog suda, Iž. 2546/08 od 09.10.2008. godine, www.sudskapraksa.com, što nije slučaj kod ostalih izvršenja pred sudovima opšte nadležnosti. Tako: „Predlogom za izvršenje može se tražiti i rešenjem u izvšenju odrediti isplata i punomoćniku izvršnog poverioca ukoliko je uz predlog za izvršenje priloženo specijalno punomoćje u kojem je tačno naznačeno potraživanje dosuđeno izvšnom ispravom i ovlašćen punomoćnik da se celo to potraživanje ili deo potraživanja njemu isplate. Takvo specijalno punomoćje mora biti izdato u pismenoj formi nakon donošenja izvršne isprave jer se tek tada zna iznos potraživanja poverioca i ne mora biti overeno (pravno shvatanje građanskog odeljenja Okružnog suda u Novom Sadu usvojeno na sednici od 05.12.2008. godine), Bilten sudske prakse Okružnog suda u Novom Sadu, broj 15/09.4 Stanković, G. (2012). Zastupanje preduzetnika u parničnom postupku, Pravo – teorija i praksa 29(4-6), str. 1-12.

31

drugom mestu, zauzetosti i sl. Institutom zastupanja omogućava se svim lici-ma koja pravni posao ne mogu lično preduzeti, da to učine preko zastupnika.

Međutim, neke pravne poslove nije dozvoljeno preduzimati preko za-stupnika. Bilo zato što su izrazito lične prirode (intuitu personae), bilo zato što su im posledice takvog značaja da se pri njihovom preduzimanju zahteva takav stepen opreznosti, promišljenosti i pouzdanosti koji zastupništvo ne bi moglo sa potpunom sigurnošću da obezbedi, pa je zakonodavac takvu mo-gućnost isključio ili ograničio.5 Testament može sačiniti samo lice koje je navršilo petnaest godina života i sposobno je za rasuđivanje (član 79, Zakona o nasleđivanju).6 Vanparnični postupak davanja dozvole za stupanje u brak može se pokrenuti samo predlogom lica koje nije navršilo 18 godina, a ne i njihovih zastupnika (član 80, Zakona o vanparničnom postupku).7 Pravilo je da zaključenju braka prisustvuju oba buduća supružnika. Samo u naročito opravdanim slučajevima, nadležni opštinski organ uprave može rešenjem do-zvoliti da se brak zaključi u prisustvu samo jednog od budućih supružnika i punomoćnika drugog supružnika (član 301, Porodičnog zakona).8

Zastupanje deluje tako da ugovor ili drugi pravni posao koji zaključi za-stupnik u ime zastupanog lica i u granicama svojih ovlašćenja obavezuje ne-posredno zastupanog i drugu ugovornu stranu. Zastupnik je dužan obavestiti drugu ugovornu stranu da istupa u ime zastupanog, ali i kad on to ne uradi, ugovor proizvodi pravno dejstvo za zastupanog i drugu ugovornu stranu, ako je ona znala, ili je iz okolnosti mogla zaključiti, da on istupa kao zastupnik (član 85, Zakona o obligacionim odnosima – ZOO9 koji uređuje zastupanje članovima 84-88).

1.1. Normativno određenje pojma

Zakon o obligacionim odnosima ne daje pojam (definiciju) zastupanja već samo normira mogućnost preduzimanja ugovora i drugih pravnih poslova preko zastupnika (član 84, ZOO). Iz sadržine daljeg normiranja dejstva takvog preduzimanja pravnih poslova koja se ogledaju u neposrednom obavezivanju zastupanog lica, obaveze zastupnika da obavesti drugu stranu da istupa u ime zastupanog i da dela u granicama ovlašćenja mogu se izvesti bitni elementi

5 Marković, V. (2011). Zastupanje privrednih subjekata u parničnom postupku, Pravo – teorija i praksa 28(10-12), str. 67-84.6 Službeni glasnik RS, br. 46/95, 101/03.7 Službeni glasnik SRS, br. 25/82, 48/88, Službeni glasnik RS, br. 46/95, 18/05, 85/12, 45/13.8 Službeni glasnik RS, br. 18/05, 72/11.9 Sužbeni list SFRJ, broj 29/78, 39/85, 45/89, 57/89 i Sl. list SRJ, br. 31/93, 22/99, 23/99, 35/99, 44/99.

O pravnom pojmu zastupanja


32

zastupanja: Zastupništvo je način (mogućnost) preduzimanja pravnih poslova u ime i za račun zastupanog lica kod koga:

1) sva dejstva posla preduzetog u ime i za račun zastupanog lica nastaju samo prema zastupanom licu,

2) pod uslovom da je zastupnik delao u granicama ovlašćenja za zastu-panje i

3) obavestio treće lice da posao preduzima u ime i za račun zastupanog lica.10

Zastupništvo kao pravni pojam označava samo tačno određeni način pre-duzimanja pravnih poslova i radnji za jednog drugog subjekta prava. Subjekti prava su pravna i fizička lica. Interesi ujedinjuju različite grupe ljudi, nagone ih da istupaju grupno i da se pokoravaju odlukama većine. Ali postojanje za-jedničkih interesa i delanja u interesu i u korist grupe ili pojedinaca ne dovodi automatski do zastupanja u pravno-tehničkom smislu ako za to nisu ispunjeni uslovi. Da bi jedna grupa ljudi mogla da bude zastupana kao grupa koja ima posebne zajedničke interese, mora između ostalog i da bude priznata od stra-ne pravnog poretka za poseban pravni subjektivitet (da stekne status pravnog lica).11

Zastupnik mora da ima i nameru da dela za drugog, za zastupanog. Namera je psihički, unutrašnji čin kod zastupnika, nešto što se zbiva u nje-mu samom i dok on to ne materijalizuje spoljnem svetu ono ostaje poznato samo njemu i prema trećim licima nema nikakvo dejstvo. Kako je neposredno

10 Vučković, M. (1978). Zastupništvo, Enciklopedija imovinskog prava i prava udruženog rada, Beograd, Sl. list SFRJ, str. 978.11 „Pravno lice je organizacija ljudi (grupa ljudi) koju pravo smatra kao celinu; lice koje ima prava i obaveze koji se razlikuju od prava i obaveza pojedinaca koji ga sastavljaju“, Babić, I., op.cit. str. 84. „Organizacija kojoj je priznat pravni subjektivitet te stoga može biti nosilac, odnosno imalac prava i obaveza naziva se pravno lice. Pojam pravnog lica podrazumeva da prava i obaveze pripadaju organizaciji koja je pravno razdvojena od svojih osnivača i učesnika“, Živković, M. (1997). Osnovi teorije države i prava, Beograd, Policijska akademija, str. 307. Tako i sudska praksa ne prihvata automatsko zastupanje interesa, nego samo zakonom regulisanu mogućnost zastupanja subjekata prava: “Advokat na koga je preneto punomoćje od strane lica ovlašćenog za zastupanje i predstavljanje konzorcijuma ne može se smatrati ovlašćenim za podnošenje revizije u ime konzorcijuma.“ Rešenje Vrhovnog suda Srbije, Prev. 278/2007 od 15.11.2007. godine, Sudska praksa trgovinskih sudova, Bilten broj 1/2008., tako i „radna zajednica tužene banke uopšte nije imala svojstvo pravnog lica, te samim tim ni samostalnu poslovnu sposobnost, te se zaključeni ugovor nikako ne može smatrati pravnim poslom preduzetim u okviru njene pravne i poslovne sposobnosti,“ presuda Višeg trgovinskog suda u Beogradu, Pž. 1193/08, od 29.05.2008. godine, www.sudskapraksa.com, dok npr. „Predsednik skupštine stambene zgrade ovlašćen je da predstavlja i zastupa zgradu pred trećim licima, pa i da za zastupanje ovlasti drugo lice, advokata, jer zakonskim odredbama nisu predviđena ograničenja tog ovlašćenja.“ Iz rešenja Višeg trgovinskog suda, Pž. 6047/08 od 22.05.2009. godine, www.sudskapraksa.com.

33

preduzimanje pravnih poslova pravilo, a zastupništvo izuzetak, u slučaju da zastupnik preduzme radnju za zastupanog bez stavljanja do znanja trećem licu da to čini za zastupanog, treće lice bi moglo sasvim opravdano smatrati da je u pravnom odnosu sa zastupnikom. Zato je uvek nužno da zastupnik stavi do znanja trećem licu da radnju preduzima za zastupanog. Kako će za-stupnik svoju nameru staviti do znanja trećem licu je drugo pitanje. Najčešći i najpouzdaniji način u praksi je izričita izjava zastupnika da postupa u ime i za račun zastupanog („za zastupano lice“, „per procuram“). Nekada se ta na-mera može saznati i na osnovu okolnosti slučaja. Naš Zakon o obligacionim odnosima prihvata oba načina.12

U uporednom pravu ima i takvih rešenja koja tu obaveštenost trećeg lica ne postavljaju kao preduslov za punovažnost posla ako je ovome bilo svejed-no ko će mu biti druga strana u poslu – zastupnik ili zastupano lice.13

Na koji se način treće lice obaveštava o zastupničkom svojstvu zavisi od vrste zastupništva. Tako kod zakonskog zastupništva sam zakon je odredio i zakonske zastupnike (roditelje) i njihovo ovlašćenje za zastupanje i pošto je poznavanje zakona opšta pretpostavka to se i ova činjenica uzima kao pretpo-stavka. Kod ugovornog zastupništva obaveštavanje se vrši predajom isprave o ovlašćenju trećem licu od strane zastupnika.

Može se postaviti i pitanje da li je treće lice dužno da prihvati predu-zimanje pravne radnje preko zastupnika ili ne? Smatram da je kod pitanja ličnosti zastupnika volja trećeg lica u tom pogledu irelevantna. Ovo posebno kod zakonskog, statutarnog i zastupništva koje se zasniva na aktu nadležnog organa. Jedino bi eventualno kod ugovornog zastupništva (punomoćja) treće lice moglo npr. da odbije da zaključi ugovor sa određenim punomoćnikom dok npr. ne bi moglo da mu osporava pravo zastupanja u procesnim odnosima (npr. u parničnom posupku i sl.).

Zastupnik ne može preneti svoja ovlašćenja na drugog, izuzev kad mu je to dozvoljeno zakonom ili ugovorom. Izuzetno, on to može učiniti ako je sprečen okolnostima da posao lično obavi, a interesi zastupanog zahtevaju neodložno preduzimanje pravnog posla.

Kad zastupnik prekorači granice ovlašćenja (excessus mandati), zastupa-ni je u obavezi samo ukoliko odobri prekoračenje.14

12 član 85, stav 3: Zastupnik je dužan obavestiti drugu stranu da istupa u ime zastupanog, ali i kad on to ne uradi ugovor proizvodi pravno dejstvo za zastupanog i drugu stranu, ako je ova znala ili je iz okolnosti mogla zaključiti da on istupa kao zastupnik.13 Švajcarski zakonik o obligacijama (član 32, stav 2).14 „Kada zastupnik prekorači granice ovlašćenja, zastupani je u obavezi samo ukoliko odobri prekoračenje“, Odluka Vrhovnog suda Srbije, Rev. 3299/96 od 28.01.1997. godine, Paragraf Lex.



34

Sudska praksa se izjasnila i da od punomoćnika bez punomoćja, treba ra-zlikovati lažnog punomoćnika. Lažni punomoćnik (falsus procurator) je lice koje se izdaje za punomoćnika iako nije ovlašćeno za zastupanje (npr. ako je punomoćje falsifikovano ili je opozvano).15

Zastupanje nastaje na osnovu zakona,16 akta nadležnog organa ili izja-ve volje zastupanog.17 Prema odredbama člana 84, Zakona o obligacionim odnosima ovlašćenje za zastupanje zasniva se na: 1. zakonu, 2. opštem aktu pravnog lica (statutarno zastupništvo), 3. aktu nadležnog organa ili na 4. izja-vi volje zastupanog (punomoćje). Osnovni kriterijum za podelu zastupništva je u njegovom konstitutivnom elementu bez koga nema zastupanja a to je u ovlašćenju za zastupanje.

2. Delanje u ime i za račun zastupanog lica

2.1. Volja zastupnikaUloga zastupnika je u sačinjavanju pravnog posla, u izjavljivanju ili pri-

manju izjavljene volje, u određivanju, zajedno sa trećim licem sadržine obli-gacionog odnosa čija će dejstva nastati za zastupanog i treće lice.

Dejstva zastupništva ispoljavaju se time što subjekt nastalog pravnog odnosa, nosilac prava i obaveza, postaje zastupano lice samim momentom preduzimanja pravnog posla od strane zastupnika.18 Zastupnik učestvuje u stvaranju pravnog odnosa ali on ostaje po strani od dejstva posla koji je sa-činio u ime zastupanog.19 Postoje situacije kada pravni posao deluje i prema zastupniku, odnosno prema licu koje je u tom poslu imalo svojstvo zastupni-ka, ali ta dejstva ne nastaju prema zastupniku usled njegovog zastupničkog svojstva nego zbog toga što zastupnik u poslu ima i neko drugo svojstvo. To je npr. kod zaključivanja ugovora sa samim sobom, zatim kad jedan ortak,

15 „Naknadu štete zbog zaključenja ugovora od strane neovlašćenog lica dužno je da nadoknadi lice koje je neovlašćeno zaključilo ugovor, a ne neovlašćeno zastupani“, Presuda Okružnog suda u Valjevu, Gž. broj 1049/04 od 02.11.2004. godine, Paragraf Lex.16 Vidi više u: Marković, V. (2012). Zakonski i statutarni zastupnici privrednih subjekata. Pravo – teorija i praksa, 29(7-9), str. 20-41.17 Vidi više u: Marković,V. (2012). Ugovor o punomoćstvu. Glasnik advokatske komore Vojvodine, 84(12), str. 790-820.18 „Prema članu 85, Zakona o obligacionim odnosima ugovor koji zaključi zastupnik u ime zastupanog lica u granicama svojih ovlašćenja, obavezuje neposredno zastupanog i drugu ugovornu stranu“, Vrhovni sud Srbije, Rev. 3100/02 od 04.09.2002. godine, www.sudskapraksa.com. 19 Vučković, M., op.cit. str. 978. „Titular prava i obaveza iz Zakona o opštem upravnom postupku je stranka, a ne punomoćnik koji u ime i za račun stranke preduzima procesne radnje u postupku.“ Iz presude Vrhovnog suda Srbije, U. 2556/2002 od 30.05.2003. godine, Paragraf Lex.

35

ovlašćen za zastupanje drugog ortaka, preduzme jedan pravni posao (nosioci, prava i obaveza iz ovog posla su svi ortaci pa, u tom svojstvu ortaka, i onaj koji je posao preduzeo).

Pri preduzimanju pravnih poslova u ime i za račun zastupanog, zastupnik izjavljuje sopstvenu volju, tumači njenu sadržinu i određuje sadržinu i granice uspostavljenog pravnog odnosa. Saglasnost se postiže između zastupnikove izjave volje i izjave volje trćeg lica. Njihove dve volje određuju sadržaj prava i obaveze i njihove se volje razmatraju. Ako je saglasnost manljiva, „ukoliko nedostatak volje ili znanje i potreba znanja izvesnih okolnosti ima uticaja na pravne posledice izjava volje, ne dolazi u obzir ličnost zastupanog bez zastupnika.“20 Razlika između zastupnika i glasnika je upravo izražavanje sopstvene volje pri istupanju zastupnika, dok glasnik samo prenosi, dojavljuje nečiju volju trećem licu.

2.2. Poslovna sposobnost zastupnikaKako zastupnik izražava sopstvenu volju to se nameće pitanje njegove

poslovne sposobnosti. Nesumnjivo je potrebno da zastupnik bude sposoban da razume smisao i značaj izjavljene volje, da bude sposoban za rasuđivanje. Zastupnik, međutim, ne mora da bude sposoban za preduzimanje takvih prav-nih poslova i za svoj račun kakve preduzima u ime i za račun zastupanog lica. Kad god zakon izričito ne zahteva da zastupnik bude poslovno sposoban21 on ne mora da bude ni poslovno sposoban niti sposoban da on lično i za sebe pre-duzima takve poslove, pošto ostaje po strani od njihovih dejstava. Potrebno je samo da zastupnik ima sposobnost rasuđivanja i odlučivanja koja mu omo-gućuje da izjavljuje i razumeva izjavljenu volju. U teoriji, zakonodavstvu i sudskoj praksi ne postoji jedinstveno stanovište po pitanju sposobnosti jednog lica da bude zastupnik.22

20 član 166, st. 1, Nemačkog građanskog zakonika, navedeno prema: Vučković, M., op. cit. str. 979.21 Zakon o parničnom postupku, Sl. glasnik RS, broj 72/11, 49/13 (Odluka Ustavnog suda) zahteva potpunu poslovnu sposobnost za punomoćnika tako što u članu 93. stav 1. kaže: „Punomoćje prestaje smrću fizičkog lica, proglašenjem za umrlo i gubitkom poslovne sposobnosti.“ Po Zakonu o turizmu, Sl. glasnik RS, broj 36/09, 88/10, 99/11, 93/12, Turistička agencija može da obavlja poslove (između ostalih i zastupanja), ako ispunjava uslove propisane ovim zakonom i ako ima licencu za obavljanje tih poslova.22 Srpski građanski zakonik-SGZ (paragraf 621), Austrijski građanski zakonik-AGZ (paragraf 1018), Opšti imovinski zakonik-OIZ (član 413, st. 2), Nemački građanski zakonik - NGZ (paragraf 165), Italijanski građanski zakonik-IGZ (član 1389), Građanski zakonik Grčke-GZG (član 213) stajali su na stanovištu da jedno lice može u svojstvu zastupnika da preduzme poslove koje ne može punovažno da preduzima za sebe.



36

Zastupničko svojstvo zahteva od jednog lica samo da ono umesto za-stupanog izjavljuje volju, pa je logično da se od zastupnika zahteva samo sposobnost za rasuđivanje i izjavljivanje volje usmerene na nastajanje pravnih dejstava. Posao koji preduzme zastupnik obavezuje samo zastupanog. Samo u pogledu ličnosti zastupanog se prema tome mora voditi računa da li postoji sposobnost za obavezivanje takvim poslom jer preduzeti posao je njegov a ne zastupnika. Da li neko lice može da ovlasti jedno drugo lice da ga zastupa ili ne, zavisi od poslovne sposobnosti lica koje želi da da ovlašćenje za zastupa-nje.23 Maloletnik bi mogao da ovlasti neko lice, bilo maloletno bilo punoletno, da ga zastupa samo kod preduzimanja pravnih poslova koje on sam može da sačini. Poslovno sposobno lice može da preduzima sve pravne poslove.24

Potpuna poslovna sposobnost fizičkog lica stiče se, po pravilu, punolet-stvom.25 Punoletstvo, prema Ustavu Republike Srbije,26 nastupa sa navršenih osamnaest godina. Lice punoletstvom stiče sposobnost da samostalno odluču-je o svojim pravima i obavezama.

Potpuna poslovna spososbnost stiče se automatski, po samom zakonu, sa navršenih osamnaest godina života bez obzira na stanje psihičkog zdravlja fizičkog lica i bez ikakve zdravstvene kontrole. Od pravila da se potpuna po-slovna sposobnost stiče punoletstvom postoje određena odstupanja. S jedne strane, nad pojedinim licima može biti produženo roditeljsko pravo ukoliko je očigledo da dete i posle osamnaeste godine života, zbog fizičkih i duševnih nedostataka, neće biti u stanju da se stara o svojoj ličnosti, pravima i interesi-ma.27 Pored toga, pojedinim licima može biti oduzeta ili ograničena poslovna sposobnost.28

Ograničenje poslovne sposobnosti jednog lica se danas čini samo u nje-govom interesu i odnosi se na preduzimanje sopstvenih pravnih poslova, a ne i pravnih poslova u ime drugih lica.29

23 Prema opštim pravilima o pravnoj sposobnosti: „Ono što se po zakonu ne može imati, ne može se steći preko drugoga.“ Stanković, O., Vodinelić, V. (1996). Uvod u građansko pravo, Beograd, Nomos, str. 201.24 Prama prednacrtu Građanskog zakonika Srbije u članu 85, alternativno je dat novi stav koji glasi: „Ovlašćenje za zastupanje može se dati potpuno poslovnom sposobnom licu.“ Tekst prednacrta (2010, Jul 12). Preuzeto sa: www.kopaonikschool.org 25 Porodični zakon Srbije, član 11, stav 1 i 2.26 Ustav Republike Srbije, Sl. glasnik RS, br 98/06, član 37, stav 2.27 Razlozi za produženje roditeljskog prava predviđeni su u članu 85, Porodičnog zakona Srbije.28 Videti Rapajić, M. (2005). Poslovna sposobnost i lišenje poslovne sposobnosti. Branič 117(1-2), str. 4429 Radovanović Vučković, M., op.cit. str. 45

37

S druge strane, maloletnicima određenog uzrasta pravo ne samo da pri-znaje ograničenu poslovnu sposobnost, koja im omogućava da preduzimaju pojedine pravne poslove, već im omogućava i da steknu potpunu poslovnu sposobnost i pre punoletstva.

Porodični zakon je posebno proklamovao, kao jedno od prava deteta, pravo deteta da preduzima pravne poslove i priznao je detetu ograničenu po-slovnu sposobnost, zavisno od dostignutog uzrasta.30 Pravila porodičnog pra-va, zavisno od uzrasta maloletnika i vrste pravnog posla koje je u pitanju, predviđaju pravo maloletnika da preduzima pojedine pravne poslove u dome-nu imovinskog prava.31 Mlađi maloletnik može preduzimati pravne poslove kojima isključivo pribavlja prava, pravne poslove kojima ne stiče ni prava ni obaveze i pravne poslove malog značaja. Stariji maloletnik, koji je navršio četrnaest godina života, ima delimičnu poslovnu sposobnost i može predu-zimati, pored poslova koje ima pravo da preduzima mlađi maloletnik, i sve ostale poslove uz prethodno odobrenje ili naknadnu saglasnost roditelja, odn. staratelja.32 Ako se radi o pravnim poslovima kojima se raspolaže nepokret-nostima ili pokretnim stvarima velike vrednosti koje su u svojini maloletnika, za njihovo preduzimanje maloletniku je potrebno prethodno odobrenje organa starateljstva a ne njegovih roditelja. Maloletnik koji je navršio petnaest go-dina života može preduzimati pravne poslove kojima upravlja ili raspolaže svojom zaradom ili stvarima koje je stekao sopstvenim radom.33

Ovo pravo maloletnika da samostalno upravlja i raspolaže svojom zara-dom jeste njegovo ekskluzivno pravo, deo je njegove poslovne sposobnosti, tako da ga u ovoj poslovnoj aktivnosti roditelji ne mogu zastupati kao njegovi zakonski zastupnici, već, eventualno, kao njegovi punomoćnici.34

Međutim, Porodični zakon i drugi zakoni predviđaju čitav niz posebnih poslovnih sposobnosti deteta, koje obezbeđuju da dete, nezavisno od stepe-na opšte poslovne sposobnosti, samostalno preduzme određeni pravni posao,

30 Porodični zakon, član 64.31 Porodični zakon razlikuje sposobnost za preduzimanje pravnih poslova u domenu imovinskog prava mlađih maloletnika, koji imaju manje od 14 godina od starijih maloletnika koji imaju više od 14 godina.32 „Maloletno lice sa navršenih 14 godina života može biti osnivač udruženja uz izjavu o davanju saglasnosti njegovog zakonskog zastupnika u skladu sa zakonom. Izjava mora da sadrži potvrdu o overi potpisa u skladu sa zakonom.” Zakon o udruženjima Sl. glasnik RS, br. 51/09, 99/11, član 10, stav 3 i 4.33 Stariji maloletnik koji je navršio petnaest godina života ima radnu sposobnost. On ima pravo da zaključi ugovor o radu pod uslovima koji su predviđeni Zakonom o radu Sl. glasnik RS, broj 24/05, 61/05, 54/09, 32/13 i da upravlja i raspolaže samostalno stvarima koje je stekao sopstvenom zaradom.34 Porodični zakon, član 72.



38

odnosno pravnu radnju, što može učiniti samo lično, čime je isključena mo-gućnost da u ovoj pravnoj sferi bude zastupano. Posebne sposobnosti uslov-ljene su uzrastom deteta i/ili njegovom sposobnošću za rasuđivanje. Tako, na primer, detetu koje je navršilo 15. godinu života i koje je sposobno za rasuđivanje priznata je testamentalna sposobnost.35 Osobi ženskog pola koja je navršila 16 godina priznata je sposobnost da samostalno ostvaruje pravo na prekid trudnoće,36 a osoba muškog pola koja je navršila 16. godinu života i sposobna je za rasuđivanje može isključivo lično priznati očinstvo.37

Maloletnik može da stekne potpunu poslovnu sposobnost pre punolet-stva ukoliko bude emancipovan. Emancipacija (venia aetatis) nastaje u slu-čajevima i pod uslovom propisanim Porodičnim zakonom i predstavlja način sticanja potpune poslovne sposobnosti pre punoletstva i način prestanka rodi-teljskog prava. Porodični zakon predviđa emancipaciju ukoliko je maloletnik, pošto je dobio dozvolu za stupanje u brak, zaključio brak i u slučaju sudske emancipacije – kad sud donese odluku o sticanju poslovne sposobnosti u po-sebnom vanparničnom postupku ako je maloletnik postao roditelj.38

Poslovna sposobnost je relevantna za odnose između zastupanog i puno-moćnika a ne između zastupanog i trećeg lica.39

Zastupnik preduzima pravne radnje u tuđe ime i za tuđ račun. „U tuđe ime“ znači da ovlašćenja i obaveze iz zaključenog pravnog posla ne nastaju za onog koji je pravnu radnju preduzeo, već za nekog drugog, dok „za tuđ račun“ znači da se ekonomski efekti preduzetog pravnog posla ostvaruju ne u imovinskoj masi onoga ko je pravni posao preduzeo već nekog drugog. Taj „drugi“ je zastupani. U teoriji ima mišljenja da je za određivanje pojma zastupništva dovoljno reći i samo „u ime“, jer je u smislu ovih reči sadržan i smisao reči „za račun“, tako da se ove pojavljuju kao suvišne.40 U tom smislu su formulacije u zakonskim tekstovima u uporednom pravu.41

35 Zakon o nasleđivanju, Sl. glasnik RS, broj 46/95, 101/03 – odluka USRS, član 79.36 Zakon o postupku prekida trudnoće u zdravstvenim ustanovama, Sl. glasnik RS, broj 16/95, 101/05 – dr. zakon, član 2, stav 2.37 Porodični zakon, član 46 i 305, stav 3. Više o tome vidi u: Petrušić, N. (2008). Granice poslovne sposobnosti deteta, U: Kovačević Kuštrimović, R. et al. (urednik) Aktuelna pitanja građanske kodifikacije – zbornik radova, Niš, Pravni fakultet, str. 35-56.38 Više o tome Stanković, G. (2009). Vanparnični postupak za sticanje poslovne sposobnosti, Bilten sudske prakse (31), Okružni sud u Nišu, Intermex, str. 115-133.39 Perović, S. (1978). Punomoćstvo, Enciklopedija imovinskog prava, tom II, Beograd, Sl. list SFRJ, str. 1262.40 Stanković, O., Vodinelić, V. (2001). Uvod u građansko pravo, Beograd, NOMOS, str. 195.41 Paragraf 1002. AGZ „Ugovor o opunomoćavanju zove se onaj ugovor, kojim se ko prima naloženog mu posla da ga u ime drugoga svrši,“ paragraf 164. NGZ, član 32. ŠvZO, član 211. GZG.

39

Velisav MarkovićPhD, Assistant professor, The School of Business in Valjevo, The “Singidunum“ University in Belgrade

The legal concept of representation

A b s t r a c t

Representation refers to taking legal affairs on behalf of the represented individual or legal entity based on the Power (Letter) of Attorney. The Power of Attorney is based on 1. Law; 2. the General Act of the legal entity; 3. the Act of the competent public body; 4. the Statement given by the represented individual. A legal entity may be in a situation not to be able to undertake any legal act by himself/herself, for either legal or factual obstacles. The Institute of representation enables all persons who cannot undertake certain legal acts by themselves, to do it through their empowered representative – agent. Some legal issues are not allowed to be undertaken through a representative-agent.

This article gives a review on the legal concept of representation and its essential elements, as well as on the acting in the name and for the account of the represented individual.

Keywords: representation, representative-agent, the Power (Letter) of Attorney.

Literatura

1. Babić, I. (2008). Osnovi imovinskog prava, Beograd, Službeni glasnik.2. Gams, A. (1978). Uvod u građansko pravo – opšti deo, Beograd, Naučna

knjiga.3. Marković, V. (2012). Zakonski i statutarni zastupnici privrednih subjeka-

ta. Pravo – teorija i praksa 29(7-9), str. 20-41.4. Marković, V. (2011). Zastupanje privrednih subjekata u parničnom

postupku, Pravo – teorija i praksa 28(10-12), str. 67-84.



40

5. Marković, V. (2012). Ugovor o punomoćstvu. Glasnik advokatske ko-more Vojvodine 72(12), str. 790-820.

6. Perović, S. (1978). Punomoćstvo, Enciklopedija imovinskog prava, tom II, Beograd, Sl. list SFRJ.

7. Petrušić N. (2008). Granice poslovne sposobnosti deteta, U: Kovačević Kuštrimović, R. et al. (urednik) Aktuelna pitanja građanske kodifikacije – zbornik radova, Niš, Pravni fakultet, str. 35-56.

8. Popov, D. (2001). Građansko pravo – opšti deo, Beograd, Službeni glasnik.

9. Radovanović Vučković, M. (1969). Zastupništvo u građanskom i privred-nom pravu, Beograd, Institut za uporedno pravo.

10. Rapajić, M. (2005). Poslovna sposobnost i lišenje poslovne sposobnosti, Branič 117(1-2), str. 44.

11. Stanković, G. (2009). Vanparnični postupak za sticanje poslovne sposob-nosti, Bilten sudske prakse (31), Okružni sud u Nišu, Intermex.

12. Stanković, G. (2012). Zastupanje preduzetnika u parničnom postupku, Pravo – teorija i praksa 29(4-6), str. 1-12.

13. Stanković, O., Vodinelić, V. (1996). Uvod u građansko pravo, Beograd, Nomos.

14. Stanković, O., Vodinelić, V. (2001). Uvod u građansko pravo, Beograd, Nomos.

15. Vučković, M. (1978). Zastupništvo, Enciklopedija imovinskog prava i prava udruženog rada, Beograd, Sl. list SFRJ.

16. Živković, M. (1997). Osnovi teorije države i prava, Beograd, Policijska akademija.

17. Bilten sudske prakse Okružnog suda u Novom Sadu, broj 15/09.18. Sudska praksa trgovinskih sudova, Bilten broj 1/08.19. Ustav Republike Srbije, Službeni glasnik RS, br. 98/06.20. Zakon o obligacionim odnosima, Službeni list SFRJ, br. 29/78, 39/85,

45/89, 57/89, Službeni list SRJ, br. 31/93, 22/99, 23/99, 35/99, 44/99.21. Zakon o nasleđivanju, Službeni glasnik RS, 46/95, 101/03.22. Zakon o parničnom postupku, Sl. glasnik RS, broj 72/11, 49/13 (Odluka

Ustavnog suda).23. Zakon o vanparničnom postupku, Službeni glasnik SRS, br. 25/82, 48/88,

Službeni glasnik RS, br. 46/95, 18/05, 85/12, 45/13.24. Porodični zakon, Službeni glasnik RS, br. 18/05, 72/11.25. Zakon o turizmu, Sl. glasnik RS, broj 36/09, 88/10, 99/11, 93/12.26. Zakon o udruženjima, Sl. glasnik RS, br. 51/2009, 99/11.27. Zakon o radu, Sl. glasnik RS, broj 24/05, 61/05, 54/09, 32/13.

41

28. Zakon o postupku prekida trudnoće u zdravstvenim ustanovama, Sl. glasnik RS, broj 16/95, 101/2005 – dr. zakon.

29. Prednacrt Građanskog zakonika Srbije (2010, Jul 12). Preuzeto sa: www.kopaonikschool.org

30. Švajcarski zakon o obligacijama iz 1911. godine (stupio na snagu 01.01.1912.).

31. Nemački građanski zakonik iz 1896. godine.32. Srpski građanski zakonik iz 1844. godine.33. Austrijski građanski zakonik iz 1811. godine.34. Opšti imovinski zakonik za Knjaževinu Crnu Goru iz 1888. godine.35. Italijanski građanski zakonik iz 1942. godine.36. Građanski zakonik Grčke iz 1941. godine.


42

Nataša Papić Blagojević* Nenad Stefanović**

ULOGA I ZNAČAj TEORIjE KREDIBILITETA U AKTUARSKOJ PRAKSI

REZIME: Aktuarska nauka se zasniva na primeni finansijskih i statističkih modela i zavisna je od praktičnih okvira, počev od funkcionisanja tržišta osiguranja, preko računovodstvenog sistema, pa do raspoloživih podataka. Profesija aktuara je izuzetno cenjena u svetu, kako zbog mogućnosti ostva-renja značajne finansijske koristi, tako i zbog sve veće ekspanzije profesije u različitim sferama poslovanja. Da bi aktuar uspešno obavljao svoju pro-fesiju, neophodno je da poseduje znanja iz oblasti statistike i matematike, kako bi na adekvatan način izvršio procenu rizika. Procena rizika je složen i odgovaran posao, koji od aktuara zahteva poznavanje i primenu statistič-ke teorije kredibiliteta i njenih osnovnih metoda. U radu su prikazane neke od polaznih metoda na kojima je zasnovna i razvijena današnja metodolo-gija u aktuarstvu.

Ključne reči: aktuar, verodostojnost, metode ocenjivanja, faktor kredibili-teta.

* Predavač, magistar statističkih nauka, Visoka poslovna škola strukovnih studija, Novi Sad, e-mail: [email protected]

** Asistent, Pravni fakultet za privredu i pravosuđe u Novom Sadu, Univerzitet Privredna akademija u Novom Sadu, e-mail: [email protected]

UDK: 368.91(085.7)BIBLID: 0352-3713 (2014); 31, (4–6): 42–53


Bibliotekar

Sticky Note

Doktorand i asistent na Pravnom fakultetu za privredu i pravosuđe, Univerzitet Privredna akademija u Novom Sadu, e-mail: [email protected]

43

1. Uvod

Osnovni smisao osiguranja ogleda se u nadoknadi nastale štete. Rizici kojima je čovek izložen u svakodnevnom životu i radu, stvaraju mogućnost za ugrožavanje njegovog ličnog zdravlja, života i imovine. Osiguranjem zdravlja, života i imovine ne smanjuje se mogućnost nastanka štete, ali se stvara mogućnost za nadoknadu štetu i, samim tim, za stvaranje ekonomske sigurnosti.1

Osiguranje je multidisciplinarna delatnost koja se može definisati kao ekonomska zaštita od štete nastale usled nekog rizika ili pak kao udruživanje svih lica koja su izložena istom riziku.2

U najširem smislu, osiguranje se može shvatiti kao udruživanje svih koji su izloženi istoj opasnosti, tj. riziku. Da bi se realizovalo osiguranje, neophod-no je da postoji određeni rizik čije se pokriće obezbeđuje putem osiguranja.3

Osiguranje, najjednostavnije rečeno, podrazumeva prikupljanje premija od osiguranika i nadoknadu štete iz prikupljenih premija onom osiguraniku kod koga dođe do realizacije osiguranog rizika.4

Sama reč osiguranje označava sigurnost, poverenje u nešto, obezbeđe-nje i izražava svrhu osiguranja koja se sastoji u pružanju neke sigurnosti. Osiguranje predstavlja zaštitu imovinskih interesa fizičkih i pravnih lica pri-likom realizacije rizika, odnosno nastupanja osiguranih slučajeva, na račun fondova osiguranja formiranih naplatom premija od tih lica.5 Iz tog razloga, jedan od najzahtevnijih zadataka osiguranja jeste procena rizika.

Bez adekvatne procene i analize rizika osiguravajuće društvo može usvojiti strategiju koja će tokom vremena dezavuisati kapital i rezultirati ne-efikasnim korišćenjem raspoloživih sredstava, što može da ugrozi ne samo profitabilnost već i sam opstanak osiguravajućeg društva.6

1 Počuča, S., Krstinić, D. (2013). Istorijski razvoj životnog osiguranja, Pravo – teorija i praksa, 30(4-6). str. 25-34.2 Ilkić, Z. (2011). Osiguranje od posledica nesrećnog slučaja – osobenosti i osigurani slučajevi, Pravo – teorija i praksa, 28(10-12). str. 133-1493 Herman, V. (2012). Odnos prava na mirovinsko osiguranje i imovinskih prava bračnih drugova u komparativnim europskim sustavima, Pravo – teorija i praksa, 29(1-3). str. 60-73.4 Janković, D. (2013). Osiguranje, Novi Sad, Alfa-graf NS, str. 5.5 Kočović, Ј., Šulejić, P., Rakonjac Antić, Т. (2010). Osiguranje, Beograd, CID Ekonomskog fa-kulteta, str. 33.6 Njegomir, V., Ćirić, J. (2012). Risk Modeling in the Insurance Industry, Strategic Management, 17(1). str. 53-60.

Uloga i značaj teorije kredibiliteta u aktuarskoj praksi


44

2. Delokrug poslova aktuara

Aktuarska profesija je relativno malа, ali je visoko cenjena profesija ši-rom sveta. Prema aktuelnosti zanimanja, profesija aktuara se redovno rangi-ra među najpoželjnijim u svetu. Iz tog razloga, posao aktuara je po pravilu veoma dobro plaćen, ali i odgovoran. Istovremeno se od aktuara očekuje da poseduje raznovrsne kvantitativne veštine i znanja.

Aktuarska nauka je mešavina akademske strogosti i poslovne prakse. Aktuar mora opravdati zaključke statističkim podacima i nikada se ne sme osloniti samo na intuiciju. U samim počecima primene osiguranja, rizik je bio veliki za osiguranika pošto se procena zasnivala na intuiciji, a ne na prime-ni matematičkih i statističkih metoda. Tek sa razvojem teorije verovatnoće i Zakona velikih brojeva, ali i drugih važnih teorijskih okvira za primenu sta-tističkih modela u aktuarskoj praksi, stvorila se osnova za razvoj aktuarske profesije. Ekspanzija aktuarske nauke u nove oblasti, kao što je na primer di-namička finansijska analiza, svedoči o nastavku razvoja profesije. Aktuarska nauka je utemeljena u poslovnoj praksi.

U Republici Srbiji, prema Zakonu o osiguranju7, član 181, stav 1-3, ak-tuarske poslove obavljaju ovlašćeni aktuari. Ovlašćeni aktuar je lice koje je dobilo ovlašćenje Narodne banke Srbije za obavljanje aktuarskih poslova. Uslove za sticanje zvanja ovlašćenog aktuara propisuje Narodna banka Srbije.

Ovlašćeni aktuar daje mišljenje o:8 1) načinu izračunavanja tarifa premija; 2) tome da li su tehničke rezerve obrazovane u skladu sa ovim zakonom; 3) aktima poslovne politike u postupku njihovog donošenja, odnosno u

postupku izmena i dopuna i primeni akata poslovne politike; 4) finansijskim izveštajima i godišnjem izveštaju o poslovanju društva; 5) izveštaju o sprovođenju politike saosiguranja i reosiguranja; 6) tome da li je matematička rezerva izračunata, u skladu sa zakonom; 7) prenosu portfelja osiguranja. Ovlašćeni aktuar izračunava, odnosno daje mišljenje o margini solven-

tnosti i obavlja druge aktuarske poslove, u skladu sa zakonom.Aktuari su u svakom osiguravajućem društvu važni s obzirom da, sa

jedne strane, štite prava vlasnika polisa kroz proveravanje realne finansijske moći osiguravača, dok sa druge strane pružaju usluge osiguravaču, tako što brinu o solventnosti osiguravača.

7 Zakon o osiguranju, Službeni glasnik RS, br. 55/04, str. 55.8 Ibid., član 182, str. 56.

45


Aktuari se bave širokim spektrom poslova u osiguranju: određuju cenu osiguravajućih proizvoda, obračunavaju rezerve kako bi osiguravajuća kom-panija mogla da pokrije sve štete koje će osiguranici imati u budućnosti, pro-nalaze kreativne načine da smanje rizike sa kojima se suočava osiguravajuća kompanija, brinu o solventnosti kompanije, računaju profitabilnost, proučava-ju kako su investirana sredstva kompanije, itd.9

Uloga aktuara u poslovanju osiguravajućih društava zapravo se odnosi na sprovođenje tehničke organizacije osiguranja, to jest na realizaciju zadata-ka tehničke organizacije osiguranja i to kroz:10 postizanje ravnoteže osigura-vajućeg fonda, grupisanje rizika po različitim opasnostima i obračun premij-ske rezerve kod osiguranja života.

Osnova za rad aktuara je statistika osiguranja, gde ključnu ulogu u odre-đivanju premija osiguranja ima primena matematike i statistike. Premija koja se naplaćuje mora pokriti verovatnoću nastanka štetnog događaja, sve troško-ve poslovnja osiguravača i profit. Verovatnoća se dobija iz statistike koja je rađena prethodnih godina poslovanja.11

Aktuarska nauka korisiti procedure koje izvorno vode poreklo iz raznih drugih izvora, kao što su ekonomija, finansije, statistika i finansijski inženje-ring. Teorijske procedure su modifikovane, transformisane i iskombinovane sa procedurama iz osiguranja, računovodstva i marketinga kako bi dale odgo-vor na osnovna pitanja koja se tiču sistema osiguranja.

3. Teorija kredibiliteta kao osnova procene

Statistička teorija kredibiliteta obezbeđuje metode za procenu parameta-ra podskupa posmatrane populacije kombinovanjem rezultata za taj poseban podskup sa rezultatima za populaciju u celini. Aktuari obično koriste kredi-bilitet za predviđanje budućih događaja za podskup populacije korišćenjem istorijskih podataka. U aktuarskoj praksi, primenom teorije kredibiliteta dola-zi se do metoda za određivanje ponderisanog proseka rezultata za posmatranu populaciju i odgovarajućih rezultata za veću populaciju.12

9 Udruženje aktuara Srbije, (2014, maj 23.). Preuzeto sa: http://www.aktuar.rs/index.php/sr/aktuarstvo/aktuar10 Kočović, J. (2006). Aktuarske osnove formiranja tarifa u osiguranju lica, Beograd, CID Ekonomskog fakulteta, str. 9.11 Marović, B., Tepavac, R., Njegomir, V. (2013). Osiguranje – ekonomski principi, Beograd, JP Službeni glasnik, str. 165.12 Behan, D. F. (2009). Statistical Credibility Theory, Southeastern Actuaries Conference, St. Pete Beach, Florida.


46

Teorija kredibiliteta ili teorija verodostojnosti odražava aktuarsku per-spektivu, gde kredibilitet predstavlja prilagođavanje teorijske statistike razli-čitim svakodnevnim poslovnim problemima. Kredibilitet je jedna od najpro-duktivnijih oblasti aktuarskog rada, koja se svake decenije iznova obnavlja paralelno sa razvojem novih tehnika za procenu i vrednovanje finansijskih ili osiguravajućih proizvoda.

Kredibilitet u opštem osiguranju pokušava da koristi raspoložive podat-ke, kao i iskustva drugih u utvrđivanju cene i premije. U tom smislu, aktuar često mora da proceni očekivane buduće vrednosti i/ili ukupne agregatne za-hteve za portfolio polisa osiguranja na osnovu prilično ograničenog uzorka ili trenutne informacije x.13

Kada se govori o teoriji kredibiliteta, osnovna razlika između statističara i aktuara, koji se svakako služi statističkim modelima u proceni rizika, ogleda se u tome što će, na primer, statističar kada meri interval pouzdanosti govoriti o sigurnosti od 95 % da je određena procena tačna. Ukoliko bi u praksi posto-jao takav nivo sigurnosti u rezultate procene, uopšte ne bi postojala potreba za aktuarima, međutim, retko se dešava da takva sigurnost i realno postoji. Sa druge strane, zadatak aktuara je da kaže šta je potrebno uraditi kada ne postoji sigurnost od 95%, već na primer od 35% ili čak kada ni ne postoji saznanje o nivou sigurnosti. Zapravo, aktuar će ukazati na način na koji bi se istovreme-no moglo sagledati postojeće poverenje u raspoložive podatake, druge rele-vantne informacije i neki značajni poslovni elementi.

Aktuari retko koriste teoriju kredibiliteta na čisto statistički način. Podskup posmatrane populacije ima karakteristike koje nisu u potpunosti po-znate, pa je aktuarska procena neophodna kako bi se odredila svrsishodnost ovih karakteristika. U većini slučajeva su efekti karakteristika populacije po-znati u izvesnoj meri, ali ne postoji dovoljno podataka kako bi se eliminisala potreba za određenom procenom u izboru raspodele verovatnoće i parame-tara. Pored toga, u praktičnoj situaciji, cost-benefit kriterijumi su takođe po-godni za određivanje stepena statističke analize koji bi trebalo da se koriste za projektovanje budućih rezultata.

4. Statistički modeli od značaja u aktuarskoj praksi

Važan deo aktuarske prakse podrazumeva izgradnju modela i rešenja za finansijske, poslovne i društvene probleme koji su povezani sa neizvesnošću

13 Boland, P. J. (2006). Statistical Methods in General Insurance, International Conference on Teaching Statistics, ICOTS-7, p. 1.

47

budućih događaja. U ovim, i sličnim situacijama, često se dešava da se nei-zvesnost modelira primenom odgovarajućeg statističkog modela.14

Metode koje se obično koriste u primeni teorije kredibiliteta dele se u dve kategorije: frekventističke i Bajesove metode.

4.1 Frekventističke metodeFrekventističke metode, poznate kao metode najveće preciznosti, su me-

tode koje se tradicionalno koriste u aktuarstvu. Osnovna razlika između po-smatranih metoda teorije kredibiliteta ogleda se u različitom tumačenju pojma verovatnoće .

Frekventističko shvatanje pojma verovatnoće predstavlja osnovu i okvir klasične statističke metodologije, pa se o frekventističkom shvatanju vero-vatnoće govori kao o osnovnom stavu o verovatnoći u praktičnoj primeni statistike u različitim disciplinama. Osnovi elemenat ovog shvatanja je da koncept verovatnoće treba da bude objektivan i oslobođen uticaja bilo kakvih subjektivnih faktora uz istovremenu mogućnost praktične primene u eksperi-mentima. Prema ovom shvatanju, verovatnoća se može definisati i primeniti u situacijama koje se mogu iznova i iznova ponavljati pod identičnim uslovima.

Pretpostavimo da tvrdnje pojedinca o datoj klasi imaju normalnu raspo-delu sa varijansom τ, te da su elementi klase takođe normalno distribuirani sa sredinom µ i varijansom v. Tada će predviđena srednja vrednost pojedinačne klase, koja uključuje parametar kredibiliteta, biti data formulom:15

Z = nτvn +

S obzirom da je srednja vrednost za klasu jednaka x, projektovana vred-nost za klasu, uzimajući u obzir i kredibilitet, biće Z · x + (1 – Z) · µ. Ovaj pristup kredibilitetu ima ograničenu efikasnost, jer su pretpostavke o distribu-cijama retko ispunjene u praksi.

14 Papić Blagojević, N. (2011). Primena modela verovatnoće u procesu ocenjivanja rizika, XXXVIII Simpozijum o operacionim istraživanjima Ekonomskog fakulteta u Beogradu – SymOpis, Zlatibor, str. 754.15 Behan, D. F. (2009). Statistical Credibility Theory, Southeastern Actuaries Conference, St. Pete Beach, Florida.



48

4.2 Primena Bajesovog metoda u teoriji kredibilitetaPrema Bajesovoj statistici pojam verovatnoće se tumači na subjektivan

način, gde verovatnoća predstavlja stepen uverenja koji se koriguje u trenutku kada informacije ili podaci postanu raspoloživi.

Bajesove metode ispoljavaju svoju prednost u odnosu na frekventističke metode time što koriste informacije o svim parametrima u proceni svakog pojedinačnog parametra.16 Pri tome, Bajesov metod sve nepoznate parametre koji se pojavljuju u statističkom modelu posmatra kao slučajne promenljive, a njihovu raspodelu dovodi u vezu sa raspoloživim informacijama. Metodi, koji u svojoj osnovi imaju Bajesovu statistiku, koriste se u oblasti osiguranja već dugi niz godina, posebno kao deo procesa procene rizika. U tom smislu, Bajesova paradigma smatra se najpogodnijom za primenu u analizi različitih modela iz oblasti aktuarstva, osiguranja i upravljanja rizicima.17

Bajesove ideje i tehnike su uvedene u oblast aktuarstva tokom šezdesetih godina prošlog veka zahvaljujući radovima Bulmana (Hans Bühlmann) koji su stvorili osnovu za široku primenu Bajesovog pristupa. U njegovom radu, teorija kredibiliteta, koja je u potpunosti zasnovana na Bajesovoj statistici, potpuno je formalizovana uz pregled osnovnih formula i stavova.

Danas se Bajesova metodologija primenjuje u različitim oblastima aktu-arstva, od kojih su najznačajnije:18

• Oblast ocenjivanja (uključujući i teoriju kredibiliteta), gde su premije definisane u skladu sa nastalim potraživanjima iz prošlosti;

• Oblast rezervisanja i modeliranja potraživanja. U oblasti ocenjivanja smatra se da parametar θij, (i = 1, 2, ... I; j = 1, 2,

... J), kao parametar rizika, u potpunosti opisuje rizik od ugovora i u vreme j. Za dato θij, stvarne tvrdnje o ugovoru i, Xi1, Xi2 . . . su stohastički nezavisne i prate raspodelu f(xij|θij), dok se θ zasniva na apriornoj raspodeli.19 Fer premija se označava sa:

µ(θij) = E[Xij|θij]

16 Lamm Tennant, J., Starks, L., Stokes, L. (1992). An Empirical Bayes Approach toEstimating Loss Ratios, The Journal of Risk and Insurance, 59(3). p. 427.17 Scollnik, D. (2001). Actuarial modeling with MCMC and BUGS, North American Actuarial Journal, 5(2). p. 96.18 Makov, U. (2001). Principal applications of Bayesian methods in actuarial science: A perspec-tive, North American Actuarial Journal, p. 53.19 Ibid.

49

dok se stvarna premija izračunava preko:E[Xij+1|D] = E[µ(θij) |D]

gde su D raspoloživi podaci, odnosno u ovom slučaju Xij, (i = 1, 2, ... I; j = 1, 2, ... J). Problem ove vrste je od izuzetnog značaja za osiguravajuće kompanije, što je uzrokovalo ulaganja u razvoj efikasne metodologije.20 Pošto je tačnu verodostojnost E[µ(θij) |D] obično teško izračunati, uključivanje Bajesovih tehnika za procenu verodostojnosti nametnulo se kao logično rešenje.

Bajesova analiza kombinuje tekuće opservacije sa apriornim informaci-jama, kako bi se dobile što preciznije ocene, dok teorija kredibiliteta direktno zavisi od postojanja apriornih informacija koje bi se mogle ponderisati teku-ćim opservacijama. U određenim situacijama, formule iz Bajesove analize tačno odgovaraju onima iz Bulmanovog ocenjivanja kredibiliteta, zato što je Bajesova ocena linearna ponderacija tekućih i apriornih informacija koje su dalje ponderisane sa Z i (1-Z), gde je Z Bulmanova verodostojnost.

Bulmanov metod koristi faktor kredibiliteta (verodostojnosti) K koji predstavlja odnos između očekivane vrednosti varijanse i varijanse pretpo-stavljene sredine, odnosno:21

K = τv

U praktičnim okolnostima neophodno je oceniti τ i v, kako bi se odredio faktor verodostojnosti Z. U aktuarstvu se najčešće koriste nepristrasne ocene τ i v, koje se označavaju sa τ i v respektivno. Međutim, ovde se uobičajeno staje kod tačkastih ocena, bez uzimanja u obzir mogućih varijacija koje bi mogle nastati zbog slučajnog uzorka. Iz tog razloga se u analizu uključuje Bajesov pristup koji nepoznate veličine, τ i v, posmatra kao slučajne promenljive. Na taj način se stvara osnova za ocenu τ, v i Z uz istovremenu procenu faktora verodostojnosti.

Za pojedinačne opservacije potrebno je izračunati očekivanu vrednost varijanse i varijansu pretpostavljene sredine, a zatim u obrazac Bulmanove verodostojnosti uključiti broj opservacija N:

Z = N(N + K)

20 Taylor, G. (2000). Loss Reserving – An Actuarial Perspective, Boston, Kluwer Academic Publishers.21 Gau W. C., Gangopadhyay A., Han Z. (2008). Interval Estimation of the Credibility Factor, Variance, Casualty Actuarial Society, 2(1). p. 72.

ˆ ˆ



50

U uobičajenim okolnostima, Bulmanova verodostojnost uvek uzima vrednosti između 0 i 1, (0 < Z < 1), s tim što za razliku od klasične verodostoj-nosti nikada ne dostiže 1, odnosno, grafički prikazano:

Bulmanova verodostojnost meri korisnost prosečnih opservacija u odno-su na apriornu sredinu. Ukoliko je Z = 50%, tada su obe veličine ili podjedna-ko dobre ili podjednako loše. Bulmanova verodostojnost je zapravo relativna mera vrednosti informacija sadržanih u opservacijama u odnosu na vrednost informacija sadržanih u apriornoj sredini. Ova metodologija naziva se još i Bajesova empirijska verodostojnost.

Tokom vremena, po ugledu na aktuarska društva koja su Bajesovo-Bulmanovu verodostojnost koristila za optimiziranje preciznog određivanja premija, i finansijski analitičari su počeli da koriste ovu verodostojnost kako bi optimizirali svoje procene beta koeficijenata i kretanja akcija. Primena mo-dela verodostojnosti je generalizovana tokom vremena, ali je suštinski odr-žana njegova jednostavnost u vidu linearne formule uz jak uticaj Bajesove paradigme.22

5. Zaključak

Aktuarska praksa danas nosi sa sobom brojne izazove i odgovornosti. U uslovima rasta tržišta osiguranja, izazovi koji se postavljaju pred ovlašćene aktuare sve su veći. Iz tog razloga dobro poznavanje teorije kredibiliteta, kao osnove procena rizika u osiguranju, od ključne je važnosti u aktuarstvu.

22 Ibid.

Slika 1. Bulmanova verodostojnost

51

Postoje različite tehnike koje se mogu koristiti za ocenu rizika, ipak, ci-ljevi su uvek isti. Preko informacija iz uzorka teži se ocenjivanju parametara koji su predmet interesovanja. Pored frekventističke metodologije, za koju je karakteristična velika preciznost, u aktuarskoj praksi se primenjuje i Bajesova metodologija koja je zasnovana na Bulmanovom faktoru kredibiliteta. Takva metodologija, koja se još naziva i empirijska Bajesova metodologija, vrlo je slična prethodnoj, ali se može primeniti u mnogo opštijim okolnostima. Osnovni stav je da primenjeni obrazac bude zasnovan na linearnoj kombina-ciji rezultata ukupne populacije i datog podskupa.

Suštinski, ono što se najviše zamera Bajesovom pristupu, jeste i njegova najveća prednost. Subjektivnim tumačenjem verovatnoće, koja se koriguje kada informacije postanu raspoložive, uz određivanje vrednosti apriorne ve-rovatnoće za uvođenje dodatne informacije, značajno se doprinosi povećanju preciznosti. Pozitivna strana Bajesovog metoda ocenjivanja ističe se zajed-ničkim posmatranjem rezultata akumuliranih znanja i kombinovanih izvo-ra informacija (apriorne informacije i verodostojnost). Takvim pristupom, Bajesove metode će gotovo uvek davati bolje rezultate, pa je iz tog razloga njihova primena u aktuarstvu poželjnija.

Nataša Papić Blagojević Lecturer, Master of statistics, Higher School of Professional Business Studies, Novi Sad

Nenad StefanovićTeaching assistant, The Faculty of Law for Commerce and Judiciary in Novi Sad, The University of Business Academy in Novi Sad

The role and significance of the credibility theory in actuarial practice

A b s t r a c t

Actuarial science is based on the use of financial and statistical mo-dels and depends on the practical framework, starting from the operation of the insurance market through the accounting system and the available data. Actuarial profession is highly valued in the world, due to the possibilities of significant financial benefits, but also because of the increasing expansion of the profession in different spheres of business. In order to perform his/her job



52

successfully, an actuary needs to possess certain knowledge of statistics and mathematics to adequately evaluate the risk. Risk evaluation is a complex and responsible job, which requires from an actuary to know how to apply the sta-tistical theory of credibility and its main methods. This paper presents some of the initial methods on which today’s methodologies in actuarial science are based and developed.

Keywords: actuary, credibility, methods of evaluation, the credibility factor

Literatura

1. Boland, P. J. (2006). Statistical Methods in General Insurance, International Conference on Teaching Statistics, ICOTS-7, pp. 1-6.

2. Gau, W. C., Gangopadhyay, A., Han, Z. (2008). Interval Estimation of the Credibility Factor, Variance, Casualty Actuarial Society, 2(1), pp. 71-84.

3. Ilkić, Z. (2011). Osiguranje od posledica nesrećnog slučaja – osobenosti i osigurani slučajevi, Pravo – teorija i praksa, 28(10-12). str. 133-149.

4. Herman, V. (2012). Odnos prava na mirovinsko osiguranje i imovinskih prava bračnih drugova u komparativnim europskim sustavima, Pravo – teorija i praksa, 29(1-3). str. 60-73.

5. Janković, D. (2013). Osiguranje, Novi Sad, Alfa-graf NS.6. Kočović, J. (2006). Aktuarske osnove formiranja tarifa u osiguranju lica,

Beograd, CID Ekonomskog fakulteta.7. Kočović, J., Šulejić, P., Rakonjac Antić, T. (2010). Osiguranje, Beograd,

CID Ekonomskog fakulteta.8. Lamm Tennant, J., Starks, L., Stokes, L. (1992). An Empirical Bayes

Approach to Estimating Loss Ratios, The Journal of Risk and Insurance, 59(3). pp. 425-442.

9. Mahler. C. H., Dean, C. G. (2001). 13 Foundations of Casualty Actuarial Science, Fourth Edition, Arlington, Casualty Actuarial Society.

10. Makov, U. (2001). Principal applications of Bayesian methods in actu-arial science: A perspective, North American Actuarial Journal, 5(4), pp. 53-57.

11. Marović, B., Tepavac, R., Njegomir, V. (2013). Osiguranje – ekonomski principi, Beograd, JP Službeni glasnik.

53

12. Njegomir, V., Ćirić, J. (2012). Risk Modeling in the Insurance Industry, Strategic Management, 17(1). str. 53-60.

13. Papić Blagojević, N. (2011). Primena modela verovatnoće u procesu ocenjivanja rizika, XXXVIII Simpozijum o operacionim istraživanjima Ekonomskog fakulteta u Beogradu SymOpis 2011, Zlatibor, str. 754-757.

14. Počuča, S., Krstinić, D. (2013). Istorijski razvoj životnog osiguranja, Pravo – teorija i praksa, 30(4-6). str. 25-34.

15. Scollnik, D. (2001). Actuarial modeling with MCMC and BUGS, North American Actuarial Journal, 5(2), pp. 96-124.

16. Taylor, G. (2000). Loss Reserving – An Actuarial Perspective, Boston, Kluwer Academic Publishers.

17. Zakon o osiguranju, Službeni glasnik RS, br. 55/04.18. Udruženje aktuara Srbije, (2014, maj 23.). Preuzeto sa:

http://www.aktuar.rs/index.php/sr/aktuarstvo/aktuar


54

Vesna Vučković*

PROUZROKOVANjE LAžNOG STEČAjA

REZIME: Krivična djela protiv privrede i platnog prometa su raznolika i brojna, tako da ne možemo govoriti o njihovim zajedničkim karakteristika-ma, jer se vrše u različitim oblastima privrednog poslovanja i njima se štite različiti društveni odnosi koji se pojavljuju u tim oblastima. Zato se name-će osnovno pitanje – mogu li ova krivična djela imati iste ili različite zaštit-ne objekte? Ipak, imajući u vidu da svi ti odnosi, u svojoj ukupnosti, pred-stavljaju privredni sistem jedne zemlje, može se zaključiti, da je zajednički zaštitni objekat – privredni sistem kao cjelina. Bilo koje od krivičnih djela usmjereno je protiv privrednog sistema. Zajednička karakteristika im je i blanketna dispozicija, koja upućuje na neki drugi zakonski ili podzakonski propis kojim je regulisana određena oblast privrednog sistema. U radu će se posebno ukazati na krivično djelo prouzrokovanje lažnog stečaja.

Ključne riječi: privredni sistem, stečaj, lažni stečaj, otkrivanje, dokaziva-nje, krivica, sankcija.

Uvod

Privreda je u svakom društvu i u svim fazama njegovog razvoja imala veliki društveni i politički značaj. Ekonomski odnosi u oblasti proizvodnje, raspodjele i razmjene uvijek su bili u osnovi društvenog života, reflektujući se na mnogobrojne društvene odnose i djelatnosti. S druge strane, društveno-politički sistem svake zemlje zasniva se i razvija na bazi odgovarajućih druš-tveno-ekonomskih odnosa, što ukazuje na tjesnu povezanost i uslovljenost privrede i politike. Stoga je i razumljiva pojava državne intervencije u sferi privrednih odnosa. Ta intervencija bila je veća ili manja tokom društvenog

* Sudija Upravnog suda Crne Gore, Profesor na Pravnom fakultetu Univerziteta „Mediteran“ u Podgorici i Fakulteta za mediteranske poslovne studije u Tivtu, e- mail adresa: [email protected]

UDK: 347.736(497.16)BIBLID: 0352-3713 (2014); 31, (4–6): 54–67


Bibliotekar

Sticky Note

obrisati adresa

55

razvoja i zavisno od društveno-političkog uređenja pojedinih zemalja, ali se prisustvo države u privrednom životu uvijek osjećalo.

Privredni sistem jedne zemlje štiti se, prije svega, odgovarajućom eko-nomskom politikom, preduzimanjem neophodnih interventnih ekonomskih mjera. Međutim, sprovođenje tih mjera obezbjeđuje se i primjenom krivičnih i drugih sankcija. Tako se formiralo i razvijalo tzv. privredno krivično pravo. Različiti napadi na privredni sistem ili pojedine odnose u oblasti privrede in-kriminisani su, danas, u najvećem broju država bilo u okviru opšteg krivičnog zakonodavstva ili donošenjem posebnih privrednih kaznenih zakona.1

Krivična djela protiv privrede i platnog prometa su mnogobrojna i sadr-žajno različita. Sporno je, da li se uopšte može govoriti o njihovim zajednič-kim karakteristikama, pa i onda kad se taj pojam ograniči samo na ona djela koja su predviđena kao krivična djela protiv privrede i platnog prometa. Nema nikakve sumnje da kod ovih djela postoje u tom pogledu posebne teškoće i da se izvedenim zaključcima može pridati samo relativna vrijednost, ali je ipak moguće uočiti, uz određena uopštavanja, i neka nova zajednička obilježja.

Kao sporno postavlja se, da li se može govoriti o zajedničkom objektu zaštite kod ovih krivičnih djela, ili je, pak, riječ o više zaštitnih objekata, tako da se praktično radi o više grupa krivičnih djela. Tačno je da se krivična djela iz ove grupe vrše u raznim oblastima privrednih djelatnosti, da se njima štite različiti društveni odnosi koji se u tim oblastima javljaju. Nema ni jed-nog djela koje je upravljeno na privredu u cjelini, na čitav privredni sistem. Međutim, ako sve ove napade na različite privredne odnose uzmemo u cjelini, ako ih svedemo na zajednički imenitelj, naročito u široj koncepciji pojma privrednog kriminaliteta mogli bi smo reći da je privreda Crne Gore, odnosno postojeći privredni sistem u našoj zemlji zajednički zaštitni objekt. Štiti se poslovanje u privredi, postojeći monetarni sistem, proizvodnje i razmjena, prirodna bogatstva zemlje i dr. U tom smislu se može govoriti da je svako djelo iz ove grupe neposredno ili posredno upravljeno protiv privrede.

Izvršenjem pojedinih krivičnih djela iz ove glave ostvaruju se različi-te konkretne posljedice na pojedinim napadnim objektima ili u odnosu na pojedine privredne odnose. Te posljedice se sastoje u neizvršenju pojedinih privrednih zadataka, uništenju ili oštećenju prirodnih bogatstava ili sl. Preko ovih pojedinačnih posljedica ostvaruje se i opšta posljedica privrednih krivič-nih djela, ugrožavanje postojećih privrednih odnosa u našoj zemlji.

Većinu krivičnih djela iz ove glave može izvršiti svako lice. Bića nekih krivičnih djela tako su određena da mogu biti ostvarena samo radnjama onih

1 Vučković, B., Vučković, V. (2011). Krivično pravo Crne Gore, Tivat, FMS, str. 603.

Prouzrokovanje lažnog stečaja


56

lica koja rade u privrednim društvima kao što je slučaj sa djelima zloupotreba monopolističkog položaja i obmanjivanje kupaca. Kod nekih krivičnih djela traži se posebno svojstvo takvog lica kao npr. svojstvo ovlašćenog procjenji-vača kod krivičnog dijela zloupotrebe procjene, kod većeg broja krivičnih djela kao njihov izvršilac označeno je odgovorno lice, a pojam odgovornog lica određen je u članu 142. Krivičnog zakonika Crne Gore i njime se smatra: vlasnik privrednog društva ili druge organizacije, lice u privrednom društvu, ustanovi ili drugoj organizaciji, kome je, s obzirom na funkciju, uložena sred-stva ili na osnovu ovlašćenja povjeren određen krug poslova u upravljanju imovinom, proizvodnji ili drugoj djelatnosti ili u vršenju nadzora nad njima ili mu je faktički povjereno obavljanje pojedinih poslova; službeno lice kad su u pitanju krivična djela kod kojih je kao izvršilac označeno odgovorno lice, a nisu predviđena u grupi krivičnih djela protiv službene dužnosti.

Za krivična djela protiv platnog prometa i privrednog poslovanja ka-rakteristično je da su podložna čestim izmjenama. Određen uticaj imala je promjenjena uloga države u regulisanju privrednih odnosa. Inkriminacije koje su odgovarale periodu administrativnog socijalizma, sa centralnom ulogom države u privredi, danas bi predstavljale anahronizam, ali i novoformirani odnosi u privredi iziskivali su nove oblike krivičnopravne zaštite.

Pojam stečaja

Postoje mnogobrojne i različite definicije stečaja, ali je nesporno da je stečajni postupak ekonomsko-pravna norma koja je posljedica finansijskog propadanja privrednog subjekta. 2

Sa ekonomskog stanovišta, stečaj predstavlja stanje koje prouzrokuje ne-stanak subjekta privrednog poslovanja iz privrednog života, u kome se nalazi dužnik koji je obustavio plaćanje dospjelih potraživanja usljed insolventnosti, sa jedne strane, i povjerilaca čiji su interesi za namirenje tih potraživanja, sa druge strane. U pravnom smislu, stečaj je sudski postupak u kome se vrši ko-lektivno namirenje svih povjerilaca iz imovine insolventnog dužnika.

Uzroci koji dovode do stečaja mogli bi se podijeliti na uzroke objektivne i subjektivne prirode. Uzroci objektivne prirode su ekonomska recesija i tran-zicija socijalističkih zemalja kroz privatizaciju, dok su subjektivni uslovi, loš marketing preduzeća, loše upravljanje i loš menadžment.3

2 Dukić Mijatović, M. (2013). Pravni položaj poverilaca obezbeđenih potraživanja u finansijskom restruktuiranju i stečaju, Pravo – teorija i praksa, 30(1-3), str. 1-13.3 Velimirović M., i dr. (2004). Aktuelna pitanja stečajnog prava, Banja Luka, Udruženje pravnika Republike Srpske, str. 28-31.

57

Početak devedesetih godina prošlog vijeka označio je početak mijenjanja svojinskih odnosa nad sredstvima za proizvodnju. Uz društvenu svojinu poči-nje osnivanje privatnih preduzeća i preduzeća u mješovitoj svojini.

Svojinska transformacija dovela je do umanjenja vrijednosti imovine pri-vrednih subjekata. Ono se vršilo najčešće nepotpunim prikazivanjem imovine koja se transformiše, korišćenjem falsifikovane dokumentacije o vrijednosti osnovnog kapitala, ili netačnim prikazivanjem knjigovodstvene vrijednosti osnovnih i obrtnih sredstava. Ovome je, svakako, pogodovala i zakonska re-gulativa, koja je zbog svoje nedorečenosti i nepreciznosti pogodovala i stimu-lisala vršenje zloupotreba u ovoj oblasti.

Zloupotrebe koje su vršene, teško su dokazivane i gotovo da nije postoja-la mogućnost preispitivanja pravilnosti sprovedenih transformacija, posebno u periodu inflacije. U slučajevima u kojima su otkrivene zloupotrebe u tran-sformaciji privrednih subjekata, dolazilo je do poništaja postupaka i vraćanja na prvobitno stanje, na stanje prije transformacije. 4

Svjedoci smo, da mnogi postupci nijesu pokrenuti, ili nijesu okonča-ni, da su neki vođeni pred nacionalnim sudovima, a drugi pred inostranim i arbitražama.

Kako bi se što uspješnije borili protiv različitih oblika privrednog krimi-nala, donijeti su propisi i formirana je Agencija za privatizaciju.

Koja je polazna zakonska regulativa bila od značaja za regulisanje ove materije?

Međunarodna regulativa

Stečajni postupak, mogli bismo reći, uslovljen je istorijskim razvojem jednog društva i države, da zavisi od nacionalne kulture i geografskog po-ložaja određenog privrednog subjekta. Te različitosti uslovile su postojanje kodifikacije u ovoj oblasti. Najvažnija je Evropska konvencija o određenim aspektima stečaja,5 koju su usvojile članice Savjeta Evrope. Ovom konven-cijom kodifikovana su osnovna načela i pravila vođenja stečajnog postupka, a što je imalo za cilj bolje funkcionisanje unutrašnjeg tržišta Evropske unije.

Konvencija je definisala određene pojmove, među kojima i „stečajni postupak“ (Insolvencu proceeding), kao vrstu generalnog izvršenja nad imo-vinom stečajnog dužnika koji obuhvata postupak raspolaganja, oduzimanja, prikupljanja i podjele imovine stečajnog dužnika na teritoriji Evropske unije,

4 Kozar V., Počuča M. (2013). Posledice neovlašćenog otuđenja predmeta izlučnog prava po Zakonu o stečaju, Pravo – teorija i praksa, 30(10-12), str. 25-40.5 European Convention oncertain International aspect of bankruptcy of 5. June 1990.



58

njegovim povjeriocima. Ova konvencija primjenjuje se za sve vrste stečajnih postupaka. Njene odredbe unijete su u naše nacionalno zakonodavstvo.

Razlozi za krivičnopravnu zaštitu prouzrokovanja lažnog stečaja

Radikalne promjene političkog i ekonomskog sistema, koje su nastale naročito nakon smjene centralističkog sistema i uvođenja demokratije i pro-mjena u tržišnoj ekonomiji, dovele su do niza promjena u privredi i položaju privrednih subjekata, a poseban značaj imala je privatizacija, kao dio uku-pnog procesa tranzicije.6

Da bi se izbjegle sve negativnosti, podjele na siromašne i bogate, potpu-no uništenje i prodaja u bescjenje preduzeća koja su do juče bila uspješna i do-bro poslovala, nametnulo se kao imperativ, da se i krivičnopravnom normom sankcionišu takvi slučajevi.

Kada je u pitanju krivično zakonodavstvo oblast privrede je regulisana nizom inkriminacija, što je opravdano, obzirom da od funkcionisanja privrede zavisi funkcionisanje društva. S toga, država ima poseban interes da obezbje-di krivičnopravnu zaštitu u ovoj oblasti, obzirom na ekspanziju i postojanje niza uslova koji djeluju kao kriminogeni faktori za vršenje ovih djela.

Transformacija svojine u svakom društvu pogodna je osnova da se ko-rupcijom i drugim oblicima kriminalnog djelovanja dođe do povećanja pri-vatnog kapitala, jer je društvena svojina, po znatno nižim cijenama, obezvri-jeđena prelazila u privatno vlasništvo, u privatnu svojinu. To sa jedne strane dovodi do bogaćenja jednog broja ljudi, koji su taj kapital iskoristili da se putem različitih oblika organizovanja uključe u ekonomske tokove zemlje, i na taj način „oplođuju“ neosnovano stečeni kapital.

Osnovni izvori kriminalne djelatnosti u procesima privatizacije nalaze se u poziciji državnih službenika, da u manjem ili većem stepenu utiču na proces promjene i primjene vlasničkih prava nad određenom imovinom i na taj način selekcijom određenih privilegovanih pojedinaca ili grupa obezbjeđuju sebi ili njima značajna finansijska sredstva.

Proces birokratije igra veoma važnu ulogu za blokiranje procesa pri-vatizacije ostavljajujći mogućnost privilegovanim pojedincima i grupama da u procesima spontane privatizacije izvrše ilegalno prelivanje kapitala

6 Stanojević, P., Hamidović, Dž. (2010). Krivična dela – prouzrokovanje stečaja i prouzrokovanje lažnog stečaja – kao aktuelna krivična dela protiv privrede u postkriznom periodu, Anali Međunarodne konferencije mladih lidera, 1(1), str. 677.

59

iz državnih i društvenih preduzeća u ona koja su pod kontrolom privatnih vlasnika.7

Vrijednost kapitala koji se transformiše, obično se umanjuje, a što ukazu-je na prethodni dogovor i namjeru da se novom vlasniku „preda“ imovina po nižoj cijeni. Uslovi koji pogoduju korupciji pojavljuju se i u slučajevima kada se društvena imovina umanjuje putem nagomilanih obaveza, u cilju netačnog prikazivanja vrijednosti te imovine prilikom prodaje, uz istovremeno davanje privilegovanog položaja pojedinim subjektima poslovanja, najčešće od strane odgovornih lica preduzeća, privrednih subjekata koji se privatizuju.Zbog toga, opravdano je sankcionisanje ovakvih ponašanja i njihovo propisivanje kao krivična djela.

Prouzrokovanje lažnog stečaja u Krivičnom zakoniku Crne Gore

Krivično djelo prouzrokovanje lažnog stečaja, propisano je u Glavi dvadeset trećoj Krivičnog zakonika Crne Gore8 pod nazivom „KRIVIčNA DJELA PROTIV PLATNOG PROMETA I PRIVREDNOG POSLOVANJA“, u članu 274. i glasi:

„(1) Odgovorno lice u privrednom društvu ili u drugom subjektu privred-nog poslovanja koje ima svojstvo pravnog lica ili preduzetnik, koji u namjeri da taj subjekt izbjegne plaćanje obaveza prouzrokuje stečaj tog subjekta pri-vidnim ili stvarnim umanjenjem njegove imovine, na taj način što:

1) cijelu ili dio imovine subjekta privrednog poslovanja prikrije, privid-no proda, proda ispod tržišne vrijednosti ili basplatno ustupi;

2) zaključi fiktivne ugovore o dugu ili prizna nepostojeća potraživanja;3) poslovne knjige koje je subjekt privrednog poslovanja obavezan da

vodi po zakonu prikrije, uništi ili tako preinači da se iz njih ne mogu sagledati poslovni rezultati ili stanje sredstava ili obaveza ili ovo stanje sačinjavanjem lažnih isprava ili na drugi način prikaže takvim da se na osnovu njega može otvoriti stečaj; kazniće se zatvorom od šest mjeseci do pet godina.

(2) Ako su usljed djela iz stava 1 ovog člana nastupile teške posljedice za povjerioca, učinilac će se kazniti zatvorom od dvije do deset godina.“

Propisivanje ovog krivičnog djela motivisano je, mogli bismo reći, suštinskim promjenama u privrednom poslovanju, koje se reflektuju kroz

7 Banović, B. (2002). Obezbeđenje dokaza u kriminalističkoj obradi krivičnih dela privrednog kriminaliteta, Zemun, SŠUP, str. 116.8 Krivični zakonik Crne Gore, Sl. list RCG, broj 70/03 ... Sl. list CG, broj 25/10 .... 40/13.



60

privatizaciju raznih privrednih subjekata, u cilju spriječavanja zloupotreba koje se sastoje u prouzrokovanju lažnog stečaja.

Iz zakonske definicije proizlazi, da postoje dva oblika ovog krivičnog djela - osnovni i kvalifikovani.

Prvi, osnovni oblik (stav 1) je prouzrokovanje stečaja prividnim ili stvar-nim umanjenjem imovine. Imovina je prividno umanjena ako se preduzima-njem određenih djelatnosti stvara utisak da je imovina umanjena ali to ne od-govara objektivnoj situaciji. Djelo postoji i kad je imovina stvarno umanjena. Načini umanjenja imovine određeni su u Zakoniku i traži se da je do umanje-nja imovine došlo taksativno navedenim radnjama, dakle na određeni način.

Prvi, se sastoji u tome što odgovorno lice u privrednom društvu, dru-gom subjektu privrednog poslovanja ili preduzetnik umanjuje imovinu i to na način što cijelu ili njen dio prikriva, prividno prodaje, prodaje ispod tržišne vrijednosti ili besplatno ustupa. U slučaju prikrivanja, imovina postaje fizički nedostupna povjeriocima dok kod prividne prodaje ona pravno prestaje da služi kao moguće pokriće u pogledu namirivanja povjerilaca. Ukoliko je u pi-tanju prodaja ispod tržišne vrijednosti, imovina biva umanjena a kupac, ukoli-ko je kod njega postojao umišljaj, takođe može biti saučesnik. Ovaj oblik vrši se najčešće sklapanjem ugovora o prodaji cijele ili dijela imovine, ili njenom prodajom ispod tržišne vrijednosti kao i besplatnim ustupanjem.

Drugi, način izvršenja je zaključenje fiktivnog ugovora o dugu ili pri-znavanju nepostojećih potraživanja, čime se povećavaju obaveze privrednog društva, drugog subjekta privrednog poslovanja ili preduzetnika, tako da po-staju insolventni, što prouzrokuje stečaj.

Treći, način izvršenja djela je vezan za poslovne knjige. Zakonik navodi prikrivanje poslovnih knjiga, njihovo uništenje ili takvo preinačenje da se iz njih ne mogu sagledati poslovni rezultati ili stanje sredstava ili obaveza ili to čini sačinjavanjem lažnih isprava ili na drugi način takvim prikazivanjem da se na osnovu njega može otvoriti stečaj.

Za postojanje svršenog djela potrebno je da je navedenim radnjama od-govornog lica prouzrokovan stečaj, a ako posljedica nije nastupila, postojaće pokušaj krivičnog djela, za koji se kažnjava.

Drugi, teži oblik ovog krivičnog djela (stav 2), postoji kad je usljed prvog oblika ovog krivičnog djela nastupila teška posljedica za povjerioca. Kada će se raditi o teškim posljedicama za povjerioca predstavlja questo facti u sva-kom konkretnom slučaju, pri čemu ocjenu posljedica ne treba ograničavati samo na nastupanje štete, bilo da se radi o stvarnoj šteti (danum emergens) ili izgubljenoj dobiti (lucrum cessans), već i o drugim posljedicama, npr. znatan gubitak poslovnog ugleda, gubitak već izvjesnih poslova itd. Bez značaja je

61

da li je ova posljedica nastupila za jednog ili više povjerilaca, ali nastupjele posljedice moraju biti teške ukupno uzete, čak i kad raspoređenja na više po-vjerilaca svaka pojedinačna posljedica u odnosu na pojedine povjerioce nije teška. Ovdje se radi o nemogućnosti naplate potraživanja i usljed toga nastu-panja teške posljedice za povjerioce.

Za postojanje krivičnog djela, neophodno je da su sve radnje preduzete u određenom cilju, odnosno, u cilju izbjegavanja obaveza kako bi se onemogu-ćilo potpuno ili djelimično namirenje povjerilaca.

Posljedica prouzrokovanja lažnog stečaja

Ovo krivično djelo je blanketnog karaktera. Zakon o stečaju9 propisuje kada se stiču uslovi za otvaranje, način pokretanja, sprovođenje stečaja i koji su ciljevi stečajnog postupka.

Stečajni postupak se otvara kada je stečajni dužnik platežno nesposo-ban, odnosno kada nije u stanju da izvršava dospjele obaveze plaćanja, kada je stečajni dužnik platežno nesposoban i manifestuje se u njegovoj obustavi plaćanja. Stečajni postupak se može otvoriti i zbog prijeteće platežne nespo-sobnosti koja postoji u slučaju kad stečajni dužnik prema predviđanjima u vremenu dospjelosti neće biti u stanju da ispuni postojeće obaveze plaćanja.

Smisao i krajnja posljedica izvršenja ovog djela je, nemogućnost povje-rilaca da naplate svoja potraživanja.

Krivično djelo je izvršeno prouzrokovanjem stečaja.Posljedica nastala prouzrokovanjem lažnog stečaja mora biti uzrokova-

na vezom između preduzetih radnji i prouzrokovanog lažnog stečaja.Treba istaći da, dovođenje subjekta privrednog poslovanja u stečaj kod ovog kri-vičnog djela, nije odraz objektivnih okolnosti, već „špekulativnih vidova manipulacije“.10

Posljedica nastala izvršenjem ovog krivičnog djela i krivičnog djela pro-uzrokovanje stečaja, obilježava naš put tranzicije, period ekonomske krize, transformacije koju je doživjela privreda socijalističke države i vjerovatno će biti prisutna i u periodu nakon krize.

Izvršilac krivičnog djela i njegova krivična odgovornost

Prema zakonskoj definiciji, izvršilac krivičnog djela je odgovorno lice. Pojam odgovornog lica definisan je u članu 142. stav 4. Krivičnog Zakonika.

9 Sl. list CG, broj 1/11.10 Bošković, M., Skakavac, Z. (2009). Organizovani kriminalitet – karakteristike i pojavni oblici, Novi Sad, Fakultet za pravne i poslovne studije; Prometej, str. 366.



62

Prema toj odredbi „odgovornim licem smatra se vlasnik privrednog društva ili drugog subjekta, ili lice u privrednom društvu, ustanovi ili drugom subjektu, kojem je, s obzirom na njegovu funkciju, uložena sredstva ili na osnovu ovla-šćenja, povjeren određeni krug poslova u upravljanju imovinom, proizvodnji ili drugoj djelatnosti ili u vršenju nadzora nad njima ili mu je fakti;ki povjere-no obavljanje pojedinih poslova. Odgovornim licem smatra se i službeno lice kad su u pitanju krivična djela kod kojih je kao izvršilac označeno odgovorno lice, a u ovom zakoniku nijesu predviđena u glavi o krivičnim djelima protiv službene dužnosti, odnosno kao krivična djela službenog lica.“

Za krivicu potreban je direktan umišljaj, uz postojanje direktne namjere (dolus directus) da radnjama propisanim u članu 274. Krivičnog zakonika, prouzrokuje stečaj.

Zakon o odgovornosti pravnih lica za krivična djela11, propisuje da prav-no lice može biti krivično odgovorno. Pod pojmom pravnog lica podrazumje-va se, između ostalog, privredno društvo, strano društvo i dio stranog društva, javno preduzeće, javna ustanova, kao i drugo udruženje ili organizacija koje u okviru svog poslovanja stalno ili povremeno ostvaruje ili pribavlja sredstva i njima raspolaže (član 4. stav 1. tačka 1. Zakona). Odgovorno lice je fizičko lice kome su povjereni određeni poslovi u pravnom licu, lice koje je ovla-šćeno da postupa u ime pravnog lica, kao i lice za koje se osnovano može pretpostaviti da je ovlašćeno da postupa u ime pravnog lica. Odgovorno lice je i fizičko lice koje kao akcionar djeluje u ime pravnog lica (član 4. stav 1. tačka 2. Zakona)

Pravno lice je odgovorno za krivično djelo odgovornog lica koje je dje-lujući u ime pravnog lica u okviru svojih ovlašćenja učinilo krivično djelo u namjeri da za to pravno lice ostvari kakvu korist. Odgovornost pravnog lica postoji i onda kada je djelovanje tog odgovornog lica bilo u suprotnosti sa poslovnom politikom ili nalozima pravnog lica.

Uočava se da postoji razlika u određivanju pojma odgovornog lica, u Krivičnom zakoniku Crne Gore i Zakonu o odgovornosti pravnih lica za krivična djela. Da li izvršilac ima svojstvo odgovornog lica, što je jedan od uslova za krivičnu odgovornost pravnog lica, procjenjivaće se po Zakonu o odgovornosti pravnih lica za krivična djela, koji je lex specialis u odnosu na Krivični zakonik Crne Gore.

11 Sl. list RCG, broj 2/07.

63

Saznanje, otkrivanje i dokazivanje krivičnog djela

Osnovna pretpostavka za saznanje, otkrivanje, razjašnjenje i dokazivanje krivičnog djela prouzrokovanje lažnog stečaja, ne može se posmatrati izolo-vano, već kroz iste metode kojima se saznaje, otkriva i dokazuje privredni kriminal.

Do saznanja da je izvršeno krivično djelo dolazi se:1) na osnovu prijava radnika privrednog subjekta i drugih dobronamjer-

nih građana;2) korišćenjem tzv. legalnih izvora saznanja;3) primjenom operativnog rada;4) uz primjenu evidencija koje vode razne inspekcijske službe o poslova-

nju privrednih subjekata.Izvori podataka su od značaja prilikom korišćenja metoda otkrivanja, ra-

zjašnjavanja i dokazivanja krivičnih djela protiv privrednog kriminala. Naime, u privrednim subjektima postoji niz međusobno isprepletenih kriminogenih faktora i pojavnih oblika, pa se tako, npr. metodom analogije, utvrđuju kri-minogeni faktori koji su uslovili konkretan pojavni oblik, tako da određeni načini vršenja, upućuju da se radi o izvršenju krivičnog djela lažnog stečaja.

Koje operativne mjere i radnje će se koristiti u cilju prikupljanja i obe-zbjeđenja adekvatnih dokaza zavisi od svakog konkretnog slučaja. Nekada se to postiže na osnovu uvida u poslovnu dokumentaciju, evidenciju, a moguće je i inspekcijskim nadzorom.

Spriječavanje, otkrivanje i dokazivanje ovih krivičnih djela, kao i uopšte krivičnih djela privrednog kriminala je težak, složen i odgovoran posao koji pretpostavlja stručnost, znanje i iskustvo. U svakom slučaju, efikasno suprot-stavljanje ovim oblicima kriminaliteta pretpostavlja da se prethodno identi-fikuju njegovi pojavni oblici, a zatim da se koriste adekvatne, prije svega preventivne mjere, pa tek nakon toga i represivne metode od strane nadležnih organa. Koliko u tome ima uspjeha, pokazuje vrijeme koje je za nama. Koliko smo uspjeli da „spasimo“ privrednih subjekata od propadanja, pod plaštom uspješnih transformacija privatizacijom, i kakve su posljedice, pokazaće vri-jeme koje dolazi.

Značajnu ulogu u otkrivanju, razjašnjavanju i suzbijanju ovog krivičnog djela, kao i drugih krivičnih djela iz privrednog poslovanja imaju policija i državna tužilaštva. Uloga državnog tužioca ogleda se u fazi kriminalističke obrade, u fazi u kojoj policija ostvaruje kontakt sa tužilaštvom u prikupljanju i obezbjeđenju dokaza koji će garantovati postojanje stepena osnovane sumnje i pokretanje krivičnog postupka.



64

Značaj sudova, kao organi koji presuđuju i na taj način kreiraju kaznenu politiku, dolazi do izražaja u postupku primjene odgovarajućih represivnih mjera.

Odnos ovog krivičnog djela sa nekim drugim krivičnim djelima

Izvršenjem krivičnog djela prouzrokovanje lažnog stečaja, može biti ostvareno biće i nekog drugog krivičnog djela. Zato se postavlja pitanje nji-hovog sticaja.

Krivično djelo prouzrokovanje lažnog stečaja se može izvršiti zaklju-čenjem fiktivnog ugovora, sačinjavanjem lažnih isprava, preinačenjem po-slovnih knjiga ili njihovim prikrivanjem ili uništenjem. Iste ove radnje pred-stavljaju obilježja krivičnog djela falsifikovanja isprave (član 412. KZ), kao i krivičnog djela falsifikovanja službene isprave (član 414. KZ). Postavlja se pitanje, da li postoji sticaj između ovih djela i krivičnog djela prouzrokovanje lažnog stečaja? Imajući u vidu da se falsifikovanje isprave, odnosno njeno prikrivanje ili uništenje pojavljuju kao radnje izvršenja krivičnog djela prou-zrokovanja lažnog stečaja, to ne postoji sticaj ovog krivičnog djela sa krivič-nim djelom falsifikovanja isprava kao ni sa krivičnim djelom falsifikovanja službene isprave. Ovo iz razloga što su ona obuhvaćena bićem krivičnog djela prouzrokovanje lažnog stečaja, bez obzira što se krivičnim djelima falsifiko-vanje isprave i falsifikovanje službene isprave štiti sigurnost pravnog saobra-ćaja, a krivičnim djelom prouzrokovanje lažnog stečaja, prava povjerilaca.

Zaključna razmatranja

Privredni kriminalitet kao negativna društvena pojava nije dovoljno istražen u odnosu na njegov višedimenzionalni značaj. Naučni pristup ove pojave treba da je fokusiran na unapređenje naučnih spoznaja, na definisanje ovog oblika kriminaliteta, kroz proučavanje njegove fenomenologije, etiolo-gije i detekcije. Osnovno polazište treba da bude, reakcija društva na privred-ni kriminalitet, jer se na taj način suzbija njegovo vršenje.

Krivično djelo prouzrokovanje lažnog stečaja, ne može se posmatrati izolovano u odnosu na ostala krivična djela protiv privrede, obzirom da je ono uslovljeno istorijskim razvojem i transformacijom društvenih odnosa, na-ročito u zemljama u tranziciji.

Ekonomija jedne zemlje obuhvata zdrave društvene snage, njene resur-se i djelatnosti. Kriminalitet povezan sa ekonomijom je društvena anomalija

65

koja obuhvata devijantne i destruktivne procese u privrednom poslovanju.12 Kriminalitet je uvijek postojao i postojaće, pa ni privredni kriminal nije izuzetak.

Zbog svoje prisutnosti u svim privrednim djelatnostima, kao i zbog razli-čitih oblika radnji izvršenja, ovaj oblik kriminaliteta se pojavljuje kao jedan kompleksan društveni problem. Posljedice koje nastaju vršenjem ovih krivič-nih djela se odražavaju ne samo u politici i ekonomiji, već i na materijalnom i socijalnom planu. Problem je i u definisanju ove negativne pojave.

Privredni kriminalitet zahtjeva interdisciplinarni teorijski pristup. On proizilazi iz ekonomije i sa njom je suštinski vezan. Međutim, ne treba zane-mariti činjenicu da su privredna struktura i zakonodavni okvir njene zaštite preduslov suzbijanja privrednog kriminaliteta.

Pored ovih uslova, za spriječavanje izvršenja krivičnih djela iz oblasti privrednog kriminaliteta, značajna je izgradnja jedinstvenih kapaciteta koji bi podržavali instutucionalnu razmjenu informacija od važnosti u borbi protiv ove negativne društvene pojave.

Mora se težiti izradi jedinstvenih kriterijuma i institucija koje bi pratile transformaciju privatizacije privrednih subjekata.

U cilju zaštite i bolje izgradnje privrednog sistema, potrebno je težiti primjeni preventivnih i represivnih mjera kroz donošenje konzistentnih eko-nomskih mjera nadležnih državnih organa i odgovarajućih pravnih propisa.

Transformacija društvene svojine dovela je do novih oblika privrednih subjekata i proširila je pojam odgovornosg lica u krivičnopravnom smislu.

U cilju utvrđenja, da li je u nekim postupcima stečaja bilo elemenata kri-vičnog djela prouzrokovanja lažnog stečaja, moglo bi se eventualno utvrditi jedino izvršenom revizijom sprovedenih stečaja u Crnoj Gori.

12 Singer, M. i dr. (2002), Kriminologija, Zagreb, Nakladni zavod Globus, str 22.



66

Vesna Vučković,PhD, The judge of the Administrative Court of Montenegro

Professor at the Faculty of Law of the ”Mediteran” University in Podgorica and at the Faculty for Mediterranean Business Studies in Tivat

Causing false bankruptcy

A b s t r a c t

The crimes and violations against economy and payment operations are various and numerous, so we can’t talk about their common features, becau-se they are performed in different areas of economic transactions, and, in this way, different social relations appearing in these areas are protected by them. This imposes a fundamental question – can these criminal acts have the same or different protective objects? However, bearing in mind that all these relations, in their entirety, represent an economic system of a state, we can conclude that a common protective object is – the economic system as a whole. Any of the criminal acts is directed against the economic system. Their common property is also the signature in blank disposal, which leads to another statutory or substatutory prescription that regulates the certain area of the economic system. The paper particulary points out the criminal act cau-sing false bankruptcy.

Key words: economic system, bankruptcy, false bankruptcy, revelation, evidence, guilt, sanction.

67

Literatura

1. Velimirović, M. i dr. (2004). Aktuelna pitanja stečajnog prava, Banja Luka, Udruženje pravnika Republike Srpske.

2. Vučković, B., Vučković, V. (2011). Krivično pravo Crne Gore, Tivat, FMS.

3. Bošković, M., Skakavac, Z. (2009). Organizovani kriminalitet – karak-teristike i pojavni oblici, Novi Sad, Fakultet za pravne i poslovne studije; Prometej.

4. Banović, B. (2002). Obezbeđenje dokaza u kriminalističkoj obradi krivičnih dela privrednog kriminaliteta, Zemun, SŠUP.

5. Dukić Mijatović M. (2013). Pravni položaj poverilaca obezbeđenih potraživanja u finansijskom restruktuiranju i stečaju, Pravo – teorija i praksa, 30(1-3), str. 1-13.

6. Kozar V., Počuča, M. (2013). Posledice neovlašćenog otuđenja predmeta izlučnog prava po Zakonu o stečaju, Pravo – teorija i praksa, 30(10-12), str. 25-40.

7. European Convention on certain International aspect of bankruptcy of 5th June 1990.

8. Stanojević, P., Hamidović, Dž. (2010). Krivična dela – prouzrokovan-je stečaja i prouzrokovanje lažnog stečaja – kao aktuelna krivična dela protiv privrede u postkriznom periodu, Anali Međunarodne konferencije mladih lidera, 1(1), str. 676-684.

9. Singer, M. i dr. (2002). Kriminologija, Zagreb, Nakladni zavod Globus.10. Krivični zakonik Crne Gore, Sl. list RCG, broj 70/03 ... Sl. list CG, broj

25/10 .... 40/13.11. Zakon o stečaju, Sl. list CG, broj 1/11.12. Zakon o odgovornosti pravnih lica za krivična djela, Sl. list RCG, broj

2/07.


68

Željko Bjelajac* Nenad Bingulac** Joko Dragojlović***

PRIKAZ KNJIGE KRIMINAlISTIKA

autori: Prof. dr Mile MatijevićDoc. dr Miloš Marković

THE BOOK REVIEW CRIMINAlISTICS

authors:Prof. Mile Matijević, PhDMiloš Marković, PhD, Assistant professor

Knjiga ,,Kriminalistika” predstavlja poseban doprinos naučnoj, struč-noj ali i široj društvenoj javnosti, iako je prvenstveno namenjena studenti-ma osnovnih studija Pravnog fakulteta za privredu i pravosuđe Univerziteta Privredna akademija u Novom Sadu jer je knjiga (udžbenik) koncipiran pre-ma nastavnom planu i programu istoimenog predmeta sa pomenutog fakul-teta. Obrađena materija je na nesporiv način povezana i sa drugim pravnim

* prof. dr Željko Bjelajac, redovan profesor na krivično-pravnoj katedri na Pravnom fakultetu za privredu i pravosuđe u Novom Sadu, Univerzitet Privredna akademija u Novom Sadu; e-mail: [email protected]

** msr. Nenad Bingulac, doktorand i asistent na krivično-pravnoj katedri na Pravnom fakultetu za privredu i pravosuđe u Novom Sadu, Univerzitet Privredna akademija u Novom Sadu; e-mail: [email protected]

*** msr. Joko Dragojlović, doktorand i asistent na krivično-pravnoj katedri na Pravnom fakultetu za privredu i pravosuđe u Novom Sadu, Univerzitet Privredna akademija u Novom Sadu; e-mail: [email protected]

Bibliotekar

Sticky Note

da li Assistant professor staviti ispred imena ?

69

naukama, posebno sa krivičnim pravom, krivičnim procesnim pravom i kri-minologijom, te zbog toga može da se korisiti za osnovnu ili dodatnu literatu-ru i na drugim nivoima studija kako pravnih nauka tako i drugih.

Dodali bi da pored svoje osnovne nemene, a to je kao što smo već naveli, da se koristi kao nastavno sredstvo za sticanje znanja budućim generacijama studenata na svim nivoima studija, ona predstavlja korisnu literaturu za sve ljude koji žele da se kvalitetno upoznaju sa osnovnim elementima, institutima i postavkama kriminalistike. Nastojanja autora su bila da na jednom mestu ukažu na problematiku vezanu za područje kriminalistike, a uspeli su da na jasan, naučnostručan, pregledan i iscrpan način obrade područje obuhvaćeno sadržajem udžbenika. Autori su koristili naučni i stručni rečnik vezan za obra-đenu problematiku, dok je stil autora jasan, jednostavan, prirodan, odmeren, racionalan, koherentan i stručan.

Autore knjige, prof. dr Mileta Matijevića i doc. dr Miloša Markovića na-učna i šira društvena javnost prepoznaju kao vrsne poznavaoce krivičnoprav-ne naučne oblasti a posebno kriminalističke i kriminološke oblasti. Autori se aktivno bave naučnim radom ali i nastavnom delatnošću što se može uvideti po stilu u izlaganju i obradi važnijih oblasti u knjizi jer je usklađeno sa peda-goškim pravilima i potrebama studenata-čitalaca bez obzira na nivo znanja kojim raspolažu iz oblasti krivičnog prava, pa je struktura prilagođena nastav-nom planu i programu i potrebi da tekst bude prihvatljiv širem čitalačkom au-ditorijumu. Knjiga ne predstavlja autorima prvenac, ali svakako važan naslov u njihovoj bogatoj bibliografiji.

U borbi protiv kriminaliteta neophodno je poznavati i kriminalistiku pa je tako nastalapotrebu za ovom knjigom, a autori i sami navode: ,,Među naučnim disciplinama čija znanja nalaze primenu u praktičnoj borbi protiv kriminaliteta, jedno od najznačajnijih mesta pripada kriminalistici. Reč je o naučnoj disciplini koja pronalazi, usavršava i primenjuje naučne i na prakti-čnom iskustvu zasnovane metode i sredstva, čija primena omogućava uspe-šno sprečavanje, otkrivanje i rasvetljavanje krivičnih dela, pronalaženje i li-šenje slobode njihovih učinilaca, i otkrivanje, fiksiranje i tumačenje dokaza. Kriminalistika je naučna disciplina orijentisana ka praksi, čija tradicionalna podela na taktiku, tehniku, metodiku i operativu ima, pre svega, didaktički, odnosno pedagoški značaj. Praktična kriminalistička delatnost isključuje mo-gućnost parcijalnog prilaza u sprečavanju, otkrivanju i rasvetljavanju krivičnih dela i otkrivanju njihovih učinilaca sa stanovišta bilo koje grane kriminalisti-ke. Značaj kriminalistike ogleda se i tome što u strukturi savremenog krimi-naliteta sve više mesta zauzimaju krivična dela organizovanog kriminaliteta,

Prikaz knjige Kriminalistika


70

koji ima transnacionalni karakter. Zbog teških posledica u obliku ekonomskih i političkih efekata, ova pojava predstavlja međunarodni problem.”

Knjiga je predstavljena na 431 strani teksta a organizovana (podeljena) na tri dela. Prvi deo knjige, koji se odnosi na kriminalističku taktiku, napi-sao je prof. dr Mile Matijević, dok je drugi i treći deo knjige koji se odnosi na kriminalističku tehniku i kriminalističku metodiku, napisao doc. dr Miloš Marković.

Strukturu knjige čine sedam glava od kojih četiri glave čine prvi deo knjige, jedna glava čini drugi deo knjige, dok treći deo knjige čine dve glave. Delovi su jasno koncipirani i sadrže potrebne elemente koji omogućavaju či-taocu da se postepeno upoznaje sa predmetnom materijom, dok se izlaganje i objašnjenje materije kreće od opštih ka posebnim, odnosno pitanjima koje prati korišćenje referentnih izvora i primera.

U prvoj glavi pod nazivom Uvod u kriminalistiku polazi se od definisanja osnovnih sadržaja kao što su pojam, predmet, zadatak i podela kriminalistike i gde se između ostalog utvrđuje da je kriminalistika naučna disciplina koja pronalazi, prilagođava i usavršava naučne, a na praktičnom iskustvu zasno-vane metode i sredstva, čija primena omogućava uspešno sprečavanje, otkri-vanje i rasvetljavanje krivičnih dela, pronalaženje i lišenje slobode njihovih učinilaca, i otkrivanje, fiksiranje i tumačenje dokaza. Kriminalistika se uobi-čajeno deli na kriminalističku taktiku, tehniku i metodiku. Kriminalistička taktika, kao naučna i empirijska disciplina, izučava i usavršava opšta kri-minalistička pravila i razne metode sprečavanja i suzbijanja svih krivičnih dela. Kriminalistička tehnika je grana kriminalistike koja metode i sredstva prirodnih i tehničkih nauka prilagođava, usavršava i primenjuje u cilju regi-stracije i identifikacije lica, leševa i predmeta, a takođe, i u cilju pronalaženja, fiksiranja i tumačenja materijalnih dokaza. Kriminalistička metodika je grana kriminalistike koja proučava, usavršava, prilagođava i primenjuje principe, metode i sredstva taktike i tehnike, na određenu vrstu krivičnih dela. U prvoj glavi se još prikazuje odnos kriminalistike i drugih nauka, polazeći od stava da je kriminalistika u bližoj ili daljoj vezi sa nizom nauka, disciplina, prakti-čnh delatnosti, počev od pravnih, krivičnopravnih ali i drugih nauka. Takođe se obrađuju bitni kriminalistički pojmovi i termini, a vrši se i prikaz razvoja kriminalistike u svetu i kod nas. Zaključno poglavlje prve glave se završava sa osnovnim kriminalističkim načelima i njihovim opisom.

Druga glava pod nazivom Načini saznanja za krivična dela i planiran-je kriminalističke delatnosti na samom početku obrađuje načine saznanja za krivična dela, počev od zaticanja na delu, saznanja za krivično delo to-kom operativnog rada, na osnovu prijave građana (samoprijave, anonimna

71

i pseudonimna prijava, prijave oštećenog i drugih svedoka i prijave pravnih lica kao izvor podataka o krivičnom delu), prijave posebnih kategorija gra-đana (informanti), sredstva javnog informisanja kao izvor podataka o krivi-čnom delu i javno pogovaranje kao način saznanja o krivičnom delu. Posebna pažnja je posvećena kriminalističkim dokazima i indicijama sa naglaskom u objašnjenju pojma, podele, dokazne vrednosti indicija. U ovoj glavi su obra-đene i kriminalističke verzije sa naglaskom na njihov pojam i značaj u opera-tivnom radu policije i tužilaštva ali i na njihovoj klasifikaciji. U praksi da bi se neko krivično delo u kriminalističkom smislu smatralo rasvetljenim potrebno je dobiti odgovore na kriminalistička pitanja koja su poznatija pod nazivom ,,zlatna pitanja kriminalistike.“ Ona predstavljaju glavnu orijentaciju i vodilju u planiranju i proveravanju kriminalističkih verzija. Autori knjige su svakom pitanju i njegovom objašnjenju posvetili po jednu stranu što ponovo ukazuje na njihovu posvećenost u analizi. Zaključno poglavlje druge glave se završava sa obradom kriminalističkih operativnih evidencija i njihovom podelom.

Treća glava pod nazivom Kriminalističke mere i radnje u sprečavanju i suzbijanju kriminaliteta na samom početku nas upućuje da se kriminali-stičkim merama i radnjama sprečava kriminalno delovanje i da se određene mere preduzimaju i nakon izvršenog krivičnog dela i da se one u kriminali-stici nazivaju kriminalistička kontrola i kriminalistička obrada. Autori nam detaljno objašnjavaju mere preventivno-represivnog karaktera i to počev od kriminalističke provere, prikupljanja obaveštenja, primene poligrafa, prove-ra alibija i osmatranja, dok kod mera i radnji represivnog karaktera, autori posebnu pažnju posvećuju praćenju, zasedi, potražnoj delatnosti, kriminali-stičkoj upotrebi posebno dresiranih pasa i lišenju slobode lica.

četvrta glava je podeljena u dve celine i to na Kriminalističku taktiku preduzimanja radnji dokazivanja i Kriminalističke radnje i mere kojima se obezbeđuju lični dokazi. Autori su u prvoj celini (Kriminalistička taktika preduzimanja radnji dokazivanja) obradili kriminalističke i krivičnoproces-ne radnje na mestu krivičnog događaja i to obezbeđenje mesta i prikupljanje obaveštenja na licu mesta, zatim na detaljan način su objasnili uviđaj i sve njegove elemente, počev od ciljeva, planiranja i provere kriminalističkih ver-zija, subjekata koji učestvuju, vremena vršenja uviđaja, faze uviđaja (statičke i dinamičke faze), pa sve do zapisnika o uviđaju, skiciranja i fotografisanja činjeničnog stanja. Posebna pažnja je posvećena i otkrivanju fingiranih dela u toku obavljanja uviđaja i dokaznoj vrednost uviđaja. U istom delu autori su obradili i rekonstrukciju događaja pod šta smatraju da je rekonstrukcija radnja dokazivanja i da ona predstavlja kriminalističko-forenzičku radnju koja se sastoji u obnavljanju kriminalnog događaja odnosnopojedinih radnji.



72

Obrađen je pojam kriminalističkog eksperimenta, ali i veštačenja kao pro-cesne radnje koja se preduzima po naredbi suda ili organa unutrašnjih po-slova uz poštovanje uslova koje propisuje ZKP i obrađen je pojam i vrste pretresanja koje predstavljaju istražnu radnju, odnosno radnju dokazivanja koja se može preduzeti ako je verovatno da će se pretresanjem pronaći okri-vljeni, tragovi krivičnog dela ili predmeti važni za krivični postupak. U drugoj celini ove glave (Kriminalističke radnje i mere kojima se obezbeđuju lični dokazi) na prvom mestu se susrećemo sa psihološkim osnovama iskaza jer u kriminalističkom učenju o dokazima i načinu pribavljanja istih, potrebno je prethodno se upoznati sa specifičnostima formiranja, prikupljanja i fiksiranja personalnih dokaza, tj. iskaza koji se pribavljaju u krivičnom postupku, a za-tim o dokaznim radnjama kojima se otkrivaju, izvode, obezbeđuju i vrednuju materijalni, odnosno stvarni dokazi, te su zbog toga autori obradili i opažanje (percepciju) kao subjektivni sud, pamćenje i predstave sećanja o opaženom krivičnom događaju ali i zaboravljanje opaženog događaja i reprodukcija opaženog i zapamćenog od čega zavisi kvalitetan iskaz svedoka i mogućnosti grešaka. Naredni deo ove celine je posvećen informativnom razgovoru odno-sno taktici ispitivanja (saslušanja lica). Za uspešno obavljanje informativnog razgovora potrebno jepoznavanje psihologije iskaza, metoda opšte i kriminal-ne psihologije, opštih pravila vođenja razgovora ali i kriminalističko iskustvo i kvalitetna pojedinačna priprema, te se uviđa posebna pažnja autora prilikom obrade ove teme. Na samom kraju ove glave a ujedino i celine, obrađena je jedna dokazna i jedna procesna radnja i to prepoznavanje kao dokazna ra-dnja kojom se subjektu identifikacije, predstavlja više istovrsnih i međusobno sličnih objekata identifikacije kako bi među njima (eventualno) prepoznao onaj koji je ranije opažao i koji je u vezi sa izvršenim krivičnim delom, a posebno se obrađuju objekati prepoznavanja koji mogu biti: lica, predmeti, leševi i mesta krivičnog događaja, dok suočenje predstavlja procesnu radnja u istrazi, odnosno na glavnom pretresu, kojom se zajedno saslušavaju dve ranije saslušane osobe (osumnjičeni, svedok, oštećeni) o važnim činjenicama u pogledu kojih su dali različite iskaze.

Drugi deo knjige koji čini peta glava sa nazivom Kriminalistička tehnika (kriminalistička forenzika) započinje sa pojmom i zadacima kriminalističke tehnike koja obuhvata oblast kriminalistike koji ima zadatak da registruje i identifikuje izvršioce krivičnih dela, leševa i stvari, da stalno usavršava me-tode za pronalaženje, izazivanje i fiksiranje materijalnih tragova krivičnih dela, kao i da primenjuje najnovije naučne metode za analizu i tumačenje istih. Nakon pomenutog usleđuje studiozno obrađena podela kriminalističke tehnike počev od registracione tehnike, metode fiksiranja zatečenog stanja

73

na mestu krivičnog događaja, kriminalističko-tehničke klopke i trasologije kao nauke o tragovima. Poseban akcenat autori stravljaju na Vučetićev sistem daktiloskopske klasifikacije u okviru savremenih metoda registracije i iden-tifikacije lica.

Treći deo knjige čine šesta i sedma glava. Šesta glava sa nazivom Kriminalistička metodika obrađuje pojam i predmet kriminalističke meto-dike zajedno sa metodikom otkrivanja i dokazivanja krivičnih dela klasičnog kriminaliteta počev od ubistva, sumnjive smrti, nedozvoljenog prekida trud-noće, ubistva deteta pri porođaju, silovanja, krađe, teške krađe, razbojništva i razbojničke krađe, prevare, iznude i ucene, delikata na motornim vozilima, požara i paljevina, ugrožavanje javnog saobraćaja i završno sa neovlašćenom proizvodnjom i stavljanje u promet opojnih droga. S obzirom da kriminali-stička metodika proučava specifičnosti pojedinih grupa i pojedinačnih kri-vičnih dela u pogledu njihovih uzroka i uslova, načina i sredstava izvršenja, pojavnih oblika, taktike i tehnike izvršilaca te nam je zbog toga jasna autorska odluka da u sedmoj glavi obrade metodiku otkrivanja i dokazivanja privred-nog kriminaliteta jer privredni kriminalitet čine sva deliktna ponašanja koja se vrše u privrednim odnosima, od strane pravnih i fizičkih lica, koji kao subjekti tih odnosa raspolažu odgovarajućim ovlašćenjima prema imovini na kojoj se ti odnosi zasnivaju, a kojim deliktnim ponašanjima neposredno se nanosi šteta toj imovini i povređuju ili ugrožavaju privredni odnosi. Zaključno poglavlje sedme glave posvećeno je metodici otkrivanja i dokazivanja krivičnih dela organizovanog kriminaliteta jer ova pojava predstavlja međunarodni problem zbog teških posledica u vidu ekonomskih i političkih efekata te postoji potre-ba suzbijanja ovog vida kriminaliteta na globalnom planu.

U obradi ove izuzetno složene i uvek aktuelne materije, autori su iscrp-no koristili domaću i stranu literaturu, ali i sopstvena istraživanja, iskustva i razmišljanja, što i predstavlja jednu od posebnosti ove knjige a samim tim i značajni doprinos posebno ako se ima na umu velika stručnost autora u ovoj oblasti, zbog čega ova knjiga ima još veću upotrebnu vrednost.

Glavni i osnovni deo knjige posvećen je osnovnoj temi u užem smislu, pri čemu se autori pridržavaju osnovnih metodoloških i pedagoških pravila pisanja udžbeničke literature.

Obrađene teme predstavljaju originalne sadržaje, kako po pristupu, tako i po obrađenoj problematici.

Knjiga Kriminalistika autora prof. dr Mileta Matijevića i doc. dr Miloša Markovića ima elemente i monografskog i udžbeničkog karaktera i zbog toga može korisno da posluži celokupnoj naučnoj i stručnoj javnosti koja želi ili ima potrebu da istražuje ovu oblast. Pojedini delovi su namenjeni studentima



74

pravnog fakulteta u cilju sticanja novih znanja kao osnovna ili dodatna litera-tura u zavisnosti od nivoa studija, ali se zbog prihvatljivog teksta preporučuje i širem čitalačkom auditorijumu.

Zbog svega navedenog, ova knjiga predstavlja izuzetno vredan doprinos domaćoj pravnoj literaturi i treba je imati u svojoj biblioteci.

75

UPUTSTVO AUTORIMAZA PISANJE I PRIPREMANJE RUKOPISA

Uređivački odbor časopisa „Pravo – teorija i praksa” moli saradnike da tekstove za objavljivanje pišu u skladu sa sledećim uputstvom:

U časopisu se objavljuju radovi iz pravnih ekonomskih i društvenih disci-plina. Pod terminom radovi podrazumevaju se: članci, prikazi, analize propisa, studentski radovi i drugi prilozi. Radovi se po pravilu dostavljaju u elektron-skom obliku na sledeću e-mail adresu: [email protected].

Svi radovi podležu recenziji. Svaki naučni rad ocenjuju bar dva recezenta po izboru redakcije. Redakcija ima pravo da prilagodi rad pravilma uređivanja časopisa.

Opšte informacije za pisanje rada:Radove pisati na srpskom ili engleskom jeziku. Koristiti vrednost 25 mm

za sve margine.Rad treba da bude napisan u tekst procesoru Microsoft Word, fontom

Times New Roman, veličine 12 pt, latinicom, prored 1,5. Obim rada može biti najviše do 12 stranica formata A4, uključujući tekst, tabele, slike, grafikone, literaturu i ostale priloge.

Na naslovnoj strani članak treba da sadrži naslov rada na srpskom jeziku, a ispod toga i na engleskom jeziku, veličine 14 pt, Bold. Zatim razmak, pa na-vesti ime i prezime autora, titulu, afilijaciju (mesto zaposlenja), e-mail adresu i kontakt telefon, veličine 12 pt. Zatim razmak, pa napisati apstrakt, dužine do 250 reči, na srpskom jeziku, a ispod toga i na engleskom jeziku, veličine 12 pt. Ključne reči se navode nakon jednog reda razmaka ispod apstrakta, na srp-skom jeziku, a ispod toga i na engleskom jeziku. Treba da ih bude maksimalno pet, veličine 12 pt, Italic. Zatim razmak, dva reda pa sledi tekst rada.

Radove pisati jezgrovito, razumljivim stilom i logičkim redom koji, po pravilu, uključuje: uvodni deo, razradu teme i zaključak. Veličina slova za osnovni tekst je 12 pt. Naslovi i podnaslovi u tekstu 12 pt, Bold.

Za pisanje referenci koristiti APA (Priručnik za publikovanje, Američko psihološko društvo) međunarodni standard za pisanje referenci s tim što smo zadržali citiranje u fusnotama. Napomene tj. fusnote mogu sadržati dopunska objašnjenja ili komentare koji su u vezi sa tekstom. Fusnote se pišu u fontu 10 pt.

Primeri kako da citirate određenu vrstu izvora koje koristite:1. Primer ukoliko citirate monografiju:a. Carić, S., (2007). Bankarski poslovi i hartije od vrednosti, Novi Sad,

Privredna akademija, str. 48

76

2. Ukoliko monografija ima više od tri autora:a. Carić, S. et al., (2000). Međunarodno poslovno pravo, Novi Sad, Centar

za privredni consulting, str. 56

3. Primer ukoliko citirate članak iz časopisa:a. Ignjatović, A., (2009). Specifičnosti izvršenja krivičnih sankcija prema

maloletnicima. Pravo – teorija i praksa 26 (7-8), str. 78

4. Primer ukoliko citirate rad iz Zbornika radova:a. Radovanov, A., (2004). Značaj sudske prakse pri odmeravanju pravič-

ne novčane naknade nematerijalne štete u: Aleksandar K. Filipović, et al. (urednik) Naknada štete i ugovor o osiguranju – zbornik radova sa savetovanja, Zlatibor, Novi Sad Privredna akademija str. 150

5. Primeri ukoliko citirate izvor sa Interneta:a. Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj (2009, Jul 10). Lista časopi-

sa za društvene nauke. Preuzeto sa: http://www.nauka.gov.rs/cir/index.php?option=com_content&task=view&id =930&Itemid

b. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. i Krinulović, O. (2008). Citatne baze podataka Web of Science, Scopus, Google Scholar, Kurs B 2/08 [Power Point prezentacija], (2009. Novembar 14) Preuzeto sa: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

c. Ceon. (Bibliometrijski pokazatelji učinka časopisa. (2009, Novem bar 14). Pre uze to sa: http://ceon.rs/index.php?option=com_content&task=-view&id= 84&Itemi d = 896

d. Pravo, u Wikipediji (2009, Avgust 22). Preuzeto sa: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

6. Primeri ukoliko citirate Zakona. Zakon o obligacionim odnosima, Službeni list SRJ, br. 31/93;b. Ukoliko preciznije citirate: Zakon o obligacionim odnosima, Službeni

list SRJ, br. 31/93, član 18. stav 2.

7. Ukoliko ponavljate citirane reference – primeri:a. Ukoliko u radu citirate samo jedan tekst određenog autora, kada prvi

put citirate pišete kompletnu referencu a svaki sledeći put dovoljno je: Carić, S. op. cit. str. 77

b. Ukoliko više puta citirate različite tekstove istog autora, kada prvi put citirate pišete kompletnu referencu a svaki sledeći put dovoljno je: Kokolj, M., Prekršajno pravo, str. 98 ili Kokolj, M., Krivično procesno pravo, str. 69

77

8. Citiranje teksta na istoj stranici kao i u prethodnoj fusnoti:a. Ukoliko citirate tekst iz istog izvora i sa iste stranice kao i u prethodnoj

fusnoti: Ibid.b. Ukoliko citirate tekst iz istog izvora ali sa različitih stranica kao i u

prethodnoj fusnoti: Ibid., 25Na kraju svakog naučnog čanka obavezno je napisati Literaturu odnosno,

spisak korišćenih, odnosno citiranih referenci po abecednom redu.

Literatura

1. Carić, S., (2007). Bankarski poslovi i hartije od vrednosti, Novi Sad, Privredna akademija

2. Carić, S. et al. (2000). Međunarodno poslovno pravo, Novi Sad, Centar za privredni consulting

3. Ceon. Bibliometrijski pokazatelji ucinka casopisa. (2009, Novembar 14). Preuzeto sa: http://ceon.rs/index.php?option=com content&task = view&-id = 84&Itemid=896

4. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. i Krinulović, O., (2008). Citatne baze podataka Web of Science, Scopus, Google Scholar, Kurs B 2/08 [Pouer Point prezentacija], (2009. Novembar 14) Preuzeto sa: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

5. Ignjatović, A., (2009). Specifičnosti izvršenja krivičnih sankcija prema maloletnicima. Pravo – teorija ipraksa 26 (7-8), str. 76-92

6. Pravo, u Wikipediji (2009, Avgust 22). Preuzeto sa: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

7. Radovanov, A., (2004). Značaj sudske prakse pri odmeravanju pravične novčane naknade nematerijalne štete u: Aleksandar K. Filipović, et al. (urednik), Naknada štete i ugovor o osiguranju – zbornik radova sa save-tovanja, Zlatibor, Novi Sad Privredna akademija str. 139-154

8. Ministarstvo za nauku i tehnološki razvoj (2009, Jul 10). Lista časopi-sa za društvene nauke. Preuzeto sa: http://www.nauka.gov.rs/cir/index.php?option=com content&task=view&id=930& Itemid

9. Zakon o obligacionim odnosima, Službeni list SRJ, br. 31/93

78

THE INSTRUCTION TO THE AUTHORSFOR WRITING AND PREPARING MANUSCRIPTS

The editorial board of the „Law – theory and praxis” magazine asks its associates to write their texts to be published according to the following instruction:

In the magazine there are being published the pieces of work referring to legal, economic and social disciplines. Under the term pieces of work we mean the following: articles, reviews, the analyses of regulations, students` papers and other additional texts. The pieces of work are as a rule being sent in an electronic form to the following e-mail address: [email protected] or [email protected]

All pieces of work must submit the criticism. Each scientific paper is judged by at least two critics according to the choice of the editorial board. The editorial board has the right to adjust the paper work to the editorial rules of the magazine.

General information about writing the paper work:Pieces of work should be written in Serbian or English. One should use

the value of 25mm for all margins.The piece of work should be written in the Microsoft Word text proce-

ssor, Times New Roman font of the value of 12 pt, in Latin letters, with a spa-cing of 1,5. The range of the paper work can be of 12 pages at most in an A4 format including a text, tables, pictures, graphs, literature and other additional material.

The title-page of an article should contain the title of the paper work in Serbian, and below it there should be the same thing in English of the value of 14 pt, Bold. Then comes a spacing, the author`s name and surname after it, his/her title, affiliation (the working place), the e-mail address and contact phone of the value of 12 pt. After that there is a spacing, and then there should be written an abstract of the length to 250 words in Serbian, and in English below it, of the value of 12 pt. Key words are stated after one line of a spacing below the abstract written in Serbian, and in English below it. There should maximally be five of them, of the value of 12 pt, Italic. Then comes a two-line spacing and the text of the work.

Pieces of work should be written concisely and intelligibly in a logical order which, according to the rule, includes the following: an introduction, the working out of the topic and a conclusion. The letters of the basic text should be of the value of 12 pt. Titles and subtitles in the text should be of the value of 12 pt, Bold.

79

One should use the APA (The hand book for publishing, the American psychological association) for writing references as an international standard for writing references including the fact that we have kept citing in footnotes. Remarks, namely footnotes, may contain additional explanations or comments referring to the text. Footnotes are written in a font of 10 pt.

There are some examples how to cite a certain source you have used:1. There is an example of citing a monograph:a. Carić, S., (2007). Banking business and papers, Novi Sad, The Business

Academy, p. 48

2. If a monograph has more than three authors:a. Carić, S. et al., (2000). International Business Law, Novi Sad, The

Centre for Business Consulting, p. 56

3. There is an example of citing a magazine article:a. Ignjatović, A., (2009). Specific qualities of realization of criminal sanc-

tions referring to minors. The Law – theory and praxis 26 (7–8), p. 78.

4. There is an example of citing some paper work from the Anthology of paper works:

a. Radovanov, A., (2004). The importance of the court praxis while de-fining the right financial compensation of non-material damage in: Aleksandar K. Filipović, et al. (an editor) Damage compensation and the insurance contract – the anthology of paper works from the sympo-sium, Zlatibor, Novi Sad, The Business Academy, p. 150

5. There are some examples of citing a certain source from the Internet:

a. The Ministry of Science and Technological Development (2009, 10th July). The list of social sciences magazines. Taken from: http://www.na-uka.gov.rs/cir/index.php?option=com content&task= view&id=930& Itemid

b. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. and Krinulović O. (2008). Citing bases of information of Web of Science, Scopus, Google Scholar, Course B 2/08 (The Power Point presentation), (2009, 14th November). Taken from: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

c. Ceon. (Bibliometrical indicators of effects made by magazines. 2009, 14th November). Taken from: http://ceon.rs/index.php?option=com content&task=view&id=84&Itemid=896

d. Law, in Wikipedia (2009, 22nd August). Taken from: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

80

6. There are some examples if you like to cite some Act:a. The Act of Contract, The Official Gazette of Federal Republic of

Yugoslavia, no. 31/93;b. If you like to be more precise in citing: The Act of Contract, The

Official Gazette of Federal Republic of Yugoslavia, no. 31/93, article 18, section 2.

7. There are some examples of repeating already cited references:a. If you cite only one text of a certain author in your paper work, you

should write a completed reference when citing for the first time. Every other time it is enough to write: Carić S. op. cit. p. 77

b. If you cite different texts of the same author several times, you should write a completed reference when citing for the first time. Every other time it is enough to write: Kokolj, M., Law of Delict, p. 98 or Kokolj, M., Criminal-Procedural Law, p. 69

8. Citing of the text on the same page being already mentioned in the previous footnote:

a. If you cite a text from the same source and the same page being already mentioned in the previous footnote, you should write: Ibid.

b. If you cite a text from the same source, but from different pages alre-ady mentioned in the previous footnote, you should write: Ibid., 25

At the end of each scientific article it is necessary to write Literature, namely, a list of the used or cited references according to an alphabetical order.

Literature

1. Carić, S., (2007). Banking business and papers, Novi Sad, The Business Academy

2. Carić, S. et al., (2000). International Business Law, Novi Sad, The Centre for Business Consulting

3. Ceon. Bibliometrical indicators of effects made by magazines. (2009, 14th November). Taken from: http://ceon.rs/index.php?option=com content&task=view&id=84&Itemid=896

4. Filipi-Matutinović, S., Popović, A. and Krinulović, O., (2008). Citing ba-ses of information of Web of Science, Scopus, Google Scholar, Course B 2/08 (The Power Point presentation), (2009, 14th November). Taken from: http://www.ns.ac.yu/sr/centBib/aktivnosti.html

81

5. Ignjatović, A., (2009). Specific qualities of realization of criminal sancti-ons referring to minors. The Law – theory and praxis 26 (7–8), ps. 76–92

6. Law, in Wikipedia (2009, 22nd August). Taken from: http://hr.wikipedia.org/wiki/Pravo

7. Radovanov, A., (2004). The importance of the court praxis while defining the right financial compensation of non-material damage in: Aleksandar K. Filipović, et al. (an editor) Damage compensation and the insurance contract – the anthology of paper works from the symposium, Zlatibor, Novi Sad, The Business Academy, ps. 139–154

8. The Ministry of Science and Technological Development (2009, 10th July). The list of social sciences magazines. Taken from: http://www.nauka.gov.rs/cir/index.php?option=com content&task=view&id=930&Itemid

9. The Act of Contract, The Official Gazette of Federal Republic of Yugoslavia, no. 31/93

Documents

LEGAL NATURE OF A LEASE AGREEMENT