Łuczak A.,Gruszka B., 2012, Najbliższe Zaplecze osadnicze wczesnośredniowiecznego grodu w Nowińcu, stan. 2, gm. Lubsko, woj. Lubuskie, red. B. Gruszka, Zielona Góra

Nowiniec, stan. 2 – wczesnośredniowieczny gród na pograniczu śląsko-łużyckim

w świetle badań interdyscyplinarnych

najbliższe zaplecze osadnicze wczesnośredniowiecznego grodu w nowińcu, stan. 2, gm. lubsko, woj. lubuskie

Anna Łuczak, Bartłomiej Gruszka

Grodzisko w Nowińcu, stan. 2 położone jest w województwie lubuskim, w powiecie żarskim. Stanowisko znajduje się na wschodniej krawędzi doliny Lubszy, na jej prawym brzegu, w obrę-bie holoceńskiej terasy zalewowej wyniesionej ok. 0,5–1,5 m nad poziom rzeki.

Pod względem fizjograficznym grodzisko jest położone na obszarze Nizin Wielkopolsko-Śląskich, w obrębie makroregionu Obniżenia Milicko-Głogowskiego, na terenie jednego z wyróżnianych w jego obrębie mezoregionu, tj. Obniżenia Nowosolskiego (zob. Klaczak, Sadowski, w tym tomie).

Najbliższe tło osadnicze grodziska w Nowiń-cu jest rozpoznane jedynie na poziomie badań powierzchniowych prowadzonych w ramach akacji AZP. Dlatego przedstawione poniżej uwagi traktują zagadnienie na wysokim pozio-mie ogólności i do przedstawionych wniosków należy podchodzić z dużą ostrożnością. Analizie poddano obszar czterech arkuszy AZP (65–09, 65–10, 64–09, 64–10) o łącznej powierzchni ok. 160 km2. Grodzisko w Nowińcu znajduje się w centrum tego obszaru (ryc. 1).

Z analizowanego terenu pochodzi, łącznie z grodziskiem w Nowińcu, 57 stanowisk da-towanych na okres wczesnego średniowiecza. Ze względu na charakter i specyfikę badań po-wierzchniowych zrezygnowano z ich chronolo-gicznego rozwarstwiania, traktując je ogólnie jako pochodzące z okresu od VI do XIII wieku. W zamieszczonej tabeli przedstawiono chronolo-

gię ustaloną w trakcie badań powierzchniowych, nie wgłębiając się w zasadność i poprawność ta-kiego datowania oraz podstawowe wyniki ana-lizy GIS (tab. 1).

Na podstawie liczebności odkrytego materia-łu zabytkowego i jego rozrzutu w terenie wydzie-lono trzy rodzaje stanowisk – grodzisko, osady oraz ślady osadnicze. Zdecydowanie dominują te ostatnie. Odkryto ich łącznie 49. Dostarczyły one od jednego do kilku fragmentów ceramiki. W przypadku siedmiu stanowisk możemy mówić o osadach, z których pochodzi od kilkunastu do kilkudziesięciu fragmentów naczyń oraz grudki polepy czy fragmenty prażnic (tab. 1).

Analiza sieci osadniczej oparta na danych zawartych w AZP sprowadza się najczęściej do podania bardzo ogólnych informacji doty-czących położenia, funkcji oraz ilości odkry-tego materiału ruchomego, a także ramowej chronologii stanowiska. Korzystając jednak z możliwości, jakie dają analizy geograficznych systemów informacji (GIS) przy modelowaniu procesów osadniczych, można znacznie wzbo-gacić informacje uzyskane z danych zawartych na kartach i mapach AZP. Metody analityczne GIS pozwalają m.in. na badanie zależności po-między uwarunkowaniami przyrodniczymi oraz socjoekonomicznymi a lokalizacją osadnictwa czy wyznaczaniem potencjalnego zasięgu od-działywania stanowisk (Jasiewicz 2009). Moż-liwości wykorzystania geograficznych systemów informacyjnych w pracy badawczej archeologa

16 ♦ Anna Łuczak, Bartłomiej Gruszka

jest znacznie więcej (więcej o zastosowania GIS w archeologii: Jasiewicz 2009, s. 175-195; Kvam-me, 2006; Wheatley, Gillings 2002).

Ze względu na niewielki obszar poddany analizie (ok. 160 km²) oraz niewielką liczbę sta-nowisk zrezygnowano z zaawansowanych metod statystycznych badających rozkład i preferencje osadnicze (Jasiewicz, Hildebrandt-Radke 2009, 2096–2107). Należy w tym miejscu podkreślić, że analizy uwzględniają uwarunkowania środo-wiskowe i obiekty archeologiczne w skali mi-kroregionalnej, a zatem ich wyniki odnosić się będą jedynie tylko do preferencji osadniczych dla tej skali.

założenia metodologiczne analizy gis

Przeprowadzając analizy GIS, należy mieć na uwadze ograniczenia w zakresie modelowania oraz rekonstrukcji uwarunkowań środowi-skowych. Związane są one głównie z tym, że w trakcie analiz korzysta się przede wszystkim ze współczesnych informacji o terenie, hydrografii czy pokryciu terenu, a w najlepszym przypadku wykorzystuje się dane z końca XIX wieku. Dla-tego wyniki tego typu analiz należy traktować jako modelowe, odwzorowujące tylko w pewnym stopniu minioną rzeczywistość. Modelowanie opiera się na założeniu, że od okresu wczesne-go średniowiecza nie dokonały się drastyczne zmiany w środowisku naturalnym czy topografii terenu. Powszechnie wiadomo, że największym przemianom podlegała sieć hydrograficzna, kie-dy to głównie w XIX i na początku XX wieku regulowano rzeki i meliorowano mniejsze cieki wodne, tworzono sztuczne zbiorniki oraz bu-dowano tamy i zapory. W celu możliwie naj-pełniejszej rekonstrukcji sieci hydrograficznej korzystano więc z arkuszy niemieckich map (Messtischblatt). Drugim istotnym czynnikiem, który mógł ulec znacznym zmianom, jest zale-sienie. Według analizy Jerzego Lodowskiego największe ubytki szaty leśnej na terenie Dol-nego Śląska nastąpiły w okresie od XIII do XVI wieku (Lodowski 1976, s. 74). Według ustaleń

tego badacza obszar pomiędzy Nysą Łużycką a Bobrem w okresie przed XIII wiekiem pokryty był puszczą, przechodzącą miejscami w formację leśno-polną (głównie pomiędzy rzekami Lubszą a Wodrą) (Lodowski 1976, s. 74–75). Znaczny spadek pyłku drzew (głównie sosny zwyczajnej) w najbliższej okolicy grodu, który jest widoczny na diagramie pyłkowym, przypada na okres oko-ło połowy X wieku (Klaczak, Sadowski, w tym tomie).

Analizy uwzględniają wszystkie odkryte na omawianym obszarze stanowiska pochodzące z okresu wczesnego średniowiecza bez podziału na ich charakter i funkcję oraz dokładną chro-nologię. Przeprowadzenie podstawowych analiz GIS o charakterze zdecydowanie ilościowym ma na celu uzupełnienie informacji dotyczących stanowisk, które były badane jedynie metodą powierzchniową.

Podstawą modelowania uwarunkowań przy-rodniczych był numeryczny model terenu (NMT), który utworzono poprzez digitalizację warstwic i punktów pomiarowych zawartych na mapach topograficznych w skali 1 : 25 000, a następnie użyto algorytmu interpolacyjnego ANUDEM (Hutchinson 1988; 1989). W ten sposób uzyska-no poprawny hydrologicznie NMT o rozdziel-czości terenowej komórki rastra 10 × 10 m. Błąd pomiaru pionowego NMT nie przekracza 0,7 m. Do przygotowania oraz wykonania analiz użyto programów: ArcGIS, Quantum Gis, GRASS GIS oraz pakietu statystycznego ‘R’ (R Deve-lopment Core Team 2008).

Informacje o sieci hydrograficznej pozyskano zarówno ze współczesnych map topograficznych oraz, jak już wspomniano, z niemieckich map (Messtischblatt). Informacje o lokalizacji od-krytych stanowisk zostały pobrane z kart oraz arkuszy map AZP. Wszystkie dane wykorzystane w oprogramowaniu GIS przetransformowano do wspólnego układu współrzędnych Universal Transverse Merkator strefa 33 północna (UTM 33N) w układzie odniesienia WGS84.

Kolejny etap prac polegał na wykorzystaniu NMT do stworzenia ośmiu parametrów (tab. 1) morfometrycznych, z których trzy należą do pod-

Najbliższe zaplecze osadnicze wczesnośredniowiecznego grodu w Nowińcu, stan. 2... ♦ 17

ryc.

1. G

rodz

isko

w N

owiń

cu, s

tan.

2, n

a tl

e na

jbliż

szej

sie

ci o

sadn

icze

j, hy

drog

rafii

i w

spół

czes

nego

zal

esie

nia.

Opr

ac. A

. Łuc

zak,

B. G

rusz

ka

025

5010

0 km


stawowych atrybutów topograficznych, czyli: wy-sokość n.p.m. (ryc. 2), nachylenie zboczy (ryc. 4), kierunek nachylenia zboczy (ryc. 3). Kolejne trzy można zaliczyć do atrybutów wtórnych NMT, czyli: indeks wilgotności (TWI) (ryc. 6), współ-czynnik zdolności transportowania osadu (LS) (ryc. 7), promieniowanie słoneczne (SRAD) (ryc. 5) obliczone na dzień 22 XII, kiedy to przypada największe zróżnicowanie przestrzenne w otrzy-manym promieniowaniu słonecznym bezpośred-nim i rozproszonym (więcej o zmiennych geomor-fologicznych zob. Urbański 2010, s. 152-169; Ja-siewicz, Hildebrandt-Radke 2009). Uwzględniono także czynniki o naturze socjoekonomicznej, czyli odległość stanowisk od grodu w Nowińcu (ryc. 9) czy odległość od sieci rzecznej (ryc. 8).

Przeprowadzone zostały również analizy za-sięgu oddziaływania interesującego nas tu cen-tralnego obiektu archeologicznego, czyli grodu (ryc. 10) oraz wykonano analizy widoczności (ryc. 11). Analizy o aspekcie socjoekonomicz-nym mają istotne znaczenie w archeologii dla rekonstrukcji i modelowania zachowań ludz-kich oraz pozwalają śledzić związki między po-szczególnymi stanowiskami archeologicznymi (zastosowanie, metody oraz krytyka obu ana-liz zob. Wheatley, Gillings 2002, s. 137–147, 179–191; Jasiewicz 2009, s. 189-190, 192; Co-nolly, Lake 2006, s. 208–233).

Analizy widoczności przeprowadzono na podstawie NMT, uwzględniając krzywiznę kuli ziemskiej. Obliczono skumulowany obszar wi-doczności dla wszystkich sześciu osad (ryc. 11: B) oraz, dla porównania, zasięg widoczności z same-go grodu (ryc. 11: A). Ze względu na brak danych na temat pokrycia terenu w okresie wczesnego średniowiecza przyjęto założenie o idealnych warunkach przyrodniczych (bez szaty roślinnej, z dobrą przejrzystością powietrza). Jest to istot-ne ograniczenie, dlatego wyniki analizy należy traktować jako modelowe. Do stworzenia map widoczności użyto narzędzi dostępnych w pro-gramie ArcGIS 9.3.

Do modelowania zasięgu oddziaływania gro-du wykorzystano NMT, na podstawie którego

wyznaczono skumulowany koszt przemieszczania się po terenie (zob. Jasiewicz 2009, s. 189–190; oraz dokumentacja programu Grass Gis: http://grass.osgeo.org/manuals/html70_user/r.walk.html). Do obliczeń wykorzystano równanie Ait-kena (Langmuir 1984): T = [a × dS] + [b × dHu] + [c × dHmd] + [d × dHsd],gdzie:T – czas przejścia liczony w sekundach, dS – odległość w metrach, dH – różnice wysokości w metrach, u – pod górę, md – w dół po łagodnym stoku, sd – w dół po ostrym stoku,a, b, c, d – czynniki związane z szybkością poru-szania się na pieszo w różnych warunkach.

Do obliczeń wykorzystano moduł r.walk do-stępny w programie GRASS GIS.

Wyróżnione w tabeli 2 zmienne przeanali-zowano pod kątem ich wpływu na lokalizację stanowisk wczesnośredniowiecznych. W tym celu wykorzystano statystyczną metodę rozkła-du gęstości (wykonaną w pakiecie statystycznym ‘R’). Pozwala ona, za pomocą wykresów rozkładu gęstości, określić różnice pomiędzy rozmiesz-czeniem określonych zmiennych na badanym obszarze (krzywa terenu) a gęstością punktów reprezentujących obiekty osadnicze (krzywa sta-nowisk) (Jasiewicz 2009, s. 186–187; Jasiewicz, Hildebrandt-Radke 2009b, s. 2100). Istotne róż-nice w przebiegu obu krzywych wskazują bądź na preferowanie przez osadnictwo danego czyn-nika przyrodniczego (zakres zmiennej na osi X wyznaczony dodatnią różnicą pomiędzy krzywą stanowisk a krzywą terenu), bądź na omijaniu przez osadnictwo określonej wartości danego czynnika (zakres zmiennej na osi X wyznaczo-ny ujemną różnicą pomiędzy krzywą stanowisk a krzywą terenu).

wnioski

Analizując lokalizację stanowisk ze względu na wysokość n.p.m., widoczne jest znaczne za-gęszczenie osadnictwa na obszarach położonych pomiędzy 70 a około 90 m n.p.m, natomiast po-


A

B stanowiskateren

gê

sto

œæ

wysokoœæ n.p.m. [m]

60 70 80 90 100 110 120

0,0

0

0

,01

0,0

2

0,0

3

0

,04

0

,05

0,0

6

ryc. 2. Zależność pomiędzy wysokością terenu n.p.m. a gęstością osadnictwa

AB

stanowiskateren

(1)

(2)

(3)

(4)

(5)

(6)

(7)

(8)

(9)

gêst

oœæ

kierunek nachylenia zboczy [1 – p³askie; 2 – N; 3 – NE; 4 – E; 5 – SE;6 – S; 7 – SW; 8 – W; 9 – NW]

0,0

0

0,0

5

0,1

0

0

,15

0 2 4 6 8

ryc. 3. Zależność pomiędzy kierunkiem nachylenia zboczy a gęstością osadnictwa

stanowiskateren

gêst

oœæ

nachylenie zboczy [stopnie]

A

B

0,0

0,1

0

,2

0,3

0,4

0,5

0,6

0 2 4 6 8 10

ryc. 4. Zależność pomiędzy stopniem nachylenia zboczy a gęstością osadnictwa


stanowiskateren

us³onecznienie SRAD [Wh/m ]

gê

sto

œæ

2

A

B

0,0

0

0,0

5

0,1

0

0,1

5

100 120 140 160 180

ryc. 5. Zależność pomiędzy nasłonecznieniem terenu a gęstością osadnictwa

stanowiskateren

indeks wilgotnoœci pod³o¿a TWI

gêst

oœæ

A

B

0,0

0

0,0

5

0,1

0

0,1

5

0,2

0

0,2

5

0,3

0

0,3

5

5 10 15 20 25 30

ryc. 6. Zależność pomiędzy wilgotnością terenu a gęstością osadnictwa

stanowiskateren

gêst

oœæ

wspó³czynnik zdolnoœci transportowania osadu LS [mg/ha]

A

B

0 50 100 150 200 250

0,0

0,2

0,4

0,6

0,8

0,1

0

ryc. 7. Zależność pomiędzy podatnością terenu na erozję a gęstością osadnictwa


odleg³oœæ od cieków wodnych [m]

gê

sto

œæ

stanowiskateren

A

B

0 1000 2000 3000

0,0

00

0

0

,00

05

0

,00

10

0

,00

15

odleg³oœæ od grodu [m]

gêst

oœæ

stanowiskateren

A

B

0 2000 4000 6000 8000 10000 12000

0,0

0000

0,0

0005

0,0

0010

0,0

0015

ryc. 8. Zależność pomiędzy odległością od cieków wodnych a gęstością osadnictwa

ryc. 9. Zależność pomiędzy odległością od grodu a gęstością osadnictwa (ekwidystanta)

ryc. 10. Zasięg oddziaływania grodu (koszt dystansu)


A

B

ryc. 11. Zasięg obszarów widocznych z grodu (A) oraz skumulowany zasięg widocznych obszarów z osad (B)

wyżej 115 m n.p.m., nie odnotowano żadnych śladów osadniczych (ryc. 2: B). Kolejna anali-zowana zmienna dotyczyła stopnia nachylenia zbocza. Widoczne są wyraźne preferencje stoków o nachyleniu od 1° do 2° oraz niewielkie skupisko osadnicze w miejscach, gdzie nachylenie wynosi około 4° (ryc. 4: B). Osadnictwo zdecydowanie unikało stromych zboczy. Kolejny z wykresów ilustruje zależności między kierunkami nachy-lenia zboczy względem stron świata a gęstością osadnictwa. Widoczna jest nieznaczna przewaga lokalizacji osadnictwa na zboczach o ekspozycji północnej i południowej (ryc. 3: B).

Trudno jest wskazać, czy ilość otrzymywanej energii słonecznej mogła mieć jakiś wpływ na wybór miejsca pod lokalizację osady, ponieważ brak tu wartości ekstremalnych, a dominują war-tości średnie od 120 do 140 Wh/m² (ryc. 5: B). Zupełnie inaczej przedstawia się kwestia zależ-ności rozkładu gęstości osadnictwa w stosunku

do indeksu wilgotności. Widoczne są wyraźne preferencje obszarów o średnich wartościach wilgotności o indeksie 10–12, przy czym mak-symalna wartość dla obszaru przekracza indeks 30 (ryc. 6: B).

Współczynnik morfometryczny zdolności transportowania osadu pokrywa się całkowicie z zaobserwowaną gęstością osadnictwa (ryc. 7: B). Unikano lokalizacji osad w miejscach stromych spadków zboczy i spływu wody (wartości eks-tremalne współczynnika LS).

Interesujący wynik przyniosło porównanie zależności gęstości osadnictwa między wskaź-nikami odległości od cieków wodnych oraz od-ległości od grodu w Nowińcu. Pierwszy z nich ujawnił silne preferencje osadnictwa do obszarów oddalonych od 500 do 1000 m od najbliższego cieku wodnego (ryc. 8: B). Związane jest to z rol-niczym wykorzystywaniem urodzajnych dolin rzecznych. Drugi ze wskaźników także wskazał


silne preferencje, ograniczające odległość obiek-tów wczesnośredniowiecznych od grodu do 6 km w linii prostej (odległość, jaką można pokonać w ok. 1,5–2 h) (ryc. 9: B).

Osobno przeprowadzone modelowania po-tencjalnego zasięgu oddziaływania grodu na po-zostałe obiekty osadnicze i modelowanie widocz-ności miały na celu sprawdzenie, czy lokalizacje obiektów osadniczych wykazują jakieś związki i czy osadnictwo mogło być uwarunkowane określoną odległością od grodu jako centrum militarnego, administracyjnego czy kulturowe-go. Jak zostało to stwierdzone w trakcie analiz gęstościowych, odległość od grodu mogła mieć znaczenie większe niż uwarunkowania przyrod-nicze. Należy jednak przypomnieć, że wartości wykorzystane we wspomnianej analizie odzwier-ciedlały odległości mierzone w linii prostej. Na-tomiast analiza zasięgu oddziaływania jest oparta na koszcie przejścia przez dany teren, uwzględ-niając jego rzeźbę i lokalne różnice wysokości, w przeciwieństwie do odległości czy też zasięgu oddziaływania wykonywanym za pomocą ekwi-dystanty. Obliczony koszt dystansu pozwolił, w omawianym przypadku, potwierdzić hipotezę o silnym wpływie na lokalizację osad odległości od grodu. Większość obiektów oddalona była o około godzinę drogi, z czego zaledwie kilka znajdowało się powyżej dwóch godzin drogi. Należy jednak zaznaczyć, że przeprowadzona analiza dotyczy wszystkich analizowanych sta-nowisk bez względu na ich chronologię.

Modelowanie zasięgu skumulowanej wi-doczności potwierdza również powyższą hipo-tezę, przy założeniu, że nic tej widoczności nie ograniczało (np. lasy, przejrzystość powietrza). Zasięg obszaru widocznego z osad pokrywa się prawie całkowicie z obszarem objętym aktyw-nością osadniczą, włączając w to widok na gród (ryc. 11: B). Inaczej jest w przypadku wymodelo-wanego zasięgu widoczności z grodu. Tu widok

ograniczał się właściwie do niewielkiego obszaru doliny rzeki Lubszy oraz pobliskich zboczy i kra-wędzi terasy rzecznej, obejmując swym zasięgiem jedynie najbliżej położoną osadę w Budziecho-wie, stan. 15 (nr 8 w tab. 1) oraz kilka pobliskich śladów osadniczych (ryc. 11: A).

Podsumowując wyniki analiz, można zauwa-żyć, że rozkład gęstości obiektów wczesnośre-dniowiecznych w znacznej mierze pokrywa się z rozkładem gęstości rozpatrywanych zmien-nych. Powodem może być to, że badany obszar leży w strefie nizinnej o małym urozmaiceniu rzeźby terenu. Można przyjąć, że cały obszar był pod względem warunków przyrodniczych dogodny do lokalizacji i rozwoju osadnictwa. W opisywanym przypadku nie można wyod-rębnić ścisłych kryteriów przyrodniczych, które wyraźnie wpływałyby lub też ograniczały ak-tywność osadniczą. Należy więc rozpatrzyć inne kryteria niż tylko przyrodnicze. Analizy zasięgu oddziaływania wskazują na silne związki po-między lokalizacją osady a odległością od grodu i najbliższych cieków wodnych. Można zatem uznać, że głównymi czynnikami determinują-cymi wybór miejsca pod lokalizację osadnictwa nie były warunki przyrodnicze, lecz socjoeko-nomiczne.

Wyniki badań powierzchniowych są cennym źródłem informacji oddającym ogólny stopień zasiedlenia danego obszaru. Stosując dodatko-wo narzędzia analityczne GIS, można wskazać preferowane przez osadnictwo warunki przy-rodnicze bądź socjoekonomiczne. Jednak obie metody nie dają możliwości precyzyjnego usta-lenia chronologii zjawisk kulturowych. Chcąc wyznaczyć dokładne ramy chronologiczne, niezbędne są badania wykopaliskowe, których wyniki umożliwiają wieloaspektową i interdyscy-plinarną analizę materiału zabytkowego, a takich niestety, oprócz badań grodziska, dotychczas na analizowanym obszarze nie prowadzono.

24 ♦ Anna Łuczak, Bartłomiej Gruszkata

b. 1.

Sta

now

iska

z n

ajbl

iższ

ego

otoc

zeni

a gr

odzi

ska

w N

owiń

cu, s

tan.

2 (n

a po

dsta

wie

AZP

) wra

z z

pods

taw

owym

i dan

ymi G

IS

L. p.*

Miejscowość

Nr stanowiska

Obszar AZP

Charakter

Point_X

Point_Y

Wysokość względna

Odległość od grodziska (m)

Odległość od rzek (m)

Nasłone-cznienie

współczynnik erozji

kierunki nachylenia

zboczyStopień

nachylenia zboczy

Datowanie

Znaleziska

12

34

56

78

910

1112

1314

1516

1Bi

ałkó

w12

65–1

0śla

d os

adni

czy

5029

70,3

757

3803

3,46

8622

3460

913

4,9

0,24

W0,

6fa

za B

–C8

frag

m. c

eram

iki

2Bi

ałkó

w14

65–0

9śla

d os

adni

czy

5021

88,6

357

3676

4,06

8820

2341

213

8,5

0,21

S0,

7fa

za B

–C3

frag

m. c

eram

iki

3Bi

ałkó

w20

65–0

9śla

d os

adni

czy

5012

77,4

157

3688

4,94

7813

9824

113

5,6

0,40

W1,

4w

ś.3

frag

m. c

eram

iki

4Bi

ałkó

w4

65–0

9śla

d os

adni

czy

5020

38,3

357

3612

9,00

8524

1927

213

6,4

0,05

SW0,

4w

ś.–

5Bi

ałkó

w5

65–0

9śla

d os

adni

czy

5015

33,4

657

3622

4,06

8521

0423

813

5,1

0,21

W0,

8w

ś.–

6Bu

dzie

chów

1165

–09

ślad

osad

nicz

y50

0632

,51

5735

788,

2480

2383

110

140,

50,

43S

1,2

faza

A3

frag

m. c

eram

iki

7Bu

dzie

chów

1365

–09

ślad

osad

nicz

y50

0455

,93

5736

788,

2178

1410

175

130,

00,

14N

E1,

0fa

za A

4 fr

agm

. cer

amik

i

8Bu

dzie

chów

1565

–09

osad

a50

0354

,78

5735

139,

0782

3055

9814

3,0

1,37

SE1,

9fa

za C

–D19

frag

m. c

eram

iki,

2 fr

agm

. pra

żnic

y9

Goz

dno

464

–09

ślad

osad

nicz

y49

8214

,32

5743

535,

4677

5927

210

135,

90,

06S

0,3

wś.

7 fr

agm

. cer

amik

i10

Gór

zyn

364

–09

ślad

osad

nicz

y49

8037

,1157

4294

5,72

7654

8138

213

3,9

0,30

E0,

7w

ś.1

frag

m. c

eram

iki

11G

órzy

n4

64–0

9śla

d os

adni

czy

4988

42,8

257

4278

0,39

7049

8617

913

4,9

0,05

SE0,

2fa

za C

–D1

frag

m. c

eram

iki

12G

órzy

n8

64–0

9śla

d os

adni

czy

4979

20,1

357

4278

5,56

7754

0451

713

3,1

0,04

NE

0,3

faza

A4

frag

m. c

eram

iki

13G

órzy

n15

64–0

9śla

d os

adni

czy

4977

33,0

057

4110

5,17

8042

0147

013

8,9

0,33

S0,

9fa

za E

–F2

frag

m. c

eram

iki

14G

rabk

ów1

64–0

9śla

d os

adni

czy

4965

21,9

957

4279

6,04

8362

5734

112

8,1

0,76

NW

1,6

wś.

7 fr

agm

. cer

amik

i15

Gra

bków

364

–09

ślad

osad

nicz

y49

5890

,49

5743

033,

8467

6866

121

129,

30,

78N

W1,

4w

ś.3

frag

m. c

eram

iki

16G

rabk

ów4

64–0

9śla

d os

adni

czy

4956

68,7

457

4306

3,57

6570

4436

130,

60,

35N

E0,

7fa

za A

2 fr

agm

. cer

amik

i17

Guz

ów14

65–1

0śla

d os

adni

czy

5065

93,2

957

3647

6,38

8560

9273

912

4,9

1,66

N2,

0fa

za B

–C5

frag

m. c

eram

iki

18G

uzów

1965

–10

ślad

osad

nicz

y50

6490

,18

5735

321,

5691

6418

210

150,

36,

96SE

4,1

faza

E2

frag

m. c

eram

iki

19G

uzów

365

–10

ślad

osad

nicz

y50

6852

,98

5735

791,

1610

965

5771

013

1,8

0,27

N0,

9fa

za E

1 fr

agm

. cer

amik

i20

Lubs

ko

1765

–09

ślad

osad

nicz

y49

7086

,92

5738

038,

0677

3652

206

153,

46,

30S

4,0

wś.

1 fr

agm

. cer

amik

i21

Lubs

ko

264

–09

ślad

osad

nicz

y49

9835

,65

5738

956,

6576

1199

446

128,

80,

55N

1,1

wś.

1 fr

agm

. cer

amik

i22

Lubs

ko

464

–09

ślad

osad

nicz

y49

9183

,82

5738

864,

9375

1706

554

127,

50,

94N

1,4

wś.

5 fr

agm

. cer

amik

i23

Luto

l3

64–0

9śla

d os

adni

czy

5008

07,2

657

3920

5,71

8010

3238

513

4,7

0,01

W0,

1w

ś.–

24Lu

tol

564

–09

ślad

osad

nicz

y50

0817

,45

5738

766,

0378

595

354

138,

70,

44SW

1,4

faza

D–E

1 fr

agm

. cer

amik

i25

Luto

l8

64–0

9śla

d os

adni

czy

5012

80,5

557

3974

8,84

8016

7067

113

1,3

0,24

NE

1,2

wś.

1 fr

agm

. cer

amik

i26

Luto

l12

64–0

9śla

d os

adni

czy

5011

73,5

257

4004

3,44

8019

1981

913

4,7

0,06

W0,

2fa

za E

–F1

frag

m. c

eram

iki


Luto

l14

64–0

9śla

d os

adni

czy

5003

37,1

857

3949

4,34

7613

7922

813

1,8

0,13

N0,

6w

ś.uł

amek

pra

żnic

y28

Luto

l16

64–0

9śla

d os

adni

czy

5003

21,2

757

3876

6,71

7872

425

513

2,8

0,10

NE

0,5

faza

A–B

3 fr

agm

. cer

amik

i29

Luto

l9

64–0

9śla

d os

adni

czy

5012

22,5

857

4066

3,51

8225

3610

5113

4,7

0,17

W0,

5w

ś.1

frag

m. c

eram

iki

30M

okra

1364

–10

osad

a50

4458

,86

5741

213,

6983

4804

520

132,

50,

32N

W0,

6fa

za E

–F13

frag

m. c

eram

iki

31M

okra

3

64–1

0śla

d os

adni

czy

5043

31,9

757

4107

5,34

8046

1565

913

7,40,

48SW

0,8

faza

C–E

7 fr

agm

. cer

amik

i

32N

owin

iec

165

–09

grod

zisk

o50

0741

,37

5738

169,

9572

089

134,

20,

02W

0,2

IX/X

– X

/X

I w.

jam

y, ce

ram

ika,

pr

ażni

ce33

Now

inie

c2

65–0

9os

ada

5002

22,5

057

3860

3,07

7967

528

513

6,5

0,18

SE0,

6fa

za C

37 fr

agm

. cer

amik

i34

Osie

k12

64–0

9śla

d os

adni

czy

4964

09,0

057

4150

9,78

8354

6965

313

8,4

0,28

S0,

8fa

za E

1 fr

agm

. cer

amik

i35

Rasz

yn1

64–0

9śla

d os

adni

czy

4964

61,1

257

4051

3,50

8248

7824

313

0,2

0,31

N0,

9fa

za A

4 fr

agm

. cer

amik

i36

Rasz

yn2

64–0

9śla

d os

adni

czy

4961

82,7

357

4009

7,57

9249

5270

213

4,8

0,61

E1,

4w

ś.–

37Ra

szyn

464

–09

osad

a49

6151

,63

5740

296,

1789

5056

524

126,

23,

01N

E1,

9fa

za A

11 fr

agm

. cer

amik

i38

Rasz

yn5

64–0

9śla

d os

adni

czy

4958

89,1

957

4023

9,82

9452

7366

713

2,4

2,83

E1,

8w

ś.7

frag

m. c

eram

iki

39Ra

szyn

664

–09

ślad

osad

nicz

y49

5763

,94

5740

484,

5086

5490

460

113,

44,

22N

4,3

faza

A9

frag

m. c

eram

iki

40Ra

szyn

764

–09

osad

a49

6354

,97

5740

325,

9886

4888

451

127,7

1,01

N1,

4fa

za A

–B11

frag

m. c

eram

iki

41Ra

szyn

864

–09

ślad

osad

nicz

y49

6289

,58

5740

583,

2781

5061

211

129,

40,

42N

1,0

wś.

6 fr

agm

. cer

amik

i42

Rasz

yn13

64–0

9śla

d os

adni

czy

4961

27,7

457

4047

6,54

8451

5235

712

9,5

0,76

N1,

1fa

za D

–E5

frag

m. c

eram

iki

43Ra

szyn

1464

–09

ślad

osad

nicz

y49

5965

,55

5740

439,

6886

5292

460

118,

22,

09N

E3,

6fa

za A

–B5

frag

m. c

eram

iki

44St

ara

Wod

a17

64–1

0śla

d os

adni

czy

5033

98,5

457

3947

9,74

8129

6542

713

2,1

0,81

W1,

5w

ś.1

frag

m. c

eram

iki

45St

ara

Wod

a18

64–1

0śla

d os

adni

czy

5035

92,8

757

3961

6,30

8331

9333

313

3,7

0,06

NW

0,3

faza

A3

frag

m. c

eram

iki

46St

ara

Wod

a24

64–1

0śla

d os

adni

czy

5033

02,4

757

3882

8,80

8526

4472

813

3,5

0,00

W1,

3fa

za E

1 fr

agm

. cer

amik

i47

Tuch

ola M

ała

1664

–10

ślad

osad

nicz

y50

5841

,94

5739

124,

5290

5188

9212

7,10,

93N

E3,

4w

ś.1

frag

m. c

eram

iki

48Tu

chol

a Ża

rska

165

–10

osad

a50

3893

,98

5736

713,

6983

3472

132

135,

70,

10E

0,6

faza

B–C

16 fr

agm

. cer

amik

i

49Tu

chol

a Ża

rska

1065

–10

ślad

osad

nicz

y50

4252

,45

5737

883,

2689

3522

520

134,

90,

08W

0,3

faza

A3

frag

m. c

eram

iki

50Tu

chol

a Ża

rska

1165

–10

ślad

osad

nicz

y50

4588

,77

5737

417,0

688

3922

825

139,

70,

41SE

1,3

faza

E1

frag

m. c

eram

iki

51Tu

chol

a Ża

rska

265

–10

ślad

osad

nicz

y50

4222

,84

5736

885,

2679

3711

187

143,

71,

96SE

2,1

faza

D–E

32 fr

agm

. cer

amik

i, gr

udki

pol

epy

52Tu

chol

a Ża

rska

765

–10

ślad

osad

nicz

y50

4324

,35

5737

185,

0688

3714

503

135,

60,

01SW

0,2

faza

E3

frag

m. c

eram

iki

53Tu

chol

a Ża

rska

865

–10

ślad

osad

nicz

y50

4023

,68

5737

706,

2088

3314

331

135,

30,

01SW

0,1

faza

C6

frag

m. c

eram

iki,

wyt

opek

54W

icin

a27

65–1

0śla

d os

adni

czy

5049

02,0

057

3416

6,86

8757

7820

814

0,7

0,79

S1,

2fa

za A

–B1

frag

m. c

eram

iki

26 ♦ Anna Łuczak, Bartłomiej Gruszka1

23

45

67

89

1011

1213

1415

16

55W

icin

a29

65–1

0śla

d os

adni

czy

5037

11,8

157

3400

2,15

9851

2071

214

2,0

1,18

SE1,

6w

ś.fr

agm

. prz

ęslik

a

56W

icin

a32

65–1

0os

ada

5034

40,3

257

3525

9,52

7739

7042

413

4,1

0,02

N0,

1fa

za A

–B;

faza

D–E

2 fr

agm

. cer

amik

i (fa

za A

–B);

17 fr

agm

. cer

amik

i (fa

za D

–E)

57Za

błoc

ie6/

265

–10

ślad

osad

nicz

y50

8282

,24

5737

100,

1610

476

1643

712

5,9

1,93

NW

2,4

faza

A4

frag

m. c

eram

iki

* L. p

. odp

owia

da n

umer

acji

na ry

c. 1.

Zm

ienn

eIn

terp

reta

cja

Met

oda k

alku

lacj

iLi

tera

tura

wys

okoś

ć n.p

.m.

(NM

T)lo

kaliz

acja

obi

ektó

w w

zglę

dem

topo

grafi

i te

renu

AN

UD

EMH

utch

inso

n 19

88; 1

989;

Urb

ańsk

i 201

0; Ja

siew

icz,

H

ildeb

rand

t-Rad

ke 2

009a

; 200

9bna

chyl

enie

zbo

czy

wpł

yw n

a lo

kaliz

ację

obi

ektó

wm

etod

a H

orn’

aU

rbań

ski 2

010

kier

unki

nac

hyle

nia

zboc

zyek

spoz

ycja

zbo

cza,

iloś

ć otr

zym

ywan

ego

prom

ieni

owan

ia sł

onec

zneg

om

etod

a H

orn’

aU

rbań

ski 2

010

wsp

ółcz

ynni

k zd

olno

ści

tran

spor

tow

ania

os

adu

(LS)

stab

ilnoś

ć gru

ntu,

ero

zja

gleb

y, w

pływ

na

budo

wni

ctw

o i r

olni

ctw

oje

dnos

tki M

g/ha

Urb

ańsk

i 201

0; Ja

siew

icz,

Hild

ebra

ndt-R

adke

20

09a;

200

9b

inde

ks w

ilgot

nośc

i (T

WI)

stab

ilnoś

ć gru

ntu

pod

roln

ictw

o i

budo

wni

ctw

o, w

eget

acja

rośl

inTO

PMO

DEL

TWI =

ln (A

s / ta

nβ)

Urb

ańsk

i 201

0; Ja

siew

icz,

Hild

ebra

ndt-R

adke

20

09

prom

ieni

owan

ie

słon

eczn

e (S

RA

D)

ener

gia

słon

eczn

a ni

ezbę

dna

dla

upra

w,

ciep

ło, n

atur

alne

świa

tło

prom

ieni

owan

ie b

ezpo

śred

nie

oraz

ro

zpro

szon

e ob

liczo

ne n

a na

jkró

tszy

dzi

eń

w ro

ku (2

2 X

II);

jedn

ostk

i Wh/

m²

Urb

ańsk

i 201

0; Ja

siew

icz,

Hild

ebra

ndt-R

adke

20

09a;

200

9b

odle

głoś

ć od

ciek

ów

wod

nych

źród

ło w

ody

niez

będn

e do

funk

cjon

owan

ia

osad

y or

az g

ospo

dark

i rol

no-h

odow

lane

j, sz

laki

kom

unik

acji

wod

nej,

rybo

łów

stw

ood

legł

ość e

uklid

esow

aU

rbań

ski 2

010;

Ja

siew

icz 2

009a

; 200

9b

odle

głoś

ć od

grod

zisk

a

odle

głoś

ć od

cent

rum

loka

lnej

wła

dzy

adm

inis

trac

yjno

-mili

tarn

ej, w

zaje

mne

st

osun

ki e

kono

mic

zne?

odle

głoś

ć euk

lides

owa

Jasie

wic

z 200

9

tab.

2.

Ana

lizow

ane

zmie

nne

w g

eogr

aficz

nym

sys

tem

ie in

form

acyj

nym

(GIS

)

LS

=(

) ×

(

)

A

s

0,4

22,1

3si

nß

0,0

896

1,5


literatura

Conolly J., Lake M. 2006 Geographical Information Systems in Archaeology,

Cambridge Manuals in Archaeology.Hutchinson M.F.1988 Calculation of hydrologically sound digital eleva-

tion models, Paper presented at Third International Symposium on Spatial Data Handling at Sydney, Australia.

1989 A new procedure for gridding elevation and stream line data with automatic removal of spurious pits, Journal of Hydrology, t. 106, s. 211-232.

Jasiewicz J. 2009 Zastosowanie analiz geoinformacyjnych w bada-

niu dawnych procesów osadniczych, [w:] GIS – plat-forma integracyjna geografii, red. Z. Zwolinski, s. 175-195.

Jasiewicz J., Hildebrandt-Radke I. 2009a Zastosowanie oprogramowania open source GIS do

oszacowania wpływu parametrów morfometrycznych terenu na rozwój osadnictwa pradziejowego, na przy-kładzie Równiny Kościańskiej, Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, Seria Geografia V, nr 88, s. 151-164.

2009b Using multivariate statistics and fuzzy logic system to analyse settlement preferences in lowland areas of

the temperate zone: an example from the Polish Low-lands, Journal of Archaeological Science, t. 36, s. 2096-2107.

Kvamme K.L.2006 There and Back Again: Revisiting Archaeological

Location Modeling, GIS and Archaeological Site Location Modeling, Boca-Raton-London-New York.

Langmuir E.1984 Mountaincraft and leadership, The Scottish Sports

Council/MLTB. Cordee, Leicester.Lodowski J. 1976 Osadnictwo a zalesienie Dolnego Śląska we wcze-

snym średniowieczu. Próba rekonstrukcji, [w:] Ziemia i ludzie dawnej Polski, red. A. Galos, J. Janczak, Wrocław, s. 63-82.

R Development Core Team 2008 R: A language and environment for statistical com-

puting. R Foundation for Statistical Computing, Vienna, Austria, URL: http://cran.r-project.org/

Urbański J.2010 Gis w badaniach przyrodniczych, Gdańsk.Wheatley D., Gillings M.2002 Spatial Technology and Archaeology. The archaeologi-

cal applications of GIS, London-York.

Documents

Łuczak A.,Gruszka B., 2012, Najbliższe Zaplecze osadnicze wczesnośredniowiecznego grodu w Nowińcu, stan. 2, gm. Lubsko, woj. Lubuskie, red. B. Gruszka, Zielona Góra