Perspektywy powstania nowych uzdrowisk w Polsce

– 109 –

Rola uzdrowisk i przedsiębiorstw uzdrowiskowych w turystyce..., Proksenia, Kraków 2014

Krzysztof Herman, Mateusz Naramski, Adam R. Szromek

Politechnika Śląska

PERSPEKTYWY POWSTANIA

NOWYCH UZDROWISK W POLSCE

Streszczenie: Niniejsza praca została poświęcona kierunkom rozwoju turystyki uzdrowiskowej w Polsce. Rozważania nad tym zagadnieniem doprowadziły do przeprowadzenia badania, którego celem było roz-poznanie postępu prac przygotowawczych do pełnienia funkcji uzdrowiskowych w gminach i miejsco-wościach ubiegających się o status uzdrowiska. W trakcie przeprowadzonego wywiadu zidentyfikowano trudności z jakimi spotykają się władze gminne podczas realizacji swojego zamierzenia, a także jakimi przesłankami kierują się one podczas podejmowania decyzji o rozpoczęciu swojej drogi do nowej funkcji. Kolejnym efektem przeprowadzonych prac była identyfikacja o jakie rodzaje uzdrowisk zostanie posze-rzona oferta lecznictwa w Polsce.

Słowa kluczowe: uzdrowiska, rozwój, przygotowanie, kierunki lecznictwa

PROSPECTS FOR THE CREATION OF NEW SPAS IN POLAND

Abstract: This paper is devoted to the development of spa tourism in Poland. Considerations on this issue led to a study whose objective was to assess the progress of the preparatory work for the function of spa resorts in municipalities and towns, claiming to obtain spa status. The conducted research identified the difficulties that have to be faced by local authorities in the implementation of their plans, and what ration-ale guided them during the decision to start their way to a new function. Another result of the conduced research was the identification of what types of spa will the treatment offer in Poland be extended.

Keywords: spas, development, preparation, types and detections of treatment

1. Wprowadzenie

Rosnące zainteresowanie turystyką przejawia się nie tylko wzrostem konsumpcji ofert

turystycznych, ale także wzrostem wielkości podaży turystycznej. Ma to również związek

z rolą jaką odgrywa turystyka w gospodarce (stanowi ona 6% ogólnego zatrudnienia).1

Wzrost ten obserwowany jest w wielu sektorach, również w sektorze obejmującym tury-

stykę uzdrowiskową, rozumianą jako wyjazdy (świadome i dobrowolne) do miejscowości

uzdrowiskowych, gdzie celem podróży jest utrzymanie lub poprawa stanu zdrowia (za

pomocą leczenia uzdrowiskowego, profilaktyki lub rehabilitacji)2. Jak słusznie zauważył

1 A. Marciniuk-Kluska, Potrzeba rozwoju turystyki na szczeblu gminy i powiatu, [w:] Regionalne aspekty rozwoju turystyki, M. Janik (red.), Agencja wydawniczo-Edytorska EkoPress, Białystok 2006, s. 117.

2 A. Hadzik, S. Nowak, Usługi aktywiści rekreacyjno sportowej w turystyce zdrowotnej uzdrowisk, [w:] Turystyka i sport dla wszystkich w promocji zdrowego stylu życia, W. W. Gaworecki, Z. Mroczyński (red.), WSTiH, Gdańsk 2008, s. 87.

– 110 –

W. W. Gaworecki, turystyka ta nie jest jedynie skierowana do osób chorych, lecz do każ-

dego kto pragnie poprawić stan zdrowia, rozumiany jako dobre samopoczucie, odporność,

chęć do pracy itp.3.

Turystyka uzdrowiskowa jest silnie związana relacjami pomiędzy poszczególnymi ga-

łęziami turystyki. Jak zauważyła E. Grzegorzewska-Mischka, funkcja zdrowotna turystyki

jest powiązana z funkcją wypoczynkową, ponieważ motywy osób uprawiających turystykę

przeplatają się. Niemożliwym jest uznanie, że osoba podróżująca w celach zdrowotnych

nie poszukuje zarazem wypoczynku4.

Podstawowym podmiotem turystyki uzdrowiskowej jest szczególny rodzaj obszaru re-

cepcji turystycznej, a mianowicie uzdrowisko. Według Polskiego Komitetu Miar i Jakości

jest ono obszarem (miejscowością) mającym złoża uzdrowiskowych tworzyw leczniczych,

dostęp do wody morskiej w odległości nie mniejszej niż 3km lub klimat o właściwościach

leczniczych oraz zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego, jak również sprzyjające

warunki środowiskowe, w których prowadzone jest metodyczne leczenie określonych cho-

rób oraz może być dodatkowo prowadzona działalność wypoczynkowo-turystyczna5.

Na terenie Polski znajduje się obecnie 45 uzdrowisk6. Ta liczba może jednak wzros-

nąć, co będzie wynikiem skutecznej działalności gmin aspirujących do bycia uzdrowiskiem.

Rozwój turystyki (a szczególnie turystyki uzdrowiskowej) może być jednym ze skutecznych

sposobów realizacji zadań samorządów lokalnych w zakresie własnego rozwoju7.

Działania prowadzące do uzyskania statusu uzdrowiska mogą być realizowane wy-

łącznie przez jednostki administracji lokalnej, a ich pozytywne nastawienie jest istotnym

elementem rozwoju turystycznego8. Należy jednak mieć na uwadze to, że uzyskanie takiego

statusu nie jest jedynie wyrazem pragnień włodarzy. Zasadnicze znaczenie mają tu uwarun-

kowania naturalne, które przejawiają się występowaniem zasobów o właściwościach lecz-

niczych. Dzięki temu możliwe jest spełnienie jednej z podstawowych funkcji uzdrowiska,

czyli leczenia schorzeń i prowadzenia działań profilaktycznych.

Chęć uzyskania statusu uzdrowiska oraz występowanie naturalnych właściwości

leczniczych obszaru jest podstawowym wymogiem wewnętrznym gminy, aby mogła ona

rozpocząć starania o nadanie statusu uzdrowiska (dla całości obszaru lub jego fragmentu).

W niniejszej pracy przedmiotem badań stały się miejscowości, które spełniają wymienione

3 W. W. Gaworecki, Turystyka, PWE, Warszawa 2010, s. 375.4 E. Grzegorzewska-Mischka, Relacje między zdrowotną a ekonomiczną funkcją turystyki, [w:] Polityka samorządu

terytorialnego w dziedzinie turystyki, Zbiór materiałów pokonferencyjnych pod red. M. Boruszczaka, WSTiH, Gdańsk 2000, s. 232.

5 Ustawa z 27 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. z 2005 r., nr 167, poz. 1399).

6 www2.mz.gov.pl (data wejścia na stronę: 9.02.1014 r.).7 A. Gordon, Turystyka w gminie i powiecie, Wyd. POT, Warszawa 2003, s. 45.8 A. Marciniuk-Kluska, Potrzeba rozwoju…, op.cit., s. 114.

Krzysztof Herman, Mateusz Naramski, Adam R. Szromek – Perspektywy powstania nowych uzdrowisk...

– 111 –

Rola uzdrowisk i przedsiębiorstw uzdrowiskowych w turystyce i w lecznictwie uzdrowiskowym

kryteria, choć nie są uzdrowiskami. Celem pracy jest poznanie postępu prowadzonych

prac przygotowawczych do pełnienia funkcji uzdrowiskowej przez wybrane miejsco-

wości predestynujące do pełnienia roli uzdrowiska.

Podstawowym obszarem gospodarczym funkcjonowania uzdrowisk jest rynek tury-

styczno-uzdrowiskowy, rozumiany jako ogół stosunków pomiędzy jednostkami reprezen-

tującymi popyt (kuracjusze i turyści uzdrowiskowi), a jednostkami reprezentującymi podaż

(zakłady lecznictwa uzdrowiskowego, hotele, pensjonaty itp.), po określonej cenie i przy

uwzględnieniu polityki państwowej w tym aspekcie9. Wpływ państwa ma tu zasadnicze zna-

czenie, gdyż reguluje ono funkcjonowanie uzdrowisk poprzez krajowe ustawodawstwo.

Powstanie obszaru objętego statusem uzdrowiska zapewnia szereg korzyści. Wynika

to zarówno z rozwoju turystycznego obszaru, jak i ze specyficznych cech usług uzdrowi-

skowych. Jak zaznaczają P. Niedzielski i I. Jaźwiński10 oraz D. Milewski11 konsekwencjami

rozwoju turystyki są pozytywne skutki ekonomiczne, wśród których można wyróżnić:

• aktywizację zawodową społeczeństwa,

• wzrost produkcji na potrzeby turystów (dobra i usługi podstawowe i uzupełnia-

jące),

• wzrost wpływów budżetowych z tytułu świadczenia usług przez organizatorów

turystyki (w formie podatków),

• wzrost wpływów z szeroko rozumianych wydatków turystów,

• wzrost dochodów rezydentów,

• rozwój inwestycji i wzrost zatrudnienia w związku z rozbudową i funkcjonowa-

niem infrastruktury turystycznej,

• transfer środków pieniężnych z regionów bądź państw stałego zamieszkania tu-

rystów,

• wzrost zatrudnienia przy obsłudze podróżnych,

• inwestycje z zakresu infrastruktury transportowej (w tym wzrost zatrudnienia przy

jej budowie, uzyskiwanie wpływów z tytułu świadczenia usług transportowych

oraz pobudzanie gospodarcze wynikające z wykorzystania infrastruktury trans-

portowej przez inne sektory gospodarki).

Poza samym rozwojem miejscowości wynikającym z rozwoju turystyki, dodatkowymi

korzyściami dla przyszłych uzdrowisk są specyficzne cechy usług świadczonych w takich

miejscowościach. A. Lewandowska (A. Sawińska) wskazuje, że wyróżnikiem usług uzdro-

wiskowych na tle innych usług turystycznych jest niski wskaźnik sezonowości, długi średni

9 A. Lewandowska (A. Sawińska), Turystyka uzdrowiskowa, Wyd. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2007, s. 14–15.10 P. Niedzielski, I. Jaźwiński, Innowacyjność jako czynnik rozwoju turystyki na obszarach słabiej rozwiniętych, Zeszyty

Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 439, Ekonomiczne Problemy Turystyki, nr 6, Szczecin 2006, s. 214.11 D. Milewski, Wpływ turystyki na rozwój gospodarczy województwa zachodniopomorskiego, Ekonomiczne Problemy

Turystyki, nr 3, 2003, s. 105.

– 112 –

okres pobytu (powyżej 14 dni), wyższe średnie dochody wynikające z różnorodności oferty

(wychodzącej poza propozycje uzdrowiskowe) oraz wysoki szacowany mnożnik zatrud-

nienia12. Nie bez znaczenia jest też fakt, że miejscowości uzdrowiskowe są promowane

przez media: gazety lokalne, ogólnokrajowe, portale internetowe, telewizję czy publikacje

naukowe.

Można także mówić o wpływie rozwoju turystyki (w tym uzdrowisk) na społeczność

lokalną. A. Diedrich oraz E. Garcia-Buades13 podkreślają, że rozwój turystki przynosi za-

równo pozytywne jak i negatywne skutki dla społeczności lokalnej. Zauważyli, że poza

wpływami ekonomicznymi, opisanymi powyżej, występuje pozytywny wpływ społeczny

(większa świadomość kulturalna), a także pozytywny wpływ na środowisko (poświęca się

więcej uwagi jego ochronie) oraz rozwój lokalny (zwłaszcza infrastruktury). Przejawem

rozwoju infrastruktury lokalnej jest stymulacja usług transportowych, przemysłu rozlew-

niczego i budownictwa mieszkalnego14. Drugą grupę stanowi pewien niekorzystny wpływ

na społeczeństwo tzw. dysfunkcje (np. wzrost przestępczości), a także negatywny wpływ

na środowisko (produkcja zanieczyszczeń). Należy także zauważyć, że obszary uzdrowi-

skowe są podatne na15:

• wysoką wrażliwość produktu turystyki uzdrowiskowej na zmiany w systemie

ubezpieczeń,

• znaczne uzależnienie rozwoju miejscowości od panujących warunków przyrodo-

leczniczych,

• uzależnienie rozwoju kurortów od posiadania specyficznej infrastruktury uzdro-

wiskowej.

Aby skorzystać z wymienionych korzyści niezbędnym jest, aby uzdrowisko stało się

atrakcyjne dla potencjalnego kuracjusza, dlatego władze lokalne i prywatni przedsiębiorcy

inwestują środki w rozwój i utrzymanie przemysłu turystycznego16. Szczególnie istotnym

jest, aby przyciągać kuracjuszy komercyjnych, gdyż wpływy z ich pobytu mogą być decy-

dujące dla opłacalności funkcjonowania uzdrowiska17.

Jak wskazuje D. Medina-Muńoz18, istnieje sześć determinant atrakcyjności obszaru

uzdrowiskowego. Listę tych czynników można przedstawić zgodnie z hierarchią ich waż-

ności i wpływu na atrakcyjność destynacji:

12 A. Lewandowska, Turystyka…, op.cit., s. 20–2113 A. Diedrich, E. Garcia-Buades, Local perceptions of tourism as indicators of destination decline, Tourism Management,

No. 30, 2009, s. 512–521.14 Z. Krasiński, Turystyka a uzdrowiska w symbiozie czy w konflikcie, [w:] Turystyka a uzdrowiska, A. Gotowt-Jeziorska,

J. Wyrzykowski (red.), Wyd. Polskie Stowarzyszenie Turystyki, Warszawa 2005, s. 50.15 A. Hadzik, Turystyka i rekreacja uzdrowiskowa, Wyd. AWF Katowice, Katowice 2011, s. 43.16 R. Davidson, Turystyka, Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa1995, s. 151.17 Z. Krasiński, Turystyka a uzdrowiska…, op.cit., s. 52.18 D. R. Medina-Muńoz, The Attractivness of Wellness Destinations: An Importance-Performance-Satisfaction Approach,

[w:] International Jurnal of Tourism Research 2013.


– 113 –


• warunki naturalne panujące w miejscu docelowym i relaksujące otoczenie wokół

miejsca zakwaterowania,

• zróżnicowanie oparte na personalizacji i profesjonalnym podejściu,

• konkurencyjność cenowa,

• komplementarność oferty biznesowej z zabiegami uzdrowiskowymi,

• oferta rekreacyjno-ruchowa.

Należy zwrócić uwagę, że atrakcyjność uzdrowiska dla kuracjuszy (w tym i jego roz-

wój) w dużej mierze zależy od gmin i podejmowanych przez ich władze decyzji, które kreują

jego wizerunek19. Jednak niewątpliwe już samo uzyskanie statusu uzdrowiska jest dla gmin

niebywałą szansą na rozwój, gdyż jednocześnie stają się miejscowościami turystycznymi

(o ile wcześniej nimi nie były)20. Zrozumiałym jest zatem, że gminy posiadające potencjał

przyrodoleczniczy, przejawiający się odpowiednimi zasobami naturalnymi, podejmują wy-

siłek by ubiegać o taki status.

Zasadność prowadzonych badań podkreślają kierunki rozwoju współczesnej turystyki.

Jak napisze W. Gaworecki turystyka zdrowotna jest ogólnoświatowym trendem. Podkreśla

także, że związane jest to z chęcią łączenia wypoczynku z różnymi zabiegami wpływa-

jącymi na poprawę zdrowia i urody21. Jak zauważa M. Koniusz i R. Węglarz22 wiąże się

to ze starzeniem się społeczeństwa, a także wzrostem świadomości zdrowotnej zarówno

wśród osób starszych jak i młodszych. Badania przeprowadzone przez A. Kapczyńskiego

i A. R. Szromka23 potwierdzają, że rozwój rynków lokalnych w uzdrowiskach jest rów-

noległy do trendu krajowego i ma charakter zwyżkowy. Zatem można mówić o rosnącym

zainteresowaniu turystyką uzdrowiskową, co w przypadku posiadania statusu uzdrowiska

przyciągnie kuracjuszy, a co za tym idzie pozwoli wykorzystać potencjał leczniczy i go-

spodarczy przyszłej gminy uzdrowiskowej.

Ponadto warto podkreślić fakt, że popyt w miejscowościach uzdrowiskowych w dużym

stopniu regulowany jest przez Narodowy Fundusz Zdrowia. Odbywa się to za sprawą ogra-

niczonego budżetu na leczenie uzdrowiskowe, a także stymulację przyjazdów uzdrowisko-

wych poprzez ich propagowanie wśród pacjentów, którzy bez wsparcia funduszu nigdy nie

trafiliby do miejscowości uzdrowiskowej. Korzyści te jednak można czerpać dopiero po

uzyskaniu statusu uzdrowiska i podpisaniu stosownych umów z podmiotami regulującymi

zakres świadczeń lekarskich. W niniejszej publikacji autorzy skupili się na pierwszym kro-

19 D. Dudkiewicz, Wizerunek regionu jako czynnik rozwoju turystyki, [w:] Uwarunkowania rozwoju turystyki w regionie, M. Boruszczak (red.), WSTiH, Gdańsk 2011, s. 312.

20 Turystyka zdrowotna, M. Boruszczak (red.), Wyd. WSTiH, Gdańsk 2010, s. 38.21 W. W. Gaworecki, Turystyka zdrowotna, M. Boruszczak (red.), Wyd. WSTiH, Gdańsk 2010, s. 9.22 M. Koniusz, R. Węglarz, Kierunki zmian w polskich uzdrowiskach, [w:] Turystyka uzdrowiskowa. Stan i perspektywy,

M. Boruszczak (red.), Wyd. WSTiH, Gdańsk 2009, s. 33.23 A. R. Szromek, A. Kapczyński, Hypotheses concerning the development of Polish spas in the years 1949–2006,

[w:] Tourism Management 29, Science Direct 2008, s. 1035–1037.

– 114 –

ku, a mianowicie uzyskiwaniu statusu uzdrowiska, który jest zadaniem wieloetapowym

wymagającym zaangażowania środków zarówno finansowych jak i zasobów ludzkich.

Działanie to jest uwarunkowane zapisem ustawowym z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie

uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdro-

wiskowych24.

2. Uwarunkowania formalno-prawne uzyskiwania statusu uzdrowiska

Szczególne znaczenie dla rozważanego problemu posiada rozdział 5 wspomnianej

ustawy, gdyż określa on warunki nadawania obszarowi statusu uzdrowiska albo statusu

obszaru ochrony uzdrowiskowej. Głosi on, iż obszar uzyskujący taki status musi spełniać

pięć warunków, zobowiązujących do posiadania:

• złóż naturalnych surowców leczniczych,

• klimatu o właściwościach leczniczych,

• zakładów lecznictwa uzdrowiskowego i urządzeń, gotowych by spełniać swoją

funkcję,

• spełnionych wymagań z zakresu przepisów o ochronie środowiska,

• odpowiedniej infrastruktury technicznej.

Ustawodawca zaznacza, że obszar ochrony uzdrowiskowej (w przeciwieństwie do ob-

szaru o statusie uzdrowiska) może nie spełniać trzeciego warunku. Zaś właściwości leczni-

cze klimatu i surowców naturalnych muszą zostać potwierdzone w wyniku badań nauko-

wych, których rezultat zatwierdza minister zdrowia. W kwestii granic obszaru uzdrowiska

ustawa reguluje, iż wyznaczają je: granice administracyjne gmin lub miast, granice strefy

„C” ochrony uzdrowiskowej oraz linia brzegowa w przypadku pokrywania się obszaru

z brzegiem morskim.

Ważną częścią rozdziału piątego omawianej ustawy są artykuły 38–38b, które wyzna-

czają kryteria pozwalające na podzielenie obszaru na trzy rodzaje stref ochrony uzdrowi-

skowej, oznaczanych literami „A”, „B” i „C”. Strefa „A” jest obszarem objętym najostrzej-

szymi wymaganiami dotyczącymi zalesienia (które powinno przekraczać 65%) i zabudowy

(ustawa wymienia szereg obiektów, które nie mogą się w tej strefie znajdować, wśród nich

wymienia się m.in. garaże wolnostojące, zakłady przemysłowe, stacje paliw itd.). W strefie

„A” powinny być również zlokalizowane zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego

oraz inne obiekty służące lecznictwu i obsłudze pacjenta lub turysty, o ile nie utrudniają

funkcjonowania tych pierwszych (np. pensjonaty, restauracje, kwiaciarnie).

24 Ustawa z 27 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. z 2005 r., nr 167, poz. 1399).


– 115 –


Strefa „B” przeznaczona jest dla obiektów nie mających negatywnego wpływu na

obiekty funkcjonujące w strefie „A”, takich jak: hotele, obiekty rekreacyjne i sportowe, bu-

downictwo mieszkaniowe. Strefa ta powinna być złożona przynajmniej w 50% z terenów

zielonych. Ostatnia ze stref, jest obszarem przyległym do strefy „B” i stanowi jej otoczenie,

mające na celu zachowanie walorów krajobrazowych, klimatycznych i ochronę złóż natural-

nych. Strefa „C” powinna w przynajmniej 45% składać się z terenów biologicznie czynnych.

Przytoczone uregulowania prawne były podstawą stworzenia wywiadu ankietowego,

skierowanego do kompetentnych przedstawicieli samorządów lokalnych miejscowości

podejmujących starania w kierunku pozyskania statusu uzdrowiska lub instalujących urzą-

dzenia uzdrowiskowe.

3. Analiza i przedstawienie wyników badań

Przedmiotem badań było 15 miejscowości (ryc. 1), które w wyniku wstępnego wywiadu

potwierdziły chęci uzyskania statusu uzdrowiska. Bazą do określenia wielkości badanych

obszarów były informacje uzyskane z trzech źródeł, a mianowicie:

• Ministerstwa Zdrowia RP,

• publikacji naukowych i prasowych,

• zapisów historycznych poszczególnych miejscowości.

Ryc. 1. Miejscowości i gminy biorące udział w badaniuFig. 1. Towns and municipalities participating in the research

Źródło: Opracowanie własne.

– 116 –

Wśród badanych miejscowości znalazły się takie, które od długiego czasu są miejsco-

wościami turystycznymi. Dotychczas opierały one swoją działalność w zakresie turystyki

na zabytkach, agroturystyce lub szlakach turystycznych przebiegających przez interesujące

rejony krajoznawcze. Do tego rodzaju miejscowości zaliczają się: Czarny Dunajec, From-

bork, Jaworze, Łagów Lubuski, Łeba, Mielnik, Miłomłyn, Rogoźno, Skierniewice, Soko-

łowsko, Strumień, Trzebnica i Zawoja. Jak można zauważyć, jest to najliczniejsza z grup.

Należy je postrzegać jako miejscowości turystyczne, które pragną poszerzyć swoją ofertę

o usługi związane z lecznictwem uzdrowiskowym, umacniając i wzbogacając tym samym

swoją funkcję turystyczną. Odmienną grupę stanowią miejscowości, które w swojej prze-

szłości były uzdrowiskami, lecz w wyniku zdarzeń historycznych i politycznych ten status

utraciły. Zaliczamy tutaj: Jastrzębie-Zdrój, Latoszyn, Trzebnicę, Sokołowsko, a także wy-

mienione w poprzedniej grupie Jaworze.

Badania przeprowadzone w jednostkach samorządowych miały charakter wywiadu an-

kietowego, zawierającego 14 pytań, które zostały skierowane do kompetentnych przedsta-

wicieli samorządów lokalnych. Pierwsze pytanie miało na celu uzyskanie informacji o roku,

w którym podjęto decyzję o rozpoczęciu starań o uzyskanie statusu uzdrowiska lub obszaru

ochrony uzdrowiskowej. Następnie zapytano o przewidywaną datę zakończenia tych działań.

W dalszej części wywiadu proszono o wymienienie wykrytych zasobów o właściwościach

leczniczych na terenach przyszłych uzdrowisk, uwzględniając także to, czy właściwości te

zostały potwierdzone badaniami oraz czy surowce są już eksploatowane. W dalszej części

zapytano o schorzenia, których leczenia chcą się podjąć przyszłe uzdrowiska. W kolejnym

etapie wywiadu poproszono o informacje, czy na danym terenie kiedykolwiek wcześniej

działało już uzdrowisko oraz o motywacje, które doprowadziły do rozpoczęcia starań, by

taki status uzyskać (lub w niektórych przypadkach odzyskać).

Ważnym podczas realizacji zamierzonego celu badawczego było ustalenie, która

z badanych miejscowości przeprowadziła badania właściwości leczniczych klimatu i czy

zostały one potwierdzone, a także czy sporządzono operat uzdrowiskowy. Uwaga autorów

została również skierowana na spełnianie wymogów odnośnie infrastruktury technicznej

przez przyszłe uzdrowiska, dlatego w serii krótkich pytań zbadano, czy gmina posiada ta-

kową infrastrukturę w zakresie: gospodarki wodnościekowej, energetycznej, transportu

zbiorowego oraz gospodarki odpadami. Przeprowadzony wywiad zawierał również pytania

dotyczące udziału powierzchni strefy „A”, „B” i „C”, o których mowa we wspomnianej

wcześniej ustawie, oraz czy gminy dokonywały zmiany zabudowy, by którąś z tych stref

powiększyć. Zwieńczeniem wywiadu było uzyskanie odpowiedzi na pytanie o źródła fi-

nansowania podczas realizacji celu jakim jest uzyskanie statusu uzdrowiska.

Opisane poniżej wyniki w formie procentowej przedstawiają odsetek gmin speł-

niających rozpatrywane kryterium. Natomiast wartości opisujące przeciętny, najkrótszy

i najdłuższy czas uzyskiwania statusu uzdrowiska, zostały wyznaczone z różnicy dat


– 117 –


rocznych, o które zapytano w pytaniach 1 i 2. Z tych wartości następnie obliczono średnią

arytmetyczną, maksimum, minimum oraz odchylenie standardowe. Podobnie postępowano

w przypadku prezentacji wyników opisujących obszary zajmowane przez strefy ochrony

uzdrowiskowej typu „A”.

Uzyskane informacje dotyczące kierunków lecznictwa pozwoliły na ustalenie scho-

rzeń, których leczeniem zajmą się przyszłe uzdrowiska, jeśli otrzymają zgodę. Na rycinie 2

przedstawiono strukturę nowych profili leczniczych.

Podczas analizy uzyskanych danych należy zwrócić uwagę na fakt, że przyszłe uzdro-

wiska zajmować się będą leczeniem więcej niż jednego schorzenia. Taki kierunek rozwoju

polskich uzdrowisk pozwala mieć nadzieję, że zwiększy się również w ten sposób potencjał

uzdrowiskowy kraju. Podstawą do prowadzenia tak rozpoznanych kierunków lecznictwa są

uwarunkowania klimatyczne oraz stwierdzenie występowania leczniczych zasobów natural-

nych na terenie przyszłych uzdrowisk. Ustalono, że podstawowym surowcem naturalnym

o właściwościach leczniczych, na którym zostanie oparta działalność przyszłych uzdrowisk

są wody lecznicze (w tym solankowe) – 86% badanych gmin posiada właśnie takie zasoby.

Natomiast występowanie borowin potwierdzono w 29% przypadków.

Ryc. 2. Ilość nowopowstających uzdrowisk, mogących podjąć leczenie wymienionych schorzeńFig. 2. The amount of emerging spas, with the capability to treat the listed health issues


Przedmiotem zainteresowania autorów było także ustalenie dwóch istotnych z punktu

widzenia tworzenia uzdrowisk aspektów, a mianowicie powodów, które doprowadziły do

podjęcia decyzji o rozpoczęciu starań o uzyskanie statusu uzdrowiska (ryc. 3), a także okre-

ślenia toku postępowania przy tworzeniu uzdrowisk.

– 118 –

W pierwszym badanym aspekcie stwierdzono, że głównym motywem były powody

ekonomiczne (57%), takie jak zwiększenie przychodów czerpanych z dotychczasowego ru-

chu turystycznego (status uzdrowiska buduje markę i zwiększa popularność celu turystycz-

nego), jak i korzystanie z nowych źródeł dochodów (np. dochody uzyskane ze świadczeń

finansowanych z Narodowego Funduszu Zdrowia).

Ponadto wymieniono czynniki społeczno-gospodarcze (21%), rozumiane jako korzy-

ści mieszkańców, ze względu na możliwość ograniczenia bezrobocia w regionie w skutek

działalności uzdrowiskowej, odczytywana jako szansa na rozwój małych i średnich przed-

siębiorstw, a także zapewnia mieszkańcom dostępu do unikalnej infrastruktury powstającej

w uzdrowiskach. Bardziej restrykcyjne normy środowiskowe obowiązujące na terenach

uzdrowiskowych mogą zapewnić lepsze warunki dla utrzymania wysokiej jakości i czy-

stości środowiska naturalnego.

Uwarunkowania historyczne (36%) to kolejna z wymienianych motywacji. Wynika

ona z przeszłości badanych gmin, w której znaczna ich część miała zostać uzdrowiskiem

lub obszarem ochrony uzdrowiskowej. Plany te jednak nie zostały zrealizowane. W zależ-

ności od rozpatrywanej miejscowości przyczynami najczęściej były: wybuch drugiej wojny

światowej, zmiany jakie zostały wprowadzone wraz z uchyloną już Ustawą o uzdrowiskach

i lecznictwie uzdrowiskowym z roku 196625 oraz zdarzenia polityczno-gospodarcze, jakie

nastąpiły w latach 1970–1990.

Chęć wykorzystania posiadanych zasobów naturalnych (29%) jest motywacją związaną

z poprzednim opisywanym powodem, wspomniane przygotowania do powołania uzdrowiska

w przeszłości często wynikały z odkrycia zasobów naturalnych o właściwościach leczni-

czych takich jak borowiny, wody termalne i solankowe. Świadomość ich istnienia wywołu-

je racjonalną reakcję, jaką jest chęć wykorzystania takich zasobów by zwiększyć dochody

gminy, a z uwagi na charakter posiadanych zasobów jest to możliwe jedynie w przypadku,

gdy gmina posiada status uzdrowiska.

Ostatnim z wymienianych motywów jest prestiż wynikający z posiadania statusu uzdro-

wiska (14%). Z relacji osób biorących udział w wywiadzie wynika, iż samo ujawnienie pla-

nu powołania uzdrowiska w mediach powoduje wzrost zainteresowania obszarem wśród

turystów, to z kolei ponownie napędza atencję jaka jest roztaczana nad taką gminą.

Tym samym stwierdzono różnorodność pobudek motywujących władze gmin do powo-

ływania uzdrowiska. Nie zmienia to jednak faktu, iż uzyskanie statusu uzdrowiska w każdym

przypadku, niezależnie od intencji, spowoduje rozwój miejscowości.

Drugim z badanych aspektów było określenie czy postępowanie przygotowujące do

pełnienia funkcji uzdrowiskowych, było poprzedzone stworzeniem własnego harmonogramu

25 Ustawa z 17 czerwca 1966 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym (Dz.U. 1966, nr 23, poz. 150).


– 119 –


działań, czy też opierano się jedynie na wytycznych zamieszczonych w ustawie. Ustalono,

że połowa badanych przygotowała własny harmonogram działań.

Istotnym etapem przygotowania obszaru do pełnienia roli uzdrowiska jest opracowanie

operatu uzdrowiskowego poprzedzonego badaniami klimatologicznymi. Wywiad wykazał,

że właściwości lecznicze klimatu potwierdzone zostały w przypadku 86% badanych gmin.

Natomiast pozostałe jednostki administracyjne znajdują się w fazie przygotowawczej do

badań. Z kolei operat uzdrowiskowy posiada obecnie 57% badanych gmin. Oznacza to, że

nieco ponad połowa badanych miejscowości znajduje się na zaawansowanym etapie pro-

cesu powoływania uzdrowiska.

Ryc. 3. Motywacje, które skłoniły badane miejscowości do podjęcia starań o uzyskanie statusu uzdrowiskaFig. 3. The motivations that prompted the examined towns to begin their efforts to become a spa


Wysoki postęp przygotowań wielu gmin pozwolił na rozpoznanie źródeł finansowania

procesu powstawiania uzdrowisk. Zauważono, że gminy podejmują się przystosowania infra-

struktury, prowadzenia badań klimatologicznych i zasobów naturalnych, oraz przygotowania

niezbędnej dokumentacji, finansując wymienione działania niemal w każdym przypadku ze

środków własnych. Do tworzenia zakładów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego zachęcani

są inwestorzy prywatni. Większość z badanych gmin wciąż znajduje się na etapie poszuki-

wań inwestora. Jedynie w jednej (14%) istnieją już takie obiekty (w gminie Sokołowsko).

Jak już wspomniano Ustawa z 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdro-

wiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz gminach uzdrowiskowych narzuca wy-

magania aby przyszłe gminy uzdrowiskowe posiadały niezbędną infrastrukturę w zakresie

gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej, odpadami oraz w zakresie transportu zbioro-

wego. Badanie wykazało, że w przypadku gospodarki odpadami i infrastruktury energetycz-

nej wszystkie gminy spełniają wymienione kryteria. Podobnie jest w przypadku transportu

– 120 –

zbiorowego, lecz zauważono też pewne zróżnicowanie odnośnie wykonawców tej usługi.

W połowie badanych gmin transport zbiorowy opiera się na komunikacji publicznej, w jednej

jedynie na przewoźnikach prywatnych, zaś w przypadku pozostałych gmin wykorzystywa-

ne są obydwie formy. Badane gminy najgorzej wypadły w kwestii gospodarki wodno-ście-

kowej, gdyż w 21% przypadków, nie jest ona kompletna i znajduje się w fazie budowy, co

może być przyczyną opóźnień w realizacji planu powstania uzdrowiska.

Kolejną kwestią regulowaną przez wspomnianą ustawę jest wyznaczenie stref ochrony

uzdrowiskowej. Przeprowadzony wywiad pozwolił na ustalenie przyszłej wielkości tych

stref. Ustalono, że strefa „A” obejmie średnio 162±83,43 ha, co stanowi zwykle 2,6±3,0%

obszaru całej gminy. Największa ze stref – „A” będzie zajmowała powierzchnię 311ha

(Rogoźno), a najmniejsza 77 ha (Skierniewice). Z reguły przyszłymi uzdrowiskami będą

niewielkie miejscowości i gminy wiejskie. Potwierdza to ustalona średnia powierzchnia

badanych gmin (114±67 km2).

4. Analiza postępu prac przygotowawczych w badanych miejscowościach

Przeważająca większość badanych gmin obecnie nie posiada infrastruktury uzdro-

wiskowej (zakłady i urządzenia lecznictwa uzdrowiskowego). Jeśli stan ten się nie zmie-

ni, mogą one liczyć jedynie na utworzenie stref ochrony uzdrowiskowej, gdyż uzyskanie

statusu uzdrowiska wymaga posiadania takiej infrastruktury. Do wyjątków zaliczają się

Strumień i Jaworze w woj. Śląskim oraz Sokołowsko. Na terenie Strumienia znajduje się

tężnia solankowa, natomiast w Jaworzu funkcjonuje Szpital Opieki Długoterminowej (re-

alizujący opiekę medyczną w zakresie rehabilitacji). Na terenie Sokołowska znajduje się

Niepubliczny Zakład Opiekuńczo-Leczniczy świadczący usługi dla osób chorych na de-

mencję i chorobę Alzheimera. Natomiast obiektem, który jest już w fazie przygotowania

jest Hotel SPA&Wellness w Łagowie Lubuskim.

Połowa badanych miejscowości prawdopodobnie uzyska status uzdrowiska lub obszaru

ochrony uzdrowiskowej w okresie dwóch najbliższych lat. W roku 2014 Zgierz, Miłomłyn

i Frombork mogą stać się obszarem ochrony uzdrowiskowej, natomiast miejscowości takie

jak Mielnik, Czarny Dunajec w 2015. Strumień według najkorzystniejszych założeń może

zostać uzdrowiskiem w roku 2015. Najwięcej prac przygotowawczych wciąż stoi przed

Zawoją, Trzebnicą, Łebą i Łagowem Lubuskim, ponieważ najoptymistyczniejszy wariant

zdarzeń zakłada, że nie zostaną uzdrowiskiem przed rokiem 2017. Taki stan rzeczy wyni-

ka z faktu, że w większości ze wspomnianych miejscowości, tereny wyznaczone na strefę

„A” nie są zagospodarowane.

Przeprowadzony wywiad ujawnił zróżnicowanie odnośnie dynamiki z jaką miejsco-

wości dostosowują się do wymagań ustawowych. Niektóre miejscowości, takie jak Czar-

ny Dunajec oraz Latoszyn uzyskają status uzdrowiska prawdopodobnie w przeciągu 2 lat


– 121 –


(zakładając planowaną przez władze tych miejscowości datę uzyskania statusu). Przeciwień-

stwem wydają się być Mielnik i Frombork, ponieważ horyzonty utworzenia uzdrowiska

sięgają kolejno 9 i 10 lat. Jest to okres wyraźnie dłuższy od średniego czasu potrzebnego

do powołania uzdrowiska, który z uzyskanych informacji wyliczono na 5,54±2,40 lat.

Zróżnicowanie okresów czasu jakie są potrzebne miejscowościom do stania się uzdro-

wiskiem wynikają z wielu uwarunkowań, często trudnych do przewidzenia i bardzo od-

miennych w każdym z rozpatrywanych przypadków. Można tu wymienić: zaangażowanie

władz samorządowych w realizację zamierzenia, sytuację finansową gminy, realizację

badań klimatologicznych (ich czas trwania, zwłaszcza oczekiwanie na wyniki, jest zależ-

ny od czynników zewnętrznych) oraz realizację badań surowców leczniczych (dostęp do

niektórych istniał już w trakcie prowadzenia badań, natomiast w pozostałych przypadkach

dopiero przygotowywano się np. do odwiertów, czas trwania analizy i oczekiwania na wy-

niki również jest odmienny w zależności od wykonawców i trudności dostępu do surowca).

Czas w dużej mierze zależny jest także od spełnienia wymagań formalno-prawnych.

Postęp prac przygotowawczych w badanych miejscowościach można rozpatrywać przez

pryzmat spełniania pewnych niezbędnych kryteriów, które przedstawiono w tabeli 1, wraz

z zaznaczeniem, która z miejscowości dane kryterium spełnia.

Tabela 1. Postęp realizacji wybranych wymagań przez badane miejscowości

Miejscowość

Opera

t uzd

row

isko

wy

Prz

epro

wadzo

no

badania

klim

atu

Uzy

skano w

ynik

badań k

lim

atu

Infr

ast

rukt

ura

w

odno-ś

cieko

wa

Infr

ast

rukt

ura

energ

ety

czna

Infr

ast

rukt

ura

w z

akr

esi

e

transp

ort

u z

bio

row

ego

Pro

wadzo

na j

est

gosp

odark

a o

dpadam

i

Wyz

nacz

ono s

trefy

och

rony

uzd

row

isko

wej

Ilość

spełn

ionyc

h

kryt

eri

ów

(z

8)

Post

ęp

Skierniewice tak tak tak tak tak tak tak tak 8 100%

Miłomłyn tak tak tak tak tak tak tak tak 8 100%

Latoszyn tak tak tak tak tak tak tak tak 8 100%

Zgierz tak tak tak nie tak tak tak tak 7 88%

Trzebnica nie tak tak tak tak tak tak tak 7 88%

Sokołowsko tak tak tak tak tak tak tak nie 7 88%

Mielnik nie tak tak tak tak tak tak tak 7 88%

Łeba nie tak tak tak tak tak tak tak 7 88%

Jaworze tak tak tak tak tak tak tak nie 7 88%

Frombork tak tak tak tak tak tak tak nie 7 88%

Czarny Dunajec tak tak tak tak tak tak tak nie 7 88%

Łagów Lubuski nie tak tak tak tak tak tak nie 6 75%

Zawoja nie nie nie nie tak tak tak tak 4 50%

Strumień nie nie nie nie tak tak tak nie 3 38%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie własnych badań.

– 122 –

Podczas interpretacji przedstawionych wyników należy pamiętać, iż dotyczą one je-

dynie spełniania pewnych wymogów formalno-prawnych, tak więc miejscowości, które

spełniły 100% przedstawionych kryteriów, nie należy postrzegać jako takich, które uzdro-

wiskiem już są.

Ryc. 4. Dom zdrojowy w byłym uzdrowisku Jastrzębie-Zdrój z przełomu XIX i XX wieku i w XXI wiekuFig. 3. Spa house in Jastrzębie-Zdrój form the late XIXth and early XXth century and XXIth century

Źródło: Widokówka rozpowszechniana w uzdrowisku Jastrzębie-Zdrój na początku XX wieku oraz fotografia autor-stwa I. Gąsior.


– 123 –


Wśród analizowanych gmin jest również byłe uzdrowisko Jastrzębie-Zdrój. Choć aspi-

racje włodarzy miasta są nieco odmienne od tych jakie dotyczą władz miast, które nigdy

uzdrowiskiem nie były, to również zasługuje ono na uwzględnienie w potencjale uzdrowi-

skowym Polski. Jastrzębie-Zdrój jest obecnie miastem przemysłowym, które utraciło pod-

stawowe zasoby lecznicze (wody zdrojowe i klimat sprzyjający leczeniu). Jednak starania

władz miasta pozwalają obecnie podziwiać interesującą architekturę z czasów świetności

uzdrowiska oraz odrestaurowaną pijalnię zdrojową, która obecnie stała się herbaciarnią.

Innym przykładem może być dom uzdrowiskowy, którego oryginalny wygląd jest utrzy-

mywany od ponad 100 lat, rycina 4 przedstawia porównanie dwóch fotografii tego samego

obiektu wykonanych w długim odstępie czasowym.

5. Podsumowanie

Celem przeprowadzonego badania było uzyskanie wiedzy na temat przygotowania

wybranych miejscowości do pełnienia funkcji uzdrowiskowej. Oprócz przedstawionych

wcześniej danych liczbowych, o odpowiednim przygotowaniu badanych gmin może rów-

nież świadczyć kompetencja, dobra znajomość tematu i gotowość do współpracy respon-

dentów, którzy reprezentowali badane gminy. Wynika to z ich świadomości, iż jednym

z kluczowych zadań jakie stoją przed przyszłą administracją uzdrowiska, jest wypracowa-

nie odpowiedniego wizerunku i marki. Ponadto, badani kładą duży nacisk na eksploatację

i promocję posiadanych zasobów naturalnych takich jak wody lecznicze, borowiny, klimat,

a także krajobraz.

Cel został zrealizowany poprzez przeprowadzenie wywiadów z przedstawicielami ba-

danych gmin. Wyrazili oni swoje spostrzeżenia odnośnie trudności z jakimi spotykają się

gminy na swojej drodze do statusu uzdrowiska. Pierwszą z nich była kwestia wyznaczania

strefy ochrony uzdrowiskowej „A”. Teren jednego z badanych obszarów gminnych został

w całości objęty tą strefą, upośledzając tym samym działalność gospodarczą niezwiązaną

z turystyką. W opinii respondentów proces wyznaczania strefy ochrony uzdrowiskowej „A”

jest jednym z najtrudniejszych zadań, z uwagi na chęć minimalizowania wpływu działalno-

ści uzdrowiska na dotychczasową działalność gospodarczą. Całość potwierdzają również

informacje, iż w żadnej z badanych gmin nie dokonywano zmian infrastruktury (usuwania

obiektów nie mogących się w danej strefie znajdować).

Zgodnie z opinią respondentów, kolejną trudnością z jaką muszą się zmierzyć przyszłe

uzdrowiska jest dotychczasowy wizerunek miejscowości, jaki został wytworzony w świa-

domości potencjalnych klientów. Badani uważają, iż należy zerwać z obrazem uzdrowiska

jako miejsca przeznaczonego jedynie dla osób starszych i schorowanych. Uważają, że roz-

wiązaniem powinien być pewien rodzaj specjalizacji na różne typy klienta i standaryzacja

oferty.

– 124 –

Chociaż większość z badanych miejscowości w swojej przeszłości nigdy nie była

uzdrowiskiem, znaczna ich część miała nimi zostać. W latach siedemdziesiątych na terenie

opisywanych gmin prowadzono badania surowców, głównie polegające na dokonywaniu

odwiertów w celu uzyskania dostępu do ropy naftowej26. Zazwyczaj dowiercano się do wód

o zróżnicowanej jakości – wśród odkrytych źródeł były również solanki. Stąd też częste

plany utworzenia uzdrowiska. Często przeszkodą w realizacji planów były wydarzenia po-

lityczne. Obecnie, w warunkach silnej konkurencyjności na runku turystycznym i dużego

bezrobocia na terenach wiejskich, surowce odkryte ponad cztery dekady temu stały się

nadzieją na polepszenie jakości życia mieszkańców i rozwoju rozpatrywanych regionów.

Pchnęły one omawiane miejscowości w nowym kierunku rozwoju i dostarczyły niezbędnej

determinacji, by w relatywnie krótkim okresie czasu zrealizować swoje plany.

Można zatem stwierdzić, że w niedalekiej przyszłości baza uzdrowiskowa w Polsce

zostanie poszerzona o grupę nowych gmin uzdrowiskowych rozmieszczonych na terenie

całego kraju. Nowe uzdrowiska będą specjalizowały się w leczeniu wielu zróżnicowanych

dolegliwości.

Literatura

Davidson R., Turystyka, Polska Agencja Promocji Turystyki, Warszawa 1995, s. 151.

Diedrich A., Garcia-Buades E., Local perceptions of tourism as indicators of destination decline, Tourism Management, No. 30, 2009, s. 512–521.

Dudkiewicz D., Wizerunek regionu jako czynnik rozwoju turystyki, [w:] Uwarunkowania rozwoju turystyki w regionie, M. Boruszczak (red.), Wyd. WSTiH, Gdańsk 2011, s. 312.

Gaworecki W. W., Turystyka zdrowotna, M. Boruszczak (red.), Wyd. WSTiH, Gdańsk 2010, s. 9

Gaworecki W. W., Turystyka, PWE, Warszawa 2010, s. 375.

Gordon A., Turystyka w gminie i powiecie, Wyd. POT, Warszawa 2003, s. 45.

Grzegorzewska-Mischka E., Relacje między zdrowotną a ekonomiczną funkcją turystyki, [w:] Polityka samorządu terytorialnego w dziedzinie turystyki, Zbiór materiałów pokonferencyjnych pod red. M. Boruszczaka, WSTiH, Gdańsk 2000, s. 232.

Hadzik A., Nowak S., Usługi aktywiści rekreacyjno-sportowej w turystyce zdrowotnej uzdrowisk, [w:] Turystyka i sport dla wszystkich w promocji zdrowego stylu życia, W. W. Gaworecki, Z. Mroczyński (red.), WSTiH, Gdańsk 2008, s. 87.

Hadzik A., Turystyka i rekreacja uzdrowiskowa, Wyd. AWF, Katowice 2011, s. 43.

Koniusz M., Węglarz R., Kierunki zmian w polskich uzdrowiskach, [w:] Turystyka uzdrowiskowa. Stan i perspektywy, M. Boruszczak (red.), wyd. WSTiH, Gdańsk 2009, s. 33.

Krasiński Z., Cykle życia uzdrowisk: od narodzin po…, Wyd. Patan-Press, Kołobrzeg, 2004, s. 1–142.

Krasiński Z., Turystyka a uzdrowiska w symbiozie czy w konflikcie, [w:] Turystyka a uzdrowiska, A. Go-towt-Jeziorska, J. Wyrzykowski (red. nauk.), Wyd. Polskie Stowarzyszenie Turystyki, War-szawa 2005, s. 50, 52.

Lewandowska A., Turystyka uzdrowiskowa, Wyd. Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2007, s. 14–15.

26 Z. Krasiński, Cykle życia uzdrowisk: od narodzin po..., Wyd. Patan-Press, Kołobrzeg, 2004, s. 1–142.


– 125 –


Marciniuk-Kluska A., Potrzeba rozwoju turystyki na szczeblu gminy i powiatu, [w:] Regionalne aspekty rozwoju turystyki, M. Janik (red.), Agencja wydawniczo-Edytorska EkoPress, Białystok 2006, s. 114,117.

Medina-Muńoz D. R., The Attractivness of Wellness Destinations: An Importance-Performance-Sati-sfaction Approach, [w:] International Jurnal of Tourism Research 2013.

Milewski D., Wpływ turystyki na rozwój gospodarczy województwa zachodniopomorskiego, Ekonomiczne Problemy Turystyki, nr 3, 2003, s. 105.

Niedzielski P., Jaźwiński I., Innowacyjność jako czynnik rozwoju turystyki na obszarach słabiej rozwi-niętych, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, nr 439, Ekonomiczne Problemy Tu-rystyki, nr 6, Szczecin 2006, s. 214.

Szromek A. R., Kapczyński A., Hypotheses concerning the development of Polish spas in the years 1949–2006, [w:] Tourism Management 29, Science Direct 2008, s.1035–1037.

Turystyka zdrowotna, M. Boruszczak (red. nauk.), Wyd. WSTiH, Gdańsk 2010, s. 38.

Ustawa z 17 czerwca 1966 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym (Dz.U. 1966, nr 23, poz.150).

Ustawa z 27 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowisko-wej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. z 2005 r., nr 167, poz. 1399)

www2.mz.gov.pl (data wejścia na stronę: 9.02.1014 r.).

– 126 –


Documents

Perspektywy powstania nowych uzdrowisk w Polsce