85
Ii \ ·r, ;.' . PROOEEDINGS OF THE 10TH & EUDGEr SESSION OF THE MIZQMM U::GISLrlTIVE f.sSEI1BLY HELD AT ;,SSEMBLY !W.L FROM 15,3,1976 TO 30.3.1976. . 9th Sitting on 26th March, 1976 at 10:30 A.M. Pu Vaivenga, Speaker in the Ch'lir, Chief Minister I:Unister and 2411embers are present. and s ill:( 6) ',',,., #'f. .. ' BUSI@SS .. , ." 1. Questions. 2. Presentation Committee on 8f Report by Pu R .Zoliana, Qvernemtn Assurances. Chairman ... I ].,. J' ; r-' ,j:-- ", . ,-. " : ,cf ,r" 3,. Voting on Demands, for Grants for 1976-77 (a) J:'u Ch.b. 'Qrawnga, Minister to move Demands for Grants in resyect of the Departments under his charge (b) Consideration .and voting of the Demands. (c) Pu Zalawma, to move Demands fo? Grants in respect of the Departm cnt under his ehar ge (d) Consideration andvot1ng of the Demands. SPE.i,K2:R : - .. ! rlihri,ng kawngte chu Lalpa mit hmihah a awm 8., a, kawng zawng z aeng a tih rualrem sak thin. Zawhna $'lffia zawhna ne i tu in han zawt aeLa, "',-' lIDUG.lT ION DWTHENT Number of L.J:'.TeachGrs during '975-76. * 54Pu F.Hrangvela: Will the Hon'hle Hinister ilc Education Department be Pleased to {a) .What is the strength of L.I.Teachers during 1975-767 , (b) (1) Aizawl District F'.· (11) Lunglei Dist:li ct. (i1i)Chhimtuipui District (c) How many of them have bean confirmed? . 2/ ' . .. . . . . . ...

·r, . 2/ ' - Mizoram Legislative Assembly

Embed Size (px)

Citation preview

~Ii

\

·r,;.'

. PROOEEDINGS OF THE 10TH & EUDGEr SESSION OF THE MIZQMMU::GISLrlTIVE f.sSEI1BLY HELD AT ;,SSEMBLY !W.L FROM 15,3,1976

TO 30.3.1976. .

9th Sitting on 26th March, 1976 at 10:30 A.M.

Pu Vaivenga, Speaker in the Ch'lir, Chief MinisterI:Unister and 2411embers are present.

and s ill:( 6)

',',,.,,~

#'f. .-.~.. ' BUSI@SS ..

, ."

1. Questions.

2. PresentationCommittee on

8f Report by Pu R .Zoliana,Qvernemtn Assurances.

Chairman

...I ].,. ,~.,.-

J '; r-',j:--

", . ,-. "

: ,cf

,r"

3,. Voting on Demands, for Grants for 1976-77

(a) J:'u Ch.b. 'Qrawnga, Minister to move Demands for Grantsin resyect of the Departments under his charge •

(b) Consideration .and voting of the Demands.

(c) Pu Zalawma, Dy.Minist~r to move Demands fo? Grantsin respect of the Departm cnt under his eharge

(d) Consideration andvot1ng of the Demands.

SPE.i,K2:R :-..!

rlihri,ng kawngte chu Lalpa mit hmihah aawm 8., a, kawng zawng zaeng a tih rualremsak thin.

Zawhna $'lffia zawhna ne i tu in han zawt a eLa ,

"',-'

lIDUG.lT ION DWTHENT

Number of L.J:'.TeachGrs during '975-76.

* 54Pu F.Hrangvela: Will the Hon'hle Hinister ilc EducationDepartment be Pleased to st~te.

{a) .What is the strength of L.I.Teachers during 1975-767,

(b) (1) Aizawl District F'.·(11) Lunglei Dist:li ct.(i1i)Chhimtuipui District

(c) How many of them have bean confirmed?

•. 2/ '........ ...

( -2-)

PU H,TH••NSJINGA:HINISTECl.

PU d.T B..:loNS..:~IJGl.;':

tlINISTER •.

Pu Sp8aker, L.P.Teacher 197?-76 a andinhmun (Strength) elm 1878 an ni.Tin, confirmtawh ehu 134 an ru ,

Pu Speakert. .l.l?qwl District ,LungleiDistrict, vhlri u.t.uf.puf. Distriet, tiaQ District-wise khan min hrilh theiem aw?

Pu Speal\er ,~, A1zaHl District .. 1301LungLo L Dist riet - 278ChhtnrtufpuLlistriet~ - 199

..PU C.. 1J.LIW.;l'A:' Pu Speaker, Zirt:irtu nf.rrinah to pawh

sawi Ian t.awh U.T. atan[~ tunhma Counc:'."huna ra:wihtc U.'T. atrmga an service

cnhf, ar- tUT tih kha sorkar hLan.ln engnge an acti on Lak t.aw­engnge ~nthlen ehiah ehu Ie?

RN SF~i~KER:. :1imilm8h }z'h811 a s'".:.\vi chiang t.awh a,Cabinet nh ng aLhtual; turin kanrual.man t?wh 2; tih kha a ni a, he1

hi chu run.tna chhan t nwh t Luk m tn ka rr-f a ,

PU F .:rL_"",NGVELi~: Pu Sr,eakc'r, lrt.nt nt.e- z ahawu.t.ak thusavikha ka note sual a nih c huanZirtirtu '1687 kan .nei niin ka hria a,

(Speaker e 1878 ani) ,<wle, kar, Lavm e, heng bak hi zirtirtuheta chhiar ~oh hi kan nei em?

PU II':{rH....J1SfI.NGJ'i.:HI mGT EH• Pu Speaker, he

a ni ang , Heichu ani.

bak hi elm a awm 10hi a ~'cda ka r-avn s,':tW'i

PU F .HR~U\RI\lELi"l.:

PU H.TH.it~;rSiJIJGA:

HIllISTER.

Pu Speaker, prG-primsry zirtirtute hian tel VB em? heng zingah hian.

Pu Speaker, hei L.P.T(0'lCher tih a ni a,khangte kha chu a dang 3. ni.

PU F.HRAIIG1iELil: Pu Speaker, Pr-e-m-a.mar-v Schad hi L.P.S.chool ah kan et.t.r-ch t.e deuh vekLn alang a, chuti anlh chuqn School khata

thawk hi zirtirtuah kan ehhinr ta 10 bik tihaQ a ni engmaw?

.•.. 3/-

-( 3 )-

SPEAKER: L.P~ teacher an niTeacher a ni ang.ani a.

lovang at Pre-PrimaryI zawhna hi L.P. teacher

zawt seLa,Awle, zawlma 55-na, zawhna neituin han

EDUCATION DEPJillTMEW

Number of pupil~ in L.P.Schools iq 1975-76.-,--,~, -

*55;PU' F.'JiRll!fGvELA." ,-.' ., . . '. , -

.

Will the Hon'ble Minister if.Education Dep~rtmcnt be pleasedto st,'t.e -. . ..

taW many pupils were there in L.P. Schools ,1udng 1975,76in

(i), Aizawl District(ii) Lunglei District

(iii)· Chhimtuipui District.

PU H.TllliNSAi'lGD.: Pu Speaker, 1975-76 chhunga L.P. SchoolMINISTER. a naupang awm Z8.t hi n s~wi theih 10 va,

a chhan chu Statistics hi ldar-ch 3H akum zeLah) an dinhmun nu;"bers o£ student as on 31st Marchof the year I Statistics tih dan c. ni a, t.un.ih hei Nar-eh 31pawh a la ni lava, a la sewi theih lova, nakin MaY,June velaha hriat theih dawn ani.

PU C.h~RUATa: Pu Speaker, Minister khrun a hre auala ni 10 mew? 1975-76 chu hei kan hmangzo dawn ruek tawh a, hemi kan hman zawh

dawn mek a mi hi 1975 March 31 8 thehluh tur kha a ni zaWk10 maw?

Pu Speaker, Supp'Lernent.ar-y qucstd ontHemi 1975-76 hi nt.kumc ken budget khaa n1 a, chuvangin 1976-77 at.an kha. .

maw, Pu Speaker? .

Pu Speaker, hei 1975-76 kum a mi tiha n1 a naupang hi. Helair. naupang zatkha a kum Cu.Lertdar- yearkn..r1 La zawh

l.oh avangin Stat1sMc. ah hianin Harch 31 a mi ltha a n1.Lat. a ni , Chuvangin Calendar year nan hian a inmil 10ceuh hret reng a, chuvangin tunah report form em thawn chhuahe., a 10 lut mek vel bawk a, chu chu a ni a kan saw1 a h:L.

PU H.T fuUISANGl"HINISTER. .

i smri a ni rna1 10

PU ,} .CRAWHGKUNGIl:j

..••4/_

PU H.1,j,iNSANGJ.:MINISTER.

PU C. Lll.LRU,ITJi:1

PU H.T!j.\NB,u"lGA:MINISTER:.

-(4)-

Pu Speaker, Member te tih dan khangaihsual pnlh a awl reng a, mahsehettanghi a ~i. Calendar year kh~

January te December te, a n1 a, rnnhse Senool' hemi StaticsYawn dan eravh chu nilmm 1975-76 :;tnuil1 rep"rt kha March31, 1976 ah hian kan hre dawn ch:;tuh:;t Iii." ,J(ha1a.i dinhmun kh"an rb.\._l report dawn a, April veLah ,~': La khawm ang a, chuchu a ~ zawhna chu ,

Pu Speaker, ~uJTlementary que~tj0n:'1975-76 Schoo1'ka1 zawng zawng

enrolment zRwng z~wng kha a kim ~_.

tawh tlat maf a, December thla 'ah School an chaw1 tawh 8.

1976-77 kha tunah hian an hmang 1eh tawh zawk a Iii'. Mi!"khan a hresual zawl< a nih ka ring 8" Office lama han z'pawhin kumin enrolment hi 31 Nar-ch l:~n lit,,'; dawn tin anthin a, a hr e sual. zawk a ni 10 mati 'Ie?. ,

Pu 8peak~, l"lt:;mber zahawm tak tPu RU:;tta kh~n a hre sualzawk amaw? 'Nikum~ enrolment kho In ca~

10h a n:t. Nikum Statistics em 1976 Ilarch 31 khian kardawn chauh a rit , Chu em a }htiona.L Pattern a ni tlatchuvangin hetia Official a in zawh nnf.h r-au r au si chuakhata tang khan kan chhan kha a ngai ,si a, chuti ni 10 f .

chuan nf.kuma December School chawlh hma lawka enrolment L'l

n1 awm tak. a ni a, mahse hei hi chu official chuan a n1theiri.lo a ni.

PU F .r-IH.iliG1JElU': Pu Speaker, Supplementary Questior1975-76 SQhool nQupang zat kan lahre thei lava, kan Minister zaha~~

tak kh8.J.'1 a ti a, a kum ral tawh na na engtinge naupang zrtan hri"t theih loh, 1975-76 a ral r1er towh a, a ral 10Ia! khera chu zu lrriat an tum em ni?~

SPEAKER: J:.. kum a La ral lava, elm chu tun31st March hianin trouh tur a ni a

tih kha,Minist~r chh8nna a nl a,chu chu a ral 10 tih kha a ni zawk, a In ral lava, kanzawhna hian a zawti:Rx nia a Ian avang hfan , a ohhannaahkhan kan La chhang thei 10 kum a La ral 10h avangin an tia m ,

PU C.U.LRUATh: Pu Speaker, Supplementary Question'la hriat chian duh deuh hlek )n n .i, ".,

ho angd,n a Lang a, 1975-76 enrol",tchu tun Harch thla rala hriat tur a ni tj_in Z,1inister }h.r,-~

a sawi a, chut1 ni ta se , tun takah 31st Nareh 76 a enrcment ,jdla nge ni a, 1975- enrolment kha tun ~;arch ah r-cco.atan lak tur atihna em ni chu le?

... .5/-

PU H.TlI1..NS"NGJl:MINIST51.,;

enrolment kha a nisi a rd ,

-( ,)-

Pu Speaker, chulai chu a va tintu love, a tih theih reng a, khata kan lak tur coo 31st March'76

dawn tlat a rd , A kum ~awka ebu 197'~,76 ni

PU LJlLKUNGJ,: Pu Speaker, Entirnan: Fee r-emf.s s.Lonte an p e dawn a, nikum a mi khakuminah an pek dawn chuan n Ikumah"'

pawlrukah 10 an 10 awm a, kumfn pawl: 6 ah , an 10 awm tn si ".,Nikuma 10 awm eng khan kumfna a fee remission te hi an pct'l mai em ni? naupang 10 aWill tawh c:Xti.og si 10 hian?

PU C.CH;,WNGKUNG1>: Pu Speaker, hei I!hlucation· hi Sta'list zinga t .. a ni a, ehuvanginIUiuI1 tuna kal dan. hmang a hi tur.

tih danglam hial pawh a tha zawkin ka hr-La , nikum 1975"mt ' kha kumin Harch thla report daih mai a kha a kal dan .,hmang kha a dik 10 tlatin a hriat a ru , Nf.kum a mi kha·'December 31 ah emav r avn report zo s e La, nat:1o'ilEll.l po l i.rkherkha hman a ngaiin ka hre 10.

PU H.TH,'NS:JlG,': Pu Speaker, fee remission thu kha,HINISTER. hemi· thu nen hi ChUM ctuti vakin

a in ti Pewimawh lava, Scheol tinian pawimawh zat kha demand an sirum a, chuta sanction vek tm'tho a n1 a. Headmaster te khan rinhre vek a, hei L.P. Scho(ah.chuan Fee remission a awm 10 nehe nghe a, fee remissionhi chu H.E,School chungchang a ni a, Headm8ster ten an duhzat an rnvn sawi a, chuta t ang a pek an ni A.. f~m?.herawhchu

School naup2l1g zawng zawng kha Fee remi~sion pek an nih lohavangin a total number of students chu khata tang khan a hr~-:

theih ngawt lova, chuvangin 31st MR:r~'1 a Y2n dinhmUn kha a n.;dawn a nit

Tin, Hember zp.ho.WIntak Pu Chawngkungarawn sawi kha, hei hi hetia kan 10 tih hran ngawt theih a nileva, All India Statistics kha n' ni :a, hJlaia a hrana kRn 10tih ve ngawt chuan a dik 10 eng.

year kandang tamexam tam

SPEAKER:

Tin, School Session hi Calendarzawm a, kum t.awp rhma.ln ken exam thin a, mahse hmmtakah hian coo chu a ni lova, t unah hian finaltak an awm ani.

Tunah Questinn 56-na •

• .• . . •6/-

-(6)-

No. of vases tried and df.spose d of by District Council Court, •

.Will the EM '>'lp Minister 1/c Law &JUdiei~ Depar-t.rmnf be pleased to state

(a) How many cases haye been.tried and disposed of by eachof the District Council Court'in'Mizoram between1.~.75 to10.3.76?1 .

,.(b) , How many JUdicial Officers/Nag,' -rrra'te c are there ineach District Council Court?

t !

PU L.'i.LSAN.q.zu.~a~h:MTNISTER.

,Pu Speaker, :"( ai) Case 'loJ':o.t cm 54 a ~+ a, :;"case tih feJ.. (.t:l 37 ani.

(b) DistrictCouncii Cr;».>rt hi ,~1izonl.: ah paklj; c chauha awm a, tunhma chuan ·-Q.ff-icer,.:,path' ;',J ['7'"; ni'~ ,1 thin 8., r:1:':ISC.. .." .. . .. " .. ,.' )" .. ~tun thla chhung hian pakhahn min uor-r.. ".; a , pakhatpension tu'rin a chaw1'a,,·hma,nni ,l<?,\,;\: l~liajl ne house ahkbanka:raym s'awi tawh kha ,

Pu Speaker, District CouncilCourt hian Reve nuc Case a

,khawih thei e~?

...-

PU LALS,UiGZU;.Li.:MI!'USTER.

PU NGURDAWLl.:

thuin depart~cntal Headan oompf, tent tawlk: 'Bm?

'Pu Speaker, District CouncilCourt hLan hemi Administrationof justice danah hian Revenuecase Btu a kh~w~h 10 n11n a lang.

Pu Spe~er? Rami'District Courthian Revenue Case til an khawihvinuir: r .-:...,' ~~_, a renJ r-ang

te thu tEl .i: zuk try tur hian

PU C.C~jJihri'TGKUr~Gi:..: Pu Speake r , tun h"aiah in hmm 10ram Depar t.meri"; Eead ten thu an 10tih tawh eng ~~~.H:in rem a nei ni1n

a lang 0, chu chu Court an nihna ah hi~n ~ompitent an nihLoh ChUM kha thu kha , thU tling 10 en', r- r ng?

..'..c .l ....." ,,',' ,::'

,,'..<~t_~. r_:.'· ".

;'.,] .',- ",1:,'1', 1','· 3:'1-, L v-. ''!-~"t.':~':'

;:.!-l::: cu ,~,_--'/,_ri"'__; -.' ;. .V~i -",. 'll _ '"'>;(1

,:lE~·:~':l, :,'.+.- L.~,"" ~ ',;1', -,t'· t'!"'.l,.~. ;;~:J r.' tur -'- ,.,!; ":'-~".i':Ci.(·t

.I, ,,'>.~,.,~ :¥~ ":_'.~:". }'!'i::, {'.:~'i_ .,......

...7/-

PU LALSANGZUALA:MINISTER.

I

:(6): •••• (b)

Pu Speaker, a aw~zia chu, a

competency thu ah chuan, tU~ah

hian Revenue Cour-t. kan In nef,

leva, chuvangin keimahni Administration of justice

cbhDl!g ami leh keimalmi District Council at.nnga dan

kan chhavm la kal zol kha anih av angLn tunah hian

District Council hian a la la mai ani.

PU ''1GURDAWLA: Pu Speaker, ka zecwl'na avrnzf,a kha

chu Revenue chauh pawh ni lovin,

heIDi State Department Head in t.hu a

tih tluk tawh hemt zuktry tur hian hemi kan District

Council hian thu neihna a nei em n1? Hrim hrim in?

. . . . . . .7/

.

, .... '

-(7)-

-u 1J1IS,;iNGZU~'~LA:

Ii\TISTER.

r-hu kei~akln a

Pu Speaker, chu chu a department i.thu a movnng a, Case ,'1 t.hu a niang. Chu chu an rn2hni juris~diction

mahni Administration of justice danah chiangin ziak ang •

. Y C.C!MWNGKUNGA: Pu Speaker, tuloinah sawmi Jailah sawn lungin tangte Jail kotl~ng

ah an ding c hhuak a , an au vak v ak'ai a, engernaw harsutna awm niin a lang a, hei hi kanLn1ster ten hria sela, ka duh h.Lc maf , Buaana nasa "l;::.i,:ckinah a chhuak niin ka htta•

.'BEj,KER: Hemi zawhna nen a in relevant 10 -. "1'':' ~

i[J L,A1BANGZWl1.'4:,·::rISTER •

-U NGURDAWLA: Pu Speaker, hei Minister chhanna lilala ch;ang tawk lovin ka hria a,

, Ent1rnan :_ A t.e ber a t ang.Ln ka 'CO',.mt.: mai a, hei Police ser-vt.ce chungchangnh te pawh t.huu '--:.l..

10 3."'~ khan Depa!'tTent d9cis::!::m t".wkah depar-tment, der :3ion,)~ ti leh tur khas HigM Sourt an zu t~18ng~. Chutin!'...:'~Uan ke 10 hr-Lr-t vo danLn , he,.,,! St?te-a Bead of depar' 'Lnt':,2 thil till tawh 'Z1rtt" try 'bur hi nn ;'1.11 ccmpe t.errt 10 hr-t.n ::r'i.m1 tld tih a awm a, a Case a 'thu maL rnai nf lovin depClrtrr:e:1t"ead te decision chu a dik zawk 10 maw?

Pu Speaker, hei kan hr1at theuh '<ng1ndan Laman chuan kan la .~'amk1rn Lova,eng emav chen chu District Council:1_'

":nn dan kha lean La chhawm chho zel '1, kan adopt-a, Tin,, :n themkhat chu keimahni p2whin kan nei tawh a, Tin,,henkhat ehu U.T. kan nih hnuah India ram dan hr-Lrn hr-LrnIn min apply TIe'. Led.t e khu a awrn 3, chuvan g c huan 'tunahl1i chuan khatdang dan chi hrang ur-ang hmang kan nih av-ing~han, a case a thu khan DIG Court chuan Jurisdiction ~ nei, nd ,

~-TJ K.SANGCHHUM: P u Speaker, hemi JUdicial Df'f'dco r-semas Mc1.gis trate emav Hizorarn pumpuLaA.DoC 0 kan neih hi nakhat nt.evm t::}~

'!. ni a, chu chu an case take-up dan han e;iin, hemi DoCl.ama an case pending-te chu aa tel a ni a i ho L kum khat.a-ci case try-a hi 54 a ni a, average takin rupa kh-rtLn 1':'.l::1"<habah case 18 a take-up t t hna a ni a , ...~ awm dan han e-i

. 'lug vang hianin sorkar h1 anin HagLs t.r-a-te .Iud LoLa.L 0 ffi ceo"J.'2.k belh tumna hi a nei em awka ti ani.

.00.0.8/-

• -

•S.r&lKER: District Council Court-a L.D.M. leh Dlc

Court nen khan chuan hei hd a in relevant10 ang ,

PU 1.<l1SANGZUALA:MINISTER.

PU WlLSANGZUAL1i:HINISTER.

1

I

Pu Speaker,kan District Council Courthi bench' Court a ni a, hetah hian Judf.cf.a.LOfficer pathum an aW!D a, fathumah chuan

pahnih in ro an reI thei a, a mal a reI ~nih loh avangkhan average khan a lak theih loh a ni •

Tin,_ hemi District Couneil Court bakahAizawlah hian Subordinate District Cauncil kan nei ~, Luneleiah kan nei bawk a, Additional Subordinate District CouncilCourt pawh hroun hnih ah kan ne i a, an function a hr-nn the; h!:a, midang kha chu a malin Magistrate in ti thei meehsola, heDistrict Council Court hi chu bench Court rulih avang tn a "J."alin a tih thsih ve lava ni.

Tin, recruitment t~unh khan nost runk k r

han sawi tawh a, khang at.an khan recruitment ti turin prr.« 0'8

~h mek a ni a, Mahse hemi Court lam administration th~~

zawl< theih nan law graduate te hi nei thuai ila tUn kan f",l1

dap a, advertisement pawh vawihnih hi kan hen ti tewh a,mahse vaw1J.J'lIli thlengin pakhat chauh kan la hmu a. he tbLlhi process mek a ni.

PU SAITU,WMA: Pu Speaker, District Councl L Court r-evevuecase a takeup theihna tur dan kan vie t TIl-- . :~l

10 tih a chiang a~ ChULU Subordin~te Di~Trlct

Council Court pawhin a ti thei 10 tho tho tih a hiiat a ni,Kntirnan:- Rambuai avangin Group a 10 n1 a, GrouP-un ah C;lU<:Ln

hroun leh ram a 10 in daih lava, mil1:lwah sLpait.n in an 10 saktir a, hun a 10 rei a, a 10 t.hawveng a, ruiin an hU2Il ~m. r:-,.wnclaim-a thUbuai an nei a, Die Court an in r8.wTh a, chut.Langang thil DIC CQu rt in Revenue matter an 10 t ckeul' t'lwh lehJudgement an 10 siam tawh reng reng chu kan sorkar h l an danIalmal awm 10 chungin 10 ti tavh pawl. nis'liJ 2 pawm iliai dawn em ni?

Pu Speaker, m.chf.uah khan Y::"'.. r-iwn saw1 trtwha, a case khat a dan in ~ khuh dan n thua ni ang a. Dlc ah khan d"n hrnf hrang kan

nei a, revenue ..iissessment r-egu'Ia'tf.on te xnn t:t 2., CL1U chuan 10stan a ram theh Lampang a ni ang e, Tin, ;J?r~et r~,gulat10n te,khatiang khan regulation bran hran te kan nc J p, ~ T mah ~i8.nLand & Revenue law hi draft rnek a ni a. Chuzangt n ItevenueCourt tak tak pawh hi tunah kill> la nei lov , C'lUtlf w,nEehuan Die a dan kan chhawm te Leh n/c Court, Ln tih their' tura tih kha chu Revenue Court kan ne j.h hma r' c ~ .~."rn nn ti ac Lani.

PU SAITLAWMI" Pu 11l1'eaker, t.Lh t.he Lh ,wn 0 l,J1g 'oib n;awtmai kha Administration nf .jl--,tic..; rul(-~h

pavh a oan bawk $i loh C'1'l":: 'h, ~j_ Lr.Ln ]"-''1 thilkal pu1 dan hi a 'Yogue l:th.4wp ma1 a , Rei hf. s6ryr-ri~ t,'r, c"j.0.!l tumna a nei em? Chuti a nih loh chuanin Hen,' of Dap--r-t.rent. t.c.naaction an lak hi a df.k zIJ,wk a ni maf Lewng maw? Chuti n1 10""CO\U't. bian a jurisdiction pawn Lama a in r-twLh hi s or'kr.r-Ln .-,pawmpui t~hna a ni dawn em ni?

SPEI"KER: Nichina l'1inister chnanna ah I.han i'.evenul':Law pawh kan buatsaih rnek a , He Lat. kandan hi kan la dull tawk Lovz , chuvpngin

D/c hun Iat.a a practise kha kan la chhunzawm mat. " ni. a tia. Kha kha a ltal dan a ni a. Tin, Hblster pawhin tihfelzel a tum thu a sawi tawh a, ~ chiang mai 10 maw?

••

•chuan

PU NGURD,lWIA: Pu Speaker, thil pawimawh dan a oWID a, lean hanthlir ve danin he Laf, a jurisdiction leh aCompitency zuk tih hian tuna revenue leh

he Laf, ram thil leh hemi revenue case Die Court in n. tih z::;1,mgz avng hi thil tling 10 ni vek hian a lang ta a. Ctnrv ang i n , hetia a kal zel khan, a thawktute tan pawh thil tul Lovn inham buaina mai rna1 niin a lang t.Lat. a , An thu tih t:r~uka kb~Tl

IWIDze meaning a neih loh avangin. Helai hi Stete inter€st -a tUng pha n i a kan hriat avangin kan zawt dil chhut ". rn .

PU Li~LSANGZU.:..L1,,: Pu Speaker, nich'in pawh khan k8SC'lwi t('lWJMINISTER. a, D/C in dan a siam kha kan inheritl ado;

chho a , tin, Die Court pawh a nf.hna ang n 11

ngau khan North Eastern reorganis~tionbill chhung~ aphalangin dan siam a ni a, chuta tang chuen kan inherit chho ~ ·ha, khami kha tunah hian a La kal :e"l a ru ,

PU Li.LHMINGTHJ.l.NG..i~: Pu Sje ake r , Revenue CE'.SE: kha chutiangat.nubuafte R awm a t.eke-up the1h s1 lohinherit -chhoh tir mat . ha dik t hei dawn em

ni? Inherit chhe 10 a case ~h~ n pending vek zawk tur a nidawn Lavm ni? Rule in siam zawh hrna chuan ,

PU SAITL~WMU: Pu Speaker, a inherit chu knn ~r8 chiangkhawp mat , Mizo customnr-y lew hi chu n/cCourt purview ngnwdh ng awl.h , ',i tih chu

kan pha hauh 10 a nf , AUL8.herawhchu, Rever:ue Cr:.se -ih cr-avh hi.Die C 1urt hian comp1tency a ne1hn2 a l~e tl'1t 10 ani •Chuti chung sia case a take-up hi sorkexin r~-~ taka ngRihtu~h

tur a ni dawn lawm ni?

Tin, tuna kan knl dan hi cr.u v~n ~r kh~wthim

da1 a va ang ve ,

SPEj;.KrR: k. chhannaah khan a ti Lang t"'W}l """ Rcvonu elaw te pawh kan siam mek a ti 1.. 'I'unhma ';~kan practise ang khn- kan t1h rnai loh chu2nin

a dang a awm bawk si lava, kan In kal mal a nf a ti a.

PU L.'1SANGZU;JW.:MINISTeR. Pu Spe-ker , D;C in dan a slee, tbilah khan c"'Jan

case reng r-eng D/C Cour-t.Ln ;,'Ty t.hc" n nt •chu cnu vawiinni t.h Leng.Ln 'ta n inherit chho r,

.Lin, a dan pawh·U.T. kan 10 nih in a dopt.c,a engcmaw ?;at phc .chu amend a ni t~wh a, chuvnngln kha kha chu tunhma 3tQngathil kal z el kha kan La hmang a nt ,

.. .. 101-

•SPEAKER: ~wle, zawhna 57na Pu S"ngchhumah han zawt cola.

FINANCE DEPARTHb~NT

., Low rate of recovery of Housing ~("lans."'1.4. 1•

*57:PU SANG!HHUR: Will the Hon'ble Hinister i/e of tho}l'1nance Depavtment; be please to st.at ; -

singkhatrecoverya ni a.leh sawm

..

I

I~ "

(a) Whether it is a fact that the peacentag e of the recoveryof housing loans is low?

(b) If so, the latest date showing the total a~~Jnt of HousingLoan given, amount ~ecoverlt so fAr, and percentage ofrecovery to demand, district-wise?

(c~ What are the reasons for the low r?tc of recovGJY?

PU R.TI~'NGLI.U~':

MINISTER. Pu"Speaker, Ca) Chhlmtuipui District tih lrohchuan Housing lOqn r.ecovery hi n th2 emem em a rd.

(b) Aizawl District ah 1972~73, 1973-74 in Ghang3816,OOOpek a ni a, ohutn recovSry duo 2" chu nuat.t.hur. sing khat Lc hsangli lah zali ·sewmnga pakua n ni a. Chuta tang chuannuai hnih Leh sf.ngkua Leh sanghnih leh ~nng~ Leh s awmruk Luhpawlsa 85 hmuh chhuah a ni t.avh , "

Tin, Lunglei Dic:trict ah chucn nuni nga1Gh song thUID pek chbuan 3. ni Cl, chumi atangadue chu sing li Leh sang hnih Leh B'-~S0.rih Leh pangaOrnrt.a t31lg ChUM sing tL.ULl Leh sang I~L8.. t leh z,'i sAr1hthum hmuh chhuah a ni.

Tin, ChhimtuipUi '1h c huan ",uai hnih pek n nia, chumi a loan re cover tur zawng chu singl:hqt 1Gh sangknat,leh zasarih Lch s~wmruk panga a ni a. Chumi hmuh chhuah turatang chuan Rs 2077.63 chu hmih chhuah tawh a m ,

(c) na atan chtlan Chhimtuipui District saw Communicationhar-snt.na avangin mi Lak kum khan a n Ink VB hman Loh changtea awm a nf, ,

Tin, chubnkah a loan 't'r'COV2r Leh rur- khana calculat Lon thuah cO$B!en a 3.W1l1 tl, chuni. -n r-aw.i z awh

khawlal avnng chucn district dang aiin r-ecover-y hf. -; hniambik a m ,

PU K.ShNGCHHUM: Pu Speaker, SUDnleIDent,iIY1u0st~_on: HeudHousing loan In - t.nwn ten an rulh 'that. tLeihloh avang a dismontle s ak ""~'1 r-wm ;,;::1? awmnitase, Nizoram purupuf.ah >.i":1..'1 enczr:tnge?

., •• '.11/-

PU R.TlIANGLIANi"MINISTER.

vel lai tak khancase tih loh chu

PU C.LA.LRUATi,;

Pu Speaker, cnutiang case chu a la awmlova, a avm e r-awhchu auction tur tiha nl a, pakhat chu , manse An auction

a rawn rul Ieh thei a, a' pumpuiin. Chumi,a la awm Ie.

Pu Speaker, hcng in auction s~k te hia duh apf.ang Hizorama oheng nghr;t emavnghet 10 ernaw tupawhin a chhan theih ern?

PU R.TI1dGLIJ..NA;MINISTER.

a awnrln ka ring.erawh chuan a dull

Pu Spee.ker , 11 duh apiang tih chu hars a'tnaa awm1n ka ring a, a chhan chu transferof land thuah hianin revenue lamah har sr.t.na

i~mn.herawhchu l"Iizoram cheng ng he t. t.e tanapiangin chhan theih a nl.

Pu Speaker, Transfer of land Act n/o at ""khan chuanin Htzor-am khua Lch tui n1 10',pawhin an chhan theih Lohnr tur c hhan [,lang chuang 10 a nf.,

PU LaLHMINGTH.lNGi,; Pu Speaker, Supp Lemerrt nr-y ~ue~tion;

hei Housing loan ah hi,n.1 d.t Lt.u t:1:'~ t.nkan awm thin a, n.~l pek .t(~ zi.nl.;2':1 nf.an

a recovery pawimawhna hi an pek davt.nfn .in :gg:,.1 T''lwirpwhber em? nge nia e hung zingah ehuan ngaih pawdmawh be r- innei 10 nge ni a a hmun thu nge, ~ recovery thu hi? tih hihriat ka dub. ti ru , .

PU SiiPLlilK.I.: Pu Speaker, Supplementary qucatd omVdnister znh~wmtak khan Chhimtulnuilam recovery kh~ chhe hIe jn n s~wi ~,

a pawi file in k2 hr1a. Lungle1 leh AiZ0wlah a tha co em a.Anih leh khati taka aohhi2tn~ clohan kha loanist hosorkarin a hun taka a pek theih loh vang nf,-i a sawi a,khat1 anih chuan sorkar mawh 11~u Liau anf.hna 18.1 :::t aWTIlthei a. Chubnkah loanist ho har-s a'tna averign r-uIh theihloh emaw, tin, a loan realize chunp:~hangAJ:'authority concernten an enforce chak t8.WN loh vang t e emnw a n:' VG tel thei em?

PU VJ.NL1l.LHRU.Il:Ii., Pu Speaker, kum 25 chhun; a nt. 3i a,a ng aihdam the ih Lavm n L?

.'

PU R.THjU<GLI.lNk:MINISTER.

chauhin an c "hang

Pu Speaker, A hmas a ber land tr<".~1sfer

chungchanguh khan Housing Loan rul.h -the.l hloha auction chungchnngah chURn zorqm 01thei Rng tlh a awm ka hre 10.

. .•••12/-

PU R .T Hl;.NGL lANA:MINLlTER:

I

...

-

-(12)-

Tin, ked mabnt Land 1p,\:1 ve thun~"",h

e r avh chuanin tunah chuan pawn lam mi a dull 2.[li!'mg r-nm pel,ni chuang lava. Chulaiah chuan practical chuar; t.ur-ah har rna turah chuan ka ng af. 10.

Pu Sp eak er' , ram pek a n i Lova, thil ., -l

a ni tL,t !:l".i ~,. i... hr- -mpa a 5 o:~kftrin .:, a ti a ni.h Loh chucn t.umah kh-, a di1nthe1h Loh ~ nt ,

Pu Speaker, lei pavh nis" kan CounciLLand Law ~h khaa duh duh a 1(1 th~ih

.chu a ni lovin ka hr La CI, o.uctionahpawh chU 10i tho chu 2 ui.

A 1e1ah p-wh khnn a t r-ms rcr- thii.?hkhan sorkarin chen theihna.chu a ne f. ani.

PU C.LALRUATla..: Pu Speaker, ch-in 'the i.hnn {lli t Lh '1:-'

kha a c hf anr; kuang "l.ov-i , ..., t~'1 chhanpowh 11"" clri.anz 1(' yo cii...,U" R·I h''-._ (0 '.'. '->-" ~o .' ..1.-._ ..~~ ','__ ,~-+-,

hianin in'lilam tur e-i awr.': nnk I,d khan Df.str-Lc t r:'-'gistnte -I'~ddit1onnl M:)g1strate t.e pavh kE:i hfakua L':!. '-,ei <3., 'ltn.kan Die dan zawng zawng khf>_ti:mg kh~:Nih ·the-i »w: R lebo. ko .r,vek a, auction thilah tumah a drm 'thef.hnn }:~~c " ',WITl _' ovn ,chuvangLn kei pawh sor-kar- hne nah nav-mc ka s tn:o t.ewh 8.,

1974-75 vel kha nf.Ln ka. hr-dn a , kq si'":.rn, tur chu he L Pu Chaw",

'eunga pawh ka errtLr nr~h0 nvh-. ,'1., chuv n-ig '.n hc.La'i ah bj.,,:,.l­Mizoram Le.l.Lungt;e hi, Mizo .rnt.e tanf:r:.n hut, thci1in~ turinsorkarin th11 tih tum engnge a Drih?

PU CHi\.Wi>JGKu.NCll.: Pu Spcr\::cT, K["<.11 Jftnist:':T khan '1 d"'.1"J tl~, illna dan knn no t r, tj, 01., k hr- dan khn menbcr t.cr~wn pe tu~in k(l ngen 8.

"PU R .THANGLL'Jif.i~:

MDJISTER.. Pu S'peake r , auct.Lon t-man c nuan chh;.n~ tuchhang thei 10 bfk chu ~:1 aw~·: :It "I, r tn- ,10 r-eng t-ong 3., rrrhsc ~ -r.n T12itu nip

pek Le h pek.loh thuah cnuanl n 18.11 'theLhnn av.u.n n 8.I1": a. ( 'karin a phalleh pha.L Loh thcih 1". .'1i11 11..a ring :., k~n dr iah kJ'·,D.Amaherawhchu auct.Lon anih nvangi_Yl in 0r1JlC thci lov'"'ng tiherawhchu legal thil a n1 c , zu chhc.n rI~1j" ng m -::: hnr- vLau -nv ,

Pu Sap.LLaria zawhnn kh- ken chhrillgr,n r E: ~

Chhimtuipui lam harsatna saw a Loands t. t.cnr- an oe k t.r et h 1 ,1'vang hraripn pnwh a n1 Lov a , ,

. •• •131-

-( 13)-

Tin, Communication hnr s at.na »veng khan S" ,:~ti -r­ilo vel kha an 10 hmu tlai deuh thin a, miJ:lek kuma mi 'ri- v:kha a kum khan an lola hman thin Lova , chut! a nih chuana thin leh hun kha a kum leh daih kha a ngai ta bik tihn~

a 10 nt ,

An han in thin leh dawn pawh khan installmentpek thuah khan a memtute kha calculation Inm~h khan an h~n

buai leh a, He lamah a tih dan tur an han ZRwt leh a, cbum1in hrilh Leh chlnmg chuan hun a 10 dub leh a, a loanee tet.ht.am lohna hranpa vak kha a r.vm Lova ,

Tin, Pu Hruei~ znwhna kha kum 25 chhung ani si a, a ngaihdam theih' lawm ni a ti a, ngaihdam thuchu sorkar thu ehU a n1 't eh meah rnai (1, mahs e dan a awm e:.,a dan khan kum khat chhunga a rulh tur nng a rulh loh chu~n

a kum leh a nghak thei a, amaherawhchu tah t-han interestkha As 8.50 a sang bik tawh a, chutah pawh a rulh Leh t.ne ihloh ehuan a vaia lak tur emaw an boo TUft emav chhuh turniin ka hria a, chu chu a rule a awmdan chu niin ka hrLa ,

Tin, Pu La.Lhmf.ngt.hanga kan Hemaer zahawmtak khan zawhna kha a pe kir Leh thei 10 ng e , in nei 10 nr-can ngaihtuah tih kha, kha kha ngaihuah tel vek a ngai a,In nei 10 te tan tihR a n1 a, mahse in nei 10 tih lemahan rul thei ngei tur a ni a, ruth tur a nih avangin rulthei ngei tur ten an dil tur ani.

PU C.1ALRUATA: Pu Speaker, he thil hi thil pawimawh takniin ka hria, lehkha ka tih kha ChiefMinister hnenah 1974 ~ept-Oct thla vel

niin ka tria, ka the~ut a, keimah ngeiin personal1n.Hetlang in hmun, 10 ram te hf -nf.zot'at.e nl lovin an nef.hnnkawng kha a kaw tlatin ka hre mai a, auction thlla a ka'l,dawn ohuan, chuvangin kha kha eng angd n ng« ngAihtuah anih tak ka hr-e duh ani.

Tin, ngaihtu~h p8wh Ia ~ 10 tR se,Minister zahawm tak1n a chhanna han ngrti1.tlak kh-in a chiangkuang tawk 10 hle tih chu a hri,~t n , Df.s t.r-Lct. H";istritte 'te ka biaknaah pawh khanin anni chuan an n8i thBi lov~ng

a an ti r-Lngawt a, mahse dan engnre tlawh cihan tur inneih? tih chuan tlawhchhan tur ~n hre tlat 10 m"i a.Chuvangin sorkarin tlawh chhan tur kan neih theih nanlegally a tih II tum em?

PU R.TH"NGLIMlJ.:MINISTER. Pu Speaker, en chian tlitk t ak tak ntan ka

hria a, amaher-avhchu r.uct.Lon hrim hrim hichu an chhang thei lovang tih er "wh hf chu

dan a awm chjah k a ring 10 •

«maher-awhchu 10 chhang ta se La , 10 lei t asela, a land transfer thuah hha chu'min phel theih, phallohtheih chu ~ ngeiin ka ring a, chu chu k~n council dan hmnnlaia kan hmen thin kha a ni.

. ...•14/-

.-

-(14)-

PU C.I.\LRU:S,~' Pu Speaker, transfer tihah pawh kh..khawi atanga k~~wla tr~nsfer tur nf~1"11 ram sorkarin a chhuh sak tawh a 1

mimal leh mimal transfer chu a ni 10 phawt mai a, cht.kan dan D/C transfer of land .ct tih pawh khan e or-kai :,mi.ma'l, inkarah phei kha chuan n bik takin a avm 10 ng' 'enghe in ka hrLa , Chuvangin tih chLari a ngai hIe in 1':' ·c::-ia •

PU C.Clt'WNGKUNGA: Pu Speaker, t.r ans f'er- a ni der towh e,sorkar in a chhuh chuan a neitu nihr:akha a taW]\ 0., kha kha laksak a ni .~ ·'"ha n1 zawk ..

PU R.TlL'HGLI.'JI••,MINISTER. Pu Speaker, Pu Chsomgkung a nga.Lhdr.r

in sorkarin a Iak chuan n transfer '0

ni ta pawh nise, engpawhnDse, hem' "mdtransfer in a sawi chu mimal leh mimal inkar a n1 be. ',r a,pawn Lammt. chuan rawn lei ta se sorkar chuan a phal : ,.heizawk crsian ka hrd.a ,

Amaher-awhchu legal thil a ni a, hv .House a sawi ngam a hara a, enfiah chu a- nge.1 dawnin hrh.

- SPEhKER: Zewhna 58 Pu Hrangvela zawhna:

GENEf,l.L .1DHINISTR"TION DEPAlTHENT.

Informations to Village Council concerned when Govt.servant leave their head~arters.

*58:PU F.HRi'NGVEll~: Will the Hon t bLe Minister i/cGeneral Administration Departmentbe p Leased to state -

(a) Whether it is a fact that Govt. servants under difrerentDepartments posted in interior pIeces have to inform t$Vill~ge Council concerned when they are going to lenv~ theirheadquarters?

(b) If not, is there any proposal to issue instructioccto that effect?

PU CH.CHHUNG.a: Pu Spe aker- (n) Hei hi a dik Lova ,CHIEF HINISTER. (b) Proposal a avm Lova , amahe r-avhchu

district development board in r avtn. anei a, sorkar 'hnath~wk department hrang hrang a mite,thingtlmg a awmte hi emaw li..O emav l1..A.O emaw control-nehnuaiah dah nisela, s or-kar hna department hr ang hr ang khangGroup Centre-n awmte, hnn an thawh that theih z8wkna vlr

.. ".. . 15/ --'

-( 15)-

Ieh, decipline th2 zawk n en awm theih nan A.O te hnuo·te chuan awm ni selQ. T1chuan, an headquarter an ohmlsan dawn pawhin chung Officer te h. O• te hnenah ernaw~,te hnenah ernaw L.D.C. 'group centre amite hnenah khan :_thin se Ia, '1 'th- ang tih an rin thu an rawn ziaktaw':,a, elIu chu ngaihtuah t Iak ni pawbIn a Iang a, group CC:Tli-: ?

ah d pnrtment hrang hrangin Officer an nei ze a, chunS_chuanin an thu thua an tal ngawt a1 khan 1;.. • te hne nahkhan in zawrnna dan siam un.Lh chuan an thawk ho 't ha zawl , . 1decipline pawh an v nwng 't ha zawk a rinawm a, .amaher-awhchuchutiang sorkar atang1n engmah tih a 1a Rwm lava, rawtnaan rawn ej.am a ni ber mnf , .

PU CIUWNGKUNGA: Pu Speaker, Supplementary Question'Deportment hrang hrnng atnng htanar. TIICte entirnan - Education D~partment

atang chuan v.c.r. te chu sor-kar i1i£ed Schoolah ChUMCba Lr-rnan an ni tur c. ni tih te G.1.. t .. atangf,n Le hkha t: 10kal ~, cl'.utiong, khat.Lang a ni tur p, ni til'. te, Hea.Lt."ij.eyenue Depar-tmont, a t.ang te1n, khang kha direct vekinan contact maa 2, Leh.Lamah chuan vic te hi L.A.D. hnuc- l

mi ni sf., khn t Langd n oepar-tatcrrt hrangin Vic tawiawmna 'l dilcln:"m c nuan I,.A.D. Director ka.Lt.Lang.In emaw ti thei 't a-cl. sela~ tha dawn lawrn ni?~

.PUF.Hhb.NG~\I"EL.~~ Pu iSp'::,":lker, kan Chief Minister z ahrwict.akkhan 4~hingtl8.ng hrnn interimr place douhbik t.o leh hrnin kf.Ikhawr- deuh a sor-l-r-r­

hnat.hawkte in thuil:]-n",r;n'L evrn deuht.e deielopment board ":,,aminan ngathtuah e, elm chu ":h11 t:;l.~gkai tak a nih ka ring r ti a..Imzn thenkhct.ah to chuan l, .0. char-ge pr-wh in h'Lanf'e L Lovtnan ka.L san dr.Lh mof thin a) chuvangLn mipuite an mangangem em t~1in till kan hria <:., 'f8.ID dc'IWDL't'J.a tur a s or-kar-Ln a pek8awh kha ngru htuah 11leihthe1h lovin an let mai rnai a.huv~gin Dev810pment bonrd chuan ti pUitling ngei se a tha

d8.wn Lawm ni?

Zawhna 59 na ,

Corruption through Euster Halls.,

Will the Hon ble Minister 1/cP.W.DDpartment be pleased tostate -

i.i.re the Government awar-e of the fnct t.hat; those who maintain~usterRolls indulge in corrupt practices by emplo}~ng lesslabourers than the strength shown in the muster roll?

•• • •16/...

PU H.T HhNSi.NG":MINISTER.

tum ni awminhian tih dan

Pu Speaker, hetianga Muster Rollstrength aia tlem rawih a, a thfn" mahni tana hman dik loh hi a

a l2IIg a, ehutiang ehu hetiang department aha ni 10 reng reng e .

Amaherawhchu chutiang thil a 10awm hriat chhuah anih chuan sorkarin action a La zel ani.

PU C.UJRU,~A: Pu Speaker, Supplementary Questionawm ana.h chuan a ti a, Ministerzc.havm tak khan, het.Lang a Labour rTS

Muster Rolls hman dik loh hi 1975 leh 197~ kum chhung~: nsor-karf,n tu eTI:aw at.ang talin" comp'Laf.n a dawng em?

:?U H.T H.t.1NSJ~NGla.:

HINISrER. Pu Speaker, chut.Langa !rum han so:ttur chu ka hre hauh 10 mal, •

....•

PU C. k;.LRUJ~TJ,: Pu Speaker, Supplementary Quest". 'n:1975 kun tir lam khan Champhaf,sub-division P.W.D'. chungchangah

labourer hman dik Loh thu -]'1-:' te, complain nasa tak Bark? Ina dawng tih ka hria a, chu chu Minister hi a 1a thar de;;r.a, ala hre 10 nge m , Hini3ter hmasa in P.W.D. a chelh laikha a ni a, amah ngei Gh~mphaia a han kal pawhin tawngkapawhin an hrilh a, chhuf, zutne r.n ne L 10 nge ni? LehkhO,an hmu tak tak 10 em nf? ,

PU ClI.CHHUllGJ.:CHffiF HINISTER.

PU C.kURUJul.:

Pu Speaker,tu~a member zahawmtaksawi kha a dik a, complain kan hmua, chu chu an thlir mek zel a n~~

pawh ka ring.

Pu Speaker, J'ugust, 1975 vel kh" niinkn hr-La khai.ngaf.ht.ak f.n Minister z'l.h­awm tak hianin a df.nhunm tak HOU~1

hi min hrlh thei em aw?

PU H.THANSI~~TG./..:MINISTER. Pu Speaker, Champhaf, thu anih ehucn

thil dang nen a inpawlh ni awm1n karing a, chulai a Muster roll lai tak

chu ka hre f'uh 10 a ni mai thei a, ka hriat chu thil danGeng emawah thil tih dik loh a awm a, report ka "hmu a, chumiatan chuan action pakhat chu lak tawh a ni a, tin, a bal:chhuf, zel tur order pek a ni a, an ti mek zel a ni ..

•• ••17/-

~(17)~

I'U K.Si,NGCHHUM, 1'1 Speaker, hei hi thu serious t"~ ni a, 1972-73,1973-7~ te thlir .pavh khan khawimaw laiah het.Lang '.' i.l

hi hman a ni ngei a, example - Saiha ah pawh hetiang MustRoll tihna hi a awm a, kan hp~ en chian chuan, m1hring knnlnhre deuh vek a nia, bial mite phei chu kan hre chiang h.Lai.nsi a,' awm miah 10 hrningte kha a ni an phuahchawp ,n1. Cl:.:1chu Muster Ro.l.Lah a awm a nL

Chutiangte chu thil kal dan a ni a,chuvangin hetianga Muster Roll a thil tih hi ngun taka chhuizUina sorkarin min Deih sak thei ang em? Mizoram pumpuithuah ht.an ,

I'U H.TH1J,SANGJ.,MIIITSTER. I'u Speaker, hetiang hi tanrual deuh >

loh kha chuan a kilkhawr deuh te pheichu hriat a harsa khawp mai a,

Mipuite leh kan hotute tangruala, tihreh dan kan ngaihtuclla t ha khavp maio Chumi kawng ah chuan in hrilh tlana, r-e- ortpeih a, amaherawhchu thu dik tak fiah a tih nise, tichu~,

Dopartment lamin enquiry laka 10 fiah zat zat nise.

Tichuan, tireh thak thei 10 mah . "a ,a tle~ thei ang bera kan siam theih dan kawng chu 8wmin Yhria.

I'U F.H&~NGVEL": I'u Speaker, Supplementary Question:1) Muster roll labour la theitutetutenge ni? (2) Muster roll labour

ban theitli tute nge ni? U) Muster Roll labour te hi andinhmun (Hlawhthu ni lov::'n) ngheh leh ngheh loh thuah siamdanglam t.urma a nc i em? ..

\

Pu Speaker, Muster Roll labour 1'1 tibeitukha a ban theitu kha chu a ni leh maiang a, hei hi Division in-charge kha

a ni mai ang (m). Tin, a tihngheh thuah chuan a hna nghe ftak tak regular sanc t.Lon-ca avm an nih loh avang f.n a tih maftheih lova, amaherawhchu 10 thawk rei tawh experience 10 neitawh, thawk bha sd , r-Lnnwm te khat.Lang te kha chu regularappointment atana an qualification leh thil dangah tUn Lohnaan nei a nih loh chuan department hian a ngaihtuah tel vethin a m ,

I'U H.TH.:d;Sj'G1.:MINISTER.

PU C.1;·,IRU,m.: Pu Speaker, Supplementary Question,Bust-er- roll system hi corruptionkawng in hawn Zauna ber niin a Lang

a, Estimates Committee hmasa berah pawh khan Nus t.er- Roll hitih bo nise tih recommendation a awm nghe nghe in '·a hria a,chu chu sorkarifi Estimates Report kha enganginnge a enzui a,tih puitlin theihna tur hian engang ngaihdan nge a ne1h?Chu chu ka hre duh a.

.. .....18/...

I

\

y

Tin, tuna kan han sawi Champhaf, Subdivis:: r ,'1kha khimi road pakhat chhungah ringawt pawh khian thla ngachhungin Muster Roll m1 rawih si Loh , mi 44 kha thla ngachhungin an Jill tir a ni a, a rura t.ham hle eng ,

,~ dang pawh Champhai Subdivision ohhungahhian tam tak a mID a, chuvang chuan complain a 10 kal a nia, Hei hi thla 4/5' lai a rcl tawh a an 10 tihfel thei10 a t.ung e hemi enf1ah turC'! s or-kar-Ln a ruat hi lla hre duh a.

Tuna t.anga t.h'La khat chhunga tifel turinsorkar hi pa phuf a, coo chu an ti thei ang em?

PU C.ClLr.mGKUlTGJ,: Pu Speaker, Supplementary Question:Hei Muster Roll tihah hian Skill lehUnskilled Labou- an 'J.WIn a. Muster

Roll 'J. tih vek an ni a, Skill hi eng ang chin nge an nihkp., hre duh ani.

ru H.TJLU-JSANGk.:MINISTER.. Pu Speaker, Muster Roll tih bo hi chu

a ~uih a rinaWIn loha, hei Work-chargetih eng t .. p awh hi hnat.hawh dan tur

hi a hr-Lat. ma.L theih lava, regular veka han tih khah chuanestablishment charge kh~ a sang lutuk 51 a, chuvang1n P.W.D.hfan C.F. Ii.D dante pawh han enin an 10 ti bo thei hauh 10mai a, chuvangin tih bo thak hi chu hna sawtna aiin a sawtlohna a ni zawk , a,tul chang a awm thin avangf.n , /l tulchang pawh a kan ti thei dawn 10 anih chuan, Tin, chwnidaih tur khawpa a tul chang" thawk tura regular post kansiam a, kan fill-up cnuan establ1shment-a charge sang emem dawn a, (Pu C•Lalruata: Fu Speaker, Muster Roll te hi chuJan ma1 mai aia nghet deuh s1 ,hianin e.g. tunhma cmmn;nE;1 veng system te an ti a. l unah chuan kawngah a bild.nMuster noll labour hi a rawihna a tlem viau tawh a, melvengupa syscem an tih ang chi te khan a tih theih laWIn chu Ie).

Pu Sp eake'r , ka sawi tawh ang khanMuster Roll hi t.awp thak tur chuan hna a cook aiin a khaihlak zawk c. r-Lnuwm a, chuvangf.n he t hi ngun takin nga1htuah'J. ngai a, Helveng system tih anga a the zawkte a awm anihchuan ka sawi thei lova,

Tin, Chatnphaf, thil kha chu a endik tucoo Executive Engineer s a ni a Q erma report pawh hman deuhLawk khan 'J. pe a, chum.l atang chuan hei thll chh:'d mek a nia, t.hka khat chhung chuan ka ti f'eL maf ang tih coo ka tiamthei 10, A3aherawhchu thla khat aia rei 10 pawh a ni ma1t.he t. e.

Ka sawi eng khan tunah hian chhu t Lehmek a ni 2., a thil bnmhchhuah te pawh a rawn report awh a.Tin, SkiDsd Labour leh UnBkilled tOOah chuan S],illed hicoo thiam bik nei*pangngaiin an tih theih loh thiarn nei antih kha a ni a, mi tupawh kut ke nei hnathawk thei tawh chinhi cu Unskilled atan kan ti vek a m , '

SPEAKER:

-(19)-

£~wrn~ 0O.na zawhna neitu in han zawt ~

PUBLIC HEALT H ENG INEERING

*60: PU LALKUNGlI.:

iJupply of water to inhabitants of Aizawl.

Will the Han I ble Minister i/c of PublicHealth Engineering Department be pleaseito state -

(a) Whether it is a fact that ~o water will be distributedby truck to AizflWI in 1976?

(b) If yes, has water been given to all house holds in Aizawl?

PU H.THANSANGA:IGNISTER.

mamechung

Pu Speaker, (a) hei hi theih ang cheah chuan Motor a sem hi tum a ni 10' J

Pipe phum vek tur tih a rn , An phun 1,hei phum Lohna Chawnpu1 veng te, TLangnuam +e a avctro:- kan- -la phum loh av ang.Ln Truck a s em tur a n1 <.'

Tin, Chawnpui vengah chuan Truck in ,10 12;,. sem Lov a , hman deuh lr,wk khan sem tura hrilh an ru ,(b) Hei III i~ tina pek theih a ni lava, chuvangin Public.Dipe kha t.rrtavma chawi tura tih anni ..

SPV~: llBl vnwifnniah zawhna kan zo hmanchiah a, a lc1.wmnwm khavp maf , Kantih leb tur chu presentation of report

& ni a, CO~TIittee on =overnment assurances ChQirman- inr-epor-t ch.r han present se l.a ,

PU R.ZOLIAI-IA: JvIr.SpeaJcer 3ir, with your kind permi-ssion, I Chairman of Committee onGovernment Assurancps b3.ving been

aughorised by the Committoe to present the report on itsbehalf peesent this 5th report to the House,

1"hank you.

3PEAKER: Tunah demand kan la loh aug a, hem!demands for grants ah hian , B.A.C,in a rawn ruat, danah pawh hemi general

discussion .hun Laf khan Minis ter ten hun nei 10 aeLa , Memberte tan hun tarr zawk pek n1 5e an ti a.

." •• 20/-

neihthopa

Tin, member te tan hun dun ang tawk awmthei 10 mahsela in sawi vcktn ka hr La a, khanga in rawnpoint out theuh a te pavh kha Hinister concern in a 10note zel ang a, hemi demand tih leh hunah hianin rawnhrilJl fiah sela.

Tin, demand dfecu s s Leh hunah chuan memberzahawmtak te nnenah budget pum kha pharh a ni tAwh a, :!Cn 10study tawh a demand head theuh hnuai a mi te ah khaninin 10 hriat thiam Loh emaw zawh dUh emaw in neih chuan zawhtur a ni tawh ang ,

Tin, chuloah suggestion measure ofeconomy, khami a depar-tment. thilah khan sawi duh inChUM sawi tur .a n1. a. GEneral discussion anga kanzuan Leh duai duaf chuar. hunin min daih Lovang ,

Ka sawi tak ang khan general discussion lehbUdget discussion leh budget demand te ngun taka thlir n.,an 10 ruahman dante, f'e L t aka kan neihtheih nan, kan hunruat pangngaiah hianin karrtn khung theih B.A.C. chuan "­beisei a nf, ,

~in, House-in rem kan ti~ chuan, hei disculsionatan darkar 1t kan nei .liwn a, chawhma demand kan lak Jix'rehi a tam zawk a, chuvangf.n chawhnua dar 2-a kan han tar lehkhan Minister :tic kha kc nghal mai i1a, chumf zawha derrndkan tih leh chuan li:an zo t;1'3iin ka ring a ni. Hun hmarthiam tum ila. Membe,' p-.l,rJ"tin minutes 15 zel hun nean ina practice coo a ni talc.: ee, minute 10 ah te pawh in khungtum ta lla, chut.abct-uo: :r,huto 90 vel kan nei dawn tihnaa 10 ni a. Chutiang ("11~, :":1. :'em kan ti tlang em? ..

PU VANLIo.LHilUAIA, Pu Spceker , Member te min r asn anihchuan tlem han sawi ka duh a, a tha10 phe chu 1<.0 ti lava, minute 15,10,

5 te hun min pe deuh ber a ni a, hetiang nringawt chuanthus awi thiam a her hle mai a, kan budge-t demand te pawhhi a tam hl,e mai a, a cneng vaibelchpe tbi1 a ni a. !lunhi a thelli cuuan pawhsei deuh zel hi ka ngafhdan ani.Chuh deuh loh phei chuan member te hian hun hi kan khamtawk 10 em em a na,

SPEAKER:

in rt. a chu chu a

Hei hi dascus stonah a tum hnihna a nia, k~r danin a beisei chu Hon'ble

Memb,," ten minute 10,15 chnunga zo turtha kar; ti maw, Awle, a Inwmawm e.

I•

Tunah discussion tan ila, Ministerin-charge ~ demand kha h~n move sela.

• •.•• 21/-

-(21)-

PU CasSAPRA~~G~: Pu Spep,ker, on the recommendation cHIlTISTER. the Administrator of' :t>1izorarn and wj

your permission sbr , I move the der;;Ho. 36,37,38,40,41 & 43 for Rupees 3 cr0res 72 lakhs and3 thousand only to meet t'1e expenses during the year 1970inrespect of the following department.

SPRAKER: Awle, Minister i/e in n rawn move a,kan discuss ang 8., member a sawi dUllapiangin sawi rawh ule.

PU SANGCHHUH: Pu Speaker, tlem han "rew; ve ka duh -i-.

1) Hizorama sa tui ber pawlet kan ne.. 1

chu Kel sa hi a ni a, mahse chhim ] -ahsawn, a bik takin Burma border vcLah sawn, Kel hri a phaihri hi a leng nas a khavp maio k chhan leh v ang pawh kanLov e , a td.hdan pawhkan hre bawk lava, hei hi kan hotu tcmi thiam te tirh a, engemaw tia tihdan min ng arh'tueh s akchuanin Sa e1 tur pnwh a awm tawh mang 10. Mikhual pawinawn changa talh tur pawh a awn 10. Kel phar- han in talhIan kha a ni uang s1 10, ohu chu ngaihpnwirnawh awm tak aMin 10 hri~t sak sela, ka phut a ni.

2) Delegation of financial powera ni a, ha han ngaltuah changhian harsa hIe a hrlatna ka ~ t8., District tina ..ligric',.llture lam :-:an hobu t e RWITla h.i an tt·kalpui uan h~l thlir ~uiin harsatna an nei ani.

Tehkhin nan _ Alu chi Supply tur a ri.Lun gLef. ah Leh Chhimtuiipuiah tih a ni a, chu chu a hun t . ';qkha A'lu chi kha aucp Ly anih loh chuanin, thil hlanin tuh ie'­tc, to hun to, phun hurrte a 10 nei a, a tuh hun 10 ah oma..a phun hun 10C',h emav kan tuh R, kan phun chuant n , a nung ·t~:3.

thei tlat 10 a na , Chuti anlh chuanin a hun taka a tlmn t ,attheilma tura an mahniin an 10 tlhh ve theihna ta,wk Power-akha a awm 10 chuQnin sorkar a fail fo dawnin a hr.[at tlat m~i.

~ Example -ah thlni chi, Alu chi tepangbal chi te hhimtuipuia supply tut tih a nt. a, an hansupply a, ~ hun kha a 10 kual a 10 kual ~, a 10 thlen khachu9n p3ngbal chi tu kha chu a 10 ro vek tnwh mai a. Sork'rchum pawisa chu ~ seng tho a, Alu chi te nawh chutiang c-unnsen a ni 3., mahs; tangkai puLna a awm lava, chuJ.ai 't akah cruans awLaf local vela 10 ngaihtuah dan kha 10 ngafh t.uah dawn ,-:~

seLa, a power kha District Agriculture Orrfce r te khan an r-eah10h chuanin haLaf a Director an han re.W11 chhung khan w.T .Mr<,;sagete a 10 that m2~g loh chuanin a 10 chhe hroan tnwh <1, anin riakkar hunah khanin an thlai chi thlnk hun a khn a 10 ral to "".A hnuah chuan thleng mahse engmah a 10 ni Eeh ta Lova, chui.a.Larrangement chu a p,wimawh hle in ka hria. Chut.Lang tihhl,- 'l!I<tlin dan chu sorkarin a bik t.akf,n min n-n t ht.uah s ak sela, nuchu atan.gkai in ka vr-Lng a.

3) B.D.O ~ahna leh Dlock developmentHead Quarter, HizQ ram a kan ne Lh zawng zawng hi a t Langputin in s ak s ak de uh vek an ni t.awh a, ,·~mahermlhchu hmun t.hu .vel Mizoramah h.i.an Is sak s ak Lohna awmfn a lang a.

Y •••22/-

I

e s g , 1) 8angau 1l.D.O. an dah at ang a vawiinni LnIeng hiarsorkar office an la nei lava, Miin te an luah hawh a, ankual vel mai rnai a, In engmah relna n awm lava, chu chus ak sak a hun tak meuh tawin ka hr La , Department tan pavhthil mualpho thloJ' a ni a , Tin," rum thawktute pawh anba.' hvaj, lutuk ", hmun an pekte pawn kha enkawl hleihtheihin8. awm lava. Chung ohu nakin ze1ah the. dawn lavin ka hr-Laa. In salt znvh Loh 1" iawm a te hi sak t nuaf ru.se ,

':in, Notor hi B.D.O. zawng zawng pek turn ngadha nl a, Tina fund allotment pawh a aWID at AmaherawhchuSangau B.D • chu 10. pek loh a ni ~, Session hmasa khanStarred qu~stions kan siam a, chutah chuanin motor a kalveleh pek a ni 'illf tih a ni a. Hinister-in chutia a chhanl~i chuan Motor a thleng daih tawh si a, Supply Departmentin buhfrd, an thi"r tlut tInt Laf.t.n , a kaL a ni tih D"NU'tmentconcerned in an bre 10 8 nl awm a, vawiinniah pawh Bangau~~ buhfryi Quint~l engemaw z~t motorin a thlen a n1 tih bei­sed. awm ~ ni a. c hut.i.ang motor ka L theih ni ai., psk la niin hi sor'karLn han tihfel sak thuai atan tha hIe in ka hrLa ,Chu chu sor-kar 11211 mipui tana thil aW1sam zawka antihtheih nan :oublic interest a ni bawk a ru ,-\..,.\; ....

4) Agriculture, 10 neih Lam pang .:1. kan kalI'U1 dan hi sawi na-.n a ngaiim lea hria a. Mizorpm 10 nelh d-n)u thlo.k ng?,,,t,,,,i Loh chu tih ngaihna a awm 10 tih hi ka sewfzing h Le t:',wh 'l,. Tunah pawh hip.n angaa chiah ka rawn df.npud,Lch Ct. Lo t.una l~_~n nc Lh dfln hi vah a hr.L t.avp a ram tih kanChUl:J chum hi 0. n1 thei nr:,1..ngin kn hrc 't.awh Lova , Chuvangf.n ,tun t.uuah kh-in :StarrGd Question-in engnge ni Hizorflm Bawr-kar'.htr-n i1.gricult1ir\:: Lam 8., Exn:"1.rt mite hi Central lamab chahna.un flel. em? Tin, C0n~r~.l l~lClin r avm thawn a, tih tirna an neiLm?, 'E'i.h .ca zm~'t 2.• LIr:thSt.;, duh ang q in chha nn» hrmn a awmLou 8.v,Ulgin, chhcruu, r. zd ah r. ziah kan hmu a tah chuanin,thrwn rr.um:,lp2.wh C'.n ewm 10 tih Qni Fl., chu chu pawi ka ti 'hLe a.1972,73; vel .1.ti.ng pawh khanin ka h:'irt r-eng d.in a sual. 10hc huan k.-n l>1ini.stl2r t.e khan mithi2.mte khp an rawn tha'W11 dawntill Iill,:, n1in 1::-:, hr-e s1 n , Chut Lnng hlir chuan mipuite pavh ka10 zirtir t:'k Jil.Juh a, chhanna ka hmrh khnn k.'l. bel.? dawng hlea.

Engtizin ngc ni ~w, h0i kumtin a t~m s1,~·8.'Tk8.r pn.crdn l::l.TI bui Lpud. si hi remedy kan ngc.lhtup h 10 <::IDaWch ri''''! 11:.'" ti'l. 'Iun a 10 ne f.h d8.n hi a dik 10 8.. ni tih chGuha .leh'; k~~'~; chu,: ~'1 k2 bria Cl, <P-Jnaherm.-;hchu, a thInk dl1nah khaninrj_n bur m~1.~. k8n ncih 1eh chu Hill Tam.es kha a ni leh mai ani.Tun"l kan ;,::il1 d~'n hi kr:n hlawht1in loh chuan kawng dnng d9.p ang'l.i :,.. , chu 1-;:8.n l:E'.v:ng d~,p chu k?..n tih che;t,.,rh m~1i loh chup.nth12J.{,' "te,k tr~.1{~ ng IT, kly~ ,'1 hClrs2 ani. Bold Step huais('.TI tak al~nlC1. n~;ni rt. Hill ~'erre C!~ Ip.m khn ti 112, chumi ti tur pr.wh

chWlfl S2'-\,.'T:::l.::,j_~ c.~ b~Ud.h, en;':'ir nan - Tlungvolt=>..h chu mi Z,'lt• -chu:tn' ku:'nin:'lh ti 8018., chutirmg chuan MizOTQmn.h 0. 10 neih that

n·c. tur hha ctl1un'dwn s<J.\\rr.Jhnih! sawmthuTll velin C'.n hnrsatna ei1eh b'1Y' L,w·c:h p':"dh s ....·l,'iI"karin ke.n ngaihtuA.h ang ti mai sela,chutin.ng ti In pnwh chuan 1-Iizoram chlnlnglruc harsatna pawh krtnn,;[~ituah tho 2. l~vE tih a ni a, sawrkarin.

, -,'

••••• 231-

Ng~ihtuah tho ~nih chueonn khang khawtina 20/30 te, kha tn.teh" in ngh"" thluah ma.i 3, zuk ti tura tih te kha d~wm teetak tztk mai ae Ln , cnum teo: e xpe r-Lmerrt kha entawh zawk se Ln •Chuti 10 chu cvs em hun l"~_~tangin experiment in kan kal ?

1950 loh tih ~tang khan 1971 thleng kha experiment in kankaL tawh ani. Hriat pnwh an hr-e tawh.1n ka ring a, expe-riment pawh a t.ha, Kan hmuh chnuah pawh tuna kan 10 neihdan a hi cbu ;~?Jl h.Lawht.Ll ng 10 till a ni mai s t a, Chuvnngint':llnk thuai mid .4.1n, till khn ka han r,,,wt Lon ani. 1...thlak dan uawh chu Hill terrace hi ti ta ngnr- ngae ila,ohu chu kan hlavlhtlinna bul Q ni ang , b.. titu tura te pawhthlan bik &l chumite chu sork~rin finance emaw an 81 tur e~aw

pek ni mai 8810., chutiang chi chuan hlawhtlinna a awm ka ring.

Till, chu chu 'se t ma miD'll rt.n dan a ni a,chu 0.1 maha La h.l.rwht.Lfng awma ka rin chu mithiarnte rawihkha a La ni fo 8 nt , Mithinmte han rawih a, engngg ni apossibility, eng system nge thlnl' ni se La cng t.Lzawngdn ngeka.L ila, tih t.nlca kha chiang t awh LLa , kan chf.an loh «!<ImJl;.c:vang cht.ahtn Lch n.jaabna kan hre 10 a nia t.unah jif.an ,tih ngai.hna hr-e :_ovakal zel a kh» chu a nt nnvm t.awh , AhJ..,:',~hth[l.wn 2't'7nJ br-wk , Chuvangin, hei ngei hi a dik Lohna nn1. ChuVQllG~~ huti z~wng ngei hian kan thlak ang concretesak 3., co~r~tG nroposal J chu chu kan mamawh tRwh a, chumimin hmuh s~: tur chuan expert centrnl sorkarah demand a, an ~

10 kaL t.he t hn-i t::...rr k nwng sihhmuh 1eh k~_whnn.J.h pawh sorkarina tum bc.wk q that 1%~·~ ring.

C:1U chu n1 mai S 0, ka lawm G.

PU ·V..f.l.~n...t.i.J}:J.T-{I~,::c. •. : Pu Speaker, heng de mend te z IngahhiG.Ll Agric1.:1ture lam hi han sawihmcs a il8.. b..E,riculture hi a pawimawh

hl.e rJQ::'. :L-; Hcu,' c ah hf.an , cngkum nge ka bre tawh lava,i~;::t:icultur8 c.£.~'.cutL8nt a h Lawhchham 8. n1 ka ti tawh a, vawiLnnf.nh Cj:'~}lh c'ma:l ~lei Lan burtge t.ah htan E r.:11m t avng sangvLau Lni .:1, voi.~':':E.,=_ch}'ie tel chuang Lain mah 8. 10 in tarlanglab. t.n <1, be.l s cLn- t har kan nei Leh niin ka ring. Engpawh-u sc kan I1i~1is~,:'T t8,;awh a 't.har- dc~wn a, a ni hi AgricultureLama tUir::']i ':'..~li:'l t.hu l'L:_nister R nih bmate pawh khana a sawi achuvang i n 't an :}, hem la dawn chh.i.n ni phawt.Ln ka ring a.A Lawmawm h.Le, ll.."1,[;,>~'_wnise chulaia ka zuk s::;.wi hmasak duh chub~;l. leilet churrgch angah ht.an kan Agriculture department hiangrtt; khawL khawLvemaw an La chhuak a, power dealer te eng enge maw hi an 1,,_ c Lhu ak a, hman t Lak a lawi hi a avm 10 n1deuh ber ht an ka hr-La a. '1'1111 z awng chhang tlak loh tak rnaiUlltn kn hris... ~Iei hi ti h tawh loh ka rawt a ni. Tly: ngtlanghmun thenkhatah te tin thawn chhuak nual a, ka zawt zeuh zeuha, awmze nei te:{a hr.J2J1,f thei an awrn 10 niin 1\:a hria, a mantea tam fu lelmghal a. in, chu 10 lel:ah chuan(Pu Saprawnga:PU Sp.'2ak~r, t-tember khan eng khRwlte nge hman tlak loh n1 a,khawi l~~ah te nge a hman tlak loh a, chu min han brilh nghalteh se). Hei a hrning kz sawi fuh 10 a n1 mai thei, R, Powerdealer_ an tiiin ka hria, khi Khn.l'Tzav.lah te, Champhaiah teKolasio ah te chungho kan zawha te chuan rei 10 te chu kanhan hrnang lauh lauh a, a hr:r:an theih loh zu1 mai a ni, a part

,. ,

)

.'

,I

I

J

-(24)-

thlakna kha zan hmu mai" thel si lava, an ti a. a dikmin ka ring a, chu el1\l •. Tin, ka bia1 a mi Ifuaw dungseikhua in vavfkhat, ehu an rawn beisei a, kan han zawt kual ....tih tlak hi "a an sawLloh a)l~"ngin 'A,ti duh 1('1 mai teh u'ka. 10 ti ta nghe nghe. 81. " .

Chu1lsngin he thil hi a hmantlak loh tihhr-e sa a ti phei cnu can.rm. :,10 ,1J1ai.-:thei'a, amaherawhclnl rin~nG a'10 n1 10 ,niin a-lang" a. Hei Aizawl atanga bilcharzuk Luh dawn TrQ ·--Phaizawl. ttan theilma a awm a, he-khawlhi hmantlak n i se J hetiang khaw'l, hi an hID1Ll1 a rinawm vf.aumaf., An hnlang tle,t levin ka hrd.a , Chuvangnri thil tangkaitak ani 10 a ni eng tih chu a rin thei nghe nlJhe a ru ,

T1p, .ehul.o lehah chuan ka sawi tawh anginAgriculture lamahhic chuan kan hlawhchham niin ka lU'ia,amahe r avhchu U.'f. ah hi cnuan..pavf.sa pawh a ziaawm dawnin alang a. Leilet tanpuina kan pek ang chi hi thingtlang lamhl,a Z8.',\fkah a ZB.U tl1eianga rawn tih baam hramni. se kaduh a. A chhan chu keant.. hi bial hla kan ni a, Mizoramah chuankec.nt. bial ~limbun;;, Te1khang, Hnahlan vel ram khi leilet awm .v« na ram a nl a , " A r'U 1'8lj lam ram zawng zavng khiBurmaLr.udn an nei a, le:.lehna hnruna tha viau a nf, , 'Ketni 'lamc.ian pawh khf,s, 1" t.ha 1liautho a. Amaherawhchu milU'ingtharitilge.'1:,rt chucn till theih loh tarn tak a awm a, luL 1a.kt.huan te, tui pump te siam a ng ad, a, khi lai bialah khi chuankan lv neih kbL km thlak theih ka ring a ni. Chuvangfn khi1a1a1: ::hia~ ira,l sorh:ar t211 han 13.. turin ka hrilh dub a. Tin,le::"let :"l,h hian k3._'j s or-kar- h1an bua.lna tam tak a neihian kahria "a. Chumi tl:u ehu boundar-y hi ni pakhat.Ln ka hre tL~tma.; a. Khu iffiawthl~ng Lar.ah kan leilet ne t tu thenkha~ tenkan in leh 10 ",'1 "'2Jffi hal leh ta, min um chhuak lell:" ta tih" t",m em ea: ;:yd a, l'jD"mni la,,,kte pawh khan kan Chief' Secretaryt.e pawn an m.u 'nj.F,'·.I'T,' ta.c R ni a. Chuvangin, h8;t..~i p<iw~·hi ':'kan sorka; h:l1J' engchen nge a tihfcl tawh awl ka tl "ft.Ilriat a cnakav.o h.l,e in ka hri a, tihfel a tu-! h Ie bawkinka hria. '

'1'1:1, sawht.hlng hi kan ramah nf.an a h!aWhtl Lng.9.ng reng ~riau a, L1abse rei tak n. h12,whtlingLl ka r-ing.lem·lova, lei a heh erL em 411 ti a. kum 10 nge kan chin theihdawn .. hre chiah lova. Vawiin ni a kan tihdan hi a thathawkhat nt.in kan sawhthing han ching thei kan mipuite hian retheih el" a1lnngin a SUbsidise ringawt tih hi a taw!<: 10hle in ka aria" I-lei kumin ah chuan nuai 9 vel loan in anpe n1awm tak a ~li F<., "~u;Lntal 900 man vel a awm a ni.AmaherawhcI1u ~'at",'ilthing hi a chin a hek hIe mai a, mi pakhatin Quinu'il10/20 te an ling thei tlat mai a, chuvanone,!uintal 9JG 'illa elm tawk 10 hle in ka hria. A qUintal singtel tak tak kha kn~ sor'karin loan in pe thei se, kuminaha theih r it 10 a nih pawhin nakuma tih leh tur chuan Quintalsinghnih ~&l lO&i in pe thei sela, kan mippui rethei taktakte kan tunnun theihna a nih ka ring.

"I' in, kan sorkar hian hmarcha hi lei telthc:i.h dan r?inl ngc::ihtuah sela tih hi ka duh tak tak a, kanranah :lmt1-~cJ:1oi. " tha dnh h1e a, a man hi a t!em na a, .anh..Yl6.wng tar:: +.al ;: D.€lc.i 19m lava,

•.•••• •25'/-

Amaherawhchu khi kan dep ram ManilJirr-ah ah te khi chuanKg ah Rs 10-15 in. an hralh thei tIat a ni , KIli laiborder vela awm khian kan ramah chuan Rs 3-5 velin kanhralh thei tlat a ru , Chulai thil chU kan sorkar hiana la dap fU 10 deub emaw chu aw ka ti a. Hmarcha hi atam lova, buaipui tham a awm 10 e in ti a ni mai thei a,kan ramah hian a tam em em a, a hralhna a that theihphei chuan namen lovin sawhthing tluk hian a tam theiinka ring ani, Thil enkawl nuam t.ak , thlawh ehhuah awlsamtak a ni a. Chuvangin chulaiah chuan kan sorkar hian tana lak lah zual tulin ka hria.

Tin, demand ~1-na Fisheries tih hi han sawileh ila - dannaranin kan ramah hian engzatnge hlawh tlinga, kan sorkar hian Sangha dil hi enkawl lai mek sorkarhian engaat.ng e a mllih aw? Hriat ka dUh hle maio Ahlawhtling 10 hle nia lea hriatna chu SUcher atanga sanghakan tawlh chhuah bak chu Bazarah hian Sangha a vang hIeani. Fishereis kan tihna hi a rei tawh a, tu emaw talhf.an Bazara hralh them an nei tawh em aw? ka ti ani.

Hlawhtlin Loh fo hian chhan chu a neih ka ringa, sorkar hian pawisa hi an pe chau lutuk daub niin kahria, hai kan budget nh chuan tangka chu a awm f'u a, kahriat dan a sua.L lohohuan khami Fishereis pond ah khanRs 300/500/200 te in an tOC1pui niawmin ka hria a, kuminlam chu ka hre chiah 10 nattn, sanghe khawi Leh tuikhuabsiam hi thil namen 10 a rri. a, ka bial Hnahlanah khiannet mi pakhat a awm ve a, a tha ve mat a, tanpu!na ka vadil puia "tha takin kan 10 ti ang" a ti a, a tu!khuahtih pUitlin nan tak tak cruan singhnih tham vel mamawhinka hria a, satah chhualc pe k a ni ber ang chu chutiang leklek a nih ehuan pawisa y,a engmah tham lovah kan dekrala ni mai awm e. ChuvangLn, helai hi kan ram atan thilchenfak awm khawpin kan .~ l 10 te anih chuan a tangkai 10hLe in ka ring, chuvangin helai hi enngun hIe ila a thainka hria.

Tin, chulo Lehah chuan Animal Husbandry hi a awmleh a. Hei hi U.T. kan nih hnuah chuan kan ram hmasawnnaber a ni mai awmmang a aw, ka ti a, A lawmawm hl,e , Khawlaiah Motor Be.wng rawn phur vu vu hi hmuhtur tUktin a awm a,arnaherawhchu vaWiinni thlenga Director nei lova kan la thentir .mai hi pa~ ka ti a, Hengte pawh hi ng'l:i htuah hma thain ka hria. .

Agriculture Director hian Soil lamte Vety. Deptt­te Animal Husbandry te b~ n kawp kual vel niin ka hria a,ohueangfn helai hi enk:wl ngun deuh zawk thain ka hrd.a ,

Tin, Ar hi Silchar atangin vawi 4 vel ka zu phurchhuak ve tawh a, helaiab hian ka dil thin a, ka bmu theimang hlek 10 mai a, 2/3 1ek lek min pek an tum a, tin, kaduh chiah Lovs, bunhma ah sem dan tlangpui chU 3/4 te leklek hi a ni a, chu chu thain ka hre Lova , An pek vek chuanza tel law law in pe sela ka duh a, chu chu hlRwhtlingin ka ring bawk ani.

.......26/...

,

)

"

..If

I

i

•I

iII

J

-(26)-

Chuvangin t.unnnu a an tih leh dawn pawhin a dawngtu khr,tlem mat. se tih tham deuhin pe se a hlawhting in ka rj"ni.

AWle, ka il.awm e.

PU C.IAIRUATA, Pu Speaker, sawi ve theihna hun kaneih' avang1n ka lawm a, Agriculturechungchangah ~n sawi duh ka nei~a,

demand 37-naah hian, Agriculture hi tuna kan budget hanen chuan ~ . . I engemaw chenanambitious hle in ka hria, a Laveavm viau1n ka hria, Athu hrim hrima he department hi bmasavnna lang har pav 'oaka ni reng reng a, Mizoram 10 neih dan leh neih mek darhan en leh kan tum dante han en hian Sloifting Cultivat,~'hi permanent cultivation a thaak kan tum a ni a, chuve.: 'nkum 2/3 4/5 lek chhunga danglam thut toot tura beisei -. .'chu a ni 10 phawtin ka hria. Nimahsela, tun thlengaAgriculture Department acheivement han hmrh hian kei c '" .,lawmawm ka ti viau va. Amaherawhchu, chuti chung ChUM ',ilthen khat khat rawtna te pach a ni pah fa.wm ba.wk aug c , ··ht.havhna a vangte pawh a nL back ang a. han sawi Ian dt'.~a nei tho tho bawk ang a. Ka hmaa Member-in a sawitang khan a hmasa berah chuan khawl thll leh eng eng er ~

hei Mizo Union leh Congress Party thllte " han sawi kaihlek 110., a in fin hma ak"iS tawh khan, Mizo Union in ' .scrkar-eia hi a chelh atang 'cm.,hin, Agriculture hi ~~O-\ ~ - ype in mechanieenise, tih :"?r+.y Assembly ah te pass a n; -'l;.

Chutiang zul zui ehuan hE'n~ Assembly-ah te pawh tih chr»zel a n1 a.

Khawl :::ng eng emaw lei chhoh a ni vezel a, chung khawl bhenkhat.te chu a hmanna t.uva hman 't.he Lhloh a 18. awm nua'l. hi a pawLf.n ka hria a, 197", February t'llavel a Powerless pump , Assam Acrow Industry atanga an lc~

chu 1974 kum t awp lamte pawh khan hman theih lohin a 1" ~etta mai mal a. Department chuan .~erenial water awm loh w''.nga,ni ang an ti a. Khu Agricu::.tu...·e Department tualah kb~;.k.ll

pakhat chu hmuh theihin a 10. awm r eng a, Mahse Soil COIl,' ,r­vation lam tih a n1 avm at AgricuJt~1re lam nen an tnzav:a, Agriculture Department hnuai a ~,::L:1 avangin kan saw! :':;.:..i.a. Agriculture department hrim hr':~~j ah pawh 3.5 Horse ~ .verpumping set ehu 1972-73 an khan 1', vel an lei a, mahse ' 'ungte pawh chu1975 Octo/November thla thleng pawhin a hms-- .'Cltura hman an La nf levin kn hr-La , Chungte chu sorkar, ,',deliartmenttal a lei duh tu mlmal subsidy tura tih ani".nimahsela chung 11"te chu k hu L;,wipui a an Workshop ah ala awm dal ani, nikum favang vel ah kha chuan her>gte h:tdepartment in hman tlak niin a hria a, a loi chhuak anf.r.s1 chuan! a hmanna tura hman tbna1 thuai awm a n1 a.1971'1 a m1 tawh, 1975 te a hrnan 1" ni 10 hi a pe.w11n ka helaat Tin, hei agriculture information a awm ve a. }lIahsetun thleng hian an hnathawh hi i:'. La engmah vak 10 n1 awm:!n,ka hria a, kumin budget ah pawh hian publication atan prc­vi(')ion siam a ni a, kum KaltR zawng zawng han en khan

-(27)-

~griculture department a information wing hian hna an ttangkai 10 hle ni hian ka n-su a, a chhan erawh chu ka 7'

hriat thiam luiit' chiah Lova , hnathawk tu an inda1h 10 na ngaibna an hr-e 10 nge p~J.,.·risa an in daih 10 nge m , Cf:':".chu tun a1& tangkai zawk tur hi an ni a, he informationwing hi pawtmawh tak a nr a, mi ramah te tlangram ve baulwhto engting .e an tih t1hte zan 10 ne itu te hian eng angrr;«an tih tur ni ang tih te, thil engk1m hi a ni mai e, Agrl­culture lampangah khat1ang in hr1att1r nga1 chi reng reng tekha he information wing te ni.an , khang kha an t1h t\lr anihhmelin a lang a, tun thleng thlenga an hna thawh hi chu ala tangkai 10 viauin ka hr1a, chuvang1n re branch hi hnathawk turin .department, a thu neitu ap1ang ten dah selaThey should be put to task anih coo.

Tin, Law1Jpu ah khuan Agriculture Departmentworkshop a awm a, khung ah khuan Motor chhiate siam tur anihchuan a kawng chhiat dante kan hmu a, khutah TLawnga t,,'pump na kawngah khuan a chhuk thla ve ngawr ngawi> mai ani,Lawipu hmin tJ1ka kOO chuan p1altlep pangah Motor a kal a,tin a thlen hma kawng reng reng pawh khu a ehbe em emringawt maf ani. Hizoram Motor kal ve na s1 ah chuar.kawng chhe ber pawl anfh ka ring. Hot.or tha lei rule pr-whhi zuk La thla ta ila, a chhiat phah ma1 ang t1h hlauh,-wtnkhawp a ni a, akawng chhiat dan kOO, kbutdanga workshOT",a zuk aWID da1h mai khu hnnm r-enchang dang an ne1 ngang J 0ern ni? Thil dang ne neuh .' __ euh engemaw thil mai rnai siam nanam.h chuan thil dang a nt. 2" amaherawhchu motor s1am nantih a¢h 1ek phe1 chuanin C', tih chi Loh tak tak a rn , Motorthala1 ken nan pawh u1k',;" a n1 a, 110tor chhia phe1 cooengtinnge maw a Lak pay', an Lak thlak tOOih dawn nt , Motora hanin hnuh chi pawh 3. r-i m{Jng 10 a, zasn thlak ngawt aMal a, harsa tak tur a .. t a. Khu khu thil tih awm loh takniin ka hr-La,

Tin, hei Alu chi, Lakhu1h thei chi, Balh1achi leh thll chi dang dang Agricultural tools and implementste, thingtlang hnnm hran hranah thawn a ni thin a, a kim 10nasa em em B,a kim chhun te pawh a ehhe nasa em em ani.'11111 c hhe luna chi Lakhuih te, Balhla chft.e phei chu , Hetahhiam. firrJthur ngai em em a ka hriat pakhat . chu sum tam takheng thil ah hian a r-aL a, Pu Speaker, chu elm he1 hi a ru ,II 10 davngtu te khan1n Challanah khan hmanm ah pawh thil dangah ka sawi lang t3wh a, r-cco tea l1..nfull and in good conditiontih a hnuaf.a sign kha tihdan pangngaf tur enaw niin a, lang a,a 10 dawngtu apiangte hian e s g , l{haw pakhat.ah A.O. hnenahemaw AgricUlture Demonstrator emaw Gramsevak huen ah emawAgricultureal tools and implements te emaw Va thawn ta se,chuti zat kan raWI1 'thawn 8, ti sela ''R8cei~.1nrull and in ggood contdt t on'' tih khan an 10 sign de .uh z1a;,tih theih a n1Hei hi tihG.an pangngai a neih mai chi a ni- lova, fimkhurtaka thu ne:tu ten he1 hi vawn a ngai a n1 tih hbiat tir,an mawhphurnA. hr~t chia11 'tir a ngai hIe inka .hria,_,. ch:uti10 c 1m a t~awnt'-l lam atangim ernaw,10 tih kim loh l'ltih palhte pnwh kha 2 a~m thei R j khang p~wtikha dan pangngai emawtia an 10 received puat pU.9.t tir zel mai _chuanin sorkar in ahmama turah }:<U1 hr1R!lg eme-,.' tih lai hien a hman 1000a turahka'1 hnang liam k:mhma"1fJ; _',iar'l a ni tih hi hriat a thain karing. --

•••• 28/-

\

>

.'

Pu SpeaJ<er, thil pawi anih 18 h nih Loht.e kc.hre lava, pawi a nih chuan ka tn.wng w1thdl'flW ka hren Lova ~

Hei Public Accounts COtmnittC6 ten bna an thawk a, DepartJIl"hr-mg hraJ1gte an nan exam a, Agriculture Department pawhheng atangte hian chungk? thu sawite chu a dik a ni t1hfiahna tam tak a awm a, P .A.C. chuan report pawh r-awn thehh..htheihlli tum nghe ngho a, chung'tc pawh chu a 10 kal hunahkan Ji.gri4culture VJ.nister t.e hian 10 chhinchhiah ran sola,heng report to hi ~ssembly ~ia~h a CommittEe a ni a, Assemblytnu tih thluK, iill semb'Ly thu r-ecommend nng thlap a ni tihpavm s e La, Minister dang reng rcngt.e pawhin an departmentconcern theuh .kha , Ni.ch.Lne. kq sawi tawh Estimate reportto pawh eng nngin nge department hf.an action An Lak tihvawiinni tl,leng hian Assembly Sneretariat lam hrilbna an Lanei lbniawmin h1'i~tna ka nei a; pawi ka ti hIe, chuvanginthil c~, thlai chi te Agriculture lampanga hman ruate rengreng thawnna ah hian a thmmtute Leh 10 dawngbu ten fimkhurtrJ<a a nt.nna eng 'lour taka on dawng a ni tih an hriat, anensure hi a ngaiin ka hria, a thu ne tu apiangin.

Pu Speaker, be Agriculture ka ban thlur biklai a hi ko. so"i tak ang khan ken Direct('r neih laite, tuntbleng a kan hcuh danah chuan an f el viau a, kan Ministerthar pavn cunhoa 3:'an...ga Agriculture lama m1 tui kumh1un ( n1 a,be :"seina pnwh G chungah, kan nei 1ian viau r eng ani. Cht;;vangin aumtnah minor igcigation te nikum lam 1975-76 a Ie xhkhd cbell':! provision awm a kba, kuminab chuan lakb 20 allnn elmo dawr mai 8., minor irrigation atan. Hengte hi Mi7o:-amtCUlD. pawi nmwh em em a ni c:, }'!ixm'am anga phaizawl aau heikan ni.Lovn, tlangram a 121 ~J t uf.t.e a har-sa em ern a ni., luikawrr ucm te t.a.r te t.c, zc\w1 t,O! t.ak te te nWID chhunte leileta siamzel kan tum [1., chutLang a.ri.h Loh chuaru.n leil.et a siam turMug k.m nei ef Lova , kha-igrh khan heng min6r irrigation tehi a prtwim~,wh t·-;}:: ta a rr , Pr-Lrne-HlnLe't.er- 20 point economicprogra:me at khan hetiang irrigation lampang l~ rawn tingavrh turin hrilhna te kan han htru ve rawk na a, mahsakan ram tui awm c;~ant8 hi hetiang hi a ni s t a a tih tak taktheih ve mang 101•7 ':: , he t.La t8 neuh neuh, minor irrigation akan tih hi a oaw.lmawh a nt , Cbuvangin hei lakhs 20 10 lang ahi nman zawh a nil,. ngei theibnn turin kan Agriculture bf:bct.department tc 11:1 an an mue.hillunna hi rawn ti puitling ngei sekan r amtn hmasavnna "tan 'l htnang ngei eng tih ka ring ani.

Hmo., ni Lavk khin khumi Bafr ab i , B11khawthlirlampang atanga bUb chingtu ten a buh tam tak' sorkara an hanpe lut ruih ruih rnai te khn kan sorknr achie"len::ent a ni a,8. lawmawm h1e iD. kn hria, hmasawnna thui zc.vTk kan neih thfhihnaturin heng rUMn'mooa te hi in thu'mnna kan tih fo thininthunuooa khauh, tha 'loci< nena bna thawktute kan vawng chunga kan tih puitlin s~uh sauh Et paw1rnawh ta:;: meuh a ni. Chumah chu8.J-J. vRlltlDng 21 .awhtu ten a, vantlang ngaihdan, hIlathawktu api~lgtc ~nena kan han thlena te hi feasible anih12huan r:rl.n 10 ' ngaib pawimnwh tawh thin a, chuvangin vant1angngaihdan hi ",n pLnd saka, vantlang thawhfluina hi an draw thiamapir,ngin hnaths',rktu ten bna an thawk chal: thei a ni tih anhri::'.t lea duh c. ni. k law e'O

•••••29/-

PU SAITU,W11A: Pu SpC",kfT, kan ngaihthlak tak an!khan buh hi kan ram tan ch'&Mh P8.v;!~

ntllo, India ram pumpui tan hf.an apawimawh CL, Tin, chubnkah Oash Crop a pawf.mawh bawk a,kuminah Sawhbhmg t e , Chbavhchhf te, Mizoramin a thar ·;~'7. .. iviau a, hei h1211 kan ram economics te pawh a ti dang lam :J'"'.'aithuaiin beisei a ni a, i ..griculture activities ah ban phhto. mai 11a, thil lawmawm t.ak a rn , Hetiang h l an thlaidang t 0 pawh kan thar tama, chu c hu ken ram tan thil tha an i , ~igriculture department te, kan sor-kar pawhin pr-ogr-ammetam talc a nei a, neng t.e hi a kuru a tela lean hlawhtlin chuan!!U Tarn abanga kan lakluh hUD hu:o,te hi a bang tial tial C"g.Kanin tOdelhna kawng lean pan tial t.r.a L a, a Lavmavm em F

n ni. Amaherawhchu chutih Ini chuan 10 nei mi rethei v -0

te bawk te tana harsatna thleng thin h~n sawi ta lla -

Pu S~e8.1~~r, a bik takin Lung Le i, sr.:han sawi leh ta ila, sa;~ah sawn District Officer-te h~ ehPower deligation a ElWIn mnng loh avang Ln eng emaw thIa! c'supply t.hut;c pawh D.h.G. in Quotation emaw tender eIr -i

han siam a, Solection chu Aizawl a Directorate ah a 10 ~,

lil~Rwlin 3n 10 ng21hsru~ teh chiaro lava, Lunglei lehkhahmu 10, kan chu ti 10 em ti a, khawilai Cle.j,.rk ten emaw10 dah vuat 1e11 mai mat thin a, chutie..ng a nih avang c l.:khua a t1ai duh em em a nf., Nih'U.1dith pawh D.A.O. in a sLova , Directorate in a har; Sclectn a a supply tu tur , 11":aiin Lunglei chu an han ngaihthah deuh R, an r awn ngaf.p. hhnuhnung thin 8., chuvang:'.n Lo neitute tan har sat.na tak t. ; }t.e t.hnm te te V8 bawk to t,"~l c huan en thlai t.har-t.e Agricu~_c:2re

de par-t.ment.a a chi a pck chhavna dispose mai theih tur, k'hat Lang bcf.dawn t lak baka t ruL a awm thin twang khan a dis-

cCIlPI'aging viau thin a. H;~:L hi sorkarin power r181egation 't huhi sorkar in nc;c:.i~Dwhr12.1dh s eLa , step Ink t.ur pawimawh ap.iangIn hma turin ka ngeri dull a ni ~

Tin, kan nga ht.h'Lak t.awh ang khanli..griculture t nt'ormat.Lon 8statlishment ltr-an nei tUT rtiawm takin budget Qh a l~ng a, Offic~r ~~1h nei tawh niawm takinkan lang a , amahc r-awhchu 8,r;riculture all hf.an publicity atlem em em m~i niin a lang a ru , A dik 'taJd 1 khavpuf 10 neimite chuan thil 0.11 hr-e ZqU ocuht.n a IMg a, -ar-hec thingt.1.rm g10 ned mite c buari eng thlF'i nge t.ha ang , en; thlai nge V"'ofi­t.nb'Ie aug eng tlllni ngL mar-ke-t ah t.hn ang , e.tg thlai hi :"-9chin uar tur ni aug tih hi an hre thei 10 3. nf. , Chuvanr:Establishment hr ant,e kan nei a nih ngai chuan AgricultuTinformation hfnn an hna hi a hakthlak lorn 10 bawk a, tha'T-'~

tam ve deuh Un'i~ ka ngen dub bawk n ni.

Tin, thil p2khnt ka rilru ti buai theia awrn a, Hang terracing -ct an te, land reclamation atan arate pangngru, department subs i dy tih, hong 500,600,700 "cj.hvel kha kan hman kha ft ni 0., acre khetah" Nfrnahs e , t.unhnafahPlarming Corm-Ls s Lon-d.n min rem tih sak ni awmin kahria a ,800/1200 thlengin acr e khat r",cllCmJ· nan emaw terrace m;.-'1

Cm2.W. l'iahn e chut.t ni chun; s1 chunn tun laiah emaw thla hluitElltn t:~ emaw khan thtot\"ktu'tc hhuan ehutiangin DepartrJ8nt -.:..n~in

r:1in hri il1 10 ~

.. ·.30/-

t

i

-(30)-

" a rate hlui kha a ni kan la hman dawn!! an ti tlat ma:,a, h~i hi a th ang ang uk si a, tun lai chanchLnbu ah tkhan a chhuak eng uk.$i .... mipui ril~ a ti chiai thei .viau, DepartmE>nt lamte,pawh an dem a, an e1 ru dawn a n­eng, chuti kha .ti, in puhna t ha 10 te pawh a awm thei a,hEd. hi ...awiinah hian chfanna nei 11a, a tho. in ka hria •

. Tin Pu Speaker, nichina ka sawi tak.ang khan 10 neimi, thh tlem to te ching te tana hars atna pakhaf nakum an khan'·Development Hinister Lunglei a azin laiin hmanhmavh thlal< takin Pangzawl mi p"lkhat Alie!lgchi farmer buena Gem turin an procure a ni a, Quintal 30ema.v vel lek ani, 1>. peitu pa a rethei vf.au a, khingJ,fliM a 10 ching tam a ni bawk a, khatah khan a in hmang zove del' a, kh~lni Bill kha vawiinni thleng hian an 10. pe lo­II neitu pa an tlangval deuh theJJ!llthawlh bawk a,"D.A.O. "enkhuan .. Office an vawikhat fair fight kan 1'1 bei ang" atie, chu elm tu thiam loh nge, D.A.O thiam loh nge sorkar­thiam loh? Aiang chi quintal 30 man nikum Harch thla ami 1romin Harch thla a an 10. pek Loh chuan a pawi khawp -vng ,

Tin, }u Speaker, chutiang deuh bawkchuan Department te hian hndhawhfel loh an nei thinsawmi Lunglei District a Cherhlun khua ah sawn FreIdHanagement Committee kutr.h ni"wm tak Lung Lef Soil Conse c­vation DiviSion atanga an demO~$trRtor pakhat.Ln 11 dabr1ngawt niawm a n1... Ghu ohu hmanna r eng reng awm levi}3. thamral ringawt a, Pu S,p8e.ker, 'tunah 1Jian sawi a rna'Hi10 ang a, Minis tar concerned in hriat chian a duh chuankan hrilh the,. ang a, Tin, Lehkhn p.awh kan thawn tawhthin a, F.H.C. Cherhlun V.C. President te leh chunglaiaV.C. Member tc pawh ChUM 'In thawn tc:.wh a, ehu chu eirukina thamral r t.ng awt a 'rd. Ghu chu De.ii ..O Soil Conservationhnenah pawh :'an lU'ilh tawh a, nikum lam thil bawk a ni a,chung te chu action lak Lohtn G. In. awm a, her.g hf.an kan ka.1siamna hi min diu thin ani. Tha tho lohna min neih til'thin a ni , -

Tin, cnuLo chu Pu Speak'or, thil irllegUlarpakhat jean sawi Leh ang a, 197"'-75 budge t, chhungah khanHar-ch thla tmrn dawnin hnenhraawh deuhin Lung LeL D.A.O-ins'\whthing chi lei an duh a, mfpnkh.rt supply lei turin anappoan't a, chup a chuan sawhthing chi chu n zavng ta a, ahmu a, a rwn·k1r leh hma s1 khan lis 5000/- vel kha chumihming chuan an 10 drawn ani. Fin~ncial Year a ]iam dawnavangIn khap'cl khan s awhthing chi a nmi Le h ta bawk 51 10,A pawisa a hmu tawh bawk si 10. .~erawhchu a pavdaa chudraw di3Jll a ni tih -l'miClt chian 8. 01 at chU pawh chusorknrin chhui chian ~tan hriat tul tak niin ka hria.

Tin, chutiang bawkin tun ni 13 Harchkhan l.griculture T .H.B. thar pelchat Lung1ei lalOlah a 10 kala. Chumi chuon a let lampa!l\f; chuan" A l hei Sessionlampang 8, n1 da"m Si a, Session a mn dnwn a, kal ve ka dUha, ka ti QJ mahse I1Kan D.A.O. sHprin Darzo Ferry atangintuipui balu han phur raw}-l a ti a, ka tlai deuh ang all a ti .tiyat mai at chu chu tak to.l< anih 1Gh nih loh ka hre lova,chungte chu tak tak anil'. chuan deputnoent balu tur nge tubalu tur age hrint chian :~, tha khawpin ka hria a rut.

....31/-

-(31)-

Tin, PU Spsc)'er,Animal Husbandry leh Veteri.'fchungohang a ka hma mite s(~'di ang khan hmasawnna kan nei tthawkhat viau a, amajier-avhchu saw Lung LeLah Veterinary De ' ..ohuan bawnghnu te an sem ve a, a kavhf,n an kawt ngat ngatmai a, A hmun a hla deuh ;:., Lunglei at.anga Mel nga vel a ].:i. a,an farm hmm chu sawng at.ante sawn' corkar hian Milk van ngJ.ih­tuah ve thei se a tha awm ng awt maio Labour 4/5' in mel 10 nitin an kal anih chU, a knwh in an kawt ngat nfat mai a,h an power ringmvt ai chuan 2, ran pawh a rang zawk ang a, Tin,pawisa pawh sorkarin a save, zawk mai thei.

Tin, nikum financial year ral dawn tep khanHnnbthialah saWL hmanhm~wh ~wm em em maiin Gramsevak trainingCentre dopartment in a r awn brat.s af.h chuk chuk mai a, mahs eFinancial year churn! hun a an han tih chu , leite an lai zovek t awh a, 'kalk;:wng te a pnwimawh tur an chei rual in anruahman vek a ni a, mahs~ thawhzui awm hlek lovin tun hi nthleng U1at mi ani. Hengte hi sorkarin engtia tih ze l, ngea tum? Hetianga financi1l1 year tawp dawn a beih leh phutah a ti nge a hLilln hi thlak hrim hrim an tum? tih te pawhhriat ohian a tul ngawtin l:PL ring.

Chuti chu nise, ka Inwm e.

PU S.A,NGKIilll'Li.: Pu i3pt~ak_~r, thu sawina hun ka nefhR.\,T~gin La Lawm e_._

Hei A~riculture huam chhungah SoilConservation te, imim.:ll Jlu-ibandr-y te kan nei nual a, saw!tur chu a tam h'Le thei ecW;' 3.

I.. ,sriculture hi kan ngai pawf.mavh theuh10 t.he.L Leva, a chhan chu l:;:m ram mlbpui tam bertc iI1JJbhahnaLch eiz2vTrm.a a n' t.Lat a, AIJ?herawhchu he t Lan., ani tih hrechung s i hicm kan s or-lcar h.l nntn tih tak tak E: tan Ink tumnaa nei 10 emaw chu n1 aw tih turin kuru ka'Lt.a lamte khan a awmthin a, Land rGc12mntion tc kan han ti a, kan :jalpui thindana xhe , .kurtl.rrah henri, ruam hi kan zo ang a, akum lehahhemi ruam hi kan zo rmg a, tiin kan Mizoramah hian Programmesiam f'e.L tak tak pawh awm lovin a s awt chak chak ti khaninkan kalpui ma'L mal thin khan ka Mia a, a pawi 111e in kahr-La , Facing deupin kan ka.L puf maf mai a, a hlawhtl1ng hleithei 10 niin ka hria, lillJaherEwhchu lrum kaLt.a at.ang khan Prog­ramme f'eL dcuh nei awm de.rh.tn kan langin ka nr-f.a a, a LawmawmlImi: 111e ani. Ilat.Langa L;'.nd reclamat.f.on atan te, 10 neitutehan encourage n.f'J1G.. pawLs a ;,orkar1n a hman thinte hi heLad aha tha thei eng bur-a hman du~in kan sawi khawrn thin a, kanpas sed thin. a, mahse a fi'l:E-1d lama t.hevkbut.e hianin e1 vetumna an nghah lutuk thin niin ka hr-La , ltipufte a discouraget.he I blein kn hr1a, a pawi t.ak tax ani. Hengte hi ngun .1ehzuala kan enpui a dikin ka ring Kumin ah pawh land reclama.tion atan pawisa t~n tak a awm. Tin, Soil Conservation at2ngpawh hian pnwf.s a chi::-:.ng-"'lE:ng ITJ:1ng la-va hmanna a awm thin a rrl~g tih ka ring a. A th~wk ~cng 10 z~wk ten lak tam a, a

..•• -32/-

,

v-

\ ......

....

n thawk tuten an hnathawh dik tak te teh sak mang lohtea awm thin a, Complain a tam th€i hle chungte chu ngunLeh zuara lean en chuan mipuiten hmasawn nan kan hmangthei tak tcJdn ka ring a.

Tin, 'lei thlai chi hrang hrang Mizo rll"'ah kannei ve nial nual, a, hei kurn1nah cnuan Sawhthing ken thartha hIe a, Co-operative Society ten an lei a, rate that.akm, 1>.maharawhChu Mizoram an hlawm chak 10 h'l,e a, helaikawngpui, dung chauh an lei thei hi mipui har-sa tak takzawk leh mangang zawkt. thingtlang hmun kil khawr a mitetanooih tur angin " la chen fak awm lova, an harsatnaa la ali kinng 't ak tak l0va, Heng pawh hi Agriculture lam,atang hian a marketting hi a ngaihsak pui thei zawk lawmni? Co-operative Society ringawt hi chuan an zo 10 ang'tih pavh a hlauhawrn a, hei kuminah chuan ka bial lamtechucn ka bial ah Sawhthing an ng-ah ve h.Le a, a s awlamhmarlam hmar tawp,h to" pawh an ching ve 0.1 chungte pawhchu in lei sak -thed, lawm ni? Ken ti a. Lei sal, chu anduh a, mahse 88 staff an in daih tlat 10, chutiang chua ni a, Mizoram ah hian sawhthing hi han np,hah tak tak ila,Society hian a marketting ah hian min buaipui zo loang tiha hlauhawm hle in ka hria. Agriculture lam atangin r-uahmanna lang iem lovin ka hria a, tam tak han thar ila, mipuitehi eng ang chiahin nge kan encourage ang tih hi kei vawiinni hian ka in ngaihtuah buaina a, ni.

'Kan hotute kan rp1lIl1 thin a, buh hi tlangraman chuan ei hmuh nan tal< tal; ehuan a harsa t,cwh tih hi kan hrechiang ani. Boo han thla1< na tur hian eng crash crops hing e kan chin ang tih hi i-an sorkar hi a In chiang 10 hLe ,Dik takin, han sawi mawi bik tur leh kan url.pu.Lt.e hen encour­age na tur bik hi hrJat per <a kan t1 hLe theuh niin ka hrd.a ,Tuna kan Agriculture Minister- h1kan han befsc f viau a,Amahera\'lhchu a s"~wi ma"fi a pui hi a tain tawh lutuk a, a saw1mawi loh Sawhthing hi a tha ber xawk in ka hrLa , Coff...ntangin kan hen tan a, a tailed chiang hlaa ru , chutahkhaumah " han tan a, Apple ah, Chakaifwm ah sapthei ah,Rubbervah , hel t§r:: acingah bunah a awm mek a,' chut1ang velchu ani a, kan Ag-riculture llinister hi.dhuvangtn harsatnatak maf kan nai a, a, sawi mawi loh ber Sawhthingah hiana tha ber zawk dawnin ka hrd.a , A sawi mawi chu bawhzuing am chi a ni lova, a sawi mawi loh apf.ang hi" bawh 11a kanj;i fuh dawn a ni eng tih ka ring deuh a ni •

Chuvangin rawtna 8. ngah tawh a,Jl11 rawtna hituipuiin ti pUitl~ sela" kan Minister hian theihtawkinbei tawh mad so , a ni hi c nuen rawtna siam ta,,!h 10 mat se,ti~ hi k8. ngaihtuah dan a ni tawh a, chuvangin Sawhthinghi theiht~w?in mipuiiin ching turin encour2ge ngam turinbudgetah siamn mccrkctting ail Pawlll a buai 10' aug tiin kanmipuite encourage ngam ilang kan mizoram nipui din chhuahnatur bul anihka ring tlat a. Amaherawhchu tam tak ka."1 han thar::'~, a hralhnn knn neih leh mang s1 loh chuan rni dinr1T!nm lah "iZa"nma ka.'L ti chhe vek thei dawn a ni tih chu a chiang bawk

'n"c si a,el'lgt-1angin* kan thingtlang mipuite kan kal pui ang a,terracing rint6Wt chuan harstatna kan tawk leh tho ang tihkei ka ring tInt a ni.

. ••• 0331.

-(33)-

A in dawt tbl.a thui t'1vlh 2., chuvangLn hei, ram dang lidAgricultuTG department at~gin Agriculture expert kanhan cheh chhuak a, soil testing te, kan ti, soil testingvan xan he.n lei te chu a ding rang ringawt maf, , tunahpheL chuan 1131 vungte an chhun hnan a, tlan pawh a tlanchhuax thei tro.wh }:her Lovang , khungte khu pnwisa tam takscnga lei a ni 81 I-na a t.hawk 10 rang rang a. Mithlamtekan han chah cnnuak a, h1awh tlinna tur f.ehchiam an hrebik 10 a ni ang vawi1nni th1engin thil tih tur 'the min hanhrilh Leh advl ce te all ne.ih r-eng rang kan La nre lava,chuvang.Ln, Agriculture ah chuan amiplite thingtlang mi10 nei ~ite h1anin thiai chin dan tur leh chin tUT thachu an bre chiang em e~ zcwkin ka hria. Tuna hemi tlawn&roam eng eng emac N.E.C. at.ana pawfs a in han tih v ak v ak maite pavh hi decision an s Lamnn nt bera kan hr to tna em .H~licoptcr atrrngin 2 thlir tih a n1 a, chungte chu kei a thrrtak tal< Lovang tih ka ring chiang a. Thingtlang mipu1tehian kan ram chanchf.n elm kan hre chiang zawk khavp mailEng thlai nge ching ila the ang tih pawh an hre khawp ang ,Helai chu a bote lei cem, hela1 chu kang f'Lm 1IR1aJ. a n1 tihan hre ~ai vek 2, chuvangin, test teh chiam pawh ngaiinka hr-e 10.

A t::l1ai chin tur kan kawbhmuh theih a, ahrnlhna tur sor-k ar-Ln kan buaipui thaih chuan , chu chu kanke pen thnina bcr a .tD.. ang tih ka ring tlat ani. ChumiLamah he rn, i:~gric'.llture !nforrnntion Officer tih velte _cdhi chuan Agric'.-lture TnU'k,.tting Office te hi ne1 ba zawkila tih tak ta~{in buaipQi ta zawk sela, ~ipu1te phur ritchhawk ZMg kho.ina t.ur- aawk aruh ka ring tlnt a. Dik takcnuan ie~ Rubber- tih 2.nf r-engt;e hi chuan thingtlang mipuitea rruap t'Jk tc.k thci 10 a ,,1.

Tun<::h pawh 0G,irangah RUbber huan an han uar ~kakhungto ptwh 1-::1:;.11. thing tl:::~ng8, mirethei t.o t.e , ,L-hung laiami tid 10 nc-.rm-: t.ur dal siin, .•lizawl mt llan ten an zuk ned.zo v ek 2. ~li ringawt ned n nf., Hnrs at.na in s Lam tamtinga ni ringC1.'irt. Chuti:·mg chu Pc kn'L hmang a ni deuh zel ani.'l'htng t.Lang u':":mitc 10 ncLh turin Lak s ak mai mat , .A. neituhi .Aizawl roi Jinn vel, ~1.Gtiang eng chi khe.. a ni ehho ze1.Nt.r-c t.he L te t,c ten, SUL Lah pai nei 10 ten bul an 10 tant.hei.hna turi~ SQ"lht"hinio, te lean uar dawn anih chuan a loan inchin tir dan D. gaibtunh 110., Seed loan te pe 110., kuminahQui.ntal 10 t.heuh Q. loan inpe t.heL ila, n2.kdmah chuan tamtnk 3. 10 t.har Mg. An t.har atang khan a ni an rulh mai dawnni A Sa',.;rhtmn·/ chi miin a puk chuan a ching nfei nge L tur0. na , A cb.i.n'Toh tur chu tuman an puk duhin ka ring tlc.t 10.Kumin tawp dawn tep(fino.ncial ye ar ) a tih hi kan uar hle a,hmaa a leh l:lwk tak tak kllanin tlem zawng chu sawhthing chipUk turin kan hClIl ti thei nual fl, chu pawh chuan E huam zimhIe <1, nm[therm~~hchu an bul tann<1 a ni ~ \ a tho. e, kantithei zcl aug tih ka beisei 3, a lawmQ.~ tho tho a, kbctiangkhan 11izoro.mall Sawhth;ng a chin" ching duh tak tak ten a chileina an nei lava, an chin~ thei 10 a ni tih hi sorkarin ahiint ehian phi:l.wt a tul a :n. Ghutiang wih chuan a chikha han supply thei a 10~n a kan p8k theih chuan miin tih taktakin ~l ching ang a. A hraIh lehna'a thqt phawt chuan•

....34/-

,

,

.-

III,

-( 34)-

ehu ehu thingUang rethei te te te din ehhuahna bQl t,a ni angtih a chiang a, ehuvangin hetiang zawng bian L"".ngaihtuahna hmang ila, a rnf, thiam zawng .leh engemaw t'zawng hlira, kenin ham buai a, mipuite tuna an harsatn;chhawk zangi'hai zawnga programme hi kan siam loh a, kan l;a].paih lutuk ehuan a pawi thUi thai hle in ka ring ani.

Tin, Soil Conservation chungchangah tlem han 'sawi leh duh ka nei a, SoU Conservation Department eh ':ianmipui te beiseina a sang hle a, hei hna pawh en thaw!< the. 'viau a ni mai thei e. Ameherawhchu en 10 briat ohiannaka dUh ohu! an depertment-a an staff thingt1anga an dahchhUehte lU.an pawisa an duh luttlk tih hi ohu 10 hre ohiangringawt ee~a! Pawiea an dUh lutuk a, an hnathawh tur anti suk1lk tnuJ. hle ani. Chu obu uJ.uk 1eh zuala 10 ohhuichiang turin ka duh ~, ohu ohuan harsatna tam tal< an 'hnatha10lllnaa block tu tam takte hi a ti kiang ngei nge1inka ring a ni.

Tawk mai se , ka lawm e.

PU llRANGAIA: Pu Speaker, Agriculture ah hian tlemhan sawi ve duh ka nei a sorkarin thileng eng emaw an 10 ngaihtU$.h atana sajJ<"

duh mai ka ni a. :Cuna kan Budget a kan demand an Man kans orkar-an kan tUn taw!< ehungchang thuah 4_'awm 16 takinkan tawng deuh vek a, kan budget kan hman sen loh a t",,~dawn hnaia' kan tbil tih hi !!an ti 10 1eh lek phei l1a doutun ai hian kan beng chheng leh zawk emaw a ni ang a,Amaherawhohu ken tl1n tawk anih avangin hemi sorker min,hmen sak bram, kum t3J1lP ral'dawn a an rawn, ehhuah thei h:I.,kei ehu a lawmawm hleiL k a bria.

Agriculture lamah han sawl dlih ka neih cht4 ­Hei U.T. kan nih tirh atangin Planning BOa:'d te ken 'siam a,AgrlouJ.ture lam tih chak zawkna 1eh mipuite chnan nan Ran 'ring a, Bull-dozer kan uar- hle a, ehutih lai ehuanin MizoUnion kan ni a, kan tuna Minister Agrioulture phei emran auar tak tak a, Committee te kan siam a, thehluh turin kenngaihtuah dante pawh min r avn rawn a, chumi ah chuan kanthehlut ve ve a, kan Agriculture Minister nen, Tunahbian Bull-dozer 5' Mizore.m tan an chah ehhuak a, kan 10 briatdan a <lik cnuan, Hahsela Silchar kawnga a awm vek ringawthi ehu Mizoram kan hmangaih vak 10 niin ka hria. Sileharkawngdung ken hmangaih ringawt emaw ni cnu aw, ka ti deuh a,Agriculture department in a Bull-4ozer 5' chah ehhuak ta a,a !lulna hmun hmun a sem darh lova, Silebar t1angdung lama andah vek hi felin ka bre 10 a ni. Chuvangin hei hi ehu ansum leh pai pawise, eng emaw in phur darh sela, thain kahria. Chuti 10 ohu SUchar Il!lomgdung ni ve 10 te an vu1lutuk dawnin ka hrie. Chu ehU ken ehham duh hlek ani.

Tin, Agriculture hian hna thawktu a ngahhle a, hei kan sorOr eh hian hna thawktu nei tam pawltak a ni a. Ameherawhehu hgriculture ti hlawhtling tak taktur ehuan 1<a hIDe a "iember zahawtn takin a s awi ang khan khuaa mite hi an thu zawm 'Ie a pawimawh tak meuh a ni.

",. ' ,

•• •35'/-

-(Jj) -

Khawtlang roreltu vic "C din Gr-ams evak emav , khawf, .",.Lad, laia mi an daht.e '~.:.:J.:1 thu an nei at chuvanginAgrJ.culture lama t.anpr.; .ur, bnIlui tlak Loh t.anpuf Lhle in a lang ani. VI.: te Hg rawn ngat a khawt'Lang« 1"',!'amchhunga leilet emaw teluace tih emaw, kha kha tunge r ','"a tu nge ti h.Lawhb'Ll.ng a, Lunge tih ngun tak a zawt , ,an hna thawk tu te rcvn md lovin, Il:ha mite an tih a, ' :;tan hndrig an zLah va a, theih tawp an tih ohuan thil -.".zawk an hmuh ka ring a ni , Chunn a nih Loh chuanka 1"'a aMember zahawm takin a s"wi ang khan pawisa hi a duha,1'! "awlta, an dUB viau niin al,ulg br-.',,,k ani.

ChuvangL: kc:t ka zinna bial ngeiah pawlti nasatu Leh a t.ha .;:;8 ~g leh tui luana 'tur laina sa tiechuan an hmi hlei thai -, ova , e. -ti ve mang lovin an hrr..tlat tlat zawk a, chu c.,. a chhan chu v/c: an rawn ta>! "eklova, ram hnuaf.a kal (l,'J5 khan an hnat.hawkbut,e khaninemaw nenaa insem tur ~Gvmga ngaihtuahna awm R thil e Lhthin avangin hetiang hi khr.wt.Lang hruaitute an ViC t.10 neitu chu viC ne1 dcul' vek an rrt , Khatiang hoteari bial.tute nen thleng~ , be "~ "i tih hlawhtli n an turchuan rawn selangin p~1:_ ',-,la""- t-c po sela, hma pawh ka- nzawkin ka ring.

ChuvanrL.kan agriculture 11inis:,,'yah chhuah pui sela, c~~,

a, lamlian dungah pawt:M:'_zopa ten tawn a ni <.,en ve nghat nghat sel~,

chu chu ka phut, deuh "

t,--~ra kan kal dannh hi cnuanf.:'ii a t.ut. h Le na a, a tuina h.:r.cn kal theihna deuh vek a n:'.'1.mi pen It3fl.:.ma 't awh kha chu

,ca.L pe1h viauin ka ring a,.... t~ hla''ihtling zual1n ka ring

, a,

An Offie 'J' r-". him kan Ninister hian hmr-n la1at.eng tawhin AgricultuY,'.' :~.C',"~J hi a tui bawk a, cnuvangfr.'tunah pawh hianin a d.u- bel :n:!,~n ka ring bawk a, chuva-vt.namah ngeiin ngun deuhjn on s e La , Agriculture pawisa h=:. i.i.ktaka hma.ngin Agriculture La. ":\"1 hjan , bam chungchang t.' .tihte, thil engkf.mah min cnhawndav], nghetin k a ring.

" Tin, tanpuina an -pe'~ te pawl- hi khatiar.leilebna dinhnn.ma dik taJ-:a r.n pe": chuanf.n fin tam rnang

-a ru , Tunah eutir nan . k':'I.Lng S'~r('hhtp Mat phairuam [1"

klhi chuan dik tak chuan "lr. 'am -'1-'-'1: 10 ani. I,eilet a ",~;

khat1ang zel khan thll n ";.., a, pel",,, tur dik taka anchuanin tam l1a te pawh hj ,'i:'n chhawk hIe zel a ni.

Chuvangin, p2:l'lisa tam tak kan hmanna hi 2. t1htur dik a tih chuan kan Minis ter hian ke kawr bul haln :'~am

hnuaia terrae G te p:lwh ar .ir. fang vel deuh s ela, a t1 h'.cl,wh­tling leh zualin ka rine: ;0'1., chu chu ka han phut ve 'deub J. ni.

AWle, ka I,. '.;m e.

.··.36/-

....

-(36)-

PU LALKUWJU Pu Speaker I a point te te in Iran sawang a, N.E.C. Scheme hi a hlawhtlin

• . a.hlauhawm viau ani. Hei kum hniha 10 11am ta ai achievel!lsnt kanhan zawh chuan, achievemer;'.an la nei 10 t Uk a, ni!'\r: ehuvangan a hlawht11ng dawn 10thawthang a, niT a, kulll' ~/'.aheme emaw ve l, a ni a. Kum 3, ahpawh mumal a la' ne1h loh chuan Soil Conservation atangin, ' ,Agricultln"e in tuneh :hd.an an la leh dawn emaw a 10 ni a. .rr!Cootia pawba tam tal< ral chhung hian.mipu1in hmasawnna kannei dawn lo,tiiina l!U1ga,' ,hai hi kei .ka .!1gai.pawimawh a,hetieng tum khata k!U1 hlawhtl1n>loh c!lUan,. a tum lehah p~'II!:lIIlact1o: eng engin nge min ngaih ang aw tih IU ka thl1r dan ani.

Tiri, Jhum control atana an pawis!l-"hniankhan khimi Selesih, Durtlang Leh Sihphir irikar ah khi!i,nKudam 11an deuh an sa an ti a, hei hi tal< tak a ni em tihka hre duh a ni. ' ,

:rin, TKawn~ N.E.C. farm tana Lakh\Uhthei chieupply kha a man pek "Un,a lak!lUih thai hmah tlakloh avangin mipuiUn anphun duh 10 va, Kawnpui thlangehkhuan a tawih teuh tih kha. a dik,em.t:l:h ka hre~h bawk.

, '. :rin, khilaibgve10pment Mi~ister ngetpawhin a hmuh Development Office D.C. bulah khian, nikum,khan Serthlum tiak supply tawh sa , mipuiin an lei. lah hleih

;thcih loharq., teuh mai kha engtiJ;l,llgean tih zui·tak, tih kahredUh bawk."', . >

:., .T. "' •• ",'., Potato seed foundation farm hi kbewiah T'nge,s:!.alD an tum a, 'tin"potato development atan pawisa tam'tak pek khat potato hi eng ang' chiahin nge kan ralllah hian a

, developed tawh tih kahre duh bawk. ' .

Nikurn a potato chi chhia supply val<tekha. kan developlllllBi; ta em? tih ka hre dUh bawk a. .,

... :rin regional Pig breading farm'h1~ pawisa.

tam tak blmlh a ni taw a, vawk eng eng zat nge khi Wah. .khian khawi a nih a, hei hianin mipuite eng nngan nge a puihka hreleh dUh.bawk a"

, " I

:rin r gional fruit nursery hi khawiah ngedin anih ka hre duh bawk •

:rin, Project Officer hna thawls turin'mamawh a n:I. a, hengte hi pek an ni tawh em? hei hnathA.wh tura tam avangan hna thawktu -tur- tam t.ak siam a ni a, hengte hinikum chhung khan tih hlawhtlin vek an ni a, kumin chhunghian en thawk ta ng e tih hlawhtlin lohin a 1& aWID ta zel tihka hre dun bawk.

Tin, Oak tas8.~ Survey kha khimiChamphai Malah neih tum niin, nikUln khan sawi a ni a, He.ihi engtia tih nge a nih tak ka hne dub a. Pawisa a awm a, engpawh nise hei hi N.E.C hnuaf.ah a awm a , Hei hi engtiang a tihtur nge? A chawhnu lam a mi tur a nih pawhf.n, eng pawh, nisela .

.' ".', : ',":- - .' ...

ber chu aw l Engan' 'pr'otac!!; theisi lava,.

. Tin, Plan Protection hi'engnge ni'an tihPlan nge an Protect tawh cOO aw! Balhla ternbawk silov:l, Serthlum tam an protect thei bawk

-(37)-

Eng plant hi nge an protect? Kum tin a in pawisa pek an ni 'bawsi a. Eng plant nge an protect a, eng plant nge an protect theloh kan hre bawk silava, e, pawisa a liam tho si a, Plant Prote 'L,-"ah hian eng ang in nge hna an thawh ka hre duh a.

Tin, Irrigdion plan hi a aWID zel a, kum to;,Lift Irrigation leh Flow Irrigation hi, Heng hi khawi khawiah ""0tih tawh a n!l a,khawiah nge tih mek e. nih ka hre duh a. Lei leLhuan kaI'l harsatna bel' chu, Tui kan duh thin a, Flow Irrigation antihna bmm hi khawiah nge ka hre duh a, Lift Irrigation hi khav.ah nge tih ka hre duh bawk a.

Heng til thil te hi pawisa rlllna zLah si,tak ka hriat loh a ni, a. cnu chu khawngaih tllkin Ministerinhrilhfiah se ka duh a.

a nllinamin rawn

Tin, Vetinary Departmentah hf.an thil sawi t.ur- aawm a. A:r nul hi a damdawi a har-ea viau nge nt ,' AI' Jection hi '. nf.ng- >tlangah ~lluan hriat hi a aWID mang lava. Hei hi thil pawimawh t,·; ani. a. Tlltngtlangah ranten natna khirh tak an tawk a, A:rte an P'",-- a,Vawk ke nat aVang1)l, Vawk tam tak an thi a, chutiangin rante n 'na

',,~in chi hran hranin:M\·-thi 'llmk duak a. Chungte harsatna chhawk z,,,;:;),hai.engnge thil tih an neih t.avh ka hre duh a.

Tin, Aizawlah leh lungleiah leh Saihaah An;· "IHospital leh Dispensary sak tur tih a ni a. Aizawlah hi chuanChanchinbu a kan hmuh danin Chhd.nga vengah Dispens ary chu a awe :.1avm II ni a. HOspital hi kan nei tllei em tih ka hre duh a. EngaL,',,;etun thleng pawh Ii heng ran Hospital hi kan la neih theih loh to t-, <a,hr. duh bawk a.

Tin, Ff.sher-Les hi Mlzol'amah a hlawhtling am tihka hre duh a. Hei Sangha chi hi a phurh R harsa a ni ang chu, anphur hlum thei riau rnai a, Vaircngte bak hi II pel thei mang Lovn ,a thi Leh vek mai thin tih te hi tnk tak em ni? Hemi Fishary hiMizoram a thil hlawhtling chi a nih leh nih Loh ka hre duh a. Ton,lean marketah te hian kan Mizoram Sangha khawi ngefi,e hi ei inaw:n tawhem tih ka hre duh bawk a.

Tin, Agriculture leh Soil ho hna thawh dan hiengemaw chenah a in angin, a in ang 10 bawk a. Ameherawhchu, eng angtakin nge an hna thawh dan hi an intiang tan tih Ministerin min 11:hrilh bawk sela. Hei land reclamationte en hanti ve leh tawp me!a, Hemiah hian Agriculturein an tih ,tur m. a, eng chfn hi nge S0il­consovation Departmentin an tih tur min hrilh bawk sela, a lawm:~~h'Le ang , Hemi hna thawhah hian thingtlang m1ten an hna thawh d." oJ

tak hi an chan ve theih nan an hna thawhte pawh hian huam zau i~. -",seLa , Tin, Ram leilungte pawh hi a thlir tak takin thlir sela, .hmunahte kal1nralkhat ltangin !tan chaw!! pherh leh ringa:t a, a se,·,d.mawi paih a piangin' an· sawi mawi a. Chutiang chuan thil a ni Ie :,dah hianin kan bel teuh tauh dUh viau va, hei hi tih tawp nise kc. "duh viau va.

harsa tak ani ".

Tin, Soi;1.. Departnrentah hianin hua thawktute anin daih 10 viau va, hemi hnE. thawktll bm zawk leh Division tam zawkte pawh hi hawn theih ni sela, hna thawktuten an thawh tam theih nanhmanrua a tul ang ang pawh pek ni sela.

Tin, Community Develo~ment hna thawh dan hi thil

....38/-

...

Pawisa a tlem lutuk hi a mangan thlakin ka bria, thingtlc

in a development kan de1 e an ti a, an Lavm ve viau a, in," ,::': >

kumkhat a an de-velopment-a an hman tur ohu singsarih,sJ:,,'­nga vel te a ni thei chauh mai a, hei hi a mangan thlak kC'·'·llmai, Development b~lk!'P nef. a, pawisa engkim kan. beise:!. Ct,

mipuiin an beisei a, Pabse hna engmah thawh theih a ram aw.usi 10 hi thiJ. buaithl.ak tak a ni a, chuvangin an hnathawhtheihna tur ngaihtuah sak a, pawisa pawh hi tam deuh a peknt.se ,

Tin, Jhum control hi ka sawi leh duh a jhum controltur hian 10 nei 10 mite hi kan control ang ' tih a hlailhawma,hei th .ngt.Langah miten a hna an thawh theih nan kan jhum 's1JStem hi a that Loh avangin llhum hi control 11a, ticlJUan~o nei mite hi N.E.C. hnuaiah hianhna pe ila, ~eilet siams ak i~a, tichuan kum tina 10 neih hi kan ti tawh lovang a,scheme siam ni avm takin a ~ a, amaherawhchu hei hi 10ne i ngai reng reng 10 te, hnenah kan pe ang tih ka hlau a,chuvangin a nihna ang tur takah kha lai hmunah khan an hna

, ; ":·t.... .~:t';

thawnna I;tmun tur takah khan an awm ang a,· an eheng ang a,khetiang khan an haa.thawh tur nen scheme 6el taka buatsaihsakin he laiah hian ruahman a ni a, mahse a hmanna taktakah hichuan a ni 10 bret em maw ni ehu le? tih theih ani , Chulaiah ehuan sorkarin ngun deuhin en zui sela, helliith1~ hi. kei ka ngai pawimawh a, mipuite kan dawm kan theihnatUr a ni a, he~ai hunah kanin thl.ahdah ehuan a kum '} lehlampangah c!JUan N.E.C. hian eng angin nge min hmtlh ang a, kanthenawm State te N.E.C. hnuaiah hian enganginnge an thantih min tehkhin dawna, chuvang i n kan dinhmun the taka kantih theih nan, a nihna tur takah pawisa hi hmang thei ilaka duh a nit Ka lawm e.

PU K.L.ROCHAMA: I>peaker, ehhun ohav'l h hun a a 10ngaihtuah atan thil hen zawh dUh kanei a. Hei Agriculture DepartmBl'lt

te, Department hrang brang ah a bikin Agriculture ah te,kan Mizoram sorkar mawhphurh n1 em em 10 the~ ang a ngaih,Pay Committee report te a 10 lang nuala, tunah hian hnathawktu te an 10 in daih tawk loh avang te leh harsatna chi brangbrang avangin hna dUh thu sam angLn a kal Loh dante kan ngaithla a, chuti chungin an thaw!<: zel a, lawmaW"1 tak tak, tamtak a avm, Ken sarl seng 10 ang a, amaher-avhohu Divisionaltun latah hian SUbdivisional Officer te, District Officeranga .' hlankai tumna te a a1"ID a, .amaherawhchu DistrictOfficer te leh S.D.O. te an hlawh tun pay Committee in a arawn ruahman danah chuan a rawn in aug ta ve k mai a, chu chuincentive an tui"",- leh phurna kha a ti bo velc a, promotionpawhin awmzia a nei dawn 10 tak tak ta nij n a lang. Khangchungchangah khanin, Department hianin engnge tan a lak ve danleh sawi theih te a nei ve em awl Chuti a nih loh chuan kanDistiict Officer te leh kan S.D.O 3'}0 atanga tan a, 92'} atawp za\illg zawng kha 650 atang a tana 1200 a tawpah an brutrual ta vek a, Amaherawhchu an mawhphurna a in thlau lehhle hlawm si a. Khang kha Agriculture department kan sawilai anih avangin khami bikah ka raWIl saw! mai ani •

....39/-

Khatinng anomolies dik 10 Rnga ngaih theih kha tam takkha Pay Coromittee r spor-t.ah hian a awm at ehu chu Genera:,Administration all pawh kan la ngaihtuah ho leh pawh adikin ka ring.

Amaherawhchu hemi Agriculture department b i.kte, Veterinary Department bikah te khanin 10 en chian tulhle in ka ring.

Tin, nichin kan Oppostion lama kan Memberzahawm tak in a rawn sawi a, kha kha rawn hrilhfiah lawk lIaduh a, thingtlanga kan hnathawktu te hian pawisa an duhlutuk a, a ti a. Rei tunah pawisa thu bawk a rawn saw! a,Pawisa duh na chang hre 10 hnat.hawkt.u hi kan nei teuh anga, khawvelah hf.an engmah beisei tur ne L 10 khawpa mi a kanruai khawm ang tih hi kei ka h Lau ber a. Pawisa duh nachanghria a, m1fing tak tak mt.tht.am t ak tak kan 10 dahte hi avanneih thlak hIe ani.

Tin, a thusawi ~akhatah khan thu inkalh deuhmai a·: awm a, . "kan thingtlang m1pui te h lan an ram bete hmunatana tha, kangfim .hmunt;e an hre vek zawk a ni" tUn conclu­sion a s Lam leh a, an thil chin tur , an thlai chin tur :Gh anlei soil testing a ngaih zia to leh khangzawng zawng, soiltesting van a hman tlak loh avenga a sawiselna zawng zavnga rawn chhak chnuak bavf si a, .t~mah Leh amah a rawn in khalh ,thla ta hlauh a, thu sawi Lo iangah a ngaih theihh;j.al t," inka hria. Khatiang te kha Leh Lampanga thutna a an 10 1 , ~

thu hi a vanneih thlak h.Le e" kan sorkarah sawisel tur" 'awm lova, sawisel tur hre 10 churtgin saw1sel an 10 1a tuma ni tih a ti lang chiangin ka hria. Ka lawm e.,

SPEAl\&R:

2 P.H.

SPEAKER:

Awle, dar 1 p s m, a ni tawh a, kan chawlrih aug a dar hnih ah kan t.ar leh ang a,tah chuan Minister in an sawa nghal ta",h aug.

Tunah kan tan leh ta",hang a, Ministerkan ko nghal ang. ...

"U CH.SJ'iL'WNGA:' PliSp"aker'1 kan member .aahavm tak··'tenMIl'lISTER: hemi kan Department chungcharig thilah te

. thil an rawn sawi nual u, Atirte-ah khachuanin, hemi 11.:8.n department l:~mah hf.anfn a zawhnate a tawmang lava. Chuvangin kan memberte-h1an m1n tuipui mang 10emni chu aw 1 ka ti a. Nahs e, hent department chungchangt.ekan han sawiah chuanin chutr a 10 nilo hle tih a 10 lang a.Kan memberten thil euggestion tha tak tak min rawn pe tat .cuh rnai a, a Lavmawm !aleIn -ka hria a. Heng hi a 'zawng azain ka r avn tihhang vek thei Lovang a. Engpawhnise, ka hanenin heng hi Muggestion 'tha tak t.ak vek a ni a. Chuvangin,hengte hi 8ngtinnge ni kan tih thei an~ a. Tin, eng eng emawthil khawi Lef Lrd.ah emav , Lopset.e awmna awm deulrt e

pavh rawn saw:!. an awm nual a. Chungte pawh chu the:l.hpatawp',ta.1 r aen en ang a. Heng eng hi chu Depo.rtment lianah hian:aWID tneuh "I kan hr:!.a a, PWD emaw AgricUlture emaw khawiahpwh hian Spendj.ng departmentah hi cnuanfn hetiang t-awk 10'avm tih ken hre tawh a. T1JIIlunn te 'phei chuanin inthlahd3hr:C .".'a naca a. Chuvl¥Igin. ~in ilawite pawh kha theih tnwpin cav r.e"l ngei kan tum ang a,' kanmemberten in sawi a , 1n hen ta:cJ ':.,angd.n Agrieult1i.re hi. a paw1mawh em em mei a. Hei kan ram he.101'" "ngemaw zat kan tam tawh a, 1960 Ilhutam tam a-t.mgin, ~.".."h.l, a La reh the;!. tilk tilk lova, kan r"-mhuo.i ten min rawn nan.'c"hn zel a. Chutiangin. kan ram hi b,m savm chuang zet kan t.',mt.awh a, kan ram mipui hi ken rethei lcl1awp a eawrkar buhfai hl\liIcham leh kham loin kan 10 Ln tungn';Ulg a, het:l.ang hi ka.n ~o., thlellla. Clluvangin, AgricUlture hi a paw~mawh tak meuli meUh a .•..T.,n.a pP.ld:nawh t:lh hi helai thu hote chauh hi a hrellU kllll nilo ·',·nht a chiang vi~ va , [,. brelo pawl a pawh kan ni zaWk mai t'c ",' a.Dik tal' crman hei thingtJang a 10 nei mite zawk hian1n a p".<,- .mawh zi,a hi chu en hre ta. em em in a lang a. ChUvang1J:ll k,,"ram buai avang a kan reJJbe1.hna hianinmipui pawh hi rlllrU. t.nrra siam silk hlein a lang a. ChUvangin mipui hienin Agricult1lr 0 .lame), hien hmasawn hi an chak tilk tak niin a lanl; a, a khav , ,llpawl: mai hi.an, Hetah tilk hian keiniho pawhin a . kaihruei denthian a ngai ta a. tun a kan ngaihtuah dan te pawh hi a te,L;. m10 nasa ang tih pawh kan brla a. Cilln'ang1n, kan memberte 1ertute pawhin tan ken 1.llk tal< meuh meuh hi a ngei a. C!lIlvang.' ....mJ.puite hi hnathawh tlr tlilt tilk ~ tum a !\gai a, ken membo::"d18nkhatte khe.n1n Central lam mi expert raVl'l tirhte kh. en ,,,,"i­pewimawh v1au eJ.. a" d1.k a. D1k tak chuan he m!: thuah chuanPu Nerua Pme l'I1n18:1ier a n1h ~ a 19J4 Vlll a a 10 z1n \romkhan hem;!. problem hi' a rawn ell ngun hle a ni. Chum;!. th11 10 j,,.hcbhual< chho zelah cbllan hami Soilconsenration Department h.... aJ.o d1ng chho va, He)ll1 So11 ConsenratiOll1n' a tum chu Jhulll Controlan ti a. Tun a ken lone1h dPn hi thlaktumna a awm a ni. Mahne.hei hi chu long term a ni a, vawi leh khat a t1h tllpt th~ "ni letVa. Chuvangin chuta e%put 10 kal ten an tum dan ~an ],0ne1h thl.a.kna tur hien Cash Cropte eng engrmaw th'! I tih tbeihzawn nise 'tih a ni a. 1:ah chuan Cash Crop lam an rawn \lei a.:"ah­chaun thil ch1 bran bren an rawn ti a, hei . .I1.aichi te an ra,mchh1n a, Bls,ck ~r tel Rubber te, Cocoa te, Cosunat te, Cofteete en rawn be1 chiam a n:L. AlDaherawhchU. hang zing a thil hL"'m­tl1ng tha1 .ll1IllI So11 Consel"'l~t1on ho;,n an tih II tang a th1l I"c'J.­tling thai awm' a lang hi cbu Cocoa h1 a ni a. Mi"oramah hei :.,J.a tih theih a,Tin, Rubber hi a t1h thei a. Coffoe '11 a tih the1;hbawk a, mabse. Mizo r1lru nan a lnmil val< lova, a nlawtltlin" '1.0ang tih a !llauhawm ble a. ChUt1ang ChuM tll1l then then hihlawhtling thei awm alang a awm a. Mabse, atam Yak 10 a ni.

Hang Cosunatte pawh an han be1 a, mahSe, "hlawhtling the1 lem lova. ChuTang1n, exper1ment 10 t1h tawhatrng1n 1;Unah hi chuan din hmun tha deuhah kan d1ng tawh a.Chutichuan awmze ne1 deuh hlek .. pen .ih ni te pawh1n alang a.Ohutiang ohuan hun 10 kal lIel turah pawh I;aWfi pen chhoh hi '."",tum a. Tunah hi.an ken riJru a lian ber chU Cash Crop Planta:,!.ona ni a. T1n. pakhat leh ah chUlIJ! hei Settle Cultivation ti Uahemi drY terrace, emaw Wet tar%llCe emaw, he mi Wet Cult1vaticnbUh chin nan, c~te chu tun akan r1lru a kan ne1h len bert"chu an ni. Cash Crop Plantation lam a thil puitling theita c;"~hengte hi an ni, 4U-kenut te, Narial tal, Serthlnm te pawh kh'1H.i­lei laioh emaw chuen a 10 tih theih ""'k ang a, Rubberte paw',hi hlawhtling thei nge11n ken ring a, a bul tan kan tum bawkc••Hemg 10 pawh C"sh Crop a t1h the1 chi la dap chhoh zel a ni a,

...41/-

-(4-1)-

chutiang chuan eng eng hi nge thil tlo tur ti a, dap h!a tul a, hei tun hnaiah hian ginger hi a market a thata a. A ohhan chu kan U.T. hnu hian kan hotu ten thei!>tawp an han chhuah a, chutiang a an han tih ChUM l>!AFE::>toe leh Co.operative hotu ten tan an han la at a market h~ atha ta fe reuh a. Nikum phei kha chuan tha deuh maia:"Tichuan kan Mizoram mipuite phei chu an tho harh ta tl.iu L_

a, kuminah phei chuanin engzat chiah nge kan thar dawn 1"hre chiah 'lova, tunhma a kan han.i dan kha chuan1n Matr1cton sangkhat lai kan beise1 a, mahs e chu ai pawh chuan atam mai thei a, tunah hian kan Co.operat1ve hotuterl lehNAF.ED ho tang ualin an la tBlut tlut a, ]A hmuh nawm em ema, mipui tam takin pawisa hmuin an siam thei d awn niina lang. Amaherawhchu Sawhthing hi thll tlo a n1 lava,kum khat crop chauh a n1 a, hei h1 man tih the1h taw)'"niin a lang a, cnuvangf,n , hengte hi theih pa t avpa enc .'.1"::-­rage tur chuanin kumin a he lai pawisa awm departmenthotu ten an han pawt khawm a, nuai kua leh sing nga v.hemi Ginger loan atan an rawn hmu khawrn thei a, chu at.: tamdeuh pawh a tha hle na chungin a aia tam a hmuh the1hs1 lava, chumi ita a zu tuma chu hei Grouping Centre-a1 ~e

leh hang lai velah mi rothei tak t.a an awm a, chung c. ensawhtlbilng chtn duh si le1na nei lote kha Quintal 2/3 L18k in loan in pc ta ila, tichuan nakum lamaAh te pawhchin leh zel turte pawh an 10 ne1h theih phah ang a,chu t.i ang zawng chuarn.n mi chhe zual zual te he mf, 20 PO].!: .-e conomfcs. programme Prime Minister-in a rawn tih zulin:, 'nghi km1 tih theih !awk niin a lang bawk. Chutiang chuan )*lakhs vel loan a pek chhuah a, Amaherawhchu a la beithannl,e tih kan hrLa a, mt thenkhat khan ItTam zawk pek ru.se"tih r awn r awtna te a awm a, a dik viau a, kum thar lehkh.ian engngo kan an dawn tih a hriat theih ch.l.ah lova,amah erawhchu tlema tam zawkte pawh chu kan beisei theia. Chut.Iangvchuan Agriculture 'leh eng emaw economic pro­duction ho ~h reng reng hian tarn tak hi a tul ern em a ni.Hei Agriculture hi a' lian berah han ngai ta t La , kan sorkarina zu rawt t-aka phe L hi cbu , Planning Gommi:ltsionin a zurawt -a 'hak kha chu Crores 3 a ni ~ Amaher-ewhchu , chu chukan hmu phak ta Lova , Or-or-e 1-~ vel kan hmu hram a, kan 7Udil chanvc kan hmu an1h chu , Chutiangin Soil Conservationah hi chuan kan dil ang kan hlllll 10 uhawt ma.. , Kan ChieHinister nen kan zu kal leh a, "E khai, hei heti mai chi:Agriculture ah a tawk dawn lava, kan khawsa thei Lovang ~;;!ll

tiin kan zu sawi a, chutah an nin IlA eng pawh nise tun .miang hian.thcihtawp chhuahin 10 han tal phawt mai ulangi 'in tih bhe Lh ngei chuan kan La ngaihtuah zel ang coo" t.: .inmin 10 chhang a. Chuvangin tunah hian Soil Oons er-va'tdor.Department ah phei chuan a ba in kan t1 teuh tawh rnai nfhenghe a, hemi Hill side terracing h1 kan exceed fe tawh 2lakhs 12 dawn Laitn chu chu kan Lungngad. 10 h.Le , He ale,tampawhin exceed the.*- ila, paw.l.Lo ah kan ngaf, ani •

.•• .• •42/­,

,

,

I

-(42)-

.,Tin, chumi a ka rhan sawi duh chu, kan member t.echutia in IUh vak chuan a hllian dik Lonna a tam pek anga tih theih vf.au ang.Amaherawhchu heU lamah thil pal .'han sawi nuam em em mai chu , nichin a ka sawi ang khanmipui hianin thl1 tih an duh tlat mai a, t.unhma khan er,'.'.""a lawmawm ti mai ila, a laihna man hmuh kha an chak hranpnringawt a, in hlawhtftakna ang deuh ringawtah an lllJai a,Tunah hian e ravh chu Za an za chu a ni hauh 10 rnai a,

. amaherawhchu a percenta.g" sang tak hi chuanin an mahni atih puitlin tak tak hi an duh tlat mai ani. Chuvangina man hla hle zel a. Tan pavh an la a, nichina Pu llrangaiamin han phut fiam ang nual khanin khawi lai lai emaw chukan tlawh ve zeuh zeuh a, hemi an tbawhnaah hian. A titua tean tui hle zel a, tih blawhtlin an tum a.

Tin, hemf. kan Field Oft'ieer te pawh dik takintunhma chuan an 10 in thlah dah deuh pavh a ni mai thei,mahs e , mipui hawiher leh IDipui rilru an hmuhin an ni pavhf.nthahnem an ngaf hle zel nghe nghe a. Chu chu thil sam nuandeuh mai a ni , Chuvangtn helama thawktute hi mipui tn\thana leh mipui tuina an hmUhin thahnem pawh an !}gai a,chu taka pawh ehu corruption hi tibo 11a, ti a han sawivak ai pawhin, chuti latte chu an r11ru a an tha !lhne'" .ngaabna an 10 neih kha ven~t," tha tak a ni dawn nghe r..thein a lang. Chu chu a .~'l1;,uawm viau ani. .

Chutd.ang chu a n<, a, l\1.l Speaker hemi Agricult"releh Soil Corrser-sat.Lon to, Animal Husbandry, Community

.!levelopment Leh henglai vel 100 ah hianin miten tih takmeuhin thil an nga Intuah " an a, a lawmawm em em rnai a,tan lak chhch tle a ngaf dm-i,1 a ru , Chu chu Agriculturebikah chuan cnu em kar 1{5.~_ hmang a nt ,

Tin, Agriculture 1010 So11 hi engnge ni a dangIamnat ah kha kan Member ten an han savf h ng bawk a.

Soil Department hi chuanin nikum atang vel khanhemf Hill side -tltrracing hi an bei a, hemi a hnuai__ lam WetCultivation hi Agruculture in an chang ve tllung a, inthenf'e Ina dauh hlek chu a avm, Chutia han tih chuan a tha Hein a lang a ni. Kuminah hian chuan rah the taka thlenem ni chu aw tih tlleih a ni 8., compl.. tion han ti 11'a, tlemahaniu e1 ve theihna deuh te pawh a awm ve , Chu .ehu a toolam a ni., Soil lam pawhin hna an thawk1tha h'l.e a. Agri_culture lam pawb.Ln an thawk t.ha bavk , uriah pawh kan pr-ogr-es sdan chu a hliIDC',Wll1 111e in ka hrda , Kan ram tana buai Lam tea 'pan tawh loh a, het.La borualr te a zang ta bawk1n, m1puilah a thewktu a te r1lru ah te pawh hnathawh tumna rilru a10 luh tal< zelall hian, kan hlawhtling chM zel ang tih hithil chiang sa a ni a, helai thilah hi chuanin Hizoram chuci le'! bara'! chuan 3ren in todelh dawn chiang ringa,wt rnai.Tunah hianin a hupphurh awID 10 khawp Ba1 a, thil IDin tlakbuaktu chhe pui a amn loh chuan.

• • •~.43/-

-(3)-

Chumi enf.h thel!lhna dan Q chu Pu Speaker hun saw:!. hJ.ekila, hei trrracing an hem bei a; phul buh a 10 awm Le".hlauh rnai a, n Ldangah khan terracing -lii kan han bel.tan a, a chin tur leh thil hlawhtling thei a ram khaawm bar lhmro., chuvangin terrace hi tih mf, lovah kan

.n[;ai tawh ani. Amaherawhchu hei phul buh a 10 awm a,ch3tdan thiarn zawkna a 10 awrn takah hian terrace hi th':

puitling thei a ni tih hi thil chiang chho a 10 ni a,chutiang chuan be i.hpuf thlakna chi niin an lang ta phawt. a.

Tin, terr~ce ah hian sawhthing a 10 tha duhh Le rnai a, sawhthing hi kan uar- vak chuan thil hlauh8'pakhat chu land erosion a ti nasa lutuk a, kan cho phuc a,nakinah tuiiri an len thla a, kha lei kha a uihawrn em "mai a, chuvang i r terrace a that theih a pawimawh a. -n ,a 10 t.ha thei ng ei tlllh pawh a chiang a, kurnin ah khar;Burtlangnh khian rni pakhatin terrace ah Jei tha nen ctanga, bawngek leite nen tah chuan sawhthing Kg 20 a ,ing11 ni , C_~umiah chuan Qtij.ntal 6 a thar ani, chuvangir. __Quintal khat rniin a chin chuun Quintal 30 a thar dawr "hnaa 10 ni a. Huhse 2. n1 fa 10 thei bawk a, engpavhnfseterrace a:1 s3.whthing hi chtrt.t. takin a tha a n1 tih hjchian cnuan , thil hu-phurhawm 10 tak ani. Miin t unr .ntih anga ram bhar- zuana sawhthing chin a, nakum a a t;.zuan 2., khat La chawh phut chawphut lahin terrace 'ah i:: -n-es tvs cuLt.tvutc.cntn ta,n lutuk ching levin tlem a a takrang thEllhna a 10 awm thei dawn.In ka hr-La,

'f in, kumtnnh hianin sawht.hIng tha chi an _zuk 1'1 chhunk lmwk 3.. Quintal 130 emaw dawn Laf an zuk13. chnuak 3., t.unah Irtnnfn cultivator thate hnenah t erraccng eja chine turin an ch;n pun tir mek a, chuvangin na!_:...,_ ~"';:>,h

chuan chumi m~\Ihtt:ing Lha chu engrig e maw zalh chu a 10r.nar ngei kJ..D 1:lcisci bawk a n t , Heti laiah hian a hlar.1.Qawm8h:'10 em 0:-:1 ·t n t ,

Tin, hetah hian sawhthing '!hu eng ang nge aH?-rke':':' z e ; t ur- chu knn sawi thei lava, manse a market t e , atlak thut thut chuan a buai thlak viau eng , Amaherawhchua market te a that ahhoh zel chuan eng emaw chen chu k:':,ni..ntun nun cWloh zel na tur niln a lang. Ch~tiang ehuantier-r-ace hi bo.lj. chl-o h.Le kan tum 3., 'tf n , mipui pawh kr.riphur a, hct.ah li.l an tan kan lak tlo..n a, n pawisa te pa'.:lhman dikloh c ni em? tih kha lean Member t.c pawhin mi:,10 enpui a, tin F.M.C. te leh Rhangte p~wh kha a pict'reah khan an 10 Ian fo khn. a tul r-eng dawn ani. Chut t : ,'.gchuan tan Ink kan tum h.l.e tur a nt ,

Tin, P'Larrta't.Lon Lamah pawh tan Lakna t.ur- a t.amhle a, heng S >rtlUilurn leh thlai dang tihpun te pawh a nC'lia, hei.pawh hj. depar-t.uerrt in theihtawp an chhuah a, Tty;,chutLangLn Crash crop can.; danct.e pawh beih f'e a nl zelbuwk dawn n ni.

• ••• 41,/_

I

••

• LO

-( 4-4)-

Tin, Pu Speaker, kan sawi seng lovang a, :tlan3pui deuh par par in aan sawi mai 11a, hei Iaan Commu·'. YDevelopment [lock ti thonkhat khan an han sawi nual a,hei hi a hmi.ng a len huill pawisa hi a tam lava, hei hi Indiaram pumah hian he Co'·,munity Development hi tih tet h:jdJ.n tum aa ni. a, India ram pum thuah hian a hlawhtling vak 10 a nitur a ni a, keini hian eng emaw chenehM hlawkpuina kan aeizawk a, Tin, !I.Ed ni hi ohuan tihbo mai hi chu kan hreh deuhviau a, a chh~~ chu,'sng ene emaw kan rethei khawp a, thingt:cangmi in a kan mamawhPetromax te, !tokey stick te Be: Hantefahran pawh hi khaw.!l.ai 'lai ah emaw chuan an 10 mamawh viaumai tak tak a, kan buaina te pawh hian min tirethei ta bawk a,chuvangin Jean mi paw.imawh kan Offic~r lian te leh kan Ministerz i n ten a an mamavh nge:'. in kan pekte· kha chu a nuam thin' hIemai 8, kan N.L.A. ten in han recommend a.

(Pu F.Hrangvela : Pu Speaker, kan zawt lawk teh angkan Block tangka ·hi a mipui base in ng e an sem a, Blocktinah in zah thliahin an sem leh dawn kumin ah hian)

Pu Sneaker, a tlllngpui chuan a in zat chiah kherphei zawng a ni.ang a, mahse a tlangpui thu chuan blCMlktheuh theuh kha a in thlau lutuk thei lava, a chhan chuhotu ten an block kha a zau lam leh engkim ruahrnan a ni a ,khawimaw latah chuan a vari~tian hlek hlek te chu a awma ni thei ", mahse a t.Lar.gpuL thu chuanin a in ang deuhbawk 10 thei 10 ani. .

(Pu F .Hr-angve.Lat Pu Speaker, Block thenkhatah chuanmipui sang kua v.el chauli t.e an awm a, Block thenkhatal1 chuansingthum dawn laite an awm a , chung chu a mi pui tam dan augkhan a pek tam. theih dawr. lawm ni?) • -.

Pu Speaker, chung pawh chu ngathtuan tel tho turrt ni aug a, amahcr-avhchu cnund. at ang ringawt chuan a tihtheih lova, a Block amihrhng tlem tlem te kha a retheia hlei h.Leri, an ni thei a, a develop ngaf a te an bial aharsat ~v2Uga mihring tlemte pawh a thenah chuan an 10 nive Leh bawl: a, chuvangi.n ng€:ihtuah tel tur kha tam tak anwm ve bawk ani." -. . .:

Tin) Conmund t.y 'Jevelopment pawisa chu a tam vak10 va , engpawhm so In ne1h hr-am hram duhna chhan kan ned a,a chhan chu kan l-1ernber ten khawi 10.1 laiah emaw Petromax atul in ti a, pek an nih kha chuan nangma aia lawmte kha anQ\I'T.1 ve bawk a, 11.hcng ang thilte kha thil har- a 10 n1 vea,ohuvangfn he thil hi tih nun hram bram kan duh ve no. a ni a.Khawi latah emaw pawfmawhna tak a 10 nei ve ani.

Tin, hei kan AniL.lal Husbandry hi a lawmawm viauin ka hria, hma pnwh ken sawn ang reng viau a. Amaherawhclmduh thu samin thil ",kal pur pur thei 10 va, nichinah khanNember- te khan hemi NEG hnuaf.ah Pig Animal Farm, Selesih .ah khan kan nei, a, khi khi engnge a tangkaina, vawkpui engaat.nge a note engz at.ng e , iI:"zoro.m mipu:3in engnge a hlawkpuinatih kha in hre duh deuh k.mn ka hrda a.

.. ..~51-

-(45)-

TlU1ah kha miah khan Vawkpui 30 a awm a, a note Laxrunl 159 a awm Q ni. Khi khi N.E.C. Scheme a ni a; keimacta chauh ani lova, kanin tawm a ru , N.E.C. ho dangte r­chutah chuan 135 chu pawn Laman hralh chhuah tum mek a nichu chu lIaga.hnd ah te Mcghale,ya ah te me_hkan pe chhuak',ng >

Tin, ~ zel kha chu Hizoram sorkarin khawi khawiah emaw a .Lothehthang dawn a ni. Chuti2ng ,chuan Selesih farm pawh a kQlt.ha ang'reng h Le a, nt , Hemi Decartment hian harsatria a nei a,Arpul t c , Vawl{ natna"te- hi thil control ha.r- tak mai a ni a,tin, hetah hf.nn a diktak chuan a t.havktu technical mi kan Langah tawk lova, chutiang thiam chu kan la in ngBh 10 em ema, chuvangin kan ramte hi a kanghlai nasa a, kawngte hi a thabawk s1 lova, a nih loh Leh" sawlai 8angau a ..KeL phar- te emawVaphaia Jir 10 puL emaw, khangte kha a harsa h Le mad , damdavt,te han in chhek turin kan la in puahchah thei silova, chuvnginngaihthiam pawh kan ngai h l,e awmin ka hrda ,

l'-bfiS8 hmasawnna hran hran a aWID mek zel bawk ani..Tin,Fisherics ah hian scheme a tam tawh khawp a, kan beise'rei tawh bawk a, hei hi engnge maw a sawt le? tih mai turchu ani ve bawk a ni , Chutiang deuh hlek chuan kei pawhngaLhna ka nei a" mahse -tun hnaf.ah khan ka han zin vel a, '. t L....khawthlir ah te, hemi Fisheries a dil khuap pawla hi chu a'10 tui ve kher mai a, an bei VEl deuh t.ak tak a, a thente T ',' ,i

khan ehuan pawisa te pawh an hmc hLe ani. vawi leh khata an :,'I--'n lawih lava, an harsat.na darr" an 10 pe ehho ve zel hlaw .~)

:;;tt chuti chuan Q puitling ta b han tih tur ohu a awm em em Lc:. • nain mahse , II nei tute hlirona khawp ehu an 10 ti ve thei h::

hlawm a 10 nf, , Khung Billkhawthlir chang ni 10, Chite luicc"to pawh dil 2/3 vel lai an 10 ti vea. A neitu te chuan anhlinrpui hle n nf., engemew ti zawng chuan an 10 man ve thei ;"1.,

mahse bazara zawrh khn.wp cravh chu a lola avm rih Iova ,chumf awm hun t.ur- meuh cbu a La hla viau ang , Mahni khawch-r.ingBilkh'"'.wthlir ah te amav an 10 chan tawk 1ek 1ek ani. k1.za;"T)_market thlong khuwp meuh chu a In hla vt.auf.n ka ring. Tuna!lcnuan a sanghn }~h.:;.wina a In ni chauh a, khua a an e1 khawpLek Lek a La ni chuah a nf , !Ilawntling e tih a, thil lianpuiphe1 zawng ~ la n~~ em em 10 ani. Chutlang chu kan departmentthil chu a nf ,

,.'

Pu Sangchhum khanin Block H.Q. Sangau leh Tuipanga BUilding awm loh t.hu kha a T8.Wn sawi 8, kha kha a awm 10ngei a , bunhmu a kan 10 harsatna, khang building material phuz'hchhohna tur khanin kal kawng a 10 avm lova

lchu chu .har-aabnu

bul ber a 10 ni. Tunah 1':al kawngte pawh a 0 in hawng tan rr>.J.;:~,kan tin chhoh ngei a ngai ani.

( Pu Sangchfnlm: Pu Speaker, buhJ!ai an thiar tluttlut reng mai).

Nia, buhfai an thiar tlut ~lut na saw a la rei 10reng a nit

..••46/-

..

••

,

I

_(1:6; .,

(Pu Sangchbum, Pu Speaker, hmanniah laM khan S·bial tlawh tura ka tih kh-m lea chakviau mai 1 ti a, chr..ringawt kha chu awmz1a a ['e1 10 ani. Tunah te pawh chuphar ho te hnenah pawh c.nian 'ngaihthiam tur I kan hotu pt..a ti tih rikngawt te pawn ·,]-ttl a lJ1<'.whtling ang em maw cr.,.• ,?).

it. hlawhtling em nng chu, kan t1 ngawt a, remchang ahchuan kal a ehakawm via.u a, aawlai ram saw ram nuarn tak Q. ni •Tin, va tlawh chakna tak ka nei leh zual a, Pu Sangchhumbial Bualpu1 ho saw, sawmi b.La'Lah chuan heng laia kan Sihphirang saw an ni a, an beise1na . '._ .':~ maw'lh chu va kal chakchhan a 111 a.

Tin, Pu Sangchbum khand.n Agriculture expert thu khaa buaipu1 deuh hlck a, hh. kha expert hi tunah a hr-anpn a an10 kal a tul hranpa 10· b L a n,oa5. Leva, Tuna kan mamawh berzawk chu a soil chemist tih zaJmC, soil survey te land sur­vey te kan mamawh a, khar.r; ang uhi Z?wng khan tunah hian :,1kal mek a. Tunah Kolasib~h khuan Agriculture economics -n t13. ni awm e, chutri t.e cmnn hmun 8J1 rawn khuar tan a, tUl).~h

pawh khuam.n kan 'fhingda-:l i f'aftn ah khuan Wheat an raw), 'cit.a.. a, a hlawhtling viau nghe nghe a, chuvangin Wheat pnv.hi l1izoramah a 10 tha t.he.I hl.e R n1 tih a ti lang a 111.1~ lawmawm hle ne-he ngne <1, 1m2- an r avn thawk tana, ehuvEJ',:,;inexpert hranpa vall: nga.iLn kan in hre lova, khang ang kha ,~ '.nmamawh te chu an nt , L ~'oh ha.arrtn soil testing van pawl:kha a awm reng a, tih khr, SQvri a ni a. A awm reng rna! 3.~llt'aaka , a chhan chu hemi, ~O_ cnemi st thiam mi kha kan Le :~;, L1

thei tlat lava, chu ch.: .~.. ..' ;"uai a, kan h~arsa a, cnu chuhIIlUh tumin kan beise.i L,';-. Kan hlawhtlin hun chu a Laawm em aug chu lila"l, en' 1 ,. "ni chauh rnai a rd.

Tin, heng La'Lah " out tur kan la nei bawk s1 10.Tin, Pu Hruaa.a khan tha-'f. ,-J, chhuah hman t.Lak loh Khawaawlah t.e , Chn:mphc.i ah te a c .;Ti, t oub thu kha a sa"ri nual a. He1hi engemav chenah C'.. uik tnf'i. +·hE:!::t a, tl dik 10":' r- ka ti mai theilova, .amaherawhchu a chl"._)~ be'r- zawka ehu a khawl a hi a hmantlak Loh a ni Lova , a t.hc 10 pavl- a ni lava, tunah hian kanharsatna pakhe.t chu - an han la chhova , het-al.. hian trainingkan han pe ve nial nual a, ar, thiam tawk mang lova, chutina thiam tawk 10 ten an handle khan khawl hi q 10 tha 10 theiaug reng viau mat, a !1i. Chu chu k:'~1 buaipui deuh na 1a1pakhat chu a ni.

Tin, he khawl hi f_ ti thic,m te kutah chuan a thaviau a, tin, l,j{ cahuah t:,m zel pawl: kan tum aug a, a ehhanchu tunah :hion terracing -(,(~ v.2.n bei a, ka sawi ;mg khan cropprckhat mai hi ::0. t:\\/ik dawr: -.. 20'\' -., h-..m J.matah crop 2 te kan tidawn anih chucn khawl kha 10 chuan a tih thoih lava, chu kh~wl

chu he power tj,llcr hi .':'. ni t:nt a ni ~ Chuvangin heml hi. kan tlangvcl ten an· hmun" 'chiam deuh deub ang a(Pu Hru'liaPu Speaker, a lei1h IGis~{ 7,awk ula, an tangkai pui zawk ane).Pu Speaker, thenkhQtEIc chunn hei bawng te pawh kan leisakreng a ni. K;Jnl'i.n all p,,,-\-r:~ cultiv.'l-:or harsa zual deuh hnenahbawng tuak 100 kt:>.l1 po .'1, :Khawl hlir khn a pek theih reng lova,churni scheme pawh chu 1, k:.,2. thova, A.D1aherawhchu he khawl hia tha a nih chuc!.:;1 enr~lting(: Silcha"':' phai ah te khuan an hroanloh tihte paw'h Ith2 a ~itm; a ,{1. ni bawk taka, khungah khuan anhmang lava, ['. chhon thu~: d:;u.h mat n 10 awm a ni.

),,.,/

-(47)-

khung a cUltivator' no khu an ma.lu¢':':ram a 10 ni lova, .mir-ama thawlc, khllt:!.a in ei"em v"ll,llial, mai kha an 10 nia, chuvangf.n an ::1.0 hnang 19 l\Iai.lI'Ill:f<l'ld ni., A hmanga .',chuan, khung H1J.1thal<thlir~ te llawh' an zawng, ehhang ereem a ni. Tha an ti a ni.

Tin, hei hi 1ei1eta tOOl,~ub a ni lava, Fuhernate tui pump_ chhawhchhi herna atan te khan ""ah theihvak a m , Khaw1 tha deub mai a ni a, hei hi a hmlUl danakan 1a thiam ta'Wk 10 a ni deub ber.

'I ~ Tin, Pu Hruaia bawk khan khimi Hnahlan lam 100 kh""chhak lam reng r eng khi a rawn ngaihmawh thu a sawi a, ,ft' ,dik viau maio Kh1 khi tun hmain kal kawngte a harsat avangintr.1.ahthlam loh theih Loh an nihna a a!llb a, mahse tunah kalkaxngte a in hawng thei tawh a, the1bPatawpa tih tum a nikhiti lai !'.hi. '

CPu C.Lalruata: Pu Speaker, angt1a tih zu1 zel ncGtum)

Zel ngaahna pawh chuanih khu'maw 1e.

Pu Speaker, engt1a tih zu110 a, kan lum hlaWIll mai chUkanhre

Tin, Pu Ruata khanin "Khaw1 hman t1ak 10h khuti laiah khuan a lum rum mai " tih thu a sawi a. A dik viaumai, khu alum reng mai tak a, manse khu !j:hu a tih ngaahnakan hriat tawh loh a nf, , Assam hun laia Il4 rawn lei ani a, "lIhawl t,ha tak a rd" an 10 i1 nghe ngha a, "maher '''hchu Water Pressure thui tak tak lak chhoh the1hna a 10 . '. a.a hman dan kan 10 thj.am lava, chu chu a hman dan te Cotr,;myan zuk zawhin chhanna awm bawk s1 lova, rawn ngaihsa.kn<{ :,.

,); avm bawk s1' 10 va , chuvangdn helaiah tih ngaihna hriat ...-vfna lum derlll mai ani. .,

Tin, Pu Saitlawma khanin "Aleng chi Quflntal 010la1 supply tu..in pawisa a La hmu love" tih thu kha a sawi akha kha tunahtibf'el a ni tawh a, an 10 ti ze1 a, chnvengfnth11 engemaw fO~1ty tih tur a avm a, ehung ang chu an t1hchuan pek theih mai tur chu a n1 a. ' .,,-

Tin, hei Land reclamat10n rate thu kha , an rawnsawi a, contus1on a awm e, t1h nhu a ni ,

Hei hi conf'usfon a awm na chhan chu kum tharLamah chuanin he1 kan Chief Minister nen kan zu zinna ahkhanin "He'td.a All India Patteim a, hemi subsidy rate,land r ec'l.anatdon emaw, thi1 dang' reng r ens, mi in tih hniam

-e- sak vak a, midang ang mai a mi dab hi a dik lave," tiin kanzu bei vak a, chu chu an ni pawhin an hr-e thiam hle a,chuvangin kum thar ehhoah -ehuan kan beisei a, chumi kanbeisei thu chu kan 10 sawi hma lutuk d.euh a ni,maithai. 'chu chuan conruat.on a s1am ·anih ka zu r1ng ta'daub a, tunah

_ tak hi chuan, kumin flin'1JlC1al year'ah hi chua'; engmah a~ la danglam 10 reng ani.'

•. . . . • •48/-

.-

.-

I

-(4-8)-

Tin, h81~iQh hianjn Gnmsevak training sawmiIbanthial 2. 1,11 kha an r;-'J.m sawi a, hemf training hi sawmih.aun at.an tih a nih kin; Chu chu tunllhulili khan khumfPlruvling Cor-nri ssf.on an Advisor t.e hovin an rawn remti lov .... ,Khumf, Kalasi L nh khuan research Centre a avm dawn a, khurniresearch sub-centre bulah khuan he training centre a hi2WTn se _'1 thE::. ang e, an rawn ti a. ChU chu keinin kan awl10 V8 thLn.::; 0., l-::nnL'. hnial a, tun thlengin kan La in hnialt1. reng mat, a, engng e kanan dawn kan La hre lova, sawtahS3.wn tangka te kan 10 sengral hnern tawh 51 a, keini chuansawtah sawn tih zel kan tum a, amaher-awhchu khuti lam khuthu nei zawk an ni ang a. Pawisa kan pe 10 eng che u tiem 10 ehuan :Jin r-avn vtru em lovang chu kan ti a, sawtaneah tal chu kan In tum chu a nt ,

(Pu Snitlawma: Pu Speaker, saw thil saw PlanningCommission thu lovin kan sorkarin a thlang maf a, chu chuPlanning Commission in a reroti 10 ern ni?).

Pu Speaker, Planning Commission kan ngaf.hbuahhauh lova, keiENlni thlan the1h tur a n1 a, amaherawhchusawrni thl~.:m lmuah khumi Kolasib Centre a awm tur khuanan rawn tih leh 't.ak s1 a, chumiah chuan anni pawhin a tiJah chuan thl.2ng se, sawmi saw an thlang ve tho mai thei :~ nt ,l·lahse khumf 10 (Cwm dawn t akah khanin ngaihtuah theih taka -n. ~8!1F. (c. Reini pawhLn 10 ti laklawh thtli tawh lavi 1"unuan khut.; l~.i.a a 8..W!l1 khu chu p1'nvimawhna tak a nwm ve b->-"Q nt , Khut~ Lrd.ah khuan chuan awm se chu thatma tak ehua awn1 0" rC:f;chhannJ.. tal: chu r, awm a ru , Amnher-avhchu kan10 kal tau ':~a\Th 8, tiin kan tang a ni ber a,

Tir_, K<'wnpui N.E.C. leh thil dang chungchangtePu L:'1lkun;;a "hen z awhna te a rawn siam nual, a, znwhna khaa tam ViOJl a,

Jh'.1n control pc.wisc., Sdesih ah Kudam sak tihkhn lIme uevtsa a khirni S elesih a k.udam sak thu kha a sawia, kha yi1,~ sak c. ni a, mahsela Selesihah a ni lova, Durtlangnh n m , Chu elm '1. flW'J'I: dan chu NEC chu heni tlawng kuam a kha3. ni ber 8.; -tnahs e'lo .aim: hetnf kudam kha hemi Kawnpu1 te,SJ.ikhmrthl~rt"JTin, S2wtah Zobawk a ni a, t r n, a kudam khahemi Aiz2.'\,rl:"'!.h tan dah dawn 118., hmnn a cwm dawn bawk silo.c.ruvangfn Dt~rtlongnh h::l. chuan pakhat emaw pahnih emaw hichu 8. tul c:-: ~"li til1n'l a awm a, ohuvangi n, khend, NEe pawisakhan, .1ffiC kudan, at.an :rhiti Laf.ah aak 11 ni a , chu ehu asualna hr-an tlh ch.Lain 8. awm love. NEe enkawltla te pawh hetiL'd.ah AizEl.vrlah k:"LYJ. 3.w-n tho ll, chuvRngin thil dik 10 hranpava..'k.::l1 n:-.;ai 10 ila. (Pu Lqlkungrl:Pu Spuaker, an salmaahkhan provisisn n a~ r~~~ em ni?

Pu Speake~, provision ~wm e, chumi provisionQWTI1 10 cl1u3.n J\":111 sa thG-':' hauh 10 ang.

Tin, Pu L;'.il:unga khan Develonment Office aBalhla chite leh Serthluli. ro tih vel te kh~~ a sawi nual a,tin, Potatoes seeds tn~ 10 thu te.

•.....4-9/-

-(1+9) -

Hei hi kan Member thenkhatte sawi angkhan hong ang seeds hi harsatna fe a ":'-"\'Tl_' ve ria ehu , a tl"~d

t.akah khanf.n 10 thleng hleithei 10 hi a awrn thin atcontractor thenkhat ten r-cwn ti thleng thei mahse , a tithleng hlei thei 10 te Lel, thil harsatna awm tak tak vebawk si avangte in a 10 awm thin a, chuvangf.n a chhe tawkhi acwng a UI'.Ti fa mai Le , chu chu zep thu pawh a ni Lova ,mahse cnu cnu improve kan tum tura a ni mai a.

Tin, Plant Protection te, eng pl~t te nge ~aw

in protect a ti khan Pu Lalkungakhan min r-avn ti a.

Flan cnu ·heng potato te, cabage te thilehihran bran plant ho zawng zawng kh~ protectionngai V~{ an ni u, heng hi eng hrik hrik in emaw a beithin u, khnng ven nan y~an darndawi eng eng emaw beih ve anngai thin ani.

Tin, iggiration thu hi flow irrigationthu te lift i~rigation te hi khawilaiah nge tih kha -

Heng irrigation tamna ber '{hung Bilkhavrthlirte VllJ1'engte emaw . tin, heng Hat valley ah te henglai vel.k.griculture Potentiality t.aonc apf.ang hi 3. ni mai a. Hmundangr.h ',1 'th vnk theih law, mnhs e La bang t.Langpang terracingt thna 0.11 t c. puwh hiarl flow' Lr-r-Lgrrt.Lon 3. t.Lhna te pawh chu3. awn bawk r,, 2. bik takin chuti La Lah han tihna 'tur bikr- -iwm dTLl.,:"n;: ~. ova, ohun., ka hr-u suvt t e ohu an awmna bert.e elm an m, i~griculture p ot.eni.La'l.Lt.y t amna hrmm apiangah kh211 c m ,

(Pu C.L~lruat~: Pu Speaker, ka rawn ngaihm~wh

v « C'3:~ :5:"1 mat , l.cnber t.e ngaz.hmawh hrilh firth kha a dubbr-wk a) nt.clrtno Y:L snwi Ian 3.5 Horse power pumpiDg set,khul~ L~wipu~ sawn pakhat nn tlo.r d~J mai thina kha engtinng e an tih taJt?).

I

uad, ::.., ku 12n.. ni.

Pu Spenker, ehu ehu ka hre chiang 10 hIerawn en ang a, k-. chhang rna t thei rih 10

(Pu C.Lalruat":Fu 8poakcr, Plant protec­ti on sow.t La.i khan h eng serthlum t.ar 't.awh an han tihnuL'rt; lC~1 veIn? hi a awm u , anwng kan MinJ ster bial ngea ,Hltmen, Bukpuf till v eLah te snvnfn hmari t.ur kha an hmang10 nt nwm tole khan an aawi a, 1S72-~3,73-74-, 74-75 khang.ch.1ymg zn~'ngz2wnG khan, Khnng an hmanria hmunte kha minnr-LIh thel em uv,'?).

Pu Sp cakor-j chuti mai e-n..ran khang khakh awng« an hma.n ku S2""i mai thei Lova , hrilh Lawk deuhka ngaf, awm h.Le maf ,

.. .. .50/-

-(50)-

. (Pu. N~urdawla, PD. Speaker, hei ken Minister pawra tu~ a, belSelna lian tak pawh a awm a theihpatawp achhuah bawk a, theih pawh a thei zat zat'hle. A la rei lcnen hmasnwnna kan nei viau dawn a, ~aher,qwhchu kan aorka c:rIoHey niehina Pu Sangkhuma khah engemaw Item, COffe tih t.c ,"khaulIl, Sapthei, ChakaJ. Pann PangbaI tih kha a La tui chhoaeL ern? eriqnqe kan dinhmIh•

~ Speaker" ka saw! dub hi kan sawi zo phawtang 8, coo chu muanq changin kan c hhanq dawn nia.

Jhum Control SCheme ah Xhandn venqnqe thil Idea hah­thlak deuh hlek in nei ang tih ka hlau at chu chu 10 neimi m ve lote pawh.. hern! kan N.E.C. SCheme 'ah hd.anf n an tele tiio in riJj!.u a hah deuh nia~ln ka hrd a .a, chu chu hansaw! fiah ka duh a •

Engemaw 10 1n aep tawk ehu a- a"Wffi anq , . a chhanchu helaiah hian Mizo hi :intih fmu h i-d kan ni 8, chuvangLmite tih hmuh thei, thil ti puitling thei hi kan dap a n9"i8, tupawh 01 rawh sel heng long term plantation te pheichu~n thil ti hlawhtling thei tura te han ti phawt mal. ild"'9tik&n Mizo chu thil hlawl\tling tha kan hnuh chuanin kanbawh vak mal 6, thil tih thelh loh a lawi pawh hi kan nei,10. Chuvangin 'henq ah hian kan hotu ten henglai a thil .kantihah hf.an :0 ncaithi;:jTl u La, duhna deuh mai ka nei 0.4' achhan chu thilti hlawhtling thei ken duh 0., 6 ram a z au a"hengah hfan tumah in hupphurhna tur ,a awm Lo , A ti hlawh­tlingin t.i S8, midangin kan zui zel anq , Tumah hard n hu pbuz-hno. t.ur- a nl 10 reng reng a. Chuvangin a ti thei thelinkan tih hi a tha anq ,

Tin, k an t hiante khan Khaum te kha engt1,;zio. ngeni to. an ti deuh a, bene ang ka s awd't.e hi tho. tak tal<. vekmal a nt, a. Amo.herat-rhchu a the a piang hi a 10 tih theihvek lem lava, a ti peihte hi an 10 awn bawk manq 51 lava,kei ka peih mang bawk ai, lava, a e ewtse hi chu ka peih a,a tiha tak hi chu k a peih 10 a ni, mi t1hah b t an ke1 kensawi a nl ber a. Mahse han s awi ah chuan an ti ve 'vekmai bawk a , tihlawhtling chu an awm ve nuM rna! bawk a.Pangbal te pawh hi a thleng thui Eu reng a nd, , ~aherawhchu

henqt.e pawh hi keimahni leilung hi an a zir 10 nqe ni engngeni kan mentality hian a phak 10 deub em ni, dUh ang chuana puitling thei va~ lova~

KaP member te hianin hei 'terrace hi kan Ministerbian a sawi vak R, a thlak leh thut. ang e, an ti deuh a,.thlak lehthut pawh chu a tha zawk anih chuan ka hnialchuang lova. A tha zawk kan ban leh rna! 'a n1 a,. a tha 10zawk tih riat renga thiak duh loh chu kei ka tum der lova"kan tih chi anih leh nih loh ngun takin kan en aIkJ a, tihlOJ::1 chi chu kan thlauh leh mai thin ang a, cl,ID chu a n1Hial a\>lll e.

'" Spe~ker sawi tUf a tam. vi aU a, il:ian matlrerte.pawh an lUfiga~f1.. ~awK" I" <'1nc; "t. h ka r.l.ng 0, . a crmanna ah ManThil tam tak an s awi a, amaherawhchu henga an thil sawitam tak kha kan rawn en:1ui ang a, theihoatawpin helaiaadvice tel suggestion te, kan siam kha kan rawn bawhzui ang •

. ... 51/-

(PJ. C. LaL.l.l atia ePu Speaker I Community Develo'" 't_hnu ad a Nutrition Programme ah khan kum bmea a ah tel' huasu. hnhte pawh chaw vel phur-h TIa t u r- k han , hei bJdget.al1 pawh pre ,-,L:..;iG.1a a'WITI fo si e , Not.or- kal theih lohnaah t.e , "In r~ La the i. 10a.Levm'' tia an sell theih loh maite kha a d i.k 10 ani lawm ntz,chiang deuh h.Lek.Ln min han hr-Ll h fiah teh se, ka bial Lunc-o hokhuah khd nn.Ln Mot.or a k e L thei lava, n anqmahru.n in rawn Lathe1 Lo'va , tih Yang ringawtin chaw thate an d awng ve Love,a rnamawh a hiei hje.i, an n i s1 a, khi khua khl khaw hrisel 10deuh mai an ni a, encemavr cneneh, A. tui khi a d fk 10 nge niAwrpuar te pawh hi an tam deuh OJ ka 't awnq an h}U'~. thu su hah ,Ke pCJ.li sa ei thei 10 hi an tam nawk a, khaw d enq ah an vain sawn lahin kum 2/1 ah an ei thei leh rnai s1 a, chaw thaan memawh em em a n i., Chu ehu utntst.er- hian min hriatsak selak.hat.Lanq provision awm reng c hunq si kha chuan min hmaihtawh 10 se tih ka nqe n duh a ni ,

CPu F.Hrangvela: Pu Speaker, a ehhan nqhe L at.an ­ken Corrrnunity Development Block hi lI.11 India Pattern in k ankal at a Block siarnah kha c nuan , h.riaherawhchu tangka pek hunah khan N.E.F.A.. Pattern in kan ewn tih hi Block Officertawngka atangte in kan hre leh 51 a, a dik em? t."EFlPat"'_e::::-nkha c hu an tangka a t.Lem" an ti a. Chu vanq c hu an tangka k an hnutlen ta em ni 7. Tin, thil pekhat; ka zawh leh dub chu Demand31-na r eapect; of .aqr-Lcu Lt.ur-e ct.Lh ah khanintangka man r.ur-lean nghah .h.Le a" a hnanna t.cr-e 'han sawl thla diat diat 2~

Chhimtuipui atan tel Lunc Le.L at.an te land reclamation atan te,land reform titan te a ti a.

Ka ngaihna"'lh em em c hu LOCal Mineral re sccrcest.ih kha ka zu en a" t an<;k?~ a evm ta heuh 10 mai a, kha khaceneral discussi on eh P2Wh k;) sawi lang a, engnge a ewmzf.at.e , ke zu ti a, General discussion a kan zu t:."1wi kha kenMinister hd an 2. theihnghilh ti awh nlin ka hr-I ;c~, k hanq vel aan sawi kha , vuwiinah hd an. r-awn chhpng mguh pawhill ka hz-eLov e , vowaa.n a saw! Kha a chhang ta .oer m a n ke br-La, cnuchu enqnqe a cbh an min han hrilh se ka laVJITI nnewt. ang.•

(Pu vanLa Lhr-uaf a s F\.1 Speaker, z awh ke <tum khak an zawt lawk anq a ... hef AgriC".1lture hian kum tin Fuherkhawlhi en sern thin a, helai khawpui hriaf a mi hi :aR a d i.L hr-et;hr at; an pe r-Lnqawt rnai nlin ka hria a ... an sem dawn apinnghidfl kei ka blul tan ka rawn dil a, ka bialte ka rawn sawipuithin a, an chang 10 kum tin ringe.:wt rna! a, kan Jvlinister thar:'''dan sem leh hunah min pe ve thei tawh dawn lawrn ni, ka blal.leh bie..l hla deuh te pawh an bee ve thei t awh dawn lawrn nlt.':h kan.zawt duh deuh ka ti).

Pu Speaker, chumi thu ah ehuan Ie, dil rawh uin hnu L~ng tih a nl mail in dil tawk 10 a ni ang tlh arinawm viau a. Tawngtai. te pawh hi tawngtai naran hi chua chhang maDg 10 e.. nia. Thil dilte hi dil tak tak a awm a.p.ahnJ bialte tan pawh dil tak ta1~hi a awm a, kei pawh ka bialte 'CiJna ka Ci 1 tak tak ehu min pe mal a nl.

. .••• 52/-

RT Z,/,Ll,WMI\:D'l .1 'INISTER.

Khimi Lungpho Nutrition Scheme thil tih kha chu ,a h ars a viau mai a, a ope,rat~¢ p awh hi l .t.hfL tha ang rengviau si operate har deuh s1 a ni 'a, a staff te pawh an indefh Lova, a transport thilah h1anin Not.or-tie man a 10 nga1 <::..,a theih theihna ah khan.. chuvangin khati,,,,nga han th1en vek t.ur­kha chuanin a harsatna tak kha chu a awm a nt , Pu Ruata khac hu a vanduai pawlah a tang, a. Lungpho engkawng pawhin akhirh vel reng r-enq mai a, khi:; khua ~i a tha ber chu.. han zinleh aeLa, Chhiahtlangah 10 pem thla z-u- tie a thlem thluk theihphei c bu an a lal'Jffia\'lTl h1:e in ka ring.

SPEN<ER~ !=bint in han t.ar-Lan t ak chben nan Minister-indarkar khat zet a lTnang a, Member te pawhin in

.. hriatthian tawh a beise! awm a. 'f.unah Demand hiI-buse-ah ken vote ang a; a rernti c hUan 'Rernti' kan ti aug a,a t-emt.L 10 c huan &Remti 10' tih tur ani.

Hei hi a question a ni a, that the demand NC'l36,37,3B,40,41~43 for Rupees 3 Crores 72 Lakhs 3 Thousandonly tc meet the expenae s during the year 1976-77 in respectof the departments, and for the amount as stown:b13 in column•• 3 and 4 para 13 of Bu1ettin Part II dated 23rd March,1976be passed.

Awlel pass remti c huan "Rerrrt.L" ti ul.a, Ranti 10in awm em? In awn 10 maw? Awle, henq demand tie hi lungrualtakin remtih lolma awm lovin passed ani.

Tunah Demand 30,4~,44 kan la ang a, chu _huMinister ilc in han move ae Ie ,

Mr . .!?peaker sir 'on the re.. omrnenQ.ation 0 f thel\drru.nistrator of M1zoram and w~th yourkind permission Sir, I move the demand No

30,42,44 for Rupees one CLore 48 Lakhs 43 ThoUsand only tomeet the expenses during the year 1976-77 in r esps ct of t.hefollowing d epar-trn-: nts demand No. 30 Labour and EmploymentRcvenu e , 7 lakhs 12 thousands Demand No.42 Forest gevenue53 lakhs 29 thouse.nds, Demand No.44 Industries Revenue 3 Lakhs ,

(b) Villa~e and small Industry revenue 73 lakhs 2 thousands

(c) Law and Small Village Industry 12 Lak'hs ,

Thanking you.

+

SPEi\KER: ::-.,."1e,, heriq demand te hi. Minister i/e!a n a move ta a, cbuvenqan sawiho a nanq at sawi drb nei apiangin sawi teh u ,

•••• 53/-

-(53)-

RI Speaker Demand No. 44-oa hi be:

s awd ve hlek ka duh a,

Hemi, Budcjet; Estimate ah Man Par-, ~

Factory te, Ply wood factory te a 10:Bng a, hei kan r am niFOrest hmun 01 mahselat thil tih tak tak Fact~ries kan 10nei Lova; tun thlenq hd an , hmaherawhchu ram d angte lean enin Arunachal larnah Prodonal pradesh Ply wood Feat-ori hifmun tin deoh thaw ah a evm at Tin, Revenue pawh a thahIe a, India ram rnai ni lovin, Ex?Ort thlengin an thawnc hrruak a 01 a, kuminah he Ply Wood j'act-ory hi a 10 Ian veavanqLn filru a ti thar b Le , Ply Wood Fac1;;ory at an, kanthing 10 hg\e.n tur atan hian 4 1l x 3 11 a kem hrnan reng reng hitl'lil tha tak tak a 10 01 10 '?ilwk, thing c1U3P l~ deuh z awkhi a t.b a nghe nghe a , chuvangin het.L anq Ply wr-od F3.CtOJ:yhi Mi:;!)ramah kan 10 dinthuai thuai ChUaD thing tha mF,,",]

1,") z awk a kan hriat hi powLaa tam tak ah k an 10 din the":Bnwnin ka hria at Chuvangin kan Minister ile ten helarnpang hi han ti c hak 'turd n ka nnen duh bawk a ni ,

Megh<:,laya lamah p ewh khuan Ply WoodFacto::)" chu an tan rnek a, ropui takin an din tih kan l-'~-e

bewk a, lt810i Thick Forest ram anqe ngaih siin ken Lex'; .1.

ve lawk thoi 10 a paw! 't.ak meuh a, arnaherawhchu beisei. 'J.

ka nef zel a.

~in, MaU kan nei ngah b Le, ka hri,:,tdan a suer. Lon c huan 196,1 District council lai atangintun trlengin e~gemaw ~Qr8P~eDt nei angin Indian Paperpu Ip :Facto:ry chuan mau a lakin Lump sum Revenue 20thousand vel a ni awrrd n a lang a, tunah hian 31 Marchah ohueri a 10 t.ewp Leh d awn t --3.wh a, hemi Project ah hiankan soxkar 't-en a bik t akin 10 en s e La, kan Yau dd.nbrrmn tehi p cwd s e a 10 c hariq tam z awk turin mt.puf v arrt Lanq hianan beisei bawk a, c buvano.fn hemi Paper HiL_ k an neih hmapawhin p aw.t aa tarn zawk kan lam theih nan k awnq tinreng ad ap turin ka han fuih duh bawk a ni •

•Industry lam pan9ah 10 kai ila, hei

Industrial loan hi lean sor-k ar-Ln tern tawk 'ttak a pe a,General Discussiona kanmwi tuwh ang khan l h8mi IndustrialLoan pek dan cbunqcbanq ah hian s ork ar-Ln firnklmr leh zualtura ka han duh chu hengte hi a ni a, a hnasa berin mitarn takin plan Leh application an sutmit a, tha tak tak.in? figure te dan ano te in ti rre hae La raw materi al local athil available 10 thilah hian t tunhma khan Industrial lOankan 10 po tfT¥ll lutuk a, Entirnan - Gurry Bag Lndua t.r-y tePlank t.h.i.nqr-em siam -t.Lh te, Aluminium Industry tih telSoap Industries tih te hi dik t akin a tha 10 nf Lovd.n ,thupui 'ber.ah nei tawh 10 vj n , a v anq chu pawn lam atangaa rnac er-Le.i lean 1ak Lub c hhunq c hu gn local ready maderat;lchng siam hi kan c cmp .~tc ngai,dawn lava, hemi r oous-,t.r-LaL loan kart hm.an tur Q~k t ale hi kan fmanq 10 nd.Ln alane; a, c hunqaf c nuan 't.b LL p ewf.mewh tak rnabrid ram chhunga't.hd Levm 't e nqe.i.ht.u ah ila.. sugar Nill t.e , Chhawhchhi Millte S whthing- Lamah te het.Lanq rnw material kan neih sa'" -

•.•• 54/-

\

..

I

:(54):

chung chungr.h h Lan Industrial Loan petu te hi~n rilrunh ne.;~ w0mb0rte leh s~wrkar hi~n heti lam hi ngai pawim~wh turirhan chnh duh a ni. Heng Sugar Hill te zewkte pawh hi 10 di ';ila Lar-ger scheme pawhin loti 10 man Ll.a , Sugar Hill te ka..10 neih theih chuan bye products a nei a. Tbil chi tam takRum te a bye products thei bawk a. Hengt.e pawh hi phailama',Gepurmit in <:: In fa tho s1 0.., hengte pawh hi -Loca'l a availabletheih mai awm a lang a ni a, chung lam pang chu kan ltinister hianQ. thiam zavng a ni maf, thei a, ng3ihtuah ngun se k,'J. ti a •

•~ tlangpuiin Industrial Loan chungchangah hianpawLaa dik taka kan hman theihna turin keimahni raw materialah hian priority pek ngei nise tih hi ka han s avf, lang duh mai­n. ni e.

K a lQ,WUl e.

PU C.L.~:RU,;TJ.: Pu Speaker, Demand tuna kan ngaihtuah ahhian sawi duh ka ,nei VB a. Industry lamthu sawi hmasa ila. Industrial loan hi

sor-kar dunsakna kan ti dawn nge ni, A tirah khan kumhnih chuI:1dustrlnl loan BOard. ah hian ka tel VB a, roahni IDaRgghlimpavh ni t a f.Lc , ngaarrtuah f'uh a har vdnu maf, a. Tuna Membec'zahawm t.akLn a s"wi tak ang khan Mizoram ah engnge tih the1h~, e ngngc -tl.h theih Loh , engnge awlsam ang tihte, chhut ngu.2. Dsai (1, Tin, Industrial loan board hi chu chihnih inthen at a t~ leh a lian.

Hei hi sorkarin duhdan tlangpui zam deuhkQihhruaina ang reng deuh, chutiang khatiang chuan ngaihtuah.13. no ; ta ula tih a guide line pe thei sela, a tha aWID e, kati a. Hahni rilru puakchhuak a board member ten an tih ai khaChT'1~11n sorkar dub dan zul zuf a an rawn ngaihtuah sa theih_n12 a that ka ring. Perak Industry a tante loan kan han peng"wt a, mahce vawiinni thlengin 1972_73 a per-cX Industrya cane 10Q;:1 pek chhuah kha, perek siam chhuah t.ak a awm awmpawh 1m. 1'Cl. hre lava, a chhan ohu tihawm anih tehchiam 10hvang a ni maf a, chuvang chuan khatiang Lampang kha an thlirtheih n8lia sorkarin kaihhruainn pek a dik ka ring. Tin,A~ount hi a beitham lutuk a, Industry tihtham deuh din nanacheng sing 2/3 te ka"1han in pe ringawt mai hi chu buaipuiawm Eo ni Lelc zawk a. henkhat tan chuan, cnuvangf.n a pawisaawm ang ang a hi s orkar hianin h Lawkpuf.na t.ham deuh a anhman theihna turin a mihrnga hi chu t.Lem deuh zawk mai setih a, k3.ihhruain~ an pek hi ka duh a. Chuti~o chu angat.rrcuah tute Board Member te tan khan rawn ~9.wi a pui anta:-;i 0., tin, a zar zo theitu mihring an tam a te kha dunnatu a 10 linn thei bawk a. tangkai pui thei zawk te lehIn'l'.lstry tam zawk te 10 din theihna tur cnuan vawikhata tihtam at. '11 chuan

.....••55

- (55)-

amount tarnal mihring t.Lem in tih khan Mizoramah Industrhian fma a sawn thei z awk d~ rnang e tih ka ngaihtl..1ah e..Tin" kan r am han en 1n 10 neih atanga thil t.i.h chhuah tf~

a in nghat chi Industry hi ~ hlawhtling rme ~r ang tlha rinawn a, c hu't.Lanq Lampanq o hu t.h.Lf.r- let atan a thah.Le in ka hr-La, ~heisa.wrna te k an ti 6". khung Vairengtea mite k hu kei ke sawisel fa thin at tman atanga an 10 tihfo thin phef ehu a n1 a, Le.khkpu.r- atanga Lakhuihthel lac hho a, Vairengte ah Fruit preservationun.1It an han siam a,a ve.Leh k huan lakhuihthei " pun phah teh chism awm pawhina lang 10. Hi'Jun d anq a lakhuihthei chin tamma te ken sawia, rnahse Member z ahewn t ak 't.ak ten an awi meuh Leva,m~hsela kan sawi ehu a thleng dik chho zel at a pawi kati hIe a. Mi zoram c hhunq r-gei a mi ten ai kei mahni akan 10 chin 've aoz-kaz-Ln encou r'qeqem ent; e nqmah a siam lohavangin vawiinniah chuan M1zoram ah hianin Lakhuihtheichu tunhna a t emnaeh te c huun a 10 rem chho zo zel 8,1.paw! hlein ka hria.

Chuvangin hRta nghah chhan neih theih chiIndustry hi ngaih tur a ni. _

Tin, Labour & Employment thuah hianin t awites awi d uh k e ne.i a, hei l)TIployment ExchangE: ah mi tam t c <an in r-eqf at.er- a .. ao r-k ar- hnathawk laite pewh in register:2. nqai niawrn taka ni a, r-c.cf sc r et Lon hi compujaor-y a'lo nih't akah hian scrkar p awh t: mu al.pho Lc hna turn' a mualphothe1hn~ awmin ka hria, Un~mployment chungchang a 01 a,chu chu soz-k.c- hnathawk lui pewh an in register ve k c hu anregistration ot.ano a hal' (;11 c bu an lehkhathi an hne rmu 10an t<'lJ1l b.Le rrmaw 't.Lh 'chc.Lh tur e n1 a. Chuvangin hnazawng lal Ot'"ilU ngau t e hi n1 mai awm t akah ka nga1 a, kahz-Lat; 81):1.1 loh ChUM.

Tin, khu Smplcyment Exchange khu [.1i tarn takdawrtu an nf 2'1 Lunglelah to Ohemphaf ah te siam tawhniawm tak ani <'1, khaw p awfm a-ch d anq ah he EmploymentExchange hi siam 't he Lh nt.s e thi'l in k a hz'Le , Tin, mipuid ewz- hi tlin a h,ar -vaau ,3.. K.ct mi phunchiar tak rna! kanf a.r ka phun hi ning 'ten chuan phun Lohna turawm tur a' n:t.vo rna! bawkin ke hr-La. Vawihhat ehu Dnployment ExchangeOffice ah ka leng a.r Pu Speakerr u te newf viau a, Flilploy­mont; Exchi;lnge Off Lc er- ch.1an mi c hre 10 noo ru, mi hre 10prnch nf.ae , amah dawrtu tur an :llh Jcha c hu an a tih turan nih kha ohu an a tih tur a nih ang taka a 10 entertain

kha 2 tih tur a ni a. Cle~k ho awmna ah a awm a, apindan ah R thu lova.. hick ka duh ehe ka ti a IrKa hnan 10sain maw leI! a ti a. min nomnul mai dawn a, rnahse kapross lui V8 tlat 2, ko. hruai lut to. a. Hnathawktuterene< ren:.:; hiun vantlaIlC} servarX. kan nl tih hi an in hrer,.'ng tur a nl tih hi kef ka sawi nawn fo duh tak tal< a.T;l.enl:hat tan chuan a r_:::,aihthl:1K a nuarn 10 rna! thei". sorkarhnathawk tGffi te.k tan. j'>lahse hla pakhati:1.r Ill.. hue. 000. cOOan nl rna! 't a tih an(J deuhin, hotiang aoga ka s,~wi sel huahUa chu insiurn that arc naa! hI"" a nl angtih chu ka thutlukna ani. ~

••.• 56/_

1

.'

I

-(56)-

Industry thuah hei k an budget wah NortlEastern liouncil hnuaiah hd.an Oaktasser an ti a ni awtn E­

ka lam thian c rd ah Love, nf.c h.l.nah Member z ahewn tal< R1Lalkunaa khan DoveLoprnerrt; Minister demand. sawl 181 khana rawn- sawi lang zawk tawh a, 1975-76 ah khQn Oaktasseran testing ab an pawise a awm a, mahae hef kumin ah c m ena awm Leh t a tlat 10 rna! a, -. Hel hi engnge a chhan"?hrilhfiah ka ngai a,

Khing champhai velah te Leh zc deuh rmunthenkhat khatah Sasaw thing. ken 1ih t.e , Khawthlt thing kantih te hi a a~ a, MAg atang a Silk siam theih beiseiiinaor-kar-Ln nikum ti Lj a, tm kum kal mfOkah survey Leh tes"-ingatan pawisa a siam a" finance Minister z ahevm t ak pawhkhan budget speech ah pawh a si'wi lang a, a sawi promo :19vf.au riqhe nohe al ntmense tunah pawh a 10 lang Leh tahi enqt.Lzd a nqe n1? Ka hre duh a ru ,

Tin, Hand Loom deve.Lopn ent; Prime MinisteJ

20 Economic Prograrrme tih puitlinna atan tiin eorker ilkhaw sawn (10) thlan c hbu ahah t.e , CeIl:. re a siam a, hers;hi eng base in nqe an thlan k a hre duh a, vud. ta hrimhrim hi a a\iffi t heLh e in ti a...'1.ih chuan a awrn theih ba"ang a. Hong chu hmun pawimawh a ni ve mai a, he! heridL -nenoemcw aer. an pe dawn a, rni, tarn takin an benefit dawnchutah chuan a r:a wimawh S2 a to tih pawimawh zeL c hu a; .thu chu 2 nf t.ak a, lTnasawnna a r-ual, thei anq bera k an ,"hi India r-ene Ror'e L tu pawl Conrjr-eae thi1 tum a ni a, k.,zocerue roreltu p awh hi congress tho a ni a. Kan thil tH"a ni, bewk a, thingtlang khewt.Ln tihhnasawnna rual t ak,fm aaewnna an 10 chan theihna turin het.Lanq a thil pawfmewute. hi a d abna khuaa to hi aern z ai, theih chu nd aeLa a thah.Le c huan lca ring a. Hoi k an Finance Minister speech tekan en in loh BUdget ~ te kan cn io, kum 10 kal leh turtun budgbt ken sawi Laf mek , k an rman hun ah pewb hiantih belh cur a La 8.W'lTl nl-awn takin a hriat theih 8,

hong an tih hunen p awh hian tuna ka han sawi eng hi rilJ:'\Ja vewnq reng chuno x k an tih ka d uh a, chu chu ka ncennghal bawk a.

Tin, paper Irrlustry thu hi hei a hlawhtlintheih bed aed awrn t akin Consulltatlt,:re te pawhin a feasibility'report pawh an pe lut tawh e, tih R ni a, mann! khanz awhn a ka siam a, koh man Lchdn 2. awm 2., a chhanna rawn

circulate ah khan Paper TEchnology atan fd an training mj

tirh ken n e1 tawh cern tih ki'l zawt a, • Nei 10 1 tih a ni a , .a tir phat he Leod a Latid ve kennel phat atang khan kei kangaihpawirnawh zawng a ni ang coo, ka sawi lang fo a, PaperIndustry hi Io nei ta ila, mnathawk thei roi sang engemav':zat kan nei dawn a, chumi a thewk the! tu tur chu Mizozingah hian MaU tan tu lehPu khawm tu tih mai loh kha c'hukan awm rih 10 niawn t ak in u lang a nl, Chuvangin Papertechnilogy lampang' ah hian Forest Department lam tih tura ni bik em tih phei chu ka hre hauh lcva~ ng~ihtuah atana the hIe awmin k r, ring. Hei hi nrlkimah nge ni Fbrestmnister zaha'WlTl takFU R.Thangliana pawh khanin IIKan ti

•..•. 57/-

-(57)-

lovang tih a kawk o huanq .-j(NG' 12 tih tur ani ariq" tichungin n qei.hs akn a aor-ker.' --: a la nei 10 r enq reng 8,Hei hi thil pawim8wh VE;; t.ek chu 0. oi a, chuvang o hu an helhi ka c hah nawn duh bawk ani. •

Tin, Forest reservation c hunqc hanq 't.hu ahnampa Wild Eifo Sanr-t.uer-y ramri t.e. an thenfel tawh a 01awm e I Taw1 tlang khi. wild Life Sanctuary at an siam tumnaa ewm leh nia'irJITI taka 01 a" r-emr-t s1 am fel turin tunahruahnanna a kill rnek em ni~ h chheh vel a v.c , te danpenqnqaf anq chunn hriatt:!.r tur a ni a, an hriat ngel theihk a duh a. Tin, k.hawnc a Lht akf.n khi knl siam a nih dawnchuan khilai khi ke bial nen a in nghen avangin Mat ve kaduh bawk ang at vantlang r-upuL ten an 10 neihna harsat phaht.hed tura Pb r-est reserve h_'undary hi sian pa.lh theih aoihavangin k.hewnq adht akd n Minister z ahewrn Lak ke nqeri duh a ..min hrinttir hranpa theise, kn phut ani.

'I'in,S,qirang tlawng nul khi s or-k az-Ln ohhf. ahla lovin a vel V.C. te hnc ah a pe thin niawm takin k a h rd ''l.

a" kan Member zel'awm tal< Pu Cv Cbawnqkunq a V.C.P. ani ngt ,1a , min 10 ncaa'tha arn s sl a , v.c. to hnen ah sum a Luh kan d 'j

s ak 10 ni rtovin hmun danq ah pawh Forest atanga thil tiho hhu ah r enq z-enqah chhiah c:: Monopo Lds e vek laia, khulaiaV.C. te hneria a reh bik. mal khu a Ee L'l.o in ka hr-La, So r-k erah sum a Luh tam ztreL the! f-, nan lchu.LaL khu direct in k haw'' '1tawh se a tha in ka hr-La .. '.;":2 lawm 8.

SPEAKER I Ken Ce.Lcrri e t ang kha c huan dar 3~ ah Ministerl{a'1 kc a:-J.'.-: ",; Dar 4 ah k a n hun kha t2.WP turaa ni a, ,~;ll;- -iara-ehcbu c Lscu asd on kan la duh

dawn niin ". le.DC] 6, ch u ell"': e nq't.Lnnqe. kan tih "'::?wn7 hanpawh sef Lab hi',-J.':"i 2, 't awp lema:" a sewf 10 'tLernt;e Man QUorumin sd em 10 thei a , chu c hu ken nq a.iht u ab tel a tha in k ar-Lnc, • Encrt i nnco kan tih dawn , Minister koh a hun dawn a,Engnge !t:'US9 nqaf.hd an?

i

PU Si\PLlj"N;:~:

SPE7U<ER:

Pu Speaker, Dxt.ent; l,.,}h theih dan a awrnLewm ru ? m...'b.inah t.e pewh ken too peih thoa, i-er. th1.,l Leh peih tho anq ,

Anih leh dar 4 ah Minister kr-h tum Lr e ,tichuan ~ i~ kan extent tihna a ni ang.Tichuan sawi Ieh zel 11a.

PU SI.NGCHHUMt FU Speaker, 't.Lem tC J Pu Cv La.Lruat.a t husawic hhunz awm khan thu5ay,ti d u h ka ncf a , he kasaw! tur a hi seneo.e.ave riau mai at sawi

loh theih niin ka hr-e J c-re ,

India ramah mi k an punq zel a. Hna zawnn,a

chun}Changah hian State t.L.1ah tawh a nl u;/' Mizoram pawhmahn! kut k€ i1 han din ~re chinah hian hel Employment ExchaQ<;Je

..• 58/-

, "

I

- (58)-

Chhimtuipui 1eh Lunglei 1eh Aizawl a an in Register no. hihan en t La, hna hnu 10 tam t ak an awm tawh a. Hemi solvena remchang r.ak c hu bna a tibun Luh a nl mai Da chungin thildang pakhat tul deuh mai a awm a. State d anq ah c hu and.nan mahnL State khanin dan an s t am a, o hut.t anq khatiangzawngin in r::"Cister nisela tih a 01 a, Tin, AsSaJn ken nih

lai pawh khan As::,arh-in dan c,TI sian a, tin, chumi hnuah pewbr-hu an Mizoram hi mahn L a ken a\',1lTl hran hnuah khan dan mumalkan 10. nei 10 niin hriat a ni a, aas em dan hei kan 1a qu ecec hhu a.: dawn a, Minister k han Ln 10 ermqu n d euh hlek s e.La ,~n.E/P-a44/18900-2~ of 1972 chumi a Assam-in dan a siamahc hu cn Assam State pa"m 1 am a mite reng reng hi Assam sorkarhnueiah en in r ar.Ls t.or' thei Lovano tih 9 ni a....· '.

,J (_,_

chumi dan p anqnq aa ch L an chu trU.z0ram ao r'k ar- hd an Lr:1angsi 8, chutiang a Lc nih c hu an chu dan p anqnq ad, cr..i,;, cr-:JLizor,am in a la rrn an si c hu an l'l.ssi1TI1 ram chhunga rmam dang

be. to khuan Mi~ ram c hhunq ab danin a phal angin an inRegister thd. hna an nei tihna ani. Chu chu a impl"=ationa ni. tl at rna! a, kha kha Miz(;ram aorkard n dan the1h a nitlat 10 a nf, , A dan bman 1<:1i1n a pha1 s ek tlat avanqd n ,

MizorCfTlah pawh harsatna avanglI .. hel mi tm tak nn a pel< theihan nl Leva, Mizoram c hhunqa mi te ni levin chance. an nei -the t

kha thil £e110 tak a ni, coo thi1 chu dan vek.Ln a k'hep lohchuanin tih nq ai.hna a a'Wffi tlat 10 mal a, milo right a neitihna a ni • Chuvanod n helai tal< hi indirect a mahnd ramchhung a mite humh.Lah t.be t.nna nq afht.uah a ng211 a, rNO chhun9'~roiten ken daih Lc anih p awhi.n pawnlam miten an rawn ddL vetheihna o hu Secondary c'hauh a ni t ur a ni a, a palthatnaahkhan a ram leilung faten pangchangtaka Mizor.:un Sorkarah hnaan L' dil a, humhalh an nih theih nan leh pawn lama mi tedan thei hna dan kan ned h na turin a ucpcrc rrent; hian nguntakin 10 en turin k a han rawt duh a nf, , Ka lawn e.

pU 1,TGURDIIlWA: Pu Speaker, hr. d en and chungchang ah hians21wi duh k a ned at' a chhan c hu k an hna'thewhna larnpang' Sairang tih leh henq ang

Y.c'rmq oui dung Lunncmu a.l , Sakawrtuichhun tih vel vet , heng1Pl1 thla r-eno r onc hi Forest non hian hei kan !'1inisterconc e r-ned pawh hian a hria ang c, k and.n d awr- nasain he lair-h man Forest leh .Hipui Lnd ewr-ne a tam em em a, helaiahb i.an hjlanah pnwb ka sawi tawh a, an harsatna ehu kawns;pui,-tan:.:'3. mel chanve helarn pang 1eh u. leh larnpan~; side kha

Fore:st PCS8rve II oi t1h tu.\'1p mai kha a nl a, chuticing 2. 10nih ChU,"\C1 khu Sall:8'tlrtuichhun te, S:J.irang k.:~vln']C]llng veltetnn }'hu chuan hE-tah '";'lrMng 8. Ii) a.wr'1 loh baWK 8, 11) neitutc t.2,D hLlD chan hi n zim em em mai a, Sakawrtuichhunkhi:wL,i ah khuan Fc rest Reserve chu lung an phun a, chutatan'~; chuan 2. hri.::!t thiron theih mai ang a, Public tan a

]l.huming f\ uHm loh dan chu chutah chuan hUlse.tna tak r,1aiken tnwk a, ken Hinist(~r t€-' J.J8wh kan be thin a, an ni chuan,Thurninc.; ah chuan k?Jl liberal viau te an han ti n02vtt a,A: :-,heri'twhchu khula~ kumkhat han neih khnn an liberal a,;.mEh.rRwhchu tah khuen 'l',:~ak te emaw an han ching leh C.l A If)

. ... 59/-

-(59)-

nof tu t.c tan kha ChUiJD a hun Lcriah kbn c huxn neih tur

kha a awrn ta chuang Lova , chutiang dea h chuan luipui di.

zawng zawng kha reserve a 10 01 loh at mel chanve ve a

knm Ieh lam 1eh lam, helai ~ hi a hmun a zlr deuh a tih

dan Fo r'ea't. Lemp anq hian nei eo.La , a ramrihemi bcund ar-y

Forest reserve a ah han ti t,,-,,,p L:lwpa hi tihthat a, mipui

itinhimJn en deuh a tih anih Loh chuanin bmu n thenkhatah

c huan leha kha a pownq aou i.a i-u.zor-em pumpuia a d Lk 10 ka zu k

dihna 01 milah levin, khami Lc net hna tur hInUD an nedh

lohna hmun ah kha chuanin hrethi~n deuh a tih anih loh kha

chuanin dik takio khumi Sakawrtuichhun tlan~dGng te khuc huan tih tur ern em an ned t.Lct; lu mal a, khu Lad c hu r-cu n

t.ek a k an s or-k ar- ;:>awhin thil thlir hi cJikin ka hria a.

NgaihdClD thiam oawh a he.rs a a, amaherawhchu h ar s at na t ktak an tawk 't e a ni tih hi an hriat a pawimawhin ka hr-: J. a,solve dan t.u r-, tin dik 'takf nPLarrta't.Lon an han ti hd and:kh211dpu i c t.ano a enkew L nuam a 10 ni a, brrrun hnaL deuh z . .k

2. 10 ni a, hemi, hi d Lk 't akd n Idz2wl e't anc a fmun hnai de rh

r-ene r-ene hi ramah 10 ne i.hna lC1T1ah hian a harsa sa an r.

dcub at enqern aw ti c h(~nuh chuan a hnaivai deuh a, enkawl

10i Farm kbat.Lanq Forest Pkarrt at.Lon zu han neih a kha chu

Dep ar-tmont; han t:h lir dan chuan a d Lk.Ln a efficient pawh

a mvl ilD:j a, kh2JTli angle ch kha ch uen, mehaeLa mipui

r.1inhmun a kh.'1. ehu 10 ncf.h loh theih a Ln n i s1 lava,

hemi Shiftinq cultivaticn te pe.wh hi ban 't.u.r a ni kan

han ti thin 't ak na a, mahae t~F''t,}k 1(;:11 khat.a ban mai ehu

a har-s a a, zuV/i zawi a tih a no at a r t . Hun no adht.Lak

dC1Jh t;e a n o ai, a, t.urrah c hu an an harsC'. tak. rnouh ta a. He La.i,

hi si"iD fel h18 a 't.uj ehuan k e hr-Le a ni.c chu COO

en.jemaw ti a heta rawn sawi n excLh mat, lea ni Lov a , mipui

hian an feel 't.al: tak a, t.d h ncraina 2n hre Lc.va , a FurestD~~artment a pcwh kan p awnq dem a n i, hauh Lovc, mahae.l.apolicy siam a, thil an t.Lhfe L Loh c hu an .::1 harsat thlak

't a tak mauh Q ni, ,

Tint Industry Lernah hianin nichin Hcmbezzahawm t ak sewa, aDC! kha e Par-nc-Lp Le in hclaia r-evmat oxd a L thil ken neih Lc.b l2i Q hi chu enc cu r aqc v ak

Lc.h 2.. tih leba ehu a dik v i.au in k2. hr-La , Tun lai hian

Cc -r p crat.Lvc Ticpar-tm 61 t at.an.; hian sawhthing oil extnaetdante leh tih t::' dante loh hEmi processing ti mai l1a,

hl5fl:'. lusp':lnc; hi~n k" hriat dn!1 3. sual leh ehuan Pu

[).inkc!'lfJa. t. c: !)C\wh un zuk 1<0.1 taw:. a, ehuti em E:ro a harsa

•..• • 60/-

f

..

-(60)-

ni Lovd.n an s awL a, phai, Lama an tih dan hi. HeLeL Io::1us --'\'

hi 't Lan chhoh vc a tul a 01 tiin kan s awl a. Helaiah hie~irna central so.rk cr- pawl1in hemf zuk thiamna k awnq ah hiansiam ni<::notTl a hriatna a awm a, heng ang z uk thiam turte hiIndustry hian stipend tc pe a , heni, cunsumption et an c hau .~i

LcvLn , tuna sawh1bi.ng hralh Leh buatsaih dan kawng l:li. cbu ,e.i, a e Lah a la nl deuh ber a , enqemew ti chen c hu khami a _<;; ..1

khan a 01 tho eng a. Hani sdwhthing oil extrt-aec't Lcn Leh ttbi 1 hr-ano hr-anqa tih ve Da kha encourage t ak t ak tlak ni'~ -.

ka hria a, a raw material kan ned, tha tawh b.,,-wk a, chuti~-:;

deuh c huan thil tih ngun a nq af b.Le in ka hr-La ,

Tint Oil Mill he! chhawhchhi k an ching OaS2

a hod pawh hi tm anah vkan si"'twi -t awh a , Chhawhchhi et.anqe 1 i. C1 kti e leh hem! hriak lak ti hed hrra hz-nnq hrang bemf atanga ofMill hi siam a ngo.i a ni. chutiang Industry chu sorkariti chho dawn nqe 01? Mimal in chuti ang puih tlak an awmchuan hclam p enq hi pawirna\J1 Lehd n a hriata, Tla1::ung ah

khmi k hewth Lanq Lzrnpenq ah 'te khu o huan an ching tarn em cr

dd k tCl.kin hani Oil kan han tih leh kan man tam t ak te h:iohu f'_dulterate an ni. hial t awh cewn a. Heng aia tha th"hi kan ti c hho ve tRwh dawn z awk mhin a hri at a, helai h:scrkarin pen auk lak theihna tu,r x awnc , leh tih makmawhniin ka hr-La ,

Tin, enc't Lz.Lanqc Im an deuh khan Small Indus r!Loan tih 2.D9 r-ene d euh kha s or-kaz- p3whin dil theih niawm ta},.khan an hen S <'<',ojl a .. mipui pawhin an dil nasa viau a, khawthlang Leh chhak Lem te pawh Lc k af.Ln min r-ec ornmend rawh tian t h,Cl hnem h Lc m~i a, Tin, Member tam t ak te pawhin e hu C:lUan hria in ka «ct e a, an sawi khawm mai mai a, kha kha a dik10 3Jlg 1 a dik a no ka Ci nf hauh Lovf.n , mipui tam tak chuanan chhawr theiin a rinawm a" cbnowr theilo pal·,l t;e chu anawrn anq a, enqat.Lnqe sorkarin k hat.Lanq a dil 't.ne Lh leh pektQcih tih ~ 10 tih taWh ~il hetiang2 a 10 zuzi chhoh leh rna!t.Lh hi coo mak ke ti e 01..

Thin;tlang mipuitc 3. nghawr nr.s a tlat rnai a,Industrial lean tiki Thien ai hi chuan mipuiin an hria 1n anti DeS n zawk a1 khatiang khu Industry atanga ka hri atdan adik chuanin u Gan lianah an divert chho n1.awm a sawi a ni a.

chu chu Pu Spe2.ker".a dik leh dik 1ch chu k<\ zuk hre lava.kan ~inister ccncernc-d in hCln chhnng flah sela" zuk di ver"

a pC't""h chu n dik 10 hrim hrimin ka hriu a, mipuite khati2~0

a 10 mai phili tir a .. hIe tOlk taka t-anga kan tih tir tawh

chuanin pEnding t(}k tf':: a ni a, chum! a nih lohv.:l l hetilain.

Ie rcmsiam l~h zeuh mal te aoih chuan mipui disappointrne'nt

khc. man to lutt:k a ni a, khutian<; kha g:) rkarin han tb oawn

leh chi 01 hc.uh lovL1 ka hrla at a pawi k3 ti tak zet a 01 •

.. . .61/-

-(61)-

Tin, k,l L h r-Lat; d and o Lndus t r-LeL loan:

't.hcnkhet; ten -t.urrt.b.Lcnci.n 'ohuno Oil Mill to pewh chuthenkhattc ChUC"D Lndu at r-LeL Lcan t e p awh 1a tawhin liB

hr-L» "-, obut.Lanq din tur chuan , r"!~hsc tun thlengincnqrnah an La ti Lova , kha.mi2h khnn enrjm ah pr-cq r-c s a-ena

acm 10 nd.ewn a ni at khanq anq chi ,'1 kha , 10;'ln an La

't awh 3, onqmah stc,_' 2-D Lok Loh krian so r-kar'Ln en qt.Lnn.j-

a bawhzui tih kha keJ. hrc duh ~~wk a, chu chu kan

Minister-in chutiang 12 tC"wh" (Oil Hill at an) e nqmahl-ot ti 1'_. tc an awm em? .-"wm anLh chuan onqariqd.nnqe aurn zui tih l:ha ka hr-e dub <11 c hu t.Lanq a nih Lova , fint.ck a kant l<:\D Lob ohunn hc Lr.Lah l'ri nn.i n p evrt.s a tam 't r

kbnnq Oil Hill at on 1;,;)D on pek kha Industrial lean10 pe zawk Ll.e c:hUaD mi tam takin an chhawr tha ti aw.z.ewk ann tih k a r-Lnn 2., chutiang c hu an strict taka hhi enkawl ngun 8 dikin k a hr-La 8, coo chu ka rawn sa'

duh n n d ,

Ki:' Lawm c.

Pu aprakcr I h eno dernarid ah hian t18I7'suwitur ka Dei vc a, a hmasa in Dem~:

30 n nab hd an,

Hf"' thil hi Mizer arnah Lc awm t har a n;U. "', }' an nih t irh in a awn Lova s , k an lchkhatl'b. te le','t rd arn Lo ..cc hrr- 'Z",-wn0 t.rma 't anpu i.nn tha tak 3. ru, a, 'h.

hi thil pr-wdrnr-crh t ak a ni. Ut Central Sarkarin min pe v.,

thci hi lawITn:wm tnk niin k a hr-La,

'Tin, herni, .':l.h hian thl1 pr-khet; pawf.rnawh

VB tak F'1vrn,::-, kn br-Lat; chu hoi LT.!. kan (lar_ dan hi. a fel

hlel dcuhi.n .r-:.Q rirLa 8 1 a:!llCQti"n hnur.Lah a awm a, hei hi

Labour- [, Emp.Lc.ymont; hnuaiah St2,i,,---, dang z ewnq z ewnueb

,:<.wm thin 8, he I.T.I. hi hemi hnu ad ah hian avsnse1al a ~»::!.

in k~: brie'. -'J., c hu r-hu a bme s a in ](2 h8.0 S iO'wi d u h a ni

'I'Ln , Demand 42 ah hoi Pc r oet; hi a c h.«.

hlo at kan Lo neih d and n a lilr Lova, bnn humhalh Loh t..

hfan, lean L ne i h dun a hi thlak e tul a.. Tin/A(~ricdlt"

Ifepar-tment; Lch DC0<1rtfOC;nt dung 't anr-u a.l. 21 no a.t tih tooke n sawi thin CJ. I 'anioawhnt s c, k an For c s t. hi tuna ken 1_ncih dana kan La nei' ani.b ;)awhin a hurnhaLh dun kawn0 h~

a i'lW';1 thoiin k e hr-da a, t.UD;::', k an For c.et; Lam per ft. rmencc.hi <J. t.hrrt na lai t.nk a ;J.';mt -J'C: (11 PL"Dt2ti .in ah te puwh

a hlC',whtlinq vc em em '"'-J 0, dlc,frcC't nn ber ni~ kG. hriat c'butunhma <1 k;'1,n PCTCSt .~\.r.t ;', ;(hp_ tun"lh hi ",p a hm{)n tluk

>::11': lem lOVR, kan FCJ."est. neon hi scrkur liJJTIin r,c_wn bunt _"i. "

•.... 62/-

I

,

-(620-

ecLa, SCS,r·ion Lob tal chuan am.end t.heihin awm sela..c hu't.Ll.c. cbu an kan f orrn hman 't e Por os t; hnu af a k an Co.Ll.ect.c nC1h tc Lah enqenqah t.c emaw keimahni own form ah leh rnat er ; 11lam hrnan tur keri 121 nei 10 reng rr;:Dg a r ohuv anqf.n heng th:.-lah hian a pewfmawh hl,e in ka hr-La,

'rLn, chu Lc Lohab c huan tUDu. kan dinhmun a k an

ram kan ti chhia a k a br-Lat; Leh pakhet; chu Forest Department

t.c , .Re'venue Leh L.j\.D. t c in-karah hian in hriatthlamna tha

ti1wk R a'W'ITl Lc em ni chu aw! k a ti thin a .. La neih chung

changah L.h.D. ten thu nelhna aD nei a l ram loh huen theh

c hunqc hanoah Revenue ten thu ne Lhna an nci a, crnrvanqLnFo r-es't; ram chhunqeh t.ut e cmav khanin Revenue ernew L.l~.D.

La neLhna hmun tur to an 10 p'ek mal kha c hue.n kan Forest

hi a chhc hma -thi.n a, chuuangte chuan 't unhnunn chuanin

inlaichinna t.ha znwk neih dan ngaihtuah nisela a tul hlein k a hr-La.•

Tin" Dernend 44-na In:1ustry ah hian cncemew ti

Z'~'W, -:;] c hu an k an r -:lID 'hi an a c hanqkan phah tih thcina chin a

avm v c 0., aork ar-Ln loan a pe a, thenkhat t.e Lc hmang the.

L· (1 ouh 't.c p<7'_wh an Lo a wn a ni r',ai t be i a, IRQhse tun hrna" c~a~kan "

tc nc1aihtuah ct-uen kan . . _)hnh em em a. Tin". granct-

ir.-aiii¢, scm c h.E1gchancjRh tEJ puarrt.huf k hew.l.t.e , Laphiarkh2wl t. e leh Fl1herkhaw1tc Leh cnqonq ernew te an scm avanq

hian k an t u.n"i(Bi pui em em a, ,'\mahoravlhchu '..:hang su os Ldy

enew chu Dop or-ttncnt; in a pek nhaw1 r-enq rcng kha a hman

t.Lak Loh tih hi a tam a". hmarmi, a Serchhip kan ked, ka1

pewhf.n teen Spc'Al::cr hnen ah ~Ohingchhip pe pokhat; chuan

!II mit n qcd.Ln min han hmuh s ek 'teh" a ti a" a en s ak af'

LnhnunLoh n lum r-eno mai (C.I khatiang tihd Lt.c k.ha a tam a,necnem.c te hi k an ne i tlem tih a ni a. amaher-ewcbchu

-tec hanf.c to hi t,Iizcram pimpuf tun c hu an neih tam a harh.Le in }:a r-Lnq a, l\. Led n aah hian fdmkhu r- a tul h.Le in ka

hria. Thil hun lei hian, Compill1y 2 zuk crdur rikngawt

chu2.n e. dik takin E1.n duh duh kha an rawn t.h awn a". a kim

nee kim I,.: tih pewh kha hriat theih a n1 leva, pawisa an

hmuh phr-wt. cbu an Comp arry chuan an rawr. thawn mal 2 nl ..

Chuvangln;o kan s(';rk.:rr hian thil c, lei .rens ren;lin Officer

fel takte em,-:1.W tirin a hmuDah rawn tifel thlaP sc" t ichuan

ra"lD thawn se" kan Id.z;'wl Capital Ah n(~;oi hia.n an Mechanic

'be, khan a functi0n theih 8fml 2. r',JD.:'ling c ',nditicn a ni em?

tiin sern ch:'~uah hma hian check vek sela. i. the Dgawt ang •

. • • 63/-

-(63)-

h th u api~ng chu sem chhuGk sEla, a tha 1Q3.pian~, chu Ccmperry ah thawn Leh dan aq.rccrnerrt; tha taka

an tih c huariva ,""-wm leh theiin k2 r-Lnc; ani.

Tin, hei puen thuikhawl scmah pawh 111ao, Bazara

led heh CJ sem a scm kba c hu o Lrrth Lau \:hawp rnai a, man 10

cm0W subsidy :in',cUlaw miln 3.D fmub chu an '::l Lewrnawm kriaicp

rnai '1,mc.hse a hnanhlcihtheih"'hi a tnm kh3.wp mai a, fimkhur

a n)ai a, eng an) pawhin ecm mah 11G' a hman theih loh

c huan mipui phunnawina k an siam tam mai rna! niin a lang c ,

c bcv anqi.n heng thil hi k an eork ar Ln t.unrm a alin en n qunsela a chain ka hria a. Tin, hei District-wise bUdget an312m hian bu ad.n a a aWITI thinin k a h r i a , hE.,i ke bial lam ~

Chhimtuipui Districtah chuan nikum lch kum bmas a ah LunqleiDistrict p awh a n.i tho, Pu Roc heme M.L.A. z ahewm tak nenken t.anq t.Lancf.n GrCln.j,;.in-aid scm thuah a ewm VEJ hauh 10

mai a, engti kawng zawng ernaw t3l chuan pekve nise tiinkG. newr a, cnctemew rru P8 duwn a\4Tlin a lang a, a List .lehenqomew an sif3lTl vek hnu in vClwiinni r.bt enc.Ln kha ar-anc-d n-cef d't anpu Ln a te k ha pok Lchi n Et Le awrn at k an District Office

Lemab kan han enquire chuan bJdget kan siarn hf.an Departmentlamin "District f:u.:1c;et a nr-cn a in siam q nC;C:u... love helumatanqd n k an siam kep ang c he u'' min ti a. hci min ti leh 81levan an ti a. Deportment lama k an z.ewh chuan IIHei District

lamln Bu('1,(;r:=:'t 2In 10 siam V8 leva, kan hriat pui 10 a nd."

hc1 hi chu Aizawl mi 't.e tur c hauh c ni tiin pewi s a tam tawk

t.ak nua'i (·-noeIDaw Z2,t khA. a t'.WTI G-t chuti"3.D~; c bu a ni a,

hC'l<:.iah Dd etr-Lc t; 3udget an mabnd Dlsttict A. an rnamawh ang

c hi s Lrrn tir vc mai n1se121 't.Lchu an an duh tam lutuk te

om-w e Lo nih c hu an De part.mcmt; L'Jl11in cma\'l endik s ak seLa,

tichuan thil som 't e p awh hi a :tual ~awngin ken nei the!in kn rin9 a.

'r Ln, hei HondLoom cbunqc hanqt.e p awh hi kanFinFl!1cG Minister Speech ah t.e pawh a Lo la:1~T zauh z2uh a,

Puant ah l~ p enjt.c hi kan uor- cl.:'.\.;rn anih c hu an Iron eInaw

mert.or-LaL hur-s e pui pui k3D nod h phak loh kh2. bcisei v ak

! -. vi 10, a th2in ke b r i a :::1, t hil aw1ai ctouh, kan nrn aken ne.i h VC;, t.unrma p awhe k an neih ve sa a cwrn a, chu c hu1;, NFl-ix hi ;:\ ni. ;:'I, Hei hi Industry ah pawh a pewf mawb a,ohuvr-no Ln Agriculturc: Lerna tih tur n0~~ em ka s2!wi theil,.'·Ti::, rcmchan'::- zawk zawkin Ie ti mai se , MilQ ramah hianL2 .':1 t.ha t.hci (em em a, Tuntrn2. phei chuan Self Sufficientk,';tn 111 vc tak t.'Jk at chu' 2In9in 2 1a P?wh hi mipui ten anchin t hcihna turin :=.' chi pa",h hi ngaihtuah lIn a thain kairi2 a, hf~i KRn Spcn':cr pc.:wh man agnd::aUltnre 1ak lai pawhkh~n i\,:riculturc lam khro: ~ +,iti tui ocr kha a nl a •

• . . • 64/-

-(641.-

Speaje r a nih hnuah pawh hiana 103. tui vd au Ln ka hria a,vawikhat chu arna Office ah hian a ta chi a rewn keng a,ka en a, k'hat.Lanq thilte kha. k an ramah thehlar ni s oj aa tha h.Le in ka hria, k1eimahni 103. chin nqut; kha k an pileh pu ten an tah a, nalh tal< t;:"ka an sin vc kha a ni a,chuvangin Phaf Ian La te hi to pui puia lak a nqa.i. 108Ilq a, kan La kha kanin to delh theih ka ring.

Hei t.unah pawh pu ent.ebna Lamah pawh kantui

em em as xhawt , pu an't ahne hmc\nrun thin~Jtlanga an thawnpawt.Ln hna an thawk nasa em em a nd , AD 't.hawh nes at.z.Lek e rir'La't na c hu hei Bned.chhe taDcjrual pawl an awm a,herni t.e hian 't hdm-t.Lanqari 103. te an lei s ake., an t<';lh tira/ an Vice Pr8sident Pu Khawtinkhurna nupui pawh hf an akawl 'teuh mai a, chu chu Manipur a an tah t;e ui 'pawhi.n a tha a. h tlawm pawh 2. tlawm a, Rs 30/40 Lek 12kin puan tha tak 'tak kha a lei t,heih mai a, chuvanginhenrJ hrnanrua hi tun aiin kan een tam a, am2lherawhchu ahralhna kCl\'1D~lah chuan sale emporium tha tal... 't ak Districtt Ln ah t.e , Sub Headquarter 't Ln ah 't.e nah 01 5e1<.:'., chu chukan ram hningthet ve ne tur pewh a nl an~. Ram dangmiln min 10 rmuh pawhin. Tin, pawru am at.eric a 10 ka1tep~wh hian k an thil hi an noatnr, ve tak tak a nf, , Visitorpa1l1imawh 10 kal t.e rene: rene ken Lukbum hnantah te leh. ~ gk an Mizo o.r LqLno L chhuak a hi an nqad s ariq a , kan puan chipu anchaf, t.c , k an ipte c hed te hian nsJaisang em em a,c huvanqd.n helarnpiJnQ hi k an U2.r UI thil d anq ah lansarhna kan

n01 v : Lova, heng larnah tal hian lean fmas ewnna chak z awkakr-nd n hruai 'tndh d an nqad ht.u ah nd se c tha nqewt; anq ,

Thil b ar s a pui puf Proj ect k an ti h hian k an tlin

rih 10 deuh h:.ck ni hd en a. Lanq a, k an phaR tawn ang z e Lld nn in bruai n.l s c.Le , tin, thil lianpui tihah khan PaperMill t.e c bu ka sawi tel Lovn , kha phei "'leha c bu Pr oj actkal lai mek a ni a, s orkarin {ccnsiiLti arrt ) he pawhin reportpa'till an pc ta",h niawm t.ex a nL Ka hr-Lat; dan phei c huan

73 Cror ca vel rmnn t.u r a buatsaih niin a 180'._. Hei hi Indiasc.rl<2r 0811a sawi ho tur oiin kan Finance Mir.ister speechE'tancin C'l. lane: c.. Kh'J. kha s()rJ<".:<::Lrin sewi he atana keekrpnc;-lovin "l ranG lama sawi pui a, thil tih fel thiui nise}:an ramin Proj c>ct lian kan neih hmas'J.K 1eh ,~an hmuh 'rmasakber tur anih av;'\n(_~in action -, 1(1 ran~! (:eu'[;. s,_~ a L'_\>JlT1awmnc:av,Jt.in k;:,; rir."j.

Ka liJ.WTll €.

PU \'Z'J\TL1.LI-1RU2l.I,h: Pu Speaker, hei kan c. emandhi a tlern angrem r211In na 2_ 1 a rawimawh hlein ka hriaD, a l-llTl0Sain D('ffi and 30 na Labour &

Enulcyi'1Cent tih hi i_18m h2.11 Sewi ve 1<.,'1. duh a.

He thil hi '! p,':1,'I>Jim2wh hlcin ka hria,"I:'-J,herall:hchu karl r2mah hian ;'.\ nih tur an::; chiah hiankClIl hT_1C'l1C 1( em ni chu 2'w~ ko. ti 6.. Hna1ak tur lah inrc,'i.stcr t ur tih ani lJ.. mah::rc.,whchu Emplcymcnt atr:tngak h lm.~ a 1ak t2k hi sr'wi tour a tIE-TTl riau mai a, hei hi(~n',nCe a chh"n ;;M~ Ko.l1 scr ar hi;::':l a nihniJ. tur any hian:J. 1" hman(_ lu n;:;;8 nl? tun an~i hi a hman dan tur reng aw~

.... 65/-

K.2 ti d cub a n.i , Tha,"k:.hi,t c hu hcm.i, employment lam'?tan"~f .h.l an Po.Li.c o t.u r- tr- 0._1 r ewn kc a , v awd 2/3 an rawnk - a, 'iin La Lem hlei 1 -rve , koh tak Loh khan tute ernawon 1 0 lehmai ni khan kahrrQ a, an praotice daa~ hi adik Lc em em hian k a hria(;~, c hutr.i anq a nih dawn chuan.he, ~lcyment Department hi 2 ewm a tul em ni RW: ka tiz r-wk a, c huLaf. c hu k an Hc.rnlx.r- z ahewm t ak t.ekt.e khan ansuwi chiah l~vin ka hria n, tun hnuah he thil hi kans c-r-knr-Ln thi"'Z;".\'lka an l'man hi k a duh e , nqen pewh ka nqenzawk a nd , Cbut.L Lc chu ,3 tha\',Jkt1.1 t.c tan pawh hian thanat thlak tak t.ok hi a t.rm 't ewh rn ai. hian ka hria a, chuchu k an i'linister ten in 10 chhinchMah a, eot.Lon pawhin Lek CJ t'ha hj.c- in k a hrLa,

Tin, hei demand 12 n a Forest lam hi. a pcwdrnawh

l',le a, Por eet; a haua ak chu an r-em 2 heu s e d ewn t.Lhna a nimid .:1, cngemQM c hen ah k?n Fc r es c ah hian Lewmna taY: kaned 0, heL ldzc',wl Leh Sd Lc har' in k ar- k e.I chuan an hnunanan Lan- Eu mai :"11 'I'e ak thins a a,-JI11 t.h La del du L t.ewh tih

t.ho.i h 0, n i. mai 2., 2 rmu h t.e a nu em em em mai a, Lewm awmk a ti t3.\:: tak r , khu nq vo.I han thlir khu an, c hut.t enq bewk

c l.u an J"iz;'l.\-Jl 2tClnr;,:C1 Lunj.LeL Lemt.c Che.mphai Lernt e pewb

hoi Tuirial hul vt-Lah c bu an e lanc) Lc h tiam tiam tawh atz au c;c'.:hz:vJJ(a ti t.u r'Ln tan la Lch zual ae k e dub ani.

Tin, kan ramin a tih su a L Ld an deuh rna! awmink r- hr La a, chu C' hu k an r ama t.hf L b.Lu 't ak mc i 'th.i.nq r afhi k an tJ. khdHb~w zo ta dt;1Jhve1.;: rnai nlln a lang a1 heib i. a u i h wnn t (:.1: zetLn ke h.r'Lo , nistrict Council hun 1a1pawh kha.n he Bc u ae chbunq ah h.i an hel sawi tawh a, Mahalin »n pc P, "Huhala ned t.ut e hnen ah khan a tih "bur chinb5 an tUK J c em nl? ka hr-e Lovn , Thinc]rai a nih phuwtc l uan 2-D kit 7,cl rra i a" tun:.h k:}n ramah hf. -n la awm pawhn i s o , tih t.harn " ewm in kr, r-Lnc tawh 10. Hcrru, hi a prctectLch run ,'m2.t-' c~ tih t hat; 10h z"'.wk dan kan Po r eat; lam h1anr'll,:m f'.']aihtu.::lh l('·h sela ~ thQln ka hria. Kan Thipgrai hi,/tin}. V2':'.'-' ~ Lih b:k2h thil rna:' t.eJn em em KG khatah Rs 2000/3000/_ d VIP '->vm ni thEei a ni '3., c hUVBD(::in hei hi Maha.lar. an L:: ~JC zel em ni ka hre leve, fin 10 p,., te anih~)hci chuen t,ih t,."wp nc]C,i ngci chiah ko. ncai a ni. Chuti1, c hu k"n. 'b-ira)_ t_hci mal C1awnin ka hr-Ll..

Tin, chul:, leh thi1f'lan::' pakhat han sawisel

leh duh ka nBit! chu, kan Forest QU<3.rd thcn:\:hat ten mi

In hnUCdCl thin\zai m,--<n an chin's nia hri':l.tna ka nei a,hei hi tilll pawi t n,k niin k,'l hria. K~n P'.,.~-cst guard •tc hian duty nFl hr.mn tur e.n h.rc 10 anlh c·nuan hrilh malsclCt t ram hnuaiah <'tn duty tt1r nL_n ka rin(J 3, chutiluvami kewt a thin(., awm tawh sa t", miin hnu"ia thin0zaitekan man mai mai dawn anih ChUaD thil f8110 tak. a ni dawn

2. nL Chuvangin chutieDJ k2_'ill1(jClh chuan kan Forest Cluartl.tc hi in hlei 10 (l,.:c:Uq. se a thJ. ang. Khawlai f<liah ringa\-ltkan F;)rcst GU2.rd tc hiurl' c'Luty an tum unih mai chuan a

bcidawn thlak hlc"1nc;J.

• •••• 66',1-

.'

_(66)_

Tin, chulc Lohah cr-u an kan Forest cnkew L3an tl ancrpud Fu Nquz'd awl.a han si',vd anq khan luikal'l tuak

V(; mo L chanvc:: k an han reserve pewh kb n a 'th at.na chin pewbc. ;',Wfn an ..-r tih k a r'Lnqe , AA1e.herB·,-.Jhchu bmu n thenkhatah tec rawh c hu an a hnawk s ak theihna 10.1 a awrn a, chu pawh chu

ncun doub hlcka e nnawn Leh o arrt e '\ CllNIn ern tih ka nqaihtuaha. T'bil ti'1 theih chin chinah cnnewn 1eh 5e tih ka han

r av-t; Lc.h d uh a nt •

Tin, Industry t.hu 't Lam han s awr 1eh h Lek

k a duh a, Lndu at r'y hi t;.h11 tangkai 't.ak michhiate pawhan rawnin tunnun vc. theihna 't.ur-n r-uabman a n L a. AtL:~n~;puiin a 't.anrjkaf z.La tam takin kan br-La orio , Hod mit;.:'Jt1 takin an din c hhuah pui tan tih c nu e lang to. a,3r;taherawhchu heL thil p akhet; , rrrLchhe Leb za\rlkte ti mai110., ~R tawng an huatthu sutJ EJIJ.~ ah, t.h.Lntrt Lanc lama mi'\ nan jmub tur an<; hi an l-mu p ha 10 em n L c hu aw: k a ti a,hei Demand 44-n2 (c) n a ah hianin lean fc r vd Ll.aqe sma:]Industry tih a awm fl., amaherawhchu knn han aem t =, 'c tak

hian 't.n.i.n.rt Lanq hi a nchawr pbak 10 (1euh thin in ka hr-t ea, c hu c hu thil pnwi tak n Li.n k a hr1a a 01. Po thi1 hihelai hnaivai ah hd an 't.Lhr a.L 1131 h~ k an ching. V~8U nlink a hria 8/ a chhan pakbat; TI1.a k a hr-Lat; chu a d1.k1.D karing a/ an hail dil t akt; ak a, veri f.Lc at.Lon n Lc DV2t i a,khami verd fd c at.Lon kba khami r ndusr.r-y Dep ar-tment; khanan ti t.a thin a, khow in kcr-nk.i.k t2l.k 't.ak t o a 10 ni a,en kal rman Lova, tum takah c huan , 'r'Ln, bu~'.i laite phei

kha c huan Or r Ecw tc a 10 nf bawl: t~n a, hun te p awhan net t<:,wh 10 e. Lo n I anc- re" c huvr-ric c hu xn phu em em s1l- DI.: t hcd 10 an ewm thinir: ko hria a, Tunah pewb hd anvr.r-f fy rr.p,.il 't.ek Loh 3.VaDc;a Lnu 18h ta 10 te f. -iwh an avtndawn niir" kn hria o , ,1. di;-: 2- nc vn"l.w:. He th..i.l hi ap ewdrr.awh vim! mrd. 2, c huv an-__ L1 r~wtr.a siam ka duh a ..

he thil hi errjomaw c hen nh 2, SCJJ'",11 hi chu D.C. hnuai niin

k s- hria a .. chuti e nih chuan hemf a diltu (~ loanist) turato verify hian D:C. thr0Ui~h il. tih ni thei selangin n tha2\1m m:::lnC;' e a",~ t1.h ka nga1.htuat. a, D.C. c1:'l...uJ1 awlsam takin1\.0. te hnr-nah ~, tih tJJ.r rnai <12.",n ~~. v;:lwi: nniah Grouping

Centre i'lh 1... 0. en[~emaW zat thawhtur hr12 IHek Ie an tam ani. Chung kutah chu€:~n cJah s~la, t:ic:1UQr. hencjtc hi cooLen"] t:2lkin an rc.wD verify mai d2Wi"l a. Chut.1.chuan thingtl anghlfl zawka mi te khan Ch2l1Ce tha zawk an ned thoi dawn n1111-;" l<:'Jl·i 8. nL Cl"uvanqin hei hi u tih (lan h,\:o1ng Go fel hle1(~:~uh niin rt lang a. ~in, '--~ tao"") thei cU:J bor in thing-t1;:~n0 r.1J.te hnonah pek chhuah nise 'Lih hi ka' han rawt(-":ur, deur. "!Jer 3. nl.

Tin, chubak<:'!.h so,wi luh theih 10h, Buhoc;,cl<:hsHl Rice ~ul1cr chun'Jch,.-":.nc] thu hi kan it.ssanblyc",i,'n::in i en s?wi chhuuk a, Member t e r-dan man ng-aipawi_T":"L1·/lh theuh in ku. hri o a, kan Hinister pawhin u. zep hranpaJ.r '71 n k<'l hri2 iJ.., za 7~Ct sem chhunh a ni ti, 41 chu 'trnantJ.>j<, lc)h ni2wrnin :::t s'-'1.wi a, chum:: hmantlak luh te chu artnr-: t.hei '_1.nC·' ber Q vfJr1 ~y nisE.;l.':..t c. '1.rJ8.ntlak loh tak tak

;,~~. ....•67/-

-(67)-

tc kha. c hu khawl. t.har a kan r coLr. c a d.lkLn kd hr-La ani.KhowL thar kan po tur E\ ni ,J.n0. Chu c hu kan pok s L lohc hcan Lo an a pok em ni 51 .:1, an thin<:,~ Leh tan tawh s1 a,a Lak vel nan an 10 in c.i.d a Z0 't awh b;:,.wk '51 nen, a r-u Lhnckha an nei thei ta reng rene 10 mai a, khang kan pektehn en ah khan phurrit rupui d oub 'lai kan sor-kar hian a siamt.Lhna a ni maf 2, Kh2.Vll th ar- kan pc thei Lc an'i h pawhi.n

an khawl c hh.i a kh a Lckk i r- s ak lch a, kan nqef.hd sm a dikhi alin ka rinq a nd , Khiny k a bd a.L c hhu nc ah Leh l-rnun tamt<~.~..;: ah an buaipui tak mouh a nl"', a. t.Lr a t.nnqa vawi k het;rnah Le nun.j r-eno r cncr In to p cwh "J. t am ani. Tih ncjadhnaen hr'Lat; 10h\'0' knwmt.hLnnq l<JJT1a an n am hlawm z'Lkncjawt; teP~vlr, a 2v.;ffi a nL Chung chu han cn puL 18h C) tulin ka hr~_;)

a, chuti arri h Lob c hu an pbur-r-Lt; r-opuL deuh mef k an siamLoh d awn nt.Ln c. Lancj , A 'that;c a 2.\'1111 anih chu an ohu chu:I. Itl\mlE'Wf:1 2., za zet sern anih aVC1nSJin tha tawh tak t.e ph,:chu aw-u n xe ring a, c hunc, c hu kan so r kar-Ln han chhui Zu.tok tak tur leh tan La turin k a han n:::::en a n.i ,

PU SlJTLhl~1A: Pu Speakor, he f.1cm2.Dc' e h r.Lan sawi du hka no I vc Q, thil pCi'.'chat kan sork ar ka~

dan phuw,'", siamt.hat ewl.t e , emab erawhcr ,10 rnanqnqhd Lh V2.DC; Lob 0, a.i ht hnh deuh evan>, thil Ee Ll.onwne Lenq 2' 2\-1ITl a; chu c hu Lr bcu r- & gmp Lcymcnt; ah hi an a§WV,\ a" hei Hiaarn aork ar ~\..Jt_i;.ic.:J.t..i.. '~:-l a awm c . 8th April f 75Khan c hu o hu Employment Exc han.jc. o crnpuLs o ry of -eecuncy Act1959 eect.Lc n 4 su b-ce cc'td on 2.0i'.! thu anq a S't.et.e sc-r'k ar-LnlL,,'lministrator-in chu Not.Lf Lc at Lon chu fl iuan C\ n L 01 chumithu an; c huan pub.Ldc aer-vLc c c-rrc.Lss.tc.n-. n a :': ..na an Luk~n'::: rhi anih Lch r-eno r-o n.: c huen , hna r-u ak 't a.vh phawt chuErl~)l( ymerrt. Bxc henqe ',:al ','1Cl!1(" Lc c-huc n t.Lh !<huh Loh t.u r- an i a , 1.m'lh2r·7 ;,tlh c hu Ernp.Lcymc.rrt. :,:::-:cho.o<,:c in,.6 e suitablecar:r1i,:~;:)tcs k an nef love. tie. ('8 uLfLcnt o an oe-k erawh c hu an,lir,;ct r';_cruitmcnt in 1ak tur a r;1 t,bh Gover:ncnt Notifica....tic n ,:~ ('.vIm a. Chu chu kaO'l Sc'W kar leh }can scrkarin n0aih'V;,':l m<:l'."h 1, hnu lai " iJ.wITi t a):' t1 ut ? ni. Tun,;\h hian mi,;n"''.at,',m21-J t?mpL':rymcnt-. C'xche'.n<c;c 2h YlliUlj ni (1 St'3tistics dcptt.

irl hq,.l b-J1}c tc tak tr; un si2lrT1 ;-,r, khan a 1,"']:1'. a. Emr1oy­m"'nt ('YC'h;'"J.nr,;e 0h mj a~l in r c-JistL:r i) ni, mahseEmploj'mentE)chi-1n::y: "l :::-c:,gistc'I:'-in ro ,J. sU ~_l"l nL Th, nkhutin khati1 'm i~ti'm:; khan nn 1,; n::,~hak 2, tikhan "(h,·,wimFIW rJep'artment~l',u;tn !:'r::'.Jluym .. ·nt ExrhC1,nge dt.~'l1\~ri:1 an hnn ti a. Cadalidate-r. h,L Zi.'Vrt: a, e.n supply throei':: tY-c.ih te Cl2Wh a lc. uwm a,:--I;;h,~;c, Em-'l"ymcnt Exc-h,:lnqc in Ent.irnan _ 11ll.<.1ruak p,:'cthum"I }::.h can":'L '':1te 2/~ vel Ie p.::.; t,-, 5c1.':1, an fustpcnc 3ndL'<...,::t,))( ne cr., an n'';hak kh2Wtl.':li a, mi '3n duh "z.::,wnq an hmuhc c;'l1;:-\n hun2h c.Urc.:ct recruitment in anplcyment exchan(Jcn,~:·i l).:)1;Jimu.wh 1,:,vin thil <1r ti thin tL:,t ani. DistrictOf"'irc t.!l(~,rrkbatalt P,'='HI chu k2.n Ej( r'.e:trin notification aChj'l,~,,,h t.-wh hL s':='rict 1eh ?;u;llin k.a~ pui sela, kan duhn .! ':'.vr~: ~ ni.

. •••. 68/_

,•

+

I,

_(68)_

Tin, chumi dungzui leh deuh bawk chuanEmployment leh Labour ab ckfian. Minimum Wages xct., helkan Prime Mini ster zahawrn t akin a 20 point Economic Praggramme a tih chhuah ah P.:'1·wh khan a lang a, Minimum weqes.ct hi ken scrkar hian a bill eamw kan ngaihtuah 10 viallmal a, k an ngaithla tam 't.awh a, tun a lean Session c hbu nqp ewhd n , Nikhat hlawh Latour nar and n Rs 101- aia hnlaro anp avm duh tawh 10 k an tih laiin hetlad a eo rkar rate c huRs 6/- a nl 't Let; mai, hengte hi sorkarin nqaf pawdrnawh Le".zual a, enzuL atan r act.na deuh a han s awl rik ve ka duh nf ,

Tin, Industry lama kan ram awmdan, kan r2'District p at.hum Indu.stry ohunqchariqa Administration kalrrn "log hi Pu Speaker, a tuartut E' d euh tan chuan a lungaw;'Lc h thiak kh,~wp a, hizawl District ah hian h.D.C (Wss:snt"rt r cccor- Cottage Industry a in -t.L a, Jeep a nei a, Off.establishment a lian deuh bik a, Lunq LaL ah te Saiha at ~.

i)hei cbu an a .brrrLncj Ln an Officeve ngawr nqewr- a, Buper-Lntendent tih ang do.ihi n, Hernd hi c hu Uniform takin a ti~hei luI 10 em nl?

Head a a dah th{litiotllnhl\l~wfil.'n"§~l:IePfl'l!:'~RdlMl!·lncfu~~i­»h emaw, Endu srt.r-y Officer ti '\ek talin uni-form ah dah se

t

Tin, hetianqa Field Officer pawimawh tetun lawkah khan k an Nembez' zah.:\Wffi ti ak pakhat hoen at.anq-k e n nq adht h Lak u ak angin verification an ti the h Lef the:'­lova, chu chu mi tam takin loan t.e an hmuh theih loh phaa, 'Jrani-in-aid t c o.n hmuh theih Loh phah a, tih N.l1Jn nga~·,thla a, Lunc.,lei Lob Saihi'l3. Industry Officer tc Jeep anpc Lc len ncjha.L a. Hei hi c hu Pu Speaker, vawiinniah hiank an aor-lcar- hr Irrt. at.an k a sClwi ncwn leh duh a. Tih that.hci.h 2.DrJ anva tih that 3 tul a n L, 11nih loh chuan a tu a

t.e r'\cch 1(1 Dis· rlct. p.et buma Officer Lndus-t r-v '1. DistrictHeed a kr.n clahte hi uniform in d ah f.La, c:1!..> c bu an thll saw!.

hr-ebawn 't,'].};: tal>: han sawi Loh theih loh hi min tih tawp sak

theiin ka ring e , Chu chu k an J:"awt dub bawk ani.

Tin, c hu Lovah c.hu an r-u Speaker hei Weaving

Lemah hi::'\l1 HnndLoc.m Lern tih tmaecvmna k an 20 point Prog­rarrme:ki:hxkiRwRXi.%KRlI Bec..'nomic '111 k.~",n alan,;:} bawk a, thilp akhat; eor-knr- hrint at.an point "Jut xe duh Cc, zobawk ah sawnBuilding Ld an iJn~ 1:'00g fu rna! pakhe.t c hu t::caving hi60 anLu ah a, a RJ),t p awh 2,11. p c .ronq a, mahae kawnqkhar te kha:=J.th,'"l menb 10 a niawm 0, a c hhumj ah chuan BaHDJek leh engerr.a.. mai nai kha ~ awtn <1, N2hse c hunq coo sorkarin luah lei2, ru -rc tle:t: a na ,

Chutinncj chu a ni a, ilnmasawnnan leh changken 7,C?1 n;:'iTI Chuan Weaving thil atan sorkarin tangka a seng8:0 baw~. awm· a 2, lan laiin, ehu chu tuna a dinhmun tal< ehuani. Pcnr':te hi thu neitu ten en en ngun leh an ngaihthahl~:;h 2. tulin ka ring bawk a ni~

.....•69/-

-(69)-

Tin, Pu Speaker, For-es t Royalty CollEC.tLthuah hian tun laiin Chhimtuipui (Colodin) atangin ka;mgtho. bn apawh tal< bawk ovangin balu hivate in an la nas:III em a, Nj.rnahse' sorkarin heng Balu an Lakna tang hianr oya'Lt.y an Col11ect hauh 10 niawmin a lang a. Chu chu ke .Fores t hausakna te~kar sum leh paia tam tak Luangjlut.thei tUT a luan ral mai!:.laina a ni a. Chu chu sor-kar-Ln n "'aih .mawh chi ni bawkinka hria. '

Hei Pu Speaker, nichina kan sawi Imam t a:~"orest tih Leh Soil Conservation i.Lh "ha kum khat bu.rge t ,a mount, 'fitIb kha a in ari,~~ r eng deuht ns.w maf thin ani, nidangah pavh , Clmvangin heng aug te hi Development hranisorkar hian dab mai law law sela, chu chu Ac:ministration -,a fel t hei zawk mai awm mang a, tih ngaihtualma, chutiarb2.wkin hei kum khat; a pawt sa hmar Tal a tlem zawk te Di& Economic te pawh Directorate hran angdeuhin an awm a,chut i.ang c nuan F'or-es't te leh Soil Conservation te hi a i:Directorate hranin awm se'l.a , Sor-kar- tan hian Administr -;kenkawh ve· dan a awl sam awm mange tih ngaihdan ka nei akan sawi ri duh ve ani •

.Ka Lawm e.

EU ZALAhHA:D·~ .1GNISTRh._

'1;;ai leh t.ul ,.cawrtawm ka ti

A\.dc, Hinister i ko ang ;ule.

Pu Spe~ker, hei demand No.30,30,42,44 chungchangah kan Membo r zahawm t.ak takte thusawirrt angi.n department leh kan .sorkarin tan lak

P'1:·.,illi:~vlh, tnruf.hna dnhh vek an han sawi a,hIe.

lean hriat theuh angin Por-e S', Department te,Jndu.rt.r-y department to Leh Labour & J<:mployment Department tehi Department l!an vak ni Lo rnahse t.angka:'. cal: an ni theuha ru tih kan hr-c t.heuhf,n kn ring. Kan Me;;,:,']r zahawm tak tenaeng eng emaw th~3, hnormgai nna kawnga thil en r-awn s.avf chhuahte kha han sawi llID'wa phcvt LLa, th3in ka r-Lng •

.Alimasaberin, Pu lalhmingthanga kan M.L.A.zahavmt.ak lilian j',fizor:.'.mah hian Pacer- Fact-ory leh Ply WoodFactory hi din ve ni s e.La, AruI:2chal ah t e , Heghalaya

t=:. a ah te pawn an d".,n '::.,* amaherawhc'm Paper :Fact.ory chu Arunachalleh Heghalaya ah t.o pawh an la din chiah 1-:N8., Ply Wood :~'ac­

tory hillkumi Ar-unachaL ah Denmali Valley, Kawkt.e YeLl.ey kanti ma.i a. Kawkte ho m18TI, awmnaah khuan an din a, Co-operativebasis in, an ti tha v i au a n.i , 'lin, an t-arn khu ram ng avrai tha tak Por-c st; chhuhna talc mai, Table land kan tih afmahrr zawl zawk hi n ni a. An Co-operative function danahpawh an hlirn hIG a, an h13whtling zel p-iwh bei~;cl, awm taka n . •

. .... .701-

-(70)-

Tin, kan ram sorkar pawhin hemi Factory din deohungchang hi ngaf.ht.uahna a nei a, BUdget ah pawh khan L

tlh dan tur k~wng zawng tura Provision te pawh a awm nu£"1.

Tin, l1eghalaye_ ah khuan pah1ll'lat bh Langah khuanPly 1,4ood factory hrnan deuh lawk atang khan an din a, chu~hu an ti. tan ve a, ka sawi tawh ang khan hemi Ply \;Joodl'~ctory hd, kan ramah pawh tun atanga survey tan tura bua­saih a. nit

Tin, Paper Factory chungchangah hi chuan kan MiAzahawmtak takte khan an sawi Duel tawh hlawm Q.., kan sawltawh angin hem.L chung chang an ht.an kan s orkartn theihtawa cnhuah a, Forest base industry tal hi M1zoramah hian Cve ni sela, tih :;gaihtuah.'1a ril t.ek pudn hemi Paper- Mil­Industry hi din tumna a nei a. Ti~, C~ntral sorkar 1erPlanning Commis3ion to n~n pawll in rawnin chutiang chuisurvey dan ka.L hmangah :.,8 feasibility report chung chaite, Lch Contral sorzar recommend-na ang ngeiin Calcuttadevelopment consultant te guggest4.na angin Zoram sorkar3. rua.i a , t.unah hf.an re"')ort pcvn kan Mizoram sorkarah 0.thehlut t~wh a, Central sorkarah Planning COlNnission atcopy thehluh 0. nl bawk a. Chumf atang a thu 10 chhuak 1chu Soil tf;sting rem tih tlan ~'c ni a. Kan Central sorkLch State sorknrtn kumin chbung hian Soil testing pawhkuuf.r, chuung hian tih zawh ngei a tum a nt , Budget ah 1 .',

Pr-ovi sLon a awm kha ,

Tin, soil testing hi ~amen a nl lava, machine1i2.n pu:' puL ton 100 don dawn f'ur Lat. pbe t chuan Lak chl.u­hj.eLrrt.hcfh t. ni Leva 3 toner load hian a phurh znwh daw i

Loh avang j n , chut.Lang 1:haw9in kan ram hi Communication a"1E..rSa a nLhz i.n xan hr-Lu ;;.\. Hem.i project hi cnu a hlawht:::"~Lr,the:;":ma n .... ~;i turin For-e s t Department atang"; whin bamboosurvey !,312, -.axt.n 0.. ne i t.awh 8 rit , Kan snT

, - : t.ovn angin tunahhia:l nitin 200 ton paper tha Leh paper- t.he ::;~i siam chhuah(Product) turin ruanman 8.. ni a, chumi a kan resources surveya bamboo survev kan ne Lh ut.anga kan han hu.uh dan mai pawhir\iestern b01t h~i ti mai 118., hhawtblang lam bik mau ringawtpav'i hian Q daLh nl,e ani. Keimahni r-epor-t anga kan hanreport VG phei chuan ton 400 1ai pawh nfkn.t.ah kan reseDUreehf.an a zo maa awm m8I1g e kan ti nt:'1e nghe f nt.,

Tin, t ca:i.tling chungchang kha P(_~;Gr technology 3-'-,

khan hemi hi a i.Lem berah a establishment··na tur tak takc~uan P8.pG~ ract.ory rri.an kum 5 a duh ngei ngei dawn a,kuniLan t.dan 501.1 testlng han ti dawn ila, chun.L tih zawh vekhnuah pavh 8_ establish nu turin kum ? a uuh dawn a, hemipaper technology zir tur hf.en kan Depart.merrt Leh lean sor-karin a ngaihtuah dan chuan a tam berah kum 3 etnaw e duh dawnniin a hrd a , ChuvangLn hemi a project hi Central sorkarin a 1a approve hma 5i chuo..n soil testin~ 7,8 leh thil dangzawng zawng a apDrove fel lmuah pawh k.:n 10. tir hrnan thodawn niin a lang. Tuna 10 in ttrh hi a l_tt hm~·) deuh e, nal-;.1.-'a project a hi Central Go"Vt. in min prrltm:pui hunah Crore 72-73

lai 5enralna tur anih avangin chumi hvnah chuan kan 1atir o.ng chu tiin kan le-_ d""h D. n1. Chung chu Paper MillIeh Ply Wood Factory chungchanga kan hotu, kan Member Znhu1Tmtak tak ten ~n s8winQ ani.

. .. _.71/-

'Pu K.L•

Eochama:

-(72)-

Tin, ilugar Mill thu Pu La.Ll.rdngt.hangaMember zehaw» t.a.c bawk khan a s3.1;Ii a , kan Nizoram sorllarb um ~'lj_!1i Sugar Plant Mj ZOr2!Yi8h hian siam tum na a nei a

j

chun-nt. chuan survey pnwh :1. 12, chbual- deuh vek t.avh G,A r am lei Lungah pavh kan Dy.Director leh kan OfficerthenLhat ten t.he Lht.r-vp chhaah in hria an t.havk a , chungHizo:ccun PUl,J:l an han survey a, an han r'uahrnana chu tunahcnuan nmun thum sut3~ c st t cn a ni a. Am~,her(,-,~'hchu khawi1ai berah ilian nge hun tur tih a la hriat lava, chungh-nunt e ct-u hiualmal;J ram leh Baktawnr; ram 'fhei-hai r-uam lehnarkhuang. r-an khrw.i zawk emaw HlJtlllungthuah, t.Ln ,Chh.l aht Langah BIG'.:" hmun luah lui. khi a ni (1, chungahchuan khawi lai ber hi nge remchang ang tih hi decisionsiam a La ni 101,'::::', chu chu hman ru a ka .s3.wi tak ang khanhe ,,1i ohung chnng.ih h ianf.n khulampang phe.L Lama expertcompany Governrnent under t.aktng-f.c , pnwh Cor-ns spondent, ,hemi Sugar Plant chung changah hian han rawn nual tawh 8.,

Engtika1J nge chung thil cnu kan hmuh theih ang tih a lahriat Java, kurrlnah pavh La chhunz awm zel turin thil a8.WEi a nt ,

Tin, i'1ember zahawm t.as Pu Ruat.a khanin 10mBoar-d chung chan ::'. bi.g loan leh small Loan hi principleLeh gui.do line net deuh s e'La till', 0. r-awn sur-ge s t a.

HU~"i:L chungohangn Boor-d han siam hi a harvi au mnf, c., i'LIJ.A. ka nih lai p--wh Ln Boar-d },1emherah mindah ve n , Ci hr-chovn duh ang r-eng khawp mai 0., Bonrd kantlm~" dawn meuh chuan list hi kan pai tul mat a, kan Of'f'Lcc r'

t c Leh kun D~_p2,rtmGnt in tho. turn an rawn recommend-a tekha sem s en cL-::J'] dam ei bil thj thi tih hi a ni liam z1ahmai ~ ni. Chuv2nc~n het!agg ang kan ram sorkar thar angahhi. cl.uan ett.Lr. in ,'1 thatna dan kan duhna ht-in kan rilru aLu hneh tlang .,10 niin a hriqt a , chuvang chuan kan Officert.o-r a, sing- t.e'Ln nn rawn recommend a an r ovn verify hi kant.Lh lmfan sa: t.ht.n a, a principle Govt , chuan chhawm rengchu engLn.L p awh i.n r; dub tih chu a hriat a, amahe r-awhchu aBoard Lain hian z.Lr- n har viau a. Chu chu manganna pakhata ni a~ '::::'n l:;p awll.'1i s e , hemi loan chunz chanrah hian tunahhian Dig; 0'l.11. ah to, pek chhu ah hnea a ni viau t.nvh a,rai. uahn.i.h tint hnenah ShW Mill all to, Oil chungchangah pawhpek an ni nua.l, tiwh a, tin a dang dang ah pawh( Pu C. Lalruat~:Pu Spc-ikar , 'rurn.in nge ni kuru hmosa loan s emnh khan Doctornf.Lo hnenah X Ray stan cheng sing 7 vel pe k a ni a, kutn inahDoctor pnkhrrt hncunh pek turin Board chuan an reCOF1P.1end lehnt.cvm t.ok a Yli 2., Government in C'n flpnrov8 tawh nge chu k8.hrc lava, Rs sing hnih vel an ti. leh (-1, chunp; mg to chu XRayhan tih vel n3,..'1 chunn a bei them viau P., khntiang thilthu hmunah toe ]-;-:h".n chuan Princi'Ple khat deuh ~11ek n ne1htheih lawm n1 ehu 8':.1 };:a ti deuh Ft n1) *Pu 2pcH::ker, hei loanlsh Credit facilities reng reng hi st"te danr:te nen kaninkhaikhin c~lUanin kgl) neih hi 3. la beith8.m b'>.wk a, i'Iembcrtam takin an han ;3 C1.vrilan taHh acgin~ Hn,' th1.wana thaur hikan In pe chhuak vo lova, State lio..n Z8.\lk 1eh pUitling za'dkte chuanin an budget a, an hn2thawh pangn' ai 1 Ad;,ninistratioYlleh S3tablishment 'ltano...an hroan ai8. t9.tl mall hi crGliit money11::" 'm nei thin.

• ..•73/-

,

..

...

Keini cnu kan La nei ve lava, a Loanah tal' hf.an duang t n.ta ilangin, tihpun theih deuh dan hi a awm Lavm ni chu

Pu Speaker, a lawmawm ngawt mai X Ray chungchanPu Ruat.a han sawiah kha chuan hmanah khan mi pakhat chu pekngei a ni a. A in pawh a sa zo tawh a, khawl pawh a ohahthleng tawh a.

Tin, kumin adil leh tu pawh Board chuan a recommenda ni a, amaherawhchu chutih laiin India sarkar lam atangaPlanning Commission in. instruction ceiling an rawn siam ta a.Chungah chuan X R~y Clinic te, Hotel te, New Press te, Hotelatan te loan pek tawh loh tur a nj tiin instruction an rawnsi~m a, tichunn an pek hleihthe_h ta lova, tin, chumiah pawhchuan "by loan hmu tur te pawh chuan singhnih a19. tam inr-nwn pe thei 10 ang" an r-awn ti leh ta bawk a. chuvnng Lnkha kha kan Board member ho in a an rawn recommend a kha flirghnih levelin sjng 2 chunglam kha chu tih tak \ek a ni a.Arr:aherawhchu Hieher Purchase chungchnngah erawhchuan an rawnphal rai vo leh thung a, Higher purchase a a ma~h1nary zawngamin an duh chuan chung chu scheme tum tak tak tutt:: an rn ~ <,

chungah e r-awh chuan theihpatawp 10 chhuah r-awh u ti angtluk an ni a. Ohutaang chu lean df.nhrmin a nt ,

Til'., hemi plan scheme ah chuan min pe ta 10 rengr-cng a, kumin a kan budget.ah pawh khanin hmuh ka ring 10 a"non-plant ah chuan a ngai bawk nuairiat vel kan chang lehthei tR ohauh a, nakkumah phei chuan pawisa min rawn pe tut e chuanin "Singkhat af,a tam mi pakhat hncnah working capitalch in pe tur a ni Lo'' an rawn ti Leh a. Bngpavhnf.sen higherpurchase .'.'wnga kan tih 'han kan mtcen ma!%l::·c)1ery leh 'ehgldmman taro Industry an din theina tur anf.h a r mawm,

(Pu Nijurdawla: Pu Speaker, kan za~. ve lawk teh angSmall Industry loan 2500 chj kha t.h.Ing t Lan« ,'1 khan an rawndil chur chur a, khami a klja Industry lial1 ~3wkah d1vertchnoh leh a nl :<''luk e tih a awm a, tumah sr;;all industryloan kha hmu an awn lova, kha kha a dik em'? d1k nise engtiziamac nge tih hi Minister-in min chhang fiah thei sc)

Pu Speaker, ni e, a t~abh chuan provision 1,~5,000/­one lakhs 45 thousand kha Small Loan kan net a, chu cnu abig loan 1eh a Project a Bonrd si·'_ting-in nn han en khan"En,c;pmvhnise hcl.kumin chuan nuaisarih bak hi. chu min pe theis1 lava, non plan a~ kan nei tlem s1 a, tjin Board khaninres ohrt.Lon an r-awn siam a, t.Lang chuan G07t. khan a 10 recog­nd sc .. a, chuuLah chuan Ps 1,45,000/- nua.Lkhut; leh singli lehs angnga) pa....rh kh2, a rawn tel ani. 'Lf.chunn zuk dil be Lh Lehh~n tum a, kan ti hlei thei meuh ta s1 leva, chuvang chuanlchat,a board Zah8Wlp. t.ak thu kha'Winin a an r-cwn recommend t.awh('l nan tih 'Jh611"1 leh phengphung a pnwh kha a ni Leh chiahmang s1 Lov-t , heti Lad, ah chuan nilcum lamah pawh thj.ngilnngLamah chuar.. huun 3 a t.hena hmun 2 10.1 hemf provision atanghLan 10 pel: chhuah tawh a ni a, hman pawh an hmang tha t a ,R. 1. P; 1:3JlJ2 10. awm chhunah hian 10 in nghat mai rawh s e,tiii} sor-k.u-Ln nge i hdan kan sd.ao "':.a a. Chuvangin R.I.P.Lnru atungin :Lumi:r; hi2,n nuad khnt, Leh s tngru's Small Loan atanchu chu kan r e chtuaf to. r-tngavt mai ani.

chu chu th:!..l };:alhrr,3.ng ani."na chu 'Oig -!-oan Lam atangakhan Boar-d in c. 10 tiD. 't awhsatna a Ie ~w~ avnng kh~n.

{lTU'lJ. Jffi",tprcvjsiona1)8..nr; J.Gh

12h sing1i 1e11. s angrkha thuhmUn anih avkhdi aawnaa thll h •

(Pu Ngur-oaw.Ior Pu Speaker, khamf ngaihtuahnaLeh Boar-d kha ellU G,':. zahawm em em a, a dik hauh 10 mai a,l'.h3.tiang a 'th Imt.Lang mipuite :::~isa!Jpoi::1t t.hfn hian an rilru2, ti be Ldawng eUJ em mat. a. ApplicG.tiCJTI an c o.LLed a, andil chur chur mc:d. a, Mizoram pumpui 0. nghavr a, Y.hati maiaimmature 't akn decision an sian, khq tih newn fo Loh a dikinka hr-La , Eh.i.L a LLam ta a, khang pawh khn tYil t.hc 10 taka niin k:l hrf,a, )

(Pu Vanlalhruaia: Pu S c ake r , khami, c. hmaea chuan Lo pe ta Lova , a Board lian zawkah an 10 let ta ni se J 1,

khi:Lla.'ia a diltu te dilna kha a la nung ang em?)

Pu Speaker, an di1 chum chum mai 8, j a dil-c khaw,mai 3., Member zahawrn tak Pu N~urd~wla rBwn Snv~ pawh khaa dik chf.oh mal 8., chuvang chuan nikum Leh kun hmasa law '1

t.e khan t~lingtlG.ng .Lampang mite hi Stna.LL Lca.nah hi chuanhmun hhtilD. a t hsn a hmm 'p!lmih zar zar La pel~ 1. nt , Tin,hemf kum ina pek pawl- hf.an Hur-rL In-tuat.r-y )rc~ect tho a ]­bulbal a nei nghc nghe zavk a. Hem; Directorate,," fund }.chu homf sn.alI Loan ah hian pelt chhuah ve :.. n i z awk a; chc .all chuan h'2i.:11 loan provision, non-plan .1.t8'lf, euaw hianin,nuot khat; Lah chutiC'ne;zawnga 36n, seri dar: de .t- ') kha a awm thejt.e lava, chu elm thil kalhmang a nf., A p:--J1,,':i.Dlm"lh khawp maio'I'unC1. nualkhat Leh singruk kan InN sr.r-y at ang bawka Jean sempawh hi a tD.r:~ zowk 2/3 chu t.h j ng tLang mi t e hnena sem a nichutLang chu 'th.lL kalhmang a ru , IleLam ~ang Directorateat.am, chuan har-s at na a awm t a deuh ,~~ nf., (Pu V'lnllOtlhruaia:Pu Speaker, khand loan 10 diltu t.e dil loan a kha chu 10divert ta pawh nisela, khami a diltu te djln kha in hmethlum lliai ngc ? nC'lihtuah leh t.hc i '. turin in d:I.L?).

Pu SpeaI-;:er, t.unah ht an kan han lfe=_ dan chuan hemiLo leal 1eh t.u:: April thla Financial year kur- t.har-ah hian chlAtlCh\imtuipui ~j.str1ct, LuugLeI Dj.at.r-f ct. Leh LizRwl Districtt:o' pavl!:1 Hay t~lla tirah emav April t.hLa 't awp Lamah smaw thus c La , CJmtLuYj heng dt Ina te pawh hi nung reng turin ngaihdan kan '""tam ani.

(Pu 12,1:1lira: Pu Speaker, Rural Indnstrialloan kha:~ tJ e, lea hre t hiaJil lava, min han hrilhfiab sela. HengUrban' :Lr,:<' Aiz("\vl Champhai, Lunglpi a rui tt.' hian an hmu\?~~. an.1; 8m? TIr::; thinf,:tlan~~ amite deuh ch'3..uh pek an tumLih ];;:1l3. J-;:211 hrc duh ka ti).

J?u 3p(~?j{er, Rural Industrial Pro.iect ah sawn a pumpui,3.t~<lL,:a C:U(Ect :::.h bi:>n Provision kan nei h:::ang ve a, loanb: ".ct hrant, nci ::: ni ve a, chumi Budget provision atangChUM chu chu knn sel;'. ang chu :%:'1. t i a, chumi a diltu te chuZor~n dung 1eh vang Chhim leh Hmar chhak IGh: thlang a mitc jJclwh a hurun tho a ni.

I

ni maitluk amai a.vek a ,

-sro -

Industry ah chuan thingtlang deuh vek kan 1,a, heni Village level a Village Small Industry alni mai a, chuvangin Mizoram pum hi a huap ringaw~

Chuvang chuanin Aizawl te pawh V.C. ah kan t.henda .,L

Village a ni ve tho a, chu chu thil kaldan c~u ani,

I\

Tin, Labour & Employment chungc hangah hianPu Ruata khan hemi registration hi Government servant nitawh sa te tan a ngai em? tih kha a rawn p~int out a.

Bei hi Government servant an nthhma khan anin registered tawh a. Hei hichu a nga1in ka ring 10 a ni~

(Pu C•Lalruata: Pu Speaker, hem.L Employmentregistration hi compulsory a tih rur anih hma khan s or-ka­hnathawk tam tak 211 uwm a, an hnathawh Lad aia duh zawhd11 duh dang nei Lch te kha an ni a, chung case chuengnge a awm dan tur ni ang Ie?).

Pu Speaker, chumi dan chiah chu ka saw! th8_lava, dan naranin, hemi kan Employment Pr-cgr-aame ah hianthil guide line n awm a, chu chu a guide line ah hen~tp ~i ~

ni.(1) To help the un-eruploynentdlook for job, tmh tE,

(2) To supply eruplqyer with man power. Hei hi crIndustry lian tak takah te a ni a, helaiah chuan k~ n~~ veJava, mi contractor ten emav an duh chuanfn Labour tur 10zawn puite pawh a ni a"

(3) To give guide line, guidance and counselling to theneedy tih to leh

(4) To study the emc.toyment., and un-employment pos s i.t.Lon ,

Herrd. to guide line pali ani; hian he mf Departmenthi a function ani.

Tin, nichina t-e mbe r- achawn tak Pu Saitlawma hansawi k~a a dik a. Hemi Compulsory registration hi 19598. mf khn t.l'Lzor-am ah pawh enforce a [It a. Chuvang cnuanhei hi tih ngei nsei tur hna chi hrang hrang atan Employ­cent exchange ah h.i an register t.ur a nf a.

CPu C.Lalruata; Pu Speaker, engtinnge an enforce0'1, Ie?).

Pu Speaker, U.T. k an nih at.ang khan enforce turc. tih niin Q lang a, chu chu a la kalpui t a zel a. Aohhan chu a dana. kha 1959 a mi daih tawh a ni a, khamd. Leh1972 .tnkcr Xha chu rei tak a ni a. Assam dan leh tih danhmang kha knn zawm chhoh avangin, kan z avrm chho ta ze L a.

'.1i", hemi chung chnnr.a har-s at.na lian nei niawm takt'~il p akhr.t. s-enr st.r-nt.t cn chung charigah hf.an han sawi ngha'l.13."W" law 11a, Pu Sarigchhum khan i n Assam dan bman a ni a.

-'r~.-

r,c:".: CI1,-~ncchangz,1] hf.an i~S~3a~:1 mite pawh.Ln N:zorar.::ah hna c.rn.wn zawnin 2D in register ve thei em ni? tih kha n rawnS :i\/Ii a •

.1" 111 khawp nai a, artahe r awhchu tuna kan practicea1'1 :11 chunn he t i ancn a hr-an-;-. kan'in dan t akah hi cnuan kl5 Hizo:(~rn,-l se t tLe t.awh te '; Oer-t.t.t'Lcat.e ne L apLang kha -'reg1st'oT ve theil1 chauh a rD. a, cnut t anga bLauh thawn awrelm ntxn Q lang 10. Chu elm thil kaLhmang R n1 a.

Tin, handLoon de vc Lonment. cbungchaneah khan kan ho-u(Pu Vant.af.hru af,a: Pu Sraker, t.hf.L pakhat chauh bin zawt :teh ang, ~DploymcDt chungchang thuah khan kQn sorkar paW;not.tr'Lcrrt.Lon pawh J:h2. an chhuah tawh niawm 't ak a nt , Nf '1khan lte ebe r zab awm tak Pu Sat t llavrna khan a r sv. chhanch'3.) ~\:h·~.:!Ji hnu khan Employment through si 10 hf.an hna Lak 'un'1W'"~ h.le in clang 31 a, chu chu 10 aW111 na se l s or-kar- h Lar;c nt.Lon a 1<:', the i en? Henri dan hi kan hmang zel in ti f.... ,r

si :1, 1:;:-1: t.awh t.e in nei nge rn , Lak in tum reng reng en.

Pu :Jp<)almr; n.ia chu chu hman a rei a. Employment r- ,-tc-at.t cn '12~ CfLU3.nl tun Prj.r:::ar.l School teacher Lak onunget-: .hp.T..rh;C:H.'nirJ r-egt s tr-at t on vek a ni a, Registration 10 khz.,::'11 ::"~'. thci 10v2 J khat-Lang khan nasa takin theih ang chir. -i

c: 1 VTdJ1 zcl 7:. ni a , vawn tum zel pawh ani.

CPu C .L"11n~ata: Pu Speaker, lrha instruction z awm10 to "ho Lo hr-e palh Lu j].:; J Depa.rt.ment head emev , tup:'-:<J::,ointtn;: authority ap i nng Ln Emp.Loyme nb a register Leh.1P'"ttl .LO 1.::: t.a se Ln , C l'.'.."l:,t,c chu hrechiang ta ila, Ministill JT:~ir"l t;r' Ping f La , CLUILti:) chunacji c huan sorkarin eng 2Lcho-re- ;:"ct2.Dn F', zuk JaIl' t.l.e ih kha , chiang rawt:1, snw.i the:; ,a I em aVl~).

Prj Sr-e ake r-, herrrl Labour- & EmpLoymenf Dcnartment n-run.tau at.ang h.i ChU2-,1 CompuLaer-y r8-sistrCltion kha ti tura~' .arthu chhuak chu n rrl ngei 3.) amahe r'nwhohu , ctvti.ang thil (J

-::.:lg 10 d euh h.Lekn d.l.t-ec t a de par-t.ment, tttnngin in registr:::.;kne r 2.nv,=,- an Lo tih 3. kha 2. de~cmlter a te kha chu engt.Lr,c";utir:"~l:':''l 1() 2.;:- ngc an nih t.Ll. kha exchange in department ·"'n­C8:-l1 n kha ;)TI (:ue.stjr')n 8 rit , CLuml hnuah chunn sor kar Ln:.1 t.Ll: "'Tlg::.l o.ct.a on 1,c;J-:;, eJ.nR chu a :lgajhtuah dawn a nt ,

Tin, hnnd . oom chung c hanr.ah hf.an Pu li.u,'lta khan a8,-;'"l b2".,rt'J., Cent re h t. a r-uc.L 't.he i ang bern siam niee, heb3.'16~o(-; J h i. eucour-ar;e ~l tul a. 20 Point Economic Pr-ogr ar.cr mg'.~ho11g p:?\':h :i :'1i, C,. lie1 handlo"Ll hi p;".rt of 20 poir."cc l:omic .J:co:':::l'['V;ue 1mI', pi Indira Gandhi in a rawn tih a'~ '''',

ZO-"':.L,' sorbn pr"','.'bj.n h(~ t(',h hian nasa taka tan lak a tumlie'5.. ·28J.1tr,~ s~:n;-r, chu loom Sawm dah nan a t'L11ang talJ1 3., til: '"h.ilL.). ou:Ll(:'ng Jy:wh S&ii mck ani. Kumin chhung hian handl " ':.;,,"'~'.nc; .l:"un 2C zet s2.k let. tumor p~wh a QWlTI ?, c1.-mt! ang chud:l,'l.i Cl·1·;nt~c11' nr;rh hian theiht<=1wp chhuah a tum a, tin pI;ra;'C;f::,W1,.;C!11Yl,", '-b hian 8. "'RWUg durn ch1mgchal1gah pawh tunah hiar,l):':'=·.'r~:', ",('1 c:.i'J.:::m q -Co Cl;l em a. He'::'rni dyeing prtllject pawh ',:,-,'."!)'L1 'L':--U1 b;"..ckup tUft a ni ~.~ 200/- vela bundle khat dyein;<~,n Ild tl~'_~. c:lg ,"1, kIln. entlrnan : - tunah crlUan hniam deur;'J J:'.C. veIL' 1~Li·,,' th,'j. tura 0,,'i801 a n1.

J

..

"

,

-;t-Tin, Forest reserve ch .ngchang Wild Life

s.qnctuary dampa area leh T~witlan~ chungchang sawina tea awm nual.a ,

Hei kan hriat theuh angin kan Zoram chubuaa.na in a khat, n Che pn kavng '<an tha ngam leh Laikingn.iLum ai tha ngam pnwh awm Lonna khawp.Ln kan buai a ii a.Heti khawp hian kan ramsa te hi humhalh an tul tak meuhDeuh a n1 tih hi Member zahawm takte hnenah hian hriattirka duh tak meuh che u a. Kan nundante he1 developmenthrmg zelah man hetiang tourist no ram dang ho in as Lkhar i. an beih theihna hial t.ur khawpa ramsa nungcha lent.a-nna rnmat , ngav t.hn e ngk.Lm kan neihte tih chh1at an1hzin hian lung a ehhe thei tak tak a. Heng hi kan Memberzahawm tak takte pawhin a humhalh dan ngaf.ht.uah tlang a,he department in theihtawp chhuah a, Tawi t.Iang-te Chalf Uht Langt.e Dampa area te a humhaLhna kawngah hian rilru t.alc takhmangn bei 281 turin ka ngen duh ehe u a ni.

Tin, n1ch1n a an rawn sawina ehhan niawma langkha V.C. 10 neih hmasa kh~wp turin thil engemawte tih palh~ awm thci ~, chung ehu rawtnn te a nwm reng em tih khaani.

Hemi notificQtion chungchangah hian Preliminarynotification s ta-: vek a ni a, chu chuan khua leh a chhe hvs L a 8,WI:1 te 'taann hnavks ck thei e-o tiin objection kha31:'.1-1 ti ni ru-ha.L ,3.. Chuti'1ng Objection zawng zawng t.Lh zawh:1'1u:::h ChU?D a-w.i t.Lan a n i [1. V.C. te pawh a hmunah te anLh.::lvl hmin.. hrn-nh Th1,<"v':'1'::',J,;.;k te thlengin chutianga ruahmana ;1j_h hnunh chunn final notification hi issue chuaha ni a. 'I'tmah h.Lan f'Lnn.I nor t.r-t cat t on chu kan La issuelava, notice heed :flinc:.l 1. 't.hu chhuah tura buaasath f'e L deuhthaw chu a dinhoun a nf, ,

Tin, Sai!';~Dg lui kama nul hmun chungchang khas aw.i [L ni bawk a , Pu Huat.a khan khu khu V.C. khulai mitek.mon homf District Coune 11 hun 1ai at.ang khan engemaw thildi;i: 10 deuh mat , ke i.mah nge L pawhl.n mawhphurh niin kain hr-ta , Congr(~ss in sorkarna an han lak ve khan C.E .M.ka ni 3., Pu N@ina. hia1 e. ni a. Pu Nghina khan khc'LaLahknunn a 10 t,~,8.Ej t.Lert oai a. Kan thianpa a ni s1 a , "Kuminchu development thilah in hat-cat. em hill 2. ti a, tikhan kanpc; t2 a. Chutli hnurLh U.T. n 10 ni a. Pu Chawngkunga kha,'}. 10 ni 1e11 c , 3. 10 ngarn v Lau mai bawis: at. 8., hei a awm Lova,.'l pRVli hIe. 30r3.r IDJ:nh thil n ti bhe i, phfan a, chuvangin3. 10 cUI t: - . tr t.aut. tInt mC'd a, "Uikum ah pavh kanchang "'~,CLwh 10 [', ti c, Kum1n In kal pawh kha , an 10 changr-:'~ng 'J, Of "Lee ah min r awn bum a, han chhuahchhal pawh1:: cila1:: t.e h.Lu.L ncn , he.i ,') r:wm 10 hlauh 'mai a.

ke Lman ka(PuNgurdnwl3. : Pu Speaker,

r~~m rEquest che U R, Lengpuinikum kha chuankan tih tir ta 8. ni)'.

.. -7'7-

Nia, Mernb r zahwvm tak Pu Ngurdnwl khanin Lengpu1 tan [rawn request ani. Saf.rang khu an pe 51 a, he a in pe ..dawn nfLn a lang a, Lengpui pash a rawn ti a, a dik a, :duhsak ve ve tho a, chutiang chuan thil kalhmang a ni aEngpawhnise hemi atang hian, tun hmaa ~evenue kan hrouhchu singkhat leh zanga ,el hi a ni ber a. Khumilllam nffijkhuan.(Pu C.Lalruata: Pu Speaker, Council concern te khnnan Monopolise nge ni a, Percentage in sem a awm nge ni?an tihdan chiah kha).

Pu Speaker, percentage in sem pawh a awm 10,khami kuru khata kha an dil chuan an Auction ah khan kurukhat pawisa kha an chang ve mai a nt , An venga deve Loprrcrrtchi hrang hr-ang tawh nan tiin.

Tin, Leh Lampangah chuar; slm tlak ni a ka r. nnachu Development grant chungchangah sorkar Department at' lGina ngai tho an hmu s1 a, chutianga in duh sakna nichinaRunta rawn sawi ang chiah kha, a nih bik hi, a rem char. hIe1deuh 10 maw a rawn tih kha a d~k hIe ani.

Tin, Pu Speaker, thil anihseem-up ~h khffil kan M.L.A. te ·thu sawizo ang e~ aw~ ka ti.

dan ehu kakha a huam khat

(Pu C.Lalnuata: Pu Speaker, Oaktasar chun~ cgkha i Ia sawi lova, engtizia nge kuminah a la~tak loh' ?)

EJ a ni tnk, ka 10 theihnghilh palh a ni, apavt ngawt mad,

Eei, Oakta.snr han tih hi a hmfmgte pawh hidang Lam khavrpa 3",sawthing an tih ang deuh kha a ni a, Khiangni mang silo, he~;li chanoh Ln a 10 chhuah Loh na chhan churu kum khan kan rhru.s ter- hmas a Pu Khawtinkhumantheihtawp a10 chhuah t~~l a, Chanph~i area thenkhat leh Seling chhehvel ramte pawh hi Q 10 Survey tdr a, herni budget-a a 10 Iantak Lohna chhan chu IT .E.C. Programme dangah a awm a, chuchu singruk herni t2Jn approve provision an k siam a,chuvangin heoi hi hmlam pangah a awm ta 10 ani e.

(Pu C.Lalruata: Pu Speaker, Hemi Employmentthuah khan ~ ti 10 te chu an question 8, a ti liam taringawt a, an cues t.Lcn h i an thil an ti t.awp mai em ni chuIe? ka ti d8Uh n tin, chu chu a kal tawh chu 10 ni tab8.\11\ rnahne Lng , tunhnuah hian ho an notification ang hj nnknn s or l.ar- h.Lan a kerigkawh thei tam ang em tih ka zawtduh ka til.

Pu S'po aker , t.unah hian vacancy notificationrGng rcng hi emplcYDcnt exchange areg1ster tur tih a ni ~,chut Iangan Register Lova , direct a Department a 10 entertaintiC: an awm aru.h chuan Brrp.Loymerrt Exchange-in a zawt fiah3.. nd , Chut.Lang a 8WTIJ chuan a complain theih ani •

,

,

•Tin, thil awmdan a kha hemi Compulsory notifJ

t.Lon hi aah tur a ni a ti a. A hmasa thil 10 awm vek t ai..anih avang khan a 10 bawhpe lh Department a chu kan la hrcc u.ah 10. Lo ti an awm Rr.ih pawhin ke Lnf, cnuan kan-hre :~ ..Ghu chu thil kalhmang chu a ni zawk.

(Pu C.Lalruata: Pu Speaker Sasawthing thu khaN.E.C. Plan a ni tho a, nikum a mi te pawh kha khami chhoze Lah khan a lang ta 10 zawk a nt , Kha kha engnge a chhan?tuna Hinister zahawm t"k sawi kha a la hrilhfiah chuang,lovin ka hre tlat mai a ni)

Pu Speaker, hemi plan-a kha singruk a ni a. Khakha La hrnan z e Ltura tih amh avang tn hemi approve prmrisiontawh a hi chu continue scheme anih avang yban hemi hiansurvey zawh rin an.l.h avang.Ln pawd s a dang dab be Lh a ngaa 10tihna zawk a ru ,

(Pu Vanl.al.hruafet Pu Speaker, he notification yJia tulna hlek Lovah sorkar hian " ti ni tlatin ka hria a,tunah tam tak an Lak c hu sawi tur kan hria a nf., Actionlak ken hro bawl: si lova, chuvangin thil tih theih loh ",:inrau rau chuan he "rJ.otification hi s orks-r- hian withdraw Lerthe i mai lawm nj.. :· a rrrualpho thlak si a)

Pu Spenker, chutianga Department te, hetiangthil Compulsory Rogistra',c.on observe 10 Leh ti 10 tutechu hemi ken Emp Ioyment Department hian engtianga hetiangin thil a tih tiin [, ~:u 2. nf ,

Road side r-o serve Ll.eh River reservation nichinaPU Ngur-dav.ta rawn sawt kha , harsatna an tawng tih kan hr La ,Amaherawhchu her,:i Afl'icul:.ure Progr tunm9 . te, hemi luidUngtuihu t.anna rO.\::c.h l:an rescrvat.t on-na chu he t Lang scheme per-,manerrt cuLat.Lv at.Lon kan 10 ne Lh dan ~wng thlak hi lmm duhem a, tin, Government policy pawh anih evang t n, heng La.Lahchuan kan liberel savt v Lau a, helaiah hian public in ;"~~-.:'

harsatna an neih chuan an rawn sawi a, 10 at.an 1eh erigema-ret.an For-ent Department rn.an phalna a pe thin ani.

Tin, aokawrtuichhun ah khuan harsatna dang lam biknichina an snwi kh~ an nei a, engpawhnis8 1 hmun dang chu10 te.wk tawh 10 ul.a•. tUn Department pawh hriattir an ni a,2' rem channa nng zela ngaihtuah tur an ni ang.

(Pu U~lrdawla: Pu Speaker kawngpui dung atang melit tih kha chu mr-ahse , mf. khaw'LeLa Fore st r e serve han dahnur r eng r enga p cwh chu a hmun c zir a thil strick. lutukLeh an ramin a zir loh chuan thing han phurhna tur fahranp awh an nc:; 1,,; tih an lrriat chian zia chu khu an khawLaf.ahkhuan Forest Reserve a koltang ngawtmai a, khang kha Mi~tster

in 2. di.k 10 e ti a debate nng a rawn ti bum bum kha ka nihauh Lovn , salk::.' rin ngaihtuah teh u , hei hi chu a dik 10 a ru ,Dik 10 tiah khari in t.anna fungah chuan n dik a, amaherawhchumipui dinhnun r-:.tan khan a dik tlat lavin a lang ani.

Pu SpC:E.ker, l1:.LC a dik '~hcwp maf l harsatna ch.:t", cawi tawh ang khan ueng Lai. hna.i va i a Forest r-eser-ve hna.ivaia 10 awn.te hi chu harsatna phubr-uk zel hi Government tumani.

Tin, Industry Department chunechangah Pu;'Jgurdawla kh311 dehydration Plan Ginger chungchangah a nei a.lie dehydration pUn chunrchang hi a t.u'L viau a, kan ramsawhtIing thar pawh a tha viau a. Amaherawhchu Sawhtl'lc~

p-twh hi hmun khatah hdan ;;um 3 bak a thar the ih hauh lohn-:.:L a, a 1<Ur:1 2-na hi a d::. dcuh a n production a hi kan ramleilun~ solve hian chut.Lan-:u chin t.Lut. tlutna turin a manur-econtain hi a chau viau nat a, chuvang c ~uan engemaw che nahram thar hi a rluh v e tih thu k2.IJ sawi mai a nt , A tha e.

Dehydration Pliln hi singriat vela establsihtheih m m a lang 0., a mac h.Lne nan atangin, chu chu mimalti!l tur chi nge ni ang a , sor-kar-a n an ti anga , Indistry Lar. ;1hi chuan mtma.L ent.erpr-Lse ti reng reng hi Government inan scheme Leh all thil till dan, e ng klm enpu1a tih puit11ns ak a, loan in cmnw, a 't Ll- t.he Lhdan kawng kawnga tih hi atUY:1 a ru , A hranpa in hetiang thil hi a t.i chl.ah lova,Klgpz.whnis8, thil har sa tak a nf, Lovang , Mimal·pawh, Societyp.iwh ' n oo t s81::\, henc te hi chu a tih theih maiin, markettirgsociety hian 1\::1 ngaj hdan mai mat chuan an Lc : be t se t theiIT:.;:,i 8.W"1 eang C tlW ka tj. dcuh a ni , That pawh a tha viau1nJ~ a ring a ru , A r-aw m.t.e r-La.L kha an mar-ke-t sak bawk a,de hydr-atd on an ne Ih chuan :.'. t.ha viau in a rinawm a. Hengtcpawh hi s or-kar-Ln La !l~~Clihtua:l se a that a rinawm ani.

Tin, Cil Ex t r-ac t.v or , Oil Mill pek tih thu khas2-wina awma , kha 1;"hc~ r.L T":'lk"JL,t pc k a n1 a, chu chu J.Kapthiangaa nine A khawl p awh a 1" thleng tawh a, a bun thuai a r-tnawm,

Tin, Iter be r- a-havm t.ak Pu SapLLana khanIndustrial ~rain~ng InstitutG Education Department hnuaiah,1. nWI1 a, Q dflr lava) hei hi Lnd.l a ram State hran hran ah pawh'"'"J::l.ployment Oopnr-t.nent hnua.Lah nwm co tih a ni a. Tin, chube-kah Co-or-dtnat.t on between Lol~oD. chungchang inlaichinnatha zawk nc i s01<:1. tit te kha o r-nvn s aui a, engpawhniseI.ToI. ch.inguhang h.i ngaihtuah a ni a, herni Employment,ke i manna Dep.ir-t.mcrrt Leve Lah pawh , Lunah hian Dfr-ect.ot-at.ckan ne i hr-nn d:tv·nl t.awh a, tuna kan mum thar budge-t ah hichunn , Hcut ah h.i chuan , ncnu taking over dan pawh hit.unah hi chuan rtl. pawh ken 10. Lndac.h leva, staff te pawhkan It} ne t t Lcn c'_, a dik talin khung khu keimahni EmploymentDepartment at~:lI'.i3"il. li'immce vok a ni a. ClnNangin a take-aye""indQih rl2uh hl(:l~ 2Jl 10 awe chuan kan Education Departmentilian tE:chnical LJi c::mc:n·" kho1tinng8. st':tff an neih tam zawksi aV8.ng kh3.n :1 '~~{lsn.m zawl,:'a, tin j engemaw chenah Ink nwmchi tak a ni Vf: tho 8.., a enkawl a kIm chu, tih thuah an let1.::-'_ rih r.Jai 3. ni. Hei hi a lak hren dan k=l. wng pawh Innr:, c:Lihtun.h chi ,'1 ni aug 0

Tin, D8pa:'tliK'nts LoA.D., Forest, RpvenueL118.i.chinn.'--' hi ~, thc, t lohnG' U awm lova.l tunah hian theihpa­to.wp cllhuah "':-, hhng I\::JJartDcnt te Jhuming chungchangah te10 n:.::j.h l~t!;JpnnS.'lh tc, 1<:;h heIl.i r8-m Forest thch chungchangnl':tl;p.'"'.wh in T".wn 2(;1 [!. nL,

•I

,

Tin, hei Industrial loan pe k chungchangah khansawina a awm b~wk a, Rice Huller chungchang kh~. Hemichungchangah hian a bik takin Industrial loan kan pek ato 1972-73-74 ve Lah khan Rice HojLcr 100 issue a ni a.Chumiah chuan hmanni khan lean s?"wi t2.wh a, 48 chu a defecte, kan bun thei la, Mechnical defect a awm a, hiin reporta aWID a, Case pal<l:a t khr chu manufacturing defect tal< taka n1 a. Kha It:ha chu r-cp'Ir.ce sak chi niin a Manufacturerste pawhin an satisfy hnuah replac( sak a ni a. Tunahhian ka s~wi tawh ang in, Staff khn kha lai nnunan khanMechanic kha kari nei tlat 10 mat. a. Tin, m.i puf, khan kodawn sawn thuai thuai kha kan chak tawh s1 a, kan rem hri,,,,-tnaang ang i.n kan ti a, Mistiri t.hLam deuht,t. Leh 2. thiam deuhkhan a khawlQ Bechanism-a khn n patt hrrng hrang vuah teleh thil 10 tih thuai thuai kan chak a kha· tam takinan ti tha a, a tha 10 cht- 1+3 hmuh ani. Ch\J chu Departmentin tunah hian Mechanic to, tun hnai 1975 ku'11 ta''P lam at.angapost create fill a, lak a nih charlh avang khan tun ah hiana in pUahchah mek a ni.

Tint Pu Hr-ur.La Yhan Thinf,rai chungchang kha asawi a, hel hi a to err. em mad a , Naha.L til" a n1 thin a,t.unh-sat.n, Am'::lherawhchu an HaheL a kha t.unr-h hian a tawprih khat n11..1 a lang a, Engpawhnise a preserve dan a rawnrawtna kha elm 8. Lawmawr; hLeLn ka hr La a. Thingrai hikan rama thing chi khat thinghlu tak mai anih avanginForest Departr.lcnt pawhin a pr-c ae r-vat.f on ohungohangah pawhhian t.he Lht.awp chhuahLn tan Lak a tum a ni tih lean hriattir duh a,

11 in, For st Guard ho then1rhatte mi thJng, Innnuai.a mi to leh mi IC2.,·t LnL a mite an man chawt chawt zeltih hi, hei hi engc mav dan leh dun te hr-La't loh avanginharsatna t.cm t.ak t.awh theih a rn , ,\maheraw"chu hei kanForest to hi train~ng Institute Forest Guard ah kan neitrlwh a , tin, Forc at.cr training te pawh kan thawn :reI a.Chutiang train hnuuia lak thara te pawh awm anih avanginhet1ang harsatnQ hi Department hian h~tna, tunhmain staffto tih dilcloh t c aWT;j thin mahse, hun nnuah hian 2, vangtawh em em ani,

Tin, chu 10 chu Pu Spe~ker, Pu Saitlawma Memberzahawmtak s~wi kha, Minimum Wages act 20 point economicprogr-anme chungchangah pawh hengtc pawh hi dan siam ni vese a ti a, hclai hi a har f o mai a, kan Labour EmploymentDepar-mrerrt hi, pha iram te nen pawh kanin ang ve leva,tunah ntanf.n Lsnounr r-atc hi Government in a siam a,Unskill chu 1.3 6/- tih a ni a, tin semi "k~ll Rs 8/- chutiangin Skill Labour ohu Rs 12/- tih ang reng , chu a Ln tam khankan La chhawr ngam t.Lat. 10 a nf, , A Labour ah hian advantagean nei znwk 0., tunah hian he t.Lang Act hi siam ta 113 :!labourchhnwr-tu Q t.c factory nEitu te emew Industry nei tu te hianin«ngat.Lnge 'C8.l1 labourte hi enforce Loh hetiang hian kan petur a ni all r ....wn ti ang a. Tunah lean Skill Labour te hf.an,J r at.e a ':1rlj.n::a ken fixed a te hi kan observe vek 10 nachungin eng,']fJa'i-l chc nah fixed lor kha chu tih a ni maf, a.Tune Mistiri 1.s 12 omaw r~ 16 emav a ken fixed lai a, ,81 25/-a chhal1r a hi nakanah chuan herni labour Act hi enforce tf' LLachuan a c.tuevr-cu , Industry/Factory neitu te khan chuan arate khan o.TI chhr-wr tawh rnai dawn a, chuvangin a min,1mum

-81_

wages act chung chang-rh t.e hami. labour and employment in ahemi dan zuk enfo~c? tun s-ng huna thil tul tak lungngaichung s1 a kha Lat. ,;'~r:Hng thlir dan kha a ni a, engpawhnisehetiang hi Ill. unfinh zel chi niin a lang 10 thei lava thiipawimawh t ak kan rO.D12 tan c-uan, hei Labour class de uh hlekti Ll.a , self labour deuh vek kan ni a, he i hi hlawhfaknakawngah chuan kan In indaih 10 em em a. Phailam atangahnam dangte lak a ngaih fa thin avangin k~wngla1 tur pawhinhe Laiah hf.an a Htni.mum wages act chungchangah te harsatnakan neih aug allgin hCug dante hi Ill. siam chi niin a lang 10thei 10 a ru ,

Tin, Industry Lunglaiah te, Saiha ah te nephIe in a sawi 2, hmibi engmawti kawngin a tih phuisui theihlawm ni a ti a. A ni kh2MP mai ,a pawi hIe mai, sawlaikan Industry Gazetted ~fficer pabnih susvend in an awm vove hlauh mai n~

CPu Saitlowm',: Pu Speaker, Gazetted Officer pabntha t rnt.e chu an hm.lng savt a thiang mai lawm ni?).

Pu Sp,oc.lwr tuna awn laia to hi Ext.ans Lon Officerin. Officiat-a Ol11 ~T.ung mal chu ka hr-e tawh hauh 10.

CPu Saitl'l.wr;a: Pu Speaker, khanrl, Lunglei ar-L kha an kaj.sar: t.Lra , Aizawllarnah hianR.I.P. ah anawmtir 8, chuti anl.h !oh chuan Industry Lunglei leh Chhirrrt:m.i:­pui ah Gc:.zctturl Officer pahnih an awm ka hre 10).

Pu Speaker, EZ a dik 8, pakhat suspend a nika 10 hriat suaI n nj. (:, amaherawhchu ho Ia.La kan dah ve vet;c, hi Gaz at.t.ecl J,H ni 10 V(, tih ka sawi tumna ani. Pu Speaker,ka s:lwi suaL "J. 11i. Ext'nsion Officer an n1 a. Harsatnaan ne L h L; a , Hemi draw an disbursing chungchangah pawhram t lent -, t!.i!__<:'I·.-L. a, chutiangin Of'I'Lce lampanga senghawL turin thc;ihtQ",'"P chhuahf,n Directorate ,Ieh SecretaryLcv e Lah pnwh hr i r.t t:L'" an nf. t.awh , Tunah hian an chungchang hi 2.ctivu t':\l::2. Cl'-: tih phuisuina tura ngaihtuah ani.

CPu J~tlawma: Pu Speaker, Vdnister concernchuan theihta1'P c.i.ruah llirectorate Leh Secretary lamabchuari a hr-rat.tcr <;;>TI! ~li'?i 'I'he Lh'tawp chhuehLn amah chuanaction a L'1 rna.L lo G;;) ni'!. Dik tak chuan Ind~strY lamahknn hniam a ni,chuvcngin hotilai chu uniform In ~str1ctlevel administratio"l chu sorkar hian dah maise, t.Lh hiLunglei leh Chnimtuipui District hotute ngaihdan ani).

,

c.ka

. Pu s~c aker-, a ni khawp rnai , a lawmawmChut.Lang chunn. Dcpnr'tmerrt pawhin tih phuisuia tum

tih kha , hun r ea late chhungin a tih phuisui ka beLse i ,

CPu Sapliana: Pu Speaker, engtika tihphuisui nge an tum? Officer to an dah ngei chuan).

Pu 5p8ak~r, 0 ficer post kha GazettedPost ve ve ani a, Saf.ha Leri Lung LeL kha, chut.Lang chuantunah hunkhirh karah Officer paknat, kha 10 suspend anihav~ngin, chumi an case chungchangah te pawh tihfel thuaiandh a be Lsel, avm a, phuisui dan tur k8,wuga chu hemi Industryah hian Pr-og r-anme tam tak Ink be Lh chhah turin r-uahman chho.:zel pawh a ni a. HGml a Office chungchagah hien Vehiclechnngchangnh pavh Lungloi atc:n te chuan sanction concur-r-enepek a ni 't awh ,

C Pu SW:Uana: Pu Speaker, Vehicle Saihata tur kha hmnnah khan a avm tawh a, khn kha tunah khawngra awm?).

Pu Speaker, Lunglei bial ah Zobawkah sa~

Hand'Lcorn bu.i.Ld.lng pevh sak a nj. dt~w.n a, chungt.e pawh chuana tih phuisu1na knwn~ a siam ang a, tin, Lunglei leh Sal.pnwh sork-o-tn a tih phuf.suLna a rang t.he i. ang bern. ngafht.i,loh theih a ni 10.

Pu Speaker, hei kan Member te thu rnwnsawi chu ka chhung zo that viau t8.whin kn hria a. Tin, ne;thil pa}~~t pQWim2Wh t8k mai ka 10 hre hma 10 deuh a, pawika ti khawp maf., Pu Sn.it..lawmaa sFlwi kha niin ka hria, Wea­ving chungoh-mg a Bawng i.n 2.ng I'Iai tih kha chhan ngaihna kahr-e haun 10.

(Pu S"i-:'l('lwma~ Pu Speffi\.er, bei a awm dan(a pr8sent condition)-kha n th~ 10 viau ,mai a, SorkarinRent kan pe si 11, C'lUV(ll1G~_n a f'e L iovang e tih thil thumai a ni).

(Pu C.k,lruat,,: Pu Speaker-, Pdut of order:Member z ahavm tal,~ khan kan rules \'h'" a bawhchb.La in ka hr-La ,knn r".lle~ 265-~a(~) riaah khan rules to be observed bymember tlb ah :::han shall keep to use usual seat a ti a.A seat 10 2tangin thu a s~wi a sawi mai a, kan rules abawhchhia a rd ,

(Speaker: Ji. seat ali a phei e)

kawngka bula ni e).

CPu Seitlawma: Pu Speaker, hetilai hi ah21D.i dcun a , zun ka duh s i. a, ka 10 thu rna!

Pu S'peake'r , Directorate nr-an chung chang kha ,Forest Department kha dah nise tih a ni a. Hei pawh hi afel zawk a rin~wm viau, amnhcrnwhchu tun maiah chuan tihthe:i.h chi a ni Lovangn, ohu chu a kalhmang a nt , Engpawhnis(;Pu Speaker, kan s<:'wi tawl:.. a-omg aavngte Memoor zahnwm taktak tena ngaihmawh z~wng in rQwn sawi a kha lnwmawm hleinka hria.

-'13-

PU NGURDAW.LA.: Pu Speaker, nichin Member zahawm t.a;Pu Vanlalhruaia sawi leh kasawi khaninister pawhin a han sEwi kha chu

t:1Jl tc .iau t.e n n.I a, mahse thil lian t.ak a 3.WU1 a, DiktakinForest Department hi chuan achievement in nei tha a, a law~

pawh kan l~wm a, Minjster zahawm tak pawh kan congratulateehe a, amaherawhchu Industry Department Board in a Smallloan mipuite 2500 chi kha ne i thei tura in han tih a, anhan dil chur chura roi tam tak formalit observe tur a 10awm a, kha mi. kha big loan turin in han divert a, khamiBoard kha tute pawh nisela, ke L het Lang hi anti-democraticka ti a. Tin, zahthlak pawh ka ti r; , Khatianga thingtlar'"<a mirethei to to an tam laia khami eng an dilna kha PuVanlalhruaian a rawn sawi ang khanin tun Financial year 1kal leh tUT at.an h Lan.Ln kharrrl, kha valid tir ernaw anih 10];chuan hmannf thingtlang kan kal naah Ht z oram sor-kar chua:chutiang, kh~ti~nc chuan an ti a lawm an ti a. 4~ hemi hiawm emaw aWlTI 10 emaw herni hi ngaihtuah ngun nglin ka hrdechu chu tih ta~~ mauh in a-awn 0"'0 unzawm ngei se, a valid d"thO tih puon n 2m ni nghe nghe sola, thain ka hria~

(SPEAKER: Awle, nichinah khan chu chu 0. sawtlang tawh a.)

Awle, Pu Speaker, begg s1kin chuchu ka rawn ng~ihtuah ang e.

(Pu l~urdaw12: Pu Speaker, hei hi kani'Unister to pawhLn nulnam chi mai mai a ni Lova , an mahnit an achie~T-ment t.hs, chu kan lawm alawm, mahse kan sawithinhi chu pressure li2n lutuL 10 kal let thei leh an mahnitan pawh a nghawnc li~n thei lutuk tur lai a ni leh hiMinister pawhin '? hriat a pawimawh in ka hr-La)

(Speaker: ru cha.n khan an dilna pawhn 1:" ntmg'lDZ a , nuk.Lnah ngaihtuah hunah kan ng a iht.uah lehn"hal ang t.Ltn kha.La.t "ha a chhang tawh).

Pu Speaker, Pu Ngir dawLa sawi kha aprinciple in d.i.k. kn ti err em mai a, tha ka ti a, Nichinkhan ka chhang 't swh a, an d.i.Lna teo pawh tunah hian a 't h.Lawnma.L lava, tih dar. k':,wng kha sorkarin a ng a.i ht.uahzLa kha kas~,wi t8W!1 a, khat.Lang khan J-::w!1dangah te duh sak an 10 nit.nwh h.Le a, Hegi.:,tE-.r te Lch thi1dang han en in, chuvangf,ntl,inglang mite hi s or-kar t1an a ngaihtuah .. ilk t.ak a RiceHuller ah t.e 1e11 Industrial loan pek hrJfJrn hrim at. te, chut.Langchuan S.chGlU8 s.Larnnaah pawh kan Department Officer ten antanpuinasa ~, kawh te pawh Rn kawhhmuh a. Knn Officer in as2wi ang phej chuan thinGtlangah pawh an hmang tho. vi~u nghnnghe ani. Chuvangin a Lawtnawm viau a, t.he fht awp chhuaha rawn bawhzui zel kan tum ~n£ tih ka sawi ani.

Engpawhnise, Pu Speaker, snw'. tur hranrchu ka nei lov:t, bei vaw.lLnn.lr-h he La.i demand ka rawn bhehj.u'Demand 30,42,44. hi aan Hcmber zehavm t.ak tak ten min pewm-» ',kn rawn ngen ani.

Kc'1 Lawtn e •

3PEJi.KffiR:

,

. -J~-

Tunah Minister chhanna te, thil tam taka hrilh fiahna to kan hria a, demand hikan vote ang a; remti in"remti"ti ula,Remti 10 chuan "Remti 10" in ti ang a.

Hei hi a Question chu ani. - That thedemand No.30,'+2,4l+ for Rupees one Or-or-e 48 .Lakhs and 43tncusand only to meet the expenses dUring the year 1976-77in respect of the departments and for the amount as shownin column 2,3,4 of para 13 of Bulletin part II dated 23rdMarch,1976, be passed.

Hei hi pass remti apiang in "Remt1" tirawh u, remti 10 in nwm em? awm 10 anf.h chuan heng demandte'hi hnialtu a~m lovin luncrual taka passed a ni e.

NaktuUk Inrinni a ni a, kan danin chawJhtur a ni ang a, Chawlhni a 10 ni leh a, Thawhtanni 29thMarch,1977 dar 10:30 A.M ah kan inkhawm tan leh ang a. KanList of business an rawn SGm trtwh a, kharnf ang khan ThawhtJ.l"1niah k~n kal leh ang,

Tunah kan 10 tin tawh rrng.

*****