قه ف

و ق قو

ح /

ل سا

جم پن

/

ار مش

ة٢٠ /

ارهب

1

يعمل يها روشو ها ويژگي يكيترونكال تجارت

؟: تاريخ تأييد ؟: تاريخ دريافت

*فاطمه قناد _______________________________________________________________________

چكيدهــيتجــارت الكترون ــ يك ــط هب ــتر ةواس ــق در بس ــاوريتحق ــا فن ــات يه ــات و ارتباط از ،اطالع

ةو مواجهـ دهيـ پد نيـ آنهـا بـه درك بهتـر ا قيكه شناخت دق برخوردار است يخاص يها ويژگياطالعـات و يدر عصـر فنـاور نيجوامـع امـروز يكـه فـرارو يديـ جد يهـا چـالش ا تر ب مطلوب

انجـام گونـاگوني يهـا وهينوع از تجارت بـه شـ نيا. كمك خواهد كرد، ارتباطات گسترده است يهـا تفـاوت زيـ آنهـا ن افـت يدر روش يكاالها و خدمات و حتـ يپرداخت بها روشو رديپذ ميرابطه را نيطرف زين يتجار ةرابط نيبودن روش تحقق ا يكيكترونال. دارد يتبا تجارت سنّ ينياديبن

تيـ رعا. نـد نكاقـدام يانجام معامالت تجار هنسبت ب يشترياهتمام ب سازد كه با دقت و مي ريناگزاست كه نظارت و توجه يكيتجارت الكترون اتيضرور نيتر از مهم يتيامن ريو تداب يمنيا طيشرا

اتياز ضـرور زيـ تجارت ن نيبا ا يحقوق ةجامع ييآشنا. طلبد مي راروزافزون كاربران و حاكمان ياختصاصـ يها ويژگي نييتب، ن نوشتارياز ا فهد. راهگشا خواهد بود اريعصر حاضر است و بس

ان شـود و پـس ينما يكيترونكو ال يتان تجارت سنّيه مرز مكاست يا گونه به يكيترونكتجارت ال يكـي ترونكال يارسـاز ك يهـا وهيش، دارد يه امروزه رواج عملك يكيترونكان انواع تجارت الياز ب .خواهد شد يمعرف يكيترونكال يها اختت مبادالت و پرديهمراه با حفظ امن، يات تجاريعمل

، اطالعـات و ارتباطـات يفنـاور ، يكـ يتـراكنش الكترون ، يكيتجارت الكترون: واژگان كليدي .يمجاز يفضا، اطالعات تيامن، اميپ داده

).ghanad@gmail.com( دانشگاه علم و فرهنگ يعلم تيأعضو ه*

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

2

مهمقدجوامـع ، اطالعـات و ارتباطـات يهـا فنـاوري كارگيري بهاز يناش يتحوالت ساختار

هـا و وحوزه 1است كردهمواجه ينينو يها چالشبا ياجتماع يها عرصه همةدر را يبشر يكـه طراحـان سـاختارها يا گونـه بـه ، گسـترده اسـت بشر يرا فرارو يديجد يها افق

ــرا رنــديناگز ،نينســل نــو يســايس يو حتــ يفرهنگــ، ياقتصــاد، ياجتمــاع جــاد يا يبها و چهارچوب همة، مدار مند و قانون قاعده ييدر فضا، ن ابزارياترين بستر و پويتر مناسب

.كنندموجود را روزآمد يارهايمع مختلفـي 2»يجوامع مجـاز « انيوند دادن ميپ، يجهان ةدين پدين دستاورد ايتر مهم

نظام ، يك معمارياز يول ،دارند يگوناگون يو فرهنگ ياسيس، يت اقتصاديكه ماه استكه مستقل از يتجار يها ك از شبكهيهر. كنند يت ميتبع يقانون چهارچوبو يساختار

ن جوامـع يـ از ا يكـ ي، كننـد يت ميفعال ن شبكهيا يهماهنگ با ساختار كل يگر وليكدي ديگـر كـه بـا يگر و تعـامالت يكـد يآنها بـا يا شبكه روابط درون يكه سامانده اند يمجاز

ينظـام قانونگـذار يهـا ن دغدغـه يتر از مهم، و كاربران درون شبكه دارند يجوامع مجازبسـتر اطالعـات و ارتباطـات و در يهـا فنـاوري ه بـر ين روابط كه با تكيا 3.معاصر است

مبـارزه ربارةمي سازمان ملل متحد دالف مجمع عمو/63/55ة شمار ةتوان به قطعنام عنوان نمونه مي هب .1

ي عضـو ترغيـب ها دولتآن بقاشاره كرد كه ط 2001ي اطالعات مصوب ها فناورياستفاده از با سوءهـا و اسـتفاده از سيسـتم گونـه سـوء ، هرهـاي مقتضـي انگاري اند تا با وضع قوانين مناسب و جرم شدهعمال ضمانت اجراهاي كيفـري و مجـازات ا و با ندزاي را در سطح داخلي ممنوع سا هاي رايانه پيام داده

:ك.ر ؛كنندگاني تبديل نكنند استفاده ن، كشور خود را به پناهگاهي براي چنين سوءامرتكبUnited Nations General Assembly Resolution no. A/RES/55/63 of 22 January 2001 on

“Combating the Criminal Misuse of Information Technologies”.

و انـد هاي جغرافيايي تشكيل شده مرزبندي دور ازكه در محيطي غيرملموس و است جوامعي مقصود، .2همـاهنگي ميـان از آنجـا كـه . روز امكان برقـراري ارتبـاط بـا يكـديگر را دارنـد ساعات شبانه همةدر

بـه ايـن جوامـع، ،اسـت پـذير اي امكـان هاي اطالعاتي شبكه با استفاده از سيستم گوناگونهاي بخش ).13: 1380الودن و همكاران، : ك.ر(شود اي نيز گفته مي جوامع شبكه

يو فرهنگـ ياجتمـاع ي، اقتصـاد ةچهـارم توسـع ةاز قـانون برنامـ ياصـالح مـواد قانون 1ة ماد طبق .3 بازار بـه ،25/3/1387ي مصوب قانون اساس 44اصل يكل هاي ياستس يو اجرا ايران ياسالم يجمهور

و فروشندگان، كاالها و خدمات مشابه يدارانكه در آن خر شود ياطالق م يمجاز يا ياييجغراف ييفضا

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

3

» يكـ يتجـارت الكترون « عنـوان بـا را يديجد حوزة، رديگ يشكل م يكيمبادالت الكترون .د آورده استيپد

از يريـ گ بـا بهـره د و فـروش و معـامالت افـراد يخر، و ستد داد، ن نوع تجارتيا درصـورت نترنـت يا ماننـد يا انـه يرا يرسـان اطـالع يها فناورانه و در بستر شبكه يها روش

رات ييبا تغ ها روشابزارها و ، ين جهانيبه نظم نو يتان گذار از نظام سنّيدر جر. رديپذ يمهمچون اسناد مكتوب يو ملموس ينياعتبارات ع، امروز ياير دند. اند مواجه بوده ياساس

كه 1يد رقميجد ياياطالعات و دن يدر برابر نظام فناور، تيقابل رؤ يو مهرها و امضاها، امروز ينترنتيو ا يا شبكه، يرنگ باخته و در نقل و انتقاالت رقم، به ارمغان آورده است

ـ يگـر يشكل و قالـب د ، ها هياطالعات و سرمام زمان و مكان در انتقال يتعلق به مفاه ه باطالعـات و يورادر عصر انقالب فن، ل منفعتيتحصو يمعامالت تجار. خود گرفته است

ف مواجـه يهـا و تعـار قالـب ، در الگوها يرات دائمييبا تغ ،)33: 1380كاستلز، ( ارتباطات يا انـه يرا يرسـان عاطـال يهـا در بستر شبكه، اطالعات ياز فناور يريگ و بهرهاست شده و اسـت شـده يسـازمان يهـا انسان و شـبكه يايهمزمان و پو، تنگاتنگ يهمكار باعث

افـزار و از نـرم يريـ گ بـا بهـره را يت رقمـ يـ بـا ماه هـا هيحركت انبوه اطالعات و سـرما كه از يا دهيپد ؛ر ساخته استيپذ ه امكانياز ثان يدر كسر، ديجد ةفناوران يافزارها سخت

شود ياد مي» يكيالكترون يها گاهيپابر ياقتصاد مبتن« اي يكيان تجارت الكترونعنو با آن يهـا يدگرگـون ، يانجام معامالت تجار يها روشدر ين تحوالت ساختاريا .)16 :همان(

يكربنـد يپ طور مسلّم به. جاد كرده استيا يتجار يها در ساختار حقوق و ارزش يقيعمـ ، يحقوق ةجامع به يبخش نظمو ، ياجتماعـات انسـان يهـا رسـاخت ياز ز يكـ ينـوان ع هب

مناسب بـه ييگو پاسخ يبرا ين حقوقيجاد نظم نويو ا ها چالشن يبا ا ييارويرومستلزم .ازهاستين نيا

بدين ترتيب در نظام حقوقي ايران، بازار مجـازي در كنـار بـازار . كنند يرا مبادله م يكنزد ينجانش يا

.واقعي به رسميت شناخته شده است پيشـنهاد شـده اسـت digitalانگليسـي فارسي، براي كلمـة ستان زبان و ادب اين واژه از سوي فرهنگ 1

).7: 1378، هاي مخابرات واژه: ك.ر(

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

4

يكيترونكتجارت ال يها ويژگي )الفآن وابسـته ياتيـ روش و بسـتر عمل ، ه به ابزاركدارد ياتيخصوص يكيترونكتجارت ال

و يكـي ترونكال يارتباط يبا استفاده از ابزارها يات تجاريانجام عمل ،گريد عبارت به .استـ ، نترنتيا مانند يا انهيرا يرسان اطالع يها هكدر بستر شب، اطالعات يها فناوري دور از ه بن تجـارت را از يـ ا، م و بـدون واسـطه يمسـتق صـورت بهو يانكو م يزمان يها تيمحدود، يتجـار يهـا نـه ياهش هزكـ ماننـد ييهـا يژگيو. سازد يبرخوردار م يخاص يها ويژگي

ةن معاملـ يان طـرف يـ بدون واسطه و همزمان م، عيها و ارتباط سر حذف واسطه ةواسط هبـ يگـر و واسطه يابيمربوط به بازار يها نهيحذف هز، خود ةنوبه ه بك يتجار دنبـال هرا ب .دارد

1،»وجـو جسـت يموتورهـا « در يابيـ غـات مربـوط بـه بازار يتبل، ن نوع تجـارت يدر ا، »يرسـان اطالع يها خبرنامه«، »اربركپر يكيترونكال يها گاهيپا« ،»يمجاز يها فروشگاه«ت يريرد و مـد يپـذ مـي صـورت » يكيترونكات اليها و نشر روزنامه« و »يخبر يها گروه«، گـذرد مـي يتبـا آنچـه در جهـان تجـارت سـنّ ، يجلب مشتر يبرا يابيغات و بازاريتبل

. ار تنگاتنگ استيبسفشرده و ، يمجاز ين فضايدر ا انجراان تيمت و رقاباست متفاوت .مت فروش آنها با گذشته متفاوت استياال و خدمات و قك ةارائ روش عالوه بر اين،

ن يـ و اشـود مـي االها و خـدمات ك ةمت تمام شدياهش قك باعث وجود اين امكاناتسود ةحظش قابل ماليافزا، ها متير قيگ اهش چشمك به دليل، يكيترونكال يرقابت يفضا .داردرا در پي االها و خدمات كاز فروش يناش

نش كدر هر تـرا شتريد بيان خركام، ن نوع تجارتيط خاص ايشرا ةواسط هب، به عالوه يتجـار يهـا گاهيدر پا آن يها متياالها و قكق انواع يدق ةسيان مقاكرا اميز ؛وجود دارد

اال را بـه كـ هـر » يكـي ترونكال يراهنمـا « تواننـد يمـ داران يو خر ردوجود دا يكيترونكالارتباط راهديگر از ةاتصال به رايان( »خط يرو« الزم را يدهايو خر كنندل مطالعه يتفص

.انجام دهند )اي شبكه

ي هـا پايگـاه منظـور دسـتيابي بـه كـه عبـارات كليـدي را بـه اسـت اي رايانه وجو، برنامة موتور جست .1

.سازد پذير مي گيرد و اتصال به آنها را امكان كار مي هالكترونيكي ب

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

5

،ه بازرگانـان كـ ان وجـود دارد كن اميا، ن تجارتيا يفرامل يژگيو واسطة بهدر ضمن ةركـ ةبـه پهنـ يانيو مشتر بيابند يمل ييايفجغرا يمرزها يسو آندر ان خود را يمشتر

.ن داشته باشنديزم

يكيترونكتجارت ال يعمل يها روش )بج تجـارت يـ ن محـدودة انـواع را يـي نخست تع :است يعد قابل بررساز دو ب اين روش

مباحث مربـوط بـه پرداخـت مانند ؛آن ياصل يات و اجزايان مقتضيو دوم ب يكيترونكال .بررسي خواهد شدكه به ترتيب يمال يها نشكدر ترا ينميو حفظ ا يكيترونكال

يكيترونكانواع تجارت ال .1بـر يمبتنـ يتجـار يهـا نشكه بر انواع تـرا ك استلفظ واحدي يكيترونكتجارت ال

در پـنج اين نوع تجـارت، . شود ياطالق م، نترنتيا مانند يا انهيرا يرسان اطالع يها هكشب :از اند ارتعبكه دارد يبخش عمده رواج عمل

»تاجر با تاجر« يكيترونكتجارت ال .1ـ1 يهـا ا خـدمات و اسـتعالم ياال كاز ثبت سفارش يات تجاريعمل همة 1،ن روشيدر ا

ـ يرات و راكو مـذا سـاب و پرداخـت آن حصـدور صورت ، مربوط به آن و ييابتـدا يهـا يزنان يـ م يمـال م سـاختار مناسـبات يتا انعقـاد قـرارداد و تنظـ معمول گرفته يها يريگيپ

اطالعـات و در بسـتر يهـا فنـاوري و يكـي ترونكل ارتبـاط ال يبا استفاده از وسـا ، نيطرف .رديپذ يانجام م يا انهيرا يرسان اطالع يها هكشب

است يا حقوقي يقياعم از حق )17 :1382رهبر، ( يشخص تجار، ن معاملهين ايطرفزات يـ د تجهيـ خر، االكـ د يـ تول منطور به ازيمواد خام و خدمات مورد ن همةن يتأم برايو

رنـد يگ ين روش بهـره مـ يـ از ا، خـود يا و مشـاوره يتخصصـ ، يا خدمات فني يا هيسرماه كـ اسـت » وكسيس« تكشر ،ن نوع تجارتيشگام در اين پياول. )85ـ84 :1382نوري، (

فروشنده بـا « و» كسب و كار با يكديگر«، »بازرگان با بازرگان«: ند ازا ين واژه عبارتهاي ديگر ا معادل .1

.»فروشنده

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

6

رد و پس ك يانداز راه 1996خود را در سال يكيترونكال يگاه تجاريپا ،بار نخستين يبرا ،شـوند يم ين رشته تلقيا يشگامان بعديپ ،»ام يب يآ« و» روسافتيكما« تكشراز آن

ت اشتغال يفعالاين نوع ه به كم يهست يكيترونكال يگاه تجاريامروزه شاهد هزاران پا يول 1.دارند

»نندهك تاجر با مصرف« يكيترونكتجارت ال .2ـ1 )17 :1382رهبـر، ( ننـده ك ان تاجر و مصـرف يارتباط بدون واسطه م، ن تجارتيدر ا

بـر ، ا خدمات و پرداخت صورتحسابياال كشود و سفارش يبرقرار م يكيترونكال ةويش به. رديپـذ يتـاجر انجـام مـ يكيترونكال يتجار يها گاهيدر پا ميمستق صورت بهخط و يرودر . اسـت يا انـه يرا يهـا هكدر شب يفروش لق به خردهمتعن نوع تجارت ين سهم ايشتريب ير و متون رقميتصو ،لميف، افزار نرم، يقيموس، تابك يكيترونكد اليان خركما، ن روشيا

يداريا خدمت خرياال ك، پس از پرداخت صورتحساب تواند يننده مك وجود دارد و مصرفد يـ صـورت خر در 2.كنـد افـت يتـاجر در يكـي ترونكگـاه ال يم از پايمسـتق طور به شده را

يبــرا، چنــد ســاعت تــا چنــد روزظــرف ، شــده يداريــمحصــوالت خر زيــن يررقمــيغ .)86 :1382نوري، ( گردد يننده ارسال مك مصرف نـد ا از اين دسـته ها گاهين پايتر معروف »نو يد يس« و» آمازون«اينترنتي يها گاهيپا

:1382رهبـر، ( تجارت اشتغال دارنـد گونه نيبه ا نونكتا 2000ه از سال ك )86 :همان(20(.3

ننـده بـا تـاجر ك مصـرف يكيترونكه به تجارت الك يكينتروكاز تجارت ال يگرينوع دار عمل كه ابتكن تفاوت يبا ا، است گفته پيشروش همچون ردكاز نظر عمل، شهرت دارد

ننـده بـا ك ه شـخص مصـرف كـ بل، يستار تاجر نيدر اخت ...و يابيو بازار يدر جلب مشترد نظـر خـود را ا خـدمت مـور يـ اال ك، شناخته شده يوجو جست ياز موتورها يريگ بهره

ولـي برسـد، 2003تريليـون دالر در سـال 3/1شد كـه ايـن نـوع تجـارت بـه بيني مي تر پيش پيش .1

سـتون :1384بـه نقـل از طايفـه، ( اند ميليارد دالري را به اين مقدار افزوده 220هاي خدماتي فعاليت ).اول

. ديگر ةاز يك رايانه به رايان) فايل(انتقال يك پرونده .2 .رود شمار مي هيي از اين دست بها پايگاهايراني ةنمون http://www.iranbin.comپايگاه الكترونيكي .3

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

7

بـه ثبـت سـفارش و پرداخـت ، االكت يفكيز يها و ن متيق ةسيو با مقاكند مي ييشناسا ياالكـ 1،باشـد » يرقمـ « شده يداريه محصوالت خرك يدر صورت و ندك يماقدام متيق

يپسـت يصورت بـه نشـان نير ايدر غ ،كند يافت ميدرتاجر يكيترونكگاه الياز پارا خود. دهـد يخـط انجـام مـ يد رويـ خرننده ك ز مصرفين معامله نيدر ا. گردد يارسال م يو .بررسي نشده استطور جداگانه مزبور به يتعامل تجار، ديگر در اوصاف كاشترادليل به

»نندهك ننده با مصرفك مصرف« يكيترونكتجارت ال .3ـ1ر گيديكـ بـا يا انـه يرا يهـا هكشـب از راهان بدون واسطه و يمشتر ،تجارت اين نوع درو يگـزار دهيـ مزاحـراج و يهـا گـاه يپا. پردازنـد مـي و به انجـام معاملـه شوند مي مرتبط يـك از راهننـدگان ك مصـرف ، معامالتن يدر ا. ندا گونه نياز ا يكيترونكال يگزار مناقصه، االكـ ةبـه معاملـ و شوند ميگر مرتبط يديكبا ، است يكيترونكگاه اليه همان پاك واسطه

ــخــدمت ــات ي ــا اطالع ــد يم ــاه خصوصــيپا. پردازن ــ يا« يگ ــاه يپا« و e-bay(2( »يبِ گ 3.اند گونه نيق از اين مصاديتر مهم» سكمر يگزار مناقصه

»تاجر با دولت« يكيترونكتجارت ال .4ـ1 ةعنوان مقدم و به است يكيترونكدولت ال ةدهند لكيتش يه از اجزاكن نوع تجارت يا

خــود را كيودكــدوران ، ايــدن ةرفتشــيپ يشــورهاكاز ياريدر بســ، شــود يمــ يآن تلقــمنظـور اسـتفاده از بـه هـا دولـت ياسـت بـرا يا وهيشـ ، يكـي ترونكدولـت ال 4.گذراند يم

تبـديل ) كـدهاي بـاينري (اطالعات رقمي يا ديجيتالي، اطالعاتي هستند كه بـه مبنـاي صـفر و يـك .1

تصـوير همچـون مـتن، صـدا و گوناگونيهاي در قالب ،اي افزارهاي رايانه و با استفاده از سخت اند دهش . اند يتؤقابل ر

. ندك اين پايگاه اجناس دست دوم را خريد و فروش مي .2از گزاري صورت پذيرد، موضوع تجـارت الكترونيكـي ي دولتي مناقصهها پايگاهچنانچه اين معامالت با .3

و ايـران بـا www.ets.com.hkكنگ با نشاني ي دولتي هنگها پايگاه. رود شمار مي بهتاجر با دولت نوع .اند بهترين نمونه از اين نوع www.iranets.ir نشاني

سازمان ملل متحد براي ارزيابي پيشرفت كشورها در برپايي دولت الكترونيكي، پنج مرحلـه شناسـايي .4 :است كرده

ي هـا پايگـاه رسـاني محـدود بـر روي ي دولتـي بـه اطـالع هـا دسـتگاه ضـمن آن، ظهور كه مرحلة. 1 ؛ورزند مبادرت ميالكترونيكي خود

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

8

مناسـب بـه اطالعـات و خـدمات يدسترس يالت الزم را برايه تسهك ديجد يها فناوريدر ت مـردم كمشـار يرا بـرا يشـتر يب يها آورد و فرصت يت باال فراهم ميفكيبا يدولتاز يريـ گ ه بـا بهـره كـ يدولتـ يهـا سـازمان . نـد ك يجـاد مـ يسـاالرانه ا مردم يندهايفرا

بخـش ، ارتباط بـا شـهروندان ر در نحوةييجاد تحول و تغيا ييتوانا، اطالعات يها فناوري دهنـد يل مـ كيرا تشـ يكـي ترونكدولـت ال ، دولـت را دارنـد ديگـر يهـا و قسمت يتجار

ينياصالح و بازآفر يدر پ ها دولت بيشتروزه امر .)149 :1383محمدي و همكاران، ملك( يا نـه يزم، اطالعات و ارتباطات يها فناورياز يريگ تا با بهره خود هستند يو بازمهندس

ن نـوع يـ در ا .)153 :همـان ( فراهم آورنـد يكيترونكدولت ال يساز ادهيپ يبرارا مناسب يو حقـوق يقـ يان اشـخاص حق يـ م يو مـال يتجـار يهـا نشكاعمال و ترا همة، تجارتو يكيترونكل ارتباط اليبا استفاده از وسا، يدولت يها شركتها و سازمان، دولتبا يتجار

ا يـ نترنـت يهمچـون ا يا انـه يرا يرسـان اطالع يها هكاطالعات و در بستر شب يها فناوريم يتسـل ماننـد يامور يكيترونكانجام ال .رديپذ مي ها صورت سازمان ياختصاص يها هكشب

،بـرق ،قبـوض آب ، كـي و گمر يات و عوارض تجاريو پرداخت مال ياتيمال يها امهاظهارن يهـا تيـ مـرتبط بـا فعال ةيوائكم دادخواست و شيتقد، انشعاب آنها گرفتنگاز و تلفن و

ه جزءهم، شوند يانجام م 1دهيا مزايمناقصه صورت بهه ك و انواع معامالت با دولت يتجار

تر و عيني ،ي دولتيها دستگاهي الكترونيكي ها پايگاهپيشرفته كه ضمن آن، اطالعات موجود مرحلة. 2

شود و كاربران به اطالعات دسترسي بيشتري دارند؛ پوياتر ميـ ،آن بقاملي كه طتع مرحلة. 3 هـاي الكترونيكـي، بـا دولـت ارتبـاط برقـرار كـردن فـرم ركاربران با پ

كنند؛ ميصـورت مبادالت مالي را به بهاي كاال و خدمات و همة كاربران قادرند ،تراكنش كه ضمن آن مرحلة. 4

اينترنت انجام دهند؛ راه شبكةامن و از ـ ه فعاليت همةيكپارچگي كه در آن، مرحلة. 5 اينترنـت ارائـه در شـبكة صـورت يكپارچـه هاي دولت ب

).150 :1383محمدي، ملك :ك.ربراي اطالعات بيشتر، ( شود مي :ك.ر ،براي اطالعات بيشتر .1

1. E-Commerce/E-Government Whitepaper, 17 March 2002, Office of

Government Commerce (OGC), of the U.K. available at:

http://www.ukonline.gov.uk. 2. http://www.iranets.ir.

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

9

1.شوند يشناخته م يكيترونكدولت ال يعنوان اجزا به ،الن حيدر عو اند ن نوع تجارتيا

»نندگان با دولتك مصرف« يكيترونكتجارت ال .5ـ1از يكـي ترونكو بـا تجـارت ال دار نشده استيپدامل ك طور بهه هنوز كن نوع تجارت يا

ان يـ م يهرگونـه ارتبـاط تجـار ، عموم و خصـوص مطلـق دارد رابطة، نوع تاجر با دولت، ات بر درآمديتا پرداخت مال گرفته يمردم يها كمك يآور از جمع ولت راو د شهروندان

انشـعاب گـرفتن ، يرانندگ ةناميدرخواست گذرنامه و گواه، هيوائكم دادخواست و شيتقدان دولـت و يـ م يكـي ترونكال مبادلـة پرداخت قبوض آنها و هرگونه و تلفن ،گاز، برق، آب

فصل پـنجم قـانون مـديريت خـدمات 2.دهد يشمول خود قرار م ةطيشهروندان را در ح .مراحل نهادينه شدن دولت الكترونيكي را برشمرده اسـت ،17/7/1386كشوري مصوب

توان به پديـدار شـدن يـك گونـة مي و مراحل مذكور در قانون در صورت تحقق شرايط

بـدين شـرح ،اقتصـادي هـارم توسـعة چ برنامة 33ة سازي تجارت الكترونيكي در بند ط ماد لزوم روان .1

:اشاره شده استة، توسـع الملـل بـين كشـور در تجـارت سهم ، افزايش تجارت سازي و روان منظور نوسازي ـ به 33ة ماد

كشـور در بازارهـاي صـادراتي محصـوالت رقـابتي تـوان ، تقويت و خدمات غيرنفتي كاالهاي صادرات و تجـارت در قالـب در اقتصاد، بازرگـاني و اطالعات ارتباطات ورياكاربرد فن گسترش نيزو المللي بين : است مكلف كشور، دولت بازرگاني د مليسن

و بازرگـاني نظـام ارچوب هـ اسـتانداردها و چ و بـا رعايـت مربوطه و واحدهاي ها دستگاهط ـ با تجهيز :دهد انجام ذيلشرح به ، شده ياد يها دستگاه را توسط الزم ، اقدامات الكترونيكي تجارت

و اي رايانـه در محـيط مربوطـه دسـتگاه خدمات ةو ارائ رساني كز اطالعو مرا ها پايگاه روزآمد كردن .1 ؛اي شبكه

در ـ اعتباري مالي و عمليات كاال و خدمات خريد و فروش هاي ها و مسابقه ها، مزايده مناقصه انجام .2 ؛رساني اطالع هاي و شبكه اي رايانه محيط

؛مجازي ايجاد بازارهاي .3 . برنامه دوم از سال ،الكترونيكي تجارت در قالب و معامالتي تداركاتي هاي فعاليت جامان .4

و نيـز الكترونيكي جرايم بررسي را براي ها دادگاهاز يا شعبي شعبه است موظف قضائيه ةقو : تبصره .دهد سيار اختصاص و تجارت الكترونيكي تجارت به مربوط جرايم

:ك.براي اطالعات بيشتر، ر. 2 Schulze, C., et al, (2001) “Don’t panic! Do E-Commerce”, The European Commission’s

on Electronic Commerce Team”, p.p. 7-8, available at:

http://europa.eu.int/ispo/ecommerce/books/dont_panic.pdf

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

10

.ساختارمند از دولت الكترونيكي اميدوار بود

يكيترونكتجارت ال ياصل ياجزا .2 يچگـونگ ،نخست :است يته مستلزم توجه اساسكدو ن، يكيترونكتجارت ال يضافدر

، بيه به ترتك يكيترونكال يمال يها نشكدر ترا يمنيحفظ ا ،دومو يكيترونكپرداخت ال .دهد يل مكين بحث را تشيموضوعات ا

يكيترونكپرداخت در تجارت ال يها روش .1ـ2 يرسـان اطـالع يهـا هكرا در شـب يقـد و ن ياعتبـار يهـا ان پرداختكام ها روشن يا

د واجـد چنـد يـ با يكـي ترونكروش پرداخـت در تجـارت ال يك. آورند يفراهم م يا انهيراباشد؛ ت الزم را در انتقال اطالعات داشته يامن باشد؛نان يقابل اطم :ت مهم باشديخصوص

آن ييااركـ ه از كآن يب ؛باشدر اندازه ييقابل تغ ؛به صفر داشته باشد يكنزد يب خطايضرو مشخصات اطالعات همة 1؛ابدياهش كا يش يافزا، اربرانكبا توجه به حجم ، استه شودك

و جـز در مـوارد معـامالت ددار نگـه يمحرمانـه و مخفـ صـورت بهاربران را كمشخصات محدود به روش اشد؛ر بيپذ انعطاف ؛به آن وجود نداشته باشد يابيان دستكام، يرقانونيغ

قابل انجام ،پول نقد يو حت كچ، يارت اعتبارك مانند وناگونگهاي از راه ؛نباشد يخاص يمطلوب يياراكاز سرعت و باشد؛ گر داشتهيديكرا به يمال يل ابزارهايت تبديقابل ؛باشد .آن لطمه نزند يياراكم معامالت به يو حجم عظ اشددار بربرخو

.شـود يانجام م ييكترونكراليو غ يكيترونكال ةويبه دو ش، ن نوع تجارتيپرداخت در اه كـ اسـت مشـتمل يانجام معـامالت تجـار يتسنّ يها روشبر يكيترونكراليپرداخت غ

ان تجارت يم يتفاوت جهتن ياست و از ا ينقد يها و پرداخت كچ از راههمان پرداخت د يـ با يكيترونكتجارت الدر پرداخت يها روشآنچه در . وجود ندارد يكيترونكو ال يتسنّ

و ردط خـاص خـود را دا يه شـرا كـ پرداخـت اسـت يكـي ترونكال هاي روش، بررسي شود

ماننـد انتقـال پـول الكترونيكـي، ؛ي رقمـي هـا فنـاوري استفاده از يعني سيستم پرداخت الكترونيكي .1كاال و خـدمات پرداخت براي پرداخت هزينة هاي پيش كارتي هوشمند و ها كارتي اعتباري، ها كارت

و الودن و همكـاران، 657و 659هـاي ، شـماره 1381فاضـل زرنـدي، :ك.ربراي اطالعـات بيشـتر، (1380: 162.(

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

11

انواع با استفاده از پرداخت يكيترونكروش ال. طلبد يخود را م ةژيو يمقررات و آثار حقوقـ يها صورت پرداخت هبا يش پرداخت يا پي ياركبستان، هوشمند، ياعتبار يها ارتك رد خُ .شود يمحقق م ذيل يها صورت بهو رديپذ يه صورت ميسرما يكيترونكانتقال الا يو

ارتك وسيلة بهپرداخت .1ـ1ـ2ــدر دن ــيترونكتجــارت ال ياي ــد يك ــد چن ــپرداخــت ةروش عم ــود دارد يارتك ؛وج

يها ارتك«و 3»ياركبستان يها ارتك« 2،»هوشمندهاي كارت« و 1»ياعتبار يها ارتك« .اند يارتكپرداخت يبرا يابزاره هم 4»پرداخت شيپ

ةسسـ مؤو صورتحسـاب مجمـوع خريـدها را بـه كنـد خريد مـي ،ابتدا تا سقف موجودي كارت هدارند .1

ةپارلمان و شوراي وزيران اتحاديـ 7/97 ةدستورالعمل شمار 8ة مادطبق . پردازد كارت مي ةصادركنندغيرمجـاز اشـخاص ثالـث از كـارت ة، در صورت اسـتفاد )1997مصوب ( فروش از راه دور بارةاروپا در

كارت موظف است اعتبار ةو صادركنند كندتواند از پرداخت صورتحساب استنكاف اعتباري، دارنده مياز ) master card(و مسـتر كـارت ) visa(ويـزا . كارت تخصـيص دهـد ةمصرف شده را مجدداً به دارند

منظـور از روش تراكنش الكترونيكي امن، به ها شركتاين . ندا اري در جهاني اعتبها كارتترين معروف :ك.ربراي اطالعات بيشتر، . كنند تضمين امنيت مبادالت خود استفاده مي

1. Smith, G., et al, 2002: 497;

2. Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council of 22 May 1997, on the

Protection of Consumers in Respect of Distance Contracts, available at:

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:31997L0007:EN:NOT

جاي نوار مغناطيسـي، هند كه با ي اعتباريها كارت ةپالستيكي به انداز هايي هوشمند، كارتي ها كارت .2 گوناگونيتواند اطالعات مي ها كارتموجود در اين ةتراش. نصب شده استدر آن حافظه و ريزپردازنده

از منظـور . قابـل اسـتفاده اسـت عنـوان كيـف پـول الكترونيكـي جاي پول نقـد و بـه هذخيره كند و بهاي حافظـه، منطـق و كنتـرل رايانـه را بـر روي اي است كه بخش پردازنده، فناوري مدار يكپارچهريز :ك.ربراي اطالعات بيشتر، . دهد واحد قرار مي ةتراش

؛56و 25 :1380، و همكاران الودن. 1 ؛154ـ151 :1380كورپر و همكاران، .2 .http://www.scia.com (smart card industry association)پايگاه الكترونيكي .3

ويـزا . ندكخريد است، موجودي كه قبالً به حساب خود واريز كرده ةتواند به انداز اين كارت مي دارندة .3ي رايـج در هـا كـارت بيشـتر نيزو) citi bank card(و سيتي بانك كارت ) visa gift card(گيفت كارت

.اند دستهاز اين ،ايرانپـس از هـا كـارت اعتبـار ايـن . مشخص و تا آن مبلغ، قابل مصرف اسـت ها كارتسقف موجودي اين .4

ي تلفـن و اينترنـت از جملـه ها كارت. امكان ندارد) شارژ(رسد و اعتباردهي مجدد مصرف به صفر مي .ندا پرداخت هاي پيش كارت

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

12

:از اند عبارت ،ارتك از راهخت مراحل پردا يكـي ترونكگـاه ال يدر پا در محل مربوطـه خود را يارت اعتباركاطالعات ،اربرك )الف

؛ندك يوارد م تاجر ا روشيـ » مـن يا يها هيال« صورت رمز و با استفاده از روش هب ،اطالعات پرداخت )ب

تاجر يكيترونكگاه اليبه پا» ياطالعات بستة« يكصورت هو ب» امن يكيترونكنش الكترا« 1؛دشو يارسال م مـذكور ياطالعـات ةبازرگان را بـه بسـت يياطالعات شناسا، رسان دستگاه خدمات )ج ؛ديافزا مي

؛شود يارسال م يارت اعتبارك نندةكصادر كبه بان ياطالعات ةبست )د ؛ندك يارت را به تاجر اعالم مك نبود اعتبار دارندة ايوجود ،كبان ) هپـردازد و دو مـي مبلغ درخواست شـده را ، ارتك د اعتبار دارندةييپس از تأ ،كبان )و

شـود، تضـمين را كه ميان خريدار و فروشنده مبادلـه مـي هاي ايمن، حفظ ايمني اطالعات روش اليه .1

اسـت، فناوري زيرساخت كليد عمومي، رمزگذاري شـده از راه نخستدر اين روش، اطالعات، . ندك ميدهد و كاربر و اينترنت قرار دارد، جاي مي بستة اطالعاتي در الية امني كه ميان برنامةصورت هسپس ب

مانـد، ولـي هويـت و روش، اطالعات مبادله شده كامالً محرمانه باقي مـي در اين. ندك را منتقل مي آنزيرا اين برنامه قـدرت شناسـايي كسـاني را كـه از آن اسـتفاده ؛شود اصالت طرف معامالتي تأييد نمي

عبارت ديگر، كاربر در حالي اطالعـات كـارت اعتبـاري خـود را بـراي تـاجر ارسـال هب. كنند، ندارد ميلت تاجر و صحت وجود پايگاه تجـاري الكترونيكـي او را شخصـاً دريافتـه اسـت و ايـن كند كه اصا مي

استفاده از روش تراكنش الكترونيكي امن، ،در مقابل. دهدتواند در اين راه كمكي به او ارائه برنامه نميايـن در . كنـد تضمين مـي ،تي براي طرفين وجود داردمشابه با آنچه در فضاي معامالت سنّرا امنيتي

كارت اعتباري، اطالعات كارت خود را همراه با سفارش خريـد بـراي پايگـاه الكترونيكـي ةروش دارندرا بـا كليـد عمـومي بانـك رمزنگـاري بازرگان پس از تأييد اطالعات دريافتي، آن. كند تاجر ارسال مي

كارت، مجـوز ةدارندبانك پس از رمزگشايي و تأييد سفارش و اعتبار . كند و به بانك ارسال مي كند ميمجـوز بانـك، تضـميني . كنـد معامله را پرداخت ميبهاي و متعاقباً كند ميالزم را براي بازرگان صادر

زيرا عالوه بـر تأييـد هويـت و اهليـت خريـدار و اينكـه كـارت ؛شود براي طرفين معامله محسوب ميصحت اطالعات مربوط بـه تـاجر استفاده قرار نگرفته است، اعتباري از سوي يك كالهبردار مورد سوء

دهد كه تاجر مجوزهاي الزم را براي كسـب و كـار و به خريدار اين اطمينان را مي كند ميرا نيز تأييد طـرفين امكـان انكـار ارسـال و دريافـت عـالوه بـر ايـن، . شود الكترونيكي دارد و كالهبردار تلقي نمي

:ك.راي اطالعات بيشتر، بر. سفارش را ندارند و بايد به تعهد خود عمل كنند ؛163ـ161 :1380، و همكاران كورپر .1 .659شمارة : 1381فاضل زرندي، .2

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

13

ه به طوليثان بيست، گفته پيش يندهايفرا. دارد يمخود بر يمعامله را برا بهايدرصد از .)156ـ155و 160ـ159: 1380، و همكاران كورپر( انجامد مي

ن يتر شود و مناسب يفته مز گين »يكيترونكال ةخزان«ا ي» يپول رقم« ها ارتكن يبه ار يبرابر با سا يرا سرعت و دقتيز ؛اند يكيترونكتجارت ال يدر فضا ييكترونكراه پرداخت ال

ت يبـدون محـدود االها و خـدمات را كدارند و قادرند ارزش يكيترونكمراحل معامالت ال 1.و مطمئن بپردازند يقطع، قابل قبول يصورت به، يانكو م يزمان

ه كـ سـت و از آنجـا ها روشن يـ ون ايمـد ياديز اندازة تا يكيترونكلت تجارت ايموفق يمـال يها نشكت ترايحفظ امن ، ن تجارت استيت ايان موفقكاز ار يكي، اربرانكاعتماد

ت يـ از اهم، هـا ارتكـ عبـور يافراد و رمزها يها حساباطالعات مربوط به يو محرمانگ ماننـد يكـي ترونكال يامضا يها روشاز يريگ بهره از راهه عموماً ك برخوردار است ييباالن يتـأم » يـك ومتريبا« ايـ » يرقمـ يامضـاها « 2،»يشخص ييشناسا ةشمار« كارگيري بهبـراي ( روند يشمار م هب يكيترونكار مهم حقوق تجارت الياز مباحث بس هه همك شود يم

.)72ـ59 :1385قناد، :ك.ر ،اطالعات بيشتر

يكيترونكف اليك وسيلة به ردخُ يها پرداخت .2ـ1ـ2نـد و بـه ك يز فـراهم مـ يـ دالر را ن يكاز يسركان پرداخت در حد كام، ين فناوريا

:كند قطعيت پيدا ميذيل موارديكي از پرداخت الكترونيكي در .1

به محض صدور دستور پرداخت؛. 1 بانك فرستنده؛ وسيلة بهبه محض ارسال دستور پرداخت . 2 كننده؛ بانك دريافت وسيلة بهپرداخت به محض دريافت دستور. 3 نفع دستور پرداخت؛ به محض بستانكاري حساب ذي. 4براي اطالعات بيشـتر، ( نفع بستانكاري به نام ذي راه صدور اعالميةبه محض تعهد پرداخت بانك از . 5

).322 :1376بهنام مجتهدي، :ك.ر personal(شناسايي شخصي ةفناوري شماركارت هوشمند خود را همراه با ،شركت آمريكن اكسپرس .2

identification number = PIN(، كـه بـه هـا كارتاين . به دنياي تجارت الكترونيكي عرضه كرده استو از شـده شناسايي شخصي، فعـال شهرت دارند، پس از وارد شدن شمارة) blue card(ي آبي ها كارت

براي اطالعـات ( شوند تبديل مي) online wallet(و به كيف الكترونيكي روي خط شوند ميقفل خارج ــ151: 1380و همكــــــاران، كــــــورپر :ك.ربيشــــــتر، پايگــــــاه الكترونيكــــــي و 154ـــــ

http://home4.americanexpress.com/blue/card_hom.asp.(

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

14

يهـا افزارهـا و لـوح از نرم ياريد بسيخر. معروف است» يكيترونكف پول الكي« ستميسر يپـذ انكـ ام راهن يـ از ا، نترنتيدر سطح ا يد مقاالت علميو خر يداريو د ييآوا فشردة

، ندارد و پرداخـت كد مجدد بانييبه تأ يازين، ين فناوريدر ا يمال يها نشكترا. شود يم .رديپذ يخود انجام م هخودب

:شود يم يبند طبقه ذيلشرح ه ب روشن يمراحل پرداخت در او بـا يكـي ترونكف پـول ال كيـ افزار نرم از راهاعتبار را يدرخواست واگذار، اربرك )الف

؛دهد ينترنت ارائه مياستفاده از ا ؛ندك مي ديياربر را تأك يارت اعتباركا ي كيحساب بان يموجود، كيبان ةكشب )ب ؛شود يقابل دسترس م يارت اعتباركمبلغ ، كد بانييپس از تأ )جاز اركـ خود طـور بـه شـود و ياربر منتقل مك يكيترونكف الكيبه يمبلغ درخواست )د

ارت كـ بـه كيحساب بان اي ارتك يكبه انتقال مبلغ از يازيو ن شود يسر مكحساب وي ف كيـ م بـه يمسـتق طـور بـه ، يگـر وجـود نـدارد و مبـالغ درخواسـت يد كيا حساب باني. شـود يمنتقل م، است انه نصب شدهيرا يافزار مربوطه رو نرم از راهه ك اربرك يكيترونكال

، ان مـاه يـ نـد و در پا ك مي زين حساب واريپول به ا ياربر مقدار مشخصك، در آغاز هر ماه يبانيت و پشتيتحت حما ها پرداخت همةد و شو يارسال م يو يانه براياب ماهحسصورت

،نترنـت يبا استفاده از ا پرداخت روشن يا 1.افزار قرار دارد ن نرميا دهندة ارائه يها شركت راهن يـ تـوان از ا يم دهاين خريتر يئجز ين مبالغ را برايمترك. ر استيپذ انكام يبه آسان

تعلـق انجام شـده يمال يها نشكبه ترا يا نهيهز، پرداخت يسادگخاطر هب. دكرپرداخت ده يـ د و امثال آن بزه يالهبرداركبر يمبتن معاملة يكه در ك يثر خطركحدا. رديگ نمي

يكـي ترونكصـورت ال هب ه در معاملهكاست ياز دست دادن همان مبلغ، ندك يد ميرا تهدارت افـراد كـ ا يـ اطالعـات حسـاب از يبعد يها رده است و خطر سوءاستفادهكپرداخت

قابـل ج همـان منطقـه يـ صـورت ارز را هب تعهدات مالي در هر نقطه از جهان. وجود ندارد

:ك.ربراي اطالعات بيشتر، .1

؛151ـ147 :1380، و همكاران ورپرك .12. http://www.millicent.com;

3. Smith, G., op.cit, p.p. 497-498, 501-503.

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

15

و يافكموشـ ، مصون است و اطالعات پرداخت يبعد يگونه حسابرساز هر. پرداخت استاطالعات پرداخت ، كيبان يها حساب از راهه در موارد پرداخت كحال آن، شود نمي يبررسان كه امكنين حال با توجه به ايدر ع يول ،خواهد بود يو قابل بررساست ثبت شده ههمن يـ ا، وجود دارد ر مبالغ مندرج در آنييات درخواست پرداخت و تغيدر محتو ياركدست

.)Smith, 2002: 503( مواجه نشده است يچندان يروش پرداخت با استقبال عموم

يكيترونكال ياراسناد تج از راهه يسرما انتقال .3ـ1ـ2 همـة و گيـرد مـي ه بهره يسرما يكيترونكاز روش انتقال ال 1يكيترونكال ياسناد تجارز يـ ن روش نيـ بـا اسـتفاده از ا يكـي ترونكتجـارت ال يدر فضـا يمـال هـاي نقل و انتقـال

يكـي ترونكدر قـانون فـدرال انتقـال ال ه يسـرما يكيترونكروش انتقال ال. ر استيپذ انكام :ف شده استينه تعرگو نيا 2،هيسرما

پول مانند يليه با وساك ير از نقل و انتقاالتيغ، هيسرما يكيترونكانتقال الهرگونه نقل و از يمؤسسـة مـال ه كـ يا گونه به، رديپذ يم صورت بهمشا ياغذكبرات و اسناد ، كچ، نقددسـتور ، محض حواله به، يسيا نوار مغناطيانه يرا ،يل مخابراتيوسا، يكيترونكال ةانيپا راه .ندكار كا بستانيار كرا بده يحساب ، ا مجوزي

خودپرداز و يها دستگاه از راهپرداخت ، ميس يب يها انواع پرداخت همة ،ن اصطالحيا 3.رديگ يمرا دربر يارت اعتبارك از راه فروش يها انهيپا

پايگـاه الكترونيكـي اصـالح قـانون تجـارت، قابـل دسترسـي در ةاليحـ 426ـ412اين اسناد در مواد .1

http://www.irtp.com/farsi/gt/total.doc اند اشاره شدهبه تفصيل. 2. Electronic Funds Transfer provisions of the Debt Collection Improvement Act of 1996,

section 31007 (X) Amendment to 31 U.S.C. 3332, subsection J (1) available at:

http://www.fms.treaties.gov/eft/regulations/newlaw.html. ها شهروند با درآمد اندك كه حساب بانكي ندارند، به عقيدة برخي نويسندگان، اين روش براي ميليون .3

وليكند، دو تبديل مي را به شهروندان درجة پيامدي جز بسته شدن درهاي خدمات مالي ندارد و آنهاها به همراه آورد و شكل جديدي از خـط قرمزهـاي اي براي بانك تواند سودهاي بادآورده در عوض مي

پذير است كـه فـرد يـك اين قانون، نقل و انتقال پول فقط در صورتي امكانطبق . مالي را ترسيم كندري يا هر مكـاني كـه كارت اعتبا راهفروش از يا پايانة به دستگاه خودپرداز وحساب بانكي داشته باشد

:ك.ربراي اطالعات بيشتر، .به سيستم انتقال الكترونيكي سرمايه مجهز است، دسترسي پيدا كند1. Reynolds, (J), (1997) “Electronic Funds Transfer: Revolution or

Redlining?”, available at: http://www.nhi.org/online/issues/96/eft.html.

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

16

الملل سـازمان نيون حقوق تجارت بيسيمكوسيلة به، ن نوع انتقاليقواعد مربوط به او اسـت شده يقانون نمونه معرف صورت به 1992و از سال شده است ن يملل متحد تدو

روش 1.قرار گرفته است ييمورد شناسا ييها ن پرداختيچن يگاه حقوقيجا، ن واسطهيبدنترنـت يا از راه را هـا حسـاب صورت پرداخـت و ارسـال ، هيسـرما يكيترونكنقل و انتقال ال

يل قابـل بررسـ يـ ذ يدر محورهـا ينشكن ترايچن اگونگونمراحل . سازد ير ميپذ انكام :است

؛شود يارائه م يحساب به ود و صورتييعبور تأ لمةكاربر و كنام )الفبـه حسـاب كيحسـاب بـان از راهپول الكترونيكـي د و ييحساب را تأ، صورتاربرك )ب

؛گردد يز ميفروشنده وارا عـدم يـ د ييـ و مراتـب تأ يسـ برر كبان وسيلة بهانجام شده ) ستد داد و( نشكترا )ج

؛شود يد آن به بازرگان اعالم مييتأاربر صـادر كـ ينش بـرا كت تـرا يا عدم موفقيت يبر موفق يمبن يكيترونكد اليرس )د

شود؛ يم، يسـند حسـابدار يـك عنـوان هو ب شود ميم يمجدداً تنظ ينش مالكترا ةيدييتأ ) ه

2.شود يم يبعد يحسابرس ثبت و آمادةه را به يسرما يكيترونكخدمات مربوط به نقل و انتقال ال، ها شركتاز ياريامروزه بس

3.دهند مي اربران خود ارائهك

2. http://www.consumerlaw.org/initiatives/senors_initiatives/eft.shtml.

3. http://www.ofm.wa.gov/policy/glossary.htm. 1. See: http://www.uncitral.org/pdf/english/texts/payments/transfers/ml-credittrans.pdf.

2. Smith, 2002: 499-500.

براي اطالع بيشتر از چگـونگي . شوند تلقي مي ها شركتاين ةاز جمل ،فري كت مايكروسافت و چكشر .3 :ك.ر، ها شركتفعاليت اين

؛155ـ154 :1380، و همكاران كورپر. 12. http://www.microsoft.com;

3. http://www.checkfree.com.

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

17

1يكيترونكتجارت ال ةت در حوزيامن .2ـ2ت اطالعـات مربـوط بـه يـ حفـظ امن ، يكـي ترونكانجام معامالت ال يشرط ضرور شيپ

نفـوذگران ةتفاداس گونه سوءاز هر يريجلوگمنظور بهعبور اشخاص يو رمزها ها حساب يريپـذ دسـترس « هكـ اسـت ييردهاكابزارها و عمل همة يمعنا ت اطالعات بهيامن. است ها روشنند و با ك ين ميا ارتباطات را تضمي» ت اطالعاتيتمام« و» يمحرمانگ« ،»يدائم

تين امنيا. متفاوت است ،كنند ين ميح اطالعات را تضميرد صحكاركه ك ييردهاكو عملح يبه اطالعات صح يه دسترسكاست مشتمل » ييرمزگشا« و» يرمزنگار« يها روشبر 2.سازد ير ميپذ انكرقابل نفوذ را اميو غ

:ت استياهم داراي ،رديكت از سه روين امنيتأم

ت اطالعاتيو تمام يمحرمانگ .1ـ2ـ2و حفـظ آن در يق واقعـ يان اطالعات و حقـا يم يهماهنگ يمعنا ت اطالعات بهيتمام ياطالعـات از افشـا بـرا يساز مصون، ير نارواست و منظور از محرمانگييونه تغگبرابر هر

و يارت اعتبـار كـ ةشـمار مانند ياطالعات اختصاص ،رديكن روياز ا 3.اشخاص ثالث استاز د يبا شوند يه مبادله مك ياطالعات يز محتواياقامتگاه و ن يو نشانآن ةمشخصات دارند

حفـظ . مصـون باشـد حـذف و محـو يو حتـ افشـا ،استفاده سوء، سرقت، جعلگونه هر-Winn: 1( ر اسـت يپـذ انكام يرمزنگار يها روش از راه، ت اطالعاتيو تمام يمحرمانگ

مصـون ،اريـ نامـه را از دسـترس اغ يه محتواك رقابل خدشهيغ يا ت نامهكپا مانند ؛)25 .)Baker, 1998: 3( دارد يم

نيت طرفيت و اهليد هوييتأ .2ـ2ـ2ت و يـ ص هويان تشـخ كـ ام ه در هر لحظـه ك يا گونه بهت و اهليت طرفين، تأييد هوي

ـ يا. وجود داشته باشد شانيا يز اقامتگاه قانونين معامله و نيت طرفياهل ژه از يـ و هن امـر ب

:ك.ربراي اطالعات بيشتر، .1 ؛4 و 3 ةشمار :سالگنجي، .1 ؛659 ةشمار :1381فاضل زرندي، .2

2. Smith, 2002: 619;

3. Winn, 2002: 1-24.

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

18

رمانـه نبـودن افعـال جم، صـالح ييقضـا ةص حـوز ياز باب تشـخ ، يفركي رد حقوقيكروه قصـد ك يارات فردينترل اختكصد و صادره و احراز ق يصحت و اصالت امضا 1،يابكارت

يتجـار ان انجـام معاملـة يـ افراد در جر يدگيد از بزه يريشگيقرارداد را دارد و پ يامضااطالعـات و يحاصـل از فنـاور يهـا شـرفت يپ واسطة به. داراي اهميت است يكيترونكال

ييناسـا ش يهـا ها و شماره گذرواژه، يكيترونكال يامضا يها روشارتباطات و استفاده از ان معـامالت يـ ن در جريت طـرف يـ ت و اهليـ هو ييشناسا براي يمؤثر يها گام، يشخصه اطالعات ك ندك يمعلوم م، تيد هوييتأ، در واقع 2.است برداشته شده يكيترونكال يتجار ةعهـد فـه بر ين وظيا، توبكم نامة يكدر . ارسال شده است نيشخص معوسيلة به نيمع

افـت يرا در يا شـده يرمزنگـار يكيترونكسند ال يشخص يوقت. س استينو دست يامضا قابـل اسـتفاده اسـت يكيترونكال يامضا يكه در ك يفن يها روشبا استفاده از ، ندك يمل سـند و يـ ذ يه امضـا كـ ابـد ي يمـ در، )نندهكامضـا يد عمـوم يلكاز يريگ مثالً با بهره(

اگر نام و يحت، است دييت فرستنده مورد تأيهو ترتيب، نيست و بدين يجعل آن يمحتوا 3.او ناشناس باشد چهرة

اطالعات يريارناپذكان .3ـ2ـ2، است جاد شدهيا يكيترونكان تجارت اليه در جرك ييندهايفرا حالتي همةن يدر چن

ندهايو بار اثبات عدم انتساب فرا )Winn, 2002: 1-25( آن است ةقابل انتساب به سازند .خواهد بود يمدع ةبرعهدقابـل نظـارت و يجـاد فضـا ينـان از ا يحصول اطم باعث يتيامن يها تاسيت سيرعا

هـا امـروزه در قالـب اسـت ين سيا. است يكيترونكمند در انجام معامالت ال ش و نظاميپا

مجرمانـه ،نگارانه يا محصوالت تصويري هرزه هاي قضايي كه فروش مشروبات الكلي در بسياري از نظام .1

. شود، تشخيص اهليت و هويت از اهميت بسيار زيادي برخوردار است تلقي مي :و نشاني الكترونيكي 69ـ68 :1381بزرگراه رايانه، ةمجل :ك.ربراي اطالعات بيشتر، .2

http://www.microsoft.com/technet/prodtecnol/windowsserver2003/proddocs/authintro.asp

مور كه مورد تأييد مقامات دولتـي اسـت، أتواند براي يك شماره حساب يا يك م مثالً كليد عمومي مي .3كننـده اطمينـان رمزگشايي اسناد ارسالي با استفاده از چنين كليدي، دريافـت راهاز . صادر شده باشد

ابد كه هويت فرستنده مورد تأييد است، حتي اگر نـام او را نشناسـد يـا آشـنايي پيشـيني بـا وي ي مي ).Baker, 1998: 3 :ك.ربراي اطالعات بيشتر، (نداشته باشد

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

19

. انـد اده شـده يـ پ )72ــ 59 :1385قناد، : ك.براي اطالعات بيشتر، ر( يكيترونكال يامضاه از كـ حسـب آن برمتفـاوت اسـت و يقانونگـذار يهـا ن امضاها در نظاميا ياعتبار حقوق

يانه و رمزنگـار يس در راينو دست ياز امضا يربرداريتصو مانند نييسطح پا يها فناوريشرفته يپ يها فناوريا از يند كاستفاده يشخص ييشناسا ا شمارةيبا استفاده از گذرواژه

در يـك ومتريبا يفنـاور ا يـ يد عموميلكرساخت يبا استفاده از ز يرمزنگار يفناور مانندآن در نظر گرفته يبرا گوناگوني يآثار حقوق، سود برد يكومتريا باي يرقم يد امضايتول

.شده استد و يـ تول يت فضـا يامن يسند راهبردمحور اساسي ،تبادل اطالعات امنيت در حوزة

بـه تصـويب 7/12/1387 ايـن سـند در تـاريخ . دهد مي را تشكيل شوركتبادل اطالعات :توجيهي سند مزبور آمده است در مقدمة. وزيران رسيده است هيأت

يگونـاگون يدهايـ هـا و تهد بيآس، ها چالشدر معرض د و تبادل اطالعاتيتول يفضا ... ةننـد ك حمـالت مختـل ، ياطالعـات يهـا كب بانيتخر، افتهي م سازمانياب جراكر ارتينظ

قرار يت معنوكيمالو نقض حقوق يم خصوصينقض حر، ياركخراب، يجاسوس، خدمات يشرويبزرگ پ يمانع، ن فضايت ايرد نادرست به امنيكا رويه نپرداختن ك يطور به ،دارد

.خواهد بود ياطالعات ةارتباطات و اطالعات و ورود به جامع ياربرد فناوركگسترش ر بـودن يپـذ انكـ د و تبـادل اطالعـات و ام يـ تول يت فضـا يمفهوم امن ييبا توجه به نوپا

بـه توجـه ن حـوزه بـا يـ ا يساز يمرتبط و ضرورت بوم يها فناوريه دانش و ب يابيدستد و تبـادل اطالعـات يتول يت فضايپرداختن به امن، شورك يت ملير آن بر امنيزان تأثيم .شود يم يشور تلقكت يعنوان ضرورت و اولو بهنظـارت و ، يو همـاهنگ يـي اجرا يها تيفعال يده جهت، تيمكن نقش حاييمنظور تع به

در . از اسـت يـ ن يمنسـجم در سـطح ملـ يجاد نظاميا، ر موضوعيدرگ يها ت بخشيهدام بر كحا ةين فضا و اصول اوليت در ايخاص امن يها ويژگيد به يبا ن نظاميا يريگ لكش

ط و يشـرا يبرقـرار ،د و تبادل اطالعـات يتول يت فضايمنظور از امن . ... آن توجه داشتو دغدغـه ترسمحفوظ بماند و گوناگوناز خطرات ن فضايا يها ييه داراكاست يحالت

ز وجـود نداشـته يـ ن راهن يـ جامعـه از ا يو معنو يماد يها يير دارايد ساينسبت به تهد يـي اجرا يهـا تيفراتر از فعال ،د و تبادل اطالعاتيتول يت فضايامن، ن اساسيبر ا. باشد، شورك ييو اجرا يتيمكحا يها بخش ةت همكازمند مشاريا چند دستگاه است و ني يك

.ن آحاد شهروندان جامعه استيو همچن يردولتيغ يها بخش

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

20

يكرد نظام حقوقي داخلي نسبت به اگرچه رو رسد مي نظر هب ،محتواي سند به با توجه طور كلـي تـوان بـالقوة به ولي ،محور است حاكميتي و دولت، مين امنيت در اين حوزهتأ

در محـدودة بخشـي نلزوم همكـاري ميـا و بر است بخش خصوصي ناديده گرفته نشده .ده استشكيد أت ،پايش فضاي تبادل اطالعات

نتيجه. تي داردهاي چشمگيري بـا تجـارت سـنّ تجارت الكترونيكي از بسياري جهات تفاوت

سـفارش و روش، كاالها و خدمات به مشتريان معرفي و ارائة، بازاريابي و رقابت ،تبليغاتگيري از ابزارهايي كه فناوري اطالعات با بهره هيمت آنها همپرداخت ق در نهايت،خريد و

متفاوت از آنچـه در فضـاي كامالً روشيبه ، و ارتباطات در اختيار كاربران قرار داده استهـاي پيچيـدگي ها روشتفاوت در اين . پذيرد مي انجام، گذرد مي تي معامالت تجاريسنّ

عـددي را در روابـط طـرفين معـامالت هاي تجـاري و مشـكالت مت زيادي را در تراكنش .كند مي تجاري ايجاد

انجـام يتسـنّ يهـا وهيگذار از ش يعني يكيتر بايد گفت تجارت الكترون به بيان دقيق يهـا ن تجـارت در بسـتر شـبكه يـ ا. يبـر فنـاور يمبتنـ يهـا روشبه يمعامالت تجار

اعتبـارات . رديپـذ يت مـ نترانت و اكسترانت صـور يا، نترنتيا مانند يا انهيرا يرسان اطالعخود را به اعتبارات و يجا، وجود دارد يتان تجارت سنّيكه در جر ير و ملموسيپذ تيرؤ

تر از عيار وسيبس يدر ابعاد استفاده از آن كه سوء دهد يم يناشدن و لمس ياطالعات رقمكـه در يهـا و حقـوق ر اسـت و ارزش يپـذ امكان رد،تجارت وجود دا يتآنچه در نظام سنّ

يهـا تر از نظام ارزش متنوع، افتند يع به مخاطره ميوس يدر ابعاد ياتين عمليان چنيجروسـعت تخلفـات و . شـوند يمخدوش م يتسنّ يات تجاريان عمليكه در جر است يتسنّگـردد و تنـوع يمن تجارت بـاز يبودن ا يو فرامكان يفرازمان ةصين حوزه به خصيم ايجران حوزه قرار يار بزهكاران اياست كه در اخت يمتنوع ناورانةف يابزارها واسطة بهز يم نيجراو ابتكارات يانبوه اطالعات رقم، يرسان اطالع يها شبكه، افزار نرم، افزار ق سختيتلف. داردن يبـارتر بزهكـاران و خسـارت يارتكـاب جـرم را بـرا يها تين موقعيتر رمنفعتپ، يآدم .ته استداش دنبال به، دگانيد بزه يها را برا بيآس

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

21

تجـارت از روشر ييـ و تغ يات تجـار يانجام عمل يها روشتحول و تنوع در ابزارها و ن يـ ا. اسـت كـرده را متحـول يتجـار يها ف و ارزشيتكال، حقوق، يكيبه الكترون يتسنّ

يتجار يها ر و تحول در ارزشييجاد تغيا ،نخست :است يكرد قابل بررسيتحول از دو روكـه يديجد يتجار يها جاد حقوق و ارزشيا ،و دوم ديجد يو انطباق آن با فضا يتسنّ .اند منطبق يكيتجارت الكترون يها ويژگيبا

و سعي در حل معضالت ها چالششناخت اختالفات و ، بحث شناسايي تحوالت موردحقوقي قرار دارد ، از ضرورياتي است كه فراروي جامعةها چالشها و و عبور از اين بحران

جانبـه از اركـان و اجـزاي فقط در پرتو شـناخت دقيـق و همـه اين هدف به دستيابيو .گردد مي تجارت الكترونيكي محقق

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

22

منابع فارسي) الف

،يكـي ترونكاطالعات تـا تجـارت ال يكيترونكال از مبادلة ؛رجيا، يبهنام مجتهد .1 .،1376، چاپ اول ي،بازرگان يها مطالعات و پژوهش ؤسسةم

، ارشـد يارشناسـ ك نامـة انيـ پا ،يكـي ترونكال يادهـا ل قراردكيتش ؛دينو، رهبر .2 .1382، حقوق دةكدانش، يد بهشتيدانشگاه شه

يدر نشـان ، 10/10/83 ،»يـك ترونكانواع تجـارت ال « ؛ارانكـ ل و هميسه، سرمد .3 .http://www.iritn.com: ينترنتيا

، 11/4/1384، عصر ارتباط نامة هفته ،»يبدون استراتژ يتجارت« ؛نيحس، فهيطا .4 .اول ستون

ــد .5 ــ، يفاضــل زرن ــاه« ؛نيمحمدحس ــاد د ينگ ــر اقتص ــاليجيب ــارت يت و تج .655ـ6 يها شماره، 1381اول و دوم مرداد ، ات نويح ،»يكيترونكال

دانشگاه ، دكتري رسالة ،»ابعاد كيفري حقوق تجارت الكترونيكي« ؛فاطمـه ، قناد .6 .1385، حقوق ، دانشكدةشهيد بهشتي

، ييپور عطا يمهد خسرو :مترجم ،يكيترونكال تجارت ؛ارانكاستفان و هم، ورپرك .7 .،1380، چاپ اول ،باگرانيد يهنر يفرهنگ مؤسسة: تهران

:متـرجم ،اربردهـا كم و يمفـاه ، اطالعـات يفناور ؛ارانكو هم. ينت سك، الودن .8 .،1380، چاپ اول ،تابداركنشر ،يمحسنحميد

ــيال .9 ــارت ةح ــانون تج ــالح ق ــترس در پا ،اص ــل دس ــاه اليقاب ــترونكگ : ييكhttp://www.irtp.com/farsi/gt/total.doc.

دولــت در قالــب دولــت يبازمهندســ« ؛ارانكــو هم درضــايحم، يمحمــد كملــ .10 ةدكدانشـ مجلـة ،»هـا اسـت يس يد و اجـرا يتول يسو نو به يراه: يكيترونكال

قه ف

و ق

قوح

/ گي

يژو

و ا ه

ر وش

ها لي

عمي

23

.1383، 65ش ، ياسيحقوق و علوم سـ ك ،يكيترونكحقوق تجارت ال ؛ارانكـ و هم يمحمدعل، ينور .11 دانـش نجگـ ةتابخان

.،1382، چاپ اول

التين) ب1. Baker, S., et al; The Limits of Trust Cryptography, Governments and

Electronic Commerce, London, Kluwer Law International,1998. 2. Directive 97/7/EC of the European Parliament and of the Council of

22 May 1997, on the Protection of Consumers in Respect of Distance

Contracts, available at:

http://www.fms.treaties.gov/eft/regulations/newlaw.html. 3. E-Commerce/E-Government Whitepaper, 17 March 2002, Office of

Government Commerce (OGC), of the U.K. 4. Electronic Funds Transfer provisions of the Debt Collection

Improvement Act of 1996, section 31007 (X) Amendment to 31

U.S.C. 3332, subsection J (1) available at: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:

31997L0007:EN:NOT. 5. Schulze, C., et al, “Don’t panic! Do E-Commerce”, The European

Commission’s on Electronic Commerce Team”, 2001. available at:

http://europa.eu.int/ispo/ecommerce/books/dont_panic. pdf.

6. Reynolds, (J),“Electronic Funds Transfer: Revolution or

Redlining?”,1997, available at:

http://www.nhi.org/online/issues/96/eft.html. 7. Smith, G., et al, Internet Law and Regulation, Sweet&Maxwell,

Third Edition, 2002.

Comment ]Sمنابع التين ]: ١ استاندارد شوند

قهف

و ق قوح

/ادقنه

طمفا

24

8. Winn, J., et al, Law of Electronic Commerce, Aspan Law&Business,

4th Edition, 2002.

پايگاههاي الكترونيكي)ج

9. http://home4.americanexpress.com/blue/card_hom.asp. 10. http://www.checkfree.com. 11. http://www.consumerlaw.org/initiatives/senors_initiatives/eft.shtml. 12. http://www.fms.treaties.gov/eft/regulations/newlaw.html. 13. http://www.iranbin.com. 14. http://www.irandoc.ac.ir/etela-art/18/18-1-11/2.htm. 15. http://www.irandoc.ac.ir/etela-art/18/18-3-4/2.htm. 16. http://www.iranets.ir. 17. http://www.iritn.com. 18. http://www.irtp.com/farsi/gt/total.doc. 19. http://www.microsoft.com. 20. http://www.millicent.com. 21. http://www.ofm.wa.gov/policy/glossary.htm. 22. http://www.scia.com(Smart Card Industry Association). 23. http://www.ukonline.gov.uk. 24. http://www.iranets.ir. 25. http://www.uncitral.org/pdf/English/texts/payments/transfers/m1-

credittrans.