TÜRK BELEDİYE SİSTEMİNDE ÖLÇEK VE MODEL SORUNU

Dr.Hasan CANPOLATMülkiye Başmüfettişi

i

TÜRK BELEDİYE SİSTEMİNDE ÖLÇEK VE MODEL SORUNU

Dr.Hasan CANPOLATMülkiye Başmüfettişi

Ankara - 2002

ii

İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Kontrolörleri Derneği

Yayın No:

Birinci Baskı: Adet

ISBN:

Tel:

Fax:

Adres:

Dizgi:

Baskı:

iii

Ankara-2002

Doç.Dr.Cahit EMRE’nin anısına

iv

ÖNSÖZ

Günümüzde Türk belediyeleri, aralarında yeterli işbirliği bulunmayan, yerel

kamusal hizmetleri etkili ve kaliteli biçimde sunamayan, yerel finansman ve yerel

katılım olanakları kısıtlı yerleşim birimlerinden oluşmaktadır.

Türkiye’de belediyelerin yerel düzeyde etkili ve verimli bir biçimde hizmet

üretebilmesinin önündeki en önemli engellerden birisi ülkede izlenen belediyeleştirme

politikalarıdır. Yıllardır izlenen politikalar sonucunda, küçük belediyelerin kurulması

teşvik edilmekte, hiçbir metropol alan özelliği göstermeyen yerler büyükşehir statüsüne

geçirilmekte ve kırsal alanların yönetim sorunları devamlı gözardı edilmektedir.

Kırsal, kentsel ve metropol alanların gerçek ihtiyaçlarına ve özelliklerine uygun

ölçeklerde belediye yönetimleri kurulması ve aralarında etkili bir işbirliği ortamını

hazırlamak yerine, yıllardır izlenen bu politikaların sonucu da belediyeler giderek geri

plana düşmekte ve halkın kendi sorunlarına çözüm arayacağı birimler olmaktan

uzaklaşmaktadır.

Belediyelere yeni yetki ve kaynak aktarılması tartışmalarında, belediye

yönetimlerinin gerilemesi süreci yine belediyelerin aleyhine kullanılmakta, bu birimlerin

kendilerine verilen görevleri bile yapamadıkları ileri sürülerek merkeziyetçi uygulama ve

politikalara destek kazandırılmaktadır.

Buna karşılık Türkiye’de güçlü belediyeciliğin gelişmesini savunan kesimlerin

pek azı sorunun kaynağına inmekte, tartışmalar kuramsal tartışmalardan ve kurumsal

düzeydeki reform taleplerinden öteye gidememekte ve sonuç olarak bütün süreç

merkezi idarenin de istediği biçimde, belediyelerin yeni yetki ve kaynak talebi ile

belediyelerin bu kaynak ve yetkileri hak edemedikleri tartışmalarının kısır döngüsünden

çıkamamaktadır.

v

Oysa belediyelerin Türkiye’de güçlü, özerk kendi kaynaklarını kullanabilen,

halkla bütünleşebilmiş yerel yönetimler haline gelebilmesi için, sorunun kaynağına

inilebilmesi yani uygun ölçek ve uygun model sorununun çözülmesi gerekmektedir.

Bu çözüm ise, öncelikle belediyelerin etkili ve verimli hizmet üretebilmesine

olanak sağlayacak ölçeklerin belirlenerek buna uygun alan düzenlemelerine gidilmesi,

bundan sonra yerel yönetim birimleri arasında büyüklük ve kapasitelerine uygun görev

dağılımı yapılması ve son olarak aralarında etkili bir işbirliği düzeninin

kurulabilmesinden geçmektedir.

Bu gerçekçi çözüme katkı sağlamak doğrultusunda, ölçek ve model açısından

Türk belediyeciliğinin kendine özgü sorunlarının ortaya konulması ve çözüm önerileri

geliştirilmesi amacıyla doktora tez çalışması için ‘Türk Belediye Sisteminde Ölçek ve Model Sorunu’ konusunu seçmiş bulunmaktayım.

Araştırmada, özellikle alan büyüklüğü ve uzaklık gibi ölçütler konusundaki veri

eksikliğini gidermek ve belediye yöneticilerinin de ölçek ve model konularındaki

düşüncelerini öğrenmek üzere kapsamlı bir alan araştırması yapılmıştır.

Araştırmada çeşitli yerli ve yabancı kuruluşlarının erişilebilen yazılı

kaynaklarından yararlanılmıştır. Belediye nüfusları ile ilgili konularda ise 2000 yılı genel

nüfus sayımı sonuçlarının tam olarak açıklanmaması sebebiyle, 1997 genel nüfus

sayım sonuçları esas alınmıştır.

Araştırmamın başından sonuna kadar, beni yönlendiren ve her aşamada

destek veren ve kolaylık gösteren Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü

Prof. Dr. Can HAMAMCI’ ya, tez izleme komitesinde yer alarak araştırma süresince

çalışmaya son derece değerli katkılar yapan Prof. Dr. Ruşen KELEŞ’e ve Doç. Dr.

Cüneyt OZANSOY’a, araştırmanın başlangıcından itibaren anket formlarının

oluşturulması ve verilerin analizi aşamalarında araştırmaya büyük katkıları olan

Doç.Dr.Cahit EMRE’ye, araştırmamın başından sonuna kadar beni sabırla ve anlayışla

vi

karşılayan ve destek veren eşim S. Nuran CANPOLAT’a, büyük emek gerektiren anket

formlarının gönderilmesi, tasnifi ve bilgisayar ortamına işlenmesi sırasında destek

veren Mülki İdare Amirleri Mehmet CANGİR’e, İlker HAKTANKAÇMAZ’a, veri

hazırlama ve kontrol işletmenleri Fatma GÖRÜR’e ve Nalan ÖKTEN’e içtenlikle

teşekkür ediyorum.

Son olarak, anketin belediyelere dağıtılması ve toplanması aşamalarındaki

katkılarından dolayı İl Valiliklerimize ve ankete ilgi gösterip dolduran belediye

yöneticilerimize teşekkür ediyorum.

Araştırma bundan sonraki yapılacak araştırmalara bir ışık tutabilirse

araştırmacı amacına ulaşmış sayılacaktır. Araştırmanın tüm eksiği, hatası ve

sorumluluğu bana aittir.

Dr.Hasan CANPOLAT

Mülkiye Başmüfettişi

Ankara

Haziran, 2002

vii

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ..........................................................................................................................ii

İÇİNDEKİLER.............................................................................................................v

ÇİZELGELER LİSTESİ..........................................................................................xii

KISALTMALAR.......................................................................................................xix

GİRİŞ.............................................................................................................................1

Araştırmanın Konusu..............................................................................................1

Araştırmanın Önemi................................................................................................2

Araştırmanın Sunuş Planı.......................................................................................2

3. 1. Araştırmanın Amacı Ve Dayandığı Varsayımlar..........................................3

3. 1. 1. Amaç..........................................................................................................3

3. 1. 2. Varsayımlar................................................................................................4

3. 2. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI ve SINIRLARI.............................................6

3. 2. 1. Kapsam.......................................................................................................6

3. 2. 2. Sınırlılıklar.................................................................................................6

3. 3. Araştırmanın Yöntemi.....................................................................................6

3. 3. 1. Veri Toplama Yöntemi..............................................................................7

3. 3. 2. Örneklem Seçimi........................................................................................8

3. 3. 3. Belediye Türlerinin Temsili;......................................................................8

3. 3. 4. Cografi Bölgelerin Temsili........................................................................9

3. 3. 5. Nüfus Gruplarının Temsili;........................................................................9

3. 3. 6. Atanmış ve seçilmiş Belediye Yöneticilerinin Temsili..............................9

3. 3. 7. Anketlerin Hazırlanması..........................................................................10

3. 3. 8. Anketlerin Geri Dönüşüm Sayısı ve Oranları..........................................10

3. 3. 9. Verilerin Analiz Yöntemi.........................................................................10

3. 4.1. Ankete Katılan Yöneticiler Hakkında Bilgiler.........................................11

3. 4. 1.1. Yöneticilerin Görevleri....................................................................11

3. 4. 1.2. Yöneticilerin Görev Süreleri............................................................11

3. 4. 1.3. Yöneticilerin Eski Görevleri............................................................12

3. 4. 1.4. Yöneticilerin Yaş Grupları..............................................................13

3. 4. 1.5. Yöneticilerin Cinsiyetleri.................................................................13

3. 4.1.6. Yöneticilerin Eğitim Düzeyi.............................................................14

viii

I- BİRİNCİ BÖLÜM.................................................................................................17

KENT VE KENTLEŞME..........................................................................................17

1.1. Kent...................................................................................................................18

1.2.Kentleşme..........................................................................................................19

1. 2.1. Tarihsel Gelişim........................................................................................19

1. 2.1. Kavramsal Açıdan Kentleşme...................................................................21

1.3.Türkiye’de Kentleşme Ve Yerel Yönetimler..................................................23

1.4. Cumhuriyet Öncesi Kentleşme ve Yerel Yönetimler...................................23

1.4.1.Cumhuriyet Öncesi Kentleşme...................................................................23

1.4.2.Cumhuriyet öncesi Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Gelişimi.....................25

1.5.Cumhuriyet Dönemi Kentleşme ve Yerel Yönetimlerin Gelişimi................27

1.5.1. 1923 –1950 Dönemi...................................................................................27

1.5.2. 1950-1980 Dönemi.....................................................................................29

1.5.3. 1980-2000 Dönemi.....................................................................................31

II.BÖLÜM KENTSEL OPTİMAL ÖLÇEK............................................................36

1.6. Temel Ekonomik analiz ve Optimal Kent Büyüklüğü.................................36

1.5.Ölçek Ekonomileri ve Optimal Kent Büyüklüğü..........................................39

1.4.1. Alansal Analiz ve Optimal Kent Büyüklüğü.............................................41

Klasik Yer Seçimi Kuramları...............................................................................41

1.4.2. Etki Alanı Kuramları..................................................................................42

1.4.2.1. Tek Büyük Kent Kuramı....................................................................43

1.4.2.2. Sıra-Büyüklük Kuramı........................................................................43

1.4.2.3.Merkezi Yerler Kuramı........................................................................44

III.BÖLÜM..................................................................................................................47

KENTLERİN VE KENT YÖNETİMLERİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ 47

Tarihsel Gelişim..........................................................................................................47

1.7.1. Büyük Kentlerin Yeniden düzenlenmesi...................................................49

2.1.Kentsel Yoğunluk Bölgesi................................................................................52

2.3. Türkiye’de Kentlerin Yeniden Düzenlenmesi...............................................56

2.3.1.Belediyeleşme Sürecinin Sayısal Özellikleri..............................................56

2.3.2.Büyük Kentler.............................................................................................60

ix

2.3.3.Küçük Belediyelerin ve Kırsal Nüfusun Yapısı..........................................64

2.3.4. İl ve İlçelerin Alan Ve Nüfus Büyüklükleri...............................................66

2.3.5. Avrupa Ülkeleri İle Karşılaştırma..............................................................70

2.4.Kent Yönetimlerinin Yeniden Düzenlenmesine Yönelik Çalışmalar.........71

1.8. Dünyada Kentlerin Yeniden Düzenlenmesi..................................................82

1.8.1. Alan ve Nüfusa Yönelik Düzenlemeler.....................................................83

1.8.2.Büyüklük ve Yerel Hizmetlerde Etkililik İlişkisi........................................89

1.8.3. Asgari Belediye Büyüklüğü.......................................................................91

1.8.4. Belediye Büyüklüğü ve Halk Katılımı İlişkisi...........................................92

1.8.5. Belediyelerin Görevlerin Kademeli Dağıtılması........................................94

1.8.6.Büyüklük ve Mali Kapasite ilişkisi.............................................................96

1.8.7. Belediye Büyüklüğü ve Belediyeler Arası İşbirliği.................................100

III- ÜÇÜNCÜ BÖLÜM............................................................................................105

BELEDİYELERDE ÖLÇEK VE MODEL SORUNU ARAŞTIRMASI.............105

3. 4. 2. Belediyelere İlişkin Bilgiler..................................................................105

3. 4. 2.1. Belediyelerin Nüfusu......................................................................105

3. 4. 2.2. Belediyelerin Türleri.......................................................................106

3. 4.2.3. Belediyelerin Kuruluş Yılı...............................................................107

3. 4. 2.4. Belediyelerin Alan Büyüklükleri....................................................107

3. 4. 2.4.1. Belediyelerin Toplam Alan Büyüklükleri...............................107

3. 4. 2. 4.2. Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklükleri.................................110

3. 4.2. 4.3. Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklükleri..............................113

3. 4.2.5. Belediyelerin Çevresindeki Belediyelere İlişkin Bilgiler................116

3. 4.2. 3. 1. Belediyelerin Etrafındaki Belediyelerin Türü........................116

3. 4.2. 3. 2. Belediyelerin Etrafındaki Belediyelerin Nüfusları.................118

3. 4.2. 3. 3. Belediyelerin Etrafındaki Belediyelerin Uzaklıkları..............120

3. 4.3. Belediyelerin Yürüttüğü ve Yürütmek İstediği Hizmetlere İlişkin Bilgiler

...........................................................................................................................................124

3. 4.3.1. Belediyelerin Yürüttüğü Hizmetlere İlişkin Bilgiler.......................124

3. 4.3.1.1.Kanalizasyon Hizmetleri...........................................................124

3. 4.3.1.2.Toplu Taşımacılık Hizmetleri...................................................125

3. 4.3.1.3.Çöp Toplama Hizmetleri...........................................................125

3. 4.3.1.4.Çöp İşleme Hizmetleri..............................................................126

3. 4.3.1.5.İtfaiye Hizmetleri......................................................................126

x

3. 4.3.1.6.Sağlık Hizmetleri.......................................................................127

3. 4.3.1.7.Çevre Koruma Hizmetleri.........................................................127

3. 4.3.1.8.Kültür Hizmetleri......................................................................128

3. 4.3.1.9.Halk Eğitim Hizmetleri.............................................................130

3. 4.3.1.10.Yeşil Alan Hizmetleri..............................................................130

3. 4.3.2. Yürütülmesi İstenilen Hizmetlere İlişkin Bilgiler...........................131

3. 4.3.2.1.Trafik Hizmetleri.......................................................................131

3. 4.3.2.2.Nüfus Kayıt Hizmetleri.............................................................131

3. 4.3.2.3.Eğitim Hizmetleri......................................................................132

3. 4.3.2.4.Kent içi Güvenlik Hizmetleri....................................................133

3. 4.3.2.5.Tapu Sicil Hizmetleri................................................................134

3. 4.3.2.6.Gıda Kontrol Hizmetleri............................................................134

3. 4.3.2.7.Acil Yardım ve Afet Hizmetleri................................................135

3. 4.3.2.8.Kent İçi Ulaşım Hizmetleri.......................................................136

3. 4.3.2.9.Tabi Kaynakların Yönetimi.......................................................136

3. 4.3.2.10.Kültürel Varlıkların Korunması..............................................137

3. 4.3.2.11.Sağlık Hizmetleri.....................................................................138

3. 4.4. Belediye Birliklerine İlişkin Bilgiler.......................................................138

3.4.4.1.Belediyelerin Birlik Üyesi Olma Eğilimi..........................................139

3.4.4.2.Belediyelerin Üyesi Olduğu Birlikler................................................140

3.4.4.3.Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Türleri.................................142

3.4.4.4. Birliklere Devredilen Hizmetler.......................................................143

3.4.4.5. Birliklere Devredilmesi Düşünülen Hizmetler.................................150

3.4.4.6. Birlikler tarafından yürütülen hizmetlerde karşılaşılan sorunlar......157

3. 4. 5. İstihdam edilen Teknik Eleman Sayılarına İlişkin Bilgiler...................159

3. 4. 6. Belediyelerin Mali Yapılarına İlişkin Bilgiler.......................................165

3.4.6.1.Belediyelerin Gelirleri.......................................................................165

3.4.6.1.1.Belediyelerin Özgelirleri............................................................165

3.4.6.1.2.Belediyelerin Genel Bütçe gelirleri............................................166

3.4.6.1.3.Belediyelerin Yerel Vergi + Harç Gelirleri................................169

3.4.6.1.4.Belediyelerin Katılma Payı Gelirleri..........................................172

3.4.6.1.5.Belediyelerin İşletme Gelirleri..................................................174

3.4.6.1.6.Belediyelerin Borçlanma Gelirleri.............................................177

3.4.6.2.Belediyelerin Giderleri......................................................................178

3.4.6.2.1. Belediyelerin Cari Giderleri......................................................179

xi

3.4.6.2.2. Belediyelerin Yatırım Giderleri.................................................181

3.4.6.2.3. Belediyelerin Transfer Giderleri...............................................183

3. 4. 7. Belediyelerde Halk Katılımına İlişkin Bilgiler......................................185

3.4.7.1.Belediyelerin İlişkide Bulunduğu Sivil Toplum Örgütleri................185

3.4.7.2. Halk Katılımını Sağlamak İçin Geliştirilen Yöntemler....................187

3.4.7.3. Katılımı Sağlamaya Yönelik Geliştirilen Yöntemlere Halkın İlgisi.190

3.4.7.4.Halkın Katılım Biçimi......................................................................192

3.4.7.5.Halkın katılımı önündeki en önemli engeller....................................197

3. 4. 8. Belediye Kurulmasına İlişkin Bilgiler...................................................199

3.4.8.1. Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus...................199

3.4.8.2. Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum ve Maksimum Alan

Büyüklüğü.....................................................................................................................203

3.4.8.3. Birleştirilerek Belediye Haline Getirilecek Yerleşim Yerlerinin

Merkez Kabul Edilen Yerleşim Yerine Uzaklığı..........................................................207

3.4.8.4. Belediye Kurulabilmesi İçin Gözetilmesi Gerekli Görülen Ölçütler

.......................................................................................................................................208

3. 4. 9. Belediye Hizmetlerinin Etkililiği Ve Verimliliği..................................209

3. 4. 9. 1. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine

Getirilip Getirilmediği...................................................................................................209

3. 4. 9. 2. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine

Getirilebileceği Alan Büyüklüğü..................................................................................211

3. 4. 9. 3. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine

Getirilebileceği Nüfus Büyüklüğü................................................................................213

3. 4. 10. Belediyelerde Ölçek ve Model Sorunu................................................215

3. 4. 10. 1. Belediyeler Arası İşbirliği............................................................215

3. 4. 10. 2. Yerel Kaynak Yaratma Kapasitesi...............................................215

3. 4. 10. 3. Personel İstihdamı Önündeki Engeller........................................216

3. 4. 10. 4. Örgütlenme Modeli......................................................................216

3. 4. 10. 5. Belediyelerin Birleştirilmesi........................................................217

3. 4. 10. 6. Yetkilerin Nüfus Ölçütüne Göre Verilmesi.................................217

3. 4. 10. 7.Zorunlu Birlik Kurulması.............................................................217

3. 4. 10. 8. Köylerin Belediye Haline Getirilmesi.........................................218

3. 4. 10. 9. İlçe Yerel Yönetimleri Kurulması...............................................218

3. 4. 10. 10. İl Özel İdaresi............................................................................219

3. 4. 10. 11. Bölge Yerel Yönetimleri Kurulması..........................................219

xii

3. 4. 10. 12. Özerk Hizmet Kuruluşları Kurulması........................................220

3. 4. 10. 13. Yerel Hizmetlerin Özelleştirmesi..............................................220

3. 4. 10. 14. Şirket Kurmanın Kolaylaştırılması............................................220

3.4.10.15.Belediyeler Arası Hizmet Satın Almanın Yaygınlaştırılması........221

3. 4. 10. 16. Belediyelere Hizmetlerin Devredilmesi....................................221

3. 4. 10. 17. Belediyelerde Katılım................................................................222

3. 4. 10. 18. Halkın Katılım Alışkanlığı........................................................222

3. 4. 10. 19. Belediyelerin Kademelenmesi..................................................224

3. 4. 10. 20. Muhtarlıkların Geliştirilmesi.....................................................224

3.4.11.Büyükşehir Belediyeleri..........................................................................224

3. 4. 11. 1. Büyükşehir Belediyesi Kuruluşunda Kriterler.............................225

3. 4. 11. 2. Büyükşehir Belediyesi Modeli İle İlgili Düşünceler...................228

3. 4. 11.2. 1. Büyükşehirlerde Alt Kademe Belediyesi kurulması...........228

3. 4. 11.2. 2. Büyükşehir Belediyesi kurulması.........................................228

3. 4. 11. 2.3 Büyükşehir Kuruluşunda Alan ve Nüfus Ölçütü Aranması. .229

3. 4. 11. 2. 4. Belirli Nüfus Geçen İllerin Büyükşehir Yapılması.............229

3. 4. 11. 2.5. Büyükşehir Modelinin Başarısı............................................230

3. 4. 11. 2.6. Büyükşehirlerde Hizmet Paylaşım Modeli...........................230

3. 4. 11.2.7. Büyükşehirlerde Katılım ve Açıklık......................................232

3. 4. 11.2.8. Büyükşehirlerde hizmetlerin Etkiliği....................................232

3. 4. 11.2.9. Büyükşehirlerde Altyapı ve Ulaşım Yönetimi Modeli..........233

3.4.11.2.10. Büyükşehirlerde Su ve Kanalizasyon Hizmetlerinin Yönetimi

Modeli.......................................................................................................................233

3.4.11.2.11. Büyükşehirlerde İmar Planların Yapılması ve Uygulanması

Modeli.......................................................................................................................234

3. 4. 11.2.12. Büyükşehirlerde Personel İstihdamı....................................235

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ............................................................236

Bulguların Değerlendirilmesi..............................................................................236

ÖNERİLER...........................................................................................................269

SONUÇ..................................................................................................................274

KAYNAKÇA.............................................................................................................276

xiii

ÇİZELGELER LİSTESİ

Çizelge Adı

Sayfa Çizelge 1.1.................................................................................................................................................................................... 84Avrupa Ülkelerinde Belediyelerin Nüfusa Göre Mevcut Büyüklükleri............................................................................................84Çizelge 1.2.................................................................................................................................................................................... 85Avrupa Ülkelerinde 1950 ile 1992 Arasında Toplam Belediye Sayıları........................................................................................85Çizelge 1.3.................................................................................................................................................................................... 88Avrupa Ülkelerinde Belediye Yüzölçümü Nüfus Yoğunluğu Ortalamaları..................................................................................88Çizelge 2.1.................................................................................................................................................................................... 56Genel Nüfusun İçinde Kentsel Ve Kırsal Alan Nüfusunun Değişimi..............................................................................................56Çizelge 2.2.................................................................................................................................................................................... 57Yıllara Göre İl, İlçe Ve Belediye Sayıları....................................................................................................................................... 57Çizelge 2.3.................................................................................................................................................................................... 57Belediyelerin Nüfus Gruplarına Göre Sınıflandırılması(1997 yılı itibariyle)...................................................................................57Çizelge 2.4.................................................................................................................................................................................... 66Yıllara Göre İllerin Toplam Nüfuslarındaki Değişim....................................................................................................................... 66Çizelge 2.5.................................................................................................................................................................................... 67Yıllara Göre İllerin Toplam Yüzölçümlerindeki Değişim................................................................................................................ 67Çizelge 2.6.................................................................................................................................................................................... 68Yıllara Göre İlçelerin Nüfus Büyüklükleri*..................................................................................................................................... 68Çizelge 2.7.................................................................................................................................................................................... 69Yüzölçümü Dilimlerine Göre İlçeler............................................................................................................................................... 69Çizelge 2.8.................................................................................................................................................................................... 70Bazı Avrupa Ülkelerinde 1950-199 Yılları Arasında Belediye Sayılarının Değişimi......................................................................70Çizelge 3. 1..................................................................................................................................................................................... 8Belediyelerin Nüfus Ve Sayılarının Türkiye’de Dağılım Oranları.....................................................................................................8Çizelge 3. 2..................................................................................................................................................................................... 9Örnekleme Giren Belediye Sayılarının Bölgesel Dağılımı............................................................................................................... 9Çizelge 3.3.................................................................................................................................................................................... 11Yöneticilerin Görevlerine Göre Dağılımı........................................................................................................................................ 11Çizelge 3.4.................................................................................................................................................................................... 11Yöneticilerin Görev Sürelerine Göre Dağılımı............................................................................................................................... 11Çizelge 3.9.................................................................................................................................................................................... 12Yöneticilerin Eski Görevlerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı...................................................................................................12Çizelge 3.10.................................................................................................................................................................................. 13Yöneticilerin Eski Görevlerinin Bölgelere Göre Dağılımı............................................................................................................... 13Çizelge 3.11.................................................................................................................................................................................. 13Yöneticilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı.................................................................................................................................. 13Çizelge 3.12.................................................................................................................................................................................. 13Yöneticilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı..................................................................................................................................... 13Çizelge 3.13.................................................................................................................................................................................. 14Yöneticilerin Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı............................................................................................................................ 14Çizelge 3.14.................................................................................................................................................................................. 14Yöneticilerin Eğitim Düzeylerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı...............................................................................................14Çizelge 3.15.................................................................................................................................................................................. 15Yöneticilerin Eğitim Düzeylerinin Belediye Türüne Göre Dağılımı................................................................................................15Çizelge 3. 16................................................................................................................................................................................. 15Yöneticilerin Eğitim Düzeylerinin Bölgelere Göre Dağılımı........................................................................................................... 15Çizelge 3. 17............................................................................................................................................................................... 105Nüfus Gruplarının Dağılımı......................................................................................................................................................... 105Çizelge 3.18................................................................................................................................................................................ 105Belediyelerin Nüfus Gruplarının Bölgelere Göre Dağılımı...........................................................................................................105Çizelge 3. 19............................................................................................................................................................................... 106Belediye Türlerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı................................................................................................................... 106Çizelge 3.20................................................................................................................................................................................ 106Belediyelerin Türlerinin Bölgelere Göre Dağılımı........................................................................................................................ 106Çizelge 3.21................................................................................................................................................................................ 107Belediyelerin Kuruluşlarının Türlerine Göre Dağılımı................................................................................................................. 107Çizelge 3.22................................................................................................................................................................................ 108Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Dağılımı................................................................................................................. 108Çizelge 3.23................................................................................................................................................................................ 108Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Belediye Türlerine Göre Dağılımı...........................................................................108Çizelge 3.24................................................................................................................................................................................ 109Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Bölgelere Göre Dağılımı.........................................................................................109Çizelge 3.25................................................................................................................................................................................ 110Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı.............................................................................110Çizelge 3.26................................................................................................................................................................................ 110Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Dağılımı..................................................................................................................... 110Çizelge 3.27................................................................................................................................................................................ 110Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Belediye Türlerine Göre Dağılımı..............................................................................110Çizelge 3.28................................................................................................................................................................................ 112

xiv

Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Bölgelere Göre Dağılımı............................................................................................112Çizelge 3.29................................................................................................................................................................................ 113Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı................................................................................113Çizelge 3.30................................................................................................................................................................................ 113Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Dağılımı................................................................................................................. 113Çizelge 3.31................................................................................................................................................................................ 113Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Belediye Türlerine Göre Dağılımı..........................................................................113Çizelge 3.32................................................................................................................................................................................ 114Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Bölgelere Göre Dağılımı........................................................................................114Çizelge 3. 33............................................................................................................................................................................... 115Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı............................................................................115Çizelge 3. 34............................................................................................................................................................................... 116Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Genel Ortalaması.........................................................................................116Çizelge 3. 35............................................................................................................................................................................... 117Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Belediye Türlerine Göre Dağılımı.................................................................117Çizelge 3. 36............................................................................................................................................................................... 117Belediyelerin Etrafında Bulunan En Yakın Belediyenin Belediye Türlerine Göre Dağılımı.........................................................118Çizelge 3.37................................................................................................................................................................................ 118Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Nüfuslarının Genel Dağılımı.........................................................................118Çizelge 3.38................................................................................................................................................................................ 119Belediyelerin Etrafında Bulunan Belediyelerin Nüfuslarının Belediye Türüne Göre Dağılımı.....................................................119Çizelge 3. 39............................................................................................................................................................................... 119Belediyelerin Etrafında Bulunan En Yakın Belediyenin Nüfuslarının Belediye Türlerine Göre Dağılımı....................................119Çizelge 3.40................................................................................................................................................................................ 120Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Uzaklıklarının Genel Dağılımı.......................................................................120Çizelge 3.41................................................................................................................................................................................ 121Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Uzaklıklarının Belediye Türüne Göre Dağılımı.............................................121Çizelge 3. 42............................................................................................................................................................................... 122Belediye Türlerine Göre Belediyelerin Etrafında Bulunan En Yakın Belediyenin Uzaklıklarının Dağılımı..................................122Çizelge 3. 43............................................................................................................................................................................... 122Belediyelerin Etrafında Bulunan Belediyelerin Uzaklıklarının Belediye Türlerine göre Ortalama Dağılımı.................................122Çizelge 3. 44............................................................................................................................................................................... 123Belediyelerin Etrafında Bulunan Belediyelerin Uzaklıklarının Bölgelere Göre Ortalama Dağılımı..............................................123Çizelge 3. 45............................................................................................................................................................................... 124Belediye Türlerine göre Kanalizasyon hizmetleri........................................................................................................................ 124Çizelge 3. 46............................................................................................................................................................................... 125Belediye Türlerine göre Toplu Taşımacılık Hizmetleri................................................................................................................. 125Çizelge 3. 47............................................................................................................................................................................... 125Belediye Türlerine göre Çöp Toplama Hizmetleri....................................................................................................................... 125Çizelge 3. 48............................................................................................................................................................................... 126Belediye Türlerine göre Çöp İşleme Hizmetleri........................................................................................................................... 126Çizelge 3. 49............................................................................................................................................................................... 126Belediye Türlerine göre İtfaiye Hizmetleri................................................................................................................................... 126Çizelge 3. 50............................................................................................................................................................................... 127Belediye Türlerine göre Sağlık Hizmetleri................................................................................................................................... 127Çizelge 3. 51............................................................................................................................................................................... 127Belediye Türlerine göre Çevre Koruma hizmetleri...................................................................................................................... 127Çizelge 3. 52............................................................................................................................................................................... 128Belediye Türlerine göre Kültür hizmetleri.................................................................................................................................... 128Çizelge 3. 53............................................................................................................................................................................... 130Belediye Türlerine göre Halk Eğitim hizmetleri........................................................................................................................... 130Çizelge 3. 54............................................................................................................................................................................... 130Belediye Türlerine göre Yeşil Alan hizmetleri............................................................................................................................. 130Çizelge 3. 55............................................................................................................................................................................... 131Trafik Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.....................................................................................................131Çizelge 3. 56............................................................................................................................................................................... 131Nüfus Kayıt Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı............................................................................................131Çizelge 3. 57............................................................................................................................................................................... 132Eğitim Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı....................................................................................................132Çizelge 3. 58............................................................................................................................................................................... 133Kent İçi Güvenlik Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.................................................................................133Çizelge 3. 59............................................................................................................................................................................... 134Tapu Sicil Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı..............................................................................................134Çizelge 3. 60............................................................................................................................................................................... 134Gıda Kontrol Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.........................................................................................134Çizelge 3. 61............................................................................................................................................................................... 135Acil Yardım ve Afet Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı...............................................................................135Çizelge 3. 62............................................................................................................................................................................... 136Kent İçi Ulaşım Yönetimini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.......................................................................................136Çizelge 3. 63............................................................................................................................................................................... 136Tabi kaynakların yönetimini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.....................................................................................136Çizelge 3. 64............................................................................................................................................................................... 137Kültürel Varlıkların Korunması Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı...............................................................137Çizelge 3. 65............................................................................................................................................................................... 138Sağlık Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı...................................................................................................138Çizelge 3. 66............................................................................................................................................................................... 139Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile Kurduğu Birliklerin Dağılımı................................................................................139

xv

Çizelge 3. 67............................................................................................................................................................................... 139Belediye Türlerine Göre Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile Kurduğu Birlikler..........................................................139Çizelge 3. 68............................................................................................................................................................................... 139Bölgelere Göre Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile Kurduğu Birlikler........................................................................140Çizelge 3. 69............................................................................................................................................................................... 140Bölgelere Göre Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile Kurduğu Birliklerin Sayısı..........................................................140Çizelge 3. 70............................................................................................................................................................................... 141Türlere Göre Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Sayısı......................................................................................................... 141Çizelge 3. 71............................................................................................................................................................................... 141Bölgelere Göre Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Sayısı....................................................................................................141Çizelge 3. 72............................................................................................................................................................................... 142Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre Dağılımı............................................................................................142Çizelge 3. 74............................................................................................................................................................................... 142Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre Dağılımı...........................................................................................142Çizelge 3. 75............................................................................................................................................................................... 143Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre Dağılımı...........................................................................................143Çizelge 3. 76............................................................................................................................................................................... 143Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre Dağılımı...........................................................................................143Çizelge 3. 77............................................................................................................................................................................... 144Belediye Türüne Göre Birliklere Su Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı.....................................................................144Çizelge 3.78................................................................................................................................................................................ 145Belediye Türüne Göre Birliklere Kanalizasyon Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı....................................................145Çizelge 3. 79............................................................................................................................................................................... 145Belediye Türüne Göre Birliklere Toplu Taşımacılık Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı............................................145Çizelge 3.80................................................................................................................................................................................ 146Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp Toplama Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı...................................................146Çizelge 3. 81............................................................................................................................................................................... 146Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp İşleme Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı......................................................146Çizelge 3. 82............................................................................................................................................................................... 147Belediye Türüne Göre Birliklere İtfaiye Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı..............................................................147Çizelge 3. 83............................................................................................................................................................................... 147Belediye Türüne Göre Birliklere Sağlık Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı..............................................................147Çizelge 3. 84............................................................................................................................................................................... 148Belediye Türüne Göre Birliklere Çevre Koruma Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı.................................................148Çizelge 3. 85............................................................................................................................................................................... 148Belediye Türüne Göre Birliklere Kültür Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı...............................................................148Çizelge 3. 86............................................................................................................................................................................... 149Belediye Türüne Göre Birliklere Halk Eğitim Hizmetlerini Devreden Belediyelerin Dağılımı......................................................149Çizelge 3. 87............................................................................................................................................................................... 150Belediye Türüne Göre Birliklere Su Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.....................................................150Çizelge 3.88................................................................................................................................................................................ 150Belediye Türüne Göre Birliklere Kanalizasyon Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı....................................150Çizelge 3. 89............................................................................................................................................................................... 151Belediye Türüne Göre Birliklere Toplu Taşımacılık Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı................................................151Çizelge 3. 90............................................................................................................................................................................... 151Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp Toplama Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı...................................151Çizelge 3. 91............................................................................................................................................................................... 153Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp işleme Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.......................................153Çizelge 3. 92............................................................................................................................................................................... 153Belediye Türüne Göre Birliklere İtfaiye Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı...............................................153Çizelge 3. 93............................................................................................................................................................................... 154Belediye Türüne Göre Birliklere Sağlık Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı...............................................154Çizelge 3. 94............................................................................................................................................................................... 154Belediye Türüne Göre Birliklere Çevre Koruma Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı..................................154Çizelge 3. 95............................................................................................................................................................................... 155Belediye Türüne Göre Birliklere Kültür Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı................................................155Çizelge 3. 96............................................................................................................................................................................... 155Belediye Türüne Göre Birliklere Halk Eğitim Hizmetlerini Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı.......................................155Çizelge 3. 97............................................................................................................................................................................... 156Belediye Türüne Göre Ortak Personel Kullanımı İsteyen Belediyelerin Dağılımı......................................................................156Çizelge 3. 98............................................................................................................................................................................... 157Belediye Türüne Göre Ortak Araç Kullanımını Devretmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı........................................................157Çizelge 3. 99............................................................................................................................................................................... 157Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı................................................................................................................................ 157Çizelge 3. 100............................................................................................................................................................................. 158Belediye Türlerine Göre Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı.........................................................................................158Çizelge 3. 101............................................................................................................................................................................. 158Belediye Yöneticilerine Göre Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı.................................................................................158Çizelge 3. 102............................................................................................................................................................................. 159Bölgelere Göre Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı......................................................................................................159Çizelge 3. 103............................................................................................................................................................................. 160Belediyelerde Görevli Teknik Elemanların Türlerine Göre Dağılımı............................................................................................160Çizelge 3. 104............................................................................................................................................................................. 161Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Türlerinin Belediye Türlerine Göre Dağılımı....................................................................161Çizelge 3. 105............................................................................................................................................................................. 161Belediyelerde Görevli Teknik Elemanların Sayı Gruplarına Göre Dağılımı.................................................................................161Çizelge 3. 106............................................................................................................................................................................. 161

xvi

Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Sayılarının Belediye Türlerine Göre Dağılımı.................................................................162Çizelge 3. 107............................................................................................................................................................................. 163Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Sayılarının Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı..................................................................163Çizelge 3. 108............................................................................................................................................................................. 164Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Sayılarının Bölgelere Göre Dağılımı..............................................................................164Çizelge 3. 109............................................................................................................................................................................. 165Belediyelerde Özgelirlerinin Oransal Dağılımı........................................................................................................................... 165Çizelge 3. 110............................................................................................................................................................................. 166Belediyelerde Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal Dağılımı.................................................................................................166Çizelge 3. 111............................................................................................................................................................................. 166Belediye Türlerine Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal Dağılımı.................................................................................166Çizelge 3. 112............................................................................................................................................................................. 167Nüfus Gruplarına Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal Dağılımı..................................................................................167Çizelge 3. 113............................................................................................................................................................................. 168Bölgelere Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal Dağılımı..............................................................................................169Çizelge 3. 114............................................................................................................................................................................. 169Belediyelerde Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı...............................................................................................169Çizelge 3. 115............................................................................................................................................................................. 170Belediye Türüne Göre Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı..................................................................................170Çizelge 3. 116............................................................................................................................................................................. 170Belediye Türüne Göre Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı..................................................................................170Çizelge 3. 117............................................................................................................................................................................. 171Bölgelere Göre Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı...........................................................................................171Çizelge 3. 118............................................................................................................................................................................. 172Belediyelerde Katılma Payı Gelirlerinin Oransal Dağılımı..........................................................................................................172Çizelge 3. 119............................................................................................................................................................................. 172Belediye Türüne Göre Katılma Payı Gelirlerinin Oransal Dağılımı.............................................................................................172Çizelge 3. 120............................................................................................................................................................................. 173Nüfus Gruplarına Göre Katılma Payı Gelirlerinin Oransal Dağılımı...........................................................................................173Çizelge 3. 121............................................................................................................................................................................. 174Bölgelere Göre Katılma Payı Gelirlerinin Oransal Dağılımı.......................................................................................................174Çizelge 3. 122............................................................................................................................................................................. 174Belediyelerde İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı................................................................................................................... 174Çizelge 3. 123............................................................................................................................................................................. 175Belediye Türüne Göre İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı.....................................................................................................175Çizelge 3. 124............................................................................................................................................................................. 175Nüfus Gruplarına Göre İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı...................................................................................................175Çizelge 3. 125............................................................................................................................................................................. 176Bölgelere Göre İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı.............................................................................................................. 176Çizelge 3. 126............................................................................................................................................................................. 177Belediyelerde Borçlanma Gelirlerinin Oransal Dağılımı............................................................................................................. 177Çizelge 3. 127............................................................................................................................................................................. 177Belediye Türlerine Göre Borçlanma Gelirlerinin Oransal Dağılımı............................................................................................177Çizelge 3. 128............................................................................................................................................................................. 178Nüfus Gruplarına Göre Borçlanma Gelirlerinin Oransal Dağılımı.............................................................................................178Çizelge 3. 129............................................................................................................................................................................. 179Belediyelerde Cari Giderlerinin Oransal Dağılımı...................................................................................................................... 179Çizelge 3. 130............................................................................................................................................................................. 179Belediye Türüne Göre Cari Giderlerin Oransal Dağılımı..........................................................................................................179Çizelge 3. 131............................................................................................................................................................................. 180Nüfus Gruplarına Göre Cari Giderlerin Oransal Dağılımı........................................................................................................180Çizelge 3. 132............................................................................................................................................................................. 181Belediyelerde Yatırım Giderlerinin Oransal Dağılımı................................................................................................................ 181Çizelge 3. 133............................................................................................................................................................................. 181Belediye Türlerine Göre Yatırım Giderlerinin Dağılımı............................................................................................................. 182Çizelge 3. 134............................................................................................................................................................................. 182Nüfus Gruplarına Göre Yatırım Giderlerinin Dağılımı.............................................................................................................. 182Çizelge 3. 135............................................................................................................................................................................. 183Belediyelerde Transfer Giderlerinin Oransal Dağılımı.............................................................................................................. 183Çizelge 3. 136............................................................................................................................................................................. 184Belediye Türlerine Göre Transfer Giderlerinin Dağılımı........................................................................................................... 184Çizelge 3. 137............................................................................................................................................................................. 184Nüfus Gruplarına Göre Transfer Giderlerinin Dağılımı............................................................................................................184Çizelge 3. 138............................................................................................................................................................................. 185Belediyelerin İlişkide Bulunduğunu Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı......................................................................................185Çizelge 3. 139............................................................................................................................................................................. 186Belediye Türlerine Göre Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı.......................................................................................................186Çizelge 3. 140............................................................................................................................................................................. 186Nüfus Gruplarına Göre Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı.......................................................................................................186Çizelge 3. 141............................................................................................................................................................................. 187Bölgelere Göre Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı.................................................................................................................... 187Çizelge 3. 142............................................................................................................................................................................. 188Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirildi mi?................................................................................................................. 188Çizelge 3. 143............................................................................................................................................................................. 188Belediye Türüne Göre Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirilip Geliştirilmediği?.........................................................188Çizelge 3. 144............................................................................................................................................................................. 189Nüfus Gruplarına Göre Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirilip Geliştirilmediği?.......................................................189

xvii

Çizelge 3. 145............................................................................................................................................................................. 189Bölgelere Göre Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirilip Geliştirilmediği?...................................................................189Çizelge 3. 146............................................................................................................................................................................. 190Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?.......................................................................................................................................... 190Çizelge 3. 147............................................................................................................................................................................. 191Belediye Türlerine Göre Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?...................................................................................................191Çizelge 3. 148............................................................................................................................................................................. 191Nüfus Gruplarına Göre Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?....................................................................................................191Çizelge 3. 149............................................................................................................................................................................. 192Bölgelere Göre Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?................................................................................................................. 192Çizelge 3. 150............................................................................................................................................................................. 193Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım Biçimi?.....................................................................................................193Çizelge 3. 151............................................................................................................................................................................. 194Belediye Türlerine Göre Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım Biçimi?...............................................................194Çizelge 3. 152............................................................................................................................................................................. 194Nüfus Gruplarına Göre Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım Biçimi?................................................................194Çizelge 3. 153............................................................................................................................................................................. 196Bölgelere Göre Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım Biçimi?...........................................................................196Çizelge 3. 154............................................................................................................................................................................. 197Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının Önündeki Engeller?...........................................................................197Çizelge 3. 155............................................................................................................................................................................. 197Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının Önündeki Engeller.............................................................................197Çizelge 3. 156............................................................................................................................................................................. 198Nüfus Gruplarına Göre Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının Önündeki Engeller...................................................198Çizelge 3. 157............................................................................................................................................................................. 198Bölgelere Göre Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının Önündeki Engeller..............................................................198Çizelge 3. 158............................................................................................................................................................................. 199Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus?................................................................................................................ 199Çizelge 3. 159............................................................................................................................................................................. 200Görevlere Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus........................................................................................200Çizelge 3. 160............................................................................................................................................................................. 200Nüfus Gruplarına Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus............................................................................200Çizelge 3. 161............................................................................................................................................................................. 201Nüfus Gruplarına Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Maksimum Nüfus..........................................................................201Çizelge 3. 162............................................................................................................................................................................. 202Belediye Türüne Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Maksimum Nüfus..........................................................................202Çizelge 3. 163............................................................................................................................................................................. 202Belediye Türüne Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus............................................................................202Çizelge 3.164.............................................................................................................................................................................. 203Belediye kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan büyüklüğü şartı aranmalı mıdır?.......................................................203Çizelge 3. 165............................................................................................................................................................................. 203Görev Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan büyüklüğü şartı aranmalı mıdır?.....................203Çizelge 3. 166............................................................................................................................................................................. 203Görev Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Minimum alan büyüklüğü.................................................................203Çizelge 3. 167............................................................................................................................................................................. 204Görev Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Maksimum alan büyüklüğü...............................................................204Çizelge 3. 168............................................................................................................................................................................. 205Toplam Alan Gruplarına Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Minimum alan büyüklüğü....................................................205Çizelge 3. 169............................................................................................................................................................................. 205Toplam Alan gruplarına Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Maksimum alan büyüklüğü.................................................205Çizelge 3. 170............................................................................................................................................................................. 206Belediye Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Minimum alan büyüklüğü............................................................206Çizelge 3. 171............................................................................................................................................................................. 206Belediye Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Maksimum alan büyüklüğü..........................................................206Çizelge 3. 172............................................................................................................................................................................. 207Halen Geçerli olan Uzaklık Uygun mudur?................................................................................................................................. 207Çizelge 3. 173............................................................................................................................................................................. 207Birleştirilerek Belediye Haline Getirilecek Yerleşim Yerleri Arasındaki Minimum Uzaklık..........................................................207Çizelge 3. 174............................................................................................................................................................................. 208Birleştirilerek Belediye Haline Getirilecek Yerleşim Yerleri Arasındaki Maksimum Uzaklık.........................................................208Çizelge 3. 175............................................................................................................................................................................. 208Belediye Kurulabilmesi İçin Nüfus Ve Alan Büyüklüğü Ölçütlerinin Yanı Sıra Gözetilmesi Gereken Ölçütler.............................208Çizelge 3. 176............................................................................................................................................................................. 209Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirildiğini Düşünüyor musunuz?..................................................209Çizelge 3. 177............................................................................................................................................................................. 210Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirildiğini Düşünüyor musunuz?..................................................210Çizelge 3. 178............................................................................................................................................................................. 210Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirildiğini Düşünüyor musunuz?..................................................210Çizelge 3. 179............................................................................................................................................................................. 211Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Çizelgede Yürütülebileceği Alan Büyüklüğü................................................................211Çizelge 3. 180............................................................................................................................................................................. 212Belediye Türüne Göre hizmetlerin Etkili ve Verimli Biçimde Yürütülebileceği Alan Büyüklüğü...................................................212Çizelge 3. 181............................................................................................................................................................................. 212Belediye Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek Minimum Alan Büyüklüğü.......................................212Çizelge 3. 182............................................................................................................................................................................. 213Belediye Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek Maksimum Alan Büyüklüğü.....................................213Çizelge 3. 183............................................................................................................................................................................. 213

xviii

Belediye Hizmetlerin Etkili Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek Nüfus.............................................................................213Çizelge 3. 184............................................................................................................................................................................. 214Belediye Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek Minimum Nüfus.....................................................214Çizelge 3. 185............................................................................................................................................................................. 214Belediyenizin Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek Maksimum Nüfus............................................214Çizelge 3. 186............................................................................................................................................................................. 215Belediyeler Arası İşbirliği............................................................................................................................................................. 215Çizelge 3. 187............................................................................................................................................................................. 215Yerel kaynak yaratmada yasal olanaklar.................................................................................................................................... 215Çizelge 3. 188............................................................................................................................................................................. 216Kaliteli personel istihdamı önündeki engeller.............................................................................................................................. 216Çizelge 3. 189............................................................................................................................................................................. 216Standart örgütlenme modeli yetersizdir....................................................................................................................................... 216Çizelge 3. 190............................................................................................................................................................................. 217Gerekirse belediyeler birleştirilmeli............................................................................................................................................. 217Çizelge 3. 191............................................................................................................................................................................. 217Yetkiler nüfusa göre verilmeli...................................................................................................................................................... 217Çizelge 3. 192............................................................................................................................................................................. 217Gerekirse zorunlu birlik oluşturulmalı.......................................................................................................................................... 217Çizelge 3. 193............................................................................................................................................................................. 218Köylerin Belediyeleştirilmesi....................................................................................................................................................... 218Çizelge 3. 194............................................................................................................................................................................. 218İlçe yerel yönetimleri kurulmalı.................................................................................................................................................... 218Çizelge 3. 195............................................................................................................................................................................. 219il Özel İdareleri Yararlıdır............................................................................................................................................................ 219Çizelge 3. 196............................................................................................................................................................................. 219Bölge yerel yönetimi kurulmalı.................................................................................................................................................... 219Çizelge 3. 197............................................................................................................................................................................. 220Özerk hizmet kuruluşları kurulmalı.............................................................................................................................................. 220Çizelge 3. 198............................................................................................................................................................................. 220Özelleştirme kolaylaştırılmalı...................................................................................................................................................... 220Çizelge 3. 199............................................................................................................................................................................. 221Şirket kurma kolaylaştırılmalı...................................................................................................................................................... 221Çizelge 3. 200............................................................................................................................................................................. 221Hizmet Satınalma Yaygınlaşmalı................................................................................................................................................ 221Çizelge 3. 201............................................................................................................................................................................. 221İlgili İdarenin Kararıyla Belediyeye Hizmetler Devredilebilmeli...................................................................................................221Çizelge 3. 202............................................................................................................................................................................. 222Belediyelerde katılım yetersizdir................................................................................................................................................. 222Çizelge 3. 203............................................................................................................................................................................. 222Halkın katılım alışkanlığı yoktur.................................................................................................................................................. 222Çizelge 3. 204............................................................................................................................................................................. 224Yakın Belediyeler Arasında Bş Benzeri Model Olmalı................................................................................................................ 224Çizelge 3. 205............................................................................................................................................................................. 224Muhtarlıklar geliştirilmeli.............................................................................................................................................................. 224Çizelge 3. 206............................................................................................................................................................................. 225Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan büyüklüğü şartı aranmalı mıdır?.................................225Çizelge 3. 207............................................................................................................................................................................. 225Büyükşehir Belediyesi Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Alan Büyüklüğü.............................................................................225Çizelge 3. 208............................................................................................................................................................................. 226Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan büyüklüğü...................................................................226Çizelge 3. 209............................................................................................................................................................................. 226Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için Minimum nüfus büyüklüğü şartı aranmalı mıdır?.....................................................226Çizelge 3. 210............................................................................................................................................................................. 227Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için gerekli nüfus büyüklüğü.............................................................................................227Çizelge 3. 211............................................................................................................................................................................. 228Alt Kademe Belediyeleri Kurulması Doğru Bir Uygulama Değildir.............................................................................................228Çizelge 3. 212............................................................................................................................................................................. 228Büyükşehir Belediyesi Kurulması................................................................................................................................................ 228Çizelge 3. 213............................................................................................................................................................................. 229Büyükşehir Belediyeleri Kuruluşunda Alan ve Nüfus Ölçütü Aranmalıdır....................................................................................229Çizelge 3. 214............................................................................................................................................................................. 229Belli Nüfusu Geçen Kentlerde Büyükşehir Belediyesi Kurulmalıdır............................................................................................229Çizelge 3. 215............................................................................................................................................................................. 230Büyükşehir Belediyesi Modeli Başarılıdır.................................................................................................................................... 230Çizelge 3. 216............................................................................................................................................................................. 230Büyükşehir Belediyelerinde Hizmet Paylaşım Modeli Yetersizdir...............................................................................................230Çizelge 3. 217............................................................................................................................................................................. 232Büyükşehir Belediyelerinde Halkın Yönetime Katılım İçin Geliştirilen Yöntemler Yetersizdir......................................................232Çizelge 3.218.............................................................................................................................................................................. 232Büyükşehir Belediyelerinde Hizmetler Daha Etkili Yürütülmektedir............................................................................................232Çizelge 3. 219............................................................................................................................................................................. 233Büyükşehir Belediyelerinde AYKOME ve UKOME Modelleri Başarılıdır.....................................................................................233Çizelge 3.210.............................................................................................................................................................................. 233Büyükşehir Belediyelerinde Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Modeli Başarılıdır...........................................................................233Çizelge 3. 211............................................................................................................................................................................. 234Büyükşehir Belediyelerinde İmar Planları yapılması ve Uygulanması Modeli.............................................................................234

xix

Çizelge 3. 212............................................................................................................................................................................. 235Büyükşehir Belediyelerinde Mali ve Personel İstihdamı............................................................................................................. 235

xx

KISALTMALAR

BM : Birleşmiş Milletler

C.E. : Council of Europe (Avrupa Konseyi)

DİE : Devlet İstatistik Enstitüsü

DPT : Devlet Planlama Teşkilatı

KAYA : Kamu Yönetimi Araştırma Raporu

KHK : Kanun Hükmünde Kararname

Km. : Kilometre

Km2 : Kilometrekare

MEHTAP : Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi

RG : Resmi Gazete

TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi

TUSİAD : Türkiye İş Adamları Derneği

TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği

UN : United Nations (Birleşmiş Milletler)

vb. : ve benzerleri

md. : madde

xxi

GİRİŞAraştırmanın Konusu

Türkiye’de son yirmi beş yıldır yaşanan hızlı göç sonucunda, yerleşme

alanları arasında her bakımdan büyük farklılıklar meydana gelmiş ve bir yandan

kentsel alanların fiziksel yerleşme alanları, diğer yandan nüfus yapıları değişmiştir.

Bu gelişmenin sonucunda, bir yanda nüfus ve alan açısından çok küçük

belediyelerden, öte yanda aşırı nüfuslu ve geniş bir alana yayılmış metropol kentlere

uzanan, birbirinden çok farklı özelliklere sahip yerleşme alanların ortaya çıktığı

görülmektedir. Ancak alandaki bu farklılaşmaya rağmen hizmetlerin etkili biçimde

yürütülebileceği ölçekler oluşturmak üzere alana yönelik düzenlemelere

gidilmemiştir.

Ölçek sorununun yanı sıra, Türk belediye sisteminde model sorunu da

vardır. Belediyeler aradan geçen uzun sürede şartlar çok büyük ölçüde değişmiş

olmasına rağmen, 20. yüzyılın başlarındaki nüfus ve yerleşim yapısına göre

oluşturulan tek tip modele göre yönetilmektedir. Oysa farklı büyüklükte ve farklı

ihtiyaçlar içinde bulunan kentlerin bu özelliklerine yönelik olarak modeller

geliştirilmesi gerekmektedir.

Ancak “. . . en büyük yedi kent ayrı bir grup olarak ele alınıp, anakent

modelinden yararlanılarak yönetilmesi tercih edilmiştir. Ama onların dışında kalan ve

ülkedeki kentli nüfusun yarısını oluşturan öteki 1700 belediyenin kendi aralarındaki

farklılaşma sorunu ele alınmış değildir. ” (KELEŞ,1998:73)

Bu tespit doğrultusunda, Türkiye'de kent yönetimlerinde ölçek ve model

sorunlarının birbirleri ile ilişkili olarak incelenmesi araştırmanın konusu olarak

seçilmiş olup, Türkiye'de belediyelerde ölçek ve model probleminin boyutları

incelenecek ve bazı öneriler geliştirilecektir.

Araştırmanın Önemi

Araştırmanın önemi, her şeyden önce kent yönetimlerinin kamu yönetimi,

yerel yönetim sistemi ve ekonomik-sosyal hayatta oynadığı büyük rolle bağlantılıdır.

Ülke nüfusunun %75'i belediye sınırları içinde yaşamaktadır.

Kentlerde yaşayan bu büyük nüfusun kent yönetimleri tarafından yerine

getirilmesi gereken ihtiyaçlarının en etkili biçimde karşılanması kent yönetiminin

hizmet verdiği nüfus ve alan ve yönetimin organizasyon yapısı ve kapasitesi ile

doğrudan ilişkilidir.

Buna karşılık, Türkiye'de kentsel alanların hizmetlerin etkili bir biçimde

götürülebileceği ölçek büyüklüklerinden uzak olması, öte yandan kentlerin

ihtiyaçlarına uygun farklı modeller geliştirilmemesinden dolayı kent yönetimleri etkili

ve verimli bir biçimde hizmet üretememektedir.

Buna karşılık bu sorunları inceleyen akademik düzeydeki çalışmalar çok

azdır. “Türkiye’de ne 1983 öncesinde, ne de sonra, büyük, orta büyüklükte ve

küçük belediyeler için en uygun yönetim mekanizmasının ne olduğuna dair hiçbir

bilimsel çalışma yapılmamıştır. Bunun gibi, farklı büyüklük gruplarında bulunan

kentlerin bu özelliklerinden kaynaklanan özel yönetim gereksinimleri de bugüne

kadar bilimsel incelemelere konu olmamıştır.” (KELEŞ,1998:12)

Belediye yönetimlerinde ölçek ve model sorununun incelendiği bu araştırma

ile bu alandaki çalışmalara katkı yapılması amaçlanmaktadır. Ayrıca bu

araştırmanın, daha iyi yerel yönetim sistemleri arayışlarına katkıda bulunacağına

inanılmaktadır.

Araştırmanın Sunuş Planı

Araştırma, aşağıda belirtilen kesimlerden oluşmaktadır;

İlk kesimde araştırmanın konusu, amacı, araştırmanın yöntemi, gibi

araştırma hakkında bilgilere yer verilmiştir.

2

İkinci kesimde; kentleşme ve optimal ölçek başlığı altında, kent, kentleşme,

kentsel alan, kentsel alan yönetimi ve kentsel alan ölçeği gibi konuyla ilgili

kavramlar incelenerek, çeşitli ülkelerde kentsel alanların farklılaştırılması ve uygun

ölçek oluşturmaya yönelik uygulamalara yer verilmiştir.

Üçüncü kesimde, Türkiye'de kentleşme, kentsel alan yönetiminin gelişimi,

kentsel alan yönetimlerinin farklılaştırılması ve kentsel alan ölçeği konuları

incelenmiş, bu alanlarda yapılan araştırmalar, çalışmalar ve gerçekleştirilen

uygulamalar değerlendirilmiştir.

Dördüncü kesimde; Türkiye’de belediyeler düzeyinde ölçek ve modele

ilişkin sorunları saptamak ve belediye yöneticilerinin bu konulardaki düşüncelerini

öğrenmek üzere gerçekleştirilen uygulamalı bir araştırma sonucu elde edilen

bulgular yer almıştır.

3. 1. Araştırmanın Amacı Ve Dayandığı Varsayımlar

3. 1. 1. Amaç

Yerel yönetimlerin temel varoluş nedenleri, yerel düzeyde yönetime halkın

katılımına olanak verebilmek, yerel düzeyde sunulan hizmetlerin, verimli, etkili ve

dengeli bir biçimde sunabilmektir. Ancak bu niteliklere sahip yerel yönetim

birimlerinin oluşturulması, yukarıda söz edilen biçimde hizmet verebilecek bir

kapasitenin varlığını ve yerel birimlerin ihtiyaçlarına uygun örgütlenmeleri gerektirir.

Bu çalışmanın temel amacı, ülkemizde yerel yönetimlerin en önemli

sorunlarından birisi olarak görülen ölçek sorununu ve bu sorunla iç içe ele alınması

gereken modele ilişkin sorunları tespit etmek ve buna bağlı olarak ölçeğe yönelik

alan düzenlemesi ihtiyacını ortaya koymak, alan düzenlemesi ve modele yönelik

bazı temel kriterleri ve önerileri geliştirebilmektir.

3. 1. 2. Varsayımlar

Araştırmada dikkate alınan temel varsayımlar şunlardır.

3

1-Belediyelerimiz arasında sosyo-ekonomik yapı, gelişme düzeyi ve

potansiyeli açısından büyük farklılıklar vardır. Kendine has özellikler gösteren farklı

gruplar için bu farklılıklarına cevap verebilecek farklılaştırılmış bir yerel yönetim

sistemi oluşturmak ve bu sistem içerisinde farklı gruplar için farklı yönetim biçimleri

getirilmesi gerekir.

2-Belediyelerin etkili ve verimli hizmet üretebilmesinin önündeki önemli

engellerden birisi, aralarında yeterli düzeyde işbirliği sağlayacak modellerin

olmamasıdır. Belediyeler arasında zorunlu birlik kurulması, yakın belediyeler

arasında kademeli hizmet dağılımı, hizmet satın alma gibi yöntemlerle işbirliği

düzeyi artırılmalıdır.

3-Belediyelerimiz için ölçek problemi vardır. Özellikle küçük belediyelerde

yerel hizmetler yeterli düzeyde üretilememekte, örgütlü katılım yeterli düzeyde

sağlanamamaktadır. Bu problemi çözebilmek için birleştirme ve zorunlu birlik

kurulması gibi yöntemlerle alan düzenlemesi yapılarak, etkili ve verimli hizmet

üretilebilecek ölçekler elde edilmelidir.

Bu temel varsayımlar altında şu alt varsayımlar da araştırmada

sınanacaktır.

1-Belediye büyüklüğü ve yerel hizmetler arasında belirgin bir etkililik ilişkisi

vardır. Bu ilişki özellikle küçük belediyeler için çok belirgin olup, küçük belediyeler

birçok temel yerel kamusal hizmetler ya hiç veya etkili ve verimli düzeyde

yürütülmemektedir.

2-Türkiye de hizmetlerin etkili düzeyde yürütülebileceği asgari belediye

büyüklüğü kriterleri saptanmalıdır. Bu kriterler hem belediye kuruluşunda hem de

belediyelerin birlik ve birleştirme işlemlerinde dikkate alınabilir.

3- Belediye büyüklüğü ve halk katılımı arasında yakın bir ilişki vardır. Bu

ilişki özellikle küçük belediyelerde çok belirgin olup, küçük belediyelerde katılım

sağlayabilecek kapasite ve halkın katılıma eğilimi düşüktür.

4

4- Belediyelere görevler büyüklüklerine ve kapasitelerine göre kademeli

bir biçimde dağıtılmalıdır.

5- Belediye büyüklüğü ve mali kapasite arasında yakın bir ilişki vardır.

Özellikle küçük belediyelerde yeterli düzeyde yerel kaynak yaratabilecek bir vergi

tabanı yoktur. Bu durum küçük belediyeleri merkezi idare kaynaklarına bağımlı hale

getirmektedir.

6-Belediyeler arasında şu anda yeterli işbirliği düzeyi ve kapasitesi yoktur.

Belediyeler arasında gerektiğinde zorunlu birlik kurulması yoluyla işbirliğinin

güçlendirilmesi, ölçek sorununun çözümünü ve dolayısıyla hizmetlerin veriminin

artırılmasını kolaylaştıracaktır .

7-Küçük ölçekli yerel birimler nitelikli uzmanlar; teknisyen istihdam

edememektedirler.

8-Büyükşehir modeli temelinde başarılı bir modeldir. Ancak,

Büyükşehirlerde de ölçek ve model sorunu vardır. Bu sorunların giderilmesi için

büyük şehir kurulması için çeşitli kriterler geliştirilmelidir.

9-Çoğunluğu küçük ölçekli birimlerden oluşan belediye sisteminin ortaya

çıkardığı sorunların çözülmesi, küçük ölçekli yerel idari ünitelerin birleştirilmesini

gerekli kılmaktadır. Bu bakımdan, yerel yönetimlerin yeniden yapılandırılmasına

ilişkin çalışmalar öncelikli olarak “alan reformları” ile başlamalıdır.

3. 2. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI ve SINIRLARI

3. 2. 1. Kapsam

Araştırma kapsamında, Türkiye'de belediyelerin ölçek ve model

bakımından mevcut durumlarının ve sorunlarının ortaya konulması ve çözüm

önerileri geliştirilebilmesi için, belediyelerin alan, nüfus gibi ölçeğe yönelik

verileri,katılım düzeyi, birlik kurma eğilimi, mali yapı, personel yapısı, hizmetleri ile

yerel yöneticilerin bu konulardaki tutumları araştırılmıştır.

5

3. 2. 2. Sınırlılıklar

Araştırma kapsamında, belediyelerin alan büyüklüğü, nüfus büyüklüğü,

uzaklık, mali ve personel yapısı gibi seçilen bazı temel değişkenler açısından

durumları incelenmiş ve ayrıca seçilmiş ve atanmış yöneticilerin bu konudaki

düşüncelerinin öğrenilmesi amaçlanmıştır.

Bu amaç doğrultusunda, Türkiye'de belediye sınırları içinde yaşayan tüm

nüfusu temsil eden bir örneklem oluşturulmuş ve örnekleme giren belediyelerde,

seçilmiş ve atanmış teknik yöneticilerin tutumlarını öğrenmek amacıyla belediye

başkanı ve atanmış belediye yöneticilerine anket formu gönderilmiştir.

3. 3. Araştırmanın Yöntemi

Araştırmanın yapılmasında, betimsel, tarihsel ve alan araştırması

yöntemleri birlikte kullanılmıştır.

Türkçe ve İngilizce literatürden yapılan kapsamlı bir kaynak taramasının

yanısıra, kamu kurum ve kuruluşlarının kütüphanelerinden geniş ölçüde

yararlanılmış, yurt içinde ve dışında yazılmış rapor, inceleme, makale ve kitaplara

ulaşılmaya çalışılmış ve kaynak kişilerle görüşmeler yapılmıştır.

Tez çalışmasında izlenen yöntem konuyla ilgili belli bir kuramın incelenmesi

ve Türkiye şartlarında sınanması yerine, ölçek ve modele ilişkin sorunları ve buna

bağlı olarak ölçeğe yönelik alan düzenlemesi ihtiyacını ortaya koymak üzere yeni

veriler elde etmek ve seçilmiş ve atanmış yöneticilerin eğilimlerini öğrenmektir.

Bu doğrultuda, Türkiye genelinde belirlenen örneklem dahilinde bir anket

çalışması yapılmıştır. Bu anket kullanılarak araştırma konusuyla doğrudan ilişkili

kişiler olan belediye başkanları ve belediyelerin teknik yöneticilerinin model, ölçek ve

belediye kuruluşlarında gözetilmesi gereken ölçütler hakkında görüşleri alınmıştır.1

1 Anket uygulaması ile ilgili ayrıntılı bilgiler, alan araştırmasının tanıtımının yapıldığı III. Bölümde yer

almaktadır.

6

Ayrıca, anket formuna belediye alan büyüklükleri, belediyelerin birbirlerine

olan uzaklıkları gibi veriler ile, fiziki altyapı ve mali kapasitelerini, kentleşme ve

katılım düzeylerini ölçecek bazı sorular eklenmiştir.

3. 3. 1. Veri Toplama Yöntemi

Araştırmayla ilgili veri toplama yöntemi olarak ‘Anket Yöntemi’

kullanılmıştır. Anket metoduyla veri toplamak amacıyla 49 sorudan oluşan sorular

belediyelere, konunun önemini belirten bir mektupla beraber Mayıs-Haziran tarihleri

arasında, 197 tanesi belediye başkanlarına 197 tanesi de fen işlerinden sorumlu

belediye bürokratlarına olmak üzere toplam 394 anket formu valilikler aracılığıyla

belediyelere gönderilmiş ve yine valilikler aracılığıyla toplanmıştır.

3. 3. 2. Örneklem Seçimi

Araştırma evreni, Türkiye genelinde belediye başkanları ve altyapı

hizmetlerinden sorumlu belediye bürokratlarıdır. Araştırmada örneklem içerisinde,

belediyeli nüfusun tam olarak temsil edilmesi amacıyla, belediye türlerinin,

belediyeli nüfus içerisinde sahip oldukları oran kadar yer almaları sağlanmıştır.

Oluşturulan örneklem dahilinde 197 belediye kalmış olup, bu toplam belediye

sayısının %6’sına tekabül etmektedir.

3. 3. 3. Belediye Türlerinin Temsili;

Farklı büyüklük ve özellikteki kentsel alanlarda yaşayan belediye

örgütlerinin eğilim ve özelliklerinin sonuçlara yansımasını sağlamak üzere, bütün

belediye türleri, (Büyükşehir, İl, İlçe;belde) genel belediyeli nüfus oranı içinde sahip

oldukları ağırlıkla orantılı olarak örneklem içinde yer almıştır.

Çizelge 3. 1. Belediyelerin Nüfus Ve Sayılarının Türkiye’de Dağılım Oranları

GENEL Sayı % Nüfus %

Büyükşehir 15 - 19805585 -

Büyükşehir İlçe 56 0, 02% 17012735 0, 35%

Büyükşehir Alt Kademe 21 0, 01% 2793766 0, 06%

İl Merkezi 65 0, 02% 7297756 0, 15%

İlçe Merkezi 794 0, 25% 13549912 0, 28%

7

Kasaba 2264 0, 70% 8128902 0, 17%

Toplam 3215 1, 00% 48783071 1, 00%

3. 3. 4. Cografi Bölgelerin Temsili

Türkiye genelinde yerel yönetimlerin sosyo-ekonomik, nüfus ve alan

büyüklükleri bakımından birbirinden farklı özellikler göstermesi sebebiyle deneklerin

bu farklılıklardan kaynaklanan görüşlerinin cevaplara yansımasını sağlamak üzere,

bütün coğrafi bölgeler, belediyeli nüfusu ve belediye türlerinin genel belediyeli nüfus

oranı içinde sahip oldukları ağırlıkla orantılı olarak örneklem içinde temsil edilmiştir.

Çizelge 3. 2. Örnekleme Giren Belediye Sayılarının Bölgesel Dağılımı

Bölgesel Dağılım Akdeniz D. Anadolu G.D.Anadolu Ege İç Anadolu Karadeniz Marmara ToplamBüyükşehir 3 1 2 1 4 1 3 15B. İlçe 2 0 2 9 13 0 30 56B.Alt Kademe 6 4 3 0 2 4 2 21İl 3 6 4 4 4 5 3 29İlçe 5 5 7 9 8 10 10 54Kasaba 6 2 2 6 6 4 7 33

TOPLAM 22 17 18 28 33 23 52 197

3. 3. 5. Nüfus Gruplarının Temsili;

Her bölgede ve her nüfus türü içinde farklı nüfus büyüklüklerindeki

belediyelerin görüşlerinin cevaplara yansımasını sağlamak üzere, belediyeler

seçilirken her belediye türü içindeki en düşük, orta büyüklükte ve en büyük nüfusa

sahip belediyelerin örneklem içine alınmasına dikkat edilmiştir.

3. 3. 6. Atanmış ve seçilmiş Belediye Yöneticilerinin Temsili

Araştırma da ölçek dahilinde belirlenen belediyelerde ölçek ve modele

ilişkin verilerin sağlıklı bir biçimde toplanması ve aynı konularda siyasi ve teknik

yönden eğilimlerin öğrenilmesi amacıyla her belediyeye iki adet soru formu

8

gönderilerek hem belediye başkanı hem en üst teknik yönetici tarafından

cevaplandırılması istenmiştir.

3. 3. 7. Anketlerin Hazırlanması

Araştırmanın amacı doğrultusunda; toplam 49 sorudan oluşan bir anket

düzenlenmiştir. Bu anket temel olarak üç ana bölümden oluşmuştur;

- Birinci bölüm, alan büyüklüğü ve çevredeki belediyelerin uzaklık ve

nüfusları gibi ölçeğe, teknik personel istihdamını saptamaya, yürütülen hizmetler ve

yürütülmek istenen hizmetlerin belirlenmesine, yerel yönetim birlikleri kurma ve

çalıştırabilme kapasitesine, mali yapıya, katılım ve katılım kapasitesini ölçmeye

yönelik sorulardan,

- İkinci Bölüm, seçilmiş ve atanmış belediye yöneticileri açısından belediye

kuruluşu, hizmetlerin etkili yürütülmesi ölçek ve model sorununa nasıl baktıklarının

öğrenilmesine yönelik sorulardan,

- Üçüncü bölüm, büyükşehir belediyelerinin kuruluşu, hizmetlerin yerine

getirilmesi konusundaki etkililik düzeyi ve büyükşehir Modeline ilişkin sorulardan

oluşmuştur.

3. 3. 8. Anketlerin Geri Dönüşüm Sayısı ve Oranları

Mart-Haziran 2001 tarihleri arasında yapılan alan araştırması kapsamında,

gönderilen soru kağıtlarının geri dönüşü yine Valilikler aracılığıyla ve posta yoluyla

olmuş ve 197 belediyeye gönderilen toplam 394 anketten, 177 belediyeden toplam

354 adedi geri dönmüş ve geri dönüş oranı %90 olarak gerçekleşmiştir.

( Ek 3: Örnekleme giren Belediyelerin Listesi)

3. 3. 9. Verilerin Analiz Yöntemi

Posta yoluyla yapılan sorulardan elde edilen veriler ‘SPSS For Windows

10. 0. 1’ isimli bilgisayar programı kullanılarak tasnif ve analiz edilmiştir. Belediye

başkanı ve belediye yöneticilerinden alınan teknik nitelikteki veriler, aynı çizelgede

9

ayırıma gidilmeksizin verilirken, gerektiği durumlarda eğilimi tespite yönelik

sorularda her bir grup deneğin cevapları ayrı ayrı gösterilmiştir.

3. 4.1. Ankete Katılan Yöneticiler Hakkında Bilgiler

3. 4. 1.1. Yöneticilerin Görevleri

Çizelge 3.3. Yöneticilerin Görevlerine Göre Dağılımı

Görev Sayı % Geçerli % Belediye Bşk. 162 50, 6 50, 6 Fen İşl. Md. 158 49, 4 49, 4 Toplam 320 100, 0 100, 0

3. 4. 1.2. Yöneticilerin Görev Süreleri

Çizelge 3.4. Yöneticilerin Görev Sürelerine Göre Dağılımı

SayıSatır %

Görev Süresi Grupları

Toplam

1-5 Yıl 6-10 Yıl 11-15 Yıl 16-20 Yıl 21-25 Yıl 26-30 Yıl 31+ Yıl Görev Belediye Bşk. 66 23 7 3 99 66, 7% 23, 2% 7, 1% 3, 0% 100, 0% Fen İşl. Md. 48 28 18 17 12 5 1 129 37, 2% 21, 7% 14, 0% 13, 2% 9, 3% 3, 9% , 8% 100, 0% Toplam 114 51 25 17 15 5 1 228 50, 0% 22, 4% 11, 0% 7, 5% 6, 6% 2, 2% , 4% 100, 0%

Tesadüfi örnekleme yönteminin uygulandığı araştırmadan elde edilen

sonuçlara göre, belediye başkanlarının %66,7’si 1-5 yıl arasında görev süresine

sahiptir. Bu durum ankete katılan belediye başkanlarının çoğunluğunun ilk seçim

dönemi içinde olduklarını göstermektedir.

Fen işleri Müdürlerinin de %37,2’si 1-5 yıl arasında görev süresine sahiptir

ve diğer görev süresi aralıklarında da düzenli azalan bir biçimde teknik yöneticilerin

bulunduğu görülmektedir. Fen İşleri Müdürlerinin %58,9’nun ilk 10 yıllık görev süresi

içinde oldukları görülmektedir.

10

3. 4. 1.3. Yöneticilerin Eski Görevleri

Belediye başkanlarının seçilmeden önce yaptıkları işe bakıldığında çok

büyük bir ağırlıkla (%73.2) özel sektörden geldikleri, %64 ‘nün ise serbest meslek

sahibi oldukları görülmektedir.

Bu dağılıma nüfus grupları açısından baktığımızda ise eski görevi Kamuda

memur-işçi olan kesimin ağırlıklı olarak (%22,2) 10001-20000 nüfus grubunda,

Kamuda yönetici olarak belirten grubun ağırlıklı olarak (%35,7) ile 100001-250000

nüfus grubunda, özel sektörde yönetici olanların ise 50001-100000 nüfus grubunda

yoğunlaştığı izlenmektedir.

Çizelge 3.9. Yöneticilerin Eski Görevlerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı

Sayı Satır %Sütun %

Nüfus Grupları

Toplam

- 5000 5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

+500000

Eskigorev Kamuda Memur\İşçi

3 1 6 4 7 3 3 27

11, 1% 3, 7% 22, 2% 14, 8% 25, 9% 11, 1% 11, 1% 100, 0% 27, 3% 10, 0% 40, 0% 19, 0% 26, 9% 9, 1% 12, 5% 17, 2% Kamuda yönetici 1 3 1 5 2 2 14

7, 1% 21, 4% 7, 1% 35, 7% 14, 3% 14, 3% 100, 0% 6, 7% 14, 3% 3, 8% 15, 2% 8, 3% 11, 8% 8, 9% Özel sektör

çalışanı1 1 1 3

33, 3% 33, 3% 33, 3% 100, 0% 9, 1% 4, 2% 5, 9% 1, 9% Özel sektörde

yönetici1 1 1 3 1 2 1 10

10, 0% 10, 0% 10, 0% 30, 0% 10, 0% 20, 0% 10, 0% 100, 0% 9, 1% 10, 0% 4, 8% 11, 5% 3, 0% 8, 3% 5, 9% 6, 4% Serbest meslek 6 8 8 13 15 24 16 13 103

5, 8% 7, 8% 7, 8% 12, 6% 14, 6% 23, 3% 15, 5% 12, 6% 100, 0% 54, 5% 80, 0% 53, 3% 61, 9% 57, 7% 72, 7% 66, 7% 76, 5% 65, 6%Toplam 11 10 15 21 26 33 24 17 157 7, 0% 6, 4% 9, 6% 13, 4% 16, 6% 21, 0% 15, 3% 10, 8% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Ancak bu genel ortalamaya bölgeler açısından bakıldığında büyük

farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Örneğin D. Anadolu’da %47. 1 olan Kamu sektör

kökenlilik Akdeniz bölgesinde %13, 6’ya düşmektedir.

11

Çizelge 3.10. Yöneticilerin Eski Görevlerinin Bölgelere Göre Dağılımı

Eski Gorev

Bölgeler Kamuda Memur\İşçi

Kamuda yönetici Özel sektör çalışanı

Özel sektörde yönetici

Serbest meslek

Akdeniz 4, 5% 9, 1% 4, 5% 13, 6% 68, 2% Doğu Anadolu 41, 2% 5, 9% 5, 9% 5, 9% 41, 2% Ege 15, 4% 11, 5% 73, 1% Güneydoğu Anadolu 23, 5% 5, 9% 70, 6% İç Anadolu 13, 3% 20, 0% 10, 0% 56, 7% Karadeniz 40, 0% 60, 0% Marmara 10, 7% 3, 6% 3, 6% 10, 7% 71, 4%

3. 4. 1.4. Yöneticilerin Yaş Grupları

Teknik yöneticilerin yaş ortalamasının ise 40-50 yaş arasında

toplandığı (%47, 8), bu oranın Belediye Başkanlarında %56,1 çıktığı görülmektedir.

Çizelge 3.11. Yöneticilerin Yaş Gruplarına Göre Dağılımı

SayıSatır %

Yaş Grupları Toplam

30'dan küçük 30-40 yaş arası 40-50 yaş arası 50-60 yaş arası 60'tan büyük Görev Belediye Bşk. 21 87 39 8 155 13, 5% 56, 1% 25, 2% 5, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 16 60 62 19 157 10, 2% 38, 2% 39, 5% 12, 1% 100, 0% Toplam 16 81 149 58 8 312 5, 1% 26, 0% 47, 8% 18, 6% 2, 6% 100, 0%

3. 4. 1.5. Yöneticilerin Cinsiyetleri

Çizelge 3.12. Yöneticilerin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı

SayıSatır %

Cinsiyet

Toplam

Erkek Kadın Görev Belediye Bşk. 160 2 162 98, 8% 1, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 151 5 156 96, 8% 3, 2% 100, 0% Toplam 311 7 318 97, 8% 2, 2% 100, 0%

Ankete katılan belediye yöneticilerinin %97. 8’si erkek, % 2,2’si kadındır. Bu

oran belediye başkanlarında %1,2’ye düşmekte, fen işleri müdürlerinde %3,22ye

çıkmaktadır.

12

3. 4.1.6. Yöneticilerin Eğitim Düzeyi

Ankete cevap veren Belediye Yöneticilerinin eğitim düzeylerinin çok iyi

olduğu anlaşılmaktadır. Özellikle Belediye Başkanlarının %67’3’nün Fakülte/Yüksek

okul mezunu olması Türk Belediyeciliği içinde olumlu bir göstergedir.

Çizelge 3.13. Yöneticilerin Eğitim Düzeylerine Göre Dağılımı

Sayı Satır %

Öğrenim Düzeyi Toplam

İlkokul Ortaokul Lise Fakülte\YO Y. Lisans Görev Belediye Bşk. 12 7 20 109 14 162 7, 4% 4, 3% 12, 3% 67, 3% 8, 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 16 135 7 158 10, 1% 85, 4% 4, 4% 100, 0%Toplam 12 7 36 244 21 320 3, 8% 2, 2% 11, 3% 76, 3% 6, 6% 100, 0%

Eğitim düzeyine nüfus grupları açısından bakıldığında daha ayrıntılı

bilgiler elde edilmektedir.

Çizelge 3.14. Yöneticilerin Eğitim Düzeylerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı

Sayı Satır %

Nüfus Grupları

Toplam

- 5000 5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

+500000

öğrenim İlkokul 1 2 6 2 1 12 8, 3% 16, 7% 50, 0% 16, 7% 8, 3% 100, 0%

Ortaokul 3 1 1 2 7 42, 9% 14, 3% 14, 3% 28, 6% 100, 0%

Lise 7 2 7 8 5 6 35 20, 0% 5, 7% 20, 0% 22, 9% 14, 3% 17, 1% 100, 0% Fakülte\YO 8 13 18 31 40 44 44 33 231 3, 5% 5, 6% 7, 8% 13, 4% 17, 3% 19, 0% 19, 0% 14, 3% 100, 0%

Y. Lisans 1 1 9 6 4 21 4, 8% 4, 8% 42, 9% 28, 6% 19, 0% 100, 0%

Toplam 20 18 32 39 48 62 50 37 306 6, 5% 5, 9% 10, 5% 12, 7% 15, 7% 20, 3% 16, 3% 12, 1% 100, 0%

Çizelgeden elde edilen sonuçlara göre en olumlu gösterge 250000-

500000 nüfus grubundadır. Eğitim düzeylerini belediye türlerine göre

13

incelediğimizde en olumlu göstergenin büyükşehir belediyelerinde, en olumsuz

göstergenin ise belde belediyelerinde olduğu görülmektedir.

Çizelge 3.15. Yöneticilerin Eğitim Düzeylerinin Belediye Türüne Göre Dağılımı

Sayı Satır %Sütun %

Öğrenim

Toplam

Belediye türü İlkokul Ortaokul Lise Fakülte\YO Y. Lisans İl merkezi Belediye Bşk. 1 1 2 22 2 28 3, 6% 3, 6% 7, 1% 78, 6% 7, 1% 100, 0% Fen İşl. Md. 25 25 100, 0% 100, 0%Büyükşehir Belediye Bşk. 12 1 13 92, 3% 7, 7% 100, 0% Fen İşl. Md. 12 12 100, 0% 100, 0%ilçe merkezi Belediye Bşk. 1 2 10 32 4 49 2, 0% 4, 1% 20, 4% 65, 3% 8, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 7 44 1 52 13, 5% 84, 6% 1, 9% 100, 0%B. şehir ilçe Belediye Bşk. 1 3 29 5 38 2, 6% 7, 9% 76, 3% 13, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 1 31 5 37 2, 7% 83, 8% 13, 5% 100, 0%B. şehir alt k. Belediye Bşk. 1 3 11 2 17 5, 9% 17, 6% 64, 7% 11, 8% 100, 0% Fen İşl. Md. 2 13 1 16 12, 5% 81, 3% 6, 3% 100, 0%Belde Belediye Bşk. 9 3 2 3 17 52, 9% 17, 6% 11, 8% 17, 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 6 10 16 37, 5% 62, 5% 100, 0%

Aşağıdaki tabloda yöneticilerin eğitim düzeyleri bölgeler açısından

incelenmektedir.

Çizelge 3. 16. Yöneticilerin Eğitim Düzeylerinin Bölgelere Göre Dağılımı

Öğrenim

Toplam

Bölgeler İlkokul Ortaokul Lise Fakülte\YO Y. Lisans

Akdeniz Belediye Bşk. 3, 8% 7, 7% 11, 5% 69, 2% 7, 7% 100, 0%

Fen İşl. Md. 8, 0% 88, 0% 4, 0% 100, 0% Doğu Anadolu Belediye Bşk. 16, 7% 22, 2% 55, 6% 5, 6% 100, 0%

Fen İşl. Md. 29, 4% 70, 6% 100, 0%

Ege Belediye Bşk. 14, 8% 7, 4% 14, 8% 63, 0% 100, 0%

Fen İşl. Md. 9, 5% 90, 5% 100, 0% Güneydoğu Anadolu Belediye Bşk. 21, 1% 10, 5% 10, 5% 52, 6% 5, 3% 100, 0%

Fen İşl. Md. 17, 6% 82, 4% 100, 0%

İç Anadolu Belediye Bşk. 3, 2% 9, 7% 74, 2% 12, 9% 100, 0% Fen İşl. Md. 6, 9% 89, 7% 3, 4% 100, 0% Karadeniz Belediye Bşk. 10, 0% 80, 0% 10, 0% 100, 0%

Fen İşl. Md. 10, 0% 90, 0% 100, 0%

14

Marmara Belediye Bşk. 9, 7% 74, 2% 16, 1% 100, 0% Fen İşl. Md. 2, 6% 84, 6% 12, 8% 100, 0% Toplam 3, 8% 2, 2% 11, 3% 76, 3% 6, 6% 100, 0%

Bu tabloya göre, en olumlu göstergelere Karadeniz bölgesinin, en olumsuz

göstergelere ise Doğu Anadolu Bölgesinin sahip olduğu görülmektedir.

15

I- BİRİNCİ BÖLÜM

KENT VE KENTLEŞME

Kentlerde ölçeğe yönelik tartışmalar ve buna bağlı olarak kent

yönetimlerinde yaşanan yeni yönetim modelleri arayışları dünyada son iki yüzyılda,

özellikle son yüzyılda yaşanan hızlı kentleşme sonucunda ortaya çıkmıştır.

Hızlı kentleşmenin yarattığı ağır sonuçlar en fazla kentlerde ve kent

yönetimlerinde hissedilmiş ve bir yanda aşırı nüfus birikmesinden kaynaklanan

kentsel sorunlar, bir yandan hızla nüfus kaybeden yerleşimlerde hizmet kalitesinin

düşmesi kentleri bir yol ayrımına getirmiştir.

Kentlerin geldiği bu yol ayırımında, bir yandan kentsel hizmetlerin yeterli ve

etkili bir biçimde yürütülebilmesi, bir yandan kent yönetimlerinin temel karakteri olan

özerklik ve katılıma açık demokratik yapısının korunması hedeflerinin aynı anda elde

edilmesi vardır.

Kentlerin ölçeklerine ve yönetim yapılarına yönelik bu tartışmaları ve

gelişmeleri açıklayabilmek ve yeterince anlayabilmek için bu bölümde kent kavramı

ve dünyada yaşanan kentleşme süreci üzerinde durulacaktır.

1.1. Kent

Uygarlık tarihinin en önemli olgularından olan kentin tanımlanması bu

önemine paralel olarak son derecede zordur. Kentin ele alınış biçimine bağlı olarak

çeşitli ölçütlere göre tanımı yapılmaktadır. Bu ölçütlerden kimileri aşağıda

verilmiştir:

Toplum Bilimsel Ölçüte Göre: Kent toplumsal bakımdan benzerlik

göstermeyen bireylerin oluşturduğu, göreceli olarak geniş, yoğun nüfuslu ve

mekanda süreklilik niteliği olan yerleşmedir.

16

Ekonomik Ölçüte Göre: Kent, mal ve hizmetlerin üretim, dağıtım ve

tüketimi sürecinde toplumun sürekli olarak değişen gereksinimlerini karşılamak için

ortaya çıkan bir ekonomik mekanizmadır.

Hukuki Ölçüte Göre: Türk mevzuatında kent adı altında bir tarif yoktur.

Buna karşılık il, ilçe, bucak, belediye tasnifi yapılmaktadır. DİE’nin ölçütüne göre il

ve ilçeler kent kapsamında değerlendirilmektedir.

Nüfus Ölçütüne Göre: Belirli bir sayıda nüfusun yaşadığı yer kent olabilir.

Ancak nüfus göre yapılan tasnif ülkeden ülkeye değişmektedir. Belçika’da 5. 000,

İsviçre’de 10.000, Hollanda’ da 20.000, Almanya’da 2000-5000 arası nüfuslu

yerleşmeler şehirler ile köyler arasında geçiş teşkil etmektedir.

Türkiye’de Köy Kanununa ve Belediye Kanununa göre nüfusu 2000’nin

altında kalan yerlere köy , nüfusu iki bin ile yirmi bin arasında olanlara (kasaba) ve

yirmi binden çok nüfusu olanlara (şehir) denir.

Nüfus Yoğunluk Ölçütüne Göre: Nüfus yoğunluğu yerleşme yerinin

genel karakterini belirleme açısından önemli bir ölçüttür. Fransa’da kilometre kareye

500 kişinin düştüğü yerler şehir sayılmaktadır. Bu karşılık İngiltere’de nüfus

yoğunluğu 2.500’ün üzerinde olan yerler kent kategorisine sokulmaktadır.

Almanya’da ise kilometrekareye 1000 nüfusun düştüğü iskan sahalarını kent

saymak mümkündür. (GÖNEY,1995:9)

Fiziksel Ölçüte Göre:Kent sahaları genellikle birbirine çok yakın inşa

edilmiş değişik amaçlı çok sayıda binalardan oluşur. Kır yerleşimleri ise, dağınık

biçimde yapılmış konut sahaları ve etraflarında bulunan geniş tarımsal alanlarından

oluşmaktadır.

Çalışan Nüfus Ölçütüne Göre:Kenti tanımlamada tarım dışı sektörlerde

çalışan nüfusun oranı önem taşımaktadır. Bu oran gelişmiş ülkelerde %5-%10

arasında değişmektedir. Buna karşılık çoğu zaman kentsel ve kırsal alanlar birbirine

geçmiş halde bulunabilir. Birçok ülkede ve ülkemizde de şehirlerde de tarımsal

faaliyetler geniş çapta yapılmakta, tarım ile bağlantılı birçok sektörde önemli

miktarda insan çalışmaktadır.

17

Coğrafi Ölçüte Göre:Coğrafi anlamda kent az veya çok bir plan dahilinde

gelişmiş, bariz çizelgede ayrılabilen bir çekirdek etrafında gruplanmış, çok çeşitli

unsurların bir arada yer aldığı, çok yönlü ekonomik, kültürel, ekonomik bakımdan

kesin hatlarla sınırlanmamış bir bölgenin kavşak noktasıdır. Kentlerin merkezilik

vasıfları görecelidir. Yani dini, kültürel, ekonomik, açıdan merkezi bir konumda

olabilirler veya liman ağızlarına, ulaşım ağlarının merkezine, nehir ve deniz

kıyılarına kurulmuş olabilirler. (GÖNEY,1995:7)

Bu ölçütler bir arada değerlendirildiğinde, Kenti; ‘Sürekli toplumsal gelişme

içinde bulunan ve toplumun, yerleşme, barınma, gidiş geliş, çalışma, dinlenme,

eğlenme gibi gereksinmelerinin karşılandığı, pek az kimsenin tarımsal uğraşlarda

bulunduğu, köylere bakarak nüfus yönünden daha yoğun olan yerleşme birimi’

olarak tanımlayabiliriz. (KELEŞ,1998:75)

Kentin tanımı bu şekilde ortaya konulduktan sonra, kenti ortaya çıkaran

süreç, yani ‘kentleşme’ kavramı üzerinde durmak yararlı olacaktır.

1.2.Kentleşme

1. 2.1. Tarihsel Gelişim

Dünyada kentsel nitelikli yerleşimlerin, 5000 yıl öncesinden itibaren,

sırasıyla Mezopotamya, Nil ve İndus vadisinde ortaya çıktığı kabul edilmektedir. İlk

şehirler nüfusları 7.000 ila 10.000 . arasında değişen ve tarımsal üretimin kontrol

edildiği ve tarımsal üretime sıkı sıkıya bağlı merkezlerdi.

Kentlerin çevrelerini de içine alan dini, askeri, idari, ticari merkezler olmaya

başlaması ile nüfuslarında belirgin artışlar olmuştur. Bu gelişmeye paralel olarak,

Mezopotamya’da M.Ö. 6. yüzyılda nüfusu 80.000-100.000 civarında olan şehirler

oluşmuştur.

Ticari ilişkilerin artışına bağlı olarak artan kentsel gelişme en fazla Akdeniz

havzasında olmuştur. Özellikle M.Ö. 8. yüzyıldan itibaren Doğu Akdeniz’de ortaya

18

çıkan birbirleri ile sıkı ilişki içinde olan Yunan kolonileri kent medeniyetinin

gelişmesinde çok önemli rol üstlenmişlerdir

Genişlikleri çoğu zaman birkaç kilometrekareyi, nüfusları 20.000 -50.000

civarında olan bu kent devletleri daha sonraları kendi aralarında hiyerarşik ve

kompleks yapıda birlikler kurmuşlardır. Bu birlikler daha sonraları devletlere ve

imparatorluklara dönüşmüştür. (GÖNEY,33-35:1995)

Beşinci yüzyıldan itibaren Cermen kabilelerin Roma eyaletlerini istilası ile

Avrupa’da kentsel gelişme duraksamış, nüfusları gerilemiş, kentlerin karakteri

değişmiş ve bu defa kentlerin askeri ve dini merkez olma fonksiyonları ön plan

çıkmıştır.

PİRENNE bu değişimi vurgulamak için ‘Civitas’ sözcüğünün geçirdiği anlam

değişikliğini örnek vermekte ve 9’ncu yüzyıldan itibaren bu sözcüğün piskoposluk

kenti ile eş anlamlı hale geldiğini belirtmektedir. (PİRENNE, 54:1994)

15. yy.’ dan itibaren Avrupa’da kentler canlanmaya, yapısı değişmeye ve

büyüklükleri artmaya başlamıştır. Avrupa’da şehirlerin nüfusunun 100.000 geçmesi,

15 yüzyıldan itibaren görülmektedir.

Bu dönemde feodal sistemin gerilemesi ve merkezi devletlerin ortaya

çıkması ile şehirleşmenin nitelik değiştirerek hızlandığı, büyük siyasi ve ekonomik

merkezlerin ortaya çıktığı izlenmektedir. Özellikle 17. yüzyıldan itibaren ticari

merkez niteliğindeki şehirler büyük önem kazanmıştır

Ancak dünyada günümüze kadar etkileri devam eden asıl kentleşme

hareketi 1800’lü yıllarda sanayileşme hareketi ile başlamış ve sanayi tipi kitlesel

üretimin yapıldığı şehirlerde ortaya çıkan işgücü ihtiyacını karşılamak üzere kırsal

alanlardan büyük bir nüfus göçü olmuştur. Bu dönem, şehirlerin etrafında

banliyölerinde ortaya çıkmaya başladığı, kentsel nitelikli hizmetlerin yetersiz kaldığı

ve kent yönetimlerinin yapısının değişmeye başladığı bir dönemdir.

Sanayileşme, kentlerin kuruluş ve gelişmesinde coğrafi şartlara, tarımsal

üretime ve dolayısıyla çevrelerine bağlığı büyük ölçüde ortadan kaldırmıştır.

19

Avrupa’da 1800 yılında nüfusu 100. 000 aşan şehirlerin sayısı 22 iken, bu sayı

1890 yılında 120’ye çıkmıştır. Bu süreçte en hızlı gelişen kentlerden Londra’nın

nüfusu 1800 yılında 1 milyon civarında iken, 1890’ da 5 milyona çıkmıştır.

(GÖNEY,22 :1995)

Bu hızlı kentleşme, 19. yüzyıldan itibaren dünyanın hemen her yerinde

görülmeye başlanmış olup, bu olgu insanlık tarihinin en önemli gelişmelerinden birisi

olarak değerlendirilmektedir.

Kentleşme,içinde bulunduğumuz yüzyılın ayır edici özelliklerinden biri

olmuştur ve gelişmiş olsu, gelişmekte olsun, sosyalist olsun bütün ülkeler, kentleşme

olayının ve sonuçlarının etkileriyle karşı karşıya kalmışlarıdır. (KELEŞ,21:1997)

1. 2.1. Kavramsal Açıdan Kentleşme

Kentleşme olgusu, bir toplumun ekonomik ve toplumsal yapısındaki

değişmelerden doğar. Bu değişme toplumun nüfus ve yerleşim yapısında etkiler. Bu

nedenle, kentleşmeyi tanımlarken, nüfus hareketini yaratan ekonomik ve toplumsal

değişmelere de yer vermek gerekir.

Bu açıdan KELEŞ, kentleşmenin ekonomik, toplumsal ve siyasal boyutlarını

da hesaba katan tanımlamasını şöyle yapmaktadır; “Sanayileşmeye ve ekonomik

gelişmeye koşut olarak kent sayısının artması ve bugünkü kentlerin büyümesi

sonucunu doğuran, toplum yapısında artan oranda örgütleşme, işbölümü ve

uzmanlaşma yaratan, insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol

açan bir nüfus birikimi sürecidir” . (KELEŞ, 1997:19)

Kentleşme tanımlarının ortak noktası, nüfus birikimi ve bu nüfus birikimine

bağlı olarak artan uzmanlaşmadır. Nüfus birikimi ise nüfusun çeşitli küçük yerleşim

yerlerinden gelerek daha büyük yerleşim yerleri oluşturması anlamına gelmektedir.

Bu iki ucu olan bir çözülme, yoğunlaşma ve akım olayıdır. İki uçtan birisi

“kır”dır. Ötekisi de “kent” ‘tir. Çözülme kırda olmakta, yoğunlaşma ise kentte

gerçekleşmektedir.

20

Kentleşme olgusu, zaman içindeki bir değişmeyi anlatır. Bir ülkenin ya da

bölgenin kentleşme derecesi, kentleşme düzeyi ise o ülke ya da bölge nüfusunun

belli bir oranda, belli bir tanıma göre kent sayılan yerleşme merkezlerinde yaşayan

oranıdır. Şu halde, kentleşme olgusu, demografik tanımı ile, belli bir süre içinde,

kentleşme oranında yer alan değişiklik olarak görülebilir . (KELEŞ, 1997: 19)

Ancak kentsel nüfus artışı ile kentleşme olgusu beraber yürüyen süreçler

değildir. Kentlere ilk akın eden kitleler kırsal kökenli insanlardı. Kentli nüfusun ve

buna bağlı olarak kent kültürünün, sanayi ve tarım haricinde kentsel nitelikli hizmet

sektörlerinin ortaya çıkması ve gelişmesi 20. yüzyılın başlarından itibaren olmuştur.

Kentlere yönelik yoğun göç sürecinde kentleşmenin çok önemli bir boyutu,

yani kentsel yoğunluk bölgeleri ve buna bağlı olarak günümüze kadar gelen kentsel

sorunlar ve bu sorunlara yönelik arayışlar ortaya çıkmıştır.

Bu arayışların kavramsal boyutunda kentlerin ortaya çıkış ve büyüme

sürece kentlerin etki alanı ve kentlerinin hizmetlerin etkililiğini artırmaya yönelik

ölçek arayışları varken, uygulama alanında ise küçük kentlerin birleştirilerek daha

büyük ölçekler elde edilmesi, büyük kentlerin büyümelerinin sınırlandırılması ve bu

tip kentler için özel yönetim biçimleri geliştirilmesi vardır.

1.3.Türkiye’de Kentleşme Ve Yerel Yönetimler

Bu bölümde Türkiye’de kentleşme ve yerel yönetimlerinin gelişme süreci

ele alınacaktır.

1.3.1. Cumhuriyet Öncesi Kentleşme ve Yerel Yönetimler

Klasik dönemde imparatorluğun Anadolu bölümünde, %9-9’u kentsel

nitelikli olmak üzere, 9 ile 11 milyon arasında bir nüfusun yaşadığı tahmin

edilmektedir. (ODTÜ,6:1997)

Osmanlılar 16 yüzyıl sonlarına kadar, mir’i arazi rejimini başarıyla

uygulayarak, tarımsal üretimi organize etmişler ve bu üretim rejimine uygun bir

yerleşim düzeni geliştirilmiştir. Bu yerleşme düzeninde, yerleşme merkezleri

21

başkent, bölgesel merkezler, pazar şehirleri ve köyler şeklinde bir kademelenme

oluşmuştur. (DİNLER, 1994, 180)

Bu kademelenme içerisinde, İstanbul dışındaki yerleşim merkezlerinin

ortalama nüfusları, eyalet merkezlerinde 50 bin, sancak merkezlerinde 10 bin, Pazar

merkezlerinde 3-4 bin civarında idi. (ODTÜ,6:1997)

Ancak 16. ve 17. yüzyıllara ilişkin olarak kent-kır ayırımını yapmak büyük

güçlükler içermektedir. Bu sebeple sayılara değil de işlevlere dayanan tanımlar

yapılması daha uygundur. O dönem için, bir yerleşimin kent olarak tanımlanması için

idari yapı, pazar etkinlikleri, özel işyerlerinin varlığı gibi bazı işlevsel özellikler

taşıması gerekmektedir. Bu kriterlerin hepsi binin üzerinde vergi mükellefi bulunan

bütün yerleşimlerde vardır. 1.000-1.500 kişilik vergi mükellefi bulunan

yerleşmelerde, nüfusun 3.000-5.000 civarında olduğu kabul edilmektedir. Bu

kriterlere göre, 16. yüzyılda Anadolu’da yüksek düzeyde kentleşmiş üç bölge

saptanabilir; Gediz Çayı ile Büyük Menderes arasındaki bölge, Kızılırmak ile

Yeşilırmak bölgesinin aşağı kısımları ve Dicle-Fırat vadileridir. (FAROQHI,14-

16:1994)

Osmanlı imparatorluğunun yükselme döneminde büyükçe kentlerin

aralarında büyük ekonomik düzey ayrılıkları yoktu. 16. yüzyıl ile 20. yüzyıl

arasında bu yapıyı değiştiren ve Anadolu’daki yerleşme düzenini günümüze kadar

etkileri hissedilen biçimde değiştiren çok önemli bazı gelişmeler olmuştur.

Bunlardan ilki Celali isyanları sonucunda meydana gelen ve ‘Celali Fetreti’ denilen

kargaşalık dönemi,savaşlar sonucunda meydana gelen iç ve dış göçler ve diğeri ise

Avrupa’da meydana gelen ekonomik yapı değişikliğinin Osmanlı toplumuna

yansımasıdır.

Anadolu’da kargaşalık döneminin birçok önemli sonuçları olmuştur.

Bunlardan en önemlisi, köylü reaya arasında büyük ölçüde göç, zamanın ifadesi ile

‘kaçgunluk’ hareketi yaratmasıdır. Belgeler, Anadolu’da göç etmenlerinin

küçümsenmeyecek kadar büyük olduğunu, köylerini terk edenlerin bazılarının

Gürcistan’a kadar gitmeyi göze aldıklarını ispat etmektedir. Köylerini bırakan halkın

büyük bir kısmı dağlara çekilmiş, diğer bir kısmı şehirlere ve kalelere göçmüşler,

önemli bir kısmı da sancak değiştirmiştir. Kırsal alanların yanı sıra kentlerde bu

22

kargaşadan etkilenmiş Malatya, Harput, Maraş, Urfa gibi önemli kentlerin çoğunda

evler, hanlar, dükkanlar, cami ve medreseler Celalilerin çıkardığı yangınlarda harap

olmuştur. (AKDAĞ, 1975:488-500)

Bu sosyo-ekonomik çalkantı döneminin Anadolu’nun yerleşme düzeninde

iki önemli sonucu olmuştur. İlki köylerini terkeden halkın ıssız bölgelere çekilmesi,

diğeri ise kentlere göç eden büyük işsiz kitlelerin kentlerin geleneksel yapısı ve

kurumları üzerinde yarattığı baskıdır.

İmzalanan ticari anlaşmalarla Batı Avrupa Ülkelerinin açık pazarı haline

gelen Osmanlı devletinde, kentlerdeki ekonomik faaliyetler kısa sürede sönmüş, o

zamana dek üstlendikleri üretim işlevlerini kaybederek, Batı ile yapılan ticarette

‘dağıtma ve toplama’ işlevini üstlenen birimler haline dönüşmüşlerdir. Bu süreçte,

bazı kentler önemini kaybederek, mevcut nüfuslarını koruyamazken, bazı kentler ise

ön plana çıkarak kalabalıklaşmaya başlamışlardır. Bu gelişmeden en kazançlı

kentlerde uluslar arası ticarette ön plana çıkan liman kentleri olmuştur. Böylece

Türkiye’de halen devam eden bölgeler arası dengesizliklerin ilk belirtileri ortaya

çıkmaya başlamıştır. (DİNLER, 1994:182)

Anadolu’da yerleşme düzenini ve kentleşme sürecini etkileyen diğer iki

önemli göç hareketi ise Balkan savaşı sonrası Balkanlardan gelen nüfus ve özellikle

I. Dünya savaşı ve sonrasında Kafkaslar ve Ortadoğu’dan kaynaklanan göçler

olmuştur. Bu göçler Anadolu’da hem nüfusun yapısını ve hem de yerleşme düzenini

derinden etkilemiştir.

Osmanlı döneminde kentsel nitelikli bazı hizmetlerin yürütülmesi öteden

beri değişik isim ve kurumlar altında olagelmiştir. Bunlardan en önemlileri devletin

kurduğu hisbe ve kadılık teşkilatı ve devlet teşkilatı dışında gönüllü olarak bazı

hizmetleri yürüten esnaf teşkilatları ve vakıflardır. hisbe teşkilatı, yerleşim

birimlerinde ticari, iktisadi ve toplumsal düzeni sağlamak ve korumak üzere

kurulmuş önemli bir sosyo-ekonomik kurumdur. Vakıflar ise gerek kent içlerinde

kurdukları külliye, imarethane, darüşşifa gibi yerlerle bazı alanlarda hizmetleri

üstlenmişlerdir.

23

19.yüzyıla gelinceye kadar klasik Osmanlı Yönetimi taşrada ahalinin

yönetime katılmasını, demokrat ve özgürlükçü bir yerel yönetimi aklına bile

getirmemiştir. Zaten böyle bir istek ve mücadele yönetilenler açısından da söz

konusu olmamıştır.(ORTAYLI,15:1985)

19. yüzyıla toplumsal ve ekonomik karmaşa içinde giren ve yerleşme yapısı

derinden etkilenen İmparatorluğu bu defa da sanayileşme- kapitalistleşme olgusu

derinden etkilemiştir. Bu dönemde, serbest piyasa ilişkilerinin gelişmesi sonucu, bazı

kentsel hizmetlerde önemli rolleri olan lonca düzeni zayıflamış, vakıflar etkilerini

kaybetmiş, bir yandan da toprak düzeninin ve Anadolu da güvenliğin bozulması

sonucu kırsal nüfus fazlası kentlerde birikmeye başlamıştır.

Bütün bu sebeplerle, büyük kentlerde, özellikle İstanbul’da çözüm

bekleyen bir dizi sorun vardı. Bunların başlıcaları, yeni bir iş bölgesi ihtiyacı, konut

alanlarında farklılaşma ve yeni konut alanları ihtiyacı, yeni kentsel altyapı ihtiyacı ve

yangınlara karşı örgütlenme ihtiyacı idi. (TEKELİ,20-21:1996)

Tanzimat döneminde, kent alanına yeniden bir düzen verilmeye

başlanması, aynı zamanda bir genel düzen kurma girişimiydi ve Tanzimat aracılığı

ile yürütülen ve Batılılaşma sürecinin bir devamı niteliğindeki bu girişimlerle, Devlet

Batı’nın geliştirdiği kent aygıtını kullanarak yeni bir kent düzenini dayatmada başarılı

olmayı amaçlamakta idi. (YERASİMOS:1996)

Bu amaç doğrultusunda yapılan en önemli girişimlerden biriside yeni bir

kent yönetimi düzeninin getirilmesidir. Bu doğrultuda 16 Ağustos 1855 yılında,

ihtisap nezareti kaldırılarak, yerine İstanbul Şehremaneti kurulmuştur.

Şehremaneti’nin başarılı olmaması üzerine, bir yıl sonra kurulan ‘intizamı

şehir komisyonu’nun, İstanbul’un 14 belediye dairesine ayrılmasını önerisi

doğrultusunda, 1858 yılında Beyoğlu ve Galata semtlerini içine alan bölgede Altıncı

Belediye Dairesi adıyla bir belediye teşkilatı kurulmuştur. Bu teşkilatın başında

atama ile gelen Daire Müdürü adıyla bir başkan ve meclisi vardı. İstanbul’da ve

taşrada belediye daireleri ancak I.Meşrutiyet ile yaygınlaşmaya başlamış ve

1876’dan sonra belediye dairesi sayısı 20’ye çıkarılmıştır.(ODTÜ,18:1997)

24

1871 tarihli Nizamname ile vali, mutasarrıf ve kaymakamın bulunduğu her

şehirde kurulmasını öngörülmüştür.Ancak Belediye idareleri, İstanbul’dan sonra

liman şehirleri ve önemli ulaşım şehirlerinde kurulmuştur. Yayınlanan nizamnameler

belediyelere bir özerklik vermiyor, sadece idari bir varlık olarak tanıyordu. Belediye

başkanı vali veya mutasarrıfın tayin ettiği bir memurdu. Belediye meclisi de

hükümetin kontrolündeydi. 1877 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu ile bir adım daha

gidilerek belediyelere adeta tüzel kişilik tanınmış ve yeni görevler verilmiştir.

(ORTAYLI,171:1985)

1912 yılında ilçe belediyeleri kaldırılarak, İstanbul belediye yönetimi

merkezileştirilmiştir. 1913 yılında çıkarılan geçici kanunla vilayet kanunu ile tüzel

kişilik kavramı idare hukukuna girmiş ve il özel idaresinin kurulması ile Osmanlı

yönetimi ana hatları ile günümüze kadar devam eden merkezi yönetimin taşra

uzantısı ve yerel yönetimlerin temellerini atmıştır.

Birkaç liman şehri dışında Osmanlı belediyeleri ciddi varlık gösteremese de

bu ilk uygulama dönemi, olumlu ve olumsuz kalıntıları ile Türkiye’de yerel yönetim

geleneğinin oluşmasında önemli rol oynamıştır. Bunun haricinde belediye idareleri

Cumhuriyet Türkiye’sine çok parlak bir gelenekle devredilmemiştir.

1.3.2.Cumhuriyet Dönemi Kentleşme ve Yerel Yönetimlerin Gelişimi

1923 –1950 Dönemi

Türkiye’de 1950 yılına gelinceye kadar kentleşme hissedilir düzeyde

değildir. Bu dönemde nüfus 1927 yılından 1950 yılına kadar 13.648.270’den

20.947.88’e ulaşmış, kent nüfusunun genel nüfusa oranı %24’den, %27,5’e

yükselmiştir. 1927’de nüfusu 100.000’den fazla olan kent sayısı 1950’de 5’e

yükselmiştir. 1940-1945 yılları arasında kentleşme hızı yavaşlamış ancak, 1945

sonrasında kentleşme hızı tekrar artmıştır.

Bu dönemde belediye yönetimleri ile ilgili gelişmelere bakıldığında, en

önemli gelişmelerin 1924 yılında çıkarılan Köy Kanunu ile 2.000 nüfus altı

25

yerleşmelere tüzel kişilik verilerek köy yönetimlerinin kurulması ve 1930 yılında,

halen belediyelerin temel kanunu olan Belediye Kanunu çıkarılmasıdır.

Bu kanun 5 temel ilkeye dayanmıştır:

1-Belediyeler arası eşitlik,

2-Belediyelerin yasalara aykırı olmamak kaydıyla karar verme ve uygulama

hakkına sahip olması,

3-Belediyeler üzerinde güçlü bir devlet denetimi kurulması,

4-Belediyelerin hizmet alanının genişletilmesi ve görevlerinin

farklılaştırılması,

1580 sayılı kanunun öngördüğü belediyecilik anlayışı döneminin ilerisinde

olmasına rağmen, bazı temel nedenlerden dolayı, bu anlayış yeterli uygulama alanı

bulamamıştır. Birincisi, belediyelerin yerel gelir tabanının yeterli olmamasıdır. Kırsal

özellikli bir yerleşim yapısının üzerine kurulan belediye yönetimleri yeterli kaynak

sağlayamamışlardır.

Ekonomik açıdan kırsal tabana oturan belediyeler, toplumsal açıdan da

aynı tabana oturmuşlardır. Bu bakımdan 1580 sayılı Belediyeler Yasasının

gerekçesi çok öğreticidir. Bu yasanın gerekçesinde, belediyelerin Türkiye’nin içine

sokulmak istediği çağdaşlaşmaya ayak uyduramadığı söyleniyor. Yerel küçük

girişimcilerin ve geleneksel grupların denetiminde olan, dolayısıyla etkinliği çok

yüksek olmayan bir belediyenin varlığı sözkonusudur. (TÜRKCAN,311: 1982)

HAMAMCI’nın saptaması da bu yönde olup, küçük belediyelerde belediye

meclislerine ve başkanlıklara, eğemen olanların esnaf ve sanatkarlar, kentte çıkarı

olan serbest meslek sahipleri olduğunu tespit etmektedir. Böylece, küçük

belediyelerde bu güç dengesini tehdit eden biçimlenmiş bir sınıf veya katman

muhalefeti olmaması düzeni sürdürmede kolaylık sağlamakta, küçük belediyeler

tutucu olarak kalmaktadırlar. Bu bağlamda toplumsal değişmenin hızlandığı

26

kentleşme-endüstrileşme sürecindeki belediyeler, kırsal kesimdeki belediyelere

oranla daha önce demokratikleşmektedirler. (HAMAMCI,1981:198-199)

ORTAYLI’YA göre, Belediyelerin halen özerk bir gelişme

gösterememesinde, Osmanlıdan devralınan bu mirasın maddi temelinin zayıflığı

büyük rol oynamıştır. Mali kaynakları ve idari yetkileri zayıf belediyeler, merkezi

hükümetin vesayeti altında ve güçsüz bir yapıda kalmaya devam etmişlerdir.

İkincisi ise, Osmanlı yönetiminden devralınan merkeziyetçi yaklaşımın

Osmanlı döneminde de yükselerek devam etmesidir. Çok partili hayata geçişle

beraber tek parti bürokrasinin yerini, partizan eğilimli politikacılar almış ve

merkeziyetçi gelenek, yerel yönetimleri partizan ve rasyonel olmayan bir politikanın

aracı haline getirmekte gecikmemiştir. (ORTAYLI,208:1985)

GERAY’A göre diğer bir faktörde, Cumhuriyetten sonra izlenen

belediyeleşme sürecinde izlenen politikadır. Kentleşme politikası açısından

ülkemizde yeni yerleşmeler, kentleşmenin yurt yüzeyinde ve bölgeler ölçüsünde

dengeli dağılımını amaçlayan politikaların uygulama aracı olarak

düşünülmemiştir.İzlenen siyasaların, kentleşmenin hızı ve yönü ile bir ilgisi yoktur.

(GERAY:1996)

Cumhuriyetten önce kurulan belediyeler ile Cumhuriyetten sonra kurulan

belediyeler arasında kurulan belediyeler arasındaki temel ayırım nüfus büyüklüğü

bakımındadır. Nüfus dilimleri küçüldükçe Osmanlı döneminde kurulan belediyelerin

payı azalmaktadır. (GÜLER,21:1992)

Bu dönemde belediyeleşme sürecine bakıldığında, Osmanlı döneminden

kalan 436 belediyenin 1950 yılına kadar 628’e çıktığı görülmektedir. Bu dönemdeki

toplam 628 belediye içinde nüfusu 100.000’nin üzerinde olan toplam belediye sayısı

sadece 5’dir. (YAŞAYAN:1987)

1950-1980 Dönemi

İkinci Dünya Savaşından sonra, özellikle 1950’den sonra ülkenin hızlı bir

dışa açılma sürecine girmesiyle, kırsal kesimden kente yoğun bir göç başlamıştır.

27

Bu dönemde, genel nüfus artış hızı Cumhuriyet döneminin en üst düzeyine

çıkmıştır. (% 2, 8). 1960-1980 yılları arasındaki yirmi yıllık süre içinde ise, kent

nüfusu 20, 3 milyona çıkarak 3 kat artmış, 1980 yılı itibariyle kentleşme oranı

%25,2’den, %45, 4’ e ulaşmıştır.

Bu dönemde, özellikle İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Bursa’da kentleşme

oranı çok yüksek olup, 1960-1980 yılları arasında göç eden nüfusun %70’i bu

kentlere göç etmiştir. Nüfusu 100.000 üzerinde olan kentlerin 1960-1980 yılları

arasında kentli nüfustan aldığı pay %45,3’den, %63,3’e çıkmıştır. Ayrıca üç büyük

kentin kentli nüfus içindeki payı %35,7’ye çıkmıştır. (KELEŞ,42-44:1997)

Bu döneme belediyeleşme süreci açından bakıldığında, hiçbir ciddi

politikaya dayanmadan belediye yapma uygulamasının hız kazandığı görülmektedir.

1950’de 628 olan belediye sayısı 1980 yılına gelindiğinde 1725 olmuştur.

Nüfusu 2000’den az belediyelerin asıl kuruluşu 1950 sonrasına

rastlamaktadır. Cumhuriyetin ilk on yılında bu nüfus diliminde hiç belediye

kurulmamışken, 1930-1940 döneminde 1, 1940-1950 döneminde 2 belediye

kurulmuştur. Oransal olarak bakıldığında, Nüfusu 2000’den az belediyelerin, %9,1’i

1950 öncesinde, %18,9’u 1950’li yıllarda, %19,7’si 1960’lı yıllarda, %26,6’sı 1970’li

yıllarda, %25,7’si ise 1980 yıllarda kurulmuştur. (GÜLER,23:1992)

Bu dönemin belediyeler açısından iki önemli gelişme 1961 Anayasasının

112’nci, 115’nci, ve 116’nci maddeleri ile yerel yönetim sisteminin yeniden

tanımlanmasıdır. Buna göre, 1961 Anayasası yerel yönetimleri, il, belediye ve köy

halkının seçtiği kamu tüzel kişileri olarak tanımlamıştır. Ayrıca Anayasa birlik

kurulması konusunu düzenlemiş, bölge, anakent ve düzeyinde yerel yönetim

kurulması konusunda ise sınırlı bir anlayış sergilenmiştir.

Diğer önemli gelişme ise Anayasal bir kurum olarak Planlama Teşkilatının

kurulmasıdır. DPT yaptığı beş yıllık planlarda giderek artan bir ilgiyle kentleşmeyi,

ölçek ve model sorununu ele almıştır. 1950-1980 dönemi itibariyle yapılan planların

kentleşme ve belediyeleşme sürecini ele alış biçimleri aşağıda incelenmiştir.

28

I. Beş Yıllık Kalkınma Planında, (1963-1967) belediyeleşme sürecine ilişkin

herhangi bir ilke ya da önleme rastlanmamaktadır. Açıkça belirtilmemiş olmamakla

beraber I.Beş Yıllık Kalkınma Planı, büyük kentlerin sınırsız büyümesini istememiş;

büyük kentlerin büyümesinin, sundukları iş olanaklarıyla orantılı olmasını istemiştir.

Bu ‘en uygun kent büyüklüğü’ kuralının dolaylı olarak benimsenmesi demektir.

(KELEŞ,55:1997)

II.Beş Yıllık Kalkınma Planı,(1968-1972) kentleşmenin desteklenmesi,

özendirilmesi ilkesini benimsemiştir. İkinci planda, kent ile köyler arasında ara

basamak oluşturan birim olarak kasabaların, kentin gelişme yönündeki etkisinin

yayılmasını sınırlamakta olduğu tespiti yapılarak, kent-köy ilişkilerini endüstri

ortamının gereklerine göre geliştirmek amacıyla, kasabaların artması yerine,

gelişme için en uygun ölçülere sahip kentlerin ortaya çıkmasının desteklenmesi

öngörülmüştür.

III. Beş Yıllık Plan,(1973-1977) büyük kentlerin lüks tüketim

alışkanlıklarını zamansız ve gereksiz biçimde yaydığı ve nüfusun, büyük kentlerde

yaratılan iş olanakları düzeyinin üstünde yığılmasına da, I. Planda olduğu gibi,

önlemek istemiştir. Bununla birlikte, III. Plan, daha önceki plandan, kentleşmenin

coğrafi boyutları açısından, tümüyle ayrılır. Plan, geri kalmış bölgeler sorununun,

yerel yönetim birimlerin etkin çalışmaları sonucunda kendiliğinden çözülebileceğini

varsaymıştır. (KELEŞ,56:1997)

1980-2000 Dönemi

DPT’nın kabulüne göre bu dönemde ülkemiz nüfusunun %64’ü nüfusu

20.000’den fazla olan yerleşmelerde yaşamaktadır. 1997 yılı nüfus tespiti

sonuçlarına göre nüfusu bir milyonu aşan kentlerin toplam kent nüfusu içindeki payı

%27’dir. Büyük kentlerin çoğunluğu ise ülkenin batı bölgelerinde yoğunlaşmış olup,

büyük kentlerde yaşayan nüfusunda yarısından fazlası gecekondularda

yaşamaktadır. (KELEŞ,387:1997)

1950’li yıllarda başlayan hızlı kentleşme sonucunda aradan geçen 50 yıl

içinde Türkiye kentinin temel karakteristiği belirlenmiştir.(DPT:2001)

29

-büyük kentlerin etrafında yoksulluk mahallelerin oluşması,

-günlük yaşamda karmaşa,

-ulaşım ve altyapı eksiklikleri

-denetimsiz büyüme,

-kaçak yapılardan oluşan kent parçaları,

Ele alınan dönemde belediyeleşme açısından küçük yerleşim yerlerinin

belediyeleştirilmesi süreci aynen devam ettirilmiş ve 1980 yılında 1725 olan belediye

sayısı 2000 yılına gelindiğinde 3216 olmuştur.

Bu dönemde büyük kentlerin sorunlarını çözmeye yönelik olarak, alan

düzenlemesi ve model farklılaştırılması yaklaşımı kapsamında değerlendirilebilecek

dikkate değer iki önemli gelişme olmuştur.

İlk önemli gelişme, büyük kentlerin etrafında yer alan bazı belediyelerin

birleştirmesi ve diğeri de büyük şehir belediyelerinin kurulmasıdır.

Bu dönemde kalkınma planlarında kentleşme ve belediye yönetimine ilişkin

yaklaşımlar ise aşağıda ele alınmıştır:

IV. Beş Yıllık Plan, (1979-1983) ana kentlerin ülkenin kalkınmasındaki

rollerini vurgulayarak, kentleşmeyi yavaşlatmak yerine, kentlerin yaşanabilir

kılınmasını temel ilke olarak benimsemiştir. Belediyeleşme süreci açısından da IV.

Plan, 2 bin nüfus eşiğinin yapay belediyeler doğmasına yol açtığını saptayarak,

bunun belediyelerin karşılaştığı sorunları yaratan nedenlerin başında geldiğini

vurgulamıştır.

V. Beş Yıllık Plan, (1984-1989) kentleşmenin yönlendirilmesi konusuna yer

vermiştir. Planda; “Kalkınma ve Sanayileşmenin tabii ve kaçınılmaz sonucu olan

kentleşme boyutunun mümkün olan en iyi biçimde yönlendirilmesi ve ekonomik

gelişmeye katkısının artırılması için “önlem alınmalıdır”, görüşüne yer verilmektedir.

Önlem olarak öngörülenler ise, şöyle özetlenebilir. (KELEŞ,57:1997)

30

a- Beşinci plan orta büyüklükteki kentlerin, büyük kentlere yeğlenmesinden

yanadır. Orta büyüklükteki kentler için planda yer alan ölçü ise, 50. 000 ile 500. 000

arasında yer almasıdır.

b- Daha öncekilerden ayrı olarak, bu plan, kentler arasında bir

uzmanlaşmanın sağlanması gereğinden söz etmektedir. Yani, kentler yapılarına ve

fonksiyonlarına göre; turizm kenti, ticaret kenti, sanayii kenti, kültür kenti gibi belirli

işlevlerde ağırlıklı olarak uzmanlaşacaktır.

Plan, belediyeleşme süreci ve ölçeği açısından ilk defa bazı önemli

yaklaşımlar getirmiştir. Buna göre planda, belediye kurulması için alt sınır olan 2.000

nüfus ölçeğinin yükseltilmesi, belediyeleşmede temel yaklaşımın çok sayıda

belediye kurarak sonradan bunların birleştirilmesi değil, tabi sınırları içerisinde

giderek büyüyen merkez belediyenin şubeleştirilmesi gerektiği öngörülmüştür.

Ayrıca belediyelerin tek başlarına başaramayacakları ya da daha verimli ve

ucuza mal edebilecekleri yerel nitelikteki sorunları birlikler kurarak çözmelerinin ve

belediye hizmetlerinden verimli olmayanların ihale yoluyla firmalara yaptırılmasının

özendirileceği belirtilerek iş yapma biçimine yönelik bazı modeller de öngörülmüştür.

Altıncı Planda (1990-1994) ; orta büyüklükteki kentlerin ve kentler arası

uzlaşmanın desteklenmesinin yanı sıra kentleşme ilkeleri şöyle tespit edilmiştir;

a-Büyük kentlerin fiziki plan, arsa, altyapısı, ulaşım, istihdam,

konut, eğitim ve sağlık gibi büyüyeceği anlaşılan sorunların hafifletilmesi.

b-Kentlerdeki nüfus yoğunluğunun artırılmasının önlenmesi.

c-Yerleşme yapılarına ve özelliklerine uygun olarak planlama

ölçüleri belirlenmesi.

Altıncı plan, birçok il belediyesinin büyük şehir konumuna girme isteklerinin

artması karşısında alanca ve nüfusça büyüklük ölçütlerinin geliştirilmesi gerektiğini

vurgulayarak ölçek sorununa da değinmiştir. Ayrıca planda, kırsal alan da yaşanan

31

yönetim boşluğunu gidermek üzere yönetim modeli olarak ilçe özel idarelerinin

kurulması öngörülmüştür.

Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planında, (1996-2000) kentler ve kent

yönetimleri ile ilgili olarak öncekilere göre daha kapsamlı değerlendirmeler

yapılmıştır. ‘Mahalli İdarelerin Güçlendirilmesi Reformu’ Planın 20 yapısal değişim

projesinden birisi olmuştur.

Plan, kırsal yerleşmelerin sorunlarına yönelik olarak önceki planda

geliştirilen ‘ilçe özel idaresi’ modelini ‘il yerel yönetimi’ ve ‘ilçe yerel yönetimi’

adlandırılması ile daha farklı bir yaklaşımla yeniden ele almıştır. Planda ilk defa

ölçek sorununa açıkça değinilerek ‘il, ilçe ve belediye kurulması için kriterler,

yerleşmelerin ekonomik potansiyeli, nüfus yapısı, tarihi, coğrafi, ve kültürel özellikleri

dikkate alınarak hizmetin götürülmesinde optimal büyüklüğü sağlayacak şekilde

belirlenecektir.’ ilkesi getirilmiştir.

Bu plan döneminde öngörülen ve yerel yönetimlerin yeniden

yapılandırılmasına yönelik yasa hazırlıkları İçişleri Bakanlığı tarafından yürütülmüş

ve kamuoyunda ‘Mahalli İdarelerin Güçlendirilmesi’ adıyla bilinen yasa tasarısı

TBMM Genel Kuruluna kadar gelmesine rağmen yasalaşamamıştır.

Kentleşme ve ölçek konusunda en kapsamlı ve doğru yaklaşımların ortaya

konulduğu plan 8.Beş yıllık plan olmuştur. Planda ölçek ve model konusuna getirilen

temel yaklaşımlar şunlardır. (DPT:2000)

1-Kaynak israfına yol açarak verimliliği olumsuz etkileyen küçük ölçekli ve

çok sayıda birimden oluşan mahalli idare sistemi ıslah edilecektir. il, ilçe ve

belediye kurulması için kriterler, yerleşmelerin ekonomik potansiyeli, nüfus yapısı,

tarihi, coğrafi ve kültürel özellikleri dikkate alınarak belirlenecektir.

2- Tek tip belediye modelinden vazgeçilerek, belde, ilçe, il ve turistik yöre

belediyeleri için birbirinden farklı kuruluş, gelir, görev ve çalışma esasları

oluşturulacaktır.

32

3- Kaynak ve görev paylaşımı yönünden büyük şehir Belediyesi modeli

yeniden değerlendirilecektir.

4- Mahalli idare birliklerinin, idari ve mali yapılarının güçlendirilerek verimli

hizmet üretebilme özelliğine kavuşturulacaktır.

5- Mahalle muhtarlıklarının işlevi artırılacak, dönüşümlü olarak belediye

meclislerine üye olmaları sağlanacaktır.

6-İl özel idaresi, ilin ihtiyaçlarını ve kaynaklarını planlayan, il içindeki mahalli

idare birimleriyle bağlantısı olan, bu birimler arasında işbirliği ve koordinasyonu

sağlayarak kamu hizmetlerinin düzenli olarak yürütülmesini amaçlayan bir yapıya

kavuşturulacak ve bu görevleri ilçe düzeyinde örgütleyen ‘İlçe Yerel Yönetimi Modeli’

oluşturulacaktır.

Bu planın ön çalışmaları sırasında hazırlanan Özel İhtisas Komisyonu

raporunda da önemli görüşler ortaya konulmuştur. Rapor alan ve kentsel nitelikli

yönetim birimleri için ortaya koyduğu kademeli model ve alan yönetimi ve alan

yönetiminin kent yönetimleri ile ilişkisi açısından büyük ölçüde KAYA raporu ile

benzer özellikler taşımaktadır.

Ancak rapor KAYA raporundan daha öteye giderek küçük yerleşim

yerlerinin sorunlarının çözümünde birleştirme amaçlı alan reformlarını gerekli

görmekte ve yeniden yapılandırma çalışmalarının ‘alan reformları’ ile başlamasını

gerekli görmektedir.

Bu birleştirme için uygun büyüklüklerin saptanmasına yönelik bilimsel

çalışmaların yapılması tavsiye edilmekte ve alan reformuna bağlı olarak birbiri ile ve

alan yönetimi ile ilişkili bir belediye sistemi önerilmektedir.

Kademelenme modeli olarak ise ;

1- Alan Yönetimi Modeli; İl, İlçe, Köy yerel yönetimlerinden oluşan bir

kademelenme önerilmiştir.Bu kademelerden il yönetimi genel olarak il genelinde

33

planlama, koordinasyon ve destek hizmetlerini vermenin yanısıra, il ölçeğinde

yürütülmesi gereken hizmetleri yürütecektir.

İl ölçeği için getirilen kriterler ise şunlardır: En az 250.000 nüfus ,5.000 km2

alan büyüklüğü ve en az 5 ilçe,

İlçe kademesi KAYA raporunda öngörüldüğü gibi il ölçeğinde temel hizmet

birimi olacak ve belde yönetimlerinde ve şartların oluşması halinde kasaba

belediyelerinde bazı temel kentsel hizmetleri de üstlenecektir.

İlçe ölçeği için getirilen kriterler ise şunlardır: En az 15.000 nüfus, 600 km2

alan büyüklüğü ve en az 10 köy,

2- Kentsel Yönetim Kademeleri; Büyükşehir, semt,şehir,kasaba ve belde

belediyelerinden oluşmaktadır.

Bu kademelerin asgari nüfus ölçütleri olarak, belde belediyesi için 3.000,

kasaba belediyesi için 5.000, şehir belediyeleri için 25.000, büyük şehir belediyeleri

için 500.000 nüfusu aşmış olma kriteri önerilmektedir.

optimal ölçek konusundaki kavramsal tartışmalara yer verilecektir.

34

II.BÖLÜM KENTSEL OPTİMAL ÖLÇEK

Kentsel kuruluş ve büyüme kuramları, kentlerin büyüklüğünün ne olacağı

ve bir sınırının olup olamayacağı ya da sınırlamaların neler olabileceği hakkında

açık ve somut ifadelere yer vermemektedir. Ancak bunları dolaylı olarak

kuramlardan çıkarsamak olasıdır. Bu açıdan, en uygun kent büyüklüğü tartışmasına

girmeden önce, kuramları kentsel büyümeyi ele alış biçimlerine göre sınıflamakta

yarar vardır.

a) Temel ekonomik analiz: Kentsel büyümeyi üretimin bir fonksiyonu

olarak görüp, kent hacmini bu fonksiyonun büyüme ve daralmasına bağlı olduğunu

ileri süren kuramlar,

b) Ölçek Ekonomileri Analizi: Ölçek ekonomilerinin olumsuz dışsal

ekonomilerle karşılaşma noktasını desantralizasyon gerekçesi sayan ve kentsel

büyümeye sınır oluşturduğunu ileri süren kuramlar

c)Alansal Analiz: Kentsel kademelenme sistemi içinde kent büyüklüklerini

ve fonksiyonlarını, firma yer seçimi kuramıyla koşut olarak açıklayan kuramlar,

(ASLAN,121:1997)

1.6. Temel Ekonomik analiz ve Optimal Kent Büyüklüğü

Genel Olarak Optimal Büyüklük, yerel kamusal hizmetlerin etkili bir

biçimde yürütülmesini sağlayacak nüfus ve alana sahip yerel yönetim büyüklüğünü

ifade etmektedir.

Nüfus Büyüklüğü Açısından Optimal Büyüklük;ortalama maliyeti,

minimum yapan nüfus büyüklüğüdür. Optimal yerel yönetim büyüklüğü, kişi başına

hizmet maliyetinin daha fazla düşmediği(minimum verimli büyüklük) ve kişi başına

hizmet maliyetinin yükselmeye başladığı(maksimum verimli büyüklük)noktadaki

büyüklüktür. (YUSUF,CERİTLİ:1997,34)

35

Alan açısından Optimal Büyüklük; Herhangi bir yerel yönetimin optimum

büyüklüğü, ürettiği kamusal hizmetlerin faydalarının yayıldığı alanla

sınırlanmaktadır. Yani hizmetlerin faydasının yayıldığı alan ile yönetimin sınırlarının

eşitlendiği saha, hizmet alanının optimum büyüklüğünü belirlemektedir.

(YENAL,1992:32)

Kentsel optimum hizmet alanlarının belirlenmesi tartışmalarının iki boyutu

vardır. birincisi, çok küçük yerel yönetim birimlerinin yerel kamu hizmetleri için

gerekli mali, teknik ve insani kaynakları yeterli düzeyde sağlayamamaları, çok büyük

belediyelerde ise ortaya çıkan ek maliyetler sebebiyle verimliliğin ve etkinliğin

düşmesidir.

DUBEN ve EMREALP’E göre; kentte yürütülen hizmetlerde etkilik ve

verimlilik sözkonusu olduğunda etkili hizmet sunumu daha iyi ve yaygın hizmet

dağıtımı demektir. Verimlilik ise kentsel hizmetlerin en düşük maliyetle üretilmesini

ifade etmektedir (DUBEN,EMREALP, 1993:17).

Kavramsal açıdan optimal kent büyüklüğünün saptanmasında farklı

düzeyde hesaplamalar yapılmaktadır. Kişiler, Kent halkı, firmalar ve yerel yönetimler

için farklı ölçekler sözkonusudur.

Hizmet Maliyetleri Ve Kişi Başına Gelir Ölçütü açısından Optimal Büyüklük;

Bu ölçütte, sunulan kentsel hizmetin maliyeti ile, o kentteki kişi başına

düşen gelir ilişkilendirilmektedir. Kent ölçeğindeki büyümeye paralel olarak kişi

başına hizmet maliyetleri önce azalma eğilimi göstermekte, bir noktadan sonra

yükselmeye başlamaktadır. Kişi başına gelir ise kent ölçeğindeki artışlarla birilikte

artmakta ancak belirli bir ölçek büyüklüğünden sonra azalma eğilimi göstermektedir.

(ERTÜRK,1995)

Buna göre belirli bir büyüklükten sonra kentin büyümesi ve çekiciliği

sebebiyle kentin büyüklüğü katlanılmak zorunda kalınan maliyete eşitlenecektir. Bu

nokta ise optimal büyüklük olmaktadır.

36

Yerleşiklerin Tercih Benzerliği Yaklaşımı açısından Optimal Büyüklük;

Bir kamu tercihi teorisi olan Tiebout hipotezine göre, seyahat etme

özgürlüğüne sahip olan vatandaşlar kendi tercihlerini en iyi şekilde tatmin eden

yerleşim yerlerine yerleşme eğilimindedirler. Bireylerin böyle bir eğilim göstermeleri

halinde etkin yerel yönetimler oluşması yönünde piyasa benzeri zorlamalar

oluşacaktır.

Yerel kamusal hizmetlerin üretiminde etkinliğin sağlanabilmesi için çok

sayıda küçük ölçekli yerel yönetim biriminin varlığını ve aralarında rekabet şartlarını

öngören bu yaklaşımda yerel yönetimin büyüklüğü de kamu hizmetlerinin en düşük

ortalama kalabalıklaşma ve vergi maliyetleri noktasına göre belirlenir. Bu yaklaşıma

karşı başlıca eleştiriler ise, rekabet şartlarının oluşması için yerel yönetimlerin mali

ve idari düzeyde geniş özerkliğe sahip olmalarının şart olmasıdır. (TOPAL:2000)

Organizasyon Maliyetleri

Yerel yönetimlerin optimal büyüklüğünü belirten faktörlerden birisi

vatandaşların tercihlerini yansıtma ve buna uygun organizasyonları oluşturma ile

ilgili maliyetlerdir.

Bu açıdan kişi başına düşen yerel yönetim giderlerinin en düşük olduğu

nüfus optimal kent ölçeği olarak saptanabilir. Ancak her hizmet alanı için farklı bir

ölçek söz konusu olabilmektedir. ayrıca kişi başına maliyet ve harcama kent ölçeği

büyüdükçe artmaktadır. Fransa’da yapılan bir araştırma 100 bin nüfusuna kadar kişi

başına kamu harcaması artmakta 100-250 bin nüfus grubunda ise düşme

yaşanmakta ancak 250 binden sonra yükselmektedir. (DİNLER, 1994, 164)

Kentte Faaliyet Gösteren Firmalar açısından Optimal Büyüklük;

Firmalar için optimal büyüklükte kent, kendisine sağlanan faydalar ile

katlanmak zorunda olunan maliyetler arasındaki farkın en büyük olacağı kenttir.

Faydalar işgücünün durumu, Pazar, ulaşım imkanları v.b. iken, maliyetler ise vergi,

navlun fiyatları, v.b. olabilir. Bu bağlamda optimal kent büyüklüğü, endüstriyel

37

kalabalıklaşma sonucu ortaya çıkacak dışsal ekonomilerin seyrine

dayandırılmaktadır.

Bu açıdan optimal kent büyüklüğü, kentsel olumsuz dışşal ekonomilerin

ortaya çıktığı ölçektir. Ancak firmaların üretim tekniklerine(emek –yoğun, teknoloji-

yoğun) göre optimal kent büyüklüğü de değişebilir. (DİNLER,1994:163)

Bu kavramsal düzeydeki tanımlamaların ortak noktası marjinal maliyet ile

marjinal gelirin kent büyüklüğüne sınır oluşturacağı varsayımına dayanmaktadır.

Ancak burada tartışmaya açık olan nokta hesaplanan maliyet ve gelirin hangi

varsayımlar altında belirlendiği dahası analiz güçlüğüdür. Bununla birlikte bu alanda

çeşitli ülkelerde yapılan altyapı maliyet analizlere ile bu konuya ışık tutulmaya

çalışılmıştır. (ASLAN,125:1997)

Ayrıca kentsel büyüklüğün hesaplanmasında salt kenti ele alan

hesaplamalara yönelik eleştirilerde vardır. Bu açıdan, optimal kent büyüklüğü

konusunda CAPELLO ve CAMAGNİ İtalya’da bir araştırmaya dayanarak, üzerinde

durulması gereken kavramın ‘optimal kent ölçeği’ değil, ‘etkin kent ölçeği’ olması

gerektiğini belirtmektedirler. Buna göre ölçek ekonomilerinin ortaya koyduğu kentsel

büyüklüğün yanı sıra, kentin kimi özellikleri ve kentsel ilişkiler ağı içerinde yeni

bağlantılar yaratarak bazı kentlere yeni avantajlar sağlayabilir ve kenti daha özel bir

konuma getirebilir. Uygun ölçeğin belirlenmesinde bu kentsel ilişkiler ağı ve özel

fonksiyonlarda dikkate alınmalıdır. (CAPELLO,CAMAGNI,1:12000)

1.5.Ölçek Ekonomileri ve Optimal Kent Büyüklüğü

Kentlerin ürettiği hizmetlerin etkililiği ve verimliliğinin artırılmasına yönelik

olarak optimal büyüklüğe ilişkin teorik alandaki tartışmaların odağında ölçek

ekonomileri kavramı vardır.

Dünyanın hemen her yerinde görülen yerel yönetimlerin birleştirilmesi veya

küçük yerel yönetim birimlerinin kaldırılması gibi akımların uygulanması ve

yayılmasında ekonomik bakış açısının ve ölçek ekonomileri yaklaşımının büyük

etkisi olmuştur. Ölçek ekonomileri kavramı, üretim ölçeğindeki artışlara paralel

olarak ortaya çıkan reel para ve tasarrufları temel alır.

38

Bu tasarruflar, önce üretim ölçeğinin artışına paralel ve pozitif olarak ortaya

çıkar, sonra ölçeğin belirli bir düzeyi aşmasından sonra negatif ölçek ekonomileri

oluşmaktadır.

Ölçek ekonomileri dışsal ve içsel ekonomiler olarak ayrılmakta olup, içsel

ekonomi kavramı işletmenin kendi etki alanı içinde gerçekleştirdiği üretim hacmine

bağlıdır. Dışsal ekonomi kavramı ise mekanla daha ilişkilidir. Dışsallık bir mal veya

hizmetin üretim va da tüketiminin yaratacağı pozitif veya negatif etki olarak

tanımlanabilir.

Kentlerin varlıklarını sürdürmeleri bu anlamda ölçek ekonomileriyle

açıklanmaktadır. Ağlemerasyon ekonomileri de diyebileceğimiz bu ilişkiler ağının ve

yoğunluğunun süreç içindeki değişim ve büyüklüğünün sürmesinin kentsel büyümeyi

sağladığı söylenmektedir. (ASLAN,115:1997)

Ölçek ekonomileri kavramı kentsel büyümeye uygulandığında, bir kentin

verimliliğinin belli bir noktaya kadar artış göstereceği, ancak bu optimum noktadan

sonra azalmaya başlayacağı ileri sürülmektedir. Buna göre, belirli bir alandaki

nüfusa sunulan bir hizmetin maliyeti nüfus arttıkça düşme eğilim gösterdiği kabul

edilmekte, ancak nüfusun artmasına bağlı olarak kalabalıklaşma maliyetleri ortaya

çıkmaya başlamaktadır. (DİNLER,153:1994)

Yerel yönetimlerin ölçeği açısından dışsal ekonomi kavramının önemi, yerel

kamusal hizmetin üretimi ile yaratılan dışsal fayda ile yerel yönetim biriminin yetki

alanının nasıl çakıştığıdır. Eğer yaratılan fayda, yetki alanı dışına taşıyorsa üretimde

verimlilik ve etkiliği saplamak için ya üretim yetki alanı içinde kalacak şekilde

yeniden ayarlanacak ya da üretimin yayıldığı alan içinde kalan birimler de hizmeti

üreten birimle ilişkilendirilecektir. Bu yaklaşım yerel yönetimler arasında birleştirme

veya birlik kurulması fikrinin temelinde yer alan düşüncedir.

1.4.1. Alansal Analiz ve Optimal Kent Büyüklüğü

Klasik Yer Seçimi Kuramları

39

Kentlerin belirli yerlerde kurulması,gelişmesi ve etki alanlarının

araştırılması özellikle 18. yüzyıldan itibaren, alan ekonomisi ve buna bağlı olarak

alansal analizin konusu olmuştur.

Alansal analiz kuramlarını, alanı ulaşımla ortadan kaldırılabilen bir uzaklık

olarak kabul eden kuruluş yeri kuramları ile, alanı yüzey olarak kabul ederek, etki

sahasını belirleyen kuramlar olarak iki temel başlık altında incelenmektedir.

Kuruluş yeri kuramları analizlerinde esas olarak, firma kuruluş yeri seçimi

analizlerinde de kullanılan ölçek ekonomileri varsayım ve soyutlamalarını

kullanmaktadırlar. Etki alanı kuramcıları ise analizlerinde, tümevarım yöntemlerini

kullanmakta ve ampirik bulgu ve anketleri genel formüllere dönüştürmeye

çalışmaktadırlar.

Kuruluş yeri kuramları esas olarak, arazi kullanımındaki farklılaşma

üzerinde durmuştur. Kırsal ve kentsel alan kullanımı biçimlerindeki farklılaşmalara

bağlı olarak, kırsal ve kentsel ekonomiler arasında karşılıklı ilişkilerde farklılaşmakta

ve ortaya işbölümüne dayalı yoğun bir ilişkiler düzeni çıkmakta olup, bu ilişki

düzeninin analizinde fiyat, uzaklık, taşıma maliyeti gibi birçok unsur kullanılmaktadır.

Alansal ekonominin kurucusu olarak kabul edilen Von Thünen, özellikle

tarımsal arazi kullanımı üzerinde durmuş ve buna bağlı olarak tarımsal arazinin

kullanılmasında taşıma harcamaları ile tarım üretimi arasında ilişkiler kurmuştur.

Thünen’e göre, ürünlerin fiyatı kentlerden uzaklaştıkça taşıma giderleri kadar azalır.

Thünen’i izleyen analistler arasında olan, Alfred Weber Weber, Thunen’in

analizine taşıma maliyetinin yanısıra emek faktörünü de eklemiştir. Buna göre

kuruluş yeri taşıma masraflarının minumum olduğu noktanın saptanmasından sonra,

saptanan bu optimal kuruluş yeri, işgücü ücretleri ve yığılma avantajlarına göre

tekrar değerlendirilmelidir.

Kuruluş yeri analizini geliştiren A. Lösch, modelinde piyasanın etki sınırını

belirmeye çalışmıştır. Lösch’ün modelinde ekonomik alan merkezinde endüstriyel

üretimin yer aldığı düzgün altıgenler ile örülmüştür ve üretim tesisinin büyüklüğüne,

40

ürünün taşıma maliyetine ve mala olan talebe göre altıgenlerin büyüklüğü

değişecektir.

T. Palander analizine taşıma ve ulaşım maliyetlerinin farklılaşması

unsurlarını da katarak analizini geliştirmiş ve eşdeğer eğriler modelini geliştirmiştir.

Bu eğriler, merkezden itibaren aynı süre içinde katedilen noktaların geometrik

yeridir. Bu daireler arasındaki uzaklık, ulaşım hızı arttıkça bozulacaktır. (DİNLER,8-

23:1994)

1.4.2. Etki Alanı Kuramları

Her kent ülke ve bölgesi içinde, sahip olduğu işlevlerine, nüfusuna,

topografik durumuna, sosyal, kültürel, sağlık, teknik donanım ve yönetim

kapasitesine göre bir etki alanına sahiptir. En küçük yerleşmeden, en büyük

metropole kadar bir etki alanları hiyerarşisi vardır. Bir kentin etki alanı sınırının

saptanmasında ise iki önemli kriter gözönünde bulundurulmaktadır;

1-kentin ülke ve bölge içinde yükleneceği işlevlerin özellikleri

2-kentin kendi bünyesinde sahip olduğu donatılar

Öte yandan, bir kentin merkezinin etki alanı, uzaklığa bağlı zaman

faktörüyle de bağlantılıdır.Bazı önemli kent plancıları, konut-işyeri arasında 45

dakikalık bir zaman faktörünü kabul etmektedirler. Kopenhag ve Münih planlamaları

bu esasa göre yapılmıştır.

GÖÇER’e göre, Kent yakın çevresi ile ulaşım ilişkileri açısından kentler

bazı evrelerden geçmiştir. (GÖÇER,75-76:1978)

- ilk evre, at arabası kenti evresidir. Bu evrede 30 dakikalık bir

sürede 2-3 km yol alınabilmekte ve kentin etki alanı r=4 km’lik

bir alanı kapsamaktadır.

41

- İkinci evre,tramvay kenti evresidir. Bu evrede konutlar ile

işyerleri kopmuş ve kent merkezinde gruplaşmıştır. 30 dakikalık

bir erişme süresi r=7 km.’lik bir alana genişlemiştir.

- Üçüncü evre, otomobil kenti evresidir.Bu evrede, iş konut ilişkisi

tamamen kopmuş ve bazı sektörler kent merkezi dışına

çıkmıştır. Bu devrede kent , kentsel bölge denilen daha geniş bir

mekana yayılmaktadır. Bu evrede 30 dakikalık bir erişme süresi

25 km ve kentsel bölgenin yarıçapı r=25 km.’lik bir alana

yükselmiştir.

Etki alanı yaklaşımında tümevarım yöntemleri kullanılarak istatistiki bazı

verilerin alana uygulanmakta ve işletme ve yerleşme merkezlerinin etki alanları ve

aralarındaki hiyerarşi saptanmaya çalışılmaktadır. Aşağıda bu alanda geliştirilen

bazı kuramlar, özellikle W.Christaller tarafından geliştirilen merkezi yerler kuramı

üzerinde durulacaktır.

1.4.2.1. Tek Büyük Kent Kuramı

Kuram, ülkede, nüfusun bir ya da iki özekte toplanması, ülkenin

kaynaklarının bu merkez veya merkezler tarafından emilmekte olması ve diğer

kentleri yakından etkilemesi gözlemine dayanır. Bu tür bir yerleşme yapısı

‘Kutuplaşmış Gelişme‘nin sonucu olarak ortaya çıkmakta olup, bu durum Türkiye

dahil, gelişmekte olan birçok ülke için geçerli bir gözlemdir. Bu durumun geçerli

olduğu ülkelerde sağlanan ekonomik yarar ve üstünlüklerin yanı sıra, bölgeler arası

dengesizlikler başta olmak üzere birçok sorunda ortaya çıkmaktadır.

(KELEŞ,90:1997)

1.4.2.2. Sıra-Büyüklük Kuramı

Singer ve Gibrat, bir ülkedeki yerleşme merkezlerinin arasında belirli bir

matematiksel ilişkinin olduğunu ortaya koymuşlardır. Buna göre, bir ülkedeki n’nci

42

sıradaki bir kentin nüfusu ile o ülkedeki en kalabalık kentin nüfusu arasında

matematiksel bir ilişki vardır. (DİNLER,41:1994)

Bu kuram, kent büyüklükleri sıralamasının zaman içinde istisnalar hariç

değişmediğini; nüfus artış eğilimlerinin bu sıralamaya göre mekanda dağıldığını;

dolayısıyla kentsel büyüme eğilimlerinin biri birine göreli olarak geliştiğini, bir

anlamda ekonomik dengenin mekansal denge ile çakıştığını kabul etmektedir. Zipf

kuralı olarak adlandırılan bu görüşe göre, kentlerin sıra büyüklükleri en büyük kentin

nüfusuna orantılı olarak gerçekleşir. İstatistiksel analizler, istisnalar dışarıda

bırakılırsa, bu kuralın doğruluğunu kanıtlamıştır.(ASLAN,117:1997)

1.4.2.3.Merkezi Yerler Kuramı

Etki alanı yaklaşımını en kapsamlı biçimde W. Christaller geliştirmiştir. Bu

kurama göre her şehir çevresine sağladığı mal ve hizmet oranında farklı bir rol ve

etkiye sahiptir.

Böylece, kentlerin büyüklük dereceleri, yönettikleri veya etkiledikleri alansal

çevrenin büyüklük derecesine bağlı olmaktadır. Bu düşünce ile anlatılmak istenen,

üretilen mal ve hizmetlerin her birine ait olan pazarların üst üste çakışarak hem

topyekun bir talep ve arz büyüklüğünün alansal olarak belirmesi, hem de üretimin

hacimsel olarak büyümesinin bir sonucu olmasıdır. (ASLAN:115:1997)

Merkezileşen yerleşme noktalarının kimi mal ve hizmetleri neden

sunduğunu açıklayan iki kavramdan sözetmek gerekir. Bunlardan birincisi, En Küçük

İstem Eşiği’dir. Bu eşik belli bir hizmetin sunulmasını haklı çıkaracak nüfus yada

gelir olarak tanımlanabilir. İkinci bir kavramda, bir mal ya da hizmetin yayılma alanı

kavramıdır. Kuramsal olarak, merkezi özellik gösteren her yerleşme noktasının,

hizmet sunduğu bölgenin merkezinde bulunması ve bu alanların daire biçiminde

olması gerekir. Böylece oluşan çember şeklindeki alışveriş alanları, birbiri içine giren

ve büyükten küçüğe doğru sıralanan bir kentsel kademelenme sistemi oluştururlar.

En üstte bulunan kentler, en çok uzmanlaşmış hizmet ve etkinliklere sahiptirler.

(KELEŞ,89:1997)

43

W. Christaller, etki alanlarına göre yerleşme merkezlerini hiyerarşik bir ilişki

içerinde yedi kademeye ayırmıştır.

1. kademe:Pazar kasabası

2. kademe:büyük kasaba

3. kademe: ilçe

4. kademe:büyük ilçe

5. kademe:il

6. kademe:büyük taşra merkezi

7. kademe:bölge merkezi

CHRİSTALLER’e göre, bu kademeler arasındaki sistematik bir ilişki vardır.

CHRİSTALLER, ticari ve idari örgütlenmeye bağlı olarak yerleşim yerlerinin birbiri ile

olan hiyerarşik ilişkisini çözümlemek üzere bir altıgenler modeli geliştirmiştir.

Yerleşme merkezlerini gösteren bu altıgenler, ticari ve idari örgütlenmeye bağlı

olarak merkezi yerlerin birbirileri ile ilişkisini ortaya koyar. Buna göre, her yerleşim

merkezinin çevresindeki sahalara verdiği bazı hizmetler vardır ve bunların etki

sahaları altıgenler şeklinde gösterilebilir.

Bu yerleşim merkezlerinden en küçük altı tanesi, daha büyük ve daha

uzmanlaşmaya gitmiş bir kente bağlıdırlar. Bu daha büyük kentin diğerlerine uzaklığı

genellikle eşittir. Bu kentlerde daha büyük bir merkeze, aynı sistem dahilinde

bağlıdırlar ve her kademede etki alanı ve nüfus önceki kademenin etki alanı ve

nüfusun üç katına çıkmaktadır.

CHRİSTALLER, bu kuramını 1933 yılında Güney Almanya bölgesinde

uygulamıştır. Buna göre, Güney Almanya’da kasabalar genellikle biribirinden 7 km.

uzaklıktadır ve bu kasabaların yakın çevresi 45 km2 büyüklüğünde olup, bu saha

içerisinde yaklaşık 270 kişi bulunmaktadır. Kasabaları etki alanını içine alan daha

büyük merkezler ile uzaklık 12 km. bu küçük kentlerin yakın çevresi ise 135 km2 ve

bu saha içinde kalan insan sayısı 8100 kişidir. Böylece Christaller’in bu sisteminde

biribiri etrafında üç halka meydan gelmekte ve ortada merkezi konumda büyük şehir

bulunmaktadır. Büyük şehrin etrafındaki halkalarda nüfus yoğunluğu çevreye doğru

uzaklaştıkça düşmektedir. W. Christaller daha sonra analizine ulaşım ağı ve idari

örgütlenme faktörlerini de katmış ve analizini geliştirmiştir. (CHRİSTALLER:1966)

44

Kuram günümüze kadar üzerinde tartışılmaya devam edilmiş olup, kurama

yönelik bazı temel eleştiriler de getirilmiştir. Bunlardan en önemlisi W. Christaller’ın

1930’lu yılların Güney Almanya’sının yerleşim dokusunu yani tarımsal toplulukları

esas almış olmasıdır.

Kuramın varsayımlarından ikisi, topografik engelleri yok saymak ve

ulaşımın her noktadan aynı erişme kolaylıklarının var olduğunu kabul etmektir. Bu iki

varsayımı ortadan kaldırdığımızda, etki alanı büyüklüklerinin ve bu alanı sağlayan

mal ve hizmet taleplerinin farklı ölçülerde sınırlanacağını ve farklılaşacağını,

dolayısıyla, çakışan pazarların azalıp çoğalabileceği söylenebilir.

Merkezi yerler kuramının, mantıksal ve varsayımsal kent oluşumu

hiyerarşisini genellikle açıklayabildiği, ancak sanayileşmiş yapılardaki oluşumları

açıklayamadığı, çünkü bazı kentlerin bölgesel, ülkesel ve uluslar arası pazarlar için

mal ve hizmet ürettiği, dolayısıyla kentsel büyüme dinamiklerinin her kent için

genellenemeyeceği ileri sürülmüştür. (ASLAN,115:1997)

Araştırma ile yakından ilgili olan, belediye büyüklüğü ve yerel hizmetler

arasındaki etkililik ilişkisi, asgari belediye büyüklüğünün, belediye büyüklüğü ve halk

katılım ilişkisi, belediye büyüklüğü ve kademeli görev dağılımı, belediye büyüklüğü

ve mali kapasite ilişkisi, belediyeler arası işbirliği kapasitesi konularında Avrupa

ülkelerindeki araştırma ve uygulamalara yer verilecektir. Bu konular ele alınırken,

aynı konularda araştırma kapsamında elde edilen temel verilere de yeri geldikçe yer

verilecektir.

45

III.BÖLÜM

KENTLERİN VE KENT YÖNETİMLERİNİN YENİDEN DÜZENLENMESİ

Kentlerin ortaya çıkmasına paralel olarak başlayan ve kentleşme ile içi içe

gelişen bir başka olgu da kent yönetimleridir. Kent yönetimleri, kentlerin ortaya

çıkmasına koşut olarak ortaya çıkmış organizasyonlardır. Yanıt verdikleri

gereksinimler ve gelişmelerini sağlayan etmenler, siyasal, yönetsel ve toplumsal

nitelikler taşırlar.

Kent yönetimleri tarihsel süreç içerisinde kentlerin niteliğine ve kentleşme

sürecine bağlı olarak çeşitli değişimler geçirmişlerdir. Bu değişimler çeşitli

dönemler halinde tanımlanabilir. Bu dönemler, antik çağda görülen ve kent devleti

nitelindeki kent yönetimleri, Roma dönemi, ortaçağ dönemi, Rönesans sonrası

dönem, ulus devletin ortaya çıkışından sonraki dönem ve sanayi devrimi sonrası

yaşanan gelişmelerdir.

Tarihsel Gelişim

Antik site, kendi kendini yöneten, belli bir toprak parçası üzerinde yaşayan

insanların oluşturduğu özerk yönetim birimleri idi. Kentlerin bu siyasal rolü; Roma

İmparatorluğun egemenliğine değin sürmüştür. Roma İmparatorluğu’nun

yıkılmasıyla, hemen hemen her yerde, kent yönetimlerinin de gerilediği görülür.

Daha sonraki yüzyıllarda ise feodalizm, kentlerin gelişmesini tamamen engellemiştir.

Kentlerin ve yerel özerklik düşüncesinin gelişmesi, geniş ölçüde, feodalizmin

yıkılmasına bağlı kalmış ve 10. yüzyıldan sonra, burjuvazinin gelişmesine koşut

olarak, kentler ve kent yönetimleri gelişmeye başlamıştır. (KELEŞ-YAVUZ,1983:1-

2)

Kentlerin yeniden önem kazanmasına bağlı olarak kent yönetimleri de ön

plana çıkmış ve antik çağdakine benzer biçimde özerk kent yönetimleri ortaya

çıkmaya başlamıştır.

46

Bu dönemde Roma tüzesinin yeniden gelişmesinden sonra, yerel

topluluklara birer tüzel kişilik gözüyle bakılmaya başlanmıştır. Bunlara koşut olarak,

Almanya’da, 1250-1500 yılları arasında, yerel topluluklar, kendilerinin üstünde olan

kuruluşların sahip oldukları yetkeyi, koşullu olarak benimsemişlerdir. İmparatorluk

içinde, bu koşulun benimsetilmesini başarabilen kentler, özgür kent durumuna

gelmişlerdir. Bu özgür kentlerin, aralarında kurmuş oldukları bölgesel savunma

birliklerinden, daha sonraki yıllarda, İsviçre konfederasyonu ile Hollanda ve Belçika

gibi ulus devletler doğmuştur. (KELEŞ, 1994:26-27)

16. yüzyıldan itibaren ulus devletlerin gelişmesi sonucunda kentleri de

etkileyen önemli değişiklikler olmuştur. Ulus devletin siyasal ve ekonomik alanda

kontrolü alması ile kentler siyasal ve ekonomik düzende belirleyici olmaktan

çıkmaya başlamış ve artık ulus devletin üstünlüğü vurgulanmaya başlamıştır.

Bu doğrultuda, Turgot ve Bentham gibi yararcı düşünürlerin, ülkenin genel

yararlar ile bireysel yararlar arasında bağ işlevi görecek alt birimlere bilinçli bir

biçimde ayrılması yönündeki düşünceleri Fransa ve İngiltere deki uygulamaları

büyük ölçüde etkilemiştir. Çağdaş bir yerel yönetim kavramının ortaya çıkışı, ancak

bu tür düşüncelerin gelişmesinden sonra olmuş ve Belediye terimi de ilk kez, 1789

tarihli Fransız Kurucu Meclisinde kullanılmıştır. (KELEŞ,28:1994)

17. yüzyıldan itibaren hızlanan sanayileşmenin başlattığı nüfus hareketleri

ise kentleri ve kent yönetimlerini doğrudan ve son derece olumsuz biçimde

etkilemiştir. Özelikle 19. ve 20. yüzyılda hızlanan nüfus hareketleri sonucu ülkelerin

nüfus yapısı yerleşme düzeni ve tamamen değişmiş, aşırı nüfuslu az sayıda kentler,

öte yandan kırsal alanlarda düşük nüfus yoğunluklu çok sayıda yerleşim birimleri

ortaya çıkmıştır.

Özellikle, gelişmekte olan ülkelerde kentleşmenin, sanayileşme süreci ile

beraber gitmemesi sonucu, sahte bir kentleşme yaşanmakta, yerleşme, çevre

kirlenmesi ve doğal kaynakların yetersizlikleri, altyapı problemleri ortaya çıkmakta,

nüfusu azalan küçük kentlerin yönetimleri ise asgari düzeydeki kentsel hizmetleri

dahi veremez duruma düşmektedirler.

47

Kent yönetimleri açısından, 20.yüzyıl bir bütün olarak değerlendirildiğinde,

başlıca şu özelliklerin ön plana çıktığı görülmektedir: (KELEŞ,30-31: 1994)

1-Yerel yönetimlerin görev alanlarının genişlemesi,

2-Ekonomik nitelikteki bazı kentsel nitelikli hizmetleri yürütmek üzere

şeçimle oluşmayan, sınırlı görevleri bulunan birtakım özerk kuruluşların kurulması,

3-Hızlı nüfus devinimleri sonucunda kentli nüfusun artması,

4-Yerel yönetimlerde etkenliği ve verimliliği artırmak için, değer

sistemlerinin, inançlarının ve kuramlarının bir yana bırakılması, yerel sorunlara pratik

bir biçimde yaklaşarak çözüm yolları aranması,

Bu anlamda, yerel yönetimlerin yönetsel nitelikleri ön plana çıkmıştır. Sorun

yerel yönetimin var olup olmaması sorunu değil, bunların ne ölçüde geniş tutulacağı

sorunudur. Bu konu, etkenlik kavramıyla yakından ilgilidir ve özellikle 20’nci yüzyılın

ikinci yarısından itibaren yerel yönetimde etkinliğin artırılmasına üç yoldan

çalışılmıştır; (KELEŞ,1994:18)

1- En uygun (optimal) hizmet alanının büyüklüğünün ve sınırlarının gözden

geçirilmesi,

2- Yerel yönetim birimlerinin sayılarının azaltılması ve bu yoldan para ve

kaynak savurganlığının önlenmesi,

3-Yerel birimlerden her birine, en iyi yerine getirebilecekleri işlerinin

bırakılmasıdır.

1.7.1. Büyük Kentlerin Yeniden düzenlenmesi

Dünyada, kentsel nüfusun artışının iki temel karakteristiği olduğu

söylenebilir. Birincisi genel olarak genel nüfus içinde kentsel nüfusun artışı, diğeri

ise kentsel nüfus içinde de büyük şehirlerin oranının artışıdır.

48

Bu oran ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre değişmektedir. Buna göre

düşük gelirli ülkelerde bu oran %39, orta gelirli ülkelerde, %62, yüksek gelirli

ülkelerde %77 ‘dir. Nüfusu 1 milyonun üzerinde olan büyük şehirlerin kentsel nüfus

içinde payı, dünya genelinde %33, düşük gelirli ülkelerde bu oran %31, orta gelirli

ülkelerde, %40, yüksek gelirli ülkelerde %37’dir. Nüfusu 1 milyonunun üzerinde olan

büyük şehirlerin genel nüfus içinde payı, dünya genlinde %16, düşük gelirli ülkelerde

bu oran %9, orta gelirli ülkelerde, %25, yüksek gelirli ülkelerde %29’dir.

Ancak gelişmiş ülkelerde kentleşme hızı büyük ölçüde zayıflamış,

metropollerde ise durma noktasına gelmişken, gelişmekte olan ülkelerde megapol

büyümesi süreci devam etmektedir. Buna göre Bağdat Irak’ın %21’ni, Tunus

Tunusun %20’ni, Santiago Şilinin %36’nı, Karakas Venezuelanın %21’ni

barındırmaktadır. (DİNLER,1994:138)

Bunun temel nedenlerinden birisi, günümüzdeki kentleşme hareketlerinin,

geçen yüzyılın kentleşme hareketlerinden farklı özellikler göstermesindedir.

Sanayileşmiş toplumlarda kentleşme, tarihsel gelişimi içinde sanayileşme

ve kalkınma ile birlikte yürümüştür. 19.yüzyılın Avrupa ve Kuzey Amerika

kentlerindeki nüfus birikimi, sanayi devriminin yarattığı büyük sanayi kuruluşları

çevresinde olmuştur. Buna karşılık, Güney Amerika, Orta Doğu, Asya ve Uzakdoğu

gibi bölgelerinde, sanayileşme, kentleşmeyi yavaş bir hızla arkadan izlemekte ve bu

ülkelerde, ‘bağımlı kentleşme’ olarak ta nitelendirilen, sömürgeci bir ekonomik ve

siyasal düzenin ürünü olarak, ülke ekonomisinin gerektirdiğinden daha büyük çapta

kentler ortaya çıkmaktadır. (KELEŞ,21:1997)

Kentlerin nüfusu belirli bir gelişme düzeyine kadar, kentsel alandaki

firmalara ve insanlara avantajlar sağlarken, nüfusun belirli bir düzeyin üzerine

çıkması bu avantajların ortadan kalkmaya ve olumsuz dışsal ekonomiler ortaya

çıkmaya başlar. Bölgenin kalabalıklaşması sonucu ortaya çıkan bu olumsuz öğelere

‘ kentleşmenin sosyal maliyeti’ denilmektedir.

Bu maliyetlerin ortaya çıkmasına paralel olarak, büyük kentler açısından,

yoğunluk bölgelerinde yoğunluğun azaltılması, mevcut kentlerin büyümesinin

49

sınırlandırılması arayışlarının yanısıra yeni yönetim modelleri geliştirilmesi yönünde

arayışlar da ortaya çıkmıştır.

Çok geniş çaplı ve yoğun kentsel bölgeler olarak ortaya çıkan ‘Metropolitan

alan’ ve megapolis, yalnızca barındırdıkları nüfusun yoğunluğu ile değil, aynı

zamanda değişik iş kollarının, eğitim ve sanat faaliyetlerininde merkezleri olması

nedeniyle de çağımızın birer simgesi haline gelmişlerdir.

Megapolise bağlı bir terim olan metropolitan alan, en genel anlamıyla

nüfusun yoğun olduğu ve ekonomik, sosyal ve yönetim açısından o bölgenin

merkezi durumunda bulunan ‘merkezi kent veya kentlerin’ çevre kentleriyle beraber

oluşturdukları birimdir. (İSPİR,1982:71)

Bazı ülkeler metropolitan alanları tanımlamak üzere kriterler

geliştirmişlerdir. Bunlardan en çok bilineni yukarıdaki bölümde bahsedilen

Amerika’da geliştirilen SMA (Standart Metropolitan Areas) ölçütleridir. Amerikada

daha sonra SMA’ların bir araya getirilmesi ile Standart Birleşik Alanlar’

oluşturulmuştur.( Standart Birleşik Alanlar-CSAS). Bugün Amerika’da iki tane

standart birleşik alan vardır. (İSPİR,1982)

Günün koşullarına uygun olarak geliştirilmiş eski kamu hizmetleri ve yeni

birtakım görevlerin, alışılagelmiş eski yönetim yapısı içerisinde başarılamayacağı,

eski yönetim yapısında değişiklikler ve düzenlemelere gidileceği gibi, aynı anda yeni

yönetim birimlerine de gereksinme duyulacağı açıktır.

Özellikle metropolitan düzeyde sorunlar ortaya çıkınca, bunların çözümü

için fonksiyonel gereksinmeler çerçevesinde yönetim modelinin yeniden şekillenmesi

eğilimi belirmektedir. (İSPİR,117:1982)

Metropol alanlarda yürütülen kamusal hizmetlerin yürütümü ,otoritenin

birçok yerel otorite tarafından bölüşülmesi nedeniyle kendine has özellikler

gösterir.Metropoliten alan ölçeğinde yönetimsel düzenlemeler, özel amaçlı otoriteler

veya çok amaçlı otoriteler şeklinde ortaya çıkmaktadır. (İSPİR,117:1982)

50

Metropol alanlarda yönetim modelleri, başlıca iki kümede toplanmaktadır.

Birinci kümede yer alanlar, geçici, küçük çapta ve görev konuları göreceli olarak

sınırlı olanlardır. Yönetimler arası hizmet sözleşmeleri, yerel yönetim birlikleri ve

özel amaçlı anakent kuruluşları bu kümedeki modellerin örnekleridir. İkinci kümede

yer alan modellerden biri, yerel yönetim birimlerinin birleşmeleri ve diğeri de

aralarında federasyon kurmalarıdır. (KELEŞ, 1988)

2.1.Kentsel Yoğunluk Bölgesi

Kentsel yoğunluk bölgesi, bir büyük kent etrafında, insan kümelerinin

toplanmasıyla oluşmuş, kentsel yaşantının görüldüğü yerlerdir. Bir yerde kentsel

yoğunluğun oluştuğunu söyleyebilmek için, yerleşme yoğunluğunun belirli bir limite

erişmesi gereklidir.

Şehirsel yoğunluk bölgesinin tanımlanması için ayrıntılı kriterler

geliştirilmiştir. GÖÇER’e göre bu kriterler, 1 km2’ lik bir alan üzerinde yaşayan nüfus

ile, bu alan üzerinde, tarım dışında yaşayan nüfusun toplamı km2’ de 1250 olmalı ve

bu oran yoğunluk bölgesindeki belediyelerin en az ½’sinde bulunmalı ve bu oranı

tutturan belediyelerin nüfusu da kentsel yoğunluk bölgesinin %70’ni oluşturmalıdır.

(GÖÇER,46:1978)

Kentsel yoğunluk bölgelerinde biriken nüfusun yoğunluğu kadar yayılma

alanı da önemlidir. Bu konuda tam bir uzlaşma olmasa da, yoğunluk bölgeleri için

150 km2 lik bir alan, yani, r=13,5’lik bir alan önerilmektedir.2

GÖÇER, Kentsel yoğunluk bölgelerini türlerine, formlarına ve

büyüklüklerine göre sınıflandırmaktadır. (GÖÇER,48:1978)

Buna göre;

2 III.Bölümde sunulan alan araştırması sonuçlarına göre, Türkiye’de Büyükşehir belediyelerinin %50’nin

yerleşik alanı 100-150 km2 arasında, %31,8’nin yerleşik alanı ise 150km2’den büyüktür. Bu yerleşik alanda bulunan

nüfusun dağılımı ise şöyledir; 250.000-500.000 nüfusa sahip belediyelerin %57,8’i 15-50km2 aralığında,

500.000’den fazla nüfusu bulunan belediyeler ise %48,6’sı 50-150 km2 aralığında bulunmaktadır. Büyükşehirlerin

etrafındaki beş en yakın belediyenin %55.2’si 10 km’lik bir uzaklık içinde yer almakta ve bunların %72’si –5000 ile

20000 nüfus aralığında bulunmaktadır.Bu göstergeler Türkiye’de büyükşehirlerin yatay kentsel yoğunluk tipinde

bulunduklarını ve etraflarındaki 10 km’lik bir mesafe içinde küçük belediyelerden oluşan yoğun bir yerleşim olduğunu

göstermektedir.(Bkz.Bölüm III)

51

A.Türlerine Göre Yoğunluk Bölgeleri:

1.Tek merkezli; Münih, Ankara, Hamburg gibi.

2.Bir merkez ve etrafında çok sayıda küçük şehir; Stutgart, İzmir, Nürnberg

gibi.

3.Çok sayıda merkez şehir: Ruhr, Çukurova havzası gibi.

B.Formlarına Göre Yoğunluk Bölgeleri:

1.Yatay: Yoğunluk= 1000 kişi/km2, Alan 50km2, Nüfusun %80’i r=4 km2’ lik

bir alanda yaşar.

2.Düşey: Yoğunluk= 12.000 kişi/km2, Alan=4 km2, Nüfusun hepsi r=4 km2’

lik bir alanda yaşar.

3.Bant: Yoğunluk=1000 kişi/km2,Alan= 2 km2, genişlik=25 km

C.Büyüklüklerine Göre Yoğunluk Bölgeleri:

Kentsel yoğunluk bölgelerinin saptanmasındaki zorluk, yoğunluk

bölgelerinin sınırlarının idari sınırlarla genellikle uyuşmamasıdır. Bu sebeple kentsel

yoğunluk bölgelerinin sınırlandırılması için özel istatistiki veriler toplanması

gereklidir. Almanya’da bu tür istatistiki veriler 1910 sayımı sonuçlarından çıkarılarak

açıklanmıştır. Amerika‘da 1930’da ‘Standart Metropolitan Area’lar, İngiltere’de

1940’da ‘Courbantiona’lar, Fransa’da 1950’de ‘Agglemeration’lara ait veriler

açıklanmıştır. Türkiye’de ise nüfus sayımları idari birim bazında yapıldığından bu tür

veriler yayınlanmamaktadır.

Kentsel yoğunluk bölgesinin sınırlarının saptanmasında şu anda kullanılan

en önemli kriter demografik kriterdir. Yoğunluk bölgesi içerisinde merkezi nitelikteki

yerleşmenin önemli bir ağırlığı vardır. Bu merkez yerleşmesinin asgari nüfusu

konusunda da ülkeler arasında farklılıklar vardır.

52

Örneğin, İsviçre’de bu nüfus en az 10.000 olmalıdır.3 ABD’de ise, ‘standart

metropolitan area’larda merkez şehir tek ise nüfusu 50.000, çift ise ikisinin nüfusu

50.000 veya her ikisinin ayrı ayrı 50.000 olması gereklidir. Bunun yanısıra, bu iki

kentin birbirlerine en fazla 20 mil uzaklıkta olması, bölge içindeki tarım dışı nüfusun

oranının en az %75 olması, bölgenin en az %50’sinin mil kare başına en az 150

kişilik yoğunluğa sahip olması, dış bölge içinde de en az 10.000 kişilik bir tarım dışı

çalışan nüfus bulunması kriterleri getirilmiştir.

BM, 1968 yılında yaptığı bir çalışmada kent eşik nüfusunu 20.000’den

başlatmış ve diğer eşikler ile ilgili olarak şu şekilde bir sınıflandırma yapmıştır.

1. 20.000’den yukarı nüfus:Kent

2. 100.000’den yukarı nüfus:Büyükkent

3. 500.000’den nüfus:Metropol altı kent

4. 1000.000’den yukarı nüfus:Metropoliten merkez

5. 2.500.000’den yukarı nüfus:Metropoliten alan

6. 12.500.000’den yukarı nüfus:Metropoliten bölge

Araştırma, kentsel eşik nüfusunu 20000’den başlatmışsa da, asıl kent

fonksiyonlarının 100.000 nüfus eşiğinden sonra görüldüğü belirtilmektedir.

(U.N. :1968)

Kentsel yoğunluk bölgesinin sınırlarının saptanmasında demografik

verilerin yanısıra, ayrıntılı sosyo-ekonomik veriler de (merkez kentin etki alanı içinde

kalan yerlerden çalışmaya gelenler, merkez kentin yararlanma olanakları, merkez

kentte bulunan hizmetler sektörünün kullanma frekansları, ticaret amaçlı gel-git

hareketleri, ulaşım ağının durumu, trafik akımları, merkez kentin haberleşme

araçlarıyla etki altına aldığı alan vb.) kullanılmaktadır.

Ülkemizde şehir büyüklükleri için değişik kabuller vardır. 2’nci Beş Yıllık

Kalkınma Planı şehir nüfusunu 10.000 kişi olarak saptamıştır. Buna karşılık, 1982

yılında DPT’nın yukarda bahsedilen sosyo-ekonomik göstergeleri de dikkate alarak

yaptığı ‘Kent Eşiği Araştırması’nda saptanan temel veriler şunlardır;

3 III. bölümde sunulan alan araştırması sonuçlarına göre, incelenen bütün göstergeler açısından 10.000

nüfusun Türkiye’de belediyeleşme için bir eşik olarak ortaya çıktığı görülmektedir.Bu eşik belediye yöneticileri

tarafından da belediye kuruluşu için asgari nüfus olarak kabul edilmektedir.

53

- Nüfusu 10.000’den fazla nüfuslu yerleşimlerin %30’u kent

niteliklerine sahip değildir ve eşik değerleri aşamayan yerleşim

yerlerinin 3’ü il, 64’ü ilçe merkezidir.

- Yerleşmelerin 100 eşik değerine göre, ortalama kompozit

indeks değeri 133.2’dir ve bu değer kent hayatı ve teşkilatlanma

biçimi açısından oldukça düşük bir gelişme düzeyidir.

- 10.000 nüfusu aşan yerleşim yerleri arasında ortalama nüfus

büyüklüğünün 59.371’dir.

- Araştırma kapsamında bulunan 279 yerleşmenin %51,6’sının

10.000-20.000 nüfus grubunda, %91’i ise 100.000 nüfustan

düşüktür.Bu durum Türkiye’de yerleşme yapısının temel

karakteristiğinin küçük yerleşimlerinden oluştuğunun bir

delilidir.

- 10.000-20.000 nüfus grubunda bulunan yerleşmeler grup

ortalama eşik değerini aşamamışlardır. Bu durumda kent nüfus

eşiğinin 10.000 olarak devam etmesi gerçeği yansıtmayacaktır.

- 50.000’den fazla nüfuslu bütün yerleşmeler eşik değerlerini

aşmaktadır. Bu durumda 50.000 nüfus kentleşme için belirgin

bir eşik olarak ortaya çıkmaktadır.

- Türkiye’nin küçük yerleşme yapısı dikkate alındığında 20.000

nüfusun kentleşme eşiği olarak alınması daha gerçekçidir.

(DPT: 1982)

Kentsel yoğunluk bölgelerinde gözlenen bazı olumsuz göstergeler

vardır. Bunların başlıcaları aşağıdaki gibidir;

-Çevre sağlığı koşulları bozulur.

-Ulaşım sorunu ağırlaşır.

-Yaşama mekanları ve bireysel yaşantı kısıtlanır.

54

Kentsel yoğunluk bölgelerinde ortaya çıkan olumsuz göstergelerin

dengelenmesi açısından yoğunluk bölgelerinin optimum ölçeğinin belirlenerek, bu

ölçek çerçevesinde kentsel yoğunluğun belli bir sınırda tutulabilmesi önemli bir

konudur.

20’nci yüzyılın başları kentsel yoğunluk kavramının ve bu bölgelerdeki

dezavantajların ortadan kaldırılmasına yönelik araştırma ve uygulamaların geliştiği

yıllar olmuştur.

Bu çalışmaların en çok bilineni ve etkisi fazla olanlarından birisi de

Ebenezer HOWARD tarafından geliştirilen ve uygulaması yapılan ‘Bahçe Şehir’

lerdir. HOWARD tabiatın içinde, nüfus ve fiziksel alan olarak sınırlandırılmış ve

toplumsal değerlerinde yaşatıldığı yeni şehirler kurulması düşüncesini geliştirmiş ve

uygulamasını da yapmıştır. Kentleri sınırlandıran bu yeşil kuşak fikri daha sonra

özellikle Amerika Birleşik Devletlerinde geniş uygulama alanı bulmuştur.

(FISHMAN,8-20:1977)

2.3. Türkiye’de Kentlerin Yeniden Düzenlenmesi

2.3.1.Belediyeleşme Sürecinin Sayısal Özellikleri   Türkiye’nin nüfus yapısı cumhuriyetin kurulmasından sonra büyük

değişiklikler geçirmiştir. Bu değişikliklerden en önemlilerinden birisi nüfusun hızla

artması ve yetmiş yılda yaklaşık beş katına ulaşmasıdır. Nüfusun toplamındaki bu

artışın yanı sıra diğer önemli bir faktör halen devam eden nüfusun yer değiştirmesi

olgusudur. Bu iç göç sonucunda ülkenin kırsal ve kentsel nüfus oranlarında büyük

değişiklikler meydana gelmiştir.

Çizelge 2.1.Genel Nüfusun İçinde Kentsel Ve Kırsal Alan Nüfusunun Değişimi

  1927 1936 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 2000KÖY NÜFUS ORANI 75 76 75 75 74 71 68 65 61 58 56 46 40 25ŞEHİR NÜFUS ORANI 25 24 25 25 26 29 32 35 39 42 44 54 60 75

Kaynak: DİE Nüfus Sayımları

55

Nüfusun hızlı artışına ve kırsal alanlardan göçüne paralel olarak yerleşim

yerlerinin sayılarında ve nüfus yoğunluklarında önemli değişimler yaşanmakta olup,

bu süreçte özellikle belediye sayılarında büyük artış olmuştur.

Buna göre 1927 yılında 460 olan belediye sayısı 1960 yılında 995’e, 1980

yılında 1725’e, 1997 yılında 2835’e, 2002 yılı itibariyle ise 3216’ya ulaşmıştır.

Belediye sayılarının artışı sürecinde özellikle 1980 yılında sonra büyük bir hızlanma

gözlenmektedir.

Çizelge 2.2.Yıllara Göre İl, İlçe Ve Belediye Sayıları

  1927 1940 1950 1960 1970 1980 1985 1997 2002

BELEDİYESAYISI 460 549 628 994 1303 1725 1703 2835 3216

İLÇE SAYISI 328 370 422 570 572 572 580 849 849

İL SAYISI 63 63 63 67 67 67 67 80 81

 Belediye sayıları artmasına karşılık bu durum düzenli bir kentleşme

anlamına gelmemekte olup, belediyelerin çoğunluğunu aslında sahip olduğu

özellikleri itibarıyla kırsal alan yerleşmesi niteliğinde olan küçük ve çok sayıda

yerleşim oluşturmaktadır. Belediye nüfusunu nüfus gruplarına göre incelediğimizde

de ülkenin genel nüfus yapısındaki ana çizgiler yani çok fazla sayıda dağınık ve az

nüfuslu yerleşimlere karşılık aşırı nüfuslu ve az sayıda yerleşim yerlerinin varlığı

olgusu karşımıza çıkmaktadır. (CANPOLAT:1998)

Çizelge 2.3. Belediyelerin Nüfus Gruplarına Göre Sınıflandırılması(1997 yılı itibariyle)

Nüfus Grubu Belediye Sayısı Belediye YüzdesiToplam Belediyeli Nüfusa Oranı Ülke Nüfusuna Oranı

1990 1997 1990 1997 1990 1997 1990 19970-2. 000 189 371 6.8 13.2 0.9 1.3 0.6 0.92. 001-5. 000 1714 1376 61.0 48.9 13.5 8.8 9.6 6.45. 001-10. 000 394 459 14.0 16.3 6.7 6.4 4.7 4.810. 001-20. 000 211 239 7.6 8.5 7.1 6.8 5.0 5.120. 001-50. 000 147 167 5.2 6.0 11.1 10.7 7.9 8.050. 001-100. 000 68 80 2.4 2.9 11.4 11.4 8.0 8.7100. 001-250. 000 56 67 2.0 2.3 23.0 18.2 16.2 14.0250. 000 den fazla 27 51 1.0 1.9 26.3 36.4 18.6 28.5TOPLAM 2806 2810 100 100 100 100 70.6 76.4

Kaynak:MİGM (1998) Cumhuriyet 75. Yılında Mahalli İdarelerimiz

56

Küçük belediyeler grubuna giren belediye nüfus gruplarını yakından

incelediğimizde, nüfusu 2000’e kadar olan belediyelerin, toplam belediye sayısı

içerinde önemli bir payı olduğu görülmektedir.

2000-5000 arası nüfus grubunda da büyük bir birikme olduğu

görülmektedir. Buna göre, bu grupta bulunan küçük belediyelerin toplam belediye

sayılarına oranı %48, buna karşılık, bu grubun toplam belediyeler nüfusuna

oranının %8.8 olduğu görülmektedir.

Öte yandan tablodan ortaya çıkan bir başka sonuç ise, küçük belediyelerin

sayıları artarken barındırdıkları toplam nüfusun ise azalmakta olduğudur. Nüfusu

20.000’e kadar olan küçük belediyeleri bir arada değerlendirdiğimizde, bu grupta

bulunan belediyelerin toplam belediye sayısı içindeki payının %84.9 olduğu halde,

toplam belediyeli nüfus içindeki payının sadece %23.3 olduğu görülmektedir. Bu

nüfus grubu içerisinde ilçe merkezleri olduğu gibi, il merkezleri de vardır.

Buna karşılık nüfusu 250.000’nin üzerinde olan büyük belediyelerin toplam

belediye sayısı içindeki oranı %1.9 iken, bu gruptaki belediyelerin sınırları içinde

belediyeli nüfusun %36.4’ü yaşamaktadır. Buna göre, nüfusu 250.000’nin üzerinde

olan 51 belediyenin sınırları içinde, nüfusu 20.000 kadar olan toplam 2445 belediye

sınırları içindeki nüfustan fazla insan yaşamaktadır. Bu durum Türkiye’de

belediyeleşme sürecinin ve belediyeli nüfusun genel karakteristik özelliklerini çok iyi

yansıtmaktadır.

Belediye nüfus gruplarının yıllara göre değişimine baktığımızda ise nüfusun

büyük belediyelerde yoğunlaşma eğiliminin ve küçük belediye sayısının artma

eğiliminin sürdüğü açıkça görülmektedir. Bunun temel sebebi, bir yandan büyük

kentlere göçün sürmesi ve öte yandan küçük yerleşim yerlerinin belediye

yapılmasına devam edilmesidir.

Buna göre 1999 seçimlerinde organları oluşturulan 499 belediyenin

%95’nin nüfusu 3.000’den azdır. Bu durumu 1923-1999 yılları için

değerlendirdiğimizde, bu dönemde kurulan belediyelerin %64.5’nin 5.000’nin altında,

%21’3’nün ise 2.000’nin altında nüfusa sahip oldukları görülmektedir.

(GERAY,31:2000)

57

100.000 ve yukarısı nüfus grubundaki yoğunlaşmayı 1976-1997 yılları için

değerlendirdiğimizde ise, 1976 yılında 100.000 ve yukarısı nüfus grubundaki

belediyeler, toplam belediyeli nüfus içinde %42.6 pay alırken, bu oran 1997 yılında

%55.6’e çıkmıştır. Bu grupta bulunan belediyeler toplam belediye sayısı içinde 1976

yılında %1.5 pay alırken, 1997 yılında bu oran %4.2‘ye çıkmıştır.

Bütün bu veriler bir arada değerlendirildiğinde, Türkiye de kırsal ve kentsel

idari birimlerin nüfus yapısı üç grup halinde incelebilir.

Birinci grup; Büyükşehir belediyeleri

        Bu gruptaki yerleşimler büyükşehir belediyelerinden oluşmaktadır.

        Ülke nüfusunun %30 unu ve belediyeli nüfusun %42 sini teşkil

etmektedirler

        Nüfus yoğunlukları ülke ortalamasının çok üzerindedir.

        Oranları değişmekle ve ilk dört büyük il başta olmak üzere göç

almaktadır.

İkinci grup; İl ve ilçe belediyeleri

        Bu gruptaki yerleşimler ilçe belediyelerinden ile il belediyelerinden

oluşmaktadır.

        Ülke nüfusunun yaklaşık %30’nu teşkil etmektedirler

        Nüfus yoğunlukları il ve ilçe bazında değişmektedir.

        Bu gruptaki bazı il ve ilçeler göç vermekte bazıları ise almaktadır.

Üçüncü grup; Köyler ve belde belediyeleri

        Bu gruptaki yerleşim yerleri köyler ile belde belediyelerinden

oluşmaktadır.

        Bu grup ülke nüfusunun %40’nı oluşturmaktadır.

        Nüfus yoğunlukları çok düşüktür

        Bu gruptaki yerleşimler başta köyler olmak üzere göç vermektedir

58

       Bu göç büyük ölçüde birinci gruptaki büyük yerleşim merkezlerine

gitmektedir.

 

Bu sağlıksız nüfus yapısı giderek daha da bozulmakta ve 3. grupta yer alan

yerleşim birimlerinin neredeyse tamamından ve 2. gruptaki yerleşim yerlerinin

önemli bir kısmından çok büyük ölçüde 1. grup yerleşim yerlerine devamlı bir nüfus

göçü olmaktadır.

Bu göç hareketinin ancak bir kısmı gruplar içerisinde veya 3. gruptan 2.

gruba şeklinde olmaktadır. Yani köyden beldelere ilçelere veya kendi il merkezine

olan göç oranı daha azdır. Genel yapı devamlı göç veren iller ve devamlı göç alan

iller şeklindedir.

Bu göç büyük ölçüde il merkez belediyesi haricindeki ilçe, belediye ve

köylerden kaynaklanmakta ve il merkezine değil il dışına başka bir il merkezine

yönlenmektedir. Bu nüfus değişimi göç veren illerin zaten düşük olan ortalama nüfus

yoğunluklarını daha da düşürmektedir.

Bu tabloya bölgeler açısından bakıldığında, Türkiye’nin doğu, kuzey ve orta

bölgelerinin hemen hemen bütün yerleşim birimlerden Eğe, Akdeniz ve Trakya

bölgelerindeki özellikle büyük yerleşim yerlerine yoğun bir göç yaşandığı

görülmektedir. Üçüncü grubu oluşturan az nüfuslu ve dağınık yerleşim yerlerinin

büyük çoğunluğu da göç veren bölgeler dahilinde olup, öte yandan göç alan büyük

yerleşim yerlerinin çoğunluğu da göç alan bölgelerdedir.

Bu durumun en büyük sakıncası ise, ülke düzeyinde yerel yönetimlerin

nüfus dengelerinin tamamen bozulması ve bir yandan yetersiz nüfus problemi olan

yerleşim birimlerinin bu nüfuslarını kaybederken, bir yandan da aşırı nüfus baskısı

altındaki büyük kentlerin yüklerinin artmasıdır.

2.3.2.Büyük Kentler

100.000 ve yukarısı nüfus grubundaki asıl önemli payı büyükşehir

belediyeleri almaktadır. Buna göre, büyük şehir belediyeleri toplam belediyeler

59

sayısının %0.6 sını oluşturduğu halde toplam belediyeler nüfusunun %41’ini ve ülke

nüfusunun yaklaşık %30’ nu barındırmaktadır.

 

Nüfusun belli merkezlerde aşırı yoğunlaşması olgusunun büyükşehirler

içerisinde de devam ettiğini ve dört büyük ilin toplam nüfusunun bütün belediyeler

nüfusunun yaklaşık üçte birini ve ülke nüfusunun beşte birini oluşturduğunu

görmekteyiz.

İlk üç büyük belediyedeki yoğunlaşmanın boyutları o denli büyüktür ki,

nüfusu 20.000 e kadar olan ve belediyeler sayısının yaklaşık % 90’nı oluşturan 2535

belediyenin toplam nüfusundan fazla nüfus üç büyük şehir belediyesinde

toplanmıştır.

 

Büyük kentlere yönelik bu nüfus akımı kentlerin yapısını çeşitli yönlerden

derinden etkilemiştir. Bu etkileri aşağıdaki kategorilerde özetleyebiliriz;

1.Sosyal Yapı Üzerindeki Etkiler-Büyük kentlere yönelik göçler çok büyük

ölçüde kırsal alanlardan kaynaklanan göçlerdir ve bu tip bir göç hareketi bir yandan

kentlerin yerleşme yapısını, öte yandan nüfus ve sosyal yapısını değiştirmekte ve

ortaya ‘köyleşen kentler’ çıkmaktadır.(SEZAL,147:1996) Türkiye’deki kentleşme

gerçekliği bu bakımdan, hem Merton, hem de Parsons’un kentsel anomi teorisine

uymaktadır. (BAYHAN,180:1996)

Kentlere gelen nüfus gruplarının kendi aralarında cemaatlaşması ve

kentleşememesinin yarattığı sorunlar günümüzde bütün ağırlığıyla devam

etmektedir.

2-Kentsel Altyapının Üzerindeki Etkiler- Aşırı nüfus göçüne bağlı olarak

kent yönetimleri üzerinde büyük bir baskı oluşturmakta ve kentlerin sosyal ve teknik

altyapısı yetersiz hale gelmektedir.

3- Kent Yönetimleri Üzerindeki Etkiler- Kent yönetimleri sorunlar

farklılaştığı halde alan ve modele ilişkin hiçbir ciddi düzenleme yapılmaması

nedeniyle, kentlerin aşırı nüfus baskısı altında kalmasından kaynaklanan sosyal ve

kentsel sorunlara çözüm üretebilmekte her açıdan. yetersiz kalmaktadırlar.

60

4-Kentlerin Yerleşim Yapıları Üzerindeki Etkiler- Kentlere gelen nüfusun

konut ihtiyacına yeterli çözümler bulunamamasına bağlı olarak kentlerin yerleşim

yapıları tamamen değişmiştir. Bu değişim, kentin saçaklanma tipi büyümesi, dışarıya

taşmasıdır.

Büyük kentlerin etrafındaki bu saçaklanmaya yakından bakıldığında

birbirinden farklı özellikler taşıyan yerleşimleri saptayabiliriz;

i) Gecekondulaşma- Gecekondu sorunu günümüzde halen çözülememiş

bir kentsel sorun olarak karşımızda durmaktadır. Türkiye’de, Ankara’nın %70’i,

İstanbul’un ve İzmir’in yarıdan fazlası gecekondulardan oluşmaktadır ve

Gecekondulu nüfus 10.000.000 civarında olduğu ve gecekondulu nüfusun

kentlerimizin toplam nüfusu içindeki payının %35 civarında olduğu tahmin

edilmektedir. (KELEŞ,387:1997)

Kentlerin etrafında yer alan gecekondular çeşitli katmanlar oluşturmaktadır.

Önceleri banliyo niteliğinde kurulan gecekondu yerleşmeleri, zamanla apartman

bölgelerine dönüşmekte ve kentin ana gövdesine dahil olmakta, bunların arkasına

yeni gecekondu bölgeleri eklenmektedir.(DEMİR,167:1996)

ii) Uydu Belediyeler- Büyük kentlerin etrafında küçük uydu belediyeler

kurulmaya başlamıştır. Bunlar iki şekilde oluşmaktadır. Birincisi, kırsal alanda

kentten kopuk, betonarme ve çok katlı binalardan oluşan yerleşimlerin, ikincisi

kentlerin etrafında eskiden var olan köylerin yeni yerleşmelerle büyüyerek, belediye

haline gelmesidir.

iii) Batı tipi Banliyöler- Kentlerin merkezinde imar düzeni ve fonksiyonları

değişerek çok katlı, iş merkezleri doğmuş, kent merkezlerinin bazı fonksiyonları ile

konut fonksiyonları dışarıya taşmış ve kentlerin etrafında gelir seviyesi orta ve

yüksek kesimlerin yerleştiği düzenli banliyölerin ilk örnekleri ortaya çıkmaya

başlamıştır. Bu banliyöler birkaç değişik tipten oluşmaktadır. İlki devlet eliyle

oluşturulan konut alanlarıdır. Diğeri ise kooperatifleşme yoluyla oluşturulan konut

alanlarıdır. Sonuncusu ise, üst gelir gruplarının yerleştiği ve özel inşaat şirketleri

tarafından yapılan konut alanlarıdır.

61

Türkiye’de 1980 yılında gerçekleştirilen askeri darbeden sonra büyük

kentlerin sorunlarına yönelik olarak, optimal ölçek elde etmeye yönelik alan

düzenlemesi ve model farklılaşması yaklaşımı içerisinde değerlendirilebilecek iki

önemli gelişme olmuştur.

Bunlardan ilki, büyük kentlerin etrafında yer alan küçük belediyelerin tüzel

kişiliklerinin Milli Güvenlik Konseyinin 34 nolu kararı ile kaldırılmasıdır. Bu kararda

birleştirme gerekçesi şöyle dile getirilmiştir. ‘ülkemizde hızlı nüfus artışı ve köyden

göçün sonucu olarak büyük kentlerimizin yakınlarında teşekkül etmiş olan

belediyeler; aydınlatma, su, kanalizasyon, ve ulaştırma gibi hizmetlerin yeterli bir

şekilde halka götürülememesine ve kontrolu aksamasına neden olmaktadır.’

Bu kararın uygulanması sonucunda, Türkiye’de belediyelerin sayısı 1980

yılında 1.700’den, 1981 yılında 1580’e düşmüştür. Bu uygulama sırasında 150 kadar

köyünde tüzel kişilikleri kaldırılmıştır. Daha sonra bu uygulama ile ilgili olarak 2561

sayılı, birleştirme yasası çıkarılmıştır. Bu yasanın amacı, ‘temel belediye

hizmetlerinin birbiriyle uyumlu ve bütünleştirici bir planlama içinde yeterli ölçüde ve

verimli bir biçimde yerine getirilmesini sağlamak’ olarak belirtilmiştir. Bu yasanın

uygulama alanı nüfusu 300.000 ve yukarısı kentleri ve onların yakın çevresindeki

yerleşim yerlerini ilgilendiriyordu. Birleştirme işlemi için nüfusun yanısıra dikkate

alınması gereken kriterler ise şöyle belirlenmişti; (KELEŞ,22:1988)

-Bağlanacak yerleşmenin anakente uzaklığı

-Merkezdeki belediyenin hizmetlerinin bu yerlere getirilebilme

kolaylığı

-Küçük yerleşim yerlerini büyük belediye ile fiziki anlamada

birleştirebilme olanağı

1981-1983 yılları arasında, bu yasanın uygulanması sonucunda 31

belediye ile 23 köy tüzel kişiliklerini kaybetmişlerdir.

Diğer gelişme ise büyük şehir yönetimlerinin kurulmasıdır. 1984 yılında

çıkarılan 2972 sayılı yerel seçimlerle ilgili yasa, merkezindeki belediye sınırları

içinde birden fazla ilçe bulunan illerde birer anakent belediyesi ve ilçelerde de ilçe

62

belediye meclisi kurulmasını öngörmüştür. Yasanın çıktığı dönemde bu kriterlere

uygun olarak sadece İstanbul, Ankara ve İzmir illeri bulunmakta idi. Daha sonra

Mart 1984’de 195 sayılı kanun hükmünde kararname ve aynı yıl büyük şehir

belediyelerinin yönetimine ilişkin 3030 sayılı yasa çıkarılmıştır.

Yasanın büyük şehir yönetimine getirdiği temel yenilikler, büyük şehir ve

büyük şehir içerisinde bulunan diğer belediyeler arasında iki kademeli bir sistem

kurması ve yerel kamusal hizmetleri ölçeğine göre bu iki kademe arasında

paylaştırmasıdır.

Büyükşehir belediye meclisi ise ortak yönetim temelinde kurulmuş olup, ilçe

belediye başkanları ve meclis üyelerinin bir kısmı meclisi oluşturmaktadır. Büyük

şehirlere görevlerine uygun olarak, büyük şehir içinde toplanan genel bütçe

gelirlerinden pay ayrılmış ve bu pay büyük şehir ve ilçe belediyeleri arasında

paylaştırılmıştır. Ayrıca ulaşım ve altyapı gibi temel kamusal hizmetlerin

yürütümünde eşgüdümü sağlamak üzere iki koordinasyon merkezi kurulmuştur.

2.3.3.Küçük Belediyelerin ve Kırsal Nüfusun Yapısı

Türkiye de kırsal ve kentsel alan nüfusunu birbirinden net olarak ayırmak

oldukça güçtür. Sadece tüzel kişiliğine göre bir sınıflandırma çok net sonuçlar

vermemektedir. Kırsal alanlardaki nüfus hareketlerini ve kentsel alanlara nüfus

hareketlerini daha iyi anlayabilmek için belde belediyeleri ile köyleri beraber ele

almak daha faydalı olacaktır.

DİE 1997 nüfus sayımına göre, Türkiye’de 35.126 köyde 15 milyon kişi,

2265 belde belediyesinde de 7.5 milyon kişi yaşamaktadır. Köylerin ortalama nüfusu

1980’de 545 iken, 1997’de 418’e, belde belediyelerinin ortalama nüfusu 5.413’den,

3.465’e düşmüştür. İkisinin ortalaması alındığında aynı dönemde kırsal nitelikli

yerleşimlerde yaşayanların ortalama nüfusu 690’dan 593’e inmiştir. Kırsal

yerleşmelere sayıları 46.296 civarında olan köy altı yerleşimleri de kattığımızda

toplam kırsal yerleşme sayısı 82.522 olmaktadır. (GERAY,86:2000)

Ancak bu köylerin bazıları nüfus ve alt yapı itibariyle bazı farklılıklar

göstermektedirler. Buna göre, nüfusu 1500’den fazla olan köyler, köy sayısının

63

%7.6’nı oluşturmakta ve köy nüfusunun %35’i bu köylerde yaşamaktadır. Bunun

anlamı bugünkü belediye kuruluşundaki nüfus kriteri ve belediye yapma eğilimi

sürerse 1826 köyün belediye olabileceğidir. Ancak bu 1826 sayısı sosyal ve

ekonomik kriterler dikkate alınarak değerlendirildiğinde oldukça düşmektedir.

DPT’nın 1982 yılında yaptığı ‘Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin

Kademelenmesi Araştırması’ sonuçlarına göre, ikinci basamakta yer alan ve ikinci

basamak işlevlerinin tümünü karşılayan köy merkezlerinin sayısı 503’dür. Kendi

içinde 7 basamağa ayrılan köy merkezleri içinde en tepede olan 7’nci gruptaki

yerleşmelerin özellikleri alan reformu çalışmaları için öğreticidir. Bu grubun eş

basamak merkezlerden ortalama uzaklığı 22 km, etki alanındaki nüfus 9159, etki

alanı yüzölçümü 195km2 ve etkilediği köy sayısı ise ortalama 12.6’dır. (DPT:1982)

Bu tip merkezi nitelikte kırsal yerleşmelerle ilgili bir başka kriter de merkez

köylerdir. 1983 yılında Bakanlar Kurulu Kararı ile yukarda bahsedilen çalışmadan

da yararlanarak 4319 köy merkez köy olarak saptanmıştır. Bu köyler merkez

alınarak birleştirme veya zorunlu birlik kurulması gibi alana yönelik düzenlemeler

için, bu ve yukarda belirtilen 2. basamaktaki merkez köylerin konumları, yol, ulaşım,

diğer yerleşme yerleri ile ilişkileri ve yoğunluğu ayrıca saptanmalıdır. (GERAY:2000)

Köylerin yanı sıra, belediye sayısının %70’ ni oluşturan ve nüfusu 5000

kadar olanı belediyeleri kentsel yerleşmeden çok kırsal alan yerleşmeleri olarak

kabul etmek ve köyler ile bu tip küçük belediyelere yönelik çözümleri beraber

değerlendirmek gerekir.

Aslında bu yerleşmeler, köy yönetim sisteminin çökertilmesi sonucu ortaya

çıkan problemlere iyi işleyen bir kırsal alan yönetim modeli içerinde uygun

çözümler getirilmemesi karşısında belediyeleşmek zorunda kalan ve belediye

sistemi içerisinde de en problemli grubu oluşturan yerleşmelerdir.

Türkiye’de belediye ölçeğinde yaşanan sorunların yanı sıra, belediye

yönetimleri ile yakından ilişkili olan İl ve İlçelerde de bir ölçek sorunu yaşanmaktadır.

İl ve İlçeler Türkiye’de bir kısmı yerel nitelikte olan kamusal hizmetleri

yürütmektedirler. İller ayrıca bir yerel yönetim birimi olarak ta tanımlanmıştır. Bu

64

birimler şu andaki durumları ile belediyelerle çeşitli düzeyde ilişkiler içindedirler ve

geliştirilen çeşitli modeller bu ilişkinin çok daha fazla artırılmasını öngörmektedir.

Gerek yürüttükleri yerel kamusal hizmetler, gerekse mevcut sistemde

önemli rolü olan ve gelecekteki ilişki düzeni içerisinde önemli rol oynayan bu

birimlerinde bütüncül bir bakış açısıyla gerek model gerekse ölçek açısından ele

alınarak sorunları incelenmeli ve belediye sistemi ile bu alan yönetimleri entegre

edilmelidir. Bu çerçevede, aşağıdaki kısımda, il ve ilçelerin özellikle 1980’li yıllardan

itibaren nüfus ve alan ölçeklerindeki değişim ele alınacaktır.

2.3.4. İl ve İlçelerin Alan Ve Nüfus Büyüklükleri

Toplam Nüfuslarına göre İller

Türkiye’de 1980’li yıllardan itibaren başlayan il yapma süreci içinde illerin

nüfus ölçekleri önemli değişime uğramıştır.

Çizelge 2.4. Yıllara Göre İllerin Toplam Nüfuslarındaki Değişim

Nüfus Kümeleri 1987 1994 1995 1996Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

1 000 000 + 11 16. 4 14 18. 4 14 17. 7 14 17. 5750 000- 999 999 11 16. 4 11 14. 4 10 12. 6 10 12. 5500 000- 749 999 18 26. 8 13 17. 1 14 17. 7 14 17. 5250 000- 499 999 21 31. 3 26 34. 2 26 32. 9 27 33. 8 -- 249 999 6 8. 9 12 15. 7 15 18. 9 15 18. 8

TOPLAM 67 100 76 100 79 100 80 100

Kaynak.Geray,2001

1989'da yeni iller kurulmadan önce 67 ilin, 1985 nüfus sayımına göre,

ortalama nüfusu yaklaşık 750 000'dir. Bu dönemde, İllerden %16'sı 1 000 000'nun

üstünde nüfusa sahipti. Toplamın yaklaşık beşte birini (% 21'ini) oluşturan 14 il

nüfusça normal sınırların altında kalmaktaydı. 1989’dan itibaren yeni illerin

kurulması ile bu durum değişmeye başlamıştır. (GERAY:2001)

Çizelgeye göre, 1989 yılından itibaren başlayan İl sayısını artırma eğilimi

sonucunda, toplam nüfusu 250 000 kadar olan illerin bulunduğu aralıkta 1987

yılında illerin %8.9’u varken, 2000 yılı itibariyle bu aralıkta bulunan illerin oranı %18.

8’ e çıkmıştır.

65

Bunun temel sebebi yeni kurulan illerin nüfuslarının genel ortalamadan

düşük olmasıdır. Yeni kurulan, Ardahan, Iğdır, Yalova, Kilis ve Bayburt, Bartın,

Karaman ve Karabük 250.000 altında nüfusa sahiptir.

Toplam Yüzölçümlerine Göre İller

Yeni iller kurulmadan önce 67 ilin yüzölçümü ortalaması 11 564 km2 idi.

1989 yılından itibaren bu durum değişmeye başlamıştır.

Çizelge 2.5. Yıllara Göre İllerin Toplam Yüzölçümlerindeki Değişim

Kümeleri 1987 1994 1995 1996Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %

-- 5 000 km2 4 5. 9 10 13. 1 14 17. 7 15 18. 8

5 000- 10 000 km2 27 40. 2 38 50 37 46. 8 37 46

10 000- 15 000 km2 23 34. 3 17 22. 3 17 21. 5 18 22. 5

15 000- 20 000 km2 8 11. 9 6 7. 8 6 7. 5 5 6.

20 000- 30 000 km2 3 4. 4 4 5. 2 4 5 4 5.

30 000 km2 + 2 2. 9 1 1. 3 1 1. 2 1 1. 2

TOPLAM 67 100 76 100 79 100 80 100

Kaynak.Geray,2001

Yeni kurulan illerden sonra, 5000 km2’den küçük illerin oranı %18.8’e,

5000-10000 km2 aralığında olan illerin oranı ise %46’ya çıkmıştır. Böylece alan

büyüklüğü 10000km2’ ye kadar olan illerin oranı 1987’de %46,1 iken bu oran

1996’da %64,4’e çıkmıştır. Bu durum, illerin alan büyüklüklerindeki daralmayı net bir

biçimde göstermektedir.Bu durumun temel sebebi yeni kurulan illerin büyük ölçüde

Türkiye ortalamasının altında olmasıdır. (GERAY:2001)

Toplam Nüfuslarına göre İlçeler

Türkiye’de anakent ilçeleri dahil toplam 847 ilçe var ve ortalama ilçe nüfusu

73.504’dür. Genel nüfustan il merkez ilçeleri nüfusları toplamı olan yaklaşık

27.517.123 milyon çıkarılarak hesaplandığında ilçe ortalama nüfusu 43.692

dolaylarına düşmektedir.

Çizelge 2.6.Yıllara Göre İlçelerin Nüfus Büyüklükleri*

66

1985 1990 1995 2000Nüfus Kümeleri Sayı % Sayı % Sayı % Sayı %15,000’den az 37 6,4 159 19,2 167 20 208 24,615,000-30,000 146 25,2 256 30,9 258 30,9 241 28,5 30,000-60,000 226 38,9 245 29,6 243 29,1 220 26,0 60,000-80,000 62 10,8 52 6,2 52 6,2 61 7,2 80,000-100,000 46 7,9 33 3,9 34 4 41 4,8 100,000’DEN Çok 63 10,9 84 10,1 82 9,8 75 8,9 TOPLAM 580 100 829 100 836 100 846 100

Kaynak.Geray,2000

*Büyükşehir İlçe Belediyesi İlçeleri hariç

Tablo incelendiğinde, ilçelerin %53,1’nin nüfuslarının 30.000 ve aşağısı

nüfusa sahip oldukları görülmektedir. 1987 sonrası kurulan ilçelerin %94’nün

nüfusları 5.000 ile 30.000 arasındadır. Bu küçük ilçeler ilçelerde kaynakların akılcı

kullanılmayacağı ve hizmetlerin etkili bir biçimde sunulamayacağı açıktır. Bu

nedenle yeni ilçe kurulması çözümsüzlüğü artırıcı bir etki yapmıştır.

(GERAY,88:2000)

İlçelerin nüfus dilimlerinin incelenmesinde dikkati çeken özellik, ilçe merkez

nüfuslarının önemli bir kısmının çok küçük bir aralıkta toplanmasıdır. Buna göre İlçe

merkez nüfusu 10.000‘e kadar olan ilçeler toplam içinde %55, 4 gibi yüksek bir oran

tutmaktadır. Öte yandan kırsal alan nüfusu 10.000‘e kadar olan ilçelerin toplam

içinde içindeki payı 29,4’dür. Bu durumun temel sebebi yeni kurulan ilçelerin

%45’inin nüfusunun 15.000’in altında olmasıdır.

67

Toplam Yüzölçümlerine Göre İlçeler

Çizelge 2.7.Yüzölçümü Dilimlerine Göre İlçeler

YüzölçümüDilimleri

1995 2002SAYI YÜZDE SAYI YÜZDE

10 km2’den az 4 0. 6 6 , 711-100 km2 8 1. 2 46 4, 9101-250 km2 23 3. 5 117 12, 6251-500 km2 88 13. 6 192 20, 8501-1000 km2 195 30. 2 270 29, 41001-2500 km2 283 43. 8 263 28, 62501-5000 km2 41 6. 3 29 3, 1TOPLAM 645 100. 0 923 100, 0

Kaynak.Geray,2001

Türkiye’de 1985 yılında ortalama ilçe alanı 1.262 km2’ iken günümüzde bu

ortalama 833,8 km2’ ye düşmüştür. Bir başka deyişle son 15 yıl içinde ilçe

sayısındaki artışa paralel olarak ilçe ortalama alanı % 34.4 oranında küçülmüştür.

Bu konuda en belirgin gösterge 100 km2’den küçük ilçe sayısındaki artıştır.

Bu sayı 17 yıllık dönemde 12’den 52’ye yükselmiştir. Benzer bir önemli artışta

250-500 km diliminde de söz konusudur. Bu gruptaki 1985 yılında 88 olan ilçe

sayısı 2002 yılında 192 ‘ye çıkmıştır. Bu belirgin alan küçülmesinin başlıca sebebi

yeni kurulan ilçelerin alanlarının yaklaşık 140-150 km2 arasında olmasıdır.

İller için Nüfus ve Alan bakımından Türkiye Normu

SANAL, İllerin toplam nüfusları bakımından Türkiye Normu’nun yaklaşık

değerlerle asgari 250.000 ve azami 2.000.000 kişi olabileceği ve belirtilen

rakamların ortalaması alındığında ise bu değerin yaklaşık 1.000.000 düzeyinde

sonucuna ulaşmıştır oluştuğu görülmektedir. SANAL, İllerin yeniden düzenlenmesi

çalışmalarında bu değerin altında ve üstündeki toplam nüfus sayılarının negatif

değer olarak hesaba katılmasını önermektedir. Merkez ilçe nüfusları açısından ise

asgari olarak yaklaşık 37.000 ve azami olarak yaklaşık 750.000 nüfus önerilmekte

ve bu değerlerin ortalaması alındığında il merkez nüfusu için Türkiye Normunu

yaklaşık 370.000 olarak önermektedir.

İllerin Yüzölçümleri açısından ise, yaklaşık 14.000km2’lik alan büyüklüğü

Türkiye normu olarak önerilmektedir. Bir il’e bağlanması gereken genel ve yerel

68

yönetsel birim sayıları açısından da Türkiye normu olarak;. Uygun ölçekteki bir ilin

yaklaşık değerlerle; 10 ilçesinin, 40 beldesinin ve 380 köyünün bulunması gerektiği

sonucuna ulaşılmıştır. (SANAL,233:2000)

Nüfus ve Alan bakımından İlçeler için Türkiye Normu

İlçelerimizin nüfus, alan durumu şu şekildedir.

Merkez nüfusu açısından ilçelerimizin %55.4'ü 10 000 ve altında nüfusa sahiptir.

Yüzölçümü açısından ilçelerimizin % 49'u 500 km2 ve altında alan büyüklüğüne sahiptir.

Bağlı köy sayısı açısından ilçelerimizin %25'i, 15 ve altında köye sahiptir.

Buna karşılık uygun ölçekte bir ilçe için geliştirilecek Türkiye normu için

İçişleri Bakanlığı Mülki idare Şurası hazırlık komisyonu raporunda şu büyüklükler

önerilmiştir. (İÇİŞLERİ BAKANLIĞI,2002 )

Merkez nüfusu açısından; 25 000 . Yüzölçümü açısından alan büyüklüğü;1000 km2 Bağlı köy sayısı; 35

2.3.5. Avrupa Ülkeleri İle Karşılaştırma

Avrupa da nüfus artış hızı düşük olmasına rağmen son 50 yılda yaşanan

kentleşme hareketine paralel olarak daha optimal ve etkin yerel yönetim alanları

oluşturabilmek maksadıyla yerel yönetimler birimleri birleştirilerek sayıları

azaltılmıştır. 

Çizelge 2.8.Bazı Avrupa Ülkelerinde 1950-199 Yılları Arasında Belediye Sayılarının

Değişimi

LKELERToplam Belediye Sayısı

Nüfusa göre Belediye Sayısı 1950-1992 arası Toplam Belediye Sayısı    10005000 % 5. 000-

10. 000 % 10. 000100. 000 % 100. 000

+   1950 1995 gelişme

Belçika 589 101 17, 1 171 29, 0 308 52, 29 8 1, 36 2669 589 -2080Bulgaristan 255 21 8, 2 56 22, 0 132 51, 76 16 6, 27 2178 255 -1923Avusturya 2333 1532 65, 7 130 5, 6 64 2, 74 308 13, 2 3999 2333 -1666

69

Danimarka 275 19 6, 9 121 44, 0 131 47, 64 4 1, 45 1387 275 -1112Fransa 36551 6628 18, 1 989 2, 7 805 2, 20 36 0, 1 38814 36763 -2051Almanya 16061 4884 30, 4 1144 7, 1 1347 8, 38 84 0, 52 24272 8077 -16195İngiltere -  -  -  -  -  -  -  -    2028 484 -1544Türkiye 2843 1930 67, 9 394 13, 9 436 15, 34 83 2, 92 628 2835 +2207İsveç 286 9 3, 1 55 19, 2 211 73, 78 11 3, 85 2281 266 -2015

 Kaynak:CE,The Size of Municipalities, Efficiency And Citizen Participation,1995

Belediyeler Avrupa ülkelerinde temel yerel yönetim birimi iken, Türkiye’de

yerel yönetim tarifi içerisine köylerde girmektedir. Bu anlamda köyleri de kırsal yerel

yönetim kategorine eklediğimizde, Türkiye’nin Avrupa’da sayıca en fazla ve en

dağınık yerel yönetim birimlerine sahip ülke olduğunu söylenebilir.

Ancak birçok ülkede, küçük yerel birimlerine yönelik birçok düzenleme

yapılarak küçük ve dağınık yerleşim yapısından kaynaklanan sorunlarını çözmek

üzere, uygun ölçek ve model arayışları sürerken, Türkiye’de köy yönetimleri yok

sayılmış ve bunların büyükçe olanlarının belediye haline getirilmesi ile sorun daha

da ağırlaştırılmış, köylerdeki ve küçük belediyelerdeki idari yapının aksaması ve

hizmet kalitesinin düşmesi kırsal alanlardan göçün önemli sebeplerinden birisi haline

gelmiştir.

Nüfusun hızlı artması, artan nüfusunda belli merkezlerde toplanması ve öte

yandan az nüfuslu binlerce küçük yerleşim yerlerinin varlığı olgusu Türk mahalli

idare sisteminin karşılaştığı en büyük problemlerden birisidir.

Ülke nüfusunun çok önemli bir bölümünün kendi şartlarına uygun bir

biçimde örgütlenmemesinin sonuçları ve baskısı bütün yerel yönetim sistemi

üzerinde ve özellikle göç alan büyük kentlerde hissedilmektedir.

Kırsal alanda etkili bir yerel yönetim sistemi kurularak, buralarda yaşayan

nüfusun ihtiyaçları bu yapı içerisinde karşılanamadığı sürece bunun tüm belediye

sistemi üzerindeki yarattığı baskının devam etmesi kaçınılmazdır.

2.4.Kent Yönetimlerinin Yeniden Düzenlenmesine Yönelik Çalışmalar

MEHTAP (Merkezi Hükümet Teşkilatı Araştırma Projesi)

70

13 Şubat 1962 gün ve 6-209 sayılı Bakanlar Kurulu kararıyla başlatılan bu

projenin amacı, planlı dönemde yönetim yapısında hızlı ekonomik gelişmeyi

gerçekleştirmeye elverişli bir değişiklik yapmaktı. Bu araştırma sonucunda şu temel

öneri yapılmıştır: “Merkez kuruluşlar ile merkez hükümet örgütünün taşra birimleri ve

mahalli idareler arasında görev dağıtımı, mahalli idarelerin yetkileri, kaynakları,

örgütlenmesi konuları çok önemli bir inceleme alanı teşkil etmektedir. Bu konular

ayrı ayrı ele alınıp incelenmelidir. ”

Bu öneri üzerine Bakanlar Kurulu kararıyla kurulan ‘İdareyi ve İdari

Metotları Yeniden Düzenleme Komisyonu’ sözkonusu araştırmanın yapılmasını

Prof.Fehmi YAVUZ’a vermiştir. Söz konusu araştırma, 1966 yılında tamamlanmış

ve ‘Türk Mahalli İdarelerinin Yeniden Düzenlenmesi Üzerinde Bir Araştırma’ adıyla

TODAİE’ce yayınlanmıştır.

Türk Mahalli İdarelerinin Yeniden Düzenlenmesi Üzerinde Bir Araştırma

Bu araştırmanın sonucunda konumuzu ilgilendiren yönleri ile yerel

yönetimleri ilgilendiren şu öneriler yer almıştır. (YAVUZ:1966:2-3)

1-Büyükşehir belediyelerinin görevleri şehircilik ve bölge plancılığı

prensbine uygun olarak tayin edilmelidir.

2-Küçük belediyeler toplum kalkınması içinde yer almalıdır.

3-Yeni şehirler ve cazibe merkezleri kurulmalıdır.

4-Büyük şehirlerin, yeni cazibe merkezlerinin ve yeni şehirlerin başında

teknik ve idari bilgisi kuvvetli kimselerin bulunmasını sağlayacak mevzuat

çıkarılmalıdır.

5-Küçük belediyelerin organlarına, toplum kalkınmasının başarısını

sağlayacak bir kimlik kazandırılmalıdır.

6-Köyler içinde cazibe merkezleri teşkil edilmelidir.

71

7-İlçe, toplum kalkınması birimi olma görevini başarı ile yapacak hale

getirilmelidir.

8-Anayasa’da yapılacak değişiklikle, ilçeye tüzel kişilik verilmesi imkanları

üzerinde durulmalıdır.

9-İl sayısı dondurulmalı ve yeni il teşkili yoluna gidilmemelidir.

DPT Yönetim ve Yönetim Yöntemlerini Düzenleme Komisyonu

Prof. YAVUZ’un araştırmasındaki önerilere uygun olarak komisyon

belediyelerin a) büyük kentler b) kentler ve c) kasabalar olarak kümelendirilmesini

öngörmekte bunlar arasında birinciler için kentçilik ve bölge plancılığı ilkesinin,

ikinciler için imar plancılığının, kasabalar için ise toplum kalkınması yaklaşımlarının

uygulanmasını önermektedir. (KELEŞ,379:1994)

Yapılan öneriler arasında ayrıca, yerel yönetimlerin kümelendirilmesinde,

nüfus, gelişme düzeyi ve gelişme potansiyeli gibi ölçütlere yer verileceği belirtilmiştir.

Bu araştırmalardan esinlenerek hazırlanmış bulunan bir belediye yasası

tasarımında da belediyeleri büyüklüklerine göre kümelendirme ilkesine yer verilmiş,

nüfusu 100000 aşan belediyelere “büyük kent belediyesi” denilmiştir. Ancak

MEHTAP projesinin ve bu projeye bağlı olarak yürütülen araştırma önerilerinden

pek azı uygulama olanağı bulabilmiştir. (KELEŞ,380:1994)

İç Düzen Projesi

İçişleri Bakanlığınca 1967’de başlatılan ve 1971 yılında sonuçlandırılan bu

projenin amacı, ilgili Bakanlar Kurulu Kararında şöyle özetlenmiştir. “İçişleri hizmet

ve örgütünü yeniden düzenlemek amacıyla İçişleri Bakanlığı Örgütünü dahil bütün

kuruluşların merkez ve taşra kademeleri ile Bakanlığa bağlı veya denetimi altındaki

kuruluşlar ve mali idareler üzerinde amaç, görev ve yetkilerin dağılışı, hizmetlerden

sorumlu personel, örgüt yapıları ve örgütın işleyişi İçişleri Bakanlığının görev ve

hizmetleri ile ilgili faaliyetlerde bulunan diğer kuruluşlar üzerinde İçişleri Bakanlığı ve

Örgütü ile ilişkiler arasındaki görev karışımları ve koordinasyonu araştırılacaktır. ”

72

5608 kişiye uygulanan bu araştırmanın bulguları 23 monografta ve daha

sonra 8 kitapta toplanmıştır. Bu araştırmada elde edilen verilerin ışığında İçişleri

Bakanlığı 12 yasa tasarısı hazırlamıştır. Bunlar, İl Özel Yönetimleri, Belediye, Köy,

Cezaları, Mahalli Enstitüsü, Mahalli İdareler Mali Denetleme Kurulu, Metropoliten

Hizmet Birliği, Mahalli İdareler İktisadi Teşebbüsleri ve Mahalli İdareler yasa

tasarılarıdır. Ancak bu tasarılardan hiçbiri yasalaşma olanağı bulamamıştır.

Ancak sonuç raporlarında konumuzla ilgili önemli ve tutarlı öneriler

getirilmiştir.(İÇDÜZEN,235-238:1972)

1-Kamu hizmetleri, merkezi idare ile belediyeler arasında hem kuruluşların,

hem de hizmetlerin niteliklerine uygun biçimde bölüştürülmelidir. Bu bölüştürmede

belediyeler:

-10 binden az nüfuslu olanlar,

-10 bin-100 bin arası nüfuslu olanlar,

-Daha fazla nüfuslu olanlar,

-Metropol alanda bulunanlar biçiminde sınıflanmalı,

-10 binden az nüfuslu olan belediyeler tarafından yapılması gereken bazı

hizmetleri özel idareler yapmalıdırlar.

2-Belediyelere tanınan yetki ve imtiyazların alanı, günün koşullarına ve

ihtiyaçlara göre yeni baştan düzenlenmelidir.

3-Kırsal alanda halen sahipsiz bulunan hizmetlere görevli bulunmalarıdır.

4-Belediyelerle diğer mahalli idare birimleri ve merkezi idare kuruluşları

arasında, hem merkez, hem de il seviyesinde koordinasyon sağlanmalıdır.

5-Belediyelere ortak tesis ve personelden yararlanma olanağı getirilmelidir.

Kamu Yönetimi Araştırması(KAYA)

73

1989’da DPT’nın isteği üzerine TODAİE tarafından başlatılan Kamu

Yönetimi Araştırması projesi 7 çalışma grubu halinde çalışmalarını sürdürmüştür. Bu

gruplardan birisi olan ‘Yerel Yönetimler Araştırma Grubu Raporu’ 1991 yılında

tamamlanmış ve TODAİE tarafından yayınlanmıştır. Rapor daha sonraki çalışmaları

da etkileyen kapsamlı öneriler ve modeller geliştirmiştir.

Araştırmanın temel varsayımları şunlar olmuştur;

1-Kırsal yörelerde yönetim boşluğu vardır.Bunu gidermek üzere kırsal

alanda yeniden yapılanma ihtiyacı vardır. Bu yapılanmada il özel idareleri

güçlendirilmeli, ayrıca halk katılımına,demokratik denetime en optimal düzeyde yanıt

verecek, yönetsel etkililik ve verimliliğin sağlayacak alan ve nüfus boyutlarına sahip

ilçelerde yerel yönetim nitelikli temel hizmet birimi oluşturulmalıdır.

2-Yetki ve görev dağılımı yönünden yerel yönetimler nüfus ölçütüne göre

sınıflandırılmalıdır.

3-Yerel yönetimlerin karşılıklı anlaşma yoluyla bir hizmeti ortaklaşa

yönetmelerine ya da bir birimin bir görevi diğerinin adına yapmasına olanak

tanınmalıdır.

4-Merkezi yönetim tarafından taşrada yürütülen temel hizmetler il ve ilçe

yerel yönetimine devredilmelidir.

5-İlçe yerel yönetimi, ikinci işlevi köylerin ve küçük belediyelerin

yapamadıkları ya da yapmaları rasyonel olmayan görevleri üstlenmelidir.İlçenin

yerine getiremeyeceği büyük hizmetlerde ilin yardımcı olabileceği bir ilişki

kurulmalıdır.

6-Köyler bir geçiş süresi sonunda, belediye statüsüne kavuşturulmalıdır.

7-Büyükşehirler ve öteki belediyeler açısından kurumu güçlendirici,

yönetsel etkililiği, verimliliği ve halk denetimi ile katılımını sağlayacak düzenlemeler

gerekmektedir. Bu bağlamda büyük kentlerde mahalle örgütünün, işlev ve yetkiler

açısından güçlendirilmesi benimsenmiştir.

74

Rapor belediyelerin beş grup halinde düzenlenmesini öngörmüştür;

1-2.000’den az nüfuslu belediyeler(köy belediyeleri)

2-2000-10.000 nüfuslu belediyeler(kasaba belediyeleri)

3-10.000-100.000 nüfuslu belediyeler(ilçelerle ilişkili belediyeler)

4-100.000’den yukarı belediyeler(ilçelerden bağımsız belediyeler)

5-Büyükşehir belediyeleri

Rapor nüfusu 10.000’e kadar olan belediyelere sınırlı sayıda görev

verilmesini, 10.000’den az olan tüm yerleşim yerlerinde ilçe yerel yönetimi ve

belediye arasında, büyük şehir-ilçe belediyesi arasındaki ilişkiye benzer bir görev

ilişkisinin kurulmasını öngörmektedir. Ayrıca raporda belediye kuruluşunda nüfus

açısından bir alt sınır ve birleşerek belediye kuracak olan iki yerleşim yeri arasında

bir üst uzaklık sınırı konulmasına ve küçük belediyeler ile köylerin birleştirilerek

belediye haline getirilmesine uygulama zorluğu ve demokratik olmayacağı gerekçesi

ile karşı çıkılmaktadır. (KAYA:1992)

KAYA raporu özellikle kırsal alanda var olan yönetim boşluğunu

doldurmak üzere ilçe yerel yönetim modelini ön plana çıkarmış ve mevcut yerleşim

ve tüzel kişiliklerde bir değişikliğe gidilmeden bu birimin kademeli bir sistem içinde

bu yönetim boşluğunu dolduracağını öngörmüştür.

Ancak küçük yerleşim birimlerine yönelik zorunlu birleştirme yöntemini

kullanmadan sadece modele ilişkin bir düzenleme ile sorunun tam olarak

çözülemeyeceği açıktır. KAYA raporunun öngördüğü modelde, ilçe yerel yönetimi

birçok ilçede ilçenin genelinden sorumlu durumda olan ve çok geniş bir alanda

dağınık ve hizmet kapasitesi olmayan birimlere hizmet götürmek zorunda olan adeta

bir büyükşehir belediyesi haline gelmektedir. Oysa küçük birimlerin de uygun

ölçeklere kavuşturularak bazı temel hizmetleri üstlenebilecek kapasiteye

kavuşturmadan sadece bu birimlerin adını değiştirip belediye yapmak sorunu

sadece kağıt üzerinde çözer ve bu defa sorunlar ilçe düzeyinde yoğunlaşır.

İşçi Sendikalarının Konuya Yaklaşımı

75

1994’te Belediye-İş Sendikasının hazırlamış olduğu ‘Demokratik ve

Etkin Yerel Yönetim’ başlıklı model önerisi ve Genel-İş sendikasının 1994’re

düzenlediği Yerel yönetimler sempozyumunda ortaya konulan görüşler işçi

örgütlerinin konuya yaklaşımları açısından önemli bilgiler içermektedir.(ODTÜ,92-

108:1997)

Modelde ortaya konulan yaklaşımlar aşağıya çıkarılmıştır:

-Yerel yönetim birimlerinin ülkenin tamamını kapsamalıdır.

-Yerel yönetim birimlerinin büyüklüğü, yerel sınırlarda dikkate

alınarak, hizmetin en etkin biçimde sunulması kriterlerine göre belirlenmelidir.

-Yetki dağılımı etkinlik kriterine göre yapılmalıdır. Görev ve

yetki paylaşımında, hizmetlerden yararlanacak nüfus büyüklüğü, arazi büyüklüğü,

coğrafi konum, kültürel ve sosyal farklılıklar, ekonomik gelişmişlik durumu, tarihi

gelişim ve gelenekler gibi faktörler göz önüne alınmalıdır.

-Yerel yönetim birimleri arasında yetki ve sorumluluklar açıkça

belirlenmeli ve aralarında hiyerarşik bağ olmalıdır.

-Ortak işlerde, ortak hareket etme özendirilmelidir.

Model de ortaya konulan kademelenme modeli ise, bütün ülke yüzeyini

kapsayan belediye birimleri, il yerel yönetimi,bölge yerel yönetimi ve anakent

yönetimi olarak önerilmektedir.

Modelde ortaya konulan yaklaşımlara karşı, işçi sendikalarının

önerilerini, işgücünün yeniden üretimi konusunda yoğunlaştırmaları gerektiği, ancak

modelde bu çabanın varlığına karşılık önerilerin parça parça ve çeşitli başlıklar

altında kaldığı ve büyük bir projenin parçası haline gelemediği eleştirisi getirilmiştir.

(ODTÜ,107:1997)

Sermaye Kesiminin Konuya Yaklaşımı

TUSİAD’ın Yerel Yönetim Reformu Önerileri

76

TUSİAD’ın Yerel Yönetim Reformu Raporu incelendiğinde, bu

alandaki birçok çalışmada olduğu gibi KAYA raporundan geniş ölçüde etkilendiği

görülmektedir. (TUSİAD:1995)

Model yönetim kademelendirilmesi için iki temel ayırım yapmıştır. Birincisi, il

ve ilçe yerel yönetimlerinden oluşan geniş alan yerel yönetimleri, diğeri ise köy,

belediye ve büyükşehir belediyelerinden oluşan toplu yerleşim alanları yerel

yönetimleridir. Rapor bu birimler arasında hizmetlerin yürütülmesinde işbirliği,

yardımlaşma ve destek ilkesini önermekte, ayrıca üst birimlerin alt birimler üzerinde

hukuka uygunluk denetimi getirilmesini istemektedir.

Büyük kentlere yönelik önerilerin başında ise, büyükşehir kuruluşunda

metropol özelliklerin ve minumum 500.000 nüfus ölçütünün aranması önerilmiştir.

Ayrıca ilçe ve alt kademe belediyelerinin sınırlarının ölçek ekonomisi göz önüne

alınarak ‘semt belediyesi’ olarak yeniden örgütlenmesi de önerilmektedir. Hizmet

paylaşımı ve yetki bölüşümünde ise öncelik ve ağırlık büyük şehir örgütüne

verilmektedir.

Modelde ölçek konusuna ayrıntılı olarak girilmemiş ve ölçek model ilişkisi

yeterince kurulmadığı gibi küçük belediyelerin sorunlarının çözümü yönelik olarak,

bu birimlerdeki bazı kentsel hizmetlerin ilçe yerel yönetimlerince üstlenilmesi

haricinde bir düzenleme önerilmemiştir.

TOBB’un Yerel Yönetim Reform Önerileri

Kapsamlı bir araştırmanın ürünü olan rapor kimi alanlarda bazı farklı

yaklaşımlar önermektedir. Bunların başlıcaları raporun sonuç bölümünden aşağıya

alınmıştır. (TOBB:1996)

1-Yerel yönetimlerin başlıca sorunları arasında hizmet alanının optimal

büyüklüğündeki farklılıklar ve hizmet bölüşümündeki yetersizlikler ve belirsizlikler de

sayılmıştır.

2-Belediye kuruluşu ile ilgili olarak koşulların yeniden belirlenmesi gerektiği

belirtilerek, 5000 nüfus kriteri önerilmekte ve halen bu sınırın altında kalan

77

belediyelerden coğrafi koşulları uyan belediyelerin bir araya getirilebileceği

belirtilmektedir.

3-Raporda, Köy idarelerini belediye idaresine dönüştürülmesi önerisi yerine

bunların güçlendirilmesi önerisi kabul görmüştür. Rapora göre, köy idareleri şayet

kalacaksa birleştirme yöntemi de kullanılarak nüfus kriteri 500-1000 arasında

olmalıdır.

4-Özel idarenin İlçe düzeyinde kurulması konusu çok dikkatli

değerlendirilmelidir.

5-İl Özel idareleri da yeniden düzenlenmeli ve diğer yerel yönetim birimleri ile

görev ve yetki çatışmasına sebebiyet vermeyecek şekilde çok temel (eğitim, sağlık

v.b.) bazı alanlarda yetki ve görev verilmelidir.

6-Büyükşehir belediye sistemi başarılı olamamıştır.bunun temel sebepleri

suni alt kademe belediyeleri kurulması, hizmet paylaşımının yetersizliği ve metropol

özellik taşımayan kentlerde büyük şehir yönetimleri kurulmasıdır. Rapor, sadece

İstanbul için bu kente özgü bir yönetim biçimi oluşturmak kaydıyla büyük şehir

sisteminin kaldırılmasını önermektedir.

Rapor bir bütün olarak değerlendirildiğinde sorunların iyi tespit ve analiz

edildiği ancak ölçek ve model açısından kapsamlı ve bütüncül bir modelin ortaya

konulmadığı bunun yerine her sorun alanı için çeşitli öneriler getirildiği söylenebilir.

Mahalli İdareler Reform Yasa Tasarısı

1998 yılında Meclis Komisyonlarından geçen ancak sonra Genel Kurulda

görüşülemeyen ve kamuoyunda kısaca ‘Mahalli İdareler Reform Tasarısı’ olarak

bilinen tasarı bu konuda güne kadar geliştirilen en kapsamlı yasa tasarısıdır ve bazı

konularda önemli açılımlar getirmiştir. (MİGM:1998)

Yasa tasarısının temel yönelimleri şunlardır:

78

1-Belediyelerin kronikleşmiş acil sorunlarının çözülmesi için

öncelikle ,finansman, hizmet yapma biçimleri ve personel istihdamı

kolaylaştırılmalıdır.

2-Tasarının temel yönelimi alan yönetimin güçlendirmektir. Bunun için İl özel

idarelerinin güçlendirilmesi ve taşrada merkezi idarenin yürüttüğü önemli temel

hizmetlerin İl özel idarelerine devredilmesi öngörülmüştür.

3-İlçe özel idareleri kurulması yerine, her ilçede zorunlu hizmet birlikleri

kurulması ve bu birliklere genel bütçe vergi gelirlerinden pay ayrılması

düşünülmüştür.

4-Belediye kurulması için gerekli nüfus 2000’den 5000’ çıkarılmakta ve

üniteler arasındaki mesafe artırılmaktadır,

5-Belediye ve büyükşehir belediyeleri sınırları dışında bulunan köy ve

belediyelerin belediye sınırları içine alınabilme olanağı getirilmektedir.

Tasarı bir bütün olarak değerlendirildiğinde, geçmişte yapılan çalışmaların

özellikle KAYA çalışmasının birikiminden önemli ölçüde yararlanıldığı, ancak

KAYA’da görülen yaklaşıma paralel biçimde sadece modele yönelik çözümler

getirildiği, ölçek sorununun ve buna bağlı olarak alan düzenlemesinin göz ardı

edildiği, belediyeler ve belediyeler ile diğer yerel yönetimler arasında etkili işbirliğine

yönelik çözümler getirilmediği, bu konuda sadece köy birlikleri modeli ile yetinildiği,

konumuz açısından tasarıya getirebilecek başlıca eleştirilerdir.

Mülki İdare Şurası Hazırlık Komisyonu Raporu

Konumuzla ilgili olarak şimdiye kadar incelenen en kapsamlı çalışmalardan

birisi, 25-27 Nisan 2002 tarihleri arasında Ankara’da yapılan Mülki İdare Şurası

hazırlık komisyonu tarafından hazırlanan ‘Mülki Yönetimin Yerinden Yönetilen İl

doğrultusunda Yeniden Yapılandırılması’ başlıklı raporudur.

Rapor KAYA ve DPT 8.Beş Yıllık Kalkınma Planı Yerel Yönetimler Özel

İhtisas komisyonu raporundaki kimi önerilerle paralel biçimde ancak çok daha

79

kapsamlı bir alan yönetimi modeli ortaya koymuştur. Rapora göre, alan yönetiminin

temel hizmet birimleri İl ve ilçe yerel yönetimleridir. Bu birimler kimi il ve ilçe

düzeyindeki hizmetleri doğrudan, kimi kentsel nitelikli hizmetleri de bu hizmetleri

veremeyen belediyeler düzeyinde yürütmekle görevli olacaklardır.

Raporda il, ilçe, belediye ve bölge ölçeği ele alınarak, bu birimlerin

ölçeklerine ilişkin ayrıntılı öneriler geliştirilmiş ve kentsel alan yerel yönetimlerinin

değişik kriterlere göre farklılaştırılması görüşü ve uygun ölçek elde etmeye yönelik

birleştirme amaçlı düzenlemeler de benimsenmiştir.

Komisyon, Bölge yönetimi konusunda, il sistemini aşan bölgesel nitelikli

hizmetleri için bölge valiliğinin kurulması öngörülmüş ve bu valiliğin temel olarak

güvenlik ve planlama ile ekonomik kalkınma konularından sorumlu olması

önerilmiştir.

Ancak Türkiye’de bölge yönetiminin gerekliliği kabul edilmekle beraber,

bunun mülki idare sisteminin bir devamı olmaktan çok, bölge kapsamındaki bütün

yerel yönetimleri kapsayan bir işbirliği kuruluşu olması daha uygun görülmektedir.

Tüzel kişiliğe ve e üyelerin katılımı ile oluşun bir bütçeye sahip olması

düşünülen bu yönetim biriminin bütün organları bölge yönetimi kapsamanda kalan

yerel yönetim birimlerinin yöneticilerinin kendi aralarından seçecekleri kişilerden

oluşmalı ve temel görev olarak bölge düzeyinde temel planlama kararları ve

koordinasyondan sorumlu olmalıdır.

II. bölümde ele alınan bütün çalışmalar birlikte ele alınıp

değerlendirildiğinde; Türkiye’de hızlı kentleşme sonucunda belediye düzeyinde

önemil bir ölçek ve model sorunun ortaya çıktığı ancak bu sorununun 8.Plan

dönemine kadar bütüncül ve ayrıntılı biçimde ele alınmadığı, ancak özellikle

8.Planda bu konunun ciddi biçimde yer aldığı ve bu gelişmeye paralel biçimde

İçişleri Bakanlığının da konuya ilgi gösterdiği ve Mülki İdare Şurası çalışmalarında

kapsamlı bir biçimde ele alındığı görülmektedir.

Konunun bu boyutlara taşınması önemli bir gelişme olup, bu konudaki

araştırma ve tartışmaların yoğunlaşarak devam etmesi ile soruna çözüm bulunması

80

yönünde bir uzlaşma ortamı da doğabilecektir. Böylece Türkiye’de belediyelerin

istenilen ölçüde gelişemememsinin önündeki çok önemli bir engelin kaldırılması

sağlanabilecektir.

Tezin III.bölümünde bu sorunun boyutlarının ve çözüm önerilerinin ortaya

konulabilmesi çabalarına katkı sağlamak amacıyla tez çalışması kapsamında

yapılmış olan alan araştırmasına ve bu araştırmadan elde edilen bulgular ve

önerilere yer verilecektir.

1.8. Dünyada Kentlerin Yeniden Düzenlenmesi

1950’li yıllardan itibaren birçok Avrupa ülkesinde yerel kamusal hizmetlerin

etkili sunumunu sağlamak amacıyla, belediyelere yönelik olarak alan düzenlemesi

işlemleri gündeme gelmiştir. Bu uygulamalar sırasında belediyelerin ölçeği, yerel

kamusal hizmetlerin etkililiği ve yerel kamusal hayata katılım konuları çok yoğun

şekilde tartışılmış ve bu tartışmalar, günümüzde de halen devam eden kamusal

yetkilerin yeniden dağılımı, devletin yeni rolü, refah devletinin krizi konusundaki

tartışmalarla beraber yürümüştür.

Avrupa ülkelerinde 1950-1970 arasında belediye sayılarında çok önemli

azaltmalar gerçekleştirilmiştir. Bu dönemde yoğunlaşan yerel yönetimlerin yeniden

yapılandırılması çalışmaları ve tartışmaları dört alternatif üzerinde yoğunlaşmıştır.

1.Yapısal düzenlemeler- Ölçek ekonomileri ve etkililik kriterlerini gözeten

birleştirme ve yeniden gruplandırma yöntemlerini kullanarak belediyelerin sayılarının

azaltılması,

2.Teknik düzenlemeler- Belediyelerin temel yapısını koruyarak,

kaynakların ortak kullanımını sağlayabilmek üzere belediyeler arası işbirliğinin

düzenlenmesi,

3.Parasal transferler – Belediyelere yeni yüklendikleri görevleri daha iyi

yapabilmelerini sağlamak üzere merkezi idareden daha büyük kaynak transferi

yapılması,

81

4.Merkeziyetçilik yoluyla düzenlemeler- Bazı yerel yönetim faaliyetlerinin

bölgesel veya merkezi otoritelere devredilmesi,

Bu seçenekler karma bir biçimde uygulanmıştır. Ancak genel uygulama

1960’lı ve 1970’li yıllarda belediyelerin sayılarının önemli ölçülerde düşürülmesi,

1980’li yıllarda ise daha çok teknik düzeyde düzenlemelerin yapılması şeklinde

olmuştur.

Bu dönemdeki liberalleşme ve özelleştirme akımlarına uygun olarak yerel

yönetimlerde ‘pazara çıkmışlardır’. Bu doğrultuda, kamu hizmetleri belediyelerin

kontrolü altında özerk hizmet kurumları, özel birlikler, özel hizmet sağlayıcılar

tarafından sağlanır hale gelmiştir.

Böylece bu dönemde Avrupa ülkelerinde ölçek ve belediyelerin

organizasyon ve hizmet sağlama biçimlerinde çok önemli değişiklikler

gerçekleştirilmiştir.

Aşağıda yer alan bölümde, konuyla ilgili olarak Avrupa Konseyinin 1995

yılında yayınlamış olduğu ‘The Size Of Municipalities, Efficiency and Citizen

Participation’ başlıklı rapordan yararlanarak Avrupa ülkelerinde konuyla ilgili

gelişmeler incelenecektir.

1.8.1. Alan ve Nüfusa Yönelik Düzenlemeler

Avrupa ülkeleri, belediyelerde yaşayan nüfusun yoğunluğu açısından iki

gruba ayrılabilir;

-1.000 kişiden az nüfusa sahip belediyelerin çoğunlukta ağırlıklı olduğu ülkeler:Çek Cumhuriyeti, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan,

İzlanda, Luxemburg, Slovakya, İspanya, İsviçre

-1.000-5.000 kişi arası nüfusa sahip belediyelerin ağırlıklı olduğu ülkeler:Avusturya,İtalya, Malta, Norveç, Finlandiya

82

-1.000-5.000 kişi arası nüfusa sahip belediyelerin çoğunlukta olduğu ülkeler: Avusturya, Danimarka, Polonya

-10.000 kişiden fazla nüfusa sahip belediyelerin çoğunlukta olduğu ülkeler: Belçika, Bulgaristan, Danimarka,Hollanda, Portekiz, İsveç,

Çizelge 1.1.Avrupa Ülkelerinde Belediyelerin Nüfusa Göre Mevcut Büyüklükleri

Ülkeler Toplam

Belediye

Sayısı

Nüfusa Göre Belediye Sayısı (Toplamda Yüzdesi)

l 000 kişiden az 1001-5000 kişi 5001-10000 kişi 10001-100 000

kişi

100000'den fazla

Avusturya 2333 602 (% 25.8) 1 532 (%65.7) 130 (%5.6) 64 (%2.7) 5 (%0.2)

Belçika 589 1 (% 0.2) 101 (%l7.1) 171 (%29) 308 (%52.3) 8 (% 1.4)

Bulgaristan 255 0(% 0) 21 (8.2) 56 (%21.9) 162(%63.6) 16 (% 6.3)

Çek.Cum. 6196 4947(79.8) 986(%15.9) 131 (%2.1) 130 (%2.1) 6 (% 0.1)

Danimarka 275 0(%0) 19 (%7) 121 (%44) 131 (%47.6) 4(%1.4)

Finlandiya 455 22 (% 4.9) 203 (%44.6) 120 (%26.3) 104 (%22.9) 6 (%1.3)

Fransa 36 551 28183(%77.1) 6629(%18.1) 898 (%2.5) 805 (% 2.2) 36(%0.1)

Almanya 16061 8602(%53.6) 4884(%30.4) 1144(%7.l) 1 347 (%8,4) 84 (%0.5)

Yunanistan 5922 4 704 (%79.4) 1021(%17.3) 74 (% 1.3) 115(% 1.9) 8 (%0.1)

Macaristan 3 109 1 688 (%54.3) 1 152(%37.1) 130 (%4.2) 129 (%1. 4) 10 (%0.3)

İzlanda 197 164 (%83.3) 26 (% 13.2) 3 (%1.5) 9(%1.5) 1(%0.5)

İtalya 8 101 1 942 (%23.9) 3 974 (%49) 1150(%14.2) 984 (%12.2) 51 (%0.7)

Lüksemburg 118 60(%.5I) 49(%41.5) 6 (%5) 4 (%3) ---

Malta 67 7 (%11) 30 (%45) 19 (%15) 10(%15) ---

Hollanda 647 1 (0.2) 71 (%11] 179 (%28) 378 (%58.4) 18 (%2.8)

Norveç 439 17 (%3.9) 230 (%52.4) 94 (%21.4) 95 (%21.6) 3 (%0.7)

Polonya 2.465 0(%0) 684 (%27.7) 1165(%47.3) ) 573 (%23.3) 43 (% 1 .7)

Portekiz 305 1 (%0.3) 25 (%8.2) 76 (%25) 180 (%59) 23 (% 7.5}

Slovakya 2746 1 859 (%67.7) 765 (%27.9) 50 (% 1.8) 70 (%2.5) 2 (%0.1)

ispanya 8086 4 902 (%60.6) 2070(%25.6) 519( %6.4) 540 (%6.7) 55(%0.7)

İsveç 286 0 (%0) 9 (%3.1) 55 (%I9.2) 211(73.8) 11 (%3.9)

İsviçre 3021 1 799(%59.5) 953 (%31.5] 159 (%5.3) 105 (%3,5) 5 (%0.2)

Kaynak:CE,The Size of Municipalities, Efficiency And Citizen Participation,1995

83

Düşük nüfuslu belediyelerin ağırlıklı olduğu ülkeler dahil Avrupa ülkelerinin

çok büyük çoğunluğu 1950’li yıllardan bu yana belediye sayılarını önemli ölçüde

düşürmüşlerdir. Aşağıdaki tabloda bu değişime ilişkin gelişmeler gösterilmektedir.

Çizelge 1.2.Avrupa Ülkelerinde 1950 ile 1992 Arasında Toplam Belediye Sayıları

Ülkeler 1950 1992 Gelişme

Avusturya 3 999 2301 — 1 698 (— %42)

Belçika 2669 (1991) 589 — 2 080 (— %78)

Bulgaristan (1949) 2 178 (1991) 255 — 1 932 (— %88)

Çek.Cum 11 051 5768 — 5 283 (— % 48)

Danimarka 1 387 275 — 1 112 (— %80)

Finlandiya 547 460 — 87 (— %16)

Fransa (1945)38 814 (1990) 36 763 — 2 051 (—% 5)

Almanya 24272 8 077 — 16195 (—%67)

Yunanistan 5959 5922 — 3 783 (— %O.6)

İzlanda 229 197 — 32 (— %14)

İtalya 7 781 8 100 — 319 (+%4)

Lüksemburg 127 118 — 9 (— %7)

Hollanda 1 015 647 — 368 (— %36)

Norveç 744 439 — 305 (— %41)

Portekiz 303 305 + 2(+%0.7)

İspanya 9214 8 082 — 1 132 (—% 12)

İsveç 2281 286 — 1 995 (— %87)

İsviçre 3 097 3 021 — 76 (— %2.5)

İngiltere 2028 484 - l 544 (— %76)

Kaynak:CE,The Size of Municipalities, Efficiency And Citizen Participation,1995

Belediyelerinin sayılarında en yoğun azaltmayı yapan ülkeler ;

-% 80'nin üzerinde bir azaltma yapan Bulgaristan, Danimarka ve İsveç;

-% 60'nin üzerinde bir azaltma görülen Belçika, Almanya ve İngiltere,

84

-% 40'ın üzerinde azaltma görülen Avusturya ve Çek Cumhuriyeti, Hollanda

ve Norveç'tir.

Bu açıdan Almanya deneyimi oldukça önemlidir. KOÇDEMİR’e göre, Yerel

Yönetimlerin idari bölümlenmesi Alman idari yapılanmasının 20. yüzyıl içinde

yaşadığı en büyük ve en yaygın reformdur. (KOÇDEMİR,61:1998)

Federal Almanya’da 1960 yılında 475 ilçe, 24.371 tane bir ilçeye bağlı

belde, 141 tane şehir-ilçe bulunmakta iken, 1960’lı yıllardan itibaren uygulanan

reformla ilçe sayısı 236’ya, belde sayısı 8500’e şehir ilçelerin sayısı ise 87’ye

düşürülmüştür.

Genel olarak bir belde için nüfus sayısı 7.000 olarak, belde merkezi ile

civarı arasındaki uzaklık 10 km olarak kabul edildi.4 İlçelerin büyütülmesinde de,

ortalama olarak her ilçenin 10 belediyeye sahip olması nüfusun prensip olarak

100.000 üstünde olması ve ilçe merkezinden son uzaklığın 30-40 olması öngörüldü.

Birleştirmelerde izlenen yöntem ise gönüllülük veya kanunlar çıkarılması şeklinde

olmuştur. (KOÇDEMİR,70:1998)

Almanya’da 1950'den bu yana belediyelerinin toplam sayısı 2/3 oranında

inmesine rağmen, halen beldelerin yüzde %66,1’i 5000’den az nüfusa sahiptir.

Ancak, Federe Devletler bazındaki bilgiler incelendiğinde çok karışık bir tablo ortaya

çıkmaktadır. En büyük Federe Devlet olan Kuzey-Rhine Westphalia, belediyelerinin

sayısını 1950'deki 2384'den bugünkü sayısı olan 396'ya indirmiş ve böylece

5.000'den az kişinin yaşadığı üç belediyesi kalmıştır. Diğer yandan Rhineland-

PIatinate Federe Devleti belediyelerinin sayısını pek azaltılmamış olup, bu sayı

1950'de 2924 iken bugün 2304'dür ve bunların % 71 gibi büyük bir çoğunluğunda

5.000'den az kişi yaşamaktadır. (C.E.:1995)

Bu reformda idari birimlerin ölçeklerinin büyütülmesi, hizmet etme

kapasitelerinin artırılması belde seviyesi üstündeki fonksiyonların yerine

getirilebilmesi öncelikli hedefler arasında yer almıştır. Aynı zamanda, vatandaşa

4 III. bölümde yer alan araştırma sonuçlarına göre, Türkiye’de belediyelerin etrafında ağırlıklı olarak, 10

km’lik bir uzaklık içinde, nüfusu 5000’in altında ve belde belediyelerinden oluşan bir yerleşim yapısı olduğu

görülmektedir Bu bakımdan Türkiye’de de 10 km’lik uzaklık Türkiye için merkez ve çevre belediyeler arasında bir

optimal hizmet alanı olarak belirlenebilir.

85

yakınlık reformla ilgili tartışmaların esas noktasını oluşturdu. Bu yöndeki muhalefet

çok güçlü olduğundan, belde içi mahalle ve semt idareleri şeklinde çözümlere

gidilmek zorunda kalındı. Belde sayılarının azaltılması için, çok farklı

kombinasyonlar kullanıldı. Reformun sonuçları genel olarak değerlendirildiğinde,

taşrada idarenin hizmet ve uzman eleman istihdamı ve yerel birimlerin planlama

kapasitesinin artmasına yol açtığı söylenebilir. (KOÇDEMİR, 77-87:1998)

Alan düzenlemeleri açısından İngiltere’nin durumu da ilginçtir. Çünkü,

1974’e kadar 58 bölge meclisi, 82 bölge ili, 259 belediye ili, 522 kentsel ilçe, 469

kırsal ilçe varken, 1974 reformlarından sonra ülke 47 il ve 333 ilçeye ayrıldı, ayrıca 6

metropolitan bölge ve 36 metropol alt kademe belediyesi kuruldu.Daha sonra, 1986

yılında 6 metropol bölge idaresi kaldırılmış ve 1996 yılında kurulan komisyon

tarafından 47 olan il sayısı 46’ya düşürülmüştür.(MİGM:1999)

Yunanistan’ın durumu ise birçok açıdan Türkiye’ye benzemektedir.

Yunanistan’da belediyelerin %79’nun nüfusu 1.000’den, %96’nın nüfusu ise

5.000’den azdır. Yunanistan’da belediyeler kırsal ve kentsel olarak ikiye

ayrılmaktadır. Kırsal belediye, nüfusu 9.999 kadar olan yerleşim yerleridir. Kent

belediyesi ise nüfusu 10.000’den fazla olan yerleşim yerleridir. Kırsal belediye

sayısı, 5.561, kent belediyesi sayısı ise 361’dir. Kırsal belediyelerin ortalama alan

büyüklüğü 21 km2, kent belediyelerinin ortalama alanı ise 35 km2’dir.

(ÜNÜSAN:1996)

86

Avrupa ülkelerinin bazılarında alan ve nüfus yoğunluğuna ilişkin tablo ise

aşağıda verilmiştir.

Çizelge 1.3.Avrupa Ülkelerinde Belediye Yüzölçümü Nüfus Yoğunluğu Ortalamaları

ÜLKELEROrtalamaYüzölçümü km2 Ortalama Nüfus

Km3 Basına Ortalama Nüfus YoğunluğuAvusturya 40 3 340 84

Belçika 52 16 960 327Bulgaristan 432 35 000 ' 81Çek.Cum. 13 13 730 105Danimarka 157 18 760 (l20Finlandiya 662 10870 16Fransa 15 1 580 106Almanya (1) 176 (2) 4 925 211Yunanistan 21 1 700 76Macaristan 30 3 340 112İzlanda 523 1 330 3italya 37 7 130 193Lüksemburg 22 3 210 146Malta 4.3 5 425 1 250Hollanda 53 23 200 442Norveç 881 9000 10Polonya 127 15 560 122Portekiz 301 32300 107Slovakya 17 1 850 108İspanya 62 4 930 79İsveç 1 437 30040 162İsviçre 14 2210 162İngiltere 504 118440 235

Kaynak:CE,The Size of Municipalities, Efficiency And Citizen Participation,1995 (1)Hesse ve Saxony Federe Devleti Dışında (2) Tüm Federe Devletlerinin ve bütün belediyeler için

Tabloya göre, belediye büyüklüğünün ortalamanın altında olduğu ülkeler; Çek

Cumhuriyeti, Fransa, Yunanistan, Macaristan, İtalya, Lüksemburg, Slovakya ve İsviçre

Belediye büyüklüğünün ortalamanın üstünde olduğu ülkeler; Bulgaristan,

Danimarka, Almanya, Norveç, Portekiz, İsveç ve özellikle İngiltere çok büyük çaptaki

belediyeleri olan ülkelerdir.

Nüfus yoğunluğunun en yüksek olduğu ülkeler; Malta ve Belçika, Hollanda’dır.

Orta grupta yer alan ülkeler;. Danimarka, Fransa, Macaristan, İtalya,

Lüksemburg, Polonya, Portekiz ile Slovakya,

87

İskandinav ülkelerinde ise çok geniş yüzölçümü fakat düşük nüfus yoğunluğu

olan bölgeler bulunmaktadır. Bu durum "Ortalama nüfus yoğunluğu" açısından daha

açık bir şekilde görülmektedir. En fazla yapısal reform uygulayan ülkelerde nüfus

yoğunluğunun düşük olduğu ülkeler olmuştur.Trafik ve okullar gibi altyapının

geliştirilmesi amacıyla, nüfusu az olan bölgelerdeki belediyelerin yerel bir merkez

çevresinde gruplandırılması, mantıklı görülmektedir.

1.8.2.Büyüklük ve Yerel Hizmetlerde Etkililik İlişkisi

Yerel yönetimlerde etkinliğin büyük çapta yönetimlerle arttırılacağı görüşü,

savaş sonrası yerel yönetimlerin sınırlarında yapılan reformların başlıca nedeni

olmuştur. Bu uygulamalar, küçük ölçekli yerel yönetim birimlerinin birleştirilmesi ile

büyük çapta üretim yapılabileceği buna bağlı olarak ölçek ekonomileri gereğince

verimliliğin artacağı, kaliteli eleman istihdamı sağlanarak, yönetimde kalitenin

yükseleceği, girdi fiyatlarında düşme sağlanacağı düşüncesine dayandırılmıştır.

Bu konuda çeşitli ülkelerde yapılan çalışma ve araştırmalara aşağıda yer

verilmiştir.

Belçika'da, 1986 cari harcamalarına ve bazı hizmetlerle ilgili sayısal

göstergelere dayalı olarak, 253 belediyenin maliyet-etkin olup olmadığını araş-

tırılmıştır. Belediyelerin harcama oranlarına göre gruplandırıldığı bu araştırmanın

sonuçları, maliyet-etkin belediyeler ve büyüklükler arasında çok belirgin ilişki

olmadığını göstermiştir. Yine de 1986'da cari giderleri 1 milyar Belçika Frankının

üzerinde olan bütün büyük belediyeler, maliyet-etkin olarak kabul edilmiştir.

Danimarka' da, yapılan araştırmanın sonuçlarına göre, belediyelerin idari

hizmetlerindeki etkinlik, 15.000 den az nüfuslu belediyelerde, 30.000 ile 50.000

nüfuslu belediyelere göre daha yüksek oranda bulunmuştur. Diğer yandan

50.000’nin üzerinde nüfusu olan belediyelerde etkinlik oranı da 15.000 den az

nüfusu olan belediyelerde görülen düzeye yakın bir düzeyde olmuştur.

88

İtalya'da, 1985’te bu konuda yapılan araştırma sonuçlarına göre, genel

boyutlu değişkenleri olan hizmetler diye bilinen ve hizmeti

sağlama maliyetinin nüfus oranı ile yakın ilişkili olduğu hizmetlerde; (genel idari

hizmetler, çocuk bakımı, fuarlar ve pazarlar, kültürel olaylar, spor

alanları gibi) küçük belediyeler için kişi başına harcama oranı çok yüksek

çıkmış, 5000 nüfus eşiğine kadar iniş görülmüş, bu eşikten sonra tekrar

yükselme başlamıştır.

Hollanda’da, 1984’te küçük belediyelerin idari yeteneği konusunda yapılan

araştırma sonuçlarına göre, belediye büyüklüğünün sosyal güvenlik ve kamu düzeni

gibi bazı hizmetlerle idari yetenek üzerinde önemli etkisi olduğu tespit edilmiştir. Buna

karşılık, idari yeterlik yalnız belediyelerin büyüklüğüyle belirlenmemektedir. Aynı

zamanda belediyenin Randstad bölgesinde olup olmadığı, belediyenin bir bölge

merkezi fonksiyonu görüp görmediği ve birden fazla yerleşimin olup olmadığı da

önemlidir.

Hollanda’da, 1987 yılında belediyelerin büyüklüğü ile idari

teşkilatlarının ilişkisini inceleyen bir başka araştırma yapılmıştır. Genelde varılan

sonuçlara göre çalışan eleman sayısı, bunların görev düzeyleri gibi faktörler,

belediyelerin büyüklükleri ile yakın ilişkilidir. Belediyelerden nüfusu 7.400 kişinin altında

olanların, bütün hizmet alanlarında hizmetleri tam olarak karşılayamadığı görülmüştür.

Diğer yandan 7.400 ile 11.600 arası kişi yaşayan belediyelerde, 8 taneden 3’ünün tüm

4 hizmet alanında hizmetleri karşıladığı, fakat 11.600ün üzerinde kişinin yaşadığı tüm

belediyelerin 4 hizmet alanının hepsinde hizmetleri başarıyla karşıladıkları

görülmüştür.

Norveç'te, belediyelerde büyüklüğün maliyet-etkinliği üzerine etkisi yö-

nünden yapılan araştırma sonuçlarına göre, 5.000 den fazla kişi yaşayan

belediyelerin, büyük çaptaki işletmelerin üstünlüklerinden yararlanmak için daha iyi

bir fırsatı olduğunu göstermiştir. Bu sonuç genel idare, ilkokullar, sağlık kurumlan ve

teknik tesislerle ilgili hizmetlere yöneliktir.

Türkiye ile ilgili olarak tez kapsamında yapılmış olan ve III. bölümde

sunulan araştırma sonuçlarına göre, küçük belediyeler birçok temel hizmeti

89

yerine getirememekte, ya da kısmen yerine getirmektedirler.Ayrıca nüfusu

10.000’e kadar olan belediyelerin tamamında 5’den az teknik eleman

istihdam edilmektedir.

1.8.3. Asgari Belediye Büyüklüğü

Bazı ülkelerde, yerel yönetimlerin asgari uygun büyüklüğünü belirlemek

üzere araştırmalar yapılmıştır. Elde edilen sonuçlar daha sonra, yerel yöne-

timlerde reform kapsamında kullanılmıştır.

Danimarka'da 1970 de yapılan yerel yönetimlerde reform kapsamında,

özellikle belediyelerin ilkokul eğitimi alanındaki sorumlulukları yönünden

belediyelerde asgari nüfus büyüklüğü 5.000-6.000 kişi arasında belirlenmiştir.

Almanya'da, Bavyera'da üniter belediyeler için asgari nüfus rakamı olarak

2.000 (artı-eksi % 10) ve daha üst yönetimin yetki alanında olan belediyeler için

de 1.000 kişi olarak belirlenmiştir. Saarland'a ise kırsal alandaki belediyelerde en

az 8.000 kişinin, kentsel yerleşimlerdekinde ise en az 15.000 kişinin yaşadığı

görülmektedir. Yeni federe devletlerde, Amter denen orta düzey yönetimler, 5.000

kişilik asgari nüfus sayısı üzerine oturtulmuştur.

İtalya'da, 5.0000e kadar nüfusu olan yerlerde sağlanan hizmetlerin oranı,

genelde çok kısıtlıdır. Yerel kamu hizmetlerinin toplamı ise ancak 20.000 veya

üzerinde kişinin yaşadığı yerel yönetimlerde görülür. Kültür, spor, refah ve

ekonomiyi destekleyen hizmetler ise nüfusa göre hızlı bir büyüme oranı gösterir ve

3.000 nin altında kişinin yaşadığı belediyelerde pek düşük bir oranda görülür.

Hollanda'da genelde 6.000-7.000’nin altında kişi yaşayan belediyelerin

idari yetenek yönünden başarısız olma eğilimi, bu belediyelerin bağımsız varlığının

tartışılmasını gerektirmiştir. Dolayısıyla, yeni oluşturulan belediyelerin 8.000 den az

nüfuslu olmaması ölçütünün kabul edilmesi eğilimi vardır.

90

Norveç'te yürütülen ve genel idari hizmetler, ilkokullar, sağlık kurumlan ve

teknik hizmetler konularını kapsayan araştırmalardan çıkan genel sonuçlara göre,

5.000’ nin üzerinde kişi yaşayan yönetimlerin ölçek ekonomisi açısından daha faz-

la yarar sağlama fırsatı vardır.

İsveç'te, 1960’ların başında bir Meclis Soruşturma Komisyonunun yaptığı

araştırma sonucu, yerel düzeyde zorunlu okul sistemini yürütebilmek için gerekli

öğrenci sayısı açısından belediyelerin 6.500 ile 8.500 arasında asgari bir nüfusu

kapsaması gerektiği ortaya çıkmıştır. Diğer yandan sosyal hizmetler için asgari

5.000-6.000 kişiyi kapsayan belediyeler olması gerektiği de vurgulanmıştır. Bu

sayılara dayalı olarak Meclis Komisyonu, belediyelerin asgari 8.000 kişilik bir

nüfusu kapsaması gerektiğini önermiştir.

Türkiye ile ilgili olarak tez kapsamında yapılmış olan ve III. bölümde sunulan

araştırma sonuçlarına göre, 10.000 nüfus ölçeğinin altında kalan belediyeler hizmet

üretebilme, mali kapasite, teknik eleman istihdam kapasitesi ve katılım olanakları

açısından son derece yetersiz kalmaktadırlar. Dolayısıyla incelenen bütün veriler bir

arada değerlendirildiğinde (mevcut alan,nüfus,uzaklık ve hizmet kapasitesi,katılım)

Türkiye açısından en küçük belediyeleşme nüfus ölçeğinin 10.000 olduğu ortaya

çıkmaktadır.

1.8.4. Belediye Büyüklüğü ve Halk Katılımı İlişkisi

Belediye büyüklüğü ve halk katılım ilişkisi konusunda yapılan tartışmaların

odağında, yerel yönetimlerin ölçeklerinin büyütülmesi ile yerel halkın yönetime

yabancılaşacağını, yerel kararlar ve olaylara karşı duyarsızlaşacağını,yerel halk ve

yerel temsilciler arasındaki mesafenin açılacağı ileri sürülmektedir. Buna karşılık

küçük yerleşim yerlerinin demokratik katılım özelliklerinin abartıldığı, buralarda

örgütlü katılım olanaklarının olmadığı ve küçük birimler üzerindeki yerel baskıların

daha etkili olduğu, büyük yerleşim birimlerinde gelişmiş iletişim ve katılım olanakları

bulunduğu belirtilmektedir.

Çok uzun zamandır üzerinde tartışılan ve demokratik bir yönetim biriminin

optimal ölçeği ne olmalıdır konusunda birçok çalışma yapılmıştır. Bu konuda DAHL,

91

büyük metropol alanların sivil katılım sağlama üzere daha küçük belediyelere

bölünmesinin öngörmüştür. Bu kentler sivil katılım için yeterince küçük, aynı

zamanda anlamlı katılım olanakları yaratabilecek kadar da büyük olmalıdır. DAHL,

bu kentlerin nüfusları için 50.000 ve 100.000 rakamlarını önermiştir. (DAHL:1967)

Aradan geçen sürede ABD’de, DAHL’ın öngörüsü gerçekleşmiş ve

Amerikalırın çoğu, büyük metropol alanların bünyesinde yer alan küçük veya orta

büyüklükte belediyelerde ve ‘suburb’larda yaşar hale gelmiştir.

Buna karşılık OLIVER’in saptamasına göre, özellikle banliyölerde siyasal

katılım alanında katılım eksikliği meydana çıkmaktadır. Bu durum katılımın tek

başına nüfus ve alanla açıklanmayacağı, bunun yanısıra sosyal yapı, yerleşiklerin

yapısı gibi gibi birçok başka faktörle beraber değerlendilmesi gerektiği ileri

sürülmektedir.(OLIVER,1:2000)

Norveç'te 1990 yılında yapılan bir araştırma, belediyelerin kapsadığı nüfus

büyüklüklerine göre, değişik tipteki halk katılımı üzerinde çelişkili etkiler

görüldüğünü belirlemiştir. Küçük belediyelerde yerel siyasetçilerle halk arasında

daha iyi işbirliği, siyasal partilerde yüksek üyelik oranı mevcuttur. Büyük

belediyelerde ise genel siyasal iletişim olayının, küçük belediyelerdekine göre

daha yoğun olduğu belirtilmiştir.

Hollanda’da 1990 da yapılan araştırmada, Saydam hükümet ilkesi

açısından, büyük belediyelerin daha iyi sonuç verdiği görülmüştür. Küçük belediyeler

ise, planlama izni uygulamaları konusuyla ilgili olarak, bu ilkeyi daha yoğun

izlemişlerdir. Halka danışma ilkesi yönünden, bütün belediyelerin yurttaşlara bu fırsatı

verdiği görülmüştür. Ancak, büyük belediyelerin küçük olanlarla karşılaştırılınca daha

başarılı olduğu belirtilmiştir. Araştırmanın genel sonucuna göre, belediyelerde

büyüklüğün yerel demokrasinin niteliği üzerinde ancak kısıtlı bir etkisi bulunmaktadır.

İsveç'te yapılan bir araştırmaya göre, Parti politikası ile ilgili çalışmaların,

geniş kırsal bölgelerde bulunan küçük belediyelerde en yoğun olduğu

belirtilmektedir. Diğer yandan yerel yönetim yetkileri kanalıyla yapılan temaslar,

daha çok hayli gelişmiş kentsel belediyelere özgüdür. İsveç'te yakınlarda, mahalle

92

düzeyinde özel yönetimler yaratılarak, büyük belediyelerin bölünmesi konusunda

daha yoğun çalışmalar yapıldığı görülmektedir.

Türkiye ile ilgili olarak tez kapsamında yapılmış olan ve III. bölümde

sunulan araştırma sonuçlarına göre, küçük belediyelerde gerek belediye

yönetimlerinin halkın katılımını sağlayacak yöntemler geliştirme konusunda

gerekse, halkın katılım konusundaki eğiliminin çok düşük olduğu ortaya

çıkmaktadır. Buna karşılık özellikle büyük şehir ilçe ve alt kademe belediyelerinde

bu iki kriter açısından yüksek bir eğilim vardır. Araştırma sonuçlarına göre, belde

belediyelerinin %81,8’de belediyelerinin ilişkide bulunduğu herhangi bir sivil toplum

örgütü yoktur. Belde belediyelerinin %64,5’i halk katılımını sağlayacak bir yöntem

geliştirmemiştir. Nüfusu 5000-10000 arasında olan belediyelerin %82,4’ü halk

katılımına yönelik herhangi bir yöntem geliştirmemiştir. Bu nüfus grubundaki

belediyelerin %75’de halk belediyenin geliştirdiği yöntemlere ilgi

göstermemektedir. Buna karşılık büyükşehir belediyelerinin %94,4’ü ise, halkın

katılımını sağlayacak yöntemler geliştirilmişlerdir.

1.8.5. Belediyelerin Görevlerin Kademeli Dağıtılması

Uygun hizmet ölçeği açısından Belediyelere büyüklüklerine göre yetki ve

görev verilmesi ve belediyeler arasında hizmet ilişkilerinin kademelendirilmesi çok

önemli bir konudur.

Bazı ülkelerde iki ayrı düzeydeki yerel özerklik yetki ve sorumlulukları, bazı

belediyeler tarafından tek başına yüklenilir. Bazı ülkelerde ise Metropolitan-tipi

yönetimlere, bazı konularda özel ulusal yasalarla bazı belediye sorumlulukları

verilmiştir.

Almanya'da, Federe Devletlerin yerel yönetim yasaları, belediyelere ge-

nelde birbirinin aynı olan sorumluluklar yüklemektedir. Bunlar isteğe bağlı

görevler, zorunlu görevler ile "talimata göre" zorunlu olarak yürütülen görevlerdir.

Ancak, genelde yerel yönetimin iki düzeyli yapısından kaynaklanan bazı farklılıklar

vardır. Şehir-Devletleri dışında tüm Federe Devletlerde görülen bu ikinci düzey, ilçe

yönetimlerini içerir ve bunun bir parçasını oluşturan belediyeleri kapsar.

93

Yasalarca başka bir tanım verilmedikçe ilçe yönetimleri, kendi bölgeleri

içinde tüm kamu görevlerini yüklenirler. Bu görevler, kendisine bağlı belediyelerin

yetkisini asan ve hizmetin önemi ilçe yönetimlerinin bölgesi dışına çıkmayan

görevlerdir. Buna ek olarak ilçe yönetimleri, devletin bazı idari görevlerini de

yürütür.

Belediyelerde sorumluluklar, bazı yönlerden farklılık gösterir. Bu durum,

belli bir belediyenin bir ilçenin bir parçasını oluşturup oluşturmadığına bağlıdır.

Dolayısıyla, bu tip belediyelerin bir çeşit ikili statüsü olduğunu söyleyebiliriz.

İspanya, Özerk Toplulukların, yerel yönetimlerin alt düzeydeki görevlerini

etkilemede yasal yetkileri olan bir ülkedir. İspanya’da belediyelere verilen genel

sorumluluklar, nüfus açısından fark gözetmeksizin, birbirinin aynıdır. Ancak, Yerel

Yönetim Yasasının 26’ncı maddesinde belirtilen "asgari, zorunlu veya temel

hizmetler" için yetki ve görevler nüfusa göre dağıtılmıştır.

Özel nitelikleri açısından belediye meclisinin bu hizmetleri başlatıp

yürütmesi çok zor veya imkansız olduğu zaman, belediyeler kendilerinden

beklenen asgari hizmetleri sağlamaktan sorumlu tutulmamayı ilgili bölgeden

isteyebilirler. Son olarak, yasalarda, bölge Meclisi ile ada meclislerinin belediyelere

yardımcı olması, asgari nitelikte olan yerel hizmetleri saptamak ve yeterince

sağlamak açısından önemle belirlenmiştir.

Avusturya, nüfusu 20.000 kişinin üzerinde olan belediyelere, kendi

statülerini tanıma fırsatını vermektedir. Avusturya'da ülkedeki büyük belediyeler

kamu ulaşımının veya enerji şirketlerinin sahibi olarak ve ortalama belediyelere

kıyasla çok zaman daha geniş bir sosyal hizmet ve kültürel faaliyet yelpazesi

sunmaktadırlar.

Türkiye ile ilgili olarak tez kapsamında yapılmış olan ve III. ölümde

sunulan araştırma kahsamında belediye yöneticilerinin yetki ve görevlerin

kademeli olarak dağıtılması konusundaki düşüncelerini öğrenmek üzere

belediye yöneticilerine,

94

‘İlçelerde belediye örgütünün yanı sıra, tüm ilçeyi kapsayan ve özellikle bazı

merkezi idare hizmetlerini üstlenecek ve alan yönetimleri olarak görev yapacak ilçe

yerel yönetimleri de kurulmalıdır.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar. (%77,4).

‘Yerel yönetimler arasında hizmet satınalma uygulamaları

yaygınlaştırılmalı ve küçük belediyeler ve köyler bazı hizmetleri kendileri yerine

getirmektense yakınındaki büyük belediyelerden hizmet satın almalıdırlar.” fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. belediye yöneticileri, büyük oranda bu yargıya

katılmaktadırlar. (%77,4).

‘Birbirine yakın Belediyeler arasında da büyükşehir modelinde olduğu gibi

hizmetlerin kademeli olarak yapılacağı bir sistem yaygınlaştırılmalıdır’ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

katılmaktadırlar.

Bu veriler, Türkiye’de belediyeler ve ilçe yönetimleri özellikle büyük

belediyeler ve etraflarında yer alan küçük belediyeler arasında etkili çalışan bir

model oluşturulması açısından önemlidir.

1.8.6.Büyüklük ve Mali Kapasite ilişkisi

Belediyelere yapılan yardımlar konusu Avrupa Konseyinin bir çok rapo-

runda bağış sekli, dağıtım yolları ve kullanımın nedeni gibi çeşitli yönleriyle ele

alınmıştır. Burada ise konunun iki özel unsuru üzerinde durulacaktır : Bağışların

dağıtımı ile ilgili kuralların, nüfus büyüklüğünü kullanarak bazı belediyeleri

diğerlerinden ne derece kayırdığı; bağışların, belediyeleri birleştirmeyi destek

amacıyla kullanılması.

Nüfus yoğunluğu, bir çok Avrupa ülkesinde yerel yönetimlere genel veya

blok bağışlar yapılması için kullanılan ve çok-değişkenli unsurları içeren evrensel

bir ölçüttür. Yunanistan ve İspanya gibi bazı ülkelerde, bu konudaki formüller

ağırlıklı olarak bir tek bu ölçüte dayanır. Belçika, Almanya, Hol landa ve Portekiz

gibi diğer ülkelerde ise, bu ölçek pek "kilit" bir unsur değildir.

95

İspanya'da, hükümet tarafından dağıtılan genel bağışların büyük bir

bölümü, nüfus oranına göre bölünmektedir. Diğer yandan bu orana, nüfusu 5.000

kişinin altında olan belediyeler için kullanılan 1’ den, nüfusu 500.000 kişinin

üstünde olanlar için belirlenen 1.85'e kadar varan hareketli katsayı sistemi

uygulanmaktadır. Ayrıca yardımların bir kısmı ise Madrit-Barselona gibi iki en

büyük şehir arasında dağıtılmak üzere ayrılmaktadır. İspanya'da, ciddi altyapı ve

elektrik-su-gaz eksikliği olan hallerde en az 5.000 kişilik nüfusu kapsayan ve asgari

üç belediyeyi bir araya getiren yerel yönetimler birliklerine özel sermaye bağışları

verilebilir.

Almanya’da Federe Devletlerin bir çoğunda, nüfus sayıları ile ilgili olarak

artan ağırlıklar sistemi kullanılır. Bu sistem, özellikle mâli eşitleme işlemlerinde

harcama gereksinimlerini belirlerken uygulanır. Bazı Federe Devletlerde kullanılan

sistemler ise bir belediyenin harcama gereksinimi göstergesini hesaplarken Özel bir

"merkez şehir" ölçeği kullanmaktadır.

Hollanda'da, "merkez belediyeleri" denen yönetimlere, genel bağış

çerçevesinde ek kaynaklar verilir. Bu bağış, belli bir belediyeye verilen faaliyete ek

olarak, daha yüksek oranda olan faaliyetlere dayalıdır. Bazı hallerde küçük

belediyeler, il düzeyi yönetimlerden özel bağışlar alırken, benzer bağışlar büyük

belediyelere doğrudan merkez hükümet tarafından sağlanır.

Norveç'de, büyük şehirler, ulaşım ve sosyal sektörde çıkan özel

gereksinimlere dayalı olarak ek bir katkı alırlar.Norveç'de ayrıca nüfusu 3.000

kişinin altında olan belediyelere Genel Amaçlı Bağış Sistemi çerçevesinde özel bir

yardım verilir.

Fransa'da genel işletme bağışının % 40'ı, nüfus oranına dayalı olarak

dağıtılmaktadır. Diğer yandan bu orana, nüfusu 5.000 kişinin altında olan

belediyeler için kullanılan 1’den, nüfusu 200.000 kişinin üstünde olanlar için

belirlenen 2.5'a kadar varan düzeltici katsayılar uygulanmaktadır.Fransa'da kırsal

kalkınma bağışı ve kentsel dayanışma bağışı şeklinde bazı özel bağışlar vardır. Bu

bağışlar, nüfusu yaklaşık 10.000 kişi olan ve vergi gelirleri ortalamanın altında

96

kalan belediyelere verilmektedir. Ayrıca Fransa'da nüfusu 2.000 kişinin altında

olan belediyelere bu gerekçeyle özel destek sağlanmakta ve bu destek genel

sermaye masrafı bağışı adı altında verilmektedir.

İzlanda'da, nüfusu 2.000 kişinin altında olan ve ilkokulları yöneten

belediyelere, özel bir bağış yapılmaktadır. Bu bağış öğrenci servisleri, yurt

sağlanması, kafeterya, seyrek nüfuslu yerlerde yaşayan çocukların parasız-yatıh

okuma masraflarının karşılanması amacıyla verilir. Diğer yandan müzik okullarının

işletilmesi amacıyla olan bağışlar ancak nüfusu 700 kişinin altında olan

belediyelere verilebilmektedir.

Belediyelerin Birleştirilmesi ile ilgili Yardımlar

Fransa'da belediyeleri birleştirmek üzere mali destek sağlayan mevcut

sistem, işletme ve yatırım sübvansiyonlarım içermektedir, işletme sübvansiyonları

konusunda devlet, birleşen belediyelere mali yardım bağışında bulunur. Yeni

birleşmiş belediyeler, değişik bakanlıklar tarafından verilen özel bağışlardaki

artışlardan yararlanırlar. Bu üstünlük özellikle halka danışıldıktan sonra bir-

leştirilmiş olan belediyeleri ilgilendirir.

Almanya'da bu geçici bağışlar, belediyelerin birleştirilmesini içermiş olan

yerel yönetim sınır reformları kapsamında kullanılmıştır. Yunanistan'da

belediyelerin birleştirilmesinden sonra, yeni yerel yönetimler genel bir bağış yapma

hakkını edinmiştir. Bu bağış, yeni yerel yönetimin nüfusu 1.000 kişiyi geçmediği

hallerde, birleştirme ile kapsanan yerel yönetimlerinin sayısı ile çarpılır.

İtalya’da 1990 da çıkarılan bir yasaya göre, birleştirme sonucu ortaya

çıkan yeni belediyelere 10 yıllık bir süre ile bağışlar, verilir. Ancak bu bağışı almak

için, yeni belediyelerin nüfusu 5.000 kişiyi aşmak zorundadır. Aynı yasada,

birleştirme yapılmasını bekleyen belediyelerin, değişik görevleri yürütmek üzere bir

birlik yaratabileceği belirtilmektedir. Dolayısıyla ilgili bölge yönetimleri tarafından

bu birliklere ek bağışlar sağlandığı hallerde, gelecekte birleştirme yapılması

zorunlu olacaktır.

97

Norveç'te, birleştirme işlemi sonucu ortaya çıkan bazı ek masraflar, merkez

hükümet tarafından geri ödenmektedir. İsviçre'de yerel yönetimlerin birleştirilmesi

işi pek yaygınlaşmamıştır. Bu amaca yönelik geçici bağışlar ise, özellikle Fribourg

bölgesinde bulunan kantonların ancak bir kısmına verilmektedir.

Belediyelerde hizmet alanlarının ve taleplerinin artışına karşılık gelir

tabanının aynı oranda artmaması sonucu finansal açıdan giderek merkezi idareye

bağlı hale gelinmektedir. Bu durumun önüne geçmek üzere yerel vergi tabanının

genişletilmesi, yani belediye ölçeğinin büyütülmesi çözüm olarak ileri sürülmektedir.

Ancak, bu durumda daha fazla gelirle daha fazla donatı ve hizmet üretilmesi sonucu

kişiler ve firmalar açısından kentte elde edilen marjinal faydanın artması sonucu,

kentin etki alanı artmakta ve nüfusu artmakta bu da yeni gelir ihtiyacı doğurmaktadır.

Ayrıca her zaman alan ve nüfus büyümesi gelir büyümesi anlamına

gelmemektedir. Bunun yanı sıra, birleştirilen alan dışında kalan küçük

belediyeler açısından mali yetersizlik sorunu devam etmektedir.

Türkiye ile ilgili olarak tez kapsamında yapılmış olan ve III. bölümde

sunulan araştırma sonuçlarına bu tespitlere paraleldir. Araştırma sonuçlarına göre,

Belediyelerin mali kapasitesi ile ilgili verileri birarada değerlendirdiğimizde, belde

belediyelerinin gelir bütçelerinin büyük ölçüde genel bütçe vergi gelirleri ile finanse

edildiği ve gider bütçesinin de büyük ölçüde cari giderlere ayrıldığı sonucuna

varılmaktadır. Öte yandan, Örnekleme giren büyükşehir belediyelerin %62,5’nin

bütçeleri içinde cari giderlerin payı %50’den çoktur.Bu göstergeyi, Büyükşehir

belediyelerinin %56,3’de genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçesi içindeki

payının %50’den fazla olduğu şeklindeki veri ile beraber değerlendirdiğimizde,

büyükşehir belediyelerinin gelir bütçeleri içinde de genel bütçe vergi gelirlerinin ve

gider bütçeleri içinde de cari giderlerin önemli bir payı olduğu söylenebilir.

Büyüklük ve mali kapasite arasında doğrudan bir ilişkinin varlığını gösteren

bu verilerin ışığında, küçük belediyeler için ayrı bir merkezi ve yerel finansman

yapısı geliştirmenin ve büyüm belediyelerde de yerel gelir payının artırılması

gerektiği söylenebilir.

98

1.8.7. Belediye Büyüklüğü ve Belediyeler Arası İşbirliği

80'li yıllarda Avrupa da belediyeler arası ortak yönetimlerin çoğalması

yönünde bir eğilim görülmüştür. Bu durum, çok küçük çaptaki belediyelerin tek

başlarına yürütememe açığını kapatmak amacına yöneliktir. Belediyeler arası

işbirliği, halka hizmet götürme yönünden ölçek ekonomisi yaratmak için, bazı hallerde

en iyi seçenek olarak görülmektedir. Özellikle belediyeler, bu hizmetlerin merkez

hükümet tarafından üstlenmesini veya diğer belediyelerle birleşmek istemedikleri

hallerde, işbirliği en iyi yoldur. Dolayısıyla kaynakların bir havuzda toplanması, bazı

ülkelerde yapıldığı gibi teknik bir seçenek oluşturur.

Birçok halde ortak yönetimlerin oluşturulması, ilgili yönetimlerin gönüllü

kararlarına dayalıdır. Ancak Danimarka, Fransa, İtalya, Hollanda, Norveç, İspanya ve

İngiltere gibi bazı ülkelerde özel durumlar ve önceden belirlenmiş özel görevler için

yerel yönetimler zorunlu olarak kurulabilir veya kurulmuştur.

Kapsanan hizmetler ise çok geniş bir yelpazeye yayılmıştır. Genelde biraraya

getirilen hizmetler: çöp toplama, atık arındırma ve kanalizasyon gibi çevresel konular;

uzmanlaşmış eğitim; kütüphaneler, müzeler, toplu taşıma gibi sağlık ve kültür

konuları başlıca hizmet alanlarıdır.

Avusturya'da belediyelerin, tek-amaçlı birlikler yaratmasına ve hatta birden

fazla birliğe girmesine izin verilir. Diğer yandan bir kurum olarak birlikler, Federe

Devlet yasaları ile yönetilir.

Belçika'da belediyeler, geniş yetkilere sahip ortak yönetimler oluşturabilir.

Ortak yönetimler limited şirketler, kar amacı gütmeyen kuruluşlar, kooperatifler ve

özel işletmeler gibi değişik şekillerde olabilir. Hangi tür olursa olsun belediyeler,

genel Kurulda toplam sandalye sayısının çoğunluğunu elinde tutmalıdır.

Danimarka'da, bir yerel hizmetin yürütülmesinde yerel yönetimler arasında

ortaklık kurulması, Bakanlık gibi bir üst yönetim tarafından onaylanmalıdır. Diğer

yandan ortak yönetim yaratıldığı zaman, yıllık harcamalardan sorumlu olur ve bu

99

nedenle mali özerklik yönünden belediyeleri kısıtlamış olur. Belediyeler arası işbirliği

sık sık görülmekte ve hem kamu hem de özel hukuk yönünden birçok değişik

biçimde oluşmaktadır. Bazı hallerde bu tür işbirliği zorunlu olabilmektedir. Örneğin

toplu taşıma ve atık arıtma gibi özel konularda.

Fransa'da, yerel yönetimler aynı düzeyde ortaklık kurabilir veya karma

birlik gibi değişik düzeylerde biraraya gelebilirler. Yerel yönetimleri aynı düzeyde

biraraya getiren işbirliği kurumları, birlikler, bölgeler, kentsel topluluklar, yeni şehir

birlikleri, komün topluluktan, şehir topluluklarıdır. Ayrıca il ve bölge düzeyinde de

kurumlar ve anlaşmalar vardır. Bazı hallerde, ortak yönetimlerin zorunlu yetkileri

bulunur.

Almanya'da, belediyelerden yetki devri yoluyla kamu ortaklıkları

yaratılabilir veya belediyeler ile diğer ortaklar gibi üyelerin kendi sorumluluklarım

bırakmadan işlerin birleştirildiği yerel çalışma grupları kurulabilir. Kamu hukuku

çerçevesindeki anlaşmalar genelde yetkileri ortaklardan birine devreder ve bu ortak,

görevleri diğerlerinin adına yerine getirir.

Finlandiya’da, tüm belediyeler ortak bir kurulun üyeleridir. Küçük belediyeler,

büyüklerden çok daha yoğun olarak hizmetlerinin büyük bir bölümünü bu ortak kurullar

yoluyla yürütürler. İşbirliği konulan genelde sağlık, mesleki eğitim ve sosyal

hizmetlerdir.

İtalya’da, birlikler zorunlu olabilir ve bölgeler tarafından oluşturulabilir. Küçük

belediyeler, birleştirmeye hazırlık yönünden bir adım atmak amacıyla birlikler kurabilir.

Eğer 10 yıl sonra birleştirme gerçekleşmezse, birlik dağıtılır.

Hollanda'da, ilke olarak işbirliği gönüllüdür, ancak iller tarafından belirlenecek

belli bir coğrafik alanla sınırlanmak zorundadır. Bazı liman yönetimleri ve geniş

endüstri bölgeleri, Meclisten çıkarılacak bir Kararname ile işbirliği yapabilir.

Norveç'te, belediyeler sayısı en az 2.200 olan belediyeler arası işbirliği gönüllü

olarak kurulmuştur. Ortalama olarak, her belediye yaklaşık 25-35 arası değişik

100

belediyeler arası işbirliğine katılmaktadır. Bunların %57'si kurumsallaşmış, %20'si

alım-satım hizmeti yapanlar ve %23'ü de resmi olmayan anlaşmalarla bağlıdır.

Portekiz'de belediyeler kamu hukuku çerçevesinde özgür bir şekilde biraraya

gelerek bir birlik kurabilirler. Böylece tüzel kişilik kazandıkları gibi, kendi birimleri ile

ilgili olarak belli bir özerklikleri de vardır. Birliğe katılan tüm yönetimler, eşit

düzeydedir. Bu şekilde büyük yönetimlerin üstünlüğünü önlemektedirler.

İspanya'da, Belediyeler gönüllü olarak ortak yönetimler kurar ve bunları tek

veya çok-amaçlı görevlerini yürütmesi için gerekli yetkilendirir. Bu yönetimler vergi

koyabilir ve rüsum, katkı ve hatta yardımları toplayabilir.

İsveç'de yerel yönetimler, kamu hukukuna dayalı olarak ortak çıkarlar

konularında işbirliği için birlikler kurmaya yetkilidir. Bu işbirliği, 1992 yılında toplam

300'e varan anlaşma veya sözleşme kanalıyla yapılmıştır. Ancak bazı konularda, 2

veya daha fazla belediyeye ait olmak üzere toplamı 150'yi bulan limited ortaklık veya

vakıf şeklindeki kurumlar oluşturulmuştur.

İsviçre Kantonlarında, belediyeler arası işbirliği, genelde "belediyeler arası

ortaklık" ve "belediyeler arası birlik" biçimde oluşturulmuştur. Bunların her ikisi de

kamu kuruluşlarıdır. "Belediyeler arası birlik", kendi birimleri olan bir kamu ortaklığı

gibidir. Diğer yandan "belediyeler arası ortaklık" durumunda, tüm kararlar her ortağın

onayı ile alınmaktadır, İsviçre’deki belediyelerin yarıdan fazlası ve özellikle kırsal

alanlarda olanlar, birliklerin bir parçasını oluşturur.

Birleşik İngiltere Kraliyetinde, İngiltere ve Galler Bölgesinde 3 değişik tip

belediyeler arası işbirliği görülmektedir: ortak yönetimler, birlikler ve ortak yönetimler.

Polis, itfaiye, sivil savunma ve toplu taşıma konularında 6 büyük coğrafik bölgede

yasal ortak yönetimler oluşturulmuştur. Bu bölgeler dışında ise polis, çöp toplama,

gözaltı ve atık arındırma konularında birkaç ortak yönetim veya bileşik yönetim

kurulmuştur. Diğer yandan yerel yönetimler bazı görevleri yürütmek üzere gönüllü

olarak birleşebilir veya birbirleri adına bazı hizmetleri sözleşmeye dayalı olarak

yürütebilirler.

101

Türkiye ile ilgili olarak tez kapsamında yapılmış olan ve III. bölümde

sunulan araştırma sonuçlarına göre, belediyelerin kendi aralarında birlik kurma

eğilimlerinin yüksek olduğu, ancak diğer yerel yönetim birimleri ile birlik kurma

eğiliminin çok düşük kaldığı, belediye yöneticilerinin, birliklerin işleyişinden ve

özellikle birlik modelinden memnun olmadıkları, temel yerel hizmetleri birliklere

devretme oranının ve devretmeye yönelik eğiliminin de çok düşük olduğu

anlaşılmaktadır.

Birlik yöneticisi olan belediye başkanlarının, birlik modelini birinci sorun

olarak görmekte ve ‘Hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde yürütülebilmesini

sağlayacak uygun büyüklüklere ulaşmak amacıyla, gerektiğinde belediyeler ve

diğer yerel yönetimler arasında zorunlu birlik oluşturulmalıdır.’ düşüncesinin %71,3

oranında desteklemektedirler.

Bu veriler birarada değerlendirildiğinde, Türkiye’de birliklerin etkili bir model

haline gelebilmesi için, belirli ölçek ve hizmet alanlarında zorunlu olarak

uygulanması gerektiği, aksi halde kağıt üzerinde kaldığı söylenebilir.

Bu bölümde incelenen bütün araştırma ve ülke uygulamaları bir arada

değerlendirildiğinde, bütün dünyada 18’nci yüzyıldan itibaren hızlanan kentleşme

sonucunda kentlerde ölçek sorununa ve buna bağlı olarak ağır sorunlar altında

kalan kent yönetimlerine yönelik kuramsal ve uygulama düzeyinde arayışlar ortaya

çıktığı görülmektedir.

Bu arayışlar özellikle 20’nci yüzyılın başında hızlanana arayışlar bir yandan

büyük kentlerin büyümesinin nasıl sınırlandırılabileceği ve büyük kentler için değişik

yönetim modelleri geliştirilmesi konularında, diğer yandan da küçük belediyelerin

nasıl daha etkili hizmet verebilir hale getirilebileceği üzerinde yoğunlaşmıştır.

Bu arayışlar sırasındaki tartışmaların odağında ise kentlere ve kent

yönetimlerine yönelik bu müdahalelerin kent ve kent yönetimlerinin özlerini

zedelememesi yani kimliğini, özerk ve demokratik yapısını kaybetmemesi konuları

yer almaktadır.

102

Günümüzde de devam eden bu tartışmaların ve uygulamaların hızlandığı

dönem ise ikinci dünya savaşı sonrasıdır. Bu dönemde özellikle Avrupa ülkelerinde

bir yandan çok önemli sınır reformları yapılmış ve belediye sayıları azaltılmış,

belediyeler için yeni yönetim ve alternatif hizmet modelleri uygulamaya konulmuş ve

işbirliğini güçlendirmeye yönelik düzenlemeler yapılmıştır.

Dünyadaki görülen hızlı kentleşme özellikle ikinci dünya savaşından

Türkiye’yi de etkisi altına almış ve diğer ülkelerde kentlerde görülen ölçek ve

modele bağlı sorunlar Türkiye’de de ortaya çıkmasına rağmen bugüne kadar bu

alanda, 1983 yılında büyük şehir belediyelerinin kurulmasından başka ciddi bir

uygulama görülmemiştir.

Oysa kentleri yakından ilgilendiren çok ciddi sorunların çözümü bir yandan

büyük kentlerin diğer yandan da küçük kentlerin kendine has sorunlarına yönelik

özel çözümler geliştirilmesinden geçmektedir. Bunun içinde Türkiye’de belediyeler

düzeyinde yaşanan ölçek ve modelle ilgili sorunların çok iyi tanımlanması ve daha

sonrada alan ve modele yönelik önerilerin ortaya konulması gerekmektedir.

Bu amaca yönelik olarak, II. Bölümde Türkiye’de kent, kentleşme, kent

yönetimi, konuları ele alınarak belediyelerde özellikle nüfus açısından yaşanan

ölçek sorunu ortaya konulmaya çalışacaktır.

103

III- ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BELEDİYELERDE ÖLÇEK VE MODEL SORUNU ARAŞTIRMASI

3. 4. 2. Belediyelere İlişkin Bilgiler

3. 4. 2.1. Belediyelerin Nüfusu

Örnekleme giren Belediyelerin nüfus gruplarına göre dağılımı aşağıdaki

çizelgede görülmektedir.

Çizelge 3. 17. Nüfus Gruplarının Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli - 5000 20 6,3 6,5 6,5 5001-10000 18 5,6 5,9 12,4 10001-20000 32 10,0 10,5 22,9 20001-50000 39 12,2 12,7 35,6 50001-100000 48 15,0 15,7 51,3 100001-250000 62 19,4 20,3 71,6 250001-500000 50 15,6 16,3 87,9 +500000 37 11,6 12,1 100,0 Toplam 306 95,6 100,0 Geçersiz Yanıtsız 14 4,4 Toplam 320 100,0

Örnekleme giren belediyelerin nüfus gruplarının ve türlerinin bölgelere göre

dağılımı aşağıdaki çizelgede görülmektedir.

Çizelge 3.18. Belediyelerin Nüfus Gruplarının Bölgelere Göre Dağılımı

NÜFUS GRUPLARI

Toplam

- 5000 5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

+500000

Bölgeler Akdeniz 10, 2% 14, 3% 8, 2% 8, 2% 8, 2% 24, 5% 8, 2% 18, 4% 100, 0%

Doğu Anadolu 11, 8% 11, 8% 11, 8% 17, 6% 23, 5% 8, 8% 14, 7% 100, 0%

Ege 6, 4% 8, 5% 23, 4% 14, 9% 19, 1% 14, 9% 8, 5% 4, 3% 100, 0%

Güneydoğu Anadolu

8, 3% 22, 2% 2, 8% 16, 7% 25, 0% 16, 7% 8, 3% 100, 0%

İç Anadolu 1, 9% 1, 9% 13, 0% 18, 5% 13, 0% 27, 8% 24, 1% 100, 0%

Karadeniz 20, 0% 10, 0% 30, 0% 25, 0% 15, 0% 100, 0%

104

Marmara 3, 0% 4, 5% 12, 1% 9, 1% 31, 8% 24, 2% 15, 2% 100, 0%

Toplam 6, 5% 5, 9% 10, 5% 12, 7% 15, 7% 20, 3% 16, 3% 12, 1% 100, 0%

3. 4. 2.2. Belediyelerin Türleri

Çizelge 3. 19Belediye Türlerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı

Sayı Satır %Sütun %

NÜFUS GRUPLARI

Toplam

- 5000 5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

+500000

Belediye türü

İl merkezi 8 15 17 9 2 51

15, 7% 29, 4% 33, 3% 17, 6% 3, 9% 100, 0% 20, 5% 31, 3% 27, 4% 18, 0% 5, 4% 16, 7% Büyükşehir 1 3 17 21 4, 8% 14, 3% 81, 0% 100, 0% 1, 6% 6, 0% 45, 9% 6, 9% ilçe merkezi 11 10 13 24 21 15 3 1 98 11, 2% 10, 2% 13, 3% 24, 5% 21, 4% 15, 3% 3, 1% 1, 0% 100, 0% 55, 0% 55, 6% 40, 6% 61, 5% 43, 8% 24, 2% 6, 0% 2, 7% 32, 0% B. şehir ilçe 3 3 6 16 27 17 72 4, 2% 4, 2% 8, 3% 22, 2% 37, 5% 23, 6% 100, 0% 9, 4% 7, 7% 12, 5% 25, 8% 54, 0% 45, 9% 23, 5% B. şehir alt k. 4 6 13 8 31 12, 9% 19, 4% 41, 9% 25, 8% 100, 0% 10, 3% 12, 5% 21, 0% 16, 0% 10, 1% Belde 9 8 16 33 27, 3% 24, 2% 48, 5% 100, 0% 45, 0% 44, 4% 50, 0% 10, 8%Toplam 20 18 32 39 48 62 50 37 306 6, 5% 5, 9% 10, 5% 12, 7% 15, 7% 20, 3% 16, 3% 12, 1% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelge 3.20. Belediyelerin Türlerinin Bölgelere Göre Dağılımı

BELEDİYE TÜRÜ

Toplam

İl merkezi Büyükşehir ilçe merkezi B. şehir ilçe B. şehir alt k. Belde

Bölgeler Akdeniz 11, 8% 9, 8% 27, 5% 7, 8% 21, 6% 21, 6% 100, 0%

Doğu Anadolu 31, 4% 2, 9% 28, 6% 20, 0% 17, 1% 100, 0%

Ege 14, 6% 2, 1% 35, 4% 22, 9% 2, 1% 22, 9% 100, 0%

Güneydoğu Anadolu 16, 7% 13, 9% 36, 1% 2, 8% 16, 7% 13, 9% 100, 0%

İç Anadolu 13, 3% 13, 3% 26, 7% 40, 0% 6, 7% 100, 0% Karadeniz 45, 0% 55, 0% 100, 0% Marmara 8, 6% 7, 1% 28, 6% 50, 0% 5, 7% 100, 0% Toplam 16, 6% 7, 8% 31, 6% 23, 4% 10, 3% 10, 3% 100, 0%

105

3. 4.2.3. Belediyelerin Kuruluş Yılı

Tesadüfi yönteme göre oluşturulan örnekleme göre Belediyelerin kuruluş

yıllarına bakıldığında Türkiye’deki özellikle belde belediyelerinin kuruluşunda

gözlenen hızlı artış net bir şekilde saptanabilmektedir. Buna göre belde

belediyelerinin %66,7’si 1981-2001 tarihleri arasında kurulmuştur.

Çizelge 3.21. Belediyelerin Kuruluşlarının Türlerine Göre Dağılımı

Sayı Satır %

BELEDİYELERİN KURULUŞ YILLARI

Toplam

1930'dan Önce 1931-1946 arası

1947-1960 arası

1961-1980 arası

1981-2001 arası

Belediye türü İl merkezi 44 2 4 2 52 84, 6% 3, 8% 7, 7% 3, 8% 100, 0% Büyükşehir 24 24 100, 0% 100, 0% ilçe merkezi 65 14 11 6 5 101 64, 4% 13, 9% 10, 9% 5, 9% 5, 0% 100, 0% B. şehir ilçe 75 75 100, 0% 100, 0% B. şehir alt k. 33 33 100, 0% 100, 0% Belde 2 9 22 33 6, 1% 27, 3% 66, 7% 100, 0%Toplam 109 16 17 17 159 318 28, 3% 5, 0% 6, 6% 6, 6% 50, 0% 100, 0%

3. 4. 2.4. Belediyelerin Alan Büyüklükleri

Belediyelerin ölçekleri ile ilgili en önemli ölçütlerden birisi alan

büyüklüğüdür. Ancak bu konuda Türkiye’de yeterli veri bulunmamaktadır. Ayrıca

belediye kuruluşunda ve belediyelere verilen hizmetlerle alan büyüklüğü yeterince

ilişkilendirilememiştir.

Bu bölümde örnekleme giren belediyelerin toplam alan, imarlı alan ve

yerleşik alan büyüklüklerine ilişkin toplanan veriler belediye türleri ve nüfus grupları

açısından incelenecektir.

3. 4. 2.4.1. Belediyelerin Toplam Alan Büyüklükleri

Çizelge 3.22. Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Dağılımı

Toplam Alan Büyüklük Grupları

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

106

Geçerli 5 km2'den küçük 18 5, 6 6, 0 6, 0 5, 01-15 km2 arası 38 11, 9 12, 7 18, 7 15, 01-25 km2 arası 42 13, 1 14, 0 32, 8 25, 01-50 km2 arası 62 19, 4 20, 7 53, 5 50, 01-100 km2 arası 87 27, 2 29, 1 82, 6 100, 01-150 km2 arası 27 8, 4 9, 0 91, 6 150, 01-250 km2 arası 25 7, 8 8, 4 100, 0 Toplam 299 93, 4 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 21 6, 6 Toplam 320 100, 0

Belediyelerin toplam alan gruplarının düz dökümlerini incelediğimizde,

belediyelerin %53,5’nun –5 ile 50 km2’lik alan büyüklüğü arasında toplandığı görülmektedir. Toplam alan büyüklüklerini belediye türlerine göre incelediğimizde

ise aşağıdaki tablo ortaya çıkmaktadır.

Çizelge 3.23. Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Belediye Türlerine Göre Dağılımı

Sayı Satır %Sütun %

BELEDİYE TÜRÜ Toplam

İl merkezi Büyükşehir ilçe merkezi B. şehir ilçe B. şehir alt k. Belde Toplam alan grupları

5 km2'den küçük 2 2 14 18

11, 1% 11, 1% 77, 8% 100, 0% 2, 2% 2, 8% 43, 8% 6, 0% 5, 01-15 km2 arası 6 12 12 3 5 38 15, 8% 31, 6% 31, 6% 7, 9% 13, 2% 100, 0% 11, 8% 12, 9% 16, 7% 9, 1% 15, 6% 12, 7% 15, 01-25 km2 arası 2 23 12 4 1 42 4, 8% 54, 8% 28, 6% 9, 5% 2, 4% 100, 0% 3, 9% 24, 7% 16, 7% 12, 1% 3, 1% 14, 0% 25, 01-50 km2 arası 10 2 20 8 16 6 62 16, 1% 3, 2% 32, 3% 12, 9% 25, 8% 9, 7% 100, 0% 19, 6% 11, 1% 21, 5% 11, 1% 48, 5% 18, 8% 20, 7% 50, 01-100 km2 arası 24 3 28 20 7 5 87 27, 6% 3, 4% 32, 2% 23, 0% 8, 0% 5, 7% 100, 0% 47, 1% 16, 7% 30, 1% 27, 8% 21, 2% 15, 6% 29, 1% 100, 01-150 km2 arası 4 3 4 14 1 1 27 14, 8% 11, 1% 14, 8% 51, 9% 3, 7% 3, 7% 100, 0% 7, 8% 16, 7% 4, 3% 19, 4% 3, 0% 3, 1% 9, 0% 150, 01-250 km2 arası 5 10 4 4 2 25 20, 0% 40, 0% 16, 0% 16, 0% 8, 0% 100, 0% 9, 8% 55, 6% 4, 3% 5, 6% 6, 1% 8, 4%TOPLAM 51 18 93 72 33 32 299 17, 1% 6, 0% 31, 1% 24, 1% 11, 0% 10, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Tabloya göre, 5km2 den düşük toplam alan büyüklüğüne sahip belediyeler

içinde en büyük pay belde belediyelerine (%77,8) aitttir.

Büyükşehir belediyelerinin ağırlıklı olarak bulunduğu toplam alan

büyüklüğünün (%51,9) 101-150 km2 arasında toplandığı görülmektedir. İlginç olan

nokta ise bu alan büyüklüğü grubunda belde belediyelerinin de (%3, 7)

bulunmasıdır.

107

Bu çizelgeyi bölgeler açısından incelediğimizde, Eğe ve G. Doğu Anadolu

bölgesinin birbirlerine benzer bir dağılım gösterdiği ve ortalama değerlerden daha

küçük toplam alan büyüklüklerine sahip oldukları izlenmektedir. Ayrıca diğer önemli

bir tespit ise, Karadeniz Bölgesi haricinde diğer bölgelerde toplam alan büyüklükleri

ağırlıklı olarak 25km2-100km2 aralığında bulunmaktadır. Buna karşılık, Karadeniz

Bölgesinde ise belediyeler ağırlıklı olarak (%73,2) 15km2- 50 km2 aralığında

toplanmışlardır.

Çizelge 3.24. Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Bölgelere Göre Dağılımı

Sayı Satır %

TOPLAM ALAN GRUPLARI

Toplam

5 km2'den küçük

5, 01-15 km2 arası

15, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100, 01-150 km2 arası

150, 01-250 km2 arası

Bölgeler Akdeniz 3 4 6 7 17 7 7 51 5, 9% 7, 8% 11, 8% 13, 7% 33, 3% 13, 7% 13, 7% 100, 0% D. Anadolu 2 5 5 8 12 3 35 5, 7% 14, 3% 14, 3% 22, 9% 34, 3% 8, 6% 100, 0% Ege 5 6 8 12 10 1 3 45 11, 1% 13, 3% 17, 8% 26, 7% 22, 2% 2, 2% 6, 7% 100, 0% G. D. Anadolu 5 4 3 8 8 2 2 32

15, 6% 12, 5% 9, 4% 25, 0% 25, 0% 6, 3% 6, 3% 100, 0% İç Anadolu 2 5 9 17 7 11 51 3, 9% 9, 8% 17, 6% 33, 3% 13, 7% 21, 6% 100, 0% Karadeniz 1 4 6 6 2 19 5, 3% 21, 1% 31, 6% 31, 6% 10, 5% 100, 0% Marmara 2 13 9 12 21 7 2 66 3, 0% 19, 7% 13, 6% 18, 2% 31, 8% 10, 6% 3, 0% 100, 0%Toplam 18 38 42 62 87 27 25 299 6, 0% 12, 7% 14, 0% 20, 7% 29, 1% 9, 0% 8, 4% 100, 0%

Toplam alan büyüklükleri ile nüfus gruplarını karşılaştırdığımızda ise, -5000

ve 20000 nüfus grubu aralığında bulunan belediyelerin -5km2-100km2 toplam alan

büyüklükleri arasında dağıldığı görülmektedir. Burada ilgi çeken nokta –5000 nüfus

grubu ile 10001-20000 nüfus grubunun toplam alan büyüklüğü dağılımının oldukça

benzemesi ve her iki grupta bulunan belediyelerin ağırlıklı olarak, 5km2’den küçük

alan büyüklüğünde toplanmasıdır. Bu grubun haricinde diğer benzerlikler, 20001-

100000 ve 100000-250000 arasındaki nüfus gruplarında görülmektedir.

Çizelge 3.25. Belediyelerin Toplam Alan Büyüklüklerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı

Sayı Toplam

108

Satır %TOPLAM ALAN GRUPLARI

5 km2'den küçük

5, 01-15 km2 arası

15, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100, 01-150 km2 arası

150, 01-250 km2 arası

Nüfus Grupları

- 5000 4 9 2 3 1 19

21, 1% 47, 4% 10, 5% 15, 8% 5, 3% 100, 0% 5001-10000 2 2 6 6 2 18 11, 1% 11, 1% 33, 3% 33, 3% 11, 1% 100, 0% 10001-20000 9 3 8 5 6 1 32 28, 1% 9, 4% 25, 0% 15, 6% 18, 8% 3, 1% 100, 0% 20001-50000 1 7 8 6 12 3 37 2, 7% 18, 9% 21, 6% 16, 2% 32, 4% 8, 1% 100, 0% 50001-100000 2 6 6 12 15 2 2 45 4, 4% 13, 3% 13, 3% 26, 7% 33, 3% 4, 4% 4, 4% 100, 0% 100001-250000 5 11 17 18 3 4 58 8, 6% 19, 0% 29, 3% 31, 0% 5, 2% 6, 9% 100, 0% 250001-500000 5 6 7 20 6 4 48 10, 4% 12, 5% 14, 6% 41, 7% 12, 5% 8, 3% 100, 0% +500000 1 1 2 7 11 9 31 3, 2% 3, 2% 6, 5% 22, 6% 35, 5% 29, 0% 100, 0% Toplam 18 38 42 58 85 25 22 288 6, 3% 13, 2% 14, 6% 20, 1% 29, 5% 8, 7% 7, 6% 100, 0%

288 geçerli, 32 geçersiz

3. 4. 2. 4.2. Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklükleri

Çizelge 3.26. Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli 5 km2'den küçük 42 13, 1 14, 2 14, 2 5, 01-15 km2 arası 50 15, 6 16, 9 31, 1 15, 01-25 km2 arası 58 18, 1 19, 6 50, 7 25, 01-50 km2 arası 69 21, 6 23, 3 74, 0 50, 01-100 km2 arası 54 16, 9 18, 2 92, 2 100, 01-150 km2 arası 10 3, 1 3, 4 95, 6 150, 01-250 km2 arası 13 4, 1 4, 4 100, 0 Toplam 296 92, 5 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 24 6, 6 Toplam 320 100, 0

imarlı alan büyüklüğü açısından –5km2-25 km2 aralığında bulunan

belediyelerin birikimli yüzdesi %50,7 olmaktadır. Belediyelerde imarlı alan büyüklük

göstergeleri ile toplam alan büyüklükler karşılaştırıldığında, alan büyüklüklerinde bir

küçülme olduğu görülmektedir

Aşağıdaki çizelgede İmarlı alan büyüklüklerinin belediye türleri açısından

durumu gösterilmektedir.

Çizelge 3.27. Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Belediye Türlerine Göre Dağılımı

Sayı Satır %Sütun %

BELEDİYE TÜRÜ

TOPLAM

İl merkezi Büyükşehir ilçe merkezi

B. şehir ilçe B. şehir alt k. Belde

imarlı alan 5 km2'den küçük 19 4 19 42

109

grupları 45, 2% 9, 5% 45, 2% 100, 0% 20, 7% 6, 0% 59, 4% 14, 2% 5, 01-15 km2 arası 2 25 13 5 5 50 4, 0% 50, 0% 26, 0% 10, 0% 10, 0% 100, 0% 4, 1% 27, 2% 19, 4% 15, 2% 15, 6% 16, 9% 15, 01-25 km2 arası 14 22 12 8 2 58 24, 1% 37, 9% 20, 7% 13, 8% 3, 4% 100, 0% 28, 6% 23, 9% 17, 9% 24, 2% 6, 3% 19, 6% 25, 01-50 km2 arası 16 3 16 14 14 6 69 23, 2% 4, 3% 23, 2% 20, 3% 20, 3% 8, 7% 100, 0% 32, 7% 13, 0% 17, 4% 20, 9% 42, 4% 18, 8% 23, 3% 50, 01-100 km2 arası 16 6 6 20 6 54 29, 6% 11, 1% 11, 1% 37, 0% 11, 1% 100, 0% 32, 7% 26, 1% 6, 5% 29, 9% 18, 2% 18, 2% 100, 01-150 km2 arası 2 4 4 10 20, 0% 40, 0% 40, 0% 100, 0% 8, 7% 4, 3% 6, 0% 3, 4% 150, 01-250 km2 arası 1 12 13 7, 7% 92, 3% 100, 0% 2, 0% 52, 2% 4, 4%TOPLAM 49 23 92 67 33 32 296 16, 6% 7, 8% 31, 1% 22, 6% 11, 1% 10, 8% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

296 geçerli, 24 geçersiz

Bu çizelgeye göre, belde belediyelerinin –5km2 ile 50km2 aralığında bir

imarlı alan büyüklüğüne sahip oldukları görülmektedir. Diğer önemli bir göstergede

ilçe belediyelerinin imarlı alan büyüklüğü açısından belde belediyelerine yakın

göstergelere sahip olmalarıdır. Ayrıca İl belediyelerinin 15km2 –100km2 aralığında

düzenli bir dağılım gösterdiği izlenmektedir.

Aşağıdaki çizelge imarlı alan büyüklüklerinin bölgeler açısından dağılımını

göstermektedir.

110

Çizelge 3.28. Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Bölgelere Göre Dağılımı

Sayı Satır %

İMARLI ALAN GRUPLARI

Toplam

5 km2'den küçük

5, 01-15 km2 arası

15, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100, 01-150 km2 arası

150, 01-250 km2 arası

Bölgeler Akdeniz 7 3 7 14 13 4 3 51 13, 7% 5, 9% 13, 7% 27, 5% 25, 5% 7, 8% 5, 9% 100, 0% Doğu Anadolu 4 13 5 8 4 1 35

11, 4% 37, 1% 14, 3% 22, 9% 11, 4% 2, 9% 100, 0% Ege 11 14 7 8 4 1 45 24, 4% 31, 1% 15, 6% 17, 8% 8, 9% 2, 2% 100, 0% Güneydoğu

Anadolu5 5 6 10 2 2 30

16, 7% 16, 7% 20, 0% 33, 3% 6, 7% 6, 7% 100, 0% İç Anadolu 2 3 6 10 22 4 6 53 3, 8% 5, 7% 11, 3% 18, 9% 41, 5% 7, 5% 11, 3% 100, 0% Karadeniz 6 2 7 4 19 31, 6% 10, 5% 36, 8% 21, 1% 100, 0% Marmara 7 10 20 15 9 1 1 63 11, 1% 15, 9% 31, 7% 23, 8% 14, 3% 1, 6% 1, 6% 100, 0%Toplam 42 50 58 69 54 10 13 296 14, 2% 16, 9% 19, 6% 23, 3% 18, 2% 3, 4% 4, 4% 100, 0%

Bu çizelgede ilgi çekici olan göstergeler, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu

bölgeleri belediyelerinin ortalama olarak diğer bölgelerden daha geniş imarlı alan

büyüklüklerine sahip olmalarıdır. Ayrıca Eğe bölgesi belediyelerinin çoğunluğunun

da (%55,5) –5km2 ile 15km2 imarlı alan büyüklüğüne sahip olduğu ve diğer

bölgelere göre daha küçük imarlı alan ortalamasına sahip oldukları görülmektedir.

Aşağıdaki çizelge imarlı alan büyüklüklerinin nüfus gruplarına dağılımını

göstermektedir. Buna göre –5000 nüfus grubunda bulunan belediyeler ağırlıklı

olarak (%88,5) 15km2’ye kadar imarlı alan büyüklüğüne sahip görünmektedirler.

5000-10000 nüfus grubunda bulunan belediyeler ağırlıklı olarak (%77,89)

50km2’ye kadar olan imarlı alan büyüklüğü aralığında toplanmışlardır. 50 km2 alan

büyüklüğü üst sınır olma özelliğini büyük ölçüde 100.000 ve üstü nüfus grubuna

kadar korumaktadır.

111

Çizelge 3.29. Belediyelerin İmarlı Alan Büyüklüklerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı

Sayı Satır %

imarlı alan grupları

Toplam

5 km2'den küçük

5, 01-15 km2 arası

15, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100, 01-150 km2 arası

150, 01-250 km2 arası

Nüfus Grupları

- 5000 11 6 2 19

57, 9% 31, 6% 10, 5% 100, 0% 5001-10000 12 2 2 2 18 66, 7% 11, 1% 11, 1% 11, 1% 100, 0% 10001-20000 14 7 5 6 32 43, 8% 21, 9% 15, 6% 18, 8% 100, 0% 20001-50000 3 15 10 4 2 1 35 8, 6% 42, 9% 28, 6% 11, 4% 5, 7% 2, 9% 100, 0% 50001-100000 1 12 15 12 3 1 44 2, 3% 27, 3% 34, 1% 27, 3% 6, 8% 2, 3% 100, 0% 100001-250000 1 1 20 20 12 54 1, 9% 1, 9% 37, 0% 37, 0% 22, 2% 100, 0% 250001-500000 7 6 16 18 1 48 14, 6% 12, 5% 33, 3% 37, 5% 2, 1% 100, 0% +500000 1 1 4 12 5 12 35 2, 9% 2, 9% 11, 4% 34, 3% 14, 3% 34, 3% 100, 0%Toplam 42 49 57 66 49 9 13 285 14, 7% 17, 2% 20, 0% 23, 2% 17, 2% 3, 2% 4, 6% 100, 0%

285 geçerli, 35 geçersiz

3. 4.2. 4.3. Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklükleri

Çizelge 3.30. Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli 5 km2'den küçük 46 14, 4 15, 8 15, 8 5, 01-15 km2 arası 79 24, 7 27, 1 43, 0 15, 01-25 km2 arası 50 15, 6 17, 2 60, 1 25, 01-50 km2 arası 64 20, 0 22, 0 82, 1 50, 01-100 km2 arası 35 10, 9 12, 0 94, 2 100, 01-150 km2 arası 10 3, 1 3, 4 97, 6 150 km2'den büyük 7 2, 2 2, 4 100, 0 Toplam 291 90, 9 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 29 7, 8 Toplam 320 100, 0

Bu çizelgeye göre, belediyelerin yerleşik alan büyüklüğü açısından –5km2

ile 25 km2 aralığındaki birikimli yüzdesi %60,1’dir.

Ayrıca yerleşik alan açısından belediyelerin %27,1’i, 5 ile15 km2 aralığında

toplanmıştır. Aşağıdaki çizelge ise yerleşik alan büyüklüklerinin belediye türleri

açısından dağılımını göstermektedir.

Çizelge 3.31. Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Belediye Türlerine Göre Dağılımı

112

SayıSatır %

Belediye türü

TOPLAM

İl merkezi Büyükşehir ilçe merkezi

B. şehir ilçeB. şehir alt k. Belde

yerleşik alan grupları

5 km2'den küçük 21 5 4 16 46

45, 7% 10, 9% 8, 7% 34, 8% 100, 0% 22, 6% 7, 4% 12, 5% 53, 3% 15, 8%5, 01-15 km2 arası 11 35 18 8 7 79 13, 9% 44, 3% 22, 8% 10, 1% 8, 9% 100, 0% 23, 9% 37, 6% 26, 5% 25, 0% 23, 3% 27, 1%15, 01-25 km2 arası 11 12 17 8 2 50 22, 0% 24, 0% 34, 0% 16, 0% 4, 0% 100, 0% 23, 9% 12, 9% 25, 0% 25, 0% 6, 7% 17, 2%25, 01-50 km2 arası 17 2 16 18 6 5 64 26, 6% 3, 1% 25, 0% 28, 1% 9, 4% 7, 8% 100, 0% 37, 0% 9, 1% 17, 2% 26, 5% 18, 8% 16, 7% 22, 0%50, 01-100 km2 arası 7 8 7 7 6 35 20, 0% 22, 9% 20, 0% 20, 0% 17, 1% 100, 0% 15, 2% 36, 4% 7, 5% 10, 3% 18, 8% 12, 0%100, 01-150 km2 arası 5 2 3 10 50, 0% 20, 0% 30, 0% 100, 0% 22, 7% 2, 2% 4, 4% 3, 4%150 km2'den büyük 7 7 100, 0% 100, 0% 31, 8% 2, 4%

TOPLAM 46 22 93 68 32 30 291 15, 8% 7, 6% 32, 0% 23, 4% 11, 0% 10, 3% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

291 geçerli, 29 geçersiz

Buna göre belediye türleri açısından 5km2 den küçük yerleşik alana sahip

belediyeler içinde, ilk sırayı ilçe belediyeleri (%45,7), ikinci sırayı ise belde

belediyeleri (%34,8) almaktadır.

Çizelge 3.32. Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Bölgelere Göre Dağılımı

Sayı Satır %

YERLEŞİK ALAN GRUPLARI

Toplam

5 km2'den küçük

5, 01-15 km2 arası

15, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100, 01-150 km2 arası

150 km2'den büyük

Bölgeler Akdeniz 7 10 11 9 9 4 1 51 13, 7% 19, 6% 21, 6% 17, 6% 17, 6% 7, 8% 2, 0% 100, 0% Doğu Anadolu 6 12 3 10 4 35 17, 1% 34, 3% 8, 6% 28, 6% 11, 4% 100, 0% Ege 12 20 4 3 2 41 29, 3% 48, 8% 9, 8% 7, 3% 4, 9% 100, 0% Güneydoğu Anadolu5 5 5 9 5 1 30 16, 7% 16, 7% 16, 7% 30, 0% 16, 7% 3, 3% 100, 0% İç Anadolu 3 5 11 12 14 1 6 52 5, 8% 9, 6% 21, 2% 23, 1% 26, 9% 1, 9% 11, 5% 100, 0% Karadeniz 6 8 1 2 17 35, 3% 47, 1% 5, 9% 11, 8% 100, 0% Marmara 7 19 15 19 1 4 65 10, 8% 29, 2% 23, 1% 29, 2% 1, 5% 6, 2% 100, 0% Toplam 46 79 50 64 35 10 7 291 15, 8% 27, 1% 17, 2% 22, 0% 12, 0% 3, 4% 2, 4% 100, 0%

291 geçerli, 29 geçersiz

113

Yukarıdaki çizelgeye göre, Eğe bölgesinde örneklem dahilinde bulunan

belediyelerin yerleşik alan büyüklüklerinin %78, 1’i –5 ile 15km2 aralığındadır. Bu

durum Doğu Anadolu belediyeleri ile paralellik göstermekte olup, Doğu Anadolu

bölgesine örnekleme dahi belediyelerin %51, 4’ü 15km2’lik yerleşik alan

büyüklüğüne sahiptir.

Karadeniz bölgesi belediyeleri bu bakımdan kendine has bir özellik

göstermekte olup, bu bölge belediyelerinin %82, 4’ü, -5km2 ile 15km2 lik yerleşik

alan büyüklüğü ile en küçük yerleşik alana büyüklüğüne sahip grubu

oluşturmaktadır. İç Anadolu belediyeleri ise en geniş yerleşik alan büyüklüğüne

sahip belediyeler olarak görünmektedir. buna göre bu bölgedeki belediyelerin %81,

2’si, 15-100km2 yerleşik alan büyüklüğü aralığında toplanmış bulunmaktadır.

Aşağıdaki Çizelge nüfus grupları ile yerleşik alan grupları arasındaki ilişkiyi

göstermektedir.

Çizelge 3. 33. Belediyelerin Yerleşik Alan Büyüklüklerinin Nüfus Gruplarına Göre Dağılımı

yerleşik alan grupları

Toplam

5 km2'den küçük

5, 01-15 km2 arası

15, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100, 01-150 km2 arası

150 km2'den büyük

Nüfus Grupları

- 5000 10 4 2 3 19

52, 6% 21, 1% 10, 5% 15, 8% 100, 0% 5001-10000 8 2 4 2 2 18 44, 4% 11, 1% 22, 2% 11, 1% 11, 1% 100, 0% 10001-20000 14 8 4 4 30 46, 7% 26, 7% 13, 3% 13, 3% 100, 0% 20001-50000 12 16 2 4 34 35, 3% 47, 1% 5, 9% 11, 8% 100, 0% 50001-100000 2 20 10 4 7 43 4, 7% 46, 5% 23, 3% 9, 3% 16, 3% 100, 0% 100001-250000 18 16 20 2 56 32, 1% 28, 6% 35, 7% 3, 6% 100, 0% 250001-500000 6 7 19 12 1 45 13, 3% 15, 6% 42, 2% 26, 7% 2, 2% 100, 0% +500000 4 3 4 10 7 7 35 11, 4% 8, 6% 11, 4% 28, 6% 20, 0% 20, 0% 100, 0% Toplam 46 78 48 60 31 10 7 280 16, 4% 27, 9% 17, 1% 21, 4% 11, 1% 3, 6% 2, 5% 100, 0% 280 geçerli, 40 geçersiz

Bu çizelgeye göre, –5000 nüfus grubundaki belediyelerin %73, 7’si, 5001-

10000 nüfus grubundaki belediyelerin %55,5’i, 10001-20000 grubundaki

114

belediyelerin %73, 4’ü, 20001-50000 nüfus grubundaki belediyelerin % 82, 4’ü, -5 ile

15 km2 aralığında yerleşik alan büyüklüğüne sahip bulunmaktadır.

Buna karşılık ayrı bir grup oluşturan 50001-100000 nüfus grubundaki

belediyelerin %69,8’i, 100001-250000 nüfus grubundaki belediyelerin %60, 7’si,

5km2-25 km2 yerleşik alan aralığında toplanmıştır. Ayrı bir grup oluşturan 250001-

500000 nüfus grubundaki belediyelerin %57, 8’ 15km2-50km2 yerleşik alan

aralığında ve 500000 ve yukarısı nüfusa sahip belediyelerinde %60’ı 25km2-

150km2 aralığında toplanmıştır.

3. 4.2.5. Belediyelerin Çevresindeki Belediyelere İlişkin Bilgiler

Belediyelerin ölçekleri ile önemli verilerden birisi de belediyelerin alandaki

yerleşim düzenidir. Belediyelerin etrafındaki diğer belediyelerin uzaklıkları, alan ve

nüfus büyüklükleri ve türleri gerek belediyeler arası işbirliği gerekse birleştirme

yönündeki kararların alınmasında dikkate alınması gereken verilerdir.

Bu bölümde en yakından başlamak üzere belediyelerin etrafında bulunan

beş belediyenin uzaklık ve nüfus bilgileri sorulmuştur. Böylece Türkiye’de

belediyelerin etrafında bulunan diğer belediyelerin durumu ve birbirlerine göre

yerleşiminin tespiti amaçlanmıştır.

3. 4.2. 3. 1. Belediyelerin Etrafındaki Belediyelerin Türü

Aşağıdaki Çizelgede belediyelerin etrafında bulunan beş belediyenin

türlerinin tümüne ilişkin ortalama değerleri verilmiştir.

Çizelge 3. 34. Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Genel Ortalaması

Belediye Türü Sayı Yanıt%İl merkezi 34 2, 2 BŞ Belediyesi 25 1, 6 İlçe Merkezi 392 25, 5 BŞ İlçe 228 14, 8 BŞ Alt Kademe 76 4, 9 Belde 781 50, 8 Toplam 1536 100, 0

7 Geçersiz ; 313 Geçerli

115

Bu çizelgeye göre, ankete cevap veren belediyelerin yakınındaki beş

belediyenin %50,8’ni belde belediyeleri oluşturmaktadır. İkinci sırada ise ilçe

belediyeleri gelmektedir. Aşağıdaki çizelgede ise belediye türlerine göre etraflarında

bulunan belediye türlerinin dağılımı gösterilmiştir. Buna göre genel ortalamaya

uygun olarak İl, ilçe ve belde belediyelerinin etraflarında da ağılıklı olarak belde

belediyelerinin olduğu görülmektedir.

Çizelge 3. 35. Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Belediye Türlerine Göre

DağılımıSayıSatır %Sütun %

Çevre Belediyelerin Türü

Belediye Türü İl merkezi BŞ Belediyesi İlçe Merkezi BŞ İlçe BŞ Alt Kademe Belde Toplam

3 0 109 0 0 143 255İl merkezi 1, 2 , 0 42, 7 , 0 , 0 56, 1 16, 6

8, 8 , 0 27, 8 , 0 , 0 18, 3 2 0 25 7 5 71 110

Büyükşehir 1, 8 , 0 22, 7 6, 4 4, 5 64, 5 7, 2 5, 9 , 0 6, 4 3, 1 6, 6 9, 1 20 2 144 32 0 305 503

ilçe merkezi 4, 0 , 4 28, 6 6, 4 , 0 60, 6 32, 7 58, 8 8, 0 36, 7 14, 0 , 0 39, 1 0 9 60 189 6 86 350

B. şehir ilçe , 0 2, 6 17, 1 54, 0 1, 7 24, 6 22, 8 , 0 36, 0 15, 3 82, 9 7, 9 11, 0 0 14 22 0 58 64 158

B. şehir alt k. , 0 8, 9 13, 9 , 0 36, 7 40, 5 10, 3

, 0 56, 0 5, 6 , 0 76, 3 8, 2 9 0 32 0 7 112 160

Belde 5, 6 , 0 20, 0 , 0 4, 4 70, 0 10, 4 26, 5 , 0 8, 2 , 0 9, 2 14, 3

Sütun 34 25 392 228 76 781 1536Toplam 2, 2 1, 6 25, 5 14, 8 4, 9 50, 8 100, 0

7 Geçersiz ; 313 Geçerli

Buna göre belediyelerinin etraflarında bulunan en yakın beş belediyenin,

ortalama olarak, il belediyelerinde %56,1’ni, Büyükşehir belediyelerinde %64, 5’ni,

İlçe belediyelerinde %60,6’nı, belde belediyelerinde ise %70’ini belde belediyeleri

oluşturmaktadır.

Bu duruma aşağıdaki çizelgede belediyeye en yakın belediye türünün

hangisi olduğu açısından bakılmaktadır. Çizelgeye göre, il, ilçe ve büyükşehir ve

belde belediyelerine en yakın belediye türü ağırlıklı olarak belde belediyeleridir.

Çizelge 3. 36.

116

Belediyelerin Etrafında Bulunan En Yakın Belediyenin Belediye Türlerine Göre Dağılımı

Sayı Satır %Sütun %

EN YAKIN BELEDİYE TÜRÜ

Toplam

İl merkezi BŞ Belediyesi İlçe Merkezi BŞ İlçe BŞ Alt Kademe

Belde

Belediye türü İl merkezi 1 20 30 51 2, 0% 39, 2% 58, 8% 100, 0% 5, 9% 29, 9% 21, 6% 16, 4% Büyükşehir 1 5 1 1 14 22 4, 5% 22, 7% 4, 5% 4, 5% 63, 6% 100, 0% 5, 9% 7, 5% 2, 0% 5, 0% 10, 1% 7, 1% ilçe merkezi 9 17 6 69 101 8, 9% 16, 8% 5, 9% 68, 3% 100, 0% 52, 9% 25, 4% 11, 8% 49, 6% 32, 5% B. şehir ilçe 4 11 44 3 10 72 5, 6% 15, 3% 61, 1% 4, 2% 13, 9% 100, 0% 23, 5% 16, 4% 86, 3% 15, 0% 7, 2% 23, 2% B. şehir alt k. 13 1 15 4 33 39, 4% 3, 0% 45, 5% 12, 1% 100, 0% 76, 5% 1, 5% 75, 0% 2, 9% 10, 6% Belde 6 13 1 12 32 18, 8% 40, 6% 3, 1% 37, 5% 100, 0% 35, 3% 19, 4% 5, 0% 8, 6% 10, 3%Toplam 17 17 67 51 20 139 311 5, 5% 5, 5% 21, 5% 16, 4% 6, 4% 44, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

7 Geçersiz ; 313 Geçerli

3. 4.2. 3. 2. Belediyelerin Etrafındaki Belediyelerin Nüfusları

Aşağıdaki çizelge belediyelere komşu belediyelerin nüfus durumlarının ne

olduğu konusunda bilgi vermektedir.

Çizelge 3.37. Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Nüfuslarının Genel Dağılımı

Nüfus Grupları Sayı Yanıt %5000'den az 773 50, 1 5001-10000 212 13, 7 10001-20000 153 9, 9 20001-50000 104 6, 7 50001-100000 73 4, 7 100001-250000 91 5, 9 250001-500000 89 5, 8 500000'den çok 47 3, 0 Toplam 1542 100, 0

313 geçerli yanıtlayıcı

Bu çizelgeden ortaya çıkan sonuca göre, belediyelerin etrafında bulunan

belediyelerin nüfus grupları içinde, nüfusu 5000’den az belediyelerin %50,1 ile en

büyük paya sahip oldukları görülmektedir. Bu duruma belediye türleri açısından

bakıldığında aşağıdaki çizelge ortaya çıkmaktadır.

117

Çizelge 3.38. Belediyelerin Etrafında Bulunan Belediyelerin Nüfuslarının Belediye Türüne

Göre DağılımıSayıSatır %Sütun % ÇEVRE BELEDİYELERİN NÜFUSLARI

5000'den az

5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

500000'den çok

Toplam

158 58 25 12 3 4 0 0 260İl merkezi 60, 8 22, 3 9, 6 4, 6 1, 2 1, 5 , 0 , 0 16, 9

20, 4 27, 4 16, 3 11, 5 4, 1 4, 4 , 0 , 0 48 16 28 14 8 3 5 3 125

Büyükşehir 38, 4 12, 8 22, 4 11, 2 6, 4 2, 4 4, 0 2, 4 8, 1 6, 2 7, 5 18, 3 13, 5 11, 0 3, 3 5, 6 6, 4 252 99 43 49 16 14 8 3 484

ilçe merkezi 52, 1 20, 5 8, 9 10, 1 3, 3 2, 9 1, 7 , 6 31, 4 32, 6 46, 7 28, 1 47, 1 21, 9 15, 4 9, 0 6, 4 165 10 21 13 11 33 58 38 349

B. şehir ilçe 47, 3 2, 9 6, 0 3, 7 3, 2 9, 5 16, 6 10, 9 22, 6 21, 3 4, 7 13, 7 12, 5 15, 1 36, 3 65, 2 80, 9 50 18 14 11 23 30 15 3 164

B. şehir alt k. 30, 5 11, 0 8, 5 6, 7 14, 0 18, 3 9, 1 1, 8 10, 6

6, 5 8, 5 9, 2 10, 6 31, 5 33, 0 16, 9 6, 4 100 11 22 5 12 7 3 0 160

Belde 62, 5 6, 9 13, 8 3, 1 7, 5 4, 4 1, 9 , 0 10, 4 12, 9 5, 2 14, 4 4, 8 16, 4 7, 7 3, 4 , 0

Sütun 773 212 153 104 73 91 89 47 1542Toplam 50, 1 13, 7 9, 9 6, 7 4, 7 5, 9 5, 8 3, 0 100, 0

313 geçerli yanıtlayıcı

Buna göre, il belediyelerinin etraflarında yoğun bir küçük nüfuslu yerleşim

olduğu görülmektedir. İl belediyelerinin etraflarında bulunan belediyelerin %60,8’inin

nüfusu 5000’den azdır ve bu nüfus büyüklükleri yukarıdaki çizelgede verilen genel

ortalamadan düşüktür. Aynı durum belde belediyeleri içinde söz konusu olup belde

belediyelerinin etraflarında bulunan belediyelerin %62, 5’nin nüfusunun 5000’den az

olduğu görülmektedir.

Bu durum büyükşehir belediyeleri için değişmekte olup, büyük şehir

belediyelerinin etrafında bulunan belediyelerden nüfusu 5000’den az olanların

%38,4 oranında olduğu görülmektedir.

Aşağıdaki çizelgede belediyelere en yakın belediyenin nüfuslarına ilişkin

bilgi verilmektedir.

Çizelge 3. 39. Belediyelerin Etrafında Bulunan En Yakın Belediyenin Nüfuslarının Belediye

Türlerine Göre Dağılımı Sayı Toplam

118

Satır %Sütun % EN YAKIN BELEDİYE NÜFUS GRUPLARI

5000'den

az5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

500000'den çok

Belediye türü

İl merkezi 30 12 3 4 3 52

57, 7% 23, 1% 5, 8% 7, 7% 5, 8% 100, 0% 21, 6% 33, 3% 15, 8% 17, 4% 11, 5% 16, 8% Büyükşehir 11 3 1 4 4 1 1 25 44, 0% 12, 0% 4, 0% 16, 0% 16, 0% 4, 0% 4, 0% 100, 0% 7, 9% 8, 3% 5, 3% 17, 4% 15, 4% 3, 2% 10, 0% 8, 1% ilçe merkezi 52 16 6 10 6 3 4 97

53, 6% 16, 5% 6, 2% 10, 3% 6, 2% 3, 1% 4, 1% 100, 0% 37, 4% 44, 4% 31, 6% 43, 5% 23, 1% 11, 5% 12, 9% 31, 3% B. şehir ilçe 29 6 2 3 7 17 7 71 40, 8% 8, 5% 2, 8% 4, 2% 9, 9% 23, 9% 9, 9% 100, 0% 20, 9% 31, 6% 8, 7% 11, 5% 26, 9% 54, 8% 70, 0% 22, 9% B. şehir alt k. 5 2 1 3 11 9 2 33

15, 2% 6, 1% 3, 0% 9, 1% 33, 3% 27, 3% 6, 1% 100, 0% 3, 6% 5, 6% 4, 3% 11, 5% 42, 3% 29, 0% 20, 0% 10, 6% Belde 12 3 3 2 7 5 32 37, 5% 9, 4% 9, 4% 6, 3% 21, 9% 15, 6% 100, 0% 8, 6% 8, 3% 15, 8% 8, 7% 26, 9% 19, 2% 10, 3%Toplam 139 36 19 23 26 26 31 10 310 44, 8% 11, 6% 6, 1% 7, 4% 8, 4% 8, 4% 10, 0% 3, 2% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

313 geçerli yanıtlayıcı

Bu çizelgeye göre büyükşehir (%44), il (%57, 7), ilçe (%53, 6) ve belde

belediyelerinin (%37, 5) en yakınında bulunan belediyelerin içinde nüfusları

5000’den az olan belediyeler ilk sırayı almaktadır.

Aşağıdaki çizelgede çevre belediyelerinin uzaklıkları açısından bilgi

verilmektedir. Buna göre belediyelerin etraflarında bulunan en yakın beş belediyenin

%33,3’ü 5km’den az bir uzaklık içinde yer almakta, uzaklık sınırı 10 km’ye

çıkarıldığında ise çevre belediyelerinin %49’u ise bu sınır içinde yer almaktadır.

3. 4.2. 3. 3. Belediyelerin Etrafındaki Belediyelerin Uzaklıkları

Çizelge 3.40. Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Uzaklıklarının Genel Dağılımı

Çevre Belediyelerin Uzaklıkları Sayı Yanıt%5 km'den az 529 33, 3 6-10 km arası 249 15, 7 11-20 km arası 352 22, 2 21-50 km arası 363 22, 9 51-100 km arası 95 6, 0 Toplam 1588 100, 0

319 Geçerli

Aşağıdaki çizelge ise belediyelere komşu belediyelerin türlerine göre

dağılımı hakkında bilgi vermektedir.

119

Çizelge 3.41. Belediyelerin Etrafında Bulunan Beş Belediyenin Uzaklıklarının Belediye

Türüne Göre DağılımıSayıSatır %Sütun %

5 km'den az 6-10 km arası 11-20 km arası 21-50 km arası 51-100 km arası Toplam

46 26 59 108 21 260İl merkezi 17, 7 10, 0 22, 7 41, 5 8, 1 16, 4

8, 7 10, 4 16, 8 29, 8 22, 1 44 25 28 23 5 125

Büyükşehir 35, 2 20, 0 22, 4 18, 4 4, 0 7, 9 8, 3 10, 0 8, 0 6, 3 5, 3 61 84 146 154 60 505

ilçe merkezi 12, 1 16, 6 28, 9 30, 5 11, 9 31, 8 11, 5 33, 7 41, 5 42, 4 63, 2 236 45 53 37 2 373

B. şehir ilçe 63, 3 12, 1 14, 2 9, 9 , 5 23, 5 44, 6 18, 1 15, 1 10, 2 2, 1 101 26 20 18 0 165

B. şehir alt k. 61, 2 15, 8 12, 1 10, 9 , 0 10, 4 19, 1 10, 4 5, 7 5, 0 , 0 41 43 46 23 7 160

Belde 25, 6 26, 9 28, 8 14, 4 4, 4 10, 1 7, 8 17, 3 13, 1 6, 3 7, 4

Sütun 529 249 352 363 95 1588Toplam 33, 3 15, 7 22, 2 22, 9 6, 0 100, 0

1 Geçersiz ; 319 Geçerli

Bu çizelgeden ortaya çıkan sonuca göre, büyükşehir belediyelerinin

etrafında bulunan belediyelerinin %55,2’si 10km gibi yakın bir mesafe içinde yer

almaktadırlar. Bu sınırı 20 km’ye çıkardığımızda büyükşehirlerin etrafındaki

belediyelerin %77, 9’u bu sınır içinde kalmaktadır.

Buna karşılık il belediyelerinin etrafında bulunan belediyelerin, %27, 7’si 10

km’lik bir mesafe içinde kalmaktadır. Bu sınırı 20 km’ye çıkardığımızda ise il

belediyelerinin çevresindeki belediyelerin %50, 4’ü bu sınır içinde yer almaktadır.

İlçe belediyeleri açısından duruma bakıldığında, ilçe belediyelerinin

belediyelerin %28, 9’u 10km’lik bir mesafe içinde kalmaktadır. Bu sınırı 20 km’ye

çıkardığımızda ise ilçe belediyelerinin çevresindeki belediyelerin %57, 6’sı bu sınır

içinde yer almaktadır.

Belde belediyeleri açısından bu göstergelere bakıldığında, belde

belediyelerinin etrafında bulunan belediyelerin %52,5’i 10km’lik sınır içinde

kalmaktadır. Bu sınırı 20 km’ye çıkardığımızda ise belde belediyelerinin çevresindeki

belediyelerin %81’3’ü bu sınır içinde yer almaktadır.

120

Aşağıdaki Çizelgede ise belediyelere en yakın belediyenin uzaklığı ile ilgili

bilgi verilmektedir.

Çizelge 3. 42. Belediye Türlerine Göre Belediyelerin Etrafında Bulunan En Yakın Belediyenin

Uzaklıklarının Dağılımı SayıSatır %Sütun %

En Yakın Belediye uzaklık grupları

Toplam

5 km'den az 6-10 km arası 11-20 km arası 21-50 km arası 51-100 km arası

Belediye türü İl merkezi 15 9 11 17 52 28, 8% 17, 3% 21, 2% 32, 7% 100, 0% 9, 9% 14, 5% 23, 4% 35, 4% 16, 4%Büyükşehir 12 5 4 2 2 25 48, 0% 20, 0% 16, 0% 8, 0% 8, 0% 100, 0% 7, 9% 8, 1% 8, 5% 4, 2% 25, 0% 7, 9%ilçe merkezi 25 25 21 24 6 101 24, 8% 24, 8% 20, 8% 23, 8% 5, 9% 100, 0% 16, 4% 40, 3% 44, 7% 50, 0% 75, 0% 31, 9%B. şehir ilçe 60 8 3 3 74 81, 1% 10, 8% 4, 1% 4, 1% 100, 0% 39, 5% 12, 9% 6, 4% 6, 3% 23, 3%B. şehir alt k. 26 5 2 33 78, 8% 15, 2% 6, 1% 100, 0% 17, 1% 8, 1% 4, 3% 10, 4%Belde 14 10 6 2 32 43, 8% 31, 3% 18, 8% 6, 3% 100, 0% 9, 2% 16, 1% 12, 8% 4, 2% 10, 1%

Toplam 152 62 47 48 8 317 47, 9% 19, 6% 14, 8% 15, 1% 2, 5% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

1 Geçersiz ; 319 Geçerli

Buna göre büyükşehir belediyelerine en yakın belediyenin %48’i, il

belediyelerine en yakın belediyenin %28,8’i, İlçe Belediyelerine en yakın belediyenin

%24,8’i ve belde belediyelerine en yakın belediyenin %43,8’i 5km’den az bir mesafe

içinde yer almaktadır.

Bu verilerden yola çıkarak, büyükşehir belediyeleri ve belde belediyeleri

etrafında küçük belediyelerden oluşan daha yoğun bir yerleşme yapısı olduğu

söylenebilir. Bu durum aşağıda verilen ve belediye türlerine göre komşu

belediyelerin uzaklıklarını gösteren çizelgede daha net olarak görülmektedir.

Çizelge 3. 43. Belediyelerin Etrafında Bulunan Belediyelerin Uzaklıklarının Belediye Türlerine

göre Ortalama Dağılımı Belediye türü 1. Belediye uzaklık 2. Belediye uzaklık 3. Belediye uzaklık 4. Belediye uzaklık 5. Belediye uzaklık İl merkezi Ortalama 16, 66 20, 58 23, 68 28, 32 34, 84 Sayı 50 50 50 50 50 En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 45 58 53 72 90 Büyükşehir Ortalama 15, 67 15, 48 17, 67 17, 71 18, 82 Sayı 22 22 21 21 22

121

En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 90 63 68 75 43 ilçe merkezi Ortalama 16, 14 20, 90 23, 93 29, 86 34, 69 Sayı 101 101 101 101 101 En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 70 70 97 90 100 B. şehir ilçe Ortalama 4, 73 6, 48 9, 92 9, 82 13, 55 Sayı 61 65 67 67 60 En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş 1 En çok 34 30 40 50 62 B. şehir alt k. Ortalama 3, 29 6, 27 7, 48 10, 84 15, 39 Sayı 30 30 31 32 28 En az 1 sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 20 25 40 40 45 Belde Ortalama 8, 14 10, 52 15, 39 23, 13 21, 06 Sayı 32 31 31 31 31 En az sınırdaş 1 sınırdaş 4 5 En çok 24 45 71 100 61 Toplam Ortalama 11, 67 14, 77 17, 76 21, 61 25, 88 N 296 299 301 302 292 En az 1 1 sınırdaş sınırdaş 1 En çok 90 70 97 100 100

Çizelgeden büyükşehirler etrafındaki belediyelerin ortalama uzaklıklarının

düzenli bir dağılım gösterdiği ve ortalama olarak 15 ile 18 km arasında değiştiği net

bir şekilde görülmektedir. Aynı çizelgede belde belediyelerinin etrafındaki

belediyelerinin dağılımının da düzenli bir artış gösterdiği ve ortalama olarak 8 ile

21km arasında değiştiği görülmektedir. Öte yandan İl ve İlçe belediyelerinin

etraflarındaki belediyelerin daha geniş bir aralıkta yer aldığı ve her iki belediyede de

bu aralığın 16 km ile 34 km arasında değiştiği gözlenmektedir.

Aşağıdaki çizelgede ise bu dağılım bölgeler açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 44. Belediyelerin Etrafında Bulunan Belediyelerin Uzaklıklarının Bölgelere Göre

Ortalama Dağılımı Bölgeler 1. Belediye

uzaklık2. Belediye uzaklık

3. Belediye uzaklık

4. Belediye uzaklık

5. Belediye uzaklık

Akdeniz Ortalama 9, 05 14, 39 13, 46 17, 58 17, 72 N 48 48 46 48 46 En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 33 58 45 56 61 Doğu Anadolu Ortalama 16, 09 20, 06 25, 69 33, 48 36, 89 N 33 32 32 31 28 En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 67 70 97 100 90 Ege Ortalama 7, 06 10, 22 15, 30 17, 09 21, 87 N 47 47 47 46 46 En az sınırdaş 1 sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 30 64 64 75 75 Güneydoğu Anadolu

Ortalama 12, 85 13, 51 18, 14 24, 75 32, 75

N 35 36 36 36 36 En az 1 sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş En çok 62 35 48 75 90 İç Anadolu Ortalama 15, 26 17, 10 22, 27 23, 37 28, 18 N 50 52 56 57 55 En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş

122

En çok 90 63 68 80 62 Karadeniz Ortalama 26, 35 27, 60 28, 30 38, 65 44, 85 N 20 20 20 20 20 En az 3 2 4 3 5 En çok 70 54 53 90 100 Marmara Ortalama 6, 64 10, 55 11, 24 13, 47 17, 65 N 63 64 64 64 61 En az sınırdaş sınırdaş sınırdaş sınırdaş 1 En çok 30 55 63 70 94 Toplam Ortalama 11, 67 14, 77 17, 76 21, 61 25, 88 N 296 299 301 302 292 En az 1 1 sınırdaş sınırdaş 1 En çok 90 70 97 100 100

Çizelgeye göre, belediyelerin birbirlerine uzaklıkları açısından en büyük

aralıklara Karadeniz bölgesinde rastlanmaktadır. Bu bölgede belediyelerinin

etraflarındaki diğer belediyelerin birbirlerine ortalama uzaklıkları 26 km ile 44 km

arasında değişmektedir ve bu oranlar diğer bölgelere göre en büyük uzaklık

aralığıdır.

3. 4.3. Belediyelerin Yürüttüğü ve Yürütmek İstediği Hizmetlere İlişkin Bilgiler

Belediyelerin ölçekleri ve yerel yönetim modeli açısından yerel ölçekte

yürütülen temel hizmetler önemli bir ölçüttür. Bu bakımdan aşağıdaki bölümde,

hangi hizmetlerin hangi tür belediyeler tarafından yürütüldüğü ve hangi hizmetlerin

üstlenilmek istendiği incelenecektir.

3. 4.3.1. Belediyelerin Yürüttüğü Hizmetlere İlişkin Bilgiler

Bu bölümde, belediyelere verilen temel bazı hizmetlerin hangi ölçüde

yürütüldüğü incelenecektir. Bu inceleme, belediyelere verilmiş olan yerel hizmetlerin

hangi ölçekte yürütülmesi gerektiği tartışmaları açısından önemlidir.

3. 4.3.1.1.Kanalizasyon Hizmetleri

Çizelge 3. 45. Belediye Türlerine göre Kanalizasyon hizmetleri

kanalizasyon Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 1 52 53 1,9% 98,1% 100,0% ,8% 25,9% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 12,4% 7,8% ilçe merkezi 10 91 101

123

9,9% 90,1% 100,0% 52,1% 6,5% 23,4% Belde 13 20 33 39,4% 60,6% 100,0% 10,9% 10,0% 10,3% Toplam 119 201 320 37,2% 62,8% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Yukarıdaki çizelgeye göre, belde belediyelerinin yaklaşık %40’nda (%39,4),

kanalizasyon hizmeti yoktur. İlçe belediyelerinin ise, %9,9’da kanalizasyon hizmeti

yoktur.

3. 4.3.1.2.Toplu Taşımacılık Hizmetleri

Çizelge 3. 46. Belediye Türlerine göre Toplu Taşımacılık Hizmetleri

TTaşımacılık Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 13 40 53 24,5% 75,5% 100,0% 6,8% 31,3% 16,6% Büyükşehir 1 24 25 4,0% 96,0% 100,0% ,5% 18,8% 7,8% ilçe merkezi 58 43 101 57,4% 42,6% 100,0% 30,2% 33,6% 31,6% Belde 17 16 33 51,5% 48,5% 100,0% 8,9% 12,5% 10,3% Toplam 192 128 320 60,0% 40,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Yukarıdaki çizelgeye göre, belde (%51,5) ve ilçe belediyelerinin

çoğunluğunda (%57,4) ve il merkezlerinin ise önemli bir kısmında (%24,5) toplu

taşıma hizmetleri yapılmamaktadır.

3. 4.3.1.3.Çöp Toplama Hizmetleri

Çizelge 3. 47. Belediye Türlerine göre Çöp Toplama Hizmetleri

Çöp toplama Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 53 53 100,0% 100,0% 17,7% 16,6% Büyükşehir 17 8 25 68,0% 32,0% 100,0% 85,0% 2,7% 7,8% ilçe merkezi 101 101 100,0% 100,0% 33,7% 31,6% B.şehir ilçe 2 73 75 2,7% 97,3% 100,0% 10,0% 24,3% 23,4%

124

B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 11,0% 10,3% Belde 1 32 33 3,0% 97,0% 100,0% 5,0% 10,7% 10,3% Toplam 20 300 320 6,3% 93,8% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Yukarıdaki Çizelgeye göre, çöp toplama hizmetleri belediyelerin çok önemli

bir kısmında yürütülmektedir.

3. 4.3.1.4.Çöp İşleme Hizmetleri

Çizelge 3. 48. Belediye Türlerine göre Çöp İşleme Hizmetleri

Çöp işleme Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 43 10 53 81,1% 18,9% 100,0% 16,9% 15,2% 16,6% Büyükşehir 4 21 25 16,0% 84,0% 100,0% 1,6% 31,8% 7,8% ilçe merkezi 80 21 101 79,2% 20,8% 100,0% 31,5% 31,8% 31,6% Belde 28 5 33 84,8% 15,2% 100,0% 11,0% 7,6% 10,3% Toplam 254 66 320 79,4% 20,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Belediyelerde çöp toplama hizmetleri geniş ölçüde yürütülmekte iken, çöp

işleme hizmetlerinin büyük şehirler hariç az sayıda belediye de yürütülmektedir.

3. 4.3.1.5.İtfaiye Hizmetleri

Çizelge 3. 49. Belediye Türlerine göre İtfaiye Hizmetleri

İtfaiye Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 53 53 100,0% 100,0% 26,2% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 12,7% 7,8% ilçe merkezi 6 95 101 5,9% 94,1% 100,0% 5,1% 47,0% 31,6% Belde 7 26 33 21,2% 78,8% 100,0% 5,9% 12,9% 10,3% Toplam 117 203 320 36,9% 63,1% 100,0%

125

100,0% 100,0% 100,0%

Belediyelerde çok önemli hizmetlerden olan itfaiye hizmetleri, belde

belediyelerinin önemli bir kısmında (%21,2) yürütülememektedir.

3. 4.3.1.6.Sağlık Hizmetleri

Çizelge 3. 50. Belediye Türlerine göre Sağlık Hizmetleri

Sağlık Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 20 33 53 37,7% 62,3% 100,0% 13,4% 19,3% 16,6% Büyükşehir 2 23 25 8,0% 92,0% 100,0% 1,3% 13,5% 7,8% ilçe merkezi 71 30 101 70,3% 29,7% 100,0% 47,7% 17,5% 31,6% B.şehir ilçe 6 69 75 8,0% 92,0% 100,0% 4,0% 40,4% 23,4% B.şehir alt k. 17 16 33 51,5% 48,5% 100,0% 11,4% 9,4% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 22,1% 10,3% Toplam 149 171 320 46,6% 53,4% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Temel hizmetlerden olan sağlık hizmetleri açısından belediyeleri

incelediğimizde, beldelerin tamamında ve ilçe belediyelerinin çok önemli bir

kısmında bu hizmet yürütülmemektedir. İl ve büyükşehir belediyelerinin

çoğunluğunda ise bu hizmet yürütülmektedir.

3. 4.3.1.7.Çevre Koruma Hizmetleri

Çizelge 3. 51. Belediye Türlerine göre Çevre Koruma hizmetleri

Çevre koruma Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 31 22 53 58,5% 41,5% 100,0% 19,0% 14,0% 16,6% Büyükşehir 5 20 25 20,0% 80,0% 100,0% 3,1% 12,7% 7,8% ilçe merkezi 61 40 101 60,4% 39,6% 100,0% 37,4% 25,5% 31,6% B.şehir ilçe 26 49 75 34,7% 65,3% 100,0%

126

16,0% 31,2% 23,4% B.şehir alt k. 15 18 33 45,5% 54,5% 100,0% 9,2% 11,5% 10,3% Belde 25 8 33 75,8% 24,2% 100,0% 15,3% 5,1% 10,3% Toplam 163 157 320 50,9% 49,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Belediyelerin en önemli hizmetlerinden olan çevre koruma hizmetleri

açısından belediyelerin genelinde olumsuz bir tablo ortaya çıkmaktadır. Belediye

türleri açısından ise en olumsuz durum belde belediyelerindedir.(%75,8) Daha sonra

İlçe belediyeleri gelmektedir.(%60,4)

3. 4.3.1.8.Kültür Hizmetleri

Çizelge 3. 52. Belediye Türlerine göre Kültür hizmetleri

Kültür Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 16 37 53 30,2% 69,8% 100,0% 13,6% 18,3% 16,6% Büyükşehir 3 22 25 12,0% 88,0% 100,0% 2,5% 10,9% 7,8% ilçe merkezi 45 56 101 44,6% 55,4% 100,0% 38,1% 27,7% 31,6% B.şehir ilçe 9 66 75 12,0% 88,0% 100,0% 7,6% 32,7% 23,4% B.şehir alt k. 15 18 33 45,5% 54,5% 100,0% 12,7% 8,9% 10,3% Belde 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0% 25,4% 1,5% 10,3% Toplam 118 202 320 36,9% 63,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Kültür hizmetleri açısından belediyeler değerlendirildiğinde, belde

belediyelerinin çok büyük bir çoğunluğunda (%90,9) kültür hizmetleri

yürütülmemektedir. Ayrıca ilçe belediyelerinin önemli bir kısmında bu hizmet yoktur.

(%30,2)

127

3. 4.3.1.9.Halk Eğitim Hizmetleri

Çizelge 3. 53. Belediye Türlerine göre Halk Eğitim hizmetleri

H. Eğitimi Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 43 10 53 81,1% 18,9% 100,0% 17,8% 12,8% 16,6% Büyükşehir 13 12 25 52,0% 48,0% 100,0% 5,4% 15,4% 7,8% ilçe merkezi 91 10 101 90,1% 9,9% 100,0% 37,6% 12,8% 31,6% B.şehir ilçe 42 33 75 56,0% 44,0% 100,0% 17,4% 42,3% 23,4% B.şehir alt k. 23 10 33 69,7% 30,3% 100,0% 9,5% 12,8% 10,3% Belde 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0% 12,4% 3,8% 10,3% Toplam 242 78 320 75,6% 24,4% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Belediyelerin önemli sosyal hizmetlerinden olan halk eğitim hizmetlerinin,

büyükşehir ve büyükşehir alt kademe ve büyükşehir ilçe belediyeleri hariç, yaygın

olarak yürütülmediği görülmektedir.

3. 4.3.1.10.Yeşil Alan Hizmetleri

Çizelge 3. 54. Belediye Türlerine göre Yeşil Alan hizmetleri

Yeşil alan Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 2 51 53 3,8% 96,2% 100,0% 5,9% 17,8% 16,6% Büyükşehir 3 22 25 12,0% 88,0% 100,0% 8,8% 7,7% 7,8% ilçe merkezi 13 88 101 12,9% 87,1% 100,0% 38,2% 30,8% 31,6% B.şehir ilçe 4 71 75 5,3% 94,7% 100,0% 11,8% 24,8% 23,4% B.şehir alt k. 2 31 33 6,1% 93,9% 100,0% 5,9% 10,8% 10,3% Belde 10 23 33 30,3% 69,7% 100,0% 29,4% 8,0% 10,3% Toplam 34 286 320 10,6% 89,4% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

128

Belediyelerin en temel hizmetlerinden olan park, bahçe gibi hizmetleri bütün

belediye türlerinde yaygın olarak yürütülmektedir. Ancak belde belediyelerinin

önemli bir kısmında (530,3) bu hizmet yürütülememektedir.

3. 4.3.2. Yürütülmesi İstenilen Hizmetlere İlişkin Bilgiler

Bu bölümde belediyelerin şu anda hiç yürütmediği veya kısmen yürüttüğü

hizmetlerden hangilerini üstlenmek istediği incelenecektir. Bu inceleme, belediyelere

hangi hizmetlerin hangi ölçekte ve hangi model içerisinde verilmesi gerektiği

tartışmaları açısından önemlidir.

3. 4.3.2.1.Trafik Hizmetleri

Çizelge 3. 55. Trafik Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı Trafik Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 6 47 53 11,3% 88,7% 100,0% 8,7% 18,7% 16,6% Büyükşehir 5 20 25 20,0% 80,0% 100,0% 7,2% 8,0% 7,8% ilçe merkezi 13 88 101 12,9% 87,1% 100,0% 18,8% 35,1% 31,6% B.şehir ilçe 18 57 75 24,0% 76,0% 100,0% 26,1% 22,7% 23,4% B.şehir alt k. 13 20 33 39,4% 60,6% 100,0% 18,8% 8,0% 10,3% Belde 14 19 33 42,4% 57,6% 100,0% 20,3% 7,6% 10,3% Toplam 69 251 320 21,6% 78,4% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Trafik hizmetlerinin belediyelerin yüksek oranda yürütmek istediği bir hizmet

türü olduğu anlaşılmaktadır. Bu istek, en yüksek oranda il belediyelerinde(%88,7),

en düşük oranda ise belde belediyelerindedir.(%57,6)

3. 4.3.2.2.Nüfus Kayıt Hizmetleri

Çizelge 3. 56. Nüfus Kayıt Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Nüfus kayıt Toplam

129

hayır evet Belediye türü İl merkezi 40 13 53 75,5% 24,5% 100,0% 16,2% 17,8% 16,6% Büyükşehir 20 5 25 80,0% 20,0% 100,0% 8,1% 6,8% 7,8% ilçe merkezi 81 20 101 80,2% 19,8% 100,0% 32,8% 27,4% 31,6% B.şehir ilçe 55 20 75 73,3% 26,7% 100,0% 22,3% 27,4% 23,4% B.şehir alt k. 26 7 33 78,8% 21,2% 100,0% 10,5% 9,6% 10,3% Belde 25 8 33 75,8% 24,2% 100,0% 10,1% 11,0% 10,3% Toplam 247 73 320 77,2% 22,8% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Nüfus kayıt işlemleri, belediyeler tarafından yürütülmek istenmeyen bir

hizmet türüdür ve hemen hemen bütün belediye türlerinde bu konuda birbirine yakın

oranlarda bir görüş birliği olduğu anlaşılmaktadır.

3. 4.3.2.3.Eğitim Hizmetleri

Çizelge 3. 57. Eğitim Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Eğitim Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 37 16 53 69,8% 30,2% 100,0% 16,7% 16,3% 16,6% Büyükşehir 18 7 25 72,0% 28,0% 100,0% 8,1% 7,1% 7,8% ilçe merkezi 67 34 101 66,3% 33,7% 100,0% 30,2% 34,7% 31,6% B.şehir ilçe 49 26 75 65,3% 34,7% 100,0% 22,1% 26,5% 23,4% B.şehir alt k. 23 10 33 69,7% 30,3% 100,0% 10,4% 10,2% 10,3% Belde 28 5 33 84,8% 15,2% 100,0% 12,6% 5,1% 10,3% Toplam 222 98 320 69,4% 30,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Belediyeler tarafından yürütülüp yürütülemeyeceği üzerinde en çok

konuşulan hizmet türlerinden olan eğitim hizmetinin belediyeler tarafından

yürütülmek istenmediği görülmektedir. Bu hizmeti en yüksek oranda yürütmek

130

istemeyen belediye türü belde belediyeleri (%84,8) iken ikinci sırada ise, büyükşehir

belediyeleri gelmektedir.(%72,0)

3. 4.3.2.4.Kent içi Güvenlik Hizmetleri

Çizelge 3. 58. Kent İçi Güvenlik Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Kent güvenliği Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 48 5 53 90,6% 9,4% 100,0% 18,8% 7,7% 16,6% Büyükşehir 21 4 25 84,0% 16,0% 100,0% 8,2% 6,2% 7,8% ilçe merkezi 80 21 101 79,2% 20,8% 100,0% 31,4% 32,3% 31,6% B.şehir ilçe 59 16 75 78,7% 21,3% 100,0% 23,1% 24,6% 23,4% B.şehir alt k. 24 9 33 72,7% 27,3% 100,0% 9,4% 13,8% 10,3% Belde 23 10 33 69,7% 30,3% 100,0% 9,0% 15,4% 10,3% Toplam 255 65 320 79,7% 20,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Belediyeler büyük bir çoğunlukla kent içi güvenlik hizmetlerini yürütmeyi

istememektedirler. Bu çizelgede ilginç olan nokta ise, bu hizmeti üstlenmeyi isteme

oranının belde belediyelerinde ortalamanın üzerinde bir düzeyde olmasıdır(%30,3).

Bunun önemli bir sebebi belde belediyelerinin yerel düzeyde daha fazla otorite

arayışı olabilir.

131

3. 4.3.2.5.Tapu Sicil Hizmetleri

Çizelge 3. 59. Tapu Sicil Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Tapu sicili Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 43 10 53 81,1% 18,9% 100,0% 17,1% 14,7% 16,6% Büyükşehir 17 8 25 68,0% 32,0% 100,0% 6,7% 11,8% 7,8% ilçe merkezi 81 20 101 80,2% 19,8% 100,0% 32,1% 29,4% 31,6% B.şehir ilçe 55 20 75 73,3% 26,7% 100,0% 21,8% 29,4% 23,4% B.şehir alt k. 26 7 33 78,8% 21,2% 100,0% 10,3% 10,3% 10,3% Belde 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0% 11,9% 4,4% 10,3% Toplam 252 68 320 78,8% 21,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tapu sicil hizmetleri belediyelerin üstlenmek istemedikleri bir hizmet

türüdür.

3. 4.3.2.6.Gıda Kontrol Hizmetleri

Çizelge 3. 60. Gıda Kontrol Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Gıda kont. Ruhsat Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 13 40 53 24,5% 75,5% 100,0% 13,8% 17,7% 16,6% Büyükşehir 8 17 25 32,0% 68,0% 100,0% 8,5% 7,5% 7,8% ilçe merkezi 34 67 101 33,7% 66,3% 100,0% 36,2% 29,6% 31,6% B.şehir ilçe 17 58 75 22,7% 77,3% 100,0% 18,1% 25,7% 23,4% B.şehir alt k. 10 23 33 30,3% 69,7% 100,0% 10,6% 10,2% 10,3% Belde 12 21 33 36,4% 63,6% 100,0% 12,8% 9,3% 10,3% Toplam 94 226 320 29,4% 70,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

132

Belediyelerin en temel hizmet türlerinden birisi olduğu halde şu anda çok

büyük oranda merkezi idare tarafından yürütülen gıdaların her aşamasındaki

kontrolünü belediyelerde yüksek bir oranda istemektedirler. Bu beklenen bir sonuç

olmasına karşılık, belde belediyelerinde isteme oranının genel ortalamanın altında

olması dikkat çekicidir.

3. 4.3.2.7.Acil Yardım ve Afet Hizmetleri

Çizelge 3. 61. Acil Yardım ve Afet Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Acil Yar.Afet Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 15 38 53 28,3% 71,7% 100,0% 14,2% 17,8% 16,6% Büyükşehir 11 14 25 44,0% 56,0% 100,0% 10,4% 6,5% 7,8% ilçe merkezi 26 75 101 25,7% 74,3% 100,0% 24,5% 35,0% 31,6% B.şehir ilçe 25 50 75 33,3% 66,7% 100,0% 23,6% 23,4% 23,4% B.şehir alt k. 14 19 33 42,4% 57,6% 100,0% 13,2% 8,9% 10,3% Belde 15 18 33 45,5% 54,5% 100,0% 14,2% 8,4% 10,3% Toplam 106 214 320 33,1% 66,9% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Acil Yardım ve afet hizmetlerini üstelenmek isteyen belediyelerin çoğunluğu

oluşturduğu görülmektedir. Bu hizmeti üstlenme konusunda en yüksek eğilim İlçe

belediyelerinde (%74,3), en düşük eğilim belde belediyelerindedir.(%54,5)

133

3. 4.3.2.8.Kent İçi Ulaşım Hizmetleri

Çizelge 3. 62. Kent İçi Ulaşım Yönetimini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

KENTİÇİ

ULAŞIM

Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 14 39 53 26,4% 73,6% 100,0% 10,2% 21,3% 16,6% Büyükşehir 4 21 25 16,0% 84,0% 100,0% 2,9% 11,5% 7,8% ilçe merkezi 36 65 101 35,6% 64,4% 100,0% 26,3% 35,5% 31,6% B.şehir ilçe 45 30 75 60,0% 40,0% 100,0% 32,8% 16,4% 23,4% B.şehir alt k. 22 11 33 66,7% 33,3% 100,0% 16,1% 6,0% 10,3% Belde 16 17 33 48,5% 51,5% 100,0% 11,7% 9,3% 10,3% Toplam 137 183 320 42,8% 57,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Kent içi ulaşım yönetimi hizmetlerinin üstlenilmesi konusunda belediye

türleri arasında, özellikle büyükşehir ilçe ve büyükşehir altkademe belediyeleri ve

belde belediyeleri bakımından büyük farklılıklar vardır. Büyükşehir ilçe ve

büyükşehir altkademe belediyelerinin bu hizmeti üstlenmek istememeleri, bu

hizmette büyükşehir belediyelerine ağırlık verileceği düşüncesinden kaynaklanıyor

olabilir.

3. 4.3.2.9.Tabi Kaynakların Yönetimi

Çizelge 3. 63. Tabi kaynakların yönetimini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Tabii kaynaklar Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 36 17 53 67,9% 32,1% 100,0% 19,9% 12,2% 16,6% Büyükşehir 13 12 25 52,0% 48,0% 100,0% 7,2% 8,6% 7,8% ilçe merkezi 55 46 101 54,5% 45,5% 100,0% 30,4% 33,1% 31,6% B.şehir ilçe 45 30 75 60,0% 40,0% 100,0% 24,9% 21,6% 23,4% B.şehir alt k. 13 20 33 39,4% 60,6% 100,0% 7,2% 14,4% 10,3% Belde 19 14 33

134

57,6% 42,4% 100,0% 10,5% 10,1% 10,3% Toplam 181 139 320 56,6% 43,4% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabi kaynakların (yer altı ve yer üstü) yönetimi hizmetlerini belediyeler,

özellikle büyük belediyeler üstlenmek istememektedirler.Bu oldukça ilginç bir sonuç

olup, bu hizmeti üstlenme konusundaki çekingenliği bu hizmet konusunda

belediyelerde birikim olmaması şeklinde yorumlayabiliriz.

3. 4.3.2.10.Kültürel Varlıkların Korunması

Çizelge 3. 64. Kültürel Varlıkların Korunması Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin

Dağılımı Kültürel Değ. Koruma Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 13 40 53 24,5% 75,5% 100,0% 13,5% 17,9% 16,6% Büyükşehir 6 19 25 24,0% 76,0% 100,0% 6,3% 8,5% 7,8% ilçe merkezi 32 69 101 31,7% 68,3% 100,0% 33,3% 30,8% 31,6% B.şehir ilçe 21 54 75 28,0% 72,0% 100,0% 21,9% 24,1% 23,4% B.şehir alt k. 8 25 33 24,2% 75,8% 100,0% 8,3% 11,2% 10,3% Belde 16 17 33 48,5% 51,5% 100,0% 16,7% 7,6% 10,3% Toplam 96 224 320 30,0% 70,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Bu hizmetin üstlenilmesi konusunda, genel olarak yüksek oranda bir istek

vardır.Ancak bu hizmet türünde de hizmeti üstlenme isteği açısından belde

belediyeleri diğerlerine göre en düşük orana sahiptir.

135

3. 4.3.2.11.Sağlık Hizmetleri

Çizelge 3. 65. Sağlık Hizmetlerini Üstlenmek İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Sağlık Hiz. Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 28 25 53 52,8% 47,2% 100,0% 16,0% 17,2% 16,6% Büyükşehir 11 14 25 44,0% 56,0% 100,0% 6,3% 9,7% 7,8% ilçe merkezi 60 41 101 59,4% 40,6% 100,0% 34,3% 28,3% 31,6% B.şehir ilçe 32 43 75 42,7% 57,3% 100,0% 18,3% 29,7% 23,4% B.şehir alt k. 17 16 33 51,5% 48,5% 100,0% 9,7% 11,0% 10,3% Belde 27 6 33 81,8% 18,2% 100,0% 15,4% 4,1% 10,3% Toplam 175 145 320 54,7% 45,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Şu anda çok büyük oranda merkezi idare tarafından yürütülen sağlık

hizmetleri belediyeler tarafından üstlenilmek istenilmemektedir. Hizmeti üstlenmek

isteyen belediye türleri sadece büyükşehir ve büyükşehir ilçe belediyeleridir.

3. 4.4. Belediye Birliklerine İlişkin Bilgiler

Bu bölümde, belediyelerin birbirleri ve diğer yerel yönetim birimleri ile birlik

kurma ve birliği yürütme kapasitesi, birlikler tarafından yürütülen ve yürütülebileceği

düşünülen hizmetler, birliklerin hizmetlerinin yürütülmesinde karşılaşılan sorunlara

ilişkin değerlendirmeler yapabilmek amacıyla sorulan sorular, verilen cevaplar ve bu

cevaplara dayalı değerlendirmeler yer almıştır.

136

3.4.4.1.Belediyelerin Birlik Üyesi Olma Eğilimi

Çizelge 3. 66. Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile Kurduğu Birliklerin Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli var 196 61, 3 71, 3 71, 3 Yok 79 24, 7 28, 7 100, 0 Toplam 275 85, 9 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 45 14, 1 Toplam 320 100, 0

Yukarıdaki çizelgeye göre örneklem dahilindeki belediyelerin %71’3’nün bir

yerel yönetim birliğine üye olduğu anlaşılmaktadır. Bu veriyi belediye türleri

açısından aşağıdaki çizelgede daha ayrıntılı incelemek mümkündür.

Çizelge 3. 67. Belediye Türlerine Göre Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile

Kurduğu BirliklerSayıSatır %Sütun %

YY BİRLİĞİToplam

var Yok Belediye türü İl merkezi 34 11 45 75, 6% 24, 4% 100, 0% 17, 3% 13, 9% 16, 4% Büyükşehir 18 4 22 81, 8% 18, 2% 100, 0% 9, 2% 5, 1% 8, 0% ilçe merkezi 55 33 88 62, 5% 37, 5% 100, 0% 28, 1% 41, 8% 32, 0% B. şehir ilçe 60 13 73 82, 2% 17, 8% 100, 0% 30, 6% 16, 5% 26, 5% B. şehir alt k. 20 3 23 87, 0% 13, 0% 100, 0% 10, 2% 3, 8% 8, 4% Belde 9 15 24 37, 5% 62, 5% 100, 0% 4, 6% 19, 0% 8, 7% Toplam 196 79 275 71, 3% 28, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Bu çizelgeye göre birlik üyesi olma oranı sırasıyla büyükşehirlerde (%81’8),

il (%75’6) ve ilçe belediyelerinde (%62,5) iken, belde belediyelerinde (%37’5) çok

düşük bir oranda kalmaktadır. Bu göstergeye bölgeler açısından baktığımızda

aşağıda sonuçlar elde edilmektedir.

Çizelge 3. 68.

137

Bölgelere Göre Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile Kurduğu Birlikler

SayıSatır % YY BİRLİĞİ

Toplam

Var Yok Bölgeler Akdeniz 33 11 44

75, 0% 25, 0% 100, 0%Doğu Anadolu 11 11 22 50, 0% 50, 0% 100, 0%Ege 35 7 42 83, 3% 16, 7% 100, 0%Güneydoğu Anadolu 10 17 27

37, 0% 63, 0% 100, 0%İç Anadolu 41 16 57 71, 9% 28, 1% 100, 0%Karadeniz 9 10 19 47, 4% 52, 6% 100, 0%Marmara 57 7 64 89, 1% 10, 9% 100, 0%

Toplam 196 79 275 71, 3% 28, 7% 100, 0%

Çizelgeye göre, birlik üyesi olma açısından en olumlu göstergeler sırasıyla

Marmara, Eğe ve Akdeniz bölgesinde, en olumsuz gösterge ise sırasıyla

Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgesindedir.İç Anadolu

bölgesi ise genel ortalamaya paralel bir orana sahiptir.

Aşağıdaki çizelgede ise, belediyelerin üyesi olduğu yerel yönetim birliği

sayısı hakkında bilgi verilmektedir.

3.4.4.2.Belediyelerin Üyesi Olduğu Birlikler

Çizelge 3. 69. Bölgelere Göre Belediyelerin Diğer Yerel Yönetim Birimleri ile Kurduğu

Birliklerin Sayısı Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli 1 91 28, 4 46, 9 46, 9 2 62 19, 4 32, 0 78, 9 3 23 7, 2 11, 9 90, 7 4 7 2, 2 3, 6 94, 3 5 11 3, 4 5, 7 100, 0 Toplam 194 60, 6 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 126 39, 4 Toplam 320 100, 0

Çizelgeye göre, belediyelerin %78,9’u en fazla iki belediye birliğine

üyedir.Aşağıdaki çizelge belediye birliği üyesi olma sayısının belediye türleri

açısından dağılımını içermektedir.

138

Çizelge 3. 70.Türlere Göre Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Sayısı

SayıSatır %Sütun %

YY BİRLİĞİ SAYISIToplam

1 2 3 4 5 Belediye türü İl merkezi 8 14 7 3 4 36 22, 2% 38, 9% 19, 4% 8, 3% 11, 1% 100, 0% 8, 8% 22, 6% 30, 4% 42, 9% 36, 4% 18, 6% Büyükşehir 4 7 3 1 2 17 23, 5% 41, 2% 17, 6% 5, 9% 11, 8% 100, 0% 4, 4% 11, 3% 13, 0% 14, 3% 18, 2% 8, 8% ilçe merkezi 29 16 3 1 4 53 54, 7% 30, 2% 5, 7% 1, 9% 7, 5% 100, 0% 31, 9% 25, 8% 13, 0% 14, 3% 36, 4% 27, 3% B. şehir ilçe 32 14 7 2 1 56 57, 1% 25, 0% 12, 5% 3, 6% 1, 8% 100, 0% 35, 2% 22, 6% 30, 4% 28, 6% 9, 1% 28, 9% B. şehir alt k. 9 9 3 21 42, 9% 42, 9% 14, 3% 100, 0% 9, 9% 14, 5% 13, 0% 10, 8% Belde 9 2 11 81, 8% 18, 2% 100, 0% 9, 9% 3, 2% 5, 7% Toplam 91 62 23 7 11 194 46, 9% 32, 0% 11, 9% 3, 6% 5, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, birden fazla birlik üyesi olma açısından en olumlu

göstergelere sırasıyla, il belediyeleri, büyükşehir belediyeleri ve ilçe belediyeleri

sahiptir. Bu bakımdan en olumsuz göstergeye belde belediyeleri sahip

bulunmaktadır. Birlik üyesi olan belde belediyelerinin %81,8’i sadece bir birliğe üye

bulunmaktadır.

Aşağıdaki çizelgede üye olunan birlik sayısı bölgeler açısından

incelenmektedir.

Çizelge 3. 71.Bölgelere Göre Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Sayısı

SayıSatır %

YY BİRLİĞİ SAYISIToplam

1 2 3 4 5 Bölgeler Akdeniz 18 11 1 2 32

56, 3% 34, 4% 3, 1% 6, 3% 100, 0%Doğu Anadolu 2 7 2 11

18, 2% 63, 6% 18, 2%100, 0%Ege 15 11 2 5 3 36

41, 7% 30, 6% 5, 6% 13, 9% 8, 3% 100, 0%Güneydoğu Anadolu 4 3 4 11

36, 4% 27, 3% 36, 4% 100, 0%İç Anadolu 26 11 2 1 40

65, 0% 27, 5% 5, 0% 2, 5% 100, 0%Karadeniz 5 2 1 8

62, 5% 25, 0% 12, 5%100, 0%Marmara 21 17 15 1 2 56

37, 5% 30, 4% 26, 8% 1, 8% 3, 6% 100, 0%Toplam 91 62 23 7 11 194

139

46, 9% 32, 0% 11, 9% 3, 6% 5, 7% 100, 0%

Çizelgeye göre, belediyelerin birlik üyesi olma bakımından bölgelere

dağılımına paralel bir biçimde, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgesinde birlik üyesi

olan belediyeler de ağırlıklı olarak iki birliğin üyesidirler.Güneydoğu Anadolu ve İç

Anadolu bölgesinde üç birliğe kadar çıkılmakta, buna karşılık, Marmara, Eğe,

Akdeniz bölgesi belediyelerinde beş yerel yönetim birliğine kadar üye oldukları

görülmektedir.

Birlik üyesi olan belediyelerin hangi tür birliklere üye oldukları da değişik

yerel yönetim türleri arasındaki işbirliği eğilimini göstermesi açısından

önemlidir.Aşağıdaki çizelgede dört tür birliğe üyelik açısından belediyelerin durumu

incelenmiştir.

3.4.4.3.Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Türleri

Çizelge 3. 72. Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre Dağılımı

SayıSatır %

Belediyeler Arası Birlikler

Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 26 27 53 49, 1% 50, 9% 100, 0% Büyükşehir 7 18 25 28, 0% 72, 0% 100, 0% ilçe merkezi 51 50 101 50, 5% 49, 5% 100, 0% B. şehir ilçe 17 58 75 22, 7% 77, 3% 100, 0% B. şehir alt k. 11 22 33 33, 3% 66, 7% 100, 0% Belde 23 10 33 69, 7% 30, 3% 100, 0% Toplam 135 185 320 42, 2% 57, 8% 100, 0%

Çizelge 3. 74. Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre Dağılımı

SayıSatır % Belediye ve Köyler arası birlikler

Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 53 53 100, 0% 100, 0% Büyükşehir 25 25 100, 0% 100, 0% ilçe merkezi 94 7 101 93, 1% 6, 9% 100, 0% B. şehir ilçe 75 75 100, 0% 100, 0% B. şehir alt k. 30 3 33 90, 9% 9, 1% 100, 0%

140

Belde 33 33 100, 0% 100, 0% Toplam 310 10 320 96, 9% 3, 1% 100, 0%

Çizelge 3. 75. Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre Dağılımı

SayıSatır %

Belediye ve İl Özel İdareler arası

birlikler

Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 37 16 53 69, 8% 30, 2% 100, 0% Büyükşehir 23 2 25 92, 0% 8, 0% 100, 0% ilçe merkezi 96 5 101 95, 0% 5, 0% 100, 0% B. şehir ilçe 74 1 75 98, 7% 1, 3% 100, 0% B. şehir alt k. 33 33 100, 0% 100, 0% Belde 33 33 100, 0% 100, 0% Toplam 296 24 320 92, 5% 7, 5% 100, 0%

Çizelge 3. 76.

Belediyelerin Üyesi Olduğu Birliklerin Birlik Türüne Göre DağılımıSayıSatır %

Belediye,köy ve İl Özel idaresi

arasında birlikler

Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 51 2 53 96, 2% 3, 8% 100, 0% Büyükşehir 25 25 100, 0% 100, 0% ilçe merkezi 97 4 101 96, 0% 4, 0% 100, 0% B. şehir ilçe 75 75 100, 0% 100, 0% B. şehir alt k. 33 33 100, 0% 100, 0% Belde 32 1 33 97, 0% 3, 0% 100, 0% Toplam 313 7 320 97, 8% 2, 2% 100, 0%

Bu dört çizelge birada değerlendirildiğinde, belediyelerin diğer yerel

yönetim birimleri ile birlik kurma eğilimlerinin son derede düşük olduğu ve

belediyelerin üyesi olduğu birliklerin çok büyük oranda belediyeler arası birlikler

olduğu görülmektedir.

3.4.4.4. Birliklere Devredilen Hizmetler

141

Bu bölümde, belediyelerin üyesi oldukları birliklere yürüttükleri hizmetleri

devretme eğilimleri incelenecektir. Bu amaçla belediyelere temel yerel hizmetlerden

hangilerini birlikler aracılığı ile yaptıkları sorulmuştur.

Çizelge 3. 77. Belediye Türüne Göre Birliklere Su Hizmetlerini Devreden Belediyelerin

Dağılımı su Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 53 53 100,0% 100,0% 16,8% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 7,9% 7,8% ilçe merkezi 97 4 101 96,0% 4,0% 100,0% 30,8% 80,0% 31,6% B.şehir ilçe 75 75 100,0% 100,0% 23,8% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,5% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,2% 20,0% 10,3% Toplam 315 5 320 98,4% 1,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre belediyeler su hizmetlerini birliklere devretmemişlerdir.

Yalnızca ilçe ve belde belediyelerinden çok küçük bir oranda bu hizmetin birlikler

aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir.

142

Çizelge 3.78. Belediye Türüne Göre Birliklere Kanalizasyon Hizmetlerini Devreden

Belediyelerin Dağılımı kanalizasyon Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 53 53 100,0% 100,0% 16,7% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 7,9% 7,8% ilçe merkezi 99 2 101 98,0% 2,0% 100,0% 31,1% 100,0% 31,6% B.şehir ilçe 75 75 100,0% 100,0% 23,6% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Toplam 318 2 320 99,4% ,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre belediyeler su hizmetlerini birliklere devretmemişlerdir.

Yalnızca ilçe belediyelerinde çok küçük bir oranda bu hizmetin birlikler aracılığı ile

yürütüldüğü görülmektedir.

Çizelge 3. 79. Belediye Türüne Göre Birliklere Toplu Taşımacılık Hizmetlerini Devreden

Belediyelerin Dağılımı TTaşımacılık Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 51 2 53 96,2% 3,8% 100,0% 16,5% 20,0% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,1% 7,8% ilçe merkezi 96 5 101 95,0% 5,0% 100,0% 31,0% 50,0% 31,6% B.şehir ilçe 72 3 75 96,0% 4,0% 100,0% 23,2% 30,0% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,6% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,6% 10,3% Toplam 310 10 320 96,9% 3,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler ulaşım hizmetlerini birliklere devretmemişlerdir.

Ancak su ve kanalizasyon hizmetlerine göre bu hizmet alanında daha yaygın bir

143

devretme eğilimi görülmektedir. Buna göre il, ilçe ve büyükşehir belediyelerinde çok

küçük bir oranda bu hizmetin birlikler aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir.

Çizelge 3.80. Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp Toplama Hizmetlerini Devreden

Belediyelerin Dağılımı Çöp toplama Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 51 2 53 96,2% 3,8% 100,0% 16,1% 50,0% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 7,9% 7,8% ilçe merkezi 100 1 101 99,0% 1,0% 100,0% 31,6% 25,0% 31,6% B.şehir ilçe 74 1 75 98,7% 1,3% 100,0% 23,4% 25,0% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Toplam 316 4 320 98,8% 1,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler çöp toplama hizmetlerini birliklere

devretmemişlerdir. Ulaşım hizmetlerinde olduğu gibi il, ilçe ve büyükşehir ilçe

belediyelerinde çok küçük bir oranda bu hizmetin birlikler aracılığı ile yürütüldüğü

görülmektedir.

Çizelge 3. 81. Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp İşleme Hizmetlerini Devreden

Belediyelerin Dağılımı Çöp işleme Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 53 53 100,0% 100,0% 16,9% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,0% 7,8% ilçe merkezi 98 3 101 97,0% 3,0% 100,0% 31,3% 42,9% 31,6% B.şehir ilçe 71 4 75 94,7% 5,3% 100,0% 22,7% 57,1% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,5% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,5% 10,3% Toplam 313 7 320 97,8% 2,2% 100,0%

144

100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler çöp işleme hizmetlerini birliklere

devretmemişlerdir. Ancak ilçe ve büyükşehir ilçe belediyelerinde çok küçük bir

oranda bu hizmetin birlikler aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir.

Çizelge 3. 82. Belediye Türüne Göre Birliklere İtfaiye Hizmetlerini Devreden Belediyelerin

Dağılımı İtfaiye Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 53 53 100,0% 100,0% 16,8% 16,8% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 7,9% 7,9% ilçe merkezi 101 101 100,0% 31,6% 31,6% B.şehir ilçe 75 75 100,0% 100,0% 23,4% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,4% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,4% Toplam 320 320 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler itfaiye hizmetlerini birliklere devretmemişlerdir.

Çizelge 3. 83. Belediye Türüne Göre Birliklere Sağlık Hizmetlerini Devreden Belediyelerin

Dağılımı Sağlık Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 51 2 53 96,2% 3,8% 100,0% 16,1% 50,0% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 7,9% 7,8% ilçe merkezi 99 2 101 98,0% 2,0% 100,0% 31,3% 50,0% 31,6% B.şehir ilçe 75 75 100,0% 100,0% 23,7% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Toplam 316 4 320 98,8% 1,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

145

Tabloya göre, belediyeler çöp işleme hizmetlerini birliklere

devretmemişlerdir. Ancak ilçe il belediyelerinde çok küçük bir oranda bu hizmetin

birlikler aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir.

Çizelge 3. 84. Belediye Türüne Göre Birliklere Çevre Koruma Hizmetlerini Devreden

Belediyelerin Dağılımı Çevre koruma Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 52 1 53 98,1% 1,9% 100,0% 16,6% 14,3% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,0% 7,8% ilçe merkezi 98 3 101 97,0% 3,0% 100,0% 31,3% 42,9% 31,6% B.şehir ilçe 72 3 75 96,0% 4,0% 100,0% 23,0% 42,9% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,5% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,5% 10,3% Toplam 313 7 320 97,8% 2,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler çevre koruma hizmetlerini birliklere

devretmemişlerdir. Ancak il, ilçe ve büyükşehir ilçe belediyelerinde çok küçük bir

oranda bu hizmetin birlikler aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir.

Çizelge 3. 85. Belediye Türüne Göre Birliklere Kültür Hizmetlerini Devreden Belediyelerin

Dağılımı Kültür Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 49 4 53 92,5% 7,5% 100,0% 15,8% 40,0% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,1% 7,8% ilçe merkezi 98 3 101 97,0% 3,0% 100,0% 31,6% 30,0% 31,6% B.şehir ilçe 72 3 75 96,0% 4,0% 100,0% 23,2% 30,0% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,6% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,6% 10,3%

146

Toplam 310 10 320 96,9% 3,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler kültür hizmetlerini birliklere devretmemişlerdir.

Ancak il, ilçe ve büyükşehir ilçe belediyelerinde çok küçük bir oranda bu hizmetin

birlikler aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir.

Çizelge 3. 86. Belediye Türüne Göre Birliklere Halk Eğitim Hizmetlerini Devreden

Belediyelerin Dağılımı H. Eğitimi Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 52 1 53 98,1% 1,9% 100,0% 16,5% 25,0% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 7,9% 7,8% ilçe merkezi 100 1 101 99,0% 1,0% 100,0% 31,6% 25,0% 31,6% B.şehir ilçe 73 2 75 97,3% 2,7% 100,0% 23,1% 50,0% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,4% 10,3% Toplam 316 4 320 98,8% 1,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler halk eğitim hizmetlerini birliklere

devretmemişlerdir. Ancak ilçe ve büyükşehir ilçe belediyelerinde çok küçük bir

oranda bu hizmetin birlikler aracılığı ile yürütüldüğü görülmektedir.

Yukarıdaki çizelgeler birlikte değerlendirildiğinde,başta belde belediyeleri

olmak üzere bütün belediye türlerinde yürütülen temel hizmetlerin birlikler aracılığı

ile yürütme eğiliminin son derece düşük olduğu görülmektedir. Bazı hizmet

alanlarında ise il, ilçe ve büyükşehir ilçe belediyelerinde çok düşük bir oranda

hizmetler birliklere devredilmiştir.

Bu durum birlik kurma eğilimi belirli bir düzeyde olsa bile, birlikler aracılığı

ile hizmet yapma alışkanlığının olmadığını göstermektedir. Oysa belediyelerin

uzaklıkları ile ilgili bölümde incelendiği gibi, il ve ilçe belediyelerinin etrafında, 5 km

gibi rahatlıkla hizmet götürülebilecek bir alan büyüklüğü içerisinde küçük

belediyelerden oluşan yoğun bir belediyeleşme olduğu görülmektedir. Bu durum,

147

yeterli düzeyde yürütülemeyen hizmetlerin birlikler aracılığı yürütülmesi için büyük

bir avantaj sağlamasına rağmen birliklerin bu amaca hizmet edemediği

anlaşılmaktadır.

3.4.4.5. Birliklere Devredilmesi Düşünülen Hizmetler

Bu bölümde, belediyelerin birliklere aracılığı ile hangi temel yerel hizmetleri

yürütmek istediklerini incelenecektir.

Çizelge 3. 87. Belediye Türüne Göre Birliklere Su Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı su Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 49 4 53 92,5% 7,5% 100,0% 16,0% 30,8% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,1% 7,8% ilçe merkezi 96 5 101 95,0% 5,0% 100,0% 31,3% 38,5% 31,6% B.şehir ilçe 74 1 75 98,7% 1,3% 100,0% 24,1% 7,7% 23,4% B.şehir alt k. 31 2 33 93,9% 6,1% 100,0% 10,1% 15,4% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,4% 7,7% 10,3% Toplam 307 13 320 95,9% 4,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler su hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak büyükşehir belediyeleri hariç, diğer belediye türlerinde

küçük bir oranda da olsa bu hizmet birlikler aracılığı ile yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3.88. Belediye Türüne Göre Birliklere Kanalizasyon Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı kanalizasyon Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 50 3 53 94,3% 5,7% 100,0% 16,1% 37,5% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,0% 7,8% ilçe merkezi 98 3 101

148

97,0% 3,0% 100,0% 31,5% 37,5% 31,7% B.şehir ilçe 73 1 74 98,6% 1,4% 100,0% 23,5% 12,5% 23,2% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,6% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,3% 12,5% 10,3% Toplam 311 8 319 97,5% 2,5% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler kanalizasyon hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak büyükşehir ve büyükşehir alt kademe belediyeleri hariç,

diğer belediye türlerinde küçük bir oranda da olsa bu hizmet birlikler aracılığı ile

yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3. 89. Belediye Türüne Göre Birliklere Toplu Taşımacılık Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı TTaşımacılık Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 46 7 53 86,8% 13,2% 100,0% 15,1% 43,8% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,2% 7,8% ilçe merkezi 93 8 101 92,1% 7,9% 100,0% 30,6% 50,0% 31,6% B.şehir ilçe 75 75 100,0% 100,0% 24,7% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,9% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,5% 6,3% 10,3% Toplam 304 16 320 95,0% 5,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler toplu taşımacılık hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak il, ilçe ve belde belediyelerinde küçük bir oranda da olsa

bu hizmet birlikler aracılığı ile yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3. 90. Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp Toplama Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı Çöp toplama Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 44 9 53 83,0% 17,0% 100,0%

149

15,1% 31,0% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,6% 7,8% ilçe merkezi 89 12 101 88,1% 11,9% 100,0% 30,6% 41,4% 31,6% B.şehir ilçe 70 5 75 93,3% 6,7% 100,0% 24,1% 17,2% 23,4% B.şehir alt k. 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0% 10,3% 10,3% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 11,3% 10,3% Toplam 291 29 320 90,9% 9,1% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler çöp toplama hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak büyükşehir ve belde belediyeleri hariç, diğer belediye

türlerinde küçük bir oranda da olsa bu hizmet birlikler aracılığı ile yürütülmek

istenilmektedir.

150

Çizelge 3. 91. Belediye Türüne Göre Birliklere Çöp işleme Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı Çöp işleme Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 40 13 53 75,5% 24,5% 100,0% 14,8% 26,0% 16,6% Büyükşehir 24 1 25 96,0% 4,0% 100,0% 8,9% 2,0% 7,8% ilçe merkezi 76 25 101 75,2% 24,8% 100,0% 28,1% 50,0% 31,6% B.şehir ilçe 69 6 75 92,0% 8,0% 100,0% 25,6% 12,0% 23,4% B.şehir alt k. 29 4 33 87,9% 12,1% 100,0% 10,7% 8,0% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 11,9% 2,0% 10,3% Toplam 270 50 320 84,4% 15,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler çöp işleme hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak çöp işleme hizmeti bütün belediye türlerinde, küçük

oranlarda birlikler aracılığı ile yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3. 92. Belediye Türüne Göre Birliklere İtfaiye Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı İtfaiye Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 52 1 53 98,1% 1,9% 100,0% 16,7% 11,1% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,0% 7,8% ilçe merkezi 96 5 101 95,0% 5,0% 100,0% 30,9% 55,6% 31,6% B.şehir ilçe 74 1 75 98,7% 1,3% 100,0% 23,8% 11,1% 23,4% B.şehir alt k. 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,3% 11,1% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,3% 11,1% 10,3% Toplam 311 9 320 97,2% 2,8% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

151

Tabloya göre, belediyeler itfaiye hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak çöp işleme hizmetinde olduğu gibi hemen bütün belediye

türlerinde küçük bir oranda da olsa bu hizmet birlikler aracılığı ile yürütülmek

istenilmektedir.

Çizelge 3. 93. Belediye Türüne Göre Birliklere Sağlık Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı Sağlık Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 52 1 53 98,1% 1,9% 100,0% 16,6% 14,3% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,0% 7,8% ilçe merkezi 97 4 101 96,0% 4,0% 100,0% 31,0% 57,1% 31,6% B.şehir ilçe 73 2 75 97,3% 2,7% 100,0% 23,3% 28,6% 23,4% B.şehir alt k. 33 33 100,0% 100,0% 10,5% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 10,5% 10,3% Toplam 313 7 320 97,8% 2,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler sağlık hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak il, ilçe ve büyükşehir ilçe belediyelerinde küçük bir oranda

bu hizmet birlikler aracılığı ile yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3. 94. Belediye Türüne Göre Birliklere Çevre Koruma Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı Çevre koruma Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 46 7 53 86,8% 13,2% 100,0% 15,5% 31,8% 16,6% Büyükşehir 24 1 25 96,0% 4,0% 100,0% 8,1% 4,5% 7,8% ilçe merkezi 96 5 101 95,0% 5,0% 100,0% 32,3% 22,7% 31,7% B.şehir ilçe 70 5 75 93,3% 6,7% 100,0% 23,6% 22,7% 23,5% B.şehir alt k. 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0% 10,1% 13,6% 10,3% Belde 31 1 32 96,9% 3,1% 100,0% 10,4% 4,5% 10,0%

152

Toplam 297 22 319 93,1% 6,9% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler çevre koruma hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak çevre koruma hizmeti bütün belediye türlerinde, küçük

oranlarda birlikler aracılığı ile yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3. 95. Belediye Türüne Göre Birliklere Kültür Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı Kültür Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 48 5 53 90,6% 9,4% 100,0% 16,1% 22,7% 16,6% Büyükşehir 24 1 25 96,0% 4,0% 100,0% 8,1% 4,5% 7,8% ilçe merkezi 95 6 101 94,1% 5,9% 100,0% 31,9% 27,3% 31,6% B.şehir ilçe 69 6 75 92,0% 8,0% 100,0% 23,2% 27,3% 23,4% B.şehir alt k. 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0% 10,1% 13,6% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,7% 4,5% 10,3% Toplam 298 22 320 93,1% 6,9% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler kültür hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak kültür hizmeti, bütün belediye türlerinde, küçük oranlarda

birlikler aracılığı ile yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3. 96. Belediye Türüne Göre Birliklere Halk Eğitim Hizmetlerini Devretmek İsteyen

Belediyelerin Dağılımı H. Eğitimi Toplam

hayır evet Belediye türü İl merkezi 48 5 53 90,6% 9,4% 100,0% 15,8% 31,3% 16,6% Büyükşehir 25 25 100,0% 100,0% 8,2% 7,8% ilçe merkezi 99 2 101 98,0% 2,0% 100,0% 32,6% 12,5% 31,6% B.şehir ilçe 70 5 75 93,3% 6,7% 100,0% 23,0% 31,3% 23,4% B.şehir alt k. 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0%

153

9,9% 18,8% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 10,5% 6,3% 10,3% Toplam 304 16 320 95,0% 5,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler halk eğitim hizmetlerini birliklere devretmek

istememektedirler. Ancak halk eğitim hizmeti büyükşehir belediyeleri hariç, bütün

belediye türlerinde, küçük oranlarda birlikler aracılığı ile yürütülmek istenilmektedir.

Çizelge 3. 97. Belediye Türüne Göre Ortak Personel Kullanımı İsteyen Belediyelerin Dağılımı

Ortak eleman kullanımı Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 46 7 53 86,8% 13,2% 100,0% 16,1% 20,0% 16,6% Büyükşehir 20 5 25 80,0% 20,0% 100,0% 7,0% 14,3% 7,8% ilçe merkezi 92 9 101 91,1% 8,9% 100,0% 32,3% 25,7% 31,6% B.şehir ilçe 67 8 75 89,3% 10,7% 100,0% 23,5% 22,9% 23,4% B.şehir alt k. 28 5 33 84,8% 15,2% 100,0% 9,8% 14,3% 10,3% Belde 32 1 33 97,0% 3,0% 100,0% 11,2% 2,9% 10,3% Toplam 285 35 320 89,1% 10,9% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler ortak personel kullanımı konusunda çok düşük

bir eğilim vardır. Ancak bütün belediye türlerinde, küçük oranlarda da olsa ortak

personel kullanımı konusunda bir eğilim vardır.

154

Çizelge 3. 98. Belediye Türüne Göre Ortak Araç Kullanımını Devretmek İsteyen Belediyelerin

Dağılımı ortak araç kullanımı Toplam hayır evet Belediye türü İl merkezi 42 11 53 79,2% 20,8% 100,0% 14,9% 28,2% 16,6% Büyükşehir 19 6 25 76,0% 24,0% 100,0% 6,8% 15,4% 7,8% ilçe merkezi 94 7 101 93,1% 6,9% 100,0% 33,5% 17,9% 31,6% B.şehir ilçe 65 10 75 86,7% 13,3% 100,0% 23,1% 25,6% 23,4% B.şehir alt k. 28 5 33 84,8% 15,2% 100,0% 10,0% 12,8% 10,3% Belde 33 33 100,0% 100,0% 11,7% 10,3% Toplam 281 39 320 87,8% 12,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Tabloya göre, belediyeler ortak araç kullanımı konusunda çok düşük bir

eğilim vardır. Ancak belde belediyeleri hariç bütün belediye türlerinde, küçük

oranlarda da olsa ortak personel kullanımı konusunda bir eğilim vardır.

Yukarıdaki çizelgeler birlikte değerlendirildiğinde, belediyelerin yürüttükleri

temel bazı yerel hizmetleri birliklere devretme eğilimlilerinin son derece düşük

olduğu görülmektedir. Özellikle birliklerin çok yararlı olacağı düşünülen ortak araç ve

personel kullanımı konusunda çok düşük bir kabullenme vardır.

Bu veriler, bir önceki bölümdeki veriler ile beraber değerlendirildiğinde,

birliklerin mevcut şekli ile faydalı olmadığı anlaşılmaktadır. Birliklerin etkili bir model

haline gelebilmesi için, belirli ölçek ve hizmet alanlarında zorunlu olarak

uygulanması gerektiği, aksi halde kağıt üzerinde kaldığı söylenebilir.

3.4.4.6. Birlikler tarafından yürütülen hizmetlerde karşılaşılan sorunlar

Bu bölümde belediyelerin birliklerde karşılaştıkları başlıca sorunlar

incelenmiştir.

Çizelge 3. 99. Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı

155

Birliklerde Karşılaşılan Sorunlar Sayı Yanıt %Kaynak aktarılmıyor 60 23, 2 Birlik görev yapmıyor 39 15, 1 Üyeler ilgisiz 55 21, 2 Mevzuat yetersiz 47 18, 1 Yeni model gerekli 58 22, 4 Toplam 259 100, 0

247 Geçersiz ; 73 Geçerli

Yukarıdaki çizelgeye göre birliklerin faaliyetlerinde karşılaşılan en önemli

sorunlar sırasıyla, birliğe üyeler tarafından kaynak aktarılmaması, mevcut birlik

modelinin yetersizliği ve üyelerin ilgisizliğidir. Aşağıdaki çizelge, bu sorunların

belediye türleri açısından dağılımını göstermektedir.

Çizelge 3. 100. Belediye Türlerine Göre Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Birlikler Tarafından Sağlanan Hizmetlerde Yaşanan Sorunlar

kaynak aktarılmıyor

Birlik görev yapmıyor

Üyeler ilgisiz Mevzuat yetersiz Yeni model gerekli

Toplam

12 7 10 8 14 51 İl merkezi 23, 5 13, 7 19, 6 15, 7 27, 5 19, 7 20, 0 17, 9 18, 2 17, 0 24, 1 4 2 3 3 4 16 Büyükşehir 25, 0 12, 5 18, 8 18, 8 25, 0 6, 2 6, 7 5, 1 5, 5 6, 4 6, 9 20 16 21 19 22 98 ilçe merkezi 20, 4 16, 3 21, 4 19, 4 22, 4 37, 8 33, 3 41, 0 38, 2 40, 4 37, 9 12 7 12 11 11 53 B. şehir ilçe 22, 6 13, 2 22, 6 20, 8 20, 8 20, 5 20, 0 17, 9 21, 8 23, 4 19, 0 6 5 6 5 5 27 B. şehir alt k. 22, 2 18, 5 22, 2 18, 5 18, 5 10, 4

10, 0 12, 8 10, 9 10, 6 8, 6 6 2 3 1 2 14 Belde 42, 9 14, 3 21, 4 7, 1 14, 3 5, 4 10, 0 5, 1 5, 5 2, 1 3, 4 Sütun 60 39 55 47 58 259 Toplam 23, 2 15, 1 21, 2 18, 1 22, 4 100, 0

73 Geçerli ; 247 Geçersiz

Buna göre genel ortalamanın aksine il, ilçe ve büyükşehir belediyeleri

açısından birliklerdeki birinci sorun birlik modeline ilişkindir.

Bu sorun önceliği konusuna belediye yöneticileri açısından baktığımızda,

belediye başkanlarının birinci sorun olarak birlik modelini gördükleri, buna karşılık

fen işlerinden sorumlu yöneticilerin ise kaynak problemini gördükleri anlaşılmaktadır.

Çizelge 3. 101. Belediye Yöneticilerine Göre Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı

156

SayıSatır %Sütun %

Birlikler Tarafından Sağlanan Hizmetlerde Yaşanan Sorunlar

kaynak aktarılmıyor

Birlik görev yapmıyor

Üyeler ilgisiz Mevzuat yetersiz

Yeni model gerekli

Toplam

30 19 28 24 32 133

Belediye Bşk.

22, 6 14, 3 21, 1 18, 0 24, 1 51, 4

50, 0 48, 7 50, 9 51, 1 55, 2

30 20 27 23 26 126

Fen İşl. Md.

23, 8 15, 9 21, 4 18, 3 20, 6 48, 6

50, 0 51, 3 49, 1 48, 9 44, 8

Sütun 60 39 55 47 58 259

Toplam

23, 2 15, 1 21, 2 18, 1 22, 4 100, 0

73 Geçerli ; 247 Geçersiz

Aşağıdaki tabloda birliklerle ilgili sorun önceliği konusu bölgeler açısından

incelenmektedir.

Çizelge 3. 102. Bölgelere Göre Birliklerde Karşılaşılan Sorunların Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Birlikler Tarafından Sağlanan Hizmetlerde Yaşanan Sorunlar

kaynak aktarılmıyor

Birlik görev yapmıyor

Üyeler ilgisiz Mevzuat yetersiz

Yeni model gerekli

Toplam

10 7 9 7 11 44

Akdeniz 22, 7 15, 9 20, 5 15, 9 25, 0 17, 0

16, 7 17, 9 16, 4 14, 9 19, 0

1 1 1 1 2 6

Doğu Anadolu 16, 7 16, 7 16, 7 16, 7 33, 3 2, 3

1, 7 2, 6 1, 8 2, 1 3, 4

12 9 12 9 13 55

Ege 21, 8 16, 4 21, 8 16, 4 23, 6 21, 2

20, 0 23, 1 21, 8 19, 1 22, 4

5 2 3 2 2 14

Güneydoğu Anadolu 35, 7 14, 3 21, 4 14, 3 14, 3 5, 4

8, 3 5, 1 5, 5 4, 3 3, 4

12 6 10 11 9 48

İç Anadolu 25, 0 12, 5 20, 8 22, 9 18, 8 18, 5

20, 0 15, 4 18, 2 23, 4 15, 5

5 2 4 4 4 19

157

Karadeniz 26, 3 10, 5 21, 1 21, 1 21, 1 7, 3

8, 3 5, 1 7, 3 8, 5 6, 9

15 12 16 13 17 73

Marmara 20, 5 16, 4 21, 9 17, 8 23, 3 28, 2

25, 0 30, 8 29, 1 27, 7 29, 3

Sütun 60 39 55 47 58 259

Toplam 23, 2 15, 1 21, 2 18, 1 22, 4 100, 0

73 Geçerli ; 247 Geçersiz

Tabloya göre, birlik üyesi olma açısından en olumlu göstergelere sahip olan

Marmara, Eğe ve Akdeniz bölgesinde birinci sorun olarak birlik modelinin

gösterildiği izlenmektedir.

3. 4. 5. İstihdam edilen Teknik Eleman Sayılarına İlişkin Bilgiler

Bu bölümde belediyelerin hizmet üretme kapasitenin ölçülmesinde önemli

bir gösterge olan teknik eleman istihdam edebilme kapasitesini ölçmeye yönelik

sorulara ve sorulara verilen cevaplardan oluşan verilere yer verilmiştir.Bu bölümde

ele alınan teknik eleman kapsamına fen memurundan, mühendise kadar bütün

teknik personel girmektedir.

Çizelge 3. 103. Belediyelerde Görevli Teknik Elemanların Türlerine Göre Dağılımı

Teknik Eleman Türü S

ayı

O

ran %

Uzman 3

,

3

Mühendis 3

00

2

7,3

Mimar 1

36

1

2,4

Şehir Plancısı 5

3

4

,8

Tekniker 2

34

2

1,3

Teknisyen 1

61

1

4,7

Başka 2 1

158

11 9,2

Toplam 1

098

1

00,0

22 geçersiz; 298 geçerli

Teknik personelin belediye türlerine göre dağılımı ise aşağıdaki çizelgede

verilmiştir.

159

Çizelge 3. 104. Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Türlerinin Belediye Türlerine Göre

DağılımıSayı

Satır % Teknik Eleman Türleri

Uzman

Mühendis Mimar

Şehir Plancısı

Tekniker

Teknisyen

Başka Toplam

1 65 27 5 42 37 29 206İl merkezi ,5 31,6 13,1 2,4 20,4 18,0 14,1 18,8

0 20 14 3 16 11 20 84Büyükşehir ,0 23,8 16,7 3,6 19,0 13,1 23,8 7,7

1 86 25 2 75 38 73 300ilçe merkezi ,3 28,7 8,3 ,7 25,0 12,7 24,3 27,3

1 92 48 34 58 42 50 325B.şehir ilçe ,3 28,3 14,8 10,5 17,8 12,9 15,4 29,6

0 29 21 9 32 26 28 145B.şehir alt k. ,0 20,0 14,5 6,2 22,1 17,9 19,3 13,2

0 8 1 0 11 7 11 38Belde ,0 21,1 2,6 ,0 28,9 18,4 28,9 3,5

3 300 136 53 234 161 211 1098Toplam ,3 27,3 12,4 4,8 21,3 14,7 19,2 100,0

298 geçerli; 22 geçersiz

Yukarıdaki çizelgeye göre belediyelerde görevli teknik eleman türleri

bakımından diğer belediye türleri açısından büyük farklılıklar görülmezken, belde

belediyelerinin göstergelerinin belirgin bir biçimde farklılaştığı ve beldelerde ağırlıklı

olarak tekniker, teknisyen gibi orta düzey teknik elemanların istihdam edildiği

görülmektedir.

Belediyelerde istihdam edilen teknik elemanların sayılarının dağılımı ise

aşağıdaki gibidir.

Çizelge 3. 105. Belediyelerde Görevli Teknik Elemanların Sayı Gruplarına Göre Dağılımı

Teknik Eleman Sayı Grupları Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli 5'ten Az Teknik Eleman 81 25, 3 27, 6 27, 6 6-10 Teknik Eleman 49 15, 3 16, 7 44, 2 11-25 Teknik Eleman 47 14, 7 16, 0 60, 2 26-50 Teknik Eleman 63 19, 7 21, 4 81, 6 51-100 Teknik Eleman 41 12, 8 13, 9 95, 6 100'den Çok Teknik Eleman 13 4, 1 4, 4 100, 0 Toplam 294 91, 9 100, 0 Geçersiz 26 8, 1 Toplam 320 100, 0

Bu çizelgeye göre, örnekleme giren belediyelerin %27,6’sında 5’den az

teknik eleman istihdam edilmektedir. Bu veriyi belediye türleri açısından

değerlendirdiğimizde aşağıdaki çizelge ortaya çıkmaktadır.

160

Çizelge 3. 106. Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Sayılarının Belediye Türlerine Göre

DağılımıSayıSatır %Sütun %

Teknik Eleman Sayı Grupları

Toplam

5'ten Az Teknik Eleman

6-10 Teknik Eleman

11-25 Teknik Eleman

26-50 Teknik Eleman

51-100 Teknik Eleman

100'den Çok Teknik Eleman

Belediye türü İl merkezi 4 11 9 15 11 50 8, 0% 22, 0% 18, 0% 30, 0% 22, 0% 100, 0% 4, 9% 22, 4% 19, 1% 23, 8% 26, 8% 17, 0% Büyükşehir 2 9 8 3 22 9, 1% 40, 9% 36, 4% 13, 6% 100, 0% 4, 3% 14, 3% 19, 5% 23, 1% 7, 5% ilçe merkezi 54 23 15 3 4 99 54, 5% 23, 2% 15, 2% 3, 0% 4, 0% 100, 0% 66, 7% 46, 9% 31, 9% 4, 8% 9, 8% 33, 7% B. şehir ilçe 2 4 13 26 16 10 71 2, 8% 5, 6% 18, 3% 36, 6% 22, 5% 14, 1% 100, 0% 2, 5% 8, 2% 27, 7% 41, 3% 39, 0% 76, 9% 24, 1% B. şehir alt k. 2 9 8 10 2 31 6, 5% 29, 0% 25, 8% 32, 3% 6, 5% 100, 0% 2, 5% 18, 4% 17, 0% 15, 9% 4, 9% 10, 5% Belde 19 2 21 90, 5% 9, 5% 100, 0% 23, 5% 4, 1% 7, 1%Toplam 81 49 47 63 41 13 294 27, 6% 16, 7% 16, 0% 21, 4% 13, 9% 4, 4% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Bu çizelgeye göre, sırasıyla en olumlu göstergelere, Büyükşehir

belediyeleri, İl belediyeleri, büyükşehir ilçe belediyeleri, büyükşehir ilçe belediyeleri,

ilçe belediyeleri gelmektedir. Belde belediyeleri ise diğerlerinden belirgin bir biçimde

ayrılmakta olup, belde belediyelerinin %90,5’de 5’den az teknik eleman vardır.

Aşağıdaki çizelge, belediyelerin nüfus grupları açısından teknik eleman

istihdamı ile ilgili veriler içermektedir.

161

Çizelge 3. 107. Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Sayılarının Nüfus Gruplarına Göre

DağılımıSayıSatır %Sütun %

Teknik Eleman Sayı Grupları

Toplam

5'ten Az Teknik Eleman

6-10 Teknik Eleman

11-25 Teknik Eleman

26-50 Teknik Eleman

51-100 Teknik Eleman

100'den Çok Teknik Eleman

Nüfus Grupları

- 5000 13 13

100, 0% 100, 0% 16, 3% 4, 6% 5001-10000 15 15 100, 0% 100, 0% 18, 8% 5, 3% 10001-20000 25 3 2 30 83, 3% 10, 0% 6, 7% 100, 0% 31, 3% 6, 3% 4, 5% 10, 6% 20001-50000 12 20 5 37 32, 4% 54, 1% 13, 5% 100, 0% 15, 0% 41, 7% 11, 4% 13, 0% 50001-100000 10 17 14 4 2 47 21, 3% 36, 2% 29, 8% 8, 5% 4, 3% 100, 0% 12, 5% 35, 4% 31, 8% 6, 7% 5, 1% 16, 5% 100001-250000 5 7 14 25 8 59 8, 5% 11, 9% 23, 7% 42, 4% 13, 6% 100, 0% 6, 3% 14, 6% 31, 8% 41, 7% 20, 5% 20, 8% 250001-500000 1 7 23 14 3 48 2, 1% 14, 6% 47, 9% 29, 2% 6, 3% 100, 0% 2, 1% 15, 9% 38, 3% 35, 9% 23, 1% 16, 9% +500000 2 8 15 10 35 5, 7% 22, 9% 42, 9% 28, 6% 100, 0% 4, 5% 13, 3% 38, 5% 76, 9% 12, 3%Toplam 80 48 44 60 39 13 284 28, 2% 16, 9% 15, 5% 21, 1% 13, 7% 4, 6% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Yukarıdaki çizelgeye göre, nüfusu 10.000’e kadar olan belediyelerde 5’den

az teknik eleman istihdam edilmektedir.Nüfusu 10.000-20.000 arasında olan

belediyelerin %83’3’de 5’den az teknik eleman istihdam edilmektedir. Bu açıdan

göstergeler ancak 20.000-50.000 nüfus grubu ve devamında düzelmektedir.

Bu veriler aşağıdaki çizelgede bölgeler bakımından incelenmektedir.

162

Çizelge 3. 108. Belediyelerde Görevli Teknik Eleman Sayılarının Bölgelere Göre Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Teknik Eleman Sayı Grupları

Toplam

5'ten Az Teknik Eleman

6-10 Teknik Eleman

11-25 Teknik Eleman

26-50 Teknik Eleman

51-100 Teknik Eleman

100'den Çok Teknik Eleman

Bölgeler Akdeniz 14 4 9 9 9 45 31, 1% 8, 9% 20, 0% 20, 0% 20, 0% 100, 0% Doğu Anadolu15 8 3 3 2 31 48, 4% 25, 8% 9, 7% 9, 7% 6, 5% 100, 0% Ege 13 14 6 7 2 1 43 30, 2% 32, 6% 14, 0% 16, 3% 4, 7% 2, 3% 100, 0% Güneydoğu

Anadolu19 5 2 6 1 33

57, 6% 15, 2% 6, 1% 18, 2% 3, 0% 100, 0% İç Anadolu 7 6 14 15 9 7 58 12, 1% 10, 3% 24, 1% 25, 9% 15, 5% 12, 1% 100, 0% Karadeniz 6 8 3 3 20 30, 0% 40, 0% 15, 0% 15, 0% 100, 0% Marmara 7 4 10 23 15 5 64 10, 9% 6, 3% 15, 6% 35, 9% 23, 4% 7, 8% 100, 0%Toplam 81 49 47 63 41 13 294 27, 6% 16, 7% 16, 0% 21, 4% 13, 9% 4, 4% 100, 0%

Yukarıdaki çizelgeye göre, en olumlu göstergeler sırasıyla, Marmara,

Akdeniz, Eğe ve İç Anadolu bölgesinde olduğu, buna karşılık en olumsuz

göstergeler ise Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgesi

belediyelerinde bulunmaktadır.

Bu bölümdeki veriler beraber değerlendirildiğinde, örneklem dahilindeki

belediyelerde genel olarak teknik eleman istihdam kapasitesinin düşük olduğu,

beldelerin %90’5’de ve nüfusu 10.000’ e kadar olan belediyelerin tamamında teknik

eleman sayısının 5’den az olduğu görülmektedir. Nüfusu 10.000 kadar olan

belediyelerin sayısının toplam belediye sayısının %75’ni oluşturduğunu dikkate

aldığımızda bu gösterge daha önemli bir hale gelmektedir.

163

3. 4. 6. Belediyelerin Mali Yapılarına İlişkin Bilgiler

Bu bölümde belediyelerin hizmet üretebilme ve ölçeği konusunda önemli bir

gösterge olan gelir ve gider yapılarına ilişkin verilere ve bu verilere dayanarak

çıkarılan sonuçlara yer verilmiştir.

Belediyelerin mali yapılarına ilişkin verilerin elde edilmesi için anket

formunda iki adet tablo konulmuş ve belediyenin son kesin hesabına göre gelir

kalemlerin(genel bütçe gelirlerinden belediyeye gönderilen pay,belediyenin topladığı

vergi ve harçlar,katılma payları,işletme gelirleri ve borçlanmalar) toplam gelir içindeki

oransal dağılımının yazılması istenilmiştir. Aynı tabloda gider kalemlerinin (cari

harcamalar,yatırım harcamaları, transfer harcamaları) toplam gider içindeki payının

tabloya yazılması istenilmiştir.

Aşağıda sunulan veriler örnekleme giren belediyelerin bütçelerine ilişkin

olarak verdikleri bilgilere dayanılarak oluşturulmuştur. Veriler temel olarak örneklemi

temsil ekmekte olduğundan, kimi verilerin Türkiye genelindeki verilerle tam olarak

uyum göstermemesi bu bakımdan doğal karşılanmalıdır. Elde edilen veriler kendi

içinde yeterli düzeyde tutarlılık göstermekte olup belediye türlerine ve nüfus

gruplarına göre anlamlı sonuçlar ortaya çıkmaktadır.

3.4.6.1.Belediyelerin Gelirleri

Belediyelerin gelir yapısının incelenmesine önce belediyelere genel bütçe

vergi gelirlerinden ayrılan pay dışarıda bırakılarak, diğer gelir kalemlerinin bütçeleri

içindeki oransal dağılımının durumuna bakılarak başlanılmıştır.

3.4.6.1.1.Belediyelerin Özgelirleri

Aşağıdaki çizelgede özgelir kalemi olarak alınabilecek beş gelir kaleminin

örneklem dahilindeki bütün belediyelerde toplam gelir içindeki genel oransal

dağılımları gösterilmiştir.

Çizelge 3. 109. Belediyelerde Özgelirlerinin Oransal Dağılımı

Özgelir (Vergi+harçlar+Katılma Sayı Yanıt %

164

Payları+İşletme Gelirleri) %% 25'ten az 427 75,7 % 25-% 50 arası 108 19,1 % 50-% 75 arası 29 5, 1 % 75'ten çok 1 , 2 Toplam 564 100, 0

60 Geçersiz ; 260 Geçerli

Çizelgeye göre örneklem dahilindeki belediyelerin %75,7’de özgelir

kalemlerinin toplam gelir içindeki payı %25’den azdır. Türkiye genelinde özgelir

kalemlerinin belediye gelirleri içindeki toplam payı 13,9’dur. Bu iki gösterge biribiri ile

tutarlılık göstermektedir. Bu göstergeler Türk belediyecilik sisteminin yerel

finansman kapasitesini göstermekte olup olumsuz bir göstergedir. T

3.4.6.1.2.Belediyelerin Genel Bütçe gelirleri

Çizelge 3. 110. Belediyelerde Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal Dağılımı

Genel Bütçe Payı Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli % 25'ten az 16 5, 0 6, 6 6, 6 % 25-% 50 arası 110 34, 4 45, 3 51, 9 % 50-% 75 arası 85 26, 6 35, 0 86, 8 % 75'ten çok 32 10, 0 13, 2 100, 0 Toplam 243 75, 9 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 77 24, 1 Toplam 320 100, 0

Yukarıdaki çizelgeye göre, örneklem dahilindeki belediyelerde genel bütçe

vergi gelirlerinin bütçe içindeki payı ağırlıklı olarak (%45,3), %25 ile %50

arasındadır. Genel bütçe vergi gelirlerinin bütçe içindeki payı %50’den fazla olan

belediyelerin oranı ise %48,2’dir. Türkiye genelinde genel bütçe vergi gelirleri

tahsilatından alınan payların toplam belediye gelirleri içindeki payı %47,1’dir.

Bu iki veri birbiri ile tutarlı olup, belediyelerin gelir bütçelerinin önemli

ölçüde merkezi idare tarafından gönderilen kaynaklara bağlı olduğunu

göstermektedir.

Aşağıdaki çizelgede bu göstergeler belediye türleri açısından

incelenecektir.

Çizelge 3. 111. Belediye Türlerine Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal Dağılımı

165

SayıSatır %Sütun %

Genel Bütçe Payı

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok Belediye türü İl merkezi 2 29 11 3 45 4, 4% 64, 4% 24, 4% 6, 7% 100, 0% 12, 5% 26, 4% 12, 9% 9, 4% 18, 5% Büyükşehir 1 6 9 16 6, 3% 37, 5% 56, 3% 100, 0% 6, 3% 5, 5% 10, 6% 6, 6% ilçe merkezi 3 27 32 13 75 4, 0% 36, 0% 42, 7% 17, 3% 100, 0% 18, 8% 24, 5% 37, 6% 40, 6% 30, 9% B. şehir ilçe 6 34 18 4 62 9, 7% 54, 8% 29, 0% 6, 5% 100, 0% 37, 5% 30, 9% 21, 2% 12, 5% 25, 5% B. şehir alt k. 2 11 9 6 28 7, 1% 39, 3% 32, 1% 21, 4% 100, 0% 12, 5% 10, 0% 10, 6% 18, 8% 11, 5% Belde 2 3 6 6 17 11, 8% 17, 6% 35, 3% 35, 3% 100, 0% 12, 5% 2, 7% 7, 1% 18, 8% 7, 0%Toplam 16 110 85 32 243 6, 6% 45, 3% 35, 0% 13, 2% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçesi içindeki payı

%50’den fazla olan Büyükşehir belediyelerinin oranı %56,3’dir.Belde belediyelerinin

ise %70,6’da genel bütçe vergi gelirlerinin bütçe içindeki payı %50’den çoktur. Bu

gösterge, özellikle çok küçük ve çok büyük belediyelerinin mali yapılarının aynı

biçimde merkezi idare yardımlarına bağımlılığını göstermesi açısından önemli bir

veridir.

Aşağıdaki çizelgede genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçesi içindeki

payı nüfus grupları açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 112.Nüfus Gruplarına Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Genel Bütçe Payı

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok

Nüfus Grupları - 5000 7 3 10 70, 0% 30, 0% 100, 0% 6, 6% 3, 8% 4, 3%5001-10000 4 4 6 2 16 25, 0% 25, 0% 37, 5% 12, 5% 100, 0% 26, 7% 3, 8% 7, 6% 6, 3% 6, 9%10001-20000 2 1 10 6 19 10, 5% 5, 3% 52, 6% 31, 6% 100, 0% 13, 3% , 9% 12, 7% 18, 8% 8, 2%20001-50000 2 13 12 3 30 6, 7% 43, 3% 40, 0% 10, 0% 100, 0% 13, 3% 12, 3% 15, 2% 9, 4% 12, 9%50001-100000 3 13 14 11 41 7, 3% 31, 7% 34, 1% 26, 8% 100, 0% 20, 0% 12, 3% 17, 7% 34, 4% 17, 7%100001-250000 3 33 4 8 48 6, 3% 68, 8% 8, 3% 16, 7% 100, 0% 20, 0% 31, 1% 5, 1% 25, 0% 20, 7%

166

250001-500000 23 19 2 44 52, 3% 43, 2% 4, 5% 100, 0% 21, 7% 24, 1% 6, 3% 19, 0%+500000 1 12 11 24 4, 2% 50, 0% 45, 8% 100, 0% 6, 7% 11, 3% 13, 9% 10, 3%

Toplam 15 106 79 32 232 6, 5% 45, 7% 34, 1% 13, 8% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Nüfusu 5000’den az belediyelerinin %70’de genel bütçe vergi gelirlerinin

belediye bütçesi içindeki payı %25-%50 arasındadır. Bu gruptaki geri kalan

belediyeler ise %50 ile %75 grubuna girmektedir.

5000-10.000 nüfus grubunda bulunan belediyelerin %50’de genel bütçe

vergi gelirlerinin belediye bütçesi içindeki payı %50’den fazladır. Bu nüfus grubu

bütün aralıklara yayılan bir görüntü sunmaktadırlar. Bunun bir sebebi bu gruba

belde belediyesi, ilçe belediyesi gibi farklı türlerdeki belediyelerin girmesi olabilir.

10000-20000 nüfus grubundaki belediyelerin %84,2’nin, genel bütçe vergi

gelirlerinin belediye bütçesi içindeki payı %50’den fazladır.

Kapsamına büyük ölçüde ilçe, Büyükşehir ilçe ve büyükşehir alt kademe

belediyelerinin girdiği 20.000-50.000 ve 50.000-100.000 nüfus grubundaki

belediyelerin göstergeleri birbirine yakın ve diğer gruplara göre olumlu sayılabilecek

niteliktedir.

Çizelgedeki en olumlu olarak değerlendirilebilecek göstergeler ise 100.000-

250.000 nüfus grubuna aittir . Çizelgeye göre, 250000-500000 nüfus grubuna giren

ve 500.000’den fazla nüfusa sahip belediyelerin göstergeleri birbirine paraleldir. Her

iki nüfus grubuna giren belediyelerin yaklaşık yarısında Genel bütçe vergi gelirlerinin

belediye bütçesi içindeki payı %50’den fazladır.

Genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçeleri içindeki payı açısından bu

bölümdeki göstergeler bir arada değerlendirildiğinde, az nüfuslu belediyeler ile çok

nüfuslu belediyelerin göstergelerinin benzeştiği ve bu açıdan en olumlu olarak

değerlendirilebilecek göstergelerin 100.000-250.000 nüfus grubuna ait olduğu

söylenebilir. Aşağıdaki çizelgede genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçeleri

içindeki payı bölgeler açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 113.

167

Bölgelere Göre Genel Bütçe Vergi Gelirlerinin Oransal DağılımıSayıSatır%

Genel Bütçe Payı Oranı

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası

% 50-% 75 arası

% 75'ten çok

Bölgeler Akdeniz 5 14 11 8 38 13,2% 36,8% 28,9% 21,1% 100,0%D. Anadolu 6 16 4 26 23,1% 61,5% 15,4% 100,0%Ege 25 10 4 39 64,1% 25,6% 10,3% 100,0%G.Doğu Anadolu 2 2 9 15 28 7,1% 7,1% 32,1% 53,6% 100,0%İç Anadolu 2 27 19 48 4,2% 56,3% 39,6% 100,0%Karadeniz 9 5 1 15 60,0% 33,3% 6,7% 100,0%Marmara 7 27 15 49 14,3% 55,1% 30,6% 100,0%

Toplam 16 110 85 32 243 6,6% 45,3% 35,0% 13,2% 100,0%

Çizelgeye göre, en olumlu göstergeler Marmara bölgesi belediyelerine aittir.

En olumsuz göstergeler ise Doğu Anadolu bölgesine aittir. Akdeniz ile İç Anadolu

Bölgesi belediyelerinin göstergeleri de olumludur ve göstergelerinin benzeşmesi

sebebiyle aynı grup içinde değerlendirilebilir. Karadeniz ve Eğe bölgesi

belediyelerinin ağırlıklı olarak %25-%50 grubunda toplandığı ve göstergelerinin de

birbirine paralel olduğu görülmektedir.

3.4.6.1.3.Belediyelerin Yerel Vergi + Harç Gelirleri

Bu bölümde belediyelerin en önemli öz gelir kalemlerinden olan yerel vergi

ve harç gelirlerinin bütçe gelirleri içindeki payları incelenecektir.Böylece belediyelerin

ölçeklerine ilişkin en önemli göstergelerden olan yerel kaynak yaratabilme kapasitesi

çeşitli açılardan değerlendirilecektir.

Çizelge 3. 114. Belediyelerde Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı

Yerel Bilgi ve Harç Gelirlerinin Payı

Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli %25’den az 53, 4 67, 6 67, 6 %25-50 arası 18, 8 23, 7 91, 3 %50-75 arası 6, 9 8, 7 100, 0 Toplam 79, 1 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 20, 9 Toplam 100, 0

Çizelgeye göre, örnekleme dahil belediyelerin %67,6’sında genel olarak

yerel vergi ve harçların belediye gelirleri içindeki payı %25’den azdır. Bu oran çok

düşük olup, aşağıdaki çizelgede bu gösterge belediye türleri açısından incelenmiştir.

168

Çizelge 3. 115. Belediye Türüne Göre Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Vergi+Harçlar

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası Belediye türü İl merkezi 37 6 1 44 84, 1% 13, 6% 2, 3% 100, 0% 21, 6% 10, 0% 4, 5% 17, 4% Büyükşehir 17 17 100, 0% 100, 0% 9, 9% 6, 7% ilçe merkezi 56 19 6 81 69, 1% 23, 5% 7, 4% 100, 0% 32, 7% 31, 7% 27, 3% 32, 0% B. şehir ilçe 36 22 7 65 55, 4% 33, 8% 10, 8% 100, 0% 21, 1% 36, 7% 31, 8% 25, 7% B. şehir alt k. 14 8 6 28 50, 0% 28, 6% 21, 4% 100, 0% 8, 2% 13, 3% 27, 3% 11, 1% Belde 11 5 2 18 61, 1% 27, 8% 11, 1% 100, 0% 6, 4% 8, 3% 9, 1% 7, 1% Toplam 171 60 22 253 67, 6% 23, 7% 8, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, en olumsuz gösterge Büyükşehir belediyelerine ait olup

büyükşehir belediyelerinin tamamında yerel vergi ve harçların belediye gelirleri

içindeki payı %25’den azdır. En olumlu göstergeler ise Büyükşehir ilçe ve

büyükşehir alt kademe belediyelerine aittir. Belde ve ilçe belediyelerinin göstergeleri

ise birbirlerine ve genel ortalamaya paraleldir.

Aşağıdaki Çizelge yerel vergi ve harç gelirlerini nüfus grupları açısından

incelemektedir.

Çizelge 3. 116. Belediye Türüne Göre Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Vergi+Harçlar

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası Nüfus Grupları - 5000 8 3 11 72, 7% 27, 3% 100, 0% 4, 9% 5, 3% 4, 5% 5001-10000 12 3 15 80, 0% 20, 0% 100, 0% 7, 3% 5, 3% 6, 2% 10001-20000 8 8 3 19 42, 1% 42, 1% 15, 8% 100, 0% 4, 9% 14, 0% 14, 3% 7, 9% 20001-50000 19 11 4 34 55, 9% 32, 4% 11, 8% 100, 0% 11, 6% 19, 3% 19, 0% 14, 0% 50001-100000 30 4 4 38 78, 9% 10, 5% 10, 5% 100, 0% 18, 3% 7, 0% 19, 0% 15, 7% 100001-250000 35 12 6 53

169

66, 0% 22, 6% 11, 3% 100, 0% 21, 3% 21, 1% 28, 6% 21, 9% 250001-500000 27 12 3 42 64, 3% 28, 6% 7, 1% 100, 0% 16, 5% 21, 1% 14, 3% 17, 4% +500000 25 4 1 30 83, 3% 13, 3% 3, 3% 100, 0% 15, 2% 7, 0% 4, 8% 12, 4%Toplam 164 57 21 242 67, 8% 23, 6% 8, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, -5000 , 5000- 10000 ve 500000 nüfus grubunda bulunan

belediyelerin göstergeleri birbirine paraleldir. Bu durum çok küçük ve çok büyük

belediyelerin yerel kaynak yaratma kullanma kapasitelerinin düşük olduğu şeklinde

yorumlanabilir. Diğer ilginç bir veri ise göstergelerin 10000-20000 ve 20000-50000

nüfus gruplarında düzelmesidir. 50000 nüfustan göstergeler artarak ortalamaya

yaklaşmakta ve 500000 nüfustan sonra ortalamanın oldukça üzerine çıkmaktadır.

Çizelge 3. 117. Bölgelere Göre Yerel Vergi ve Harç Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır%

Vergi+Harçlar Oranları

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası Bölgeler Akdeniz 26 6 4 36 72,2% 16,7% 11,1% 100,0% Doğu Anadolu 15 6 6 27 55,6% 22,2% 22,2% 100,0% Ege 21 16 37 56,8% 43,2% 100,0% Güneydoğu Anadolu 22 4 1 27 81,5% 14,8% 3,7% 100,0% İç Anadolu 41 9 50 82,0% 18,0% 100,0% Karadeniz 17 17 100,0% 100,0% Marmara 29 19 11 59 49,2% 32,2% 18,6% 100,0%Toplam 171 60 22 253 67,6% 23,7% 8,7% 100,0%

Çizelgeye göre yerel vergi ve harç gelirlerinin belediye bütçeleri içindeki

payı açısından en olumlu göstergeler Marmara bölgesindedir. En olumsuz

göstergeler ise Karadeniz bölgesi belediyelerine aittir.

Bu çizelgede ilginç olan nokta, Doğu Anadolu bölgesi belediyelerinin Eğe

bölgesi belediyeleri ile beraber Marmara bölgesi belediyelerinden sonraki en olumlu

göstergelere sahip kategori içinde yer almasıdır. Çizelgede ilginç olan diğer nokta

ise Akdeniz ve İç Anadolu bölgeleri belediyelerinin, Güneydoğu bölgesi belediyeleri

170

ile aynı grup içinde genel ortalamanın üzerinde oldukça olumsuz göstergeler sahip

olmalarıdır.

3.4.6.1.4.Belediyelerin Katılma Payı Gelirleri

Bu bölümde belediyelerin önemli öz gelir kalemlerinden olan ve yerel mali

katılım kapasitesini gösterebilecek olan katılma payı ve ücret gelirlerinin belediye

bütçeleri içindeki payı incelenecektir.

Çizelge 3. 118. Belediyelerde Katılma Payı Oransal Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli % 25'ten az 167 52, 2 89, 3 89, 3 % 25-% 50 arası 20 6, 3 10, 7 100, 0 Toplam 187 58, 4 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 133 41, 6 Toplam 320 100, 0

Çizelgeye göre, örneklem dahilinde bu soruya cevap veren belediyelerin

%89,3’nde katılma payı belediye bütçeleri içindeki payı %25’den azdır. Türkiye

genelinde katılma payı gelirlerinin toplam belediye gelirleri içindeki payı %4,4’dür.

Bu göstergeler Türk belediyeciliğinde yerel finansman açısından sorununun

büyüklüğünü ortaya koymaktadır. Aşağıdaki çizelgede bu gösterge belediye türleri

açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 119. Belediye Türüne Göre Katılma Payı Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Katılma Payı

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası

Belediye türü İl merkezi 26 6 32 81, 3% 18, 8% 100, 0% 15, 6% 30, 0% 17, 1% Büyükşehir 11 11 100, 0% 100, 0% 6, 6% 5, 9% ilçe merkezi 56 2 58 96, 6% 3, 4% 100, 0% 33, 5% 10, 0% 31, 0% B. şehir ilçe 44 11 55 80, 0% 20, 0% 100, 0% 26, 3% 55, 0% 29, 4% B. şehir alt k. 19 19 100, 0% 100, 0% 11, 4% 10, 2%

171

Belde 11 1 12 91, 7% 8, 3% 100, 0% 6, 6% 5, 0% 6, 4% Toplam 167 20 187 89, 3% 10, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, bütün belediye türlerinde katılma payı açısından

göstergeler olumsuzdur. En olumsuz göstergeler ise büyükşehir ve büyükşehir alt

kademe belediyelerinde olup, bu belediyelerin tamamında katılma payının bütçeleri

içindeki payı %25’den azdır. Daha sonra ilçe ve belde belediyeleri gelmektedir.

Çizelgede il ve büyükşehir ilçe belediyeleri aynı kategoriye alınarak, genel

ortalamanın altında değerlere sahip olması sebebiyle olumlu göstergelere sahip

olarak nitelendirilebilir.

Çizelge 3. 120. Nüfus Gruplarına Göre Katılma Payı Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Katılma Payı

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası

Nüfus Grupları - 5000 3 1 4 75, 0% 25, 0% 100, 0% 1, 9% 5, 3% 2, 2% 5001-10000 10 2 12 83, 3% 16, 7% 100, 0% 6, 3% 10, 5% 6, 7% 10001-20000 13 2 15 86, 7% 13, 3% 100, 0% 8, 1% 10, 5% 8, 4% 20001-50000 23 1 24 95, 8% 4, 2% 100, 0% 14, 4% 5, 3% 13, 4% 50001-100000 28 3 31 90, 3% 9, 7% 100, 0% 17, 5% 15, 8% 17, 3% 100001-250000 35 5 40 87, 5% 12, 5% 100, 0% 21, 9% 26, 3% 22, 3% 250001-500000 28 5 33 84, 8% 15, 2% 100, 0% 17, 5% 26, 3% 18, 4% +500000 20 20 100, 0% 100, 0% 12, 5% 11, 2% Toplam 160 19 179 89, 4% 10, 6% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Bu çizelgeye göre, 500000 ve yukarısı nüfus grubundaki belediyelerin

tamamında katılma payı oranı %25’den düşüktür. –5000 ile 20000 nüfus grubuna

172

giren belediyeler için oranların genel ortalamadan düşük olması, katılım paylarının

küçük belediyelerde daha kolaylıkla tahakkuk ve tahsil edilebilmesi ile açıklanabilir.

Aşağıdaki Çizelgede bölgeler açısından katılma payı oranları hakkında

bilgi verilmektedir.

Çizelge 3. 121. Bölgelere Göre Katılma Payı Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %

Katılma Payı Oranları

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası Bölgeler Akdeniz 23 1 24 95,8% 4,2% 100,0% Doğu Anadolu 15 3 18 83,3% 16,7% 100,0% Ege 30 3 33 90,9% 9,1% 100,0% Güneydoğu Anadolu 10 10 100,0% 100,0% İç Anadolu 35 5 40 87,5% 12,5% 100,0% Karadeniz 15 2 17 88,2% 11,8% 100,0% Marmara 39 6 45 86,7% 13,3% 100,0% Toplam 167 20 187 89,3% 10,7% 100,0%

Çizelgeye göre, Doğu Anadolu bölgesi en olumsuz göstergelere sahiptir.

Doğu Anadolu, İç Anadolu, Karadeniz ve Marmara bölgeleri genel ortalamanın

altında olmaları sebebiyle olumlu olarak değerlendirilebilir.

3.4.6.1.5.Belediyelerin İşletme Gelirleri

Bu bölümde belediyelerin öz gelir kalemlerinden olan ve yerel teşebbüs ve

hizmet üretme kapasitesini gösterebilecek olan işletme gelirlerinin belediye bütçeleri

içindeki payı incelenecektir.

Çizelge 3. 122. Belediyelerde İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli YüzdeGeçerli % 25'ten az 89 27, 8 71, 8 71, 8 % 25-% 50 arası 28 8, 8 22, 6 94, 4 % 50-% 75 arası 7 2, 2 5, 6 100, 0 Toplam 124 38, 8 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 196 61, 3 Toplam 320 100, 0

173

Çizelgeye göre, örneklem dahilinde bu soruya cevap veren belediyelerin

%71,8’de işletme gelirlerinin belediye bütçeleri içindeki payı %25’den azdır. Türkiye

genelinde işletme gelirlerinin toplam belediye gelirleri içindeki payı %6,5’dur.

Aşağıdaki çizelgede işletme payı gelirleri belediye türleri açısından

incelenmektedir.

Çizelge 3. 123. Belediye Türüne Göre İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

İşletme Gelirleri

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası Belediye türü İl merkezi 18 5 1 24

75, 0% 20, 8% 4, 2% 100, 0% 20, 2% 17, 9% 14, 3% 19, 4%Büyükşehir 8 2 10 80, 0% 20, 0% 100, 0% 9, 0% 28, 6% 8, 1%ilçe merkezi 31 14 4 49 63, 3% 28, 6% 8, 2% 100, 0% 34, 8% 50, 0% 57, 1% 39, 5%B. şehir ilçe 23 1 24 95, 8% 4, 2% 100, 0% 25, 8% 3, 6% 19, 4%B. şehir alt k. 2 2 4 50, 0% 50, 0% 100, 0% 2, 2% 7, 1% 3, 2%Belde 7 6 13 53, 8% 46, 2% 100, 0% 7, 9% 21, 4% 10, 5%

Toplam 89 28 7 124 71, 8% 22, 6% 5, 6% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, işletme gelirlerinin özellikle belde, ilçe merkezi ve

büyükşehir altkademe belediyeleri bütçeleri içinde önemli bir gelir kalemi olduğu

anlaşılmaktadır.

Çizelge 3. 124. Nüfus Gruplarına Göre İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

İşletme Gelirleri Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası Nüfus Grupları - 5000 3 1 2 6 50, 0% 16, 7% 33, 3% 100, 0% 3, 5% 3, 7% 28, 6% 5, 0% 5001-10000 4 4 8 50, 0% 50, 0% 100, 0% 4, 7% 14, 8% 6, 7% 10001-20000 10 5 15 66, 7% 33, 3% 100, 0% 11, 8% 18, 5% 12, 6% 20001-50000 13 2 2 17 76, 5% 11, 8% 11, 8% 100, 0% 15, 3% 7, 4% 28, 6% 14, 3% 50001-100000 12 12 100, 0% 100, 0%

174

14, 1% 10, 1% 100001-250000 19 8 27 70, 4% 29, 6% 100, 0% 22, 4% 29, 6% 22, 7% 250001-500000 14 5 1 20 70, 0% 25, 0% 5, 0% 100, 0% 16, 5% 18, 5% 14, 3% 16, 8% +500000 10 2 2 14 71, 4% 14, 3% 14, 3% 100, 0% 11, 8% 7, 4% 28, 6% 11, 8% Toplam 85 27 7 119 71, 4% 22, 7% 5, 9% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Bu Çizelgeyi yukarıdaki çizelge ile birlikte değerlendirdiğimizde işletme

gelirlerinin küçük ve orta büyüklükte belediyeler bütçesinde önemli bir yer tuttuğu

anlaşılmaktadır. Bu durum işbirliği altyapısının zayıf olduğu Türk belediyecilik

sisteminde işletmelerin küçük ve orta boy belediyeler için alternatif hizmet

üretebilme aracı olarak gelişmesi olarak yorumlanabilir.

Aşağıdaki çizelgede bölgeler açısından işletme gelirleri oranları hakkında

bilgi verilmektedir.

Çizelge 3. 125. Bölgelere Göre İşletme Gelirlerinin Oransal Dağılımı

İşletme Gelirleri Oranları

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası Bölgeler Akdeniz 13 7 20 65,0% 35,0% 100,0% Doğu Anadolu 9 2 2 13 69,2% 15,4% 15,4% 100,0% Ege 6 8 1 15 40,0% 53,3% 6,7% 100,0% Güneydoğu Anadolu 15 15 100,0% 100,0% İç Anadolu 15 2 17 88,2% 11,8% 100,0% Karadeniz 12 3 15 80,0% 20,0% 100,0% Marmara 19 8 2 29 65,5% 27,6% 6,9% 100,0%Toplam 89 28 7 124 71,8% 22,6% 5,6% 100,0%

Çizelgeye göre, işletme gelirlerinin bütçe içindeki payı açısından önde

gelen belediyeler, Eğe bölgesindedir. Bundan sonra Doğu Anadolu, Marmara ve

Akdeniz bölgeleri belediyeleri gelmektedir. Bu gösterge bakımından en olumsuz

durum Güneydoğu Anadolu bölgesindedir.

175

3.4.6.1.6.Belediyelerin Borçlanma Gelirleri

Bu bölümde belediyelerin mali yapısı konusunda önemli bir gösterge olan

borçlanma gelirleri ile ilgili veriler incelenecektir.

Çizelge 3. 126. Belediyelerde Borçlanma Gelirlerinin Oransal Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli % 25'ten az 72 22, 5 83, 7 83, 7 % 25-% 50 arası 9 2, 8 10, 5 94, 2 % 50-% 75 arası 4 1, 3 4, 7 98, 8 % 75'ten çok 1 , 3 1, 2 100, 0 Toplam 86 26, 9 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 234 73, 1 Toplam 320 100, 0

Çizelgeye göre, örneklem dahilindeki belediyelerin %83,7’nin bütçeleri

içinde borçlanma gelirleri %85,7’den azdır.

Çizelge 3. 127. Belediye Türlerine Göre Borçlanma Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Borçlanma

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok

Belediye türü İl merkezi 12 3 15 80, 0% 20, 0% 100, 0% 16, 7% 75, 0% 17, 4% Büyükşehir 6 2 1 9 66, 7% 22, 2% 11, 1% 100, 0% 8, 3% 22, 2% 100, 0% 10, 5% ilçe merkezi 26 2 1 29 89, 7% 6, 9% 3, 4% 100, 0% 36, 1% 22, 2% 25, 0% 33, 7% B. şehir ilçe 20 2 22 90, 9% 9, 1% 100, 0% 27, 8% 22, 2% 25, 6% B. şehir alt k. 8 2 10 80, 0% 20, 0% 100, 0% 11, 1% 22, 2% 11, 6% Belde 1 1 100, 0% 100, 0% 11, 1% 1, 2%

Toplam 72 9 4 1 86

83, 7% 10, 5% 4, 7% 1, 2% 100, 0%

100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Belediye gelirleri içerisinde borçlanma gelirleri açısından en olumlu

göstergelere büyükşehir ilçe ve ilçe ve büyükşehir altkademe belediyeleri

sahiptir.Belde belediyelerinin tamamının bütçe içerinde borçlanma gelirlerinin payı

176

%25-%50 arasındadır.Bu oldukça olumsuz bir göstergedir. Büyükşehir belediyeleri

de bu bakımdan olumsuz bir görüntü içerisinde olup, örneklem dahilindeki

büyükşehir belediyelerinin %11.1’inin gelirleri içerisinde borçlanma gelirlerinin oranı

%75’den fazladır. Aşağıdaki Çizelgede borçlanma gelirlerinin nüfus gruplarına

dağılımı verilmektedir.

Çizelge 3. 128. Nüfus Gruplarına Göre Borçlanma Gelirlerinin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Borçlanma Gelirleri

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok Nüfus Grupları - 5000 1 1

100, 0% 100, 0% 11, 1% 1, 2%5001-10000 4 4 100, 0% 100, 0% 6, 0% 4, 9%10001-20000 2 2 100, 0% 100, 0% 3, 0% 2, 5%20001-50000 6 2 1 9 66, 7% 22, 2% 11, 1% 100, 0% 9, 0% 22, 2% 25, 0% 11, 1%50001-100000 13 2 15 86, 7% 13, 3% 100, 0% 19, 4% 22, 2% 18, 5%100001-250000 17 2 1 20

85, 0% 10, 0% 5, 0% 100, 0% 25, 4% 22, 2% 25, 0% 24, 7%250001-500000 11 2 13

84, 6% 15, 4% 100, 0% 16, 4% 50, 0% 16, 0%+500000 14 2 1 17 82, 4% 11, 8% 5, 9% 100, 0% 20, 9% 22, 2% 100, 0% 21, 0%

Toplam 67 9 4 1 81 82, 7% 11, 1% 4, 9% 1, 2% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Bu Çizelgeye göre, küçük belediyeler içinde en olumsuz göstergeye –5000

nüfus grubundaki belediyelere ait olup, örnekleme dahil belde belediyelerinin

tamamında borçlanma gelirleri %25-%50 arasındadır. 5000-20000 nüfus grubu

arasında yer alan belediyelerde borçlanma gelirlerinin bütçe içindeki payı %25’in

altında iken, bu durum nüfus grubu büyüdükçe değişmekte olup, bu açıdan en

olumsuz göstergeler 250000 ve yukarısındaki özellikle 500000 ve yukarısı nüfus

grubundaki belediyelerine aittir.

177

3.4.6.2.Belediyelerin Giderleri

Bu bölümde belediyelerin mali yapısının önemli bir parçası olan

belediyelerin gider kalemlerinin belediye bütçeleri içindeki payı incelenecektir.

Böylece giderler açısından belediyelerin hizmet üretme kapasitesinin ölçülmesi

amaçlanmıştır.

3.4.6.2.1. Belediyelerin Cari Giderleri

Çizelge 3. 129. Belediyelerde Cari Giderlerinin Oransal Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde

Birikimli Yüzde

Geçerli % 25'ten az 5 1, 6 2, 0 2, 0 % 25-% 50 arası 33 10, 3 13, 0 15, 0 % 50-% 75 arası 141 44, 1 55, 5 70, 5 % 75'ten çok 75 23, 4 29, 5 100, 0 Toplam 254 79, 4 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 66 20, 6 Toplam 320 100, 0

Çizelgeye göre, örneklem dahilindeki belediyelerin %55,5’nin bütçeleri

içinde cari giderlerin payı %50-%75 arasındadır. Türkiye genelinde cari giderlerin

toplam belediye giderleri içindeki payı %47’dir ve cari giderler içinde %69,5 ile en

büyük payı personel giderleri almaktadır.

Aşağıdaki çizelgede cari giderler belediye türleri açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 130. Belediye Türüne Göre Cari Giderlerin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Cari Harcama Oranları

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok Belediye türü İl merkezi 2 32 11 45 4, 4% 71, 1% 24, 4% 100, 0% 6, 1% 22, 7% 14, 7% 17, 7% Büyükşehir 6 10 16 37, 5% 62, 5% 100, 0% 18, 2% 7, 1% 6, 3% ilçe merkezi 11 49 20 80 13, 8% 61, 3% 25, 0% 100, 0% 33, 3% 34, 8% 26, 7% 31, 5% B. şehir ilçe 2 9 30 24 65 3, 1% 13, 8% 46, 2% 36, 9% 100, 0% 40, 0% 27, 3% 21, 3% 32, 0% 25, 6% B. şehir alt k. 3 1 12 10 26 11, 5% 3, 8% 46, 2% 38, 5% 100, 0% 60, 0% 3, 0% 8, 5% 13, 3% 10, 2% Belde 4 8 10 22 18, 2% 36, 4% 45, 5% 100, 0% 12, 1% 5, 7% 13, 3% 8, 7% Toplam 5 33 141 75 254 2, 0% 13, 0% 55, 5% 29, 5% 100, 0%

178

100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre cari giderlerin belediye bütçeleri içindeki oranı açısından en

olumlu göstergelere büyükşehir ilçe ve büyükşehir alt kademe belediyeleri sahiptir.

İl ve ilçe belediyeleri cari giderlerin belediye bütçeleri içindeki oranı

açısından olumsuz bir görüntü sunmaktadır. Buna göre, il belediyelerinin %85,5’de

cari giderlerin belediye bütçeleri içindeki oranı %50’den fazladır. İlçe belediyelerinin

ise %86,3’de cari giderlerin belediye bütçeleri içindeki oranı %50’den fazladır.

Belde belediyelerinin de göstergeleri de olumsuz olup, örneklem dahilindeki

belde belediyelerin %81,9’nin bütçeleri içinde cari giderlerin payı %50’den çoktur.

Bu veriyi, örneklem dahilindeki belde belediyelerinin %70,6’nın bütçeleri

içinde genel bütçe vergi gelirlerinin payının %50’den fazla olduğu verisi ile birlikte

değerlendiğimizde, belde belediyelerinin gelir bütçelerinin büyük ölçüde genel bütçe

vergi gelirleri ile finanse edildiği ve gider bütçesinin de büyük ölçüde cari giderlere

ayrıldığı sonucuna varabiliriz.

Öte yandan, örneklem dahilindeki büyükşehir belediyelerin %62,5’nin

bütçeleri içinde cari giderlerin payı %50’den çoktur.Bu göstergeyi, Büyükşehir

belediyelerinin %56,3’nin genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçesi içindeki

payının %50’den fazla olduğu şeklindeki veri ile beraber değerlendirdiğimizde,

büyükşehir belediyelerinin gelir bütçeleri içinde de genel bütçe vergi gelirlerinin ve

gider bütçeleri içinde de cari giderlerin önemli bir payı olduğu söylenebilir.Aşağıdaki

çizelgede cari giderlerin nüfus gruplarına göre dağılımı verilmektedir.

Çizelge 3. 131. Nüfus Gruplarına Göre Cari Giderlerin Oransal Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Cari Harcama

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok

Nüfus Grupları - 5000 2 5 3 10 20, 0% 50, 0% 30, 0% 100, 0% 6, 5% 3, 7% 4, 1% 4, 1% 5001-10000 2 4 10 16 12, 5% 25, 0% 62, 5% 100, 0% 6, 5% 3, 0% 13, 5% 6, 6% 10001-20000 4 7 12 23 17, 4% 30, 4% 52, 2% 100, 0% 12, 9% 5, 2% 16, 2% 9, 5%

179

20001-50000 4 22 11 37 10, 8% 59, 5% 29, 7% 100, 0% 12, 9% 16, 4% 14, 9% 15, 2% 50001-100000 2 8 26 3 39 5, 1% 20, 5% 66, 7% 7, 7% 100, 0% 50, 0% 25, 8% 19, 4% 4, 1% 16, 0% 100001-250000 4 29 15 48 8, 3% 60, 4% 31, 3% 100, 0% 12, 9% 21, 6% 20, 3% 19, 8% 250001-500000 2 3 25 13 43 4, 7% 7, 0% 58, 1% 30, 2% 100, 0% 50, 0% 9, 7% 18, 7% 17, 6% 17, 7% +500000 4 16 7 27 14, 8% 59, 3% 25, 9% 100, 0% 12, 9% 11, 9% 9, 5% 11, 1% Toplam 4 31 134 74 243 1, 6% 12, 8% 55, 1% 30, 5% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Buna göre, en olumsuz gösterge nüfusu 10.000’e kadar olan belediyelerde

görülmekte olup, bu grup içinde de 5000-10.000 nüfus grubunda ki belediyeler daha

olumsuz göstergelere sahiptir.

Orta büyüklükte belediyeler içinde en olumlu göstergeler, 50.000-100.000

nüfus grubuna, büyük belediyeler içinde en olumlu göstergelere ise 250000-500000

nüfus grubuna dahil belediyelerin sahip olduğu görülmektedir. Nüfusu 500000’den

fazla belediyelerin %85,2’sinin ise gider bütçeleri içinde cari giderlerin payı %50’den

fazladır.

3.4.6.2.2. Belediyelerin Yatırım Giderleri

Bu bölümde, belediyelerin hizmet üretme kapasitesinin ölçülmesinde çok

önemli bir ölçüt olan belediye bütçeleri içinde yatırım giderlerinin payı incelenecektir.

Çizelge 3. 132. Belediyelerde Yatırım Giderlerinin Oransal Dağılımı

Yatırım Giderleri Oranları

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli % 25'ten az 177 55, 3 67, 8 67, 8 % 25-% 50 arası 72 22, 5 27, 6 95, 4 % 50-% 75 arası 8 2, 5 3, 1 98, 5 % 75'ten çok 4 1, 3 1, 5 100, 0 Toplam 261 81, 6 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 59 18, 4 Toplam 320 100, 0

Bu Çizelgeye göre örneklem dahilindeki belediyelerin %67,8’nin gider

bütçeleri içinde, yatırım giderlerinin oranı %25’den azdır. Türkiye genelinde cari

giderlerin toplam belediye giderleri içindeki payı %24’dür ve yatırım giderler içinde

%81 ile en büyük payı yapı sektörü almaktadır.

180

Çizelge 3. 133. Belediye Türlerine Göre Yatırım Giderlerinin Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Yatırım Harcamaları

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok Belediye türü İl merkezi 30 15 45

66, 7% 33, 3% 100, 0% 16, 9% 20, 8% 17, 2%Büyükşehir 9 5 2 16 56, 3% 31, 3% 12, 5% 100, 0% 5, 1% 6, 9% 25, 0% 6, 1%ilçe merkezi 56 26 2 84 66, 7% 31, 0% 2, 4% 100, 0% 31, 6% 36, 1% 25, 0% 32, 2%B. şehir ilçe 54 13 1 2 70 77, 1% 18, 6% 1, 4% 2, 9% 100, 0% 30, 5% 18, 1% 12, 5% 50, 0% 26, 8%B. şehir alt k. 17 7 1 25 68, 0% 28, 0% 4, 0% 100, 0% 9, 6% 9, 7% 12, 5% 9, 6%Belde 11 6 2 2 21 52, 4% 28, 6% 9, 5% 9, 5% 100, 0% 6, 2% 8, 3% 25, 0% 50, 0% 8, 0%

Toplam 177 72 8 4 261 67, 8% 27, 6% 3, 1% 1, 5% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, Yatırım harcamaları açısından, büyükşehir ilçe, büyükşehir

altkademe, il ve ilçe belediyeleri olumsuz bir görüntü içerisindedirler. Aşağıdaki

Çizelgede ise, yatırım harcamaları nüfus grupları açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 134. Nüfus Gruplarına Göre Yatırım Giderlerinin Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Yatırım Harcamaları

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası % 50-% 75 arası % 75'ten çok

Nüfus Grupları - 5000 7 4 11

63, 6% 36, 4% 100, 0% 4, 1% 6, 1% 4, 4% 5001-10000 12 2 14 85, 7% 14, 3% 100, 0% 7, 0% 3, 0% 5, 6% 10001-20000 14 6 2 2 24 58, 3% 25, 0% 8, 3% 8, 3% 100, 0% 8, 1% 9, 1% 25, 0% 50, 0% 9, 6% 20001-50000 30 7 37 81, 1% 18, 9% 100, 0% 17, 4% 10, 6% 14, 8% 50001-100000 27 11 38 71, 1% 28, 9% 100, 0% 15, 7% 16, 7% 15, 2% 100001-250000 33 16 3 52 63, 5% 30, 8% 5, 8% 100, 0% 19, 2% 24, 2% 37, 5% 20, 8% 250001-500000 31 11 1 2 45 68, 9% 24, 4% 2, 2% 4, 4% 100, 0% 18, 0% 16, 7% 12, 5% 50, 0% 18, 0%

181

+500000 18 9 2 29 62, 1% 31, 0% 6, 9% 100, 0% 10, 5% 13, 6% 25, 0% 11, 6% Toplam 172 66 8 4 250 68, 8% 26, 4% 3, 2% 1, 6% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, cari giderler açısından olduğu gibi, yatırım harcamaları

açısından da en olumsuz göstergeler, 5000-10.000 nüfus grubundaki belediyelerde

görülmektedir. Buna karşılık, cari giderler açısından olumsuz göstergelere sahip

olan 500.000’den fazla nüfus grubundaki belediyelerin yatırım harcamaları

açısından daha olumlu göstergelere sahip olduğu görülmektedir. Buna göre

örnekleme giren ve nüfusu 500.000’den fazla olan belediyelerin %37,9’nun bütçeleri

içinde yatırım harcamalarının payı %25’den fazladır.

3.4.6.2.3. Belediyelerin Transfer Giderleri

Bu bölümde, belediyelerin transfer giderleri incelenecektir. Transfer

giderleri içerisinde, kamulaştırma ve taşınmaz mal satın alımları, kurumlara katılma

payları ve sermaye teşkilleri, iktisadi transferler, mali transferler, sosyal transferler

ve borç ödemeleri yer almakta olup transfer giderleri içerisindeki ana harcama

kalemleri sosyal harcamaları, şirketlere ve işletmelere transferler ve borç

ödemeleridir.

Çizelge 3. 135. Belediyelerde Transfer Giderlerinin Oransal Dağılımı

Transfer Giderlerinin Oransal Dağılımı

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli % 25'ten az 228 71, 3 89, 8 89, 8 % 25-% 50 arası 26 8, 1 10, 2 100, 0 Toplam 254 79, 4 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 66 20, 6 Toplam 320 100, 0

Çizelgeye göre, örnekleme giren belediyelerin çoğunluğun (%89,8)

bütçeleri içerisinde transfer harcamalarının payı %25’den azdır. Türkiye genelinde

transfer giderlerinin toplam belediye giderleri içindeki payı %29’dur ve transfer

giderleri içinde %33,4 ile en büyük payı borç ödemeleri almaktadır.

182

Çizelge 3. 136. Belediye Türlerine Göre Transfer Giderlerinin Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Transfer Harcamaları Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası Belediye türü İl merkezi 40 5 45 88, 9% 11, 1% 100, 0% 17, 5% 19, 2% 17, 7% Büyükşehir 15 15 100, 0% 100, 0% 6, 6% 5, 9% ilçe merkezi 66 15 81 81, 5% 18, 5% 100, 0% 28, 9% 57, 7% 31, 9% B. şehir ilçe 64 2 66 97, 0% 3, 0% 100, 0% 28, 1% 7, 7% 26, 0% B. şehir alt k. 26 2 28 92, 9% 7, 1% 100, 0% 11, 4% 7, 7% 11, 0% Belde 17 2 19 89, 5% 10, 5% 100, 0% 7, 5% 7, 7% 7, 5% Toplam 228 26 254 89, 8% 10, 2% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Belediye türleri açısından transfer harcamalarına bakıldığında ise, sırasıyla

il, ilçe ve belde belediyelerinde transfer harcamalarının büyükşehir B.ilçe ve

B.altkademe belediyelerine göre daha yüksek oranda olduğu görülmektedir.

Çizelge 3. 137. Nüfus Gruplarına Göre Transfer Giderlerinin Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

Transfer Harcamaları

Toplam

% 25'ten az % 25-% 50 arası Nüfus Grupları - 5000 8 2 10 80, 0% 20, 0% 100, 0% 3, 7% 7, 7% 4, 1% 5001-10000 14 14 100, 0% 100, 0% 6, 4% 5, 7% 10001-20000 18 4 22 81, 8% 18, 2% 100, 0% 8, 3% 15, 4% 9, 0% 20001-50000 26 9 35 74, 3% 25, 7% 100, 0% 11, 9% 34, 6% 14, 3% 50001-100000 31 8 39 79, 5% 20, 5% 100, 0% 14, 2% 30, 8% 16, 0% 100001-250000 51 2 53 96, 2% 3, 8% 100, 0% 23, 4% 7, 7% 21, 7% 250001-500000 42 1 43 97, 7% 2, 3% 100, 0% 19, 3% 3, 8% 17, 6% +500000 28 28 100, 0% 100, 0% 12, 8% 11, 5% Toplam 218 26 244 89, 3% 10, 7% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

183

Nüfus grupları açısından transfer giderlerine bakıldığında bazı nüfus

gruplarında daha yüksek oranda transfer harcaması oranlarının olduğu

görülmektedir. Bu nüfus grupları sırasıyla, –5000, 20.000-50.000, 50.000-100.000

ve nüfus gruplarıdır.

3. 4. 7. Belediyelerde Halk Katılımına İlişkin Bilgiler

Bu bölümde, belediye büyüklüğü tartışmalarında en önemli konulardan

birisi olan halk katılımı konusu incelenecektir.

3.4.7.1.Belediyelerin İlişkide Bulunduğu Sivil Toplum Örgütleri

Çizelge 3. 138. Belediyelerin İlişkide Bulunduğunu Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı

STÖ Sayısı Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli Yok 196 61, 3 61, 8 61, 8 1-10 arası 94 29, 4 29, 7 91, 5 10-25 arası 14 4, 4 4, 4 95, 9 25-50 arası 5 1, 6 1, 6 97, 5 50-100 arası 3 , 9 , 9 98, 4 100'den çok 5 1, 6 1, 6 100, 0 Toplam 317 99, 1 100, 0 Geçersiz yanıtsız 3 , 9 Toplam 320 100, 0

Çizelgeye göre, örneklem dahilindeki belediyelerin %61,8’de belediyenin

ilişkide bulunduğu herhangi bir sivil toplum örgütü yoktur. Bu veri Türk

belediyeciliğinde örgütlü katılım düzeyinin düşüklüğünü göstermesi açısından

önemlidir. Aşağıdaki çizelgede, bu veri belediye türleri açısından incelenmiştir.

184

Çizelge 3. 139. Belediye Türlerine Göre Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

STÖ Sayıları

Toplam

Yok 1-10 arası 10-25 arası 25-50 arası 50-100 arası 100'den çok Belediye türü

İl merkezi 34 15 3 1 53

64, 2% 28, 3% 5, 7% 1, 9% 100, 0% 17, 3% 16, 0% 21, 4% 20, 0% 16, 7% Büyükşehir 13 5 3 2 2 25 52, 0% 20, 0% 12, 0% 8, 0% 8, 0% 100, 0% 6, 6% 5, 3% 21, 4% 40, 0% 40, 0% 7, 9% ilçe merkezi 68 28 4 1 101 67, 3% 27, 7% 4, 0% 1, 0% 100, 0% 34, 7% 29, 8% 28, 6% 33, 3% 31, 9% B. şehir ilçe 38 27 2 3 2 72 52, 8% 37, 5% 2, 8% 4, 2% 2, 8% 100, 0% 19, 4% 28, 7% 14, 3% 60, 0% 66, 7% 22, 7% B. şehir alt k. 16 13 2 2 33 48, 5% 39, 4% 6, 1% 6, 1% 100, 0% 8, 2% 13, 8% 14, 3% 40, 0% 10, 4% Belde 27 6 33 81, 8% 18, 2% 100, 0% 13, 8% 6, 4% 10, 4%Toplam 196 94 14 5 3 5 317 61, 8% 29, 7% 4, 4% 1, 6% , 9% 1, 6% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, belde belediyelerinin %81,8’de belediyelerinin ilişkide

bulunduğu herhangi bir sivil toplum örgütü yoktur. Buna karşılık en olumlu

göstergeler, kentleşme düzeyinin yüksek olduğu büyükşehir alt kademe, büyükşehir

ilçe ve büyükşehir belediyelerinde görülmektedir.

Çizelge 3. 140. Nüfus Gruplarına Göre Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

STÖ Sayıları

Toplam

Yok 1-10 arası 10-25 arası 25-50 arası 50-100 arası 100'den çok Nüfus Grupları

- 5000 14 4 2 20

70, 0% 20, 0% 10, 0% 100, 0% 7, 5% 4, 4% 14, 3% 6, 6% 5001-10000 17 1 18 94, 4% 5, 6% 100, 0% 9, 1% 1, 1% 5, 9% 10001-20000 19 10 2 1 32 59, 4% 31, 3% 6, 3% 3, 1% 100, 0% 10, 2% 11, 0% 40, 0% 33, 3% 10, 6% 20001-50000 22 15 2 39 56, 4% 38, 5% 5, 1% 100, 0% 11, 8% 16, 5% 14, 3% 12, 9% 50001-100000 28 17 1 2 48 58, 3% 35, 4% 2, 1% 4, 2% 100, 0% 15, 1% 18, 7% 7, 1% 50, 0% 15, 8% 100001-250000 38 21 2 1 62 61, 3% 33, 9% 3, 2% 1, 6% 100, 0% 20, 4% 23, 1% 14, 3% 25, 0% 20, 5% 250001-500000 28 16 3 2 49 57, 1% 32, 7% 6, 1% 4, 1% 100, 0% 15, 1% 17, 6% 21, 4% 66, 7% 16, 2% +500000 20 7 4 3 1 35 57, 1% 20, 0% 11, 4% 8, 6% 2, 9% 100, 0%

185

10, 8% 7, 7% 28, 6% 60, 0% 25, 0% 11, 6%Toplam 186 91 14 5 3 4 303 61, 4% 30, 0% 4, 6% 1, 7% 1, 0% 1, 3% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, küçük belediyeler, özellikle 5000-10.000 nüfus grubundaki

belediyelerde örgütlü katılımı sağlayabilecek sivil toplum örgütü açısından çok

olumsuz bir durum içerindedirler. Bu durum 10.000 nüfus sınırından sonra çok

belirgin bir değişiklik göstermekte ve nüfus büyüdükçe örgütlü katılım oranının

artmaktadır. Aşağıdaki çizelgede ise, belediyelerin ilişkide bulunduğu sivil toplum

örgütlerinin sayısı bölgelere göre değerlendirilmektedir.

Çizelge 3. 141. Bölgelere Göre Sivil Toplum Örgütlerinin Dağılımı

SayıSatır %Sütun %

STÖ Sayıları

Toplam

Yok 1-10 arası 10-25 arası 25-50 arası 50-100 arası100'den çok Bölgeler Akdeniz 33 14 2 2 51 64, 7% 27, 5% 3, 9% 3, 9% 100, 0% 16, 8% 14, 9% 14, 3% 40, 0% 16, 1% Doğu Anadolu 23 11 1 35 65, 7% 31, 4% 2, 9% 100, 0% 11, 7% 11, 7% 20, 0% 11, 0% Ege 26 19 3 48 54, 2% 39, 6% 6, 3% 100, 0% 13, 3% 20, 2% 21, 4% 15, 1% Güneydoğu Anadolu 25 8 1 1 1 36 69, 4% 22, 2% 2, 8% 2, 8% 2, 8% 100, 0% 12, 8% 8, 5% 7, 1% 33, 3% 20, 0% 11, 4% İç Anadolu 35 18 3 1 57 61, 4% 31, 6% 5, 3% 1, 8% 100, 0% 17, 9% 19, 1% 21, 4% 33, 3% 18, 0% Karadeniz 16 2 2 20 80, 0% 10, 0% 10, 0% 100, 0% 8, 2% 2, 1% 14, 3% 6, 3% Marmara 38 22 3 3 1 3 70 54, 3% 31, 4% 4, 3% 4, 3% 1, 4% 4, 3% 100, 0% 19, 4% 23, 4% 21, 4% 60, 0% 33, 3% 60, 0% 22, 1%Toplam 196 94 14 5 3 5 317 61, 8% 29, 7% 4, 4% 1, 6% , 9% 1, 6% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, belediyelerin ilişkide bulunduğu sivil toplum örgütlerinin

sayısı açısından en olumlu gösterge Marmara bölgesinde, en olumsuz gösterge ise

Karadeniz bölgesindedir. Daha sonra sırasıyla İç Anadolu, Akdeniz, Eğe,

Güneydoğu ve Doğu Bölgeleri gelmektedir.

3.4.7.2. Halk Katılımını Sağlamak İçin Geliştirilen Yöntemler

Bu bölümde, belediyelerin halk katılımını sağlamaya yönelik kapasiteleri

ölçülmesi amaçlanmıştır.

186

Çizelge 3. 142. Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirildi mi?

Halk katılımını sağlayacak yöntemler geliştirildi mi?

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli evet 193 60, 3 69, 9 69, 9 hayır 83 25, 9 30, 1 100, 0 Toplam 276 86, 3 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 44 13, 8 Toplam 320 100, 0

Örnekleme giren belediyelerin %60,3’ü halk katılımını sağlamaya yönelik

yöntemler geliştirdiğini belirtmişlerdir. Bu veri aşağıda belediye türleri açısından

değerlendirilmiştir.

Çizelge 3. 143. Belediye Türüne Göre Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirilip

Geliştirilmediği?SayıSatır %Sütun % HALK KATILIMINI SAĞLAYACAK

YÖNTEMLER GELİŞTİRİLDİ Mİ?

Toplam

evet hayır Belediye türü İl merkezi 31 12 43 72, 1% 27, 9% 100, 0% 16, 1% 14, 5% 15, 6% Büyükşehir 17 1 18 94, 4% 5, 6% 100, 0% 8, 8% 1, 2% 6, 5% ilçe merkezi 53 37 90 58, 9% 41, 1% 100, 0% 27, 5% 44, 6% 32, 6% B. şehir ilçe 62 8 70 88, 6% 11, 4% 100, 0% 32, 1% 9, 6% 25, 4% B. şehir alt k. 19 5 24 79, 2% 20, 8% 100, 0% 9, 8% 6, 0% 8, 7% Belde 11 20 31 35, 5% 64, 5% 100, 0% 5, 7% 24, 1% 11, 2% Toplam 193 83 276 69, 9% 30, 1% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, belde belediyeleri diğer belediye türlerinden çok belirgin bir

biçimde ayrılmakta olup örnekleme giren belde belediyelerinin %64,5’i halk katılımını

sağlayacak bir yöntem geliştirmemiştir. Büyükşehir belediyelerinin %94,4’ü ise,

halkın katılımını sağlayacak yöntemler geliştirilmişlerdir. Bu veriler büyük ve küçük

belediyeler arasındaki katılımı geliştirmeye yönelik örgüt kapasitesi farkını açıkça

göstermektedir.

187

Aşağıdaki çizelgede ise, halk katılımını sağlamaya yönelik yöntemler

geliştirilmesi konusu, nüfus grupları açısından değerlendirilmektedir.

Çizelge 3. 144. Nüfus Gruplarına Göre Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirilip

Geliştirilmediği?SayıSatır %Sütun %

H

ALK KATILIMI

Toplam

evet hayır Nüfus Grupları - 5000 7 10 17 41, 2% 58, 8% 100, 0% 3, 8% 12, 5% 6, 4% 5001-10000 3 14 17 17, 6% 82, 4% 100, 0% 1, 6% 17, 5% 6, 4% 10001-20000 16 14 30 53, 3% 46, 7% 100, 0% 8, 6% 17, 5% 11, 3% 20001-50000 21 11 32 65, 6% 34, 4% 100, 0% 11, 4% 13, 8% 12, 1% 50001-100000 30 11 41 73, 2% 26, 8% 100, 0% 16, 2% 13, 8% 15, 5% 100001-250000 33 16 49 67, 3% 32, 7% 100, 0% 17, 8% 20, 0% 18, 5% 250001-500000 45 45 100, 0% 100, 0% 24, 3% 17, 0% +500000 30 4 34 88, 2% 11, 8% 100, 0% 16, 2% 5, 0% 12, 8% Toplam 185 80 265 69, 8% 30, 2% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgedeki verilere göre, en olumsuz göstergeler 10000 nüfusa kadar

olan belediyelerde özellikle, 5000-10000 nüfus grubundadır. Bu nüfus grubunda

sonra göstergeler giderek olumlu biçimde artmakta olup, bu açıdan 20000-50000

nüfus grubundaki belediyelerin çok olumlu göstergelere sahip olması ilgi çekicidir.

Aşağıdaki Çizelgede bu konu bölgeler açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 145. Bölgelere Göre Halk Katılımını Sağlayacak Yöntemler Geliştirilip

Geliştirilmediği?SayıSatır %Sütun %

H

ALK KATILIMI

Toplam

evet hayır Bölgeler Akdeniz 30 10 40 75, 0% 25, 0% 100, 0% 15, 5% 12, 0% 14, 5% Doğu Anadolu 18 13 31

188

58, 1% 41, 9% 100, 0% 9, 3% 15, 7% 11, 2% Ege 28 18 46 60, 9% 39, 1% 100, 0% 14, 5% 21, 7% 16, 7% Güneydoğu Anadolu 12 16 28 42, 9% 57, 1% 100, 0% 6, 2% 19, 3% 10, 1% İç Anadolu 42 10 52 80, 8% 19, 2% 100, 0% 21, 8% 12, 0% 18, 8% Karadeniz 9 5 14 64, 3% 35, 7% 100, 0% 4, 7% 6, 0% 5, 1% Marmara 54 11 65 83, 1% 16, 9% 100, 0% 28, 0% 13, 3% 23, 6% Toplam 193 83 276 69, 9% 30, 1% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, halk katılımını sağlayacak yöntemler geliştirilmesi

konusunda en olumlu göstergelere, Marmara bölgesi belediyeleri sahiptir.(%83,1)

Marmara bölgesini, İç Anadolu, Eğe ve Akdeniz bölgesi izlemektedir. En olumsuz

göstergelere ise, Güneydoğu bölgesi sahiptir.(%42,9)

3.4.7.3. Katılımı Sağlamaya Yönelik Geliştirilen Yöntemlere Halkın İlgisi

Bu bölümde, belediyelerin geliştirdiği yöntemlere halkın ilgi düzeyi

incelenmiştir. Böylece belediyelerin katılımı sağlamaya yönelik organizasyon

kapasitesinin yanı sıra, halkın katılıma yönelik eğiliminin de ölçülmesi

amaçlanmıştır.

Çizelge 3. 146. Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?

HALKIN GELİŞTİRİLEN

YÖNTEMLERE İLGİSİ

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli evet 130 40, 6 48, 7 48, 7 hayır 44 13, 8 16, 5 65, 2 kısmen 93 29, 1 34, 8 100, 0 Toplam 267 83, 4 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 53 16, 6 Toplam 320 100, 0

Çizelgeye göre, halkın belediyelerin geliştirdiği yöntemlere karşı ilgisi

oldukça düşüktür.(%48,7). Aşağıdaki çizelgede bu konu belediye türleri açısından

incelenmiştir.

189

Çizelge 3. 147. Belediye Türlerine Göre Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?

Halkın ilgisi Toplam evet hayır kısmen Belediye türü İl merkezi 17 6 17 40 42, 5% 15, 0% 42, 5% 100, 0% 13, 1% 13, 6% 18, 3% 15, 0% Büyükşehir 11 1 6 18 61, 1% 5, 6% 33, 3% 100, 0% 8, 5% 2, 3% 6, 5% 6, 7% ilçe merkezi 36 23 26 85 42, 4% 27, 1% 30, 6% 100, 0% 27, 7% 52, 3% 28, 0% 31, 8% B. şehir ilçe 42 2 23 67 62, 7% 3, 0% 34, 3% 100, 0% 32, 3% 4, 5% 24, 7% 25, 1% B. şehir alt k. 17 9 26 65, 4% 34, 6% 100, 0% 13, 1% 9, 7% 9, 7% Belde 7 12 12 31 22, 6% 38, 7% 38, 7% 100, 0% 5, 4% 27, 3% 12, 9% 11, 6% Toplam 130 44 93 267 48, 7% 16, 5% 34, 8% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, belde belediyelerinde halkın katılıma yönelik eğilimi çok

düşüktür.(%22,6) Bunun yanısıra, il ve ilçe belediyelerinde de halkın katılım eğilimi

ortalamanın altındadır. Buna karşılık sırasıyla büyükşehir altkademe, büyükşehir ilçe

ve büyükşehir belediyelerinde halkın katılım eğilimi ortalama değerin çok

üzerindedir.

Çizelge 3. 148. Nüfus Gruplarına Göre Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?

Halkın ilgisi Toplam evet hayır kısmen Nüfus Grupları - 5000 7 6 5 18 38, 9% 33, 3% 27, 8% 100, 0% 5, 7% 13, 6% 5, 4% 6, 9% 5001-10000 1 12 3 16 6, 3% 75, 0% 18, 8% 100, 0% , 8% 27, 3% 3, 2% 6, 2% 10001-20000 8 9 14 31 25, 8% 29, 0% 45, 2% 100, 0% 6, 6% 20, 5% 15, 1% 12, 0% 20001-50000 17 14 31 54, 8% 45, 2% 100, 0% 13, 9% 15, 1% 12, 0% 50001-100000 19 5 14 38 50, 0% 13, 2% 36, 8% 100, 0% 15, 6% 11, 4% 15, 1% 14, 7% 100001-250000 24 8 17 49 49, 0% 16, 3% 34, 7% 100, 0% 19, 7% 18, 2% 18, 3% 18, 9% 250001-500000 31 1 15 47 66, 0% 2, 1% 31, 9% 100, 0% 25, 4% 2, 3% 16, 1% 18, 1% +500000 15 3 11 29 51, 7% 10, 3% 37, 9% 100, 0% 12, 3% 6, 8% 11, 8% 11, 2% Toplam 122 44 93 259 47, 1% 17, 0% 35, 9% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

190

Yukarıdaki çizelgeye göre, nüfusu 20.000’e kadar olan belediyelerde

halkın katılım eğilimi son derece düşüktür. Özellikle 5000-10.000 nüfus grubundaki

belediyelerin çok yüksek oranda hayır cevabı vermeleri ilgi çekicidir. Katılım eğilimi

20.000 nüfus grubundan sonra artmaya başlamakta ve en yüksek düzeyine

250.000-500.000 nüfus grubunda erişmekte ve 500.000 nüfus grubundan sonra

katılım eğilimi belirgin bir biçimde düşmektedir.

Çizelge 3. 149. Bölgelere Göre Halkın Geliştirilen Yöntemlere İlgisi?

Halkın ilgisi Toplam evet hayır kısmen Bölgeler Akdeniz 16 8 13 37 43, 2% 21, 6% 35, 1% 100, 0% 12, 3% 18, 2% 14, 0% 13, 9% Doğu Anadolu 16 4 10 30 53, 3% 13, 3% 33, 3% 100, 0% 12, 3% 9, 1% 10, 8% 11, 2% Ege 10 12 22 44 22, 7% 27, 3% 50, 0% 100, 0% 7, 7% 27, 3% 23, 7% 16, 5% Güneydoğu Anadolu 9 7 11 27 33, 3% 25, 9% 40, 7% 100, 0% 6, 9% 15, 9% 11, 8% 10, 1% İç Anadolu 32 2 15 49 65, 3% 4, 1% 30, 6% 100, 0% 24, 6% 4, 5% 16, 1% 18, 4% Karadeniz 10 3 6 19 52, 6% 15, 8% 31, 6% 100, 0% 7, 7% 6, 8% 6, 5% 7, 1% Marmara 37 8 16 61 60, 7% 13, 1% 26, 2% 100, 0% 28, 5% 18, 2% 17, 2% 22, 8% Toplam 130 44 93 267 48, 7% 16, 5% 34, 8% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, belediyelerin katılımı sağlamaya yönelik yöntemler

geliştirme kapasitesine paralel biçimde, halkın katılım eğiliminin en yüksek oranda

Marmara bölgesinde, en düşük oranın ise Güney Doğu Anadolu bölgesinde olduğu

görülmektedir.

3.4.7.4.Halkın Katılım Biçimi

Bu bölümde halkın belediye hizmetlerinin yürütülmesine en fazla hangi

yöntemleri kullanarak katıldığı belediye türleri, nüfus grupları ve bölgelere göre

incelenecektir.

191

Çizelge 3. 150. Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım Biçimi?Katılım biçimleri sayı Yüzde %işgücü ile 88 11, 9 parayla 84 11, 4 Belediyenin yöntemiyle 127 17, 2 Muhtar aracılığıyla 161 21, 8 STK aracılığıyla 118 16, 0 Şahsen 156 21, 1 Başka 5 , 7 Toplam 739 100, 0

Çizelgeye göre muhtar aracılığı ile katılım biçimi belediyelerde kullanılan en

yaygın kullanılan yöntemdir.

192

Çizelge 3. 151. Belediye Türlerine Göre Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım

Biçimi? SayıSatır %Sütun % KATILIM BİÇİMLERİ

Belediye Türleri İşgücü ile parayla Belediyenin yöntemiyle

Muhtar aracılığıyla

STK aracılığıyla

şahsen başka toplam

11 10 19 24 17 24 1 106İl merkezi 10, 4 9, 4 17, 9 22, 6 16, 0 22, 6 , 9 14, 3

12, 5 11, 9 15, 0 14, 9 14, 4 15, 4 20, 0 4 4 8 10 7 9 2 44

Büyükşehir 9, 1 9, 1 18, 2 22, 7 15, 9 20, 5 4, 5 6, 0 4, 5 4, 8 6, 3 6, 2 5, 9 5, 8 40, 0 31 29 37 44 32 37 0 210

ilçe merkezi 14, 8 13, 8 17, 6 21, 0 15, 2 17, 6 , 0 28, 4 35, 2 34, 5 29, 1 27, 3 27, 1 23, 7 , 0 25 24 44 53 43 52 2 243

B. şehir ilçe 10, 3 9, 9 18, 1 21, 8 17, 7 21, 4 , 8 32, 9 28, 4 28, 6 34, 6 32, 9 36, 4 33, 3 40, 0 12 12 12 21 17 21 0 95

B. şehir alt k. 12, 6 12, 6 12, 6 22, 1 17, 9 22, 1 , 0 12, 9 13, 6 14, 3 9, 4 13, 0 14, 4 13, 5 , 0 5 5 7 9 2 13 0 41

Belde 12, 2 12, 2 17, 1 22, 0 4, 9 31, 7 , 0 5, 5 5, 7 6, 0 5, 5 5, 6 1, 7 8, 3 , 0

Sütun 88 84 127 161 118 156 5 739Toplam 11, 9 11, 4 17, 2 21, 8 16, 0 21, 1 , 7 100, 0

181 Geçerli ; 139 Geçersiz

Çizelgeye göre genel ortalamaya uygun olarak, bütün belediye türlerinde

muhtar aracılığı ile katılım biçimi en yaygın kullanılan yöntemdir. Diğer yaygın

kullanılan yöntem ise bireysel katılımdır. Bu yöntem en yaygın biçimde belde

belediyelerinde en düşük düzeyde ise İlçe belediyelerinde kullanılmaktadır. Örgütlü

katılım ise en düşük düzeyde belde belediyelerinde, en yüksek düzeyde ise

büyükşehir alt kademe ve büyükşehir ilçe belediyelerindedir.

Çizelge 3. 152. Nüfus Gruplarına Göre Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım

Biçimi? SayıSatır %Sütun %

KATILIM BİÇİMLERİ

Nüfus Grupları İşgücü ile

parayla Belediyenin yöntemiyle

Muhtar aracılığıyla

STK aracılığıyla

şahsen başka toplam

5 2 4 8 5 7 0 31 - 5000 16, 1 6, 5 12, 9 25, 8 16, 1 22, 6 , 0 4, 3 5, 7 2, 4 3, 2 5, 1 4, 3 4, 6 , 0 0 1 2 5 0 5 0 13 5001-10000 , 0 7, 7 15, 4 38, 5 , 0 38, 5 , 0 1, 8 , 0 1, 2 1, 6 3, 2 , 0 3, 3 , 0 12 11 15 14 10 17 0 79 10001-20000 15, 2 13, 9 19, 0 17, 7 12, 7 21, 5 , 0 10, 9 13, 8 13, 3 12, 1 8, 9 8, 7 11, 2 , 0 15 17 22 25 17 26 2 124

193

20001-50000 12, 1 13, 7 17, 7 20, 2 13, 7 21, 0 1, 6 17, 2 17, 2 20, 5 17, 7 15, 9 14, 8 17, 1 40, 0 16 16 17 25 18 19 0 111 50001-100000 14, 4 14, 4 15, 3 22, 5 16, 2 17, 1 , 0 15, 4 18, 4 19, 3 13, 7 15, 9 15, 7 12, 5 , 0 12 11 21 31 26 31 1 133 100001-250000 9, 0 8, 3 15, 8 23, 3 19, 5 23, 3 , 8 18, 4 13, 8 13, 3 16, 9 19, 7 22, 6 20, 4 20, 0 14 13 23 28 21 27 0 126 250001-500000 11, 1 10, 3 18, 3 22, 2 16, 7 21, 4 , 0 17, 4 16, 1 15, 7 18, 5 17, 8 18, 3 17, 8 , 0 13 12 20 21 18 20 2 106 +500000 12, 3 11, 3 18, 9 19, 8 17, 0 18, 9 1, 9 14, 7 14, 9 14, 5 16, 1 13, 4 15, 7 13, 2 40, 0 Sütun 87 83 124 157 115 152 5 723 Toplam 12, 0 11, 5 17, 2 21, 7 15, 9 21, 0 , 7 100, 0

Çizelgeye göre, en ilgi çekici göstergeler, 5000-10.000 nüfus grubunda

bulunan belediyelerdedir. Bu grupta yer alan belediyelerin tamamında sivil toplum

örgütleri aracılığı ile katılım yöntemi kullanılmamaktadır.

Ayrıca geleneksel katılım yöntemleri olan işgücü ve parayla katılım

yöntemleri de çok az tercih edilmektedir. Bu nüfus gruplarında en çok tercih edilen

yöntemler, muhtar aracılığı ve şahsi başvuru yöntemleridir.

Küçük belediyeler içerisinde, katılım açısından nüfusu 5000’e kadar olan

belediyelerin göstergeleri çok daha olumludur. Ayrıca bu nüfus grubunda yer alan

belediyelerin %70’de belediyelerin ilişkide bulunduğu sivil toplum örgütü

bulunmamasına karşılık, sivil toplum örgütleri aracılığı ile katılım türünün oldukça

tercih edilen bir yöntem olması ilgi çekicidir.

Örgütlü katılımın en yüksek oranda tercih edildiği nüfus grubu ise 100000-

250000 nüfus grubudur. Bu gruba kadar yükselen örgütlü katılım düzeyi, bu gruptan

sonra düşme eğilimine girmektedir.

194

Çizelge 3. 153. Bölgelere Göre Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılım Biçimi?

SayıSatır %Sütun %

KATILIM BİÇİMLERİ

Bölgeler İşgücü ile parayla Belediyenin yöntemiyle

Muhtar aracılığıyla

STK aracılığıyla

şahsen başka toplam

11 9 11 22 14 19 1 87Akdeniz 12, 6 10, 3 12, 6 25, 3 16, 1 21, 8 1, 1 11, 8

12, 5 10, 7 8, 7 13, 7 11, 9 12, 2 20, 0 6 7 8 15 6 15 0 57

Doğu Anadolu 10, 5 12, 3 14, 0 26, 3 10, 5 26, 3 , 0 7, 7 6, 8 8, 3 6, 3 9, 3 5, 1 9, 6 , 0 13 14 24 28 25 26 1 131

Ege 9, 9 10, 7 18, 3 21, 4 19, 1 19, 8 , 8 17, 7 14, 8 16, 7 18, 9 17, 4 21, 2 16, 7 20, 0 9 5 4 9 8 10 0 45

Güneydoğu Anadolu

20, 0 11, 1 8, 9 20, 0 17, 8 22, 2 , 0 6, 1

10, 2 6, 0 3, 1 5, 6 6, 8 6, 4 , 0 20 22 31 38 23 35 0 169

İç Anadolu 11, 8 13, 0 18, 3 22, 5 13, 6 20, 7 , 0 22, 9 22, 7 26, 2 24, 4 23, 6 19, 5 22, 4 , 0 10 8 10 13 10 13 0 64

Karadeniz 15, 6 12, 5 15, 6 20, 3 15, 6 20, 3 , 0 8, 7 11, 4 9, 5 7, 9 8, 1 8, 5 8, 3 , 0 19 19 39 36 32 38 3 186

Marmara 10, 2 10, 2 21, 0 19, 4 17, 2 20, 4 1, 6 25, 2 21, 6 22, 6 30, 7 22, 4 27, 1 24, 4 60, 0 88 84 127 161 118 156 5 739

Toplam 11, 9 11, 4 17, 2 21, 8 16, 0 21, 1 , 7 100, 0

181 Geçerli ; 139 Geçersiz

Çizelgeye göre, Muhtar aracılığı ve şahsen katılım bütün bölgelerde yüksek

oranda tercih edilen yöntemlerdendir. Buna karşılık diğer katılım biçimleri büyük

ölçüde farklılaşmaktadır. Bu durum özellikle geleneksel ve örgütlü katılım biçimleri

arasında çok belirgindir.

Buna göre, İşgücü ile katılım Doğu Anadolu’da yüksek oranda iken

(%20,0), Marmara (%10,2) ve İç Anadolu (%11,8) ve Eğe (%9,9) bölgesinde bunun

yarısı düzeyindedir. Buna karşılık sivil toplum örgütü aracılığı ile katılım Eğe

(%19,1), Marmara (%17,2), Güneydoğu Anadolu (%17,8) bölgelerinde yüksek iken

Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde bu oran düşmektedir.

195

3.4.7.5.Halkın katılımı önündeki en önemli engeller

Çizelge 3. 154. Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının Önündeki Engeller?

KATILIMIN ÖNÜNDEKİ

ENGELLER

sayı Cevap %

Halk bilinçsiz 211 23, 3 Örgütlenme yetersiz 164 18, 1 Mevzuat belirsiz 202 22, 3 Yöneticiler ilgisiz 133 14, 7 STÖ gelişmemiş 187 20, 7 Başka 8 , 9 Toplam 905 100, 0

86 Geçersiz ; 234 Geçerli

Belediye yöneticilerine göre, halkın belediye yönetimine ve hizmetlerine

katılımını engelleyen ilk üç engel sırasıyla, halkın bilinçsizliği, mevzuatın belirsizliği,

sivil toplum örgütlerinin gelişmemişliğidir. Bu cevaplar aşağıda görevlere göre

incelenmiştir.

Çizelge 3. 155. Halkın Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının Önündeki Engeller

SayıSatır %Sütun %

KATILIMIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Görev Halk bilinçsiz

Örgütlenme yetersiz

Mevzuat belirsiz

Yöneticiler ilgisiz

STK gelişmemiş

Başka toplam

108 85 110 68 95 6 472Belediye Bşk. 22, 9 18, 0 23, 3 14, 4 20, 1 1, 3 52, 2

51, 2 51, 8 54, 5 51, 1 50, 8 75, 0 103 79 92 65 92 2 433

Fen İşl. Md. 23, 8 18, 2 21, 2 15, 0 21, 2 , 5 47, 8 48, 8 48, 2 45, 5 48, 9 49, 2 25, 0 211 164 202 133 187 8 905

Toplam 23, 3 18, 1 22, 3 14, 7 20, 7 , 9 100, 0234 Geçerli ; 86 Geçersiz

Yöneticilerin verdiği cevaplar incelendiğinde, belediye başkanlarının ilk

sırada mevzuatı, ikinci sırada halkın bilinçsizliğini gösterdikleri, buna karşılık Fen

İşleri Müdürlerinin ise ilk sırada halkın bilinçsizliğini, ikinci sırada ise mevzuatı ve

sivil toplum örgütlerinin gelişmemişliğini gösterdikleri anlaşılmaktadır.

196

Çizelge 3. 156. Nüfus Gruplarına Göre Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının

Önündeki EngellerSayıSatır %Sütun %

KATILIMIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Nüfus Grupları Halk bilinçsiz

Örgütlenme yetersiz

Mevzuat belirsiz

Yöneticiler ilgisiz

STK gelişmemiş

Başka toplam

11 7 7 6 7 0 38- 5000 28, 9 18, 4 18, 4 15, 8 18, 4 , 0 4, 3

5, 4 4, 4 3, 6 4, 7 3, 9 , 0 12 8 9 8 9 0 46

5001-10000 26, 1 17, 4 19, 6 17, 4 19, 6 , 0 5, 3 5, 9 5, 1 4, 6 6, 2 5, 0 , 0 20 19 17 12 18 3 89

10001-20000 22, 5 21, 3 19, 1 13, 5 20, 2 3, 4 10, 2 9, 8 12, 0 8, 7 9, 3 10, 0 37, 5 32 19 28 18 27 1 125

20001-50000 25, 6 15, 2 22, 4 14, 4 21, 6 , 8 14, 3 15, 7 12, 0 14, 4 14, 0 15, 0 12, 5 25 21 22 16 21 0 105

50001-100000 23, 8 20, 0 21, 0 15, 2 20, 0 , 0 12, 0 12, 3 13, 3 11, 3 12, 4 11, 7 , 0 43 31 45 24 38 1 182

100001-250000 23, 6 17, 0 24, 7 13, 2 20, 9 , 5 20, 8 21, 1 19, 6 23, 1 18, 6 21, 1 12, 5 38 30 36 27 36 0 167

250001-500000 22, 8 18, 0 21, 6 16, 2 21, 6 , 0 19, 1 18, 6 19, 0 18, 5 20, 9 20, 0 , 0 23 23 31 18 24 3 122

+500000 18, 9 18, 9 25, 4 14, 8 19, 7 2, 5 14, 0 11, 3 14, 6 15, 9 14, 0 13, 3 37, 5

Sütun 204 158 195 129 180 8 874Toplam 23, 3 18, 1 22, 3 14, 8 20, 6 , 9 100, 0

Çizelgeye göre, genel sıralamada ilk üç sırada gösterilen faktörlere nüfus

gruplarına göre oldukça farklı yaklaşımlar vardır. Genel sıralamada ilk sırada olan

halkın bilinçsizliği, en yüksek oranına –5000 nüfus grubunda erişmekte ve giderek

azalarak en düşük oranına +500.000 nüfus grubunda erişmektedir. İkinci sırada yer

alan mevzuatın belirsizliği faktörü ise en düşük oranına –5000 nüfus grubunda

erişmekte ve giderek yükselerek en yüksek oranına +500000 nüfus grubunda

erişmektedir.

Çizelge 3. 157. Bölgelere Göre Belediye Yönetimine Ve Hizmetlerine Katılımının Önündeki

EngellerSayıSatır %Sütun %

KATILIMIN ÖNÜNDEKİ ENGELLER

Bölgeler Halk bilinçsiz

Örgütlenme yetersiz

Mevzuat belirsiz

Yöneticiler ilgisiz

STK gelişmemiş

Başka toplam

25 20 29 15 25 1 115Akdeniz 21, 7 17, 4 25, 2 13, 0 21, 7 , 9 12, 7

197

11, 8 12, 2 14, 4 11, 3 13, 4 12, 5 27 15 23 14 23 0 102

Doğu Anadolu 26, 5 14, 7 22, 5 13, 7 22, 5 , 0 11, 3 12, 8 9, 1 11, 4 10, 5 12, 3 , 0 35 32 33 26 31 2 159

Ege 22, 0 20, 1 20, 8 16, 4 19, 5 1, 3 17, 6 16, 6 19, 5 16, 3 19, 5 16, 6 25, 0 20 16 19 12 18 2 87

Güneydoğu Anadolu 23, 0 18, 4 21, 8 13, 8 20, 7 2, 3 9, 6 9, 5 9, 8 9, 4 9, 0 9, 6 25, 0 39 32 42 26 34 1 174

İç Anadolu 22, 4 18, 4 24, 1 14, 9 19, 5 , 6 19, 2 18, 5 19, 5 20, 8 19, 5 18, 2 12, 5 15 13 13 11 14 0 66

Karadeniz 22, 7 19, 7 19, 7 16, 7 21, 2 , 0 7, 3 7, 1 7, 9 6, 4 8, 3 7, 5 , 0 50 36 43 29 42 2 202

Marmara 24, 8 17, 8 21, 3 14, 4 20, 8 1, 0 22, 3 23, 7 22, 0 21, 3 21, 8 22, 5 25, 0

Sütun 211 164 202 133 187 8 905Toplam 23, 3 18, 1 22, 3 14, 7 20, 7 , 9 100, 0

234 Geçerli ; 86 Geçersiz

Genel sıralamada il sırada olan halkın bilinçsizliği, en yüksek oranına, Doğu

Anadolu bölgesinde, en düşük oranına ise Akdeniz Bölgesinde erişmektedir. İkinci

sırada yer alan mevzuatın belirsizliği faktörü ise en yüksek oranına Akdeniz

bölgesinde erişmekte ve en düşük oranına ise Karadeniz bölgesinde erişmektedir.

3. 4. 8. Belediye Kurulmasına İlişkin Bilgiler

Bu bölümde belediye yöneticilerinin verdikleri cevaplar incelenerek,

belediye kuruluşunda, belediye büyüklüğünü belirlemeye yönelik nüfus, alan, uzaklık

gibi ölçütler geliştirilmesi konusunda belediye yöneticilerinin eğilimleri öğrenilecektir.

3.4.8.1. Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus

Çizelge 3. 158. Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus?

Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli 2000 29 9, 1 9, 4 9, 4 3000 12 3, 8 3, 9 13, 2 5000 115 35, 9 37, 1 50, 3 10000 133 41, 6 42, 9 93, 2 Başka 21 6, 6 6, 8 100, 0 Toplam 310 96, 9 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 10 3, 1 Toplam 320 100, 0

198

Çizelgeye göre, belediye yöneticilerinin belediye kurulabilmesi için

Minimum nüfus olarak ilk sırada (%42,9), 10.000 nüfusu seçtikleri görülmektedir.

Aşağıdaki Çizelgede bu seçeneğin belediye başkanları tarafından daha yüksek bir

oranda tercih edildiği görülmektedir.

Çizelge 3. 159. Görevlere Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus

Minimum kuruluş nüfusu Toplam 2000 3000 5000 10000 Başka Görev Belediye Bşk. 13 4 60 70 10 157 8, 3% 2, 5% 38, 2% 44, 6% 6, 4% 100, 0% Fen İşl. Md. 16 8 55 63 11 153 10, 5% 5, 2% 35, 9% 41, 2% 7, 2% 100, 0% Toplam 29 12 115 133 21 310 9, 4% 3, 9% 37, 1% 42, 9% 6, 8% 100, 0%

Yukarıdaki çizelgeye göre, 10.000 nüfusu belediye başkanları daha yüksek

bir oranda tercih etmektedirler. Aşağıdaki iki çizelgede ise, nüfus gruplarına göre,

belediye kurulabilmesi için gerekli minimum ve maksimum nüfus konusunda verilen

cevaplar gösterilmiştir. Böylece çeşitli nüfus gruplarında bulunan belediyelerin,

minimum ve maksimum nüfus ölçütleri konusundaki düşüncelerinin incelenmesi

amaçlanmıştır.

Çizelge 3. 160. Nüfus Gruplarına Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus

Minimum nüfus büyüklüğü

Toplam

5000'den az

5001-10000 10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

Nüfus Grupları - 5000 6 6 12

50,0% 50,0% 100,0%

42,9% 33,3% 14,3% 5001-10000 6 1 7 85,7% 14,3% 100,0%

42,9% 5,6% 8,3% 10001-20000 1 4 5 1 11 9,1% 36,4% 45,5% 9,1% 100,0%

7,1% 22,2% 83,3% 6,7% 13,1% 20001-50000 1 1 5 1 8 12,5% 12,5% 62,5% 12,5% 100,0%

5,6% 16,7% 33,3% 16,7% 9,5% 50001-100000 2 3 1 6 12 16,7% 25,0% 8,3% 50,0% 100,0%

11,1% 20,0% 16,7% 35,3% 14,3% 100001-

250000 2 6 6 1 15

13,3% 40,0% 40,0% 6,7% 100,0%

11,1% 40,0% 35,3% 12,5% 17,9%

199

250001-500000

1 1 3 4 2 11

9,1% 9,1% 27,3% 36,4% 18,2% 100,0%

7,1% 5,6% 50,0% 23,5% 25,0% 13,1% +500000 1 1 1 5 8 12,5% 12,5% 12,5% 62,5% 100,0%

5,6% 16,7% 5,9% 62,5% 9,5%Toplam 14 18 6 15 6 17 8 84 16,7% 21,4% 7,1% 17,9% 7,1% 20,2% 9,5% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Belediye kurulabilmesi için gerekli minimum ve maksimum nüfus konusu

nüfus grupları açısından incelendiğinde, 5000- 10.000 nüfus ölçütünü en çok en

fazla nüfusu 20.000’e kadar olan küçük belediyeler tercih etmektedir. 20.000-

250.000 nüfus grubunda bulunan belediyelerin ağırlıklı olarak tercih ettiği nüfus

ölçütü ise 20.000 – 50.000 nüfus grubudur.

Çizelge 3. 161. Nüfus Gruplarına Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Maksimum Nüfus

Maksimum nüfus büyüklüğü

Toplam

5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

500000'den çok

Nüfus Grupları - 5000 7 4 11 63,6% 36,4% 100,0% 70,0% 57,1% 13,9% 5001-10000 3 2 5 60,0% 40,0% 100,0% 30,0% 10,0% 6,3% 10001-20000 3 4 3 10 30,0% 40,0% 30,0% 100,0% 42,9% 66,7% 15,0% 12,7% 20001-50000 2 4 2 8 25,0% 50,0% 25,0% 100,0% 33,3% 20,0% 13,3% 10,1% 50001-100000 4 7 1 12 33,3% 58,3% 8,3% 100,0% 20,0% 46,7% 5,3% 15,2% 100001-250000 6 3 5 14 42,9% 21,4% 35,7% 100,0% 30,0% 20,0% 26,3% 17,7% 250001-500000 3 7 1 11 27,3% 63,6% 9,1% 100,0% 20,0% 36,8% 50,0% 13,9% +500000 1 6 1 8 12,5% 75,0% 12,5% 100,0% 5,0% 31,6% 50,0% 10,1% Toplam 10 7 6 20 15 19 2 79 12,7% 8,9% 7,6% 25,3% 19,0% 24,1% 2,5% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Maksimum kuruluş nüfusu konusunda, 20.000-250.000 nüfus grubunda

bulunan belediyelerin ağırlıklı olarak tercih ettiği nüfus ölçütü ise 50.000-100.000

nüfus grubudur.

200

Aşağıdaki çizelgelerde ise, belediye kurulması için gerekli Minimum ve

Maksimum nüfus konusunda verilen cevaplar belediye türleri açısından

incelenmiştir.

Çizelge 3. 162. Belediye Türüne Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Maksimum Nüfus

Maksimum nüfus büyüklüğü

Toplam

5001-10000 10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

500000'den çok

Belediye türü İl merkezi 1 1 5 7 14,3% 14,3% 71,4% 100,0% 5,0% 6,7% 26,3% 8,9% Büyükşehir 1 1 1 3 33,3% 33,3% 33,3% 100,0% 5,0% 5,3% 50,0% 3,8% ilçe merkezi 7 3 5 12 3 3 33 21,2% 9,1% 15,2% 36,4% 9,1% 9,1% 100,0% 70,0% 42,9% 83,3% 60,0% 20,0% 15,8% 41,8% B.şehir ilçe 1 3 6 7 1 18 5,6% 16,7% 33,3% 38,9% 5,6% 100,0% 16,7% 15,0% 40,0% 36,8% 50,0% 22,8% B.şehir alt k. 2 5 3 10 20,0% 50,0% 30,0% 100,0% 10,0% 33,3% 15,8% 12,7% Belde 3 4 1 8 37,5% 50,0% 12,5% 100,0% 30,0% 57,1% 5,0% 10,1% Toplam 10 7 6 20 15 19 2 79 12,7% 8,9% 7,6% 25,3% 19,0% 24,1% 2,5% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelge 3. 163. Belediye Türüne Göre Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Nüfus

Minimum nüfus büyüklüğü

Toplam

5000'den az

5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

Belediye türü İl merkezi 1 1 1 1 3 3 10 10,0% 10,0% 10,0% 10,0% 30,0% 30,0% 100,0% 6,3% 5,6% 6,7% 14,3% 17,6% 37,5% 11,5% Büyükşehir 1 2 3 33,3% 66,7% 100,0% 6,3% 25,0% 3,4% ilçe merkezi 9 11 3 8 6 37 24,3% 29,7% 8,1% 21,6% 16,2% 100,0% 56,3% 61,1% 50,0% 53,3% 35,3% 42,5% B.şehir ilçe 1 2 2 5 4 3 17 5,9% 11,8% 11,8% 29,4% 23,5% 17,6% 100,0% 5,6% 33,3% 13,3% 71,4% 23,5% 37,5% 19,5% B.şehir alt k. 1 1 4 1 4 11 9,1% 9,1% 36,4% 9,1% 36,4% 100,0% 6,3% 5,6% 26,7% 14,3% 23,5% 12,6% Belde 4 4 1 9 44,4% 44,4% 11,1% 100,0% 25,0% 22,2% 16,7% 10,3% Toplam 16 18 6 15 7 17 8 87 18,4% 20,7% 6,9% 17,2% 8,0% 19,5% 9,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

201

3.4.8.2. Belediye Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum ve Maksimum Alan Büyüklüğü

Çizelge 3.164. Belediye kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan büyüklüğü şartı

aranmalı mıdır? Sayı Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde

Geçerli Aranmalı 198 61, 9 64, 1 64, 1 Aranmamalı 111 34, 7 35, 9 100, 0 Toplam 309 96, 6 100, 0 Geçersiz Yanıtsız 11 3, 4 Toplam 320 100, 0

Yukarıdaki çizelgeye göre belediye yöneticileri belediye kuruluşunda alan

büyüklüğünün bir kriter olarak belirlenmesinden yanadırlar. Bu konuda, teknik

yöneticilerin daha ağırlıklı olarak evet cevabı verdikleri görülmektedir.

Çizelge 3. 165. Görev Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan

büyüklüğü şartı aranmalı mıdır? Alan büyüklüğü şartı Toplam Aranmalı Aranmamalı Görev Belediye Bşk. 98 58 156 62, 8% 37, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 100 53 153 65, 4% 34, 6% 100, 0% Toplam 198 111 309 64, 1% 35, 9% 100, 0%

Aşağıdaki çizelgelerde belediye kurulabilmesi için maksimum ve minimum

nüfus büyüklüğü gerektiğini düşünen yöneticilerin verdikleri cevaplar gösterilmiştir.

Çizelge 3. 166. Görev Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Minimum alan

büyüklüğü SayıSatır %

MİNİMUM KURULUŞ ALANI

Toplam

5 km2'den küçük 5-10 km2 arası

10-25 km2 arası

25-50 km2 arası

50 km2'den büyük

Görev Belediye Bşk. 30 20 7 13 9 79

38, 0% 25, 3% 8, 9% 16, 5% 11, 4% 100, 0% Fen İşl. Md. 33 20 18 7 15 93 35, 5% 21, 5% 19, 4% 7, 5% 16, 1% 100, 0% Toplam 63 40 25 20 24 172 36, 6% 23, 3% 14, 5% 11, 6% 14, 0% 100, 0%

202

Çizelge 3. 167. Görev Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Maksimum alan

büyüklüğü SayıSatır %

MAKSİMUM KURULUŞ ALANI

Toplam

5 km2'den küçük

5-10 km2 arası

10-25 km2 arası

25-50 km2 arası

50-75 km2 arası

75 km2'den büyük

Görev Belediye Bşk. 4 10 11 13 26 64 6, 3% 15, 6% 17, 2% 20, 3% 40, 6% 100, 0%

Fen İşl. Md. 8 8 12 17 2 28 75 10, 7% 10, 7% 16, 0% 22, 7% 2, 7% 37, 3% 100, 0%

Toplam 12 18 23 30 2 54 139 8, 6% 12, 9% 16, 5% 21, 6% 1, 4% 38, 8% 100, 0%

Belediye kuruluşu için minimum kuruluş alanı için ilk tercih 5km2’den küçük

(%36,6) maksimum kuruluş alanı için ilk tercih 75 km2’den büyük (%38,6) olmuştur.

Bu en küçük ve en büyük değerlerin ortalaması alındığında, (5+75=80/2=40 km2)

ortalama kuruluş alanı olarak ortaya çıkmaktadır.

Aşağıdaki çizelgelerde toplam alan grupları açısından belediye kurulması

için gerekli minimum ve maksimum nüfus büyüklükleri konusunda verilen cevaplar

gösterilmiştir. Böylece çeşitli alan büyüklüğü içerisinde bulunan belediyelerin hangi

alan büyüklüğünü uygun gördüklerinin incelenmesi amaçlanmıştır.

203

Çizelge 3. 168. Toplam Alan Gruplarına Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Minimum

alan büyüklüğü Minimum

Kuruluş AlanıToplam

5 km2'den küçük

5-10 km2 arası

10-25 km2 arası

25-50 km2 arası

50 km2'den büyük

Toplam alan grupları 5 km2'den küçük 8 8

100,0% 100,0%13,8% 4,9%

5,01-15 km2 arası 10 6 2 3 2 23

43,5% 26,1% 8,7% 13,0% 8,7% 100,0%17,2% 15,0% 8,0% 16,7% 9,1% 14,1%

15,01-25 km2 arası 7 11 5 3 2 28

25,0% 39,3% 17,9% 10,7% 7,1% 100,0%12,1% 27,5% 20,0% 16,7% 9,1% 17,2%

25,01-50 km2 arası 11 11 5 7 7 41

26,8% 26,8% 12,2% 17,1% 17,1% 100,0%19,0% 27,5% 20,0% 38,9% 31,8% 25,2%

50,01-100 km2 arası 17 8 9 1 5 40

42,5% 20,0% 22,5% 2,5% 12,5% 100,0%29,3% 20,0% 36,0% 5,6% 22,7% 24,5%

100,01-150 km2 arası 2 2 3 5 12

16,7% 16,7% 25,0% 41,7% 100,0%3,4% 5,0% 12,0% 22,7% 7,4%

150,01-250 km2 arası 3 2 1 4 1 11

27,3% 18,2% 9,1% 36,4% 9,1% 100,0%5,2% 5,0% 4,0% 22,2% 4,5% 6,7%

Toplam 58 40 25 18 22 16335,6% 24,5% 15,3% 11,0% 13,5% 100,0%

100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelge 3. 169. Toplam Alan gruplarına Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Maksimum

alan büyüklüğü Maksimum

Kuruluş Alanı Toplam

5 km2'den küçük 5-10 km2 arası

10-25 km2 arası

25-50 km2 arası

50-75 km2 arası

75 km2'den büyük

Toplam alan grupları

5 km2'den küçük 1 2 2 1 6

16,7% 33,3% 33,3% 16,7% 100,0% 8,3% 11,1% 9,5% 3,6% 4,6% 5,01-15 km2 arası 5 5 1 7 18 27,8% 27,8% 5,6% 38,9% 100,0% 27,8% 23,8% 3,6% 14,0% 13,7% 15,01-25 km2

arası1 2 4 8 4 19

5,3% 10,5% 21,1% 42,1% 21,1% 100,0% 8,3% 11,1% 19,0% 28,6% 8,0% 14,5% 25,01-50 km2

arası2 4 3 8 14 31

6,5% 12,9% 9,7% 25,8% 45,2% 100,0% 16,7% 22,2% 14,3% 28,6% 28,0% 23,7% 50,01-100 km2

arası4 5 7 8 2 10 36

11,1% 13,9% 19,4% 22,2% 5,6% 27,8% 100,0% 33,3% 27,8% 33,3% 28,6% 100,0% 20,0% 27,5%

204

100,01-150 km2 arası

1 10 11

9,1% 90,9% 100,0% 8,3% 20,0% 8,4% 150,01-250 km2

arası3 2 5 10

30,0% 20,0% 50,0% 100,0% 25,0% 7,1% 10,0% 7,6%Toplam 12 18 21 28 2 50 131 9,2% 13,7% 16,0% 21,4% 1,5% 38,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Aşağıdaki çizelgelerde ise, belediye kurulması için gerekli minimum ve

maksimum alan büyüklüğü konusunda verilen cevaplar belediye türleri açısından

incelenmiştir. Böylece çeşitli belediye türlerinde bulunan belediyelerin minimum ve

maksimum alan büyüklüğü ölçütleri konusundaki düşüncelerinin incelenmesi

amaçlanmıştır.

Çizelge 3. 170. Belediye Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Minimum alan

büyüklüğü Minimum

Kuruluş Alanı Toplam

5 km2'den küçük

5-10 km2 arası

10-25 km2 arası

25-50 km2 arası

50 km2'den büyük

Belediye türü İl merkezi 15 7 5 1 5 33 45,5% 21,2% 15,2% 3,0% 15,2% 100,0% 23,8% 17,5% 20,0% 5,0% 20,8% 19,2% Büyükşehir 4 3 1 8 50,0% 37,5% 12,5% 100,0% 6,3% 7,5% 4,2% 4,7% ilçe merkezi 20 9 8 8 5 50 40,0% 18,0% 16,0% 16,0% 10,0% 100,0% 31,7% 22,5% 32,0% 40,0% 20,8% 29,1% B.şehir ilçe 16 8 8 6 6 44 36,4% 18,2% 18,2% 13,6% 13,6% 100,0% 25,4% 20,0% 32,0% 30,0% 25,0% 25,6% B.şehir alt k. 3 8 2 2 6 21 14,3% 38,1% 9,5% 9,5% 28,6% 100,0% 4,8% 20,0% 8,0% 10,0% 25,0% 12,2% Belde 5 5 2 3 1 16 31,3% 31,3% 12,5% 18,8% 6,3% 100,0% 7,9% 12,5% 8,0% 15,0% 4,2% 9,3% Toplam 63 40 25 20 24 172 36,6% 23,3% 14,5% 11,6% 14,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelge 3. 171. Belediye Türlerine Göre Belediye kurulabilmesi için gerekli Maksimum alan

büyüklüğü Maksimum

Kuruluş Alanı

Toplam

5 km2'den 5-10 km2 10-25 km2 25-50 km2 50-75 km2 75 km2'den

205

küçük arası arası arası arası büyükBelediye türü

İl merkezi 3 7 7 6 9 32

9,4% 21,9% 21,9% 18,8% 28,1% 100,0% 25,0% 38,9% 30,4% 20,0% 16,7% 23,0% Büyükşehir 2 1 1 4 50,0% 25,0% 25,0% 100,0% 16,7% 3,3% 1,9% 2,9% ilçe merkezi 2 7 7 7 10 33 6,1% 21,2% 21,2% 21,2% 30,3% 100,0% 16,7% 38,9% 30,4% 23,3% 18,5% 23,7% B.şehir ilçe 3 4 7 6 1 19 40 7,5% 10,0% 17,5% 15,0% 2,5% 47,5% 100,0% 25,0% 22,2% 30,4% 20,0% 50,0% 35,2% 28,8% B.şehir alt k. 1 6 1 11 19 5,3% 31,6% 5,3% 57,9% 100,0% 8,3% 20,0% 50,0% 20,4% 13,7% Belde 1 2 4 4 11 9,1% 18,2% 36,4% 36,4% 100,0% 8,3% 8,7% 13,3% 7,4% 7,9%Toplam 12 18 23 30 2 54 139 8,6% 12,9% 16,5% 21,6% 1,4% 38,8% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

3.4.8.3. Birleştirilerek Belediye Haline Getirilecek Yerleşim Yerlerinin Merkez Kabul Edilen Yerleşim Yerine Uzaklığı

Çizelge 3. 172. Halen Geçerli olan Uzaklık Uygun mudur?

Bugünkü uzaklık Toplam Uygun Uygun değil 3 Görev Belediye Bşk. 64 87 1 152 42, 1% 57, 2% , 7% 100, 0% Fen İşl. Md. 60 86 146 41, 1% 58, 9% 100, 0% Toplam 124 173 1 298 41, 6% 58, 1% , 3% 100, 0%

Çizelgeye göre, birleştirilerek belediye haline getirilen yerleşim yerleri

arasındaki halen uygulanan Maksimum 500 m. şeklindeki ölçüt belediye yöneticileri

tarafından uygun bulunmamaktadır. (%58,1) Aşağıda, belediye yöneticilerinin

birleştirilerek belediye haline getirilecek yerleşim yerleri arasında olması gereken

uzaklık konusundaki düşünceleri verilmektedir.

Çizelge 3. 173. Birleştirilerek Belediye Haline Getirilecek Yerleşim Yerleri Arasındaki Minimum

Uzaklık SayıSatır %

MİNİMUM KURULUŞ UZAKLIĞI

Toplam

1-3 km arası 3-5 km arası 5-10 km arası 10-25 km arası 25 km'den uzak Görev Belediye Bşk. 35 28 9 3 4 79 44, 3% 35, 4% 11, 4% 3, 8% 5, 1% 100, 0% Fen İşl. Md. 47 17 7 4 2 77 61, 0% 22, 1% 9, 1% 5, 2% 2, 6% 100, 0% Toplam 82 45 16 7 6 156 52, 6% 28, 8% 10, 3% 4, 5% 3, 8% 100, 0%

206

Çizelge 3. 174. Birleştirilerek Belediye Haline Getirilecek Yerleşim Yerleri Arasındaki

Maksimum Uzaklık SayıSatır %

MAKSİMUM KURULUŞ UZAKLIĞI

Toplam

1-3 km arası 3-5 km arası 5-10 km arası 10-25 km arası 25 km'den uzak

Görev Belediye Bşk. 17 20 22 16 4 79 21, 5% 25, 3% 27, 8% 20, 3% 5, 1% 100, 0% Fen İşl. Md. 17 24 23 13 3 80 21, 3% 30, 0% 28, 8% 16, 3% 3, 8% 100, 0% Toplam 34 44 45 29 7 159 21, 4% 27, 7% 28, 3% 18, 2% 4, 4% 100, 0%

İki Çizelge bir arada değerlendirildiğinde, minimum uzaklık için ilk tercihin

1-3 km, maksimum uzaklık için ilk tercihin 5-10 km olduğu görülmektedir. Bu

tercihlerin ortalaması alındığında, (1+10=11/2=5,5km) ortalama değer olarak ortaya

çıkmaktadır.

3.4.8.4. Belediye Kurulabilmesi İçin Gözetilmesi Gerekli Görülen Ölçütler

Bu bölümde, belediye yöneticilerinin nüfus ve alan büyüklüğü kriterlerinin

yanısıra, belediye kuruluşunda aranması gerekli diğer kriterlerle ilgili düşünceleri

incelenmiştir. Bu konudaki düşüncelerin öğrenilmesi için aşağıda yer alan kriterlere

nem derecesine göre ‘1’den başlayarak numara vermeleri istenilmiştir.

1. Belediyenin finansmanını belirli düzeyde sağlayacak bir ekonomik yapının varlığı, 2. Belirli düzeyde yerel vergi gelirlerinin varlığı, 3. Genel kamu hizmetlerin götürülmesinde etkililiğin artıp artmayacağı

4.Toplumsal gelişmişlik düzeyinin demokratik katılım ortamına elverişli olup olmadığı, 5. Yerel kamusal hizmetlerin yürütülmesinde etkililik ve verimliliğin sağlanıp sağlanamayacağı,

Çizelge 3. 175. Belediye Kurulabilmesi İçin Nüfus Ve Alan Büyüklüğü Ölçütlerinin Yanı Sıra

Gözetilmesi Gereken Ölçütler

207

SayıSatır %Sütun%

Finansman gücü Yeterli vergi Genel hiz. etkililik Katılım ortamı Yerel hiz. verimlilik

128 124 107 109 114 Belediye Bşk. 22, 0 21, 3 18, 4 18, 7 19, 6

51, 6 52, 5 50, 0 50, 5 51, 1 120 112 107 107 109

Fen İşl. Md. 21, 6 20, 2 19, 3 19, 3 19, 6 48, 4 47, 5 50, 0 49, 5 48, 9

Sütun 248 236 214 216 223 Toplam 21, 8 20, 8 18, 8 19, 0 19, 6

Belediye yöneticileri bu konuda ilk üç sırayı şu kriterlere vermişlerdir; 1-

Belediyenin finansmanını belirli düzeyde sağlayacak bir ekonomik yapının

varlığı(%21,8),

2-Belirli düzeyde yerel vergi gelirlerinin varlığı (%20,8),

3-Yerel kamusal hizmetlerin yürütülmesinde etkililik ve verimliliğin

sağlanıp sağlanamayacağı (%19,6),

Yörede yeterli ekonomik kapasite ve yeterli yerel vergi kapasitesi

seçenekleri birlikte değerlendirildiğinde %41,8 ile belediye yöneticileri için belediye

kuruluşunda en önemli görülen unsurun mali kaynak olduğu anlaşılmaktadır.

3. 4. 9. Belediye Hizmetlerinin Etkililiği Ve Verimliliği

Bu bölümde belediye yöneticilerinin belediye hizmetlerinin etkili ve verimli

bir biçimde yürütülüp yürütülmediği ve hizmetlerin etkili ve verimli yürütülebileceği

alan ve nüfus büyüklüklüleri konularında düşünceleri ele alınacaktır.

3. 4. 9. 1. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirilip Getirilmediği

Çizelge 3. 176. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirildiğini

Düşünüyor musunuz? Etkililik-Verimlilik Toplam

Evet Hayır Görev Belediye Bşk. 99 51 150 66, 0% 34, 0% 100, 0% Fen İşl. Md. 93 56 149 62, 4% 37, 6% 100, 0% Toplam 192 107 299 64, 2% 35, 8% 100, 0%

208

Çizelgeye göre, belediye yöneticileri, belediye başkanları daha ağırlıklı

olmak üzere, oldukça yüksek bir oranda belediyelerinde hizmetlerin etkili ve verimli

bir biçimde yürütülmektedir. Aşağıdaki çizelgede bu konu belediye türleri açısından

incelenmiştir.

Çizelge 3. 177. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirildiğini

Düşünüyor musunuz?SayıSatır %Sütun%

ETKİLİLİK-

VERİMLİLİK

Toplam

Evet Hayır Belediye türü İl merkezi 34 14 48 70,8% 29,2% 100,0% 17,7% 13,1% 16,1% Büyükşehir 19 5 24 79,2% 20,8% 100,0% 9,9% 4,7% 8,0% ilçe merkezi 59 37 96 61,5% 38,5% 100,0% 30,7% 34,6% 32,1% B.şehir ilçe 43 25 68 63,2% 36,8% 100,0% 22,4% 23,4% 22,7% B.şehir alt k. 19 11 30 63,3% 36,7% 100,0% 9,9% 10,3% 10,0% Belde 18 15 33 54,5% 45,5% 100,0% 9,4% 14,0% 11,0%Toplam 192 107 299 64,2% 35,8% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelgeye göre, belediye hizmetlerinin yürütümünden en fazla büyükşehir

belediye belediye yöneticileri, en az belde belediye yöneticileri memnundur.

Aşağıdaki çizelgede ise, bu konu nüfus grupları açısından incelenmektedir.

Çizelge 3. 178. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirildiğini

Düşünüyor musunuz? Etkililik-Verimlilik Toplam Evet Hayır Nüfus Grupları - 5000 10 9 19 52,6% 47,4% 100,0% 5,5% 8,6% 6,6% 5001-10000 11 7 18 61,1% 38,9% 100,0% 6,1% 6,7% 6,3% 10001-20000 19 12 31 61,3% 38,7% 100,0% 10,5% 11,4% 10,8% 20001-50000 26 12 38 68,4% 31,6% 100,0% 14,4% 11,4% 13,3%

209

50001-100000 27 16 43 62,8% 37,2% 100,0% 14,9% 15,2% 15,0% 100001-250000 33 25 58 56,9% 43,1% 100,0% 18,2% 23,8% 20,3% 250001-500000 30 15 45 66,7% 33,3% 100,0% 16,6% 14,3% 15,7% +500000 25 9 34 73,5% 26,5% 100,0% 13,8% 8,6% 11,9%Toplam 181 105 286 63,3% 36,7% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelgeye göre, en düşük memnuniyet düzeyi –5000 nüfus grubunda olup

bu gruptan itibaren artan bir eğilim gözlenmekte olup en yüksek düzeye +500000

nüfus grubunda ulaşılmaktadır.

Bu bölümdeki çizelgeler birlikte değerlendirildiğinde, belediye yöneticileri

genel eğilim olarak belediyelerinde hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde

yürütüldüğünü düşünmelerine karşılık, bu durum belediye türleri ve alan grupları

açısından incelendiğinde oldukça büyük farklılıklar ortaya çıkmakta ve küçük

belediyelerde memnuniyet düzeyi genel ortalamanın oldukça altına düşmektedir.

3. 4. 9. 2. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirilebileceği Alan Büyüklüğü

Çizelge 3. 179. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Çizelgede Yürütülebileceği Alan

Büyüklüğü Optimal alan büyüklüğüne sahip mi? Toplam

Evet Hayır Görev Belediye Bşk. 129 22 151 85, 4% 14, 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 129 17 146 88, 4% 11, 6% 100, 0% Toplam 258 39 297 86, 9% 13, 1% 100, 0%

Çizelgeye göre, belediye yöneticilerinin büyük bir bölümü belediyelerinin

hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde yürütülebileceği bir alan büyüklüğüne sahip

olduğunu düşünmektedirler.

210

Aşağıdaki çizelgede ise , belediye hizmetlerin etkili bir biçimde

yürütülebileceği optimal bir alan büyüklüğüne sahip olunup olunmadığı sorusuna

belediye türlerine göre verilen cevaplar gösterilmiştir.

Çizelge 3. 180. Belediye Türüne Göre hizmetlerin Etkili ve Verimli Biçimde Yürütülebileceği

Alan Büyüklüğü

Optimal alan büyüklüğüne sahip mi?

Toplam

Evet Hayır Belediye türü İl merkezi 38 6 44 86, 4% 13, 6% 100, 0% 14, 7% 15, 4% 14, 8% Büyükşehir 18 6 24 75, 0% 25, 0% 100, 0% 7, 0% 15, 4% 8, 1% ilçe merkezi 80 16 96 83, 3% 16, 7% 100, 0% 31, 0% 41, 0% 32, 3% B. şehir ilçe 67 4 71 94, 4% 5, 6% 100, 0% 26, 0% 10, 3% 23, 9% B. şehir alt k. 26 5 31 83, 9% 16, 1% 100, 0% 10, 1% 12, 8% 10, 4% Belde 29 2 31 93, 5% 6, 5% 100, 0% 11, 2% 5, 1% 10, 4%Toplam 258 39 297 86, 9% 13, 1% 100, 0% 100, 0% 100, 0% 100, 0%

Çizelgeye göre, belediye hizmetlerin etkili bir biçimde yürütülebileceği

optimal bir alan büyüklüğüne sahip olmadığını düşünen belediyeler arasında en

fazla olumsuz cevaplar büyükşehir belediyelerine aittir. Bu durum büyükşehirlerde

bir ölçek sorunu yaşandığını düşünen belediye yöneticilerinin sayısının oldukça fazla

olduğu görülmektedir.

Aşağıdaki çizelgede ise , belediyelerinin belediye hizmetlerin etkili bir

biçimde yürütülebileceği optimal bir alan büyüklüğüne sahip olmadığını düşünen

belediye yöneticilerinin hangi alan büyüklüğünün uygun olduğu hakkındaki cevapları

incelenmiştir.

Çizelge 3. 181. Belediye Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek

Minimum Alan Büyüklüğü Minimum

alan büyüklüğü

Toplam

211

5 km2'den küçük

5, 01-10 km2 arası

10, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100 km2'den büyük

Görev Belediye Bşk. 3 6 5 4 6 1 25 12, 0% 24, 0% 20, 0% 16, 0% 24, 0% 4, 0% 100, 0% Fen İşl. Md. 2 10 10 6 8 36

5, 6% 27, 8% 27, 8% 16, 7% 22, 2% 100, 0% Toplam 5 16 15 10 14 1 61 8, 2% 26, 2% 24, 6% 16, 4% 23, 0% 1, 6% 100, 0%

Çizelge 3. 182. Belediye Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek

Maksimum Alan Büyüklüğü maksimum

alan büyüklüğü

Toplam

5 km2'den küçük

5, 01-10 km2 arası

10, 01-25 km2 arası

25, 01-50 km2 arası

50, 01-100 km2 arası

100 km2'den büyük

Görev Belediye Bşk. 1 1 6 3 3 4 18

5, 6% 5, 6% 33, 3% 16, 7% 16, 7% 22, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 1 10 7 4 5 27

3, 7% 37, 0% 25, 9% 14, 8% 18, 5% 100, 0% Toplam 2 1 16 10 7 9 45 4, 4% 2, 2% 35, 6% 22, 2% 15, 6% 20, 0% 100, 0%

Belediye yöneticileri, hizmetlerin etkili ve verimli yürütülebileceği bir

minimum alan büyüklüğü konusunda ağırlıklı olarak 5-10km2, maksimum alan

büyüklüğü konusunda 10-25km2 seçeneklerini seçmişlerdir.

3. 4. 9. 3. Belediye Hizmetlerinin Etkili Ve Verimli Bir Biçimde Yerine Getirilebileceği Nüfus Büyüklüğü

Çizelge 3. 183. Belediye Hizmetlerin Etkili Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek Nüfus

OPTİMAL NÜFUS BÜYÜKLÜĞÜNE

SAHİP Mİ?

Toplam

Evet Hayır Görev Belediye Bşk. 126 28 154 81, 8% 18, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 127 24 151 84, 1% 15, 9% 100, 0% Toplam

253 52 305

83, 0% 17, 0% 100, 0%

212

Çizelgeye göre, belediye yöneticilerinin büyük bir bölümü belediyelerinin

hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde yürütülebileceği bir nüfus büyüklüğüne sahip

olduğunu düşünmektedirler. Aşağıdaki çizelgede, belediyelerinin belediye

hizmetlerin etkili bir biçimde yürütülebileceği bir nüfus büyüklüğüne sahip olmadığını

düşünen belediye yöneticilerinin hangi nüfus büyüklüğünün uygun olduğu

hakkındaki cevapları incelenmiştir.

Çizelge 3. 184. Belediye Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek

Minimum Nüfus Minimum

nüfus büyüklüğü

Toplam

5000'den az 5001-10000 10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

Görev Belediye Bşk. 9 9 1 9 4 5 4 41

22, 0% 22, 0% 2, 4% 22, 0% 9, 8% 12, 2% 9, 8% 100, 0% Fen İşl. Md. 7 9 5 6 3 12 4 46 15, 2% 19, 6% 10, 9% 13, 0% 6, 5% 26, 1% 8, 7% 100, 0%Toplam 16 18 6 15 7 17 8 87

18, 4% 20, 7% 6, 9% 17, 2% 8, 0% 19, 5% 9, 2% 100, 0%

Çizelge 3. 185. Belediyenizin Hizmetlerinin Verimli Bir Biçimde Yürütülmesine İmkan Verecek

Maksimum Nüfus Maksimum

nüfus büyüklüğü

Toplam

5001-10000

10001-20000

20001-50000

50001-100000

100001-250000

250001-500000

500000'den çok

Görev Belediye Bşk. 6 4 3 9 9 7 1 39

15, 4% 10, 3% 7, 7% 23, 1% 23, 1% 17, 9% 2, 6% 100, 0%

Fen İşl. Md. 4 3 3 11 6 12 1 40 10, 0% 7, 5% 7, 5% 27, 5% 15, 0% 30, 0% 2, 5% 100, 0%

Toplam 10 7 6 20 15 19 2 79

12, 7% 8, 9% 7, 6% 25, 3% 19, 0% 24, 1% 2, 5% 100, 0%

Belediye yöneticileri, hizmetlerin etkili ve verimli yürütülebileceği bir

minimum nüfus büyüklüğü konusunda ağırlıklı olarak 5000-10.000, maksimum

nüfus büyüklüğü konusunda 50.000-100.000 seçeneklerini seçmişlerdir.

213

3. 4. 10. Belediyelerde Ölçek ve Model Sorunu

Bu bölümde, belediyelerde ölçek ve model sorunu ile ilgili olarak belediye

yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek amacıyla bazı önemli konularda yargı

belirten cümlelere belediye yöneticilerinin katılıp katılmadığı sorulmuştur.

3. 4. 10. 1. Belediyeler Arası İşbirliği

Çizelge 3. 186. Belediyeler Arası İşbirliği

İşbirliği yeterli değil Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Görev Belediye Bşk. 155 2 157 98, 7% 1, 3% 100, 0% Fen İşl. Md. 150 5 155 96, 8% 3, 2% 100, 0% Toplam 305 7 312 97, 8% 2, 2% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Belediyeler arası işbirliği yeterli değildir.Belediyeler

arası değişik işbirliği modelleri geliştirilmeli,teşvik edilmeli,gerektiğinde

yönlendirilmelidir.’ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda bu yargıya

katılmaktadırlar. (%97,8)

3. 4. 10. 2. Yerel Kaynak Yaratma Kapasitesi

Çizelge 3. 187. Yerel kaynak yaratmada yasal olanaklar

Yerel kaynak yaratmada yasal olanak verilmeli

Toplam

Katılıyorum Katılmıyorum Görev Belediye Bşk. 155 1 156 99, 4% , 6% 100, 0%

Fen İşl. Md. 151 3 154 98, 1% 1, 9% 100, 0%

Toplam 306 4 310

98, 7% 1, 3% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Belediyeler yerel kaynakları geliştirme ve

kullanmada ve yerel finansmanı sağlamada daha etkili yasal olanaklarla

donatılmalıdır’ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

214

belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda bu yargıya

katılmaktadırlar. (%98,7)

3. 4. 10. 3. Personel İstihdamı Önündeki Engeller

Çizelge 3. 188. Kaliteli personel istihdamı önündeki engeller

Kaliteli personel istihdamı önündeki engeller kalkmalı

Toplam

Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 151 5 1 157 96, 2% 3, 2% , 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 140 11 4 155 90, 3% 7, 1% 2, 6% 100, 0% Toplam 291 16 5 312 93, 3% 5, 1% 1, 6% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Bugünkü yapı içerisinde hizmetlerin etkili bir

Çizelgede yürütebilecek kaliteli ve yeterli personel istihdam edilemez.Kaliteli

personel istihdamı önündeki bütün engeller kaldırılmalı ve bu konuda belediyeler

sadece bütçesi ile sorumlu olmalıdır.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük

oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%93,3)

3. 4. 10. 4. Örgütlenme Modeli

Çizelge 3. 189. Standart örgütlenme modeli yetersizdir

Standart örgütlenme modeli yetersizdir

Toplam

Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 126 19 11 156 80, 8% 12, 2% 7, 1% 100, 0% Fen İşl. Md. 120 22 12 154 77, 9% 14, 3% 7, 8% 100, 0% Toplam 246 41 23 310 79, 4% 13, 2% 7, 4% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘1580 sayılı yasayla kurulmuş olan standart

belediye örgütlenme modeli yetersizdir. Farklı coğrafi, ekonomik ve nüfus

özelliklerine sahip yerleşim yerleri için farklı örgütlenme modelleri

geliştirilmeli,gerekirse çok farklı özelliği olan bir yer için tek bir yasayla kendine özgü

bir yönetim biçimi getirilmelidir.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda

bu yargıya katılmaktadırlar. (%79,4)

215

3. 4. 10. 5. Belediyelerin Birleştirilmesi

Çizelge 3. 190. Gerekirse belediyeler birleştirilmeli

Gerekirse belediyeler birleştirilmeli Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 126 30 1 157 80, 3% 19, 1% , 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 114 34 5 153 74, 5% 22, 2% 3, 3% 100, 0% Toplam 240 64 6 310 77, 4% 20, 6% 1, 9% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘ Belediyeler arasında uygun ölçekler

oluşturabilmek ve hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde yürütülmesine imkan

verecek uygun büyüklüklere ulaşmak amacıyla, belediyeler gerektiğinde

birleştirilmelidir.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda bu yargıya

katılmaktadırlar. (%77,4).Bu veri, belediyeler düzeyinde yapılması gereken alan

düzenlemesi için çok olumlu bir göstergedir.

3. 4. 10. 6. Yetkilerin Nüfus Ölçütüne Göre Verilmesi

Çizelge 3. 191. Yetkiler nüfusa göre verilmeli

Yetkiler nüfusa göre verilmeli Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 93 54 5 152 61, 2% 35, 5% 3, 3% 100, 0% Fen İşl. Md. 100 49 5 154 64, 9% 31, 8% 3, 2% 100, 0% Toplam 193 103 10 306 63, 1% 33, 7% 3, 3% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Yerel yönetimlere yetki ve görevler nüfus ve

kapasitelerine göre dağıtılmalıdır ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri, büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar.

(%63,9).Bu veri, belediyeler sisteminde yapılacak modelle ilgili düzenlemeler için

olumlu bir göstergedir.

3. 4. 10. 7.Zorunlu Birlik Kurulması

Çizelge 3. 192. Gerekirse zorunlu birlik oluşturulmalı

216

Gerekirse zorunlu birlik oluşturulmalı Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 108 34 14 156 69, 2% 21, 8% 9, 0% 100, 0% Fen İşl. Md. 113 32 9 154 73, 4% 20, 8% 5, 8% 100, 0% Toplam 221 66 23 310 71, 3% 21, 3% 7, 4% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde

yürütülebilmesini sağlayacak uygun büyüklüklere ulaşmak amacıyla, gerektiğinde

belediyeler ve diğer yerel yönetimler arasında zorunlu birlik oluşturulmalıdır. ‘ fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri, büyük

oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%71,3).Bu veri, belediyeler düzeyinde

yapılması gereken ölçek düzenlemesi için çok olumlu bir göstergedir.

3. 4. 10. 8. Köylerin Belediye Haline Getirilmesi

Çizelge 3. 193. Köylerin Belediyeleştirilmesi

Köyler Belediyeleştirilmeli

Toplam

Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 69 80 7 156 44, 2% 51, 3% 4, 5% 100, 0% Fen İşl. Md. 79 69 6 154 51, 3% 44, 8% 3, 9% 100, 0% Toplam 148 149 13 310 47, 7% 48, 1% 4, 2% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Köyler günümüzde fonksiyonunu yitirmiştir.Köy

yönetimleri kaldırılarak, belirlenecek ölçeklere göre,birleştirme, mevcut belediyelere

dahil etme gibi çeşitli yöntemler kullanılarak belediye haline getirilmelidir.” ‘ fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Bu yargıya Fen işleri müdürleri katılırken, Belediye

Başkanları katılmamıştır.

3. 4. 10. 9. İlçe Yerel Yönetimleri Kurulması

Çizelge 3. 194. İlçe yerel yönetimleri kurulmalı

İlçe yerel yönetimleri kurulmalı Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 75 65 17 157 47, 8% 41, 4% 10, 8% 100, 0% Fen İşl. Md. 70 60 23 153 45, 8% 39, 2% 15, 0% 100, 0% Toplam 145 125 40 310 46, 8% 40, 3% 12, 9% 100, 0%

217

Belediye yöneticilerine, ‘İlçelerde belediye örgütünün yanı sıra, tüm ilçeyi

kapsayan ve özellikle bazı merkezi idare hizmetlerini üstlenecek ve alan yönetimleri

olarak görev yapacak ilçe yerel yönetimleri de kurulmalıdır.” fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

katılmaktadırlar. (%77,4).

3. 4. 10. 10. İl Özel İdaresi

Çizelge 3. 195. il Özel İdareleri Yararlıdır

İÖİ yararlıdır Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 96 46 11 153 62, 7% 30, 1% 7, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 85 53 14 152 55, 9% 34, 9% 9, 2% 100, 0% Toplam 181 99 25 305 59, 3% 32, 5% 8, 2% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Tüm ili kapsayan bir alan yönetimi olarak İl özel

idareleri modeli yararlıdır, bütün karar organların seçimle gelmesi sağlanarak

korunmalıdır.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, bu yargıya katılmaktadırlar. (%59,3)

3. 4. 10. 11. Bölge Yerel Yönetimleri Kurulması

Çizelge 3. 196. Bölge yerel yönetimi kurulmalı

Bölge yerel yönetimi kurulmalı Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 92 45 19 156 59, 0% 28, 8% 12, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 84 51 19 154 54, 5% 33, 1% 12, 3% 100, 0% Toplam 176 96 38 310 56, 8% 31, 0% 12, 3% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Bölgesel düzeyde bazı hizmetleri yürütmek ve

koordinasyon sağlamak üzere tüzel kişiliğe haiz bölge yerel yönetimleri kurulmalıdır ‘

fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri,

bu yargıya katılmaktadırlar. (%56,8)

218

3. 4. 10. 12. Özerk Hizmet Kuruluşları Kurulması

Çizelge 3. 197. Özerk hizmet kuruluşları kurulmalı

Özerk hizmet kuruluşları kurulmalı Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 117 33 5 155 75, 5% 21, 3% 3, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 113 37 4 154 73, 4% 24, 0% 2, 6% 100, 0% Toplam 230 70 9 309 74, 4% 22, 7% 2, 9% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Birbirine benzer özellikler gösteren belediyeleri

kapsamak üzere ve özellikle imar planı yapılması,uygulanması,çevre koruma , gibi

önemli bazı hizmetleri yürütmek ve koordinasyon sağlamak üzere belediyelerin

denetiminde çalışan özerk hizmet kuruluşları kurulmalıdır.‘ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle

belediye başkanları büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%74,4)

3. 4. 10. 13. Yerel Hizmetlerin Özelleştirmesi

Çizelge 3. 198. Özelleştirme kolaylaştırılmalı

Özelleştirme kolaylaştırılmalı Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 136 16 6 158 86, 1% 10, 1% 3, 8% 100, 0% Fen İşl. Md. 123 25 4 152 80, 9% 16, 4% 2, 6% 100, 0% Toplam 259 41 10 310 83, 5% 13, 2% 3, 2% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Yerel hizmetlerin özelleştirilmesi kolaylaştırılmalı ve

devlet tarafından özendirilmelidir ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda

bu yargıya katılmaktadırlar. (%83,5)

3. 4. 10. 14. Şirket Kurmanın Kolaylaştırılması

219

Çizelge 3. 199. Şirket kurma kolaylaştırılmalı

Şirket kurma kolaylaştırılmalı Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 97 50 9 156 62, 2% 32, 1% 5, 8% 100, 0% Fen İşl. Md. 80 65 9 154 51, 9% 42, 2% 5, 8% 100, 0% Toplam 177 115 18 310 57, 1% 37, 1% 5, 8% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Yerel yönetimlerin şirket kurmaları kolaylaştırılmalı

ve belediye hizmetleri büyük ölçüde bu belediye şirketleri aracılığı ile yürütülmelidir.”

fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri,

bu yargıya katılmaktadırlar. (%57,1) Ancak bu konudaki eğilim özelleştirme ve bazı

hizmet alanlarında özerk hizmet kuruluşları kurulması konusundaki kadar güçlü

değildir. Ayrıca, bu konuda belediye başkanları ile atanmış yöneticiler arasında

önemli sayılabilecek bir farklılaşma olduğu görülmektedir.

3.4.10.15.Belediyeler Arası Hizmet Satın Almanın Yaygınlaştırılması

Çizelge 3. 200. Hizmet Satınalma Yaygınlaşmalı

Hizmet satınalma yaygınlaşmalı Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 131 23 1 155 84, 5% 14, 8% , 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 132 18 5 155 85, 2% 11, 6% 3, 2% 100, 0% Toplam 263 41 6 310 84, 8% 13, 2% 1, 9% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Yerel yönetimler arasında hizmet satınalma

uygulamaları yaygınlaştırılmalı ve küçük belediyeler ve köyler bazı hizmetleri

kendileri yerine getirmektense yakınındaki büyük belediyelerden hizmet satın

almalıdırlar.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%77,4)

3. 4. 10. 16. Belediyelere Hizmetlerin Devredilmesi

Çizelge 3. 201.

220

İlgili İdarenin Kararıyla Belediyeye Hizmetler Devredilebilmeli İlgili idarenin kararıyla belediyeye hiz.

devredilebilmeli Toplam

Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 133 16 6 155 85, 8% 10, 3% 3, 9% 100, 0% Fen İşl. Md. 124 17 12 153 81, 0% 11, 1% 7, 8% 100, 0% Toplam 257 33 18 308 83, 4% 10, 7% 5, 8% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Belediyeler talepleri üzerine , kapasiteleri yeterli

ise , üzerine merkezi idarenin yürüttüğü bazı hizmetleri de ilgili idarenin kararı ile

üstlenebilmelidirler’. fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları büyük oranda bu yargıya

katılmaktadırlar. (%83,4) Bu veri, gerekli kapasiteye sahip belediyelere bazı

hizmetlerin devri şeklindeki bir yöntemin uygulanabilirliği için önemli bir göstergedir.

3. 4. 10. 17. Belediyelerde Katılım

Çizelge 3. 202. Belediyelerde katılım yetersizdir

Belediyelerde katılım yetersizdir Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 104 41 12 157 66, 2% 26, 1% 7, 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 109 31 14 154 70, 8% 20, 1% 9, 1% 100, 0% Toplam 213 72 26 311 68, 5% 23, 2% 8, 4% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Belediyelerin şu andaki yapıları itibariyle

demokratik katılıma ve açıklığa uygun değildir.Belediye yönetimleri Halkın katılımını

,açıklığı sağlayıcı kanalları açamamaktadırlar’ fikrine katılıp katılmadıkları

sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar.

Belediyelerde katılımla ilgili bölümde yapılan incelemede de ortaya çıktığı gibi,

özellikle küçük belediyelerde katılımı sağlayabilecek gerekli kapasite

bulunmamaktadır. Nüfusu 5000-10000 arasında olan belediyelerin %82,4’ü halk

katılımına yönelik herhangi bir yöntem geliştirmemiştir.

3. 4. 10. 18. Halkın Katılım Alışkanlığı

Çizelge 3. 203.

221

Halkın katılım alışkanlığı yoktur Halkın katılım alışkanlığı yoktur Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 108 45 5 158 68, 4% 28, 5% 3, 2% 100, 0% Fen İşl. Md. 113 39 3 155 72, 9% 25, 2% 1, 9% 100, 0% Toplam 221 84 8 313 70, 6% 26, 8% 2, 6% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Küçük belediyelerde yerel halkın örgütlü bir

biçimde yönetime katılım ve denetim alışkanlığı yoktur. Halk Yapılan işleri uzaktan

seyretmekle yetinmektedir.’fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar.

Belediyelerde katılımla ilgili bölümde yapılan incelemede de ortaya çıktığı

gibi, özellikle küçük belediyelerde katılım oranı çok düşüktür. Nüfusu 5000-10000

arasında olan belediyelerin %75’de halk belediyenin geliştirdiği yöntemlere ilgi

göstermemektedir.

222

3. 4. 10. 19. Belediyelerin Kademelenmesi

Çizelge 3. 204. Yakın Belediyeler Arasında Bş Benzeri Model Olmalı

Yakın belediyeler arasında BŞ benzeri model olmalı

Toplam

Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 115 36 7 158 72, 8% 22, 8% 4, 4% 100, 0% Fen İşl. Md. 108 41 6 155 69, 7% 26, 5% 3, 9% 100, 0% Toplam 223 77 13 313 71, 2% 24, 6% 4, 2% 100, 0%

Belediye yöneticilerine, ‘Birbirine yakın belediyeler arasında da büyükşehir

modelinde olduğu gibi hizmetlerin kademeli olarak yapılacağı bir sistem

yaygınlaştırılmalıdır’ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar. (%71,2)

3. 4. 10. 20. Muhtarlıkların Geliştirilmesi

Çizelge 3. 205. Muhtarlıklar geliştirilmeli

Muhtarlıklar geliştirilmeli Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 149 8 1 158 94, 3% 5, 1% , 6% 100, 0% Fen İşl. Md. 142 11 2 155 91, 6% 7, 1% 1, 3% 100, 0% Toplam 291 19 3 313 93, 0% 6, 1% 1, 0% 100, 0%

Belediye yöneticilerine,’ Belediyelerde mahalle muhtarlığı halkın taleplerini

belediye yönetimine iletmede önemli bir fonksiyon görmektedir.Halk katılımını

artırmak için Mahalle muhtarlığı kurumu geliştirilmeli ve belediye ile ilişkileri daha iyi

bir yasal yapıya kavuşturulmalıdır.’ ’fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri çok büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar.

Katılımla İlgili bölümde de incelendiği gibi, bütün belediye türlerinde muhtar aracılığı

ile katılım ön plana çıkmıştır. Dolayısıyla, muhtarlık kurumu ile belediye sistemini

birbirine çok iyi entegre edilmesi büyük önem taşımaktadır.

3.4.11.Büyükşehir Belediyeleri

223

3. 4. 11. 1. Büyükşehir Belediyesi Kuruluşunda Kriterler

İlk bölümde, büyükşehirlerin kuruluşu için minimum ve maksimum alan

büyüklüğü konusunda belediye yöneticilerinin düşünceleri ele alınacaktır.

Çizelge 3. 206. Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan

büyüklüğü şartı aranmalı mıdır? BŞB için alan büyüklüğü aranmalı Toplam

Evet Hayır Belediye türü İl merkezi 19 6 25 76,0% 24,0% 100,0% 14,8% 8,8% 12,8% Büyükşehir 13 10 23 56,5% 43,5% 100,0% 10,2% 14,7% 11,7% ilçe merkezi 25 24 49 51,0% 49,0% 100,0% 19,5% 35,3% 25,0% B.şehir ilçe 45 10 55 81,8% 18,2% 100,0% 35,2% 14,7% 28,1% B.şehir alt k. 18 8 26 69,2% 30,8% 100,0% 14,1% 11,8% 13,3% Belde 8 10 18 44,4% 55,6% 100,0% 6,3% 14,7% 9,2% Toplam 128 68 196 65,3% 34,7% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelgeye göre, bütün belediye türlerinde alana yönelik kriter getirilmesinin

gerekli olduğu yönünde bir eğilim olduğu görülmektedir. Aşağıdaki çizelgelerde

konu, hangi alan büyüklüğünün uygun olacağı yönünden incelenmiştir.

Çizelge 3. 207. Büyükşehir Belediyesi Kurulabilmesi İçin Gerekli Minimum Alan Büyüklüğü

BŞB Minimum Alan Büyüklüğü

Toplam

50 km2'den küçük

50-100 km2 arası

100-250 km2 arası

250-500 km2 arası

500 km2'den büyük

Belediye türü İl merkezi 4 3 2 2 11 36,4% 27,3% 18,2% 18,2% 100,0% 25,0% 12,5% 12,5% 18,2% 15,5% Büyükşehir 2 1 4 1 8 25,0% 12,5% 50,0% 12,5% 100,0% 12,5% 4,2% 25,0% 25,0% 11,3% ilçe merkezi 5 7 2 7 21 23,8% 33,3% 9,5% 33,3% 100,0% 31,3% 29,2% 12,5% 63,6% 29,6% B.şehir ilçe 3 8 6 1 18 16,7% 44,4% 33,3% 5,6% 100,0% 18,8% 33,3% 37,5% 25,0% 25,4% B.şehir alt k. 2 5 1 2 10 20,0% 50,0% 10,0% 20,0% 100,0% 12,5% 20,8% 9,1% 50,0% 14,1% Belde 2 1 3 66,7% 33,3% 100,0% 12,5% 9,1% 4,2% Toplam 16 24 16 11 4 71 22,5% 33,8% 22,5% 15,5% 5,6% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

224

Çizelge 3. 208. Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için Minimum ve Maksimum alan

büyüklüğü BŞB Maksimum

Alan Büyüklüğü Toplam

100 km2'den küçük

100-250 km2 arası

250-500 km2 arası

500 km2'den büyük

Belediye türü İl merkezi 6 1 7 85,7% 14,3% 100,0% 42,9% 7,7% 17,9% Büyükşehir 2 1 1 4 50,0% 25,0% 25,0% 100,0% 14,3% 14,3% 7,7% 10,3% ilçe merkezi 5 2 2 4 13 38,5% 15,4% 15,4% 30,8% 100,0% 35,7% 28,6% 15,4% 80,0% 33,3% B.şehir ilçe 1 6 7 14,3% 85,7% 100,0% 14,3% 46,2% 17,9% B.şehir alt k. 1 3 1 5 20,0% 60,0% 20,0% 100,0% 7,1% 42,9% 7,7% 12,8% Belde 2 1 3 66,7% 33,3% 100,0% 15,4% 20,0% 7,7% Toplam 14 7 13 5 39 35,9% 17,9% 33,3% 12,8% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelgeler birlikte değerlendirildiğinde, minimum alan için ağırlıklı olarak 50-

100 km2 maksimum alan için 100km2 den küçük ölçütlerinin seçildiği görülmektedir.

Belediyelerin toplam alanları ile ilgili bölümde, büyükşehir belediyelerinin toplam

alan büyüklüğünün ağırlıklı olarak (%40) 150-250 km2 aralığında toplandığı

görülmektedir. Ancak, kuruluş alan büyüklüğü olarak büyükşehir belediyelerinin

yöneticileri de dahil olmak üzere üst sınır olarak 100km2 seçeneğini seçmişlerdir. Bu

verilerden büyükşehir belediyelerinde mevcut alan büyüklüğü ile istenilen alan

büyüklüğünün birbiri ile uyuşmadığı sonucu çıkarılmaktadır.

Aşağıdaki çizelge ise, büyükşehir kuruluşu için nüfus büyüklüğü aranıp

aranmaması gerektiği konusunda veri içermektedir.

Çizelge 3. 209. Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için Minimum nüfus büyüklüğü şartı

aranmalı mıdır? BŞB için Minimum nüfus şartı

aranmalı Toplam

Evet Hayır Belediye türü İl merkezi 21 4 25 84,0% 16,0% 100,0% 12,6% 21,1% 13,4% Büyükşehir 20 1 21

225

95,2% 4,8% 100,0% 12,0% 5,3% 11,3% ilçe merkezi 41 6 47 87,2% 12,8% 100,0% 24,6% 31,6% 25,3% B.şehir ilçe 48 4 52 92,3% 7,7% 100,0% 28,7% 21,1% 28,0% B.şehir alt k. 22 1 23 95,7% 4,3% 100,0% 13,2% 5,3% 12,4% Belde 15 3 18 83,3% 16,7% 100,0% 9,0% 15,8% 9,7% Toplam 167 19 186 89,8% 10,2% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelgeye göre, belediye yöneticileri, özellikle büyükşehir belediyesi

yöneticileri çok ağırlıklı bir biçimde büyükşehir kuruluşunda minumum nüfus şartı

aranması gerektiğini düşünmektedirler. Aşağıdaki çizelgede konulması düşünülen

nüfus kriteri konusu incelenecektir.

Çizelge 3. 210. Büyükşehir Belediyesi kurulabilmesi için gerekli nüfus büyüklüğü

BŞB için Minimum Nüfus Büyüklüğü

Toplam

250000'den az

250000-500000

500000-750000

750000-1000000

1000000'dan çok

Belediye türü İl merkezi 7 12 1 20 35,0% 60,0% 5,0% 100,0% 43,8% 20,0% 6,7% 14,0% Büyükşehir 10 2 4 3 19 52,6% 10,5% 21,1% 15,8% 100,0% 16,7% 13,3% 12,1% 15,8% 13,3% ilçe merkezi 6 19 4 6 2 37 16,2% 51,4% 10,8% 16,2% 5,4% 100,0% 37,5% 31,7% 26,7% 18,2% 10,5% 25,9% B.şehir ilçe 1 7 2 14 9 33 3,0% 21,2% 6,1% 42,4% 27,3% 100,0% 6,3% 11,7% 13,3% 42,4% 47,4% 23,1% B.şehir alt k. 9 2 8 4 23 39,1% 8,7% 34,8% 17,4% 100,0% 15,0% 13,3% 24,2% 21,1% 16,1% Belde 2 3 4 1 1 11 18,2% 27,3% 36,4% 9,1% 9,1% 100,0% 12,5% 5,0% 26,7% 3,0% 5,3% 7,7% Toplam 16 60 15 33 19 143 11,2% 42,0% 10,5% 23,1% 13,3% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%

Çizelgeye göre, belediye yöneticilerinin minumum nüfus konusundaki birinci

tercihleri 250000-500000 nüfus aralığıdır. Bu aralık büyükşehir belediyelerininde

birinci tercihi olmasına karşılık, büyükşehir altkademe ve büyükşehir ilçe

belediyelerinin birinci tercihi, 750000-1000000 nüfus aralığıdır.

226

3. 4. 11. 2. Büyükşehir Belediyesi Modeli İle İlgili Düşünceler

3. 4. 11.2. 1. Büyükşehirlerde Alt Kademe Belediyesi kurulması

Çizelge 3. 211. Alt Kademe Belediyeleri Kurulması Doğru Bir Uygulama Değildir

Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 59 43 2 104 56, 7% 41, 3% 1, 9% 100, 0% Fen İşl. Md. 50 48 2 100 50, 0% 48, 0% 2, 0% 100, 0% Toplam 109 91 4 204 53, 4% 44, 6% 2, 0% 100, 0%

Bir bütünlük gösteren kenti bu bütünlüğünü zedeleyecek şekilde alt

kademe belediyeleri kurularak büyükşehir oluşturulması uygulaması büyükşehir

modeli içinde en çok tartışılan ve uygulamada sıkıntılar yaratan konulardan birisidir.

Bu konudaki düşüncelerini öğrenmek üzere, Belediye yöneticilerine, ‘Bir kentin

sınırları içinde alt kademe belediyeleri oluşturularak büyükşehir belediyesi

kurulması doğru bir uygulama değildir. ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar. (%53,4)

3. 4. 11.2. 2. Büyükşehir Belediyesi kurulması

Çizelge 3. 212. Büyükşehir Belediyesi Kurulması

S492 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 80 21 3 104 76, 9% 20, 2% 2, 9% 100, 0% Fen İşl. Md. 78 17 7 102 76, 5% 16, 7% 6, 9% 100, 0% Toplam 158 38 10 206 76, 7% 18, 4% 4, 9% 100, 0%

Niteliği itibariyle bir metropol yönetim modeli olan büyükşehirlerin

yaygınlaştırılarak, orta büyüklükte ve bir bütünlüğü olan illerde kurulması hem o

illeriçin hem büyükşehir modelinin uygulanabilirliği için birçok sakıncalar ortaya

çıkarmıştır. Bu konudaki düşüncelerini öğrenmek üzere, Belediye yöneticilerine,

‘Büyükşehir belediyeleri sadece metropol özelliği gösteren büyük bir merkez

belediye ve çevresinde belirli uzaklıkta bulunan, merkez ile sosyal ve ekonomik

ilişkiler içinde bulunan belediyeler bir araya getirilerek kurulmalıdır. “ fikrine katılıp

227

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

önemli oranda katılmaktadırlar. (%76,7)

3. 4. 11. 2.3 Büyükşehir Kuruluşunda Alan ve Nüfus Ölçütü

Aranması

Çizelge 3. 213. Büyükşehir Belediyeleri Kuruluşunda Alan ve Nüfus Ölçütü Aranmalıdır

S493 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 91 9 3 103 88, 3% 8, 7% 2, 9% 100, 0% Fen İşl. Md. 87 9 3 99 87, 9% 9, 1% 3, 0% 100, 0% Toplam 178 18 6 202 88, 1% 8, 9% 3, 0% 100, 0%

Büyükşehirler kurulurken alan ve nüfus kriterleri gözetilmemekte bu durum,

çok değişik büyüklüklerde büyükşehir belediyelerinin ortaya çıkmasına yol

açmaktadır. Bu nedenle metropol nitelik göstermesinin yanısıra, alan ve nüfus kriteri

de getirilmesi konusunda belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere,

belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir belediyesi kurulurken yalnızca sosyal ve

ekonomik açılardan metropol kent özellikleri göstermesine bakılmamalı, aynı

zamanda alan ve nüfus bakımından belirlenecek ölçütler de aranmalıdır. “fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu

yargıya önemli oranda katılmaktadırlar.(%88,1)

3. 4. 11. 2. 4. Belirli Nüfus Geçen İllerin Büyükşehir Yapılması

Çizelge 3. 214. Belli Nüfusu Geçen Kentlerde Büyükşehir Belediyesi Kurulmalıdır

S494 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 32 70 2 104 30, 8% 67, 3% 1, 9% 100, 0% Fen İşl. Md. 33 66 2 101 32, 7% 65, 3% 2, 0% 100, 0% Toplam 65 136 4 205 31, 7% 66, 3% 2, 0% 100, 0%

Nüfus açısından kalabalık olduğu halde metropol özellikler taşımayan

yerlerde, sadece nüfus ölçütü gözetilerek büyükşehir kurulması başarılı sonuçlar

vermemektedir. Bu nedenle sadece nüfusa dayanarak büyükşehir kurulması

konusunda belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere, belediye

228

yöneticilerine Belediye yöneticilerine, ‘Belirlenecek belirli bir nüfusu geçen bütün

kentler başka ölçüt aranmadan Büyükşehir yapılmalıdır.“‘ fikrine katılıp katılmadıkları

sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

katılmamaktadırlar. (%66,3)

3. 4. 11. 2.5. Büyükşehir Modelinin Başarısı

Çizelge 3. 215. Büyükşehir Belediyesi Modeli Başarılıdır

S495 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 55 33 16 104 52, 9% 31, 7% 15, 4% 100, 0% Fen İşl. Md. 56 25 19 100 56, 0% 25, 0% 19, 0% 100, 0% Toplam 111 58 35 204 54, 4% 28, 4% 17, 2% 100, 0%

Büyükşehir modeli 1580 sayılı kanuna göre, ülke çapında uygulanan

belediye modelinden farklı bir model olarak uzun bir süredir uygulanmaktadır. Farklı

özellikler gösteren yerler için farklı modeller uygulanması düşüncesinin sınanması

açısından bu modelin başarı düzeyi önemli bir göstergedir. Bu nedenle büyükşehir

modeli konusunda belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere, Belediye

yöneticilerine, ‘Büyükşehir Belediyesi örneği bir metropol alan yönetim modeli olarak

başarılıdır ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye

yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar. (%54,4)

3. 4. 11. 2.6. Büyükşehirlerde Hizmet Paylaşım Modeli

Çizelge 3. 216. Büyükşehir Belediyelerinde Hizmet Paylaşım Modeli Yetersizdir

S496 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 91 10 5 106 85, 8% 9, 4% 4, 7% 100, 0% Fen İşl. Md. 79 10 12 101 78, 2% 9, 9% 11, 9% 100, 0% Toplam 170 20 17 207 82, 1% 9, 7% 8, 2% 100, 0%

Büyükşehir Modelinde en fazla tartışılan ve sorun yaratan konulardan birisi,

büyükşehir ile ilçe ve alt kademe belediyeleri arasındaki hizmet paylaşımı modeli ve

buna dayalı ilişkilerdir. Bu nedenle, büyükşehirlerde hizmet paylaşımı modeli

229

konusunda belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere, belediye

yöneticilerine,‘Büyükşehir ve Büyükşehir dahilindeki diğer belediyeler arasında

hizmet paylaşımı modeli yetersizdir.“‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya büyük ölçüde

katılmaktadırlar. (%82,1)

230

3. 4. 11.2.7. Büyükşehirlerde Katılım ve Açıklık

Çizelge 3. 217. Büyükşehir Belediyelerinde Halkın Yönetime Katılım İçin Geliştirilen

Yöntemler Yetersizdir S497 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 89 8 9 106 84, 0% 7, 5% 8, 5% 100, 0% Fen İşl. Md. 73 11 17 101 72, 3% 10, 9% 16, 8% 100, 0% Toplam 162 19 26 207 78, 3% 9, 2% 12, 6% 100, 0%

Genel olarak büyük yerleşim yerlerinde katılımın yeterli düzeyde

sağlanamadığı düşüncesinden hareketle, büyükşehir Modelinde en fazla tartışılan

konulardan birisi de büyükşehir ölçeğinde katılımdır. Katılım ile ilgili bölümde

incelendiği üzere, büyükşehir ilçe ve büyükşehir altkademe belediyeleri katılımı

sağlamaya en uygun belediye türleri olarak ortaya çıkmıştır. Büyükşehirlerde katılım

konusunda belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere, belediye

yöneticilerine,‘ Büyükşehir Belediyeler de halkın yönetime katılması ve açıklığı

sağlanması için geliştirilen yöntemler yetersizdir.“ fikrine katılıp katılmadıkları

sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya büyük ölçüde

katılmaktadırlar. (%78,3)

3. 4. 11.2.8. Büyükşehirlerde hizmetlerin Etkiliği

Çizelge 3.218. Büyükşehir Belediyelerinde Hizmetler Daha Etkili Yürütülmektedir

S498 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 66 34 5 105 62, 9% 32, 4% 4, 8% 100, 0% Fen İşl. Md. 60 33 8 101 59, 4% 32, 7% 7, 9% 100, 0% Toplam 126 67 13 206 61, 2% 32, 5% 6, 3% 100, 0%

Büyükşehir modelinin hizmetlerin yürütülmesinde etkililik sağlayıp

sağlamadığı konusu modelin başarısı için en önemli konulardan birisidir. Bu

nedenle, bu konuda belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere, belediye

yöneticilerine,‘ Büyükşehir kurulması ile hizmetlerin daha etkili yürütülmesinin

231

sağlandığına/sağlanacağına inanıyorum.“ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya büyük ölçüde

katılmaktadırlar.(%61,2)

3. 4. 11.2.9. Büyükşehirlerde Altyapı ve Ulaşım Yönetimi Modeli

Çizelge 3. 219. Büyükşehir Belediyelerinde AYKOME ve UKOME Modelleri Başarılıdır S499 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 37 48 20 105 35, 2% 45, 7% 19, 0% 100, 0% Fen İşl. Md. 36 45 19 100 36, 0% 45, 0% 19, 0% 100, 0% Toplam 73 93 39 205 35, 6% 45, 4% 19, 0% 100, 0%

Büyükşehirlerde Altyapı ve ulaşım konusunda koordinasyon ve iletişim

sağlamak üzere kurulan AYKOME ve UKOME modellerinin kuruluş amaçlarına tam

olarak hizmet edemediği düşünülmektedir. Belediye yöneticilerinin bu konudaki

düşüncelerini öğrenmek üzere, belediye yöneticilerine,‘ Büyükşehir Belediyelerinde

Altyapı Ve Ulaşım Koordinasyon Merkezleri (AYKOME Ve UKOME ) Verimli Ve

Etkili Bir biçimde çalışmaktadı..“ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmamaktadırlar.(%45,4)

3.4.11.2.10. Büyükşehirlerde Su ve Kanalizasyon Hizmetlerinin

Yönetimi Modeli

Çizelge 3.210. Büyükşehir Belediyelerinde Su ve Kanalizasyon Hizmetleri Modeli Başarılıdır

S4910 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. 60 28 16 104 57, 7% 26, 9% 15, 4% 100, 0% Fen İşl. Md. 54 32 15 101 53, 5% 31, 7% 14, 9% 100, 0% Toplam 114 60 31 205 55, 6% 29, 3% 15, 1% 100, 0%

Belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere, belediye

yöneticilerine ‘büyükşehir Belediyelerinde Su ve Kanalizasyon İdaresi modeli verimli

ve etkili bir şekilde çalışmaktadır. “fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar.(%55,6)

232

3.4.11.2.11. Büyükşehirlerde İmar Planların Yapılması ve

Uygulanması Modeli

Çizelge 3. 211. Büyükşehir Belediyelerinde İmar Planları yapılması ve Uygulanması Modeli

S4911 Toplam Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. Sayı 36 53 15 104 % Görev 34, 6% 51, 0% 14, 4% 100, 0% Fen İşl. Md. Sayı 31 52 17 100 % Görev 31, 0% 52, 0% 17, 0% 100, 0% Toplam Sayı 67 105 32 204 % Görev 32, 8% 51, 5% 15, 7% 100, 0%

Büyükşehirlerde, büyükşehir yönetimi ile ilçe ve altkademe belediyeleri

arasında en fazla tartışma yaşanan konulardan birisi imar planlaması ve

uygulanması sürecidir.

Bu konuda belediye yöneticilerinin düşüncelerini öğrenmek üzere,

belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir Belediyelerinde İmar planlarının yapılması ve

uygulanması modeli verimli ve etkili bir biçimde çalışmaktadır. “ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

katılmamaktadırlar.(%51,5)

233

3. 4. 11.2.12. Büyükşehirlerde Personel İstihdamı

Çizelge 3. 212. Büyükşehir Belediyelerinde Mali ve Personel İstihdamı

BÜYÜKŞEHİR BELEDİYELERİNDE MALİ VE

PERSONEL İSTİHDAMI AÇISINDAN AVANTAJ

SAĞLANMAKTADIR

Toplam

Katılıyorum Katılmıyorum Fikrim yok Görev Belediye Bşk. Sayı 56 41 8 105 % Görev 53, 3% 39, 0% 7, 6% 100, 0% Fen İşl. Md. Sayı 50 36 13 99 % Görev 50, 5% 36, 4% 13, 1% 100, 0% Toplam Sayı 106 77 21 204 % Görev 52, 0% 37, 7% 10, 3% 100, 0%

Büyükşehir kurulması ile, personel istihdamında ve mali açıdan avantaj

sağlanacağı düşüncesini sınamak üzere, belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir

kurulan yerlerde ile mali açıdan ve kaliteli personel istihdamı sağlaması açısından

büyük avantajlar sağlandığına /sağlanacağına inanıyorum.“ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

katılmaktadırlar.(%52,0)

234

GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ

Bu bölümde, araştırmanın bulgularının değerlendirilmesi, öneriler ve sonuç

yer almaktadır.

Bulguların Değerlendirilmesi

Türk Belediye sisteminde ölçek ve model sorununun incelendiği bu çalışma

kapsamında araştırmada dikkate alınan temel varsayımlar şunlardır.

1-Belediyelerimiz arasında sosyo-ekonomik yapı, gelişme düzeyi ve

potansiyeli açısından büyük farklılıklar vardır. Kendine has özellikler gösteren farklı

gruplar için bu farklılıklarına cevap verebilecek farklılaştırılmış bir yerel yönetim

sistemi oluşturmak ve bu sistem içerisinde farklı gruplar için farklı yönetim biçimleri

getirilmesi gerekir.

2-Belediyelerin etkili ve verimli hizmet üretebilmesinin önündeki önemli

engellerden birisi, aralarında yeterli düzeyde işbirliği sağlayacak modellerin

olmamasıdır. Belediyeler arasında zorunlu birlik kurulması, yakın belediyeler

arasında kademeli hizmet dağılımı, hizmet satın alma gibi yöntemlerle işbirliği

düzeyi artırılmalıdır.

3-Belediyelerimiz için ölçek problemi vardır. Özellikle küçük belediyelerde

yerel hizmetler yeterli düzeyde üretilememekte, örgütlü katılım yeterli düzeyde

sağlanamamaktadır. Bu problemi çözebilmek için birleştirme ve zorunlu birlik

kurulması gibi yöntemlerle alan düzenlemesi yapılarak, etkili ve verimli hizmet

üretilebilecek ölçekler elde edilmelidir.

Bu temel varsayımlar altında şu alt varsayımlar da araştırmada dikkate

alınmıştır.

1-Belediye büyüklüğü ve yerel hizmetler arasında belirgin bir etkililik ilişkisi

vardır. Bu ilişki özellikle küçük belediyeler için çok belirgin olup, küçük belediyeler

235

birçok temel yerel kamusal hizmetler ya hiç veya etkili ve verimli düzeyde

yürütülmemektedir.

2-Türkiye de hizmetlerin etkili düzeyde yürütülebileceği asgari belediye

büyüklüğü kriterleri saptanmalıdır. Bu kriterler hem belediye kuruluşunda hem de

belediyelerin birlik ve birleştirme işlemlerinde dikkate alınabilir.

3- Belediye büyüklüğü ve halk katılımı arasında yakın bir ilişki vardır. Bu

ilişki özellikle küçük belediyelerde çok belirgin olup, küçük belediyelerde katılım

sağlayabilecek kapasite ve halkın katılıma eğilimi düşüktür.

4- Belediyelere görev dağılımı büyüklüklerine ve kapasitelerine göre

kademeli bir biçimde dağıtılmalıdır.

5- Belediye büyüklüğü ve mali kapasite arasında yakın bir ilişki vardır.

Özellikle küçük belediyelerde yeterli düzeyde yerel kaynak yaratabilecek bir vergi

tabanı yoktur. Bu durum küçük belediyeleri merkezi idare kaynaklarına bağımlı hale

getirmektedir.

6-Belediyeler arasında şu anda yeterli işbirliği düzeyi ve kapasitesi yoktur.

Belediyeler arasında gerektiğinde zorunlu birlik kurulması yoluyla işbirliğinin

güçlendirilmesi, ölçek sorununun çözümünü ve dolayısıyla hizmetlerin veriminin

artırılmasını kolaylaştıracaktır .

7-Küçük ölçekli yerel birimler nitelikli uzmanlar; teknisyen istihdam

edememektedirler.

8-Metropol alanlarda ölçek ve model sorunu vardır. Bunun büyük şehir

kurulması için çeşitli kriterler geliştirilmelidir.

9-Büyükşehir modeli temelinde başarılı bir modeldir.Ancak yanlış yerlerde

uygulanması ve modelin iç işleyişinde bazı sorunlar vardır.Bunların giderilmesi

halinde büyük şehir modeli belirli ölçekteki yerleşim yerlerinin ihtiyacını karşılayabilir.

236

10-Çoğunluğu küçük ölçekli birimlerden oluşan belediye sisteminin ortaya

çıkardığı sorunların çözülmesi, küçük ölçekli yerel idari ünitelerin birleştirilmesini

gerekli kılmaktadır. Bu bakımdan , yerel yönetimlerin yeniden yapılandırılmasına

ilişkin çalışmalar öncelikli olarak “alan reformları” ile başlamalıdır.

Bu varsayımlar altında aşağıdaki bulguları değerlendirdiğimizde;

I-Belediyelerde Bölgelere Göre Değişen Bir Ölçek Sorunu Olduğu Ortaya Çıkmaktadır.

1. Toplam alan büyüklüğü açısından belediyelerin %53,5’u, –5 ile 50

km2’lik arasında toplanmıştır. Toplam alan büyüklüklerini belediye türlerine göre

incelediğimizde, 5km2 den düşük alan büyüklüğüne sahip belediyeler içinde en

büyük payın (%77,8) belde belediyelerine ait olduğu görülmektedir. Ayrıca İl

merkezi belediyelerinin toplam alan büyüklükleri 5 km2 ile 250 km2 gibi çok geniş

bir aralıkta toplanmıştır. Büyükşehir belediyelerinin toplam alan büyüklüğü ağırlıklı

olarak (%51,9), 101-150 km2 arasında toplanmıştır. Belde belediyelerinin de

%3,7’sininde bu aralıkta bulunması belediyelerde alan büyüklüğü açısından çok

orantısız bir dağılım bulunduğunu göstermektedir.

2. Toplam alan büyüklüğüne bölgeler açısından bakıldığında,

Karadeniz Bölgesi haricinde diğer bölgelerde toplam alan büyüklüklerinin ağırlıklı

olarak 25km2-100km2 aralığında toplandığı görülmektedir. Karadeniz Bölgesinde

ortalama büyüklük daha küçük bir aralıkta toplanmıştır.(15km2 - 50 km2)

3. Toplam alan büyüklüğü açısından belediyelerin %53,5’ü, –5km2-

50km2 aralığında toplanmışken, imarlı alan büyüklüğü açısından –5km2-25 km2

aralığında belediyelerin birikimli yüzdesi %50, 7’dir. Bu durum ortalama imarlı alan

büyüklüğü açısından da gözlenmektedir. Toplam alan büyüklüğü açısından

belediyelerin %29,1’i 50km2-100km2 alan büyüklüğü aralığında toplanmışken,

imarlı alan açısından belediyelerin %23, 3’ü 25km2 - 50 km2 aralığında

toplanmıştır. Bu durum belediyelerin sahip oldukları alanla hizmet götürebildikleri

alanın önemli ölçüde farklılaştığını göstermektedir.

237

4. Belde belediyelerinin –5km2 ile 50km2 aralığında bir imarlı alan

büyüklüğüne sahip oldukları görülmektedir. Bu durum toplam alan açısından

150km2’ye kadar alan büyüklüğüne rastlanan belde belediyelerinde imarlı alan

bakımından önemli bir küçülme anlamına gelmektedir. Diğer önemli bir gösterge ise

ilçe belediyelerinin imarlı alan büyüklüğü açısından belde belediyelerine yakın

göstergelere sahip olmalarıdır. İl belediyelerinin ise 15km2 –100km2 aralığında

düzenli bir dağılım gösterdiği izlenmektedir.

5. Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu bölgeleri belediyeleri ortalama

olarak diğer bölgelerden daha geniş imarlı alan büyüklüklerine sahip

bulunmaktadırlar. Ayrıca Eğe bölgesi belediyelerinin çoğunluğunun da (%55, 5)

oranında –5km2 ile 15km2 imarlı alan büyüklüğüne sahip olarak diğer bölgelere

göre daha küçük imarlı alan ortalamasına sahip oldukları görülmektedir.

6. İmarlı alan büyüklüklerinin nüfus gruplarına dağılımına bakıldığında

nüfusları 5000’e kadar olan belediyelerin ağırlıklı olarak (%88, 5), 15km2’ye kadar

imarlı alan büyüklüğüne sahip görünmektedirler. Ayrıca 5000-10000 nüfus

grubunda bulunan belediyelerde ağırlıklı olarak (%77, 89) 50km2’ye kadar olan

imarlı alan büyüklüğü aralığında toplanmışlardır. 50 km2 üst sınır bu özelliğini

büyük ölçüde 100000 ve üstü nüfus grubuna kadar korumaktadır.

7. Belediyelerin yerleşik alan büyüklükleri imarlı alan büyüklüğüne göre

daha küçülmektedir. Buna göre belediyelerin imarlı alan büyüklüğü açısından –

5km2-25 km2 aralığında birikimli yüzdesi %50, 7 iken bu aralıkta belediyelerin

yerleşik alan birikimli yüzdesi %60, 1 olmaktadır. Ayrıca bu küçülmeyi gösteren bir

başka göstergede imarlı alan açısından belediyelerin %23, 3’ü 25km2-50 km2

aralığında toplanmış iken, yerleşik alan açısından belediyelerin %27,1’i 5-15 km2

aralığında toplanmıştır.

8. Belediye türleri açısından 5km2 den küçük yerleşik alana sahip

belediyeler içinde, ilk sırayı ilçe belediyeleri (%45,7) almakta, ikinci sırayı ise belde

belediyeleri (%34,8) almaktadır. İmarlı alan büyüklüğü açısından da İlçe

belediyelerinin büyük çoğunluğu (%53,3) 5km2 ‘den küçük imarlı alan büyüklüğüne

sahipken, % 60,3’ü, -5 ile 15km2 arasında imarlı alan büyüklüğüne sahiptir.

238

9. Marmara bölgesinde 50km2’den yukarıdaki aralıklarda biraz daha az

bir yayılma görülmekte, Akdeniz bölgesinde ise her aralıkta daha eşit bir dağılım

gözlenmektedir. Eğe bölgesinde örnekleme giren belediyelerin yerleşik alan

büyüklüklerinin %78,1’i –5 ile 15km2 aralığındadır. Bu durum Doğu Anadolu

belediyeleri ile paralellik göstermekte olup, Doğu Anadolu bölgesine örnekleme

dahil belediyelerin %51,4’ü 15km2’lik yerleşik alan büyüklüğüne sahiptir.

10. Karadeniz bölgesi belediyeleri bu bakımdan kendine has bir özellik

göstermekte olup, bu bölge belediyelerinin %82, 4’ü, -5km2 ile 15km2 lik yerleşik

alan büyüklüğü ile en küçük yerleşik alana büyüklüğüne sahip grubu

oluşturmaktadır. İç Anadolu belediyeleri ise en geniş yerleşik alan büyüklüğüne

sahip belediyeler olarak görünmektedir. buna göre bu bölgedeki belediyelerin %81,

2’si, 15-100km2 yerleşik alan büyüklüğü aralığında toplanmış bulunmaktadır.

11. –5000 nüfus grubundaki belediyelerin %73,7’si, 5001-10000 nüfus

grubundaki belediyelerin %55,5’i, 10001-20000 grubundaki belediyelerin %73, 4’ü,

20001-50000 nüfus grubundaki belediyelerin % 82, 4’ü, -5 ile 15 km2 aralığında

yerleşik alan büyüklüğüne sahip bulunmaktadır. Buna karşılılık ayrı bir grup

oluşturan 50001-100000 nüfus grubundaki belediyelerin %69, 8’i, 100001-250000

nüfus grubundaki belediyelerin %60, 7’si, 5km2-25 km2 yerleşik alan aralığında

toplanmıştır. Ayrı bir grup oluşturan 250001-500000 nüfus grubundaki belediyelerin

%57, 8’i, 15km2-50km2 yerleşik alan aralığında ve 500000 ve yukarısı nüfusa sahip

belediyelerinin de %60’ı 25km2-150km2 aralığında toplanmıştır.

II.Türkiye’de Büyük Belediyelerin Etrafında Küçük Belediyelerden Oluşan Bir Yerleşim Yapısı Olduğu Ortaya Çıkmaktadır.

12. Ankete cevap veren belediyelerin etrafındaki en yakın beş

belediyenin ortalama olarak %50, 8’ni belde belediyeleri oluşturmaktadır. İkinci

sırada ise ilçe belediyeleri gelmektedir. Belediye türleri açısından bakıldığında, İl,

ilçe ve büyükşehir ve belde belediyelerine en yakın Belediye türü ağırlıklı olarak

belde belediyeleridir .Belediyelerinin etraflarında bulunan en yakın beş belediyenin,

il belediyelerinde %56, 1’ni, Büyükşehir belediyelerinde %64, 5’ni, İlçe

239

belediyelerinde %60, 6’nı, belde belediyelerinde ise %70’ini belde belediyeleri

oluşturmaktadır.

13. Belediyelerin etrafında bulunan beş belediyenin belediyelerin

nüfuslarının genel ortalaması alındığında, nüfusu 5000’den az olan belediyeler ilk

sırayı almaktadır. Belediye türlerine göre, belediyeye en yakın belediyeler içinde

nüfusu 5000’den az belediyelerin dağılımı aşağıdaki gibidir;

- Büyükşehir Belediyeleri için (%44)

- İl Belediyeleri için (%57, 7),

- ilçe Belediyeleri için (%53, 6)

- Belde Belediyeleri için (%37, 5)

14. Belediyelerin etraflarında bulunan en yakın beş belediyenin %33, 3’ü

5km’den az bir uzaklığa sahip bulunmakta, uzaklık sınırı 10 km’ye çıkarıldığında ise

çevre belediyelerinin %49’u ise bu gruba girmektedir.

15. Büyükşehir belediyelerinin etrafında bulunan belediyelerin özellikleri

aşağıdaki gibidir;

- %64,5’ni belde belediyeleri oluşturmakta,

- %51,2’nin nüfusu –5000 ile 10000 nüfus grubunda bulunmakta,

- %55, 2’si 10km’lik bir uzaklık içerisinde almaktadırlar.

16. İl belediyelerinin etrafında bulunan belediyelerin;

- %56’1’ni belde belediyeleri oluşturmakta,

- %83, 1’nin nüfusu –5000 ile 10000 nüfus grubunda

bulunmakta

- %27, 7’si 10km’lik bir uzaklık içerisinde yer

almaktadır.

17. İlçe belediyelerinin etrafında bulunan belediyelerin;

- %60, 6’nı belde belediyeleri oluşturmakta,

240

- %72,6’nın nüfusu –5000 ile 10000 nüfus grubunda

bulunmakta,

- %28,9’u 10km’lik bir uzaklık içerisinde yer almaktadır.

18. Belde belediyelerinin etrafında bulunan belediyelerin;

- %70’ni belde belediyeleri oluşturmakta,

- %69,4’nun nüfusu –5000 ile 10000 nüfus grubunda

bulunmakta,

- %52, 5’i 10km’lik sınır içinde kalmaktadır.

19. Büyükşehir belediyelerine en yakın belediyenin %48’i, il

belediyelerine en yakın belediyenin %28,8’i, İlçe Belediyeleri en yakın belediyenin

%24, 8’i ve belde belediyeleri en yakın belediyenin %43, 8’i 5km’den az bir mesafe

içinde yer almaktadır.

20. Büyükşehirler etrafındaki belediyelerin ortalama uzaklıklarının

düzenli bir dağılım gösterdiği ve ortalama olarak 15 ile 18 km arasında değiştiği

görülmektedir. Aynı şekilde belde belediyelerinin etrafındaki belediyelerinde

dağılımının ortalama olarak 8 ile 21km gibi düzenli bir biçimde artış gösterdiği

görülmektedir. Öte yandan İl ve İlçe belediyelerinin etraflarındaki belediyelerin daha

geniş bir aralıkta yer aldığı ve her iki belediyede de 16 km ile 34 km arasında

değiştiği gözlenmektedir. Bu verilerden yola çıkarak, büyükşehir belediyeleri ve

belde belediyeleri etrafında daha yoğun bir yerleşme yapısı olduğu ve bu

belediyelerin ağırlıklı olarak küçük belediyelerden oluştuğu söylenebilir. Genel bir

değerlendirme yapıldığında ise, Türkiye’de belediyelerin etrafında ağırlıklı olarak,

10 km’lik bir uzaklık içinde, nüfusu 5000’in altında ve belde belediyelerinden oluşan

bir yerleşim yapısı vardır. Ancak bu genel göstergeler bölgeler bakımından bazı

değişiklikler göstermektedir. Bu bakımdan alana yönelik düzenlemeler yapılacağı

zaman alan, nüfus ve uzaklığa ilişkin genel göstergelerin yanı sıra bölgelerin

kendine has özellikleri de dikkate alınmalıdır.

21. Bölgeler açısından alan, nüfus ve uzaklık bilgileri

değerlendirildiğinde; Karadeniz bölgesinde belediyelerinin etraflarındaki diğer

belediyelerin birbirlerine ortalama uzaklıkları 26 km ile 44 km arasında

241

değişmektedir ve bu oranlar diğer bölgelere göre en büyük aralıktır. Yerleşik alan

büyüklüğü açısından ise Karadeniz bölgesi belediyelerinin %82, 4’ü, -5km2 ile

15km2 lik yerleşik alana sahiptir ve bu değerlerle en küçük yerleşik belediye alanına

sahip grubu oluşturmaktadır. Ayrıca ankete katılan Karadeniz bölgesi

belediyelerinin %20’sinin nüfusu 5000’den azdır. Uzaklık, nüfus ve alan

büyüklüklerine ilişkin verileri beraber değerlendirdiğimizde, Karadeniz bölgesinde

alan ve nüfus açısından küçük ve uzaklık açısından dağınık halde bulunan bir

belediyeleşme görüntüsü ortaya çıkmaktadır.

22. Marmara bölgesi belediyelerinin birbirine en yakın mesafelere sahip

belediyeler olduğu görülmektedir. Marmara bölgesi belediyelerinin %52,3’ü 15km2

ile 50 km2 ‘lik bir alan büyüklüğüne sahiptir. Bu bölge belediyelerinin %63’ü ise,

20000 ile 250000 arasında bir nüfus büyüklüğüne sahiptir. Bu verilerden Marmara

bölgesi belediyelerinin birbirine yakın, alan ve nüfus bakımından ortalamadan

büyük belediye yerleşimlerine sahip olduğu görülmektedir.

23. Örnekleme giren bulunan Ege bölgesi belediyelerinin %57.4’ü

10.000 ile 100.000 nüfus aralığında bulunmaktadır. Örnekleme giren bulunan

belediyelerin yerleşik alan büyüklüklerinin %78,1’i –5 ile 15km2 aralığındadır. Bu

veriler bir arada değerlendirildiğinde, Eğe bölgesi belediyelerinin birbirine yakın,

alan bakımından küçük, nüfusları ve nüfus yoğunluğu fazla belediye yerleşimlerine

sahip olduğu görülmektedir.

24. İç Anadolu belediyelerinin etraflarında bulunan belediyelerin oldukça

geniş bir alan içinde yer aldığı izlenmektedir. Buna karşılık İç Anadolu belediyeleri

en geniş yerleşik alan büyüklüğüne sahip belediyelerdir. Bu bölgedeki belediyelerin

%81,2’si, 15-100km2 yerleşik alan büyüklüğü aralığında toplanmış bulunmaktadır.

Bu bölgedeki belediyelerin nüfusları da büyüktür. (%72,3’ü 20000 ile 250000

arasındadır). Bu veriler bir arada değerlendirildiğinde, Örnekleme giren İç Anadolu

bölgesi belediyelerinin birbirlerinden uzak, alan ve nüfus bakımından ise büyük

belediye yerleşimlerinden oluştuğu söylenebilir.

25. Doğu Anadolu bölgesinde örnekleme giren belediyelerin %51, 4’ü

15 km2’lik yerleşik alan büyüklüğüne, %53’ü –5000 ile 50000 arasında nüfus

242

büyüklüğüne sahiptir. Doğu Anadolu belediyeleri birbirlerine uzak oldukları alan ve

nüfus bakımından daha küçük belediyelerden oluşmaktadır.

III. Belediyelerin Yürüttüğü Hizmetler Açısından Değerlendirildiğinde Küçük Belediyelerin Birçok Yerel Kamusal Hizmeti Yürütemedikleri Görülmektedir.

26. Belediyelerin yürüttüğü hizmetler incelendiğinde, belde

belediyelerinin yaklaşık %40’nda (%39,4), kanalizasyon hizmeti yoktur. İlçe

belediyelerinin ise, %9,9’da kanalizasyon hizmeti yoktur.

27. Belde ve ilçe belediyelerinin çoğunluğunda ve il merkezlerinin ise

önemli bir kısmında toplu taşıma hizmetleri yapılmamaktadır.

28. Çöp toplama hizmetleri belediyelerin çok önemli bir kısmında

yürütülmektedir.Buna karşılık, çöp işleme hizmetleri ise büyük şehirler hariç az

sayıda belediye tarafından yürütülmektedir.

29. Belediyelerde çok önemli hizmetlerden olan itfaiye hizmetleri, belde

belediyelerinin önemli bir kısmında (%21,2) yürütülememektedir.

30. Sağlık hizmetleri, beldelerin tamamında ve ilçe belediyelerinin çok

büyük bir kısmında yürütülememektedir.

31. Çevre koruma hizmetleri açısından belediyelerin genelinde olumsuz

bir durum ortaya çıkmaktadır. Belediye türleri açısından ise en olumsuz durum

belde belediyelerindedir. Daha sonra ise İlçe belediyeleri gelmektedir.

32. Kültür hizmetleri açısından belediyeler değerlendirildiğinde, belde

belediyelerinin çok büyük bir çoğunluğunda (%90,9) kültür hizmetleri

yürütülmemektedir. Ayrıca ilçe belediyelerinin önemli bir kısmında bu hizmet yoktur.

33. Halk eğitim hizmetlerinin, büyükşehir ve büyükşehir alt kademe ve

büyükşehir ilçe belediyeleri hariç, yürütülmediği görülmektedir.

243

34. Çevre düzenleme hizmetleri beldeler hariç, bütün belediye türlerinde

yaygın olarak yürütülmektedir.

35. Trafik hizmetlerinin, belediyelerin yüksek oranda yürütmek istediği bir

hizmet türü olduğu anlaşılmaktadır. İsteme oranının, en yüksek oranda il

belediyelerinde, en düşük oranda ise belde belediyelerindedir.

36. Nüfus kayıt işlemleri, belediyeler tarafından yürütülmek istenmeyen

bir hizmet türüdür ve hemen hemen bütün belediye türlerinde bu konuda aynı

oranlarda bir görüş birliği olduğu anlaşılmaktadır.

37. Eğitim hizmetinin belediyeler tarafından yürütülmek istenmediği

görülmektedir. Bu hizmeti en yüksek oranda yürütmek istemeyen belediye türü

belde belediyeleri (%84,8) ve ikinci sırada ise, büyükşehir belediyeleridir.(%72,0)

38. Kent içi güvenlik hizmetlerini Belediyeler büyük bir çoğunlukla

yürütmeyi istememektedirler.

39. Tapu sicil hizmetleri belediyelerin yüksek bir oranda üstlenmek

istemedikleri bir hizmet türüdür.

40. Gıdaların üretimi ve satışının kontrolünü belediyeler yüksek bir

oranda istemektedirler. Bu beklenen bir sonuç olmasına karşılık, belde

belediyelerinde isteme oranının genel ortalamanın altında olması dikkat çekicidir.

41. Acil Yardım ve afet hizmetlerini üstelenmek isteyen belediyelerin

çoğunluğu oluşturduğu görülmektedir. Bu hizmeti üstlenme konusunda en yüksek

eğilim İlçe belediyelerinde (%74,3), en düşük eğilimde belde belediyelerindedir.

(%54,5)

42. Kent içi ulaşım hizmetlerinin üstlenilmesi konusunda belediye türleri

arasında, özellikle büyükşehir ilçe ve büyükşehir altkademe belediyeleri ve belde

belediyeleri bakımından büyük farklılıklar vardır. Büyükşehir ilçe ve büyükşehir

altkademe belediyelerinin bu hizmeti üstlenmek istememeleri, bu hizmette

büyükşehir belediyelerine ağırlık verileceği düşüncesinden kaynaklanıyor olabilir.

244

43. Tabi kaynakların (yer altı ve yer üstü) yönetimi hizmetlerini

belediyeler, özellikle büyük belediyeler üstlenmek istememektedirler.

44. Kültürel varlıkların korunması hizmetinin üstlenilmesi konusunda,

genel olarak yüksek oranda bir istek vardır.Ancak bu hizmet türünde de hizmeti

üstlenme isteği açısından belde belediyeleri diğerlerine göre en düşük orana

sahiptir.

45. Genel ortalamaya bakıldığında, şu anda çok büyük oranda merkezi

idare tarafından yürütülen sağlık hizmetleri belediyeler tarafından üstlenilmek

istenilmemektedir. Hizmeti üstlenmek isteyen belediye türleri sadece büyükşehir ve

büyükşehir ilçe belediyeleridir.

IV. Türkiye’de Yerel Kamusal Hizmetleri Birlikler Aracılığı ile Yapma ve Birlikleri İşletebilme Kapasitesinin Çok Düşük Olduğu Saptanmaktadır.

46. Örnekleme giren belediyelerin %71’3’nün bir yerel yönetim birliğine

üye olduğu anlaşılmaktadır. Birlik üyesi olma oranı sırasıyla büyükşehirlerde

(%81’8), il (%75’6) ve ilçe belediyelerinde (%62, 5) iken, belde belediyelerinde

(%37’5) çok düşük bir oranda kalmaktadır.

47. Birlik üyesi olma açısından en olumlu göstergeler sırasıyla Marmara,

Eğe ve Akdeniz bölgesinde, en olumsuz gösterge ise sırasıyla Güneydoğu

Anadolu ve Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgesindedir.İç Anadolu bölgesi ise genel

ortalamaya paralel bir orana sahiptir.

48. Çizelgeye göre belediyelerin %78,9’u en fazla iki belediye birliğine

üyedir.Birden fazla birlik üyesi olma açısından en olumlu göstergelere sırasıyla, il

belediyeleri, büyükşehir belediyeleri ve ilçe belediyeleri sahiptir.Bu bakımdan en

olumsuz göstergeye belde belediyeleri sahip bulunmaktadır.Birlik üyesi olan belde

belediyelerinin %81,8’i sadece bir birliğe üye bulunmaktadır.

49. Belediyelerin birlik üyesi olma bakımından bölgelere dağılımına

paralel bir biçimde, Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgesinde birlik üyesi olan

245

belediyeler de ağırlıklı olarak iki birliğin üyesidirler.Güneydoğu Anadolu ve İç

Anadolu bölgesinde üç birliğe kadar çıkılmakta, buna karşılık,Marmara,Eğe,Akdeniz

bölgesi belediyelerinde beş yerel yönetim birliğine kadar üye oldukları

görülmektedir.

50. Belediyelerin üye oldukları birlik türü açısından, belediyelerin üyesi

olduğu birliklerin çok büyük oranda yine belediyeler arası birlikler olduğu,

belediyelerin diğer yerel yönetim birimleri ile birlik kurma eğilimlerinin son derede

düşük olduğu ve görülmektedir.

51. Temel hizmetlerin birlikler aracılığı ile yürütme eğiliminin, başta belde

belediyeleri olmak üzere bütün belediye türlerinde yürütülen son derece düşük

olduğu görülmektedir. Bu durum birlik kurma eğilimi belirli bir düzeyde olsa bile

birlikler aracılığı ile hizmet yapma alışkanlığının olmadığını göstermektedir.

52. Belediyelerin birliklere Devretmeyi düşündüğü hizmetler

incelendiğinde; belediyelerin yürüttükleri temel bazı yerel hizmetleri birliklere

devretme eğilimlilerinin son derece düşük olduğu görülmektedir. Özellikle çok

yararlı olacağı düşünülen ortak araç ve personel kullanımı konusunda çok düşük bir

kabullenme vardır. Bu veriler, bir önceki bölümdeki veriler ile beraber

değerlendirildiğinde birliklerin mevcut şekli ile faydalı olmadığı anlaşılmaktadır.

53. Birliklerin faaliyetlerinde karşılaşılan en önemli sorunlar sırasıyla,

birliğe üyeler tarafından kaynak aktarılmaması, mevcut birlik modelinin yetersizliği

ve üyelerin ilgisizliğidir. il, ilçe ve büyükşehir belediyeleri açısından birliklerdeki

birinci sorun birlik modeline ilişkindir.Bu sorun önceliği konusuna belediye

yöneticileri açısından baktığımızda, belediye başkanlarının birinci sorun olarak birlik

modelini gördükleri, buna karşılık Fen İşlerinden sorumlu yöneticilerin ise kaynak

problemini gördükleri anlaşılmaktadır.

54. Birliklerle ilgili verileri bir bütün olarak değerlendirdiğimizde,

belediyelerin kendi aralarında birlik kurma eğilimlerinin yüksek olduğu, ancak diğer

yerel yönetim birimleri ile birlik kurma eğiliminin çok düşük kaldığı, belediye

yöneticilerinin, birliklerin işleyişinden ve özellikle birlik modelinden memnun

246

olmadıkları, temel yerel hizmetleri birliklere devretme oranının ve devretmeye

yönelik eğiliminin de çok düşük olduğu anlaşılmaktadır.

Oysa belediyelerin uzaklıkları ile ilgili bölümde incelendiği gibi, il ve ilçe

belediyelerinin etrafında 5 km gibi rahatlıkla hizmet götürülebilecek bir alan

büyüklüğü içerisinde küçük belediyelerden oluşan yoğun bir belediyeleşme olduğu

görülmektedir. Bu durum, yeterli düzeyde yürütülemeyen hizmetlerin birlikler

aracılığı yürütülmesi için büyük bir avantaj sağlamasına rağmen birliklerin bu amaca

hizmet edemediği anlaşılmaktadır.

Birliklerin etkili bir model haline gelebilmesi için, belirli ölçek ve hizmet

alanlarında zorunlu olarak uygulanması gerektiği, aksi halde kağıt üzerinde kaldığı

söylenebilir. Birlik yöneticisi olan belediye başkanlarının, birlik modelini birinci sorun

olarak görmeleri, zorunlu birlik düşüncesini desteklemektedir.

Buna bağlı olarak, belediye yöneticililerine ölçek ve model konusundaki

tutumları bölümünde sorulan ‘Hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde

yürütülebilmesini sağlayacak uygun büyüklüklere ulaşmak amacıyla, gerektiğinde

belediyeler ve diğer yerel yönetimler arasında zorunlu birlik oluşturulmalıdır.’

düşüncesinin %71,3 oranında destek görmesi, bu konuda bir başka önemli

göstergedir. Belediye yöneticileri şu anda gönüllülük sistemine göre kurulan

birliklere hizmetleri devretmekte son derece isteksiz davranmakta, öte yandan da

bazı şartlar altında birliklerin zorunlu olarak kurulmasının etkili bir model olacağını

düşünmektedirler.

V.Küçük Belediyelerde Teknik Eleman İstihdam Etme Kapasitesi Çok Düşüktür.

55. Örnekleme giren belediyelerin %27,6’sında 5’den az teknik eleman

istihdam edilmektedir.Belediyelerde istihdam edilen teknik elemanların sayılarının

dağılımı açısından belde belediyeleri diğerlerinden belirgin bir biçimde ayrılmakta

olup, belde belediyelerinin %90,5’de 5’den az teknik eleman vardır. Beldelerde

ağırlıklı olarak tekniker, teknisyen gibi orta düzey teknik elemanların istihdam

edildiği görülmektedir.

247

56. Nüfusu 10.000’e kadar olan belediyelerin tamamında 5’den az teknik

eleman istihdam edilmektedir.Nüfusu 10.000-20.000 arasında olan belediyelerin

%83’3’de ise 5’den az teknik eleman istihdam edilmektedir. Bu açıdan göstergeler

20.000-50.000 nüfus grubu ve devamında düzelmektedir.

57. Bu bölümdeki veriler beraber değerlendirildiğinde, örneklem

dahilindeki belediyelerde genel olarak teknik eleman istihdam kapasitesinin düşük

olduğu, beldelerin %90’5’de ve nüfusu 10.000’ e kadar olan belediyelerin

tamamında teknik eleman sayısının 5’den az olduğu görülmektedir. Nüfusu 10.000

kadar olan belediyelerin sayısının toplam belediye sayısının %75’ni oluşturduğunu

dikkate aldığımızda bu gösterge daha önemli bir hale gelmektedir.

58. Teknik eleman sayılarına bölgeler açısından bakıldığında, en olumlu

göstergeler sırasıyla, Marmara, Akdeniz, Eğe ve İç Anadolu bölgesinde olduğu,

buna karşılık en olumsuz göstergeler ise Güneydoğu Anadolu, Doğu Anadolu ve

Karadeniz bölgesi belediyelerinde bulunmaktadır.

VI. Büyük Ve Küçük Belediyelerin Mali Yapıları Genel Bütçe Vergi Gelirlerine Büyük Ölçüde Bağımlıdır. Öz Gelir Elde Etme Kapasitesi Düşüktür. Küçük Belediyelerde Cari Harcamalar Bütçe İçinde Çok Büyük Pay Tutmaktadır.

59. Örnekleme giren belediyelerde genel bütçe vergi gelirlerinin bütçe

içindeki payı ağırlıklı olarak (%45), %25 ile %50 arasındadır. Genel bütçe vergi

gelirlerinin bütçe içindeki payı %50’den fazla olan belediyelerin oranı ise %48,2’dir.

Bu veri, belediyelerin gelir bütçelerinin önemli ölçüde merkezi idare tarafından

gönderilen kaynaklara bağlı olduğunu göstermektedir. Genel bütçe vergi gelirlerinin

belediye bütçeleri içindeki payı açısından en olumsuz göstergeler Büyükşehir

belediyelerine ve belde belediyelerine aittir. Genel bütçe vergi gelirlerinin belediye

bütçesi içindeki payı %50’den fazla olan Büyükşehir belediyelerinin oranı

%56,3’dir.Belde belediyelerinin ise %70,6’da genel bütçe vergi gelirlerinin bütçe

içindeki payı %50’den çoktur. Buna karşılık en olumlu göstergeler sırasıyla

Büyükşehir ilçe, il ve ilçe büyükşehir alt kademe belediyelerindedir. Bu gösterge,

özellikle çok küçük ve çok büyük belediyelerinin mali yapılarının aynı Çizelgede

merkezi idare yardımlarına bağımlılığını göstermesi açısından önemli bir veridir.

248

60. Nüfusu 5000’den az belediyelerinin %70’de genel bütçe vergi

gelirlerinin belediye bütçesi içindeki payı %25-%50 arasındadır. 5000-10.000 nüfus

grubunda bulunan belediyelerin %50’de genel bütçe vergi gelirlerinin belediye

bütçesi içindeki payı %50’den fazladır. 10.000-20.000 nüfus grubundaki

belediyelerin belediyelerin %84,2’nin, genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçesi

içindeki payı %50’den fazladır. 20.000-50.000 ve 50.000-100.000 nüfus

grubundaki belediyelerin göstergeleri birbirine yakın ve diğer gruplara göre olumlu

sayılabilecek niteliktedir. En olumlu olarak değerlendirilebilecek göstergeler ise

100.000-250.000 nüfus grubuna aittir ve büyük ölçüde İl belediyelerinin sahip

olduğu göstergelere paraleldir. 250.000-500.000 nüfus grubuna giren ve

500.000’den fazla nüfusa sahip belediyelerin göstergeleri birbirine paraleldir. Her

iki nüfus grubuna giren belediyelerin yaklaşık yarısında Genel bütçe vergi

gelirlerinin belediye bütçesi içindeki payı %50’den fazladır.

61. Genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçeleri içindeki payı

açısından bu bölümdeki göstergeler bir arada değerlendirildiğinde, az nüfuslu

belediyeler ile çok nüfuslu belediyelerin göstergelerinin benzeştiği söylenebilir. Bu

gösterge, özellikle çok küçük ve çok büyük belediyelerinin mali yapılarının aynı

şekilde merkezi idare yardımlarına bağımlılığını göstermesi açısından önemli bir

veridir.

62. Genel bütçe vergi gelirlerinin belediye bütçesi içindeki payı

açısından, en olumlu göstergeler Marmara bölgesi belediyelerine aittir.En olumsuz

göstergeler ise Doğu Anadolu bölgesine aittir. Akdeniz ile İç Anadolu Bölgesi

belediyelerinin göstergeleri de olumludur ve göstergelerinin benzeşmesi sebebiyle

aynı grup içinde değerlendirilebilir.Karadeniz ve Eğe bölgesi belediyelerinin ağırlıklı

olarak %25-%50 grubunda toplandığı ve göstergelerinin de birbirine paralel olduğu

tespit edilebilir.

63. Örnekleme giren belediyelerin %75,7’de özgelir kalemlerinin toplam

gelir içindeki payı %25’den azdır.

64. Örnekleme giren belediyelerin %67,6’sında yerel vergi ve harçların

belediye gelirleri içindeki payı %25’den azdır. Belediye türleri açısından, en

249

olumsuz gösterge Büyükşehir belediyelerine ait olup büyükşehir belediyelerinin

tamamında yerel vergi ve harçların belediye gelirleri içindeki payı %25’den

azdır.Daha sonraki olumsuz gösterge ise il belediyelerine aittir.En olumlu

göstergeler ise Büyükşehir ilçe ve büyükşehir alt kademe belediyelerine aittir.Belde

ve ilçe belediyelerinin göstergeleri ise birbirlerine ve genel ortalamaya paraleldir.

65. Yerel vergi ve harç gelirlerini nüfus grupları açısından

incelendiğinde, 5000’den küçük, 5000-10.000 ve 500.000’den fazla nüfus grubunda

bulunan belediyelerin göstergeleri olumsu ve birbirine paraleldir. Bu durum çok

küçük ve çok büyük belediyelerin yerel kaynak yaratma kullanma kapasitelerinin

düşük olduğu şeklinde yorumlanabilir. Diğer ilginç veri ise göstergelerin 10.000-

20.000 ve 20.000-50.000 nüfus gruplarında düzelmesi ve 50.000 nüfustan sonra

ortalamaya yaklaşmasıdır.

66. Yerel vergi ve harç gelirlerinin belediye bütçeleri içindeki payı

açısından en olumlu göstergeler Marmara bölgesindedir. En olumsuz göstergeler

ise Karadeniz bölgesi belediyelerine aittir. Doğu Anadolu, Eğe bölgesi, Marmara

bölgesi belediyeleri olumlu göstergelere sahip kategori içinde yer almakta, buna

karşılık, Akdeniz ve İç Anadolu bölgeleri belediyeleri ise, Güneydoğu bölgesi

belediyeleri ile aynı grup içinde genel ortalamanın üzerinde oldukça olumsuz

göstergeler sahip bulunmaktadır.

67. Katılma payı gelirlerinin belediye bütçeleri içindeki payı

incelendiğinde, Belediyelerin %89,3’nde bu gelirin %25’den az olduğu

görülmektedir. Bütün belediye türlerinde katılma payı açısından göstergeler

olumsuzdur.En olumsuz göstergeler ise büyükşehir ve büyükşehir alt kademe

belediyelerinde olup, bu belediyelerin tamamında katılma payının bütçeleri içindeki

payı %25’den azdır.Daha sonra ilçe ve belde belediyeleri gelmektedir. il ve

büyükşehir ilçe belediyeleri aynı kategoriye alınarak, genel ortalamanın altında

değerlere sahip olması sebebiyle olumlu göstergelere sahip olarak nitelendirilebilir.

Bu göstergeler, Türk belediyeciliğinde yerel finansman açısından önemli bir

sorununu ortaya koymaktadır.

68. 500000 ve yukarısı nüfus grubundaki belediyelerin tamamında

katılma payı oranı %25’den düşüktür. –5000 ile 20000 nüfus grubuna giren

250

belediyeler için oranların genel ortalamadan düşük olması, katılım paylarının küçük

belediyelerde daha kolaylıkla tahakkuk ve tahsil edilebilmesi ile açıklanabilir.

69. Katılma payı oranı bölgeler açısından incelendiğinde, Doğu Anadolu

bölgesi en olumsuz göstergelere sahiptir. Doğu Anadolu, İç Anadolu, Karadeniz ve

Marmara bölgeleri belediyelerinde bu gösterge diğer bölgelere göre olumlu olarak

değerlendirilebilir.

70. Örnekleme giren belediyelerin %71,8’de işletme gelirlerinin

belediye bütçeleri içindeki payı %25’den azdır. işletme gelirlerinin özellikle belde,

ilçe merkezi ve büyükşehir altkademe belediyeleri bütçeleri içinde önemli bir gelir

kalemi olduğu görülmektedir. işletme gelirlerinin küçük ve orta büyüklükte

belediyeler bütçesinde önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır.Bu durum işbirliği

altyapısının zayıf olduğu Türk belediyecilik sisteminde işletmelerin küçük ve orta

boy belediyeler için alternatif hizmet üretebilme aracı olarak gelişmesi olarak

yorumlanabilir.

71. İşletme gelirlerinin bütçe içindeki payı açısından ilk sıradaki

belediyeler, Eğe bölgesindedir.Bundan sonra Doğu Anadolu, Marmara ve Akdeniz

bölgeleri belediyeleri gelmektedir.Bu gösterge bakımından en olumsuz durum

Güneydoğu Anadolu bölgesindedir.

72. Örnekleme giren belediyelerin %83,7’nin bütçeleri içinde borçlanma

gelirleri %85,7’den azdır.Belediye gelirleri içerisinde borçlanma gelirleri açısından

en olumlu göstergelere büyükşehir ilçe ve ilçe ve büyükşehir altkademe

belediyeleri sahiptir.Belde belediyelerinin tamamının bütçe içerinde borçlanma

gelirlerinin payı %25-%50 arasındadır.Bu oldukça olumsuz bir göstergedir.

Büyükşehir belediyeleri de bu bakımdan olumsuz bir görüntü içerisinde olup,

Örnekleme giren büyükşehir belediyelerinin %11.1’inin gelirleri içerisinde

borçlanma gelirlerinin oranı %75’den fazladır.

73. Nüfus grupları açısından borçlanma gelirlerine bakıldığında, küçük

belediyeler içinde en olumsuz göstergeye –5000 nüfus grubundaki belediyelere ait

olup, 5000-20000 nüfus grubu arasında yer alan belediyelerde borçlanma

gelirlerinin bütçe içindeki payı %25’in altında iken, bu durum nüfus grubu

251

büyüdükçe değişmekte olup, bu açıdan en olumsuz göstergeler 250000 ve

yukarısındaki özellikle 500000 ve yukarısı nüfus grubundaki belediyelerine aittir.

74. Örnekleme giren belediyelerin %55,5’nin bütçeleri içinde cari

giderlerin payı %50-%75 arasındadır. Bu oldukça yüksek bir orandır. Cari giderlerin

belediye bütçeleri içindeki oranı açısından en olumlu göstergelere büyükşehir ilçe

ve büyükşehir alt kademe belediyeleri sahiptir. İl, ilçe ve belde belediyeleri cari

giderlerin belediye bütçeleri içindeki oranı açısından olumsuz bir görüntü

sunmaktadır.Buna göre, il belediyelerinin %85,5’de cari giderlerin belediye bütçeleri

içindeki oranı %50’den fazladır.İlçe belediyelerinin ise %86,3’de cari giderlerin

belediye bütçeleri içindeki oranı %50’den fazladır. Belde belediyelerin %81,9’nin

bütçeleri içinde cari giderlerin payı %50’den çoktur. Öte yandan, Örnekleme giren

büyükşehir belediyelerin %62,5’nin bütçeleri içinde cari giderlerin payı %50’den

çoktur.

75. Cari giderlerin bütçe içindeki oranına nüfus grupları açısından

bakıldığında, en olumsuz gösterge nüfusu 10000’e kadar olan belediyelerde

görülmekte olup, bu grup içinde de 5000-10000 nüfus grubunda ki belediyeler daha

olumsuz göstergelere sahiptir. Orta büyüklükte belediyeler içinde en olumlu

göstergeler, 50000-10000 nüfus grubuna, büyük belediyeler içinde en olumlu

göstergelere ise 250000-500000 nüfus grubuna dahil belediyelerin sahip olduğu

görülmektedir. Nüfusu 500000’den fazla belediyelerin %85,2’sinin ise gider bütçeleri

içinde cari giderlerin payı %50’den fazladır.

76. Örnekleme giren belediyelerin %67,8’nin gider bütçeleri içinde,

yatırım giderlerinin oranı %25’den azdır. Yatırım harcamaları açısından belde

belediyelerinin diğer türlere göre daha olumlu göstergelere sahip olduğu

görülmektedir. büyükşehir ilçe, büyükşehir altkademe,il ve ilçe belediyeleri olumsuz

göstergeler sahiptir. Diğer bir ilginç veri ise, belde belediyelerinin ve büyükşehir

belediyelerinin göstergelerinin oldukça paralel olmasıdır.

77. Yatırım harcamaları nüfus grupları açısından incelendiğinde; cari

giderler açısından olduğu gibi, yatırım harcamaları açısından da en olumsuz

göstergeler, 5000-10000 nüfus grubundaki belediyelerde görülmektedir. Buna

karşılık, cari giderler açısından olumsuz göstergelere sahip olan 500000’den fazla

252

nüfus grubundaki belediyelerin yatırım harcamaları açısından daha olumlu

göstergelere sahip olduğu görülmektedir.Buna göre örnekleme giren ve nüfusu

500000’den fazla olan belediyelerin %37,9’nun bütçeleri içinde yatırım

harcamalarının payı %25’den fazladır. Örnekleme giren belediyelerin %67,8’nin

gider bütçeleri içinde, yatırım giderlerinin oranı %25’den azdır. Bu göstergeyi

örnekleme giren belediyelerin %55,5’nin bütçeleri içinde cari giderlerin payının

%50’den fazla olduğu verisi ile beraber değerlendirdiğimizde, belediyelerin mali

yapısının olumsuzluğu daha iyi anlaşılabilir.

78. Örnekleme giren belediyelerin çoğunluğun (%89,8) bütçeleri

içerisinde transfer harcamalarının payı %25’den azdır. Belediye türleri açısından

transfer harcamalarına bakıldığında ise, sırasıyla il, ilçe ve belde belediyelerinde

transfer harcamalarının büyükşehir B.ilçe ve B.altkademe belediyelerine göre daha

yüksek oranda olduğu görülmektedir.

79. Nüfus grupları açısından transfer giderlerine bakıldığında, bazı nüfus

gruplarında daha yüksek oranda transfer harcaması oranlarının olduğu

görülmektedir. Bu nüfus grupları sırasıyla, 20-50000, 50000-100000 ve –5000

nüfus gruplarıdır.

80. Belediyelerin mali kapasitesi ile ilgili verileri birarada

değerlendirdiğimizde, belde belediyelerinin gelir bütçelerinin büyük ölçüde genel

bütçe vergi gelirleri ile finanse edildiği ve gider bütçesinin de büyük ölçüde cari

giderlere ayrıldığı sonucuna varabiliriz. Öte yandan, Örnekleme giren büyükşehir

belediyelerin %62,5’nin bütçeleri içinde cari giderlerin payı %50’den çoktur.Bu

göstergeyi, Büyükşehir belediyelerinin %56,3’de genel bütçe vergi gelirlerinin

belediye bütçesi içindeki payının %50’den fazla olduğu şeklindeki veri ile beraber

değerlendirdiğimizde, büyükşehir belediyelerinin gelir bütçeleri içinde de genel

bütçe vergi gelirlerinin ve gider bütçeleri içinde de cari giderlerin önemli bir payı

olduğu söylenebilir.

VII. Küçük Belediyelerde, Halkın Katılım Kapasitesi Ve Belediyelerin Katılım Ortamı Yaratma Kapasitesi Çok Düşüktür.

253

81. Örnekleme giren belediyelerin %61,8’de belediyenin ilişkide

bulunduğu herhangi bir sivil toplum örgütü yoktur.Bu veri Türk belediyeciliğinde

örgütlü katılım düzeyinin düşüklüğünü göstermesi açısından önemlidir. Belde

belediyelerinin %81,8’de belediyelerinin ilişkide bulunduğu herhangi bir sivil toplum

örgütü yoktur. Küçük belediyeler özellikle 5000-10000 nüfus grubundaki

belediyelerde örgütlü katılımı sağlayabilecek sivil toplum örgütü açısından çok

olumsuz bir durum içerindedirler. Bu durum 10000 nüfus sınırından sonra çok

belirgin bir değişiklik göstermektedir. Örgütlü katılımın bir kentleşme ölçütü olarak

kabulü halinde 10.000 nüfusun bu açıdan bir eşik olarak belirleyebiliriz. Ortaya

çıkan bir başka tespit ise, nüfus büyüdükçe örgütlü katılım oranının artmasıdır.

82. Belediyelerin ilişkide bulunduğu sivil toplum örgütlerinin sayısı

açısından en olumlu gösterge Marmara bölgesinde, en olumsuz gösterge ise

Karadeniz bölgesindedir. Daha sonra sırasıyla İç Anadolu, Akdeniz, Eğe,

Güneydoğu ve Doğu Bölgeleri gelmektedir.

83. Örnekleme giren belediyelerin %60,3’ü halk katılımını sağlamaya

yönelik yöntemler geliştirdiğini belirtmişlerdir. Bu açıdan belde belediyeleri diğer

belediye türlerinden belirgin bir biçimde ayrılmakta olup örnekleme giren belde

belediyelerinin %64,5’i halk katılımını sağlayacak bir yöntem geliştirmemiştir.

Büyükşehir belediyelerinin %94,4’ü ise, halkın katılımını sağlayacak yöntemler

geliştirilmişlerdir. Bu veriler büyük ve küçük belediyeler arasındaki yönetime örgütlü

katılım düzeyi farkını açıkça göstermektedir.

84. Halk katılımını sağlamaya yönelik yöntemler geliştirilmesi konusu,

nüfus grupları açısından değerlendirildiğinde, en olumsuz göstergeler 10000 nüfusa

kadar olan belediyelerde özellikle, 5000-10000 nüfus grubundadır. Bu nüfus

grubunda sonra göstergeler giderek olumlu biçimde artmakta olup, bu açıdan

20000-50000 nüfus grubundaki belediyelerin çok olumlu göstergelere sahip olması

ilgi çekicidir.

85. Bu konu bölgeler açısından incelendiğinde, halk katılımını

sağlayacak yöntemler geliştirilmesi konusunda en olumlu göstergelere Marmara

bölgesi belediyeleri sahiptir.(%83,1) Marmara bölgesinin, İç Anadolu, Eğe ve

254

Akdeniz bölgesi izlemektedir. En olumsuz göstergelere ise, Güneydoğu bölgesi

sahiptir.(%42,9)

86. Halkın belediyelerin geliştirdiği yöntemlere karşı ilgisi oldukça

düşüktür.(%48,7) . Özellikle belde belediyelerinde halkın katılıma yönelik eğilimi çok

düşüktür. Bunun yanısıra, il ve ilçe belediyelerinde de halkın katılım eğilimi

ortalamanın altındadır. Buna karşılık sırasıyla büyükşehir altkademe, büyükşehir

ilçe ve büyükşehir belediyelerinde halkın katılımın eğilimi ortalama değerin çok

üzerindedir. Bu veri yukarda incelenen diğer verilerle beraber değerlendirildiğinde,

büyükşehir ilçe ve büyükşehir altkademe belediyelerinin katılımı sağlamaya en

uygun belediye türleri olduğu sonucu çıkmaktadır.

87. Nüfusu 20000’e kadar olan belediyelerde halkın katılım eğilimi son

derece düşüktür.Özellikle 5000-10000 nüfus grubundaki belediyelerin çok yüksek

oranda hayır cevabı vermeleri oldukça ilgi çekicidir.Katılım eğilimi 20000 nüfus

grubundan sonra artmaya başlamakta ve en yüksek düzeyine 250000-500000

nüfus grubunda erişmekte ve 500000 nüfus grubundan sonra katılım eğilimi belirgin

bir biçimde düşmektedir. Halkın belediyelerin geliştirdiği yöntemlere karşı ilgisi

genel olarak da oldukça düşüktür.(%48,7) . TOBB’un 1996 yılında yayınladığı bir

raporda yer alan anket sonuçlar ıda bu sonuçları destekler niteliktedir. Raporda yer

alan verilere göre, halkın %58,8’i taleplerini belediyelere hiç iletmemiş, %87,6’sı ise

hiç meclis toplantısı izlememiştir. %44,9’u belediyelerin kendilerini yeterince

bilgilendirmediğini düşünmektedir. (TOBB,1998:183-189)

88. Belediyelerin katılımı sağlamaya yönelik yöntemler geliştirme

kapasitesine paralel biçimde, halkın katılım eğiliminin en yüksek oranda Marmara

bölgesinde, en düşük oranın ise Güney Doğu Anadolu bölgesinde olduğu

görülmektedir.

89. Bütün belediye türlerinde muhtar aracılığı ile katılım biçimi en yaygın

kullanılan yöntemdir. Diğer yaygın kullanılan yöntem ise bireysel katılımdır. Bu

yöntem en yaygın biçimde belde belediyelerinde en düşük düzeyde ise İlçe

belediyelerinde kullanılmaktadır. Örgütlü katılım ise en düşük düzeyde belde

belediyelerinde, en yüksek düzeyde ise büyükşehir alt kademe ve büyükşehir ilçe

belediyelerindedir.

255

90. 5000-10000 nüfus grubunda bulunan belediyelerin tamamında sivil

toplum örgütleri aracılığı ile katılım yöntemi kullanılmamaktadır. Ayrıca geleneksel

katılım yöntemleri olan işgücü ve parayla katılım yöntemleri de çok az tercih

edilmektedir. Bu nüfus gruplarında en çok tercih edilen yöntemler, muhtar aracılığı

ve şahsi başvuru yöntemleridir. Katılım açısından nüfusu 5000’e kadar olan

belediyelerin göstergeleri çok daha olumludur. Bu nüfus grubundaki belediyelerde

de en çok tercih edilen yöntem muhtar aracılığı ile katılım olmasına karşılık, diğer

bütün türlerinde ortalama değerlere yakın bir kullanım oranı vardır. Ayrıca bu nüfus

grubunda yer alan belediyelerin %70’de belediyelerin ilişkide bulunduğu sivil toplum

örgütü bulunmamasına karşılık, sivil toplum örgütleri aracılığı ile katılım türünün

oldukça tercih edilen bir yöntem olması ilgi çekicidir.

91. Örgütlü katılımın en yüksek oranda tercih edildiği nüfus grubu ise

100000-250000 nüfus grubudur. Bu gruba kadar yükselen örgütlü katılım düzeyi, bu

gruptan sonra düşme eğilimine girmektedir.

92. Bütün bölgelerde, Muhtar aracılığı ve şahsen katılım yüksek oranda

tercih edilen yöntemlerdendir. Buna karşılık diğer katılım biçimleri büyük ölçüde

farklılaşmaktadır. Bu durum özellikle geleneksel ve örgütlü katılım biçimleri

arasında çok belirgindir. Buna göre, İşgücü ile katılım Doğu Anadolu’da yüksek

oranda iken (%20,0), Marmara(%10,2) ve İç Anadolu(%11,8) ve Eğe (%9,9)

bölgesinde bunun yarısı düzeyindedir. Buna karşılık sivil toplum örgütü aracılığı ile

katılım Eğe(%19,1), Marmara(%17,2), Güneydoğu Anadolu (%17,8) bölgelerinde

yüksek iken Doğu ve İç Anadolu bölgelerinde bu oran düşmektedir.

93. Belediye yöneticilerine göre, halkın belediye yönetimine ve

hizmetlerine katılımını engelleyen ilk üç engel sırasıyla, halkın bilinçsizliği,

mevzuatın belirsizliği, sivil toplum örgütlerinin gelişmemişliğidir. Belediye

başkanları ilk sırada mevzuatı, ikinci sırada halkın bilinçsizliğini göstermekte, buna

karşılık Fen İşleri Müdürlerinin ise ilk sırada halkın bilinçsizliğini, ikinci sırada ise

mevzuatı ve sivil toplum örgütlerinin gelişmemişliğini göstermektedirler. Genel

sıralamada ilk üç sırada gösterilen faktörlere nüfus gruplarına göre oldukça farklı

yaklaşımlar vardır.Genel sıralamada ilk sırada olan halkın bilinçsizliği, en yüksek

oranına –5000 nüfus grubunda erişmekte ve giderek azalarak en düşük oranına

256

+500000 nüfus grubunda erişmektedir. İkinci sırada yer alan mevzuatın belirsizliği

faktörü ise en düşük oranına –5000 nüfus grubunda erişmekte ve giderek

yükselerek en yüksek oranına +500000 nüfus grubunda erişmektedir.

94. Genel sıralamada ilk üç sırada gösterilen faktörlere bölgelere göre

oldukça farklı yaklaşımlar vardır.Genel sıralamada il sırada olan halkın bilinçsizliği,

en yüksek oranına, Doğu Anadolu bölgesinde erişmekte, en düşük oranına ise

Akdeniz Bölgesinde erişmektedir. İkinci sırada yer alan mevzuatın belirsizliği faktörü

ise en yüksek oranına Akdeniz bölgesinde erişmekte ve en düşük oranına ise

Karadeniz bölgesinde erişmektedir.

VII.Belediye Yöneticilerinin En Küçük ve En Uygun Belediye Büyüklüğü Kriterleri

95. Belediye yöneticileri, belediye kurulabilmesi için minimum nüfus

olarak ilk sırada (%42,9), 10.000 nüfusu seçmektedirler.

96. Belediye yöneticileri belediye kuruluşunda nüfus büyüklüğünün

yanısıra alan büyüklüğünün de bir kriter olarak belirlenmesinden yanadırlar.

97. Belediye kuruluşu için Minimum kuruluş alanı için ilk tercih

5km2’den küçük (%36,6) Maksimum kuruluş alanı için ilk tercih 75 km2’den büyük

(%38,6) olmuştur. Bu en küçük ve en büyük değerlerin ortalaması alındığında (5

km2 + 75 km2 /2=40 km2 ) belediye kuruluşu için tercih edilen belediye toplam

kuruluş alanı normu olarak belirlenebilir.

98. Birleştirilerek belediye haline getirilen yerleşim yerleri arasındaki

halen uygulanan Maksimum 500 m. şeklindeki ölçüt belediye yöneticileri tarafından

uygun bulunmamaktadır. (%58,1) minimum uzaklık için ilk tercihin 1-3 km,

maksimum uzaklık için ilk tercihin 5-10 km olduğu görülmektedir. Bu en küçük ve

en büyük değerlerin ortalaması alındığında (1 km + 10 km /2=5,5 km ) belediye

kuruluşu için tercih edilen uzaklık normu olarak belirlenebilir

99. Yukarda incelenen veriler ve belediye yöneticilerinin bu konudaki

eğilimleri dikkate alınarak, 5km’lik uzaklık kriter olarak seçildiğinde, bu sınır içinde

257

özellikle belde belediyelerinin etrafında yoğun bir yerleşim olduğu

görülmektedir.Belde belediyelerinin etrafında en yakınında yer alan belediyelerin

%43,8’i 5km’den az bir mesafe içinde yer almakta, %37,5’i 5000’den az nüfusa

sahip bulunmakta ve %37,5’i belde belediyesi statüsünde bulunmaktadır.

100. Belediye yöneticilerinin nüfus ve alan büyüklüğü kriterlerinin yanısıra,

belediye kuruluşunda aranması gerekli diğer kriterlerle ilgili düşünceleri

incelendiğinde; yöneticilerin bu konuda ilk üç sırayı şu kriterlere vermişlerdir;

belediyenin finansmanını belirli düzeyde sağlayacak bir ekonomik yapının

varlığı(%21,8), belirli düzeyde yerel vergi gelirlerinin varlığı (%20,8), yerel kamusal

hizmetlerin yürütülmesinde etkililik ve verimliliğin sağlanıp sağlanamayacağı

((%19,6) . Yörede yeterli ekonomik kapasite ve yeterli yerel vergi kapasitesi birlikte

değerlendirildiğinde %41,8 ile belediye yöneticileri için belediye kuruluşunda en

önemli görülen unsurun mali kaynak olduğu anlaşılmaktadır.

101. Belediyelerde yürütülen belediye hizmetlerinin yürütümünün etkililik

ve verimlilik açısından değerlendirildiğinde, en fazla büyükşehir belediye

yöneticileri, en az belde belediye yöneticileri memnundur. En düşük memnuniyet

düzeyi –5000 nüfus grubunda olup bu gruptan itibaren artan bir eğilim gözlenmekte

olup en yüksek düzeye +500000 nüfus grubunda ulaşılmaktadır. Belediye

yöneticileri genel eğilim olarak belediyelerinde hizmetlerin etkili ve verimli bir

biçimde yürütüldüğünü düşünmelerine karşılık, bu durum belediye türleri ve alan

grupları açısından incelendiğinde oldukça büyük farklılıklar ortaya çıkmakta ve

küçük belediyelerde memnuniyet düzeyi genel ortalamanın oldukça altına

düşmektedir.

102. Belediye yöneticilerinin büyük bir bölümü belediyelerinin, hizmetlerin

etkili ve verimli bir biçimde yürütülebileceği bir alan büyüklüğüne sahip olduğunu

düşünmektedirler. Belediyelerinin belediye hizmetlerin etkili bir biçimde

yürütülebileceği optimal bir alan büyüklüğüne sahip olmadığını düşünen belediye

yöneticilerinin hangi alan büyüklüğünün uygun olduğu hakkındaki cevapları

incelendiğinde, belediye yöneticileri, hizmetlerin etkili ve verimli yürütülebileceği

minimum alan büyüklüğü konusunda ağırlıklı olarak 5-10km2, maksimum alan

büyüklüğü konusunda 10-25km2 seçeneklerini seçmişlerdir.

258

103. Belediye yöneticilerinin büyük bir bölümü belediyelerinin hizmetlerin

etkili ve verimli bir biçimde yürütülebileceği bir nüfus büyüklüğüne sahip olduğunu

düşünmektedirler. Belediyelerinin belediye hizmetlerin etkili bir biçimde

yürütülebileceği bir nüfus büyüklüğüne sahip olmadığını düşünen belediye

yöneticileri hizmetlerin etkili ve verimli yürütülebileceği bir minimum nüfus

büyüklüğü konusunda ağırlıklı olarak 5000-10.000, maksimum nüfus büyüklüğü

konusunda 50.000-100.000 seçeneklerini seçmişlerdir.

Bu en küçük ve en büyük değerlerin ortalaması alındığında (5000 +

100.000=52.500 ) belediye hizmetlerin etkili bir biçimde yürütülebileceği bir nüfus

büyüklüğü normu olarak belirlenebilir

VIII.Belediye Yöneticilerinin Ölçek, Model ve Hizmetlerde Etkililik Konusunda Eğilimleri

104. Belediye yöneticilerine, ‘Belediyeler arası işbirliği yeterli

değildir.Belediyeler arası değişik işbirliği modelleri geliştirilmeli,teşvik

edilmeli,gerektiğinde yönlendirilmelidir.’ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük

oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%97,8)

105. Belediye yöneticilerine, ‘Belediyeler yerel kaynakları geliştirme ve

kullanmada ve yerel finansmanı sağlamada daha etkili yasal olanaklarla

donatılmalıdır’ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda bu yargıya

katılmaktadırlar. (%98,7)

106. Belediye yöneticilerine, ‘Bugünkü yapı içerisinde hizmetlerin etkili

bir Çizelgede yürütebilecek kaliteli ve yeterli personel istihdam edilemez.Kaliteli

personel istihdamı önündeki bütün engeller kaldırılmalı ve bu konuda belediyeler

sadece bütçesi ile sorumlu olmalıdır.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük

oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%93,3)

259

107. Belediye yöneticilerine, ‘1580 sayılı yasayla kurulmuş olan standart

belediye örgütlenme modeli yetersizdir. Farklı coğrafi, ekonomik ve nüfus

özelliklerine sahip yerleşim yerleri için farklı örgütlenme modelleri

geliştirilmeli,gerekirse çok farklı özelliği olan bir yer için tek bir yasayla kendine özgü

bir yönetim biçimi getirilmelidir.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda

bu yargıya katılmaktadırlar. (%79,4)

108. Belediye yöneticilerine, ‘ Belediyeler arasında uygun ölçekler

oluşturabilmek ve hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde yürütülmesine imkan

verecek uygun büyüklüklere ulaşmak amacıyla, belediyeler gerektiğinde

birleştirilmelidir.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları çok büyük oranda bu yargıya

katılmaktadırlar. (%77,4). Bu veri, belediyeler düzeyinde yapılması gereken alan

düzenlemesi için çok olumlu bir göstergedir.

109. Belediye yöneticilerine, ‘Yerel yönetimlere yetki ve görevler nüfus ve

kapasitelerine göre dağıtılmalıdır ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri, büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar.

(%63,9).

110. Belediye yöneticilerine, ‘Hizmetlerin etkili ve verimli bir biçimde

yürütülebilmesini sağlayacak uygun büyüklüklere ulaşmak amacıyla, gerektiğinde

belediyeler ve diğer yerel yönetimler arasında zorunlu birlik oluşturulmalıdır. ‘ fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri,

büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%71,3).

111. Belediye yöneticilerine, ‘Köyler günümüzde fonksiyonunu

yitirmiştir.Köy yönetimleri kaldırılarak, belirlenecek ölçeklere göre,birleştirme,

mevcut belediyelere dahil etme gibi çeşitli yöntemler kullanılarak belediye haline

getirilmelidir.” ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Bu yargıya Fen işleri

müdürleri katılırken, Belediye Başkanları katılmamıştır.

260

Belediyeler düzeyinde yapılacak bir alan düzenlemesinde öncelikli olarak

belediyelere yakın köylerin, daha sonra birbirine yakın köyler birleştirilerek belediye

haline getirilmelidir. Köylere yönelik bu düzenlemede, belediye kuruluşu

araştırmada ortaya çıkan ölçütler kullanılarak, belediyelerin 5km uzaklığında

bulunan köyler belediye sınırlarına dahil edilebilir. Birleştirilecek köyler içinde hem

bu 5km uzaklık ölçütü hem de 10.000 nüfus ölçütü bir arada kullanılabilir. Böylece

kırsal alanda önemli bir toplulaştırma gerçekleştirilerek, şu anda görülen yönetim

boşluğunun giderilmesinde çok önemli bir adım atılmış olacaktır.

112. Belediye yöneticilerine, ‘İlçelerde belediye örgütünün yanı sıra, tüm

ilçeyi kapsayan ve özellikle bazı merkezi idare hizmetlerini üstlenecek ve alan

yönetimleri olarak görev yapacak ilçe yerel yönetimleri de kurulmalıdır.” fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu

yargıya katılmaktadırlar. (%77,4). İlçe yerel yönetimleri özellikle bir alan yönetimi

olarak gerek köyler, gerekse küçük belediyeleri destekleyici ve kırsal alandaki

yönetim boşluğunu giderecek önemli bir modeldir.Mülki İdare Araştırmasına göre,

bu yargıya Mülki İdare Amirleri %94,7 oranında katılmaktadırlar (EMRE,2002:457).

Belediye yöneticilerinin ve Mülki İdare Amirlerinin İlçe yerel yönetimleri kurulması

konusunada oranları farklı olsa da aynı biçimde düşünmeleri alan ve modele

yönelik düzenleme için olumlu bir göstergedir.

113. Belediye yöneticilerine, ‘Tüm ili kapsayan bir alan yönetimi olarak İl

özel idareleri modeli yararlıdır, bütün karar organların seçimle gelmesi sağlanarak

korunmalıdır.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, bu yargıya katılmaktadırlar.

114. Belediye yöneticilerine, ‘Bölgesel düzeyde bazı hizmetleri yürütmek

ve koordinasyon sağlamak üzere tüzel kişiliğe haiz bölge yerel yönetimleri

kurulmalıdır ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, bu yargıya katılmaktadırlar.

115. Belediye yöneticilerine, ‘Birbirine benzer özellikler gösteren

belediyeleri kapsamak üzere ve özellikle imar planı yapılması,uygulanması,çevre

koruma , gibi önemli bazı hizmetleri yürütmek ve koordinasyon sağlamak üzere

belediyelerin denetiminde çalışan özerk hizmet kuruluşları kurulmalıdır.‘ fikrine

261

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri,

özellikle belediye başkanları büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar. Bu veri,

belediyeler düzeyinde bazı hizmet alanlarında uygun ölçek elde edilmesi ve

hizmetlerin etkili bir biçimde yürütülmesine yönelik düzenlemeler için önemli bir

göstergedir.

116. Belediye yöneticilerine, ‘Yerel hizmetlerin özelleştirilmesi

kolaylaştırılmalı ve devlet tarafından özendirilmelidir ‘ fikrine katılıp katılmadıkları

sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye

başkanları çok büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar. Bu veri, belediyelerde

yerel hizmetlerin özelleştirilmesi yönünde kuvvetli bir eğilim olduğunu

göstermektedir.

117. Belediye yöneticilerine, ‘Yerel yönetimlerin şirket kurmaları

kolaylaştırılmalı ve belediye hizmetleri büyük ölçüde bu belediye şirketleri aracılığı

ile yürütülmelidir.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, bu yargıya katılmaktadırlar. Ancak bu konudaki eğilim

özelleştirme ve bazı hizmet alanlarında özerk hizmet kuruluşları kurulması

konusundaki kadar güçlü değildir. Ayrıca, bu konuda belediye başkanları ile

atanmış yöneticiler arasında önemli sayılabilecek bir farklılaşma olduğu

görülmektedir.

118. Belediye yöneticilerine, ‘Yerel yönetimler arasında hizmet satınalma

uygulamaları yaygınlaştırılmalı ve küçük belediyeler ve köyler bazı hizmetleri

kendileri yerine getirmektense yakınındaki büyük belediyelerden hizmet satın

almalıdırlar.” fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri, büyük oranda bu yargıya katılmaktadırlar. (%77,4).

119. Belediye yöneticilerine, ‘Belediyeler talepleri üzerine , kapasiteleri

yeterli ise , üzerine merkezi idarenin yürüttüğü bazı hizmetleri de ilgili idarenin

kararı ile üstlenebilmelidirler’. fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri, özellikle belediye başkanları büyük oranda bu

yargıya katılmaktadırlar.

262

120. Belediye yöneticilerine, ‘Belediyelerin şu andaki yapıları itibariyle

demokratik katılıma ve açıklığa uygun değildir.Belediye yönetimleri Halkın

katılımını ,açıklığı sağlayıcı kanalları açamamaktadırlar’ fikrine katılıp katılmadıkları

sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

katılmaktadırlar. Belediyelerde katılımla ilgili bölümde yapılan incelemede de ortaya

çıktığı gibi, özellikle küçük belediyelerde katılımı sağlayabilecek gerekli kapasite

bulunmamaktadır. Nüfusu 5000-10000 arasında olan belediyelerin %82,4’ü halk

katılımına yönelik herhangi bir yöntem geliştirmemiştir.

121. Belediye yöneticilerine, ‘Küçük belediyelerde Yerel halkın örgütlü bir

biçimde yönetime katılım ve denetim alışkanlığı yoktur.Halk Yapılan işleri uzaktan

seyretmekle yetinmektedir.’fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar. Belediyelerde

katılımla ilgili bölümde yapılan incelemede de ortaya çıktığı gibi, özellikle küçük

belediyelerde katılım oranı çok düşüktür. Nüfusu 5000-10000 arasında olan

belediyelerin %75’de halk belediyenin geliştirdiği yöntemlere ilgi

göstermemektedir.

122. Belediye yöneticilerine, ‘Birbirine yakın Belediyeler arasında da

büyükşehir modelinde olduğu gibi hizmetlerin kademeli olarak yapılacağı bir sistem

yaygınlaştırılmalıdır’ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre,

belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar. Bu veri, özellikle büyük belediyeler

ve etraflarında yer alan küçük belediyeler arasında etkili çalışan bir model

oluşturulması açısından önemlidir.

123. Belediye yöneticilerine,’ Belediyelerde mahalle muhtarlığı halkın

taleplerini belediye yönetimine iletmede önemli bir fonksiyon görmektedir.Halk

katılımını artırmak için Mahalle muhtarlığı kurumu geliştirilmeli ve belediye ile

ilişkileri daha iyi bir yasal yapıya kavuşturulmalıdır.’ ’fikrine katılıp katılmadıkları

sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri çok büyük oranda bu

yargıya katılmaktadırlar. Katılımla İlgili bölümde de incelendiği gibi, bütün belediye

türlerinde muhtar aracılığı ile katılım ön plana çıkmıştır. Dolayısıyla, muhtarlık

kurumu ile belediye sistemini birbirine çok iyi entegre edilmesi büyük önem

taşımaktadır.

263

IX.Büyükşehir Modeli Temelinde Başarılı Bir Modeldir. Ancak Modelin İç İşleyişinde ve Büyükşehir Kuruluşunda Bazı Sorunlar Vardır. Bunların Giderilmesi Halinde Büyük Şehir Modeli Belirli Ölçekteki Yerleşim Yerlerinin İhtiyacını Karşılayabilir

124. Büyükşehirlerin kuruluşu için minimum ve maksimum alan

büyüklüğü konusunda bütün belediye türlerinde alana yönelik kriter getirilmesinin

gerekli olduğu yönünde bir eğilim olduğu görülmektedir. Büyükşehir kuruluşu için

gerekli minumum ve maksimum alan açısından konu incelendiğinde, minumum alan

için ağırlıklı olarak 50-100 km2, maksimum alan için 100km2 den küçük ölçütlerinin

seçildiği görülmektedir.

125. Belediye yöneticileri, özellikle büyükşehir belediyesi yöneticileri çok

ağırlıklı bir biçimde büyükşehir kuruluşunda minumum nüfus şartı aranması

gerektiğini düşünmektedirler. Belediye yöneticilerinin minumum nüfus konusundaki

birinci tercihleri 250.000-500.000 nüfus aralığıdır.

126. Belediye yöneticilerine, ‘Bir kentin sınırları içinde alt kademe

belediyeleri oluşturularak büyükşehir belediyesi kurulması doğru bir uygulama

değildir. ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye

yöneticileri bu yargıya katılmamaktadırlar.

127. Belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir belediyeleri sadece metropol

özelliği gösteren büyük bir merkez belediye ve çevresinde belirli uzaklıkta bulunan,

merkez ile sosyal ve ekonomik ilişkiler içinde bulunan belediyeler bir araya

getirilerek kurulmalıdır. “ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara

göre, belediye yöneticileri bu yargıya önemli oranda katılmaktadırlar.

128. Belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir belediyesi kurulurken yalnızca

sosyal ve ekonomik açılardan metropol kent özellikleri göstermesine bakılmamalı,

aynı zamanda alan ve nüfus bakımından belirlenecek ölçütler de aranmalıdır.

“fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye

yöneticileri bu yargıya önemli oranda katılmaktadırlar.

264

129. Belediye yöneticilerine, ‘Belirlenecek belirli bir nüfusu geçen bütün

kentler başka ölçüt aranmadan Büyükşehir yapılmalıdır.“‘ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

katılmamaktadırlar.

130. Belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir Belediyesi örneği bir metropol

alan yönetim modeli olarak başarılıdır ‘ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur.

Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmaktadırlar.

131. Belediye yöneticilerine,‘Büyükşehir ve Büyükşehir dahilindeki diğer

belediyeler arasında hizmet paylaşımı modeli yetersizdir.“‘ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

büyük ölçüde katılmaktadırlar.

132. Belediye yöneticilerine,‘ Büyükşehir Belediyeler de halkın yönetime

katılması ve açıklığı sağlanması için geliştirilen yöntemler Yetersizdir.“ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

büyük ölçüde katılmaktadırlar.

133. Belediye yöneticilerine,‘ Büyükşehir kurulması ile hizmetlerin daha

etkili yürütülmesinin sağlandığına/sağlanacağına inanıyorum.“ fikrine katılıp

katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya

büyük ölçüde katılmaktadırlar.

134. Belediye yöneticilerine,‘ Büyükşehir Belediyelerinde Altyapı Ve

Ulaşım Koordinasyon Merkezleri (AYKOME Ve UKOME ) Verimli Ve Etkili Bir

Çizelgede çalışmaktadır..“ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya katılmamaktadırlar.

135. Belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir Belediyelerinde Su ve

Kanalizasyon İdaresi modeli verimli ve etkili bir biçimde çalışmaktadır. “..“ fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu

yargıya katılmaktadırlar.

265

136. Belediye yöneticilerine,‘ Büyükşehir Belediyelerinde İmar planlarının

yapılması ve uygulanması modeli verimli ve etkili bir biçimde çalışmaktadır. “ fikrine

katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan cevaplara göre, belediye yöneticileri bu

yargıya büyük ölçüde katılmamaktadırlar.

137. Belediye yöneticilerine, ‘Büyükşehir kurulan yerlerde ile mali açıdan

ve kaliteli personel istihdamı sağlaması açısından büyük avantajlar sağlandığına

/sağlanacağına inanıyorum.“ fikrine katılıp katılmadıkları sorulmuştur. Alınan

cevaplara göre, belediye yöneticileri bu yargıya büyük ölçüde katılmaktadırlar.

Büyükşehir modeli ile ilgili veriler ve belediye yöneticilerinin görüşleri birlikte

değerlendirildiğinde elde edilen bulgular büyük ölçüde 1988’de (KELEŞ:1988) ve

1995’de (GERAY.KELEŞ:HAMAMCI:1995) yapılan araştırmalardan elde edilen

bulgulara paralel olduğu görülmektedir.

266

Araştırma kapsamında gerçekleştirilen alan araştırmasından elde edilen

veriler, belediye yöneticilerinin bu konudaki düşünceleri, bu konuda daha önce

yapılmış çalışmalar, araştırmanın varsayımları ile birlikte değerlendirildiğinde;

1- Türk belediye sisteminde çok belirgin bir ölçek ve model sorunu

bulunduğu ortaya çıkmaktadır. Bu ölçek sorunu yalnızca belediye birimlerinde değil

taşra yönetiminin bütün idari kademeleri için de geçerli olup, alan düzeyinde yönetim

birimleri olan il, ilçelerde ayrıca kırsal alanlarda küçük yerel yönetim birimleri olan

köyler içinde geçerlidir.

2-Türkiye’de yerel yönetim sistemi içerisindeki küçük ölçekli yerleşmeler

belediye yönetiminin gerektirdiği gelir tabanından yoksundur. Gelir açısından büyük

ölçüde merkezi idareye bağımlı ve giderleri içinde de en önemli pay cari giderlere

ayrılmaktadır.Bu durum kuramsal çalışmalardan elde edilen bulgularla da paraleldir.

(SHARPE:1995)

3-Küçük ölçekli yerel birimler, genel olarak kaynak yetersizliği sorunu

nedeniyle, nitelikli uzmanlar; teknisyen istihdam edememektedirler. Özellikle 10.000

nüfusa kadar olan belediyelerde teknik eleman istihdamı kapasitesi çok düşüktür.

Küçük belediyelerle ilgili elde edilen bulgular özellikle kaynak,personel ve hizmet

kapasitesi açısından 1969 yılında yapılan bir araştırmanın bulguları ile paraleldir.

(GERAY,KELEŞ:1969)

4-Küçük ölçekli yerel birimlerde örgütlü katılım düzeyi ve belediyelerin

katılım kanallarını oluşturabilme kapasitesi çok düşüktür. Küçük belediyelerde sivil

toplum örgütlenmesi çok düşük düzeydedir. Ayrıca halkın belediye yönetimine

katılma eğilimi çok azdır. Bu konuda yapılan teorik çalışmalarda geniş boyutlu yerel

yönetim birimlerinin, demokratik prosedürlerin güçlendirilmesi ve geliştirilmesini

savunmaktadır. (VEREBELYI,1995)

6-Çoğunluğu küçük ölçekli birimlerden oluşan belediye sisteminin ortaya

çıkardığı sorunların çözülmesi, küçük ölçekli yerel idari ünitelerin birleştirilmesini

gerekli kılmaktadır. Bu bakımdan , yerel yönetimlerin yeniden yapılandırılmasına

ilişkin çalışmalar öncelikli olarak “alan reformları” ile başlamalıdır. Bu konuda

belediye yöneticilerinin de olumlu bir eğilimi vardır.

267

7-Metropol alanlarda ölçek ve model sorunu vardır. Büyük kentlerin

büyümesi sınırlandırılmalı ve büyük şehir seçimi için çeşitli kriterler geliştirilmelidir.

Bu konu belediye yöneticileri tarafından da olumlu biçimde değerlendirilmektedir.

8-Büyükşehir modeli temelinde başarılı bir modeldir.Ancak yanlış yerlerde

uygulanması ve modelin iç işleyişinde bazı sorunlar vardır.Bunların giderilmesi

halinde büyük şehir modeli belirli ölçekteki yerleşim yerlerinin ihtiyacını karşılayabilir.

Özellikle hizmet paylaşımı modeli ve büyükşehir ile büyük şehir içindeki belediyeler

arasındaki ilişkiler yeniden değerlendirilmelidir.

Bu tespitlerin ışığında kırsal ve kentsel yerleşmelerin yerel gereksinimlerini

karşılamak, etkinlik ve verimlilik ilkeleri ile birlikte demokratik yönetim gereklerini bir

arada sağlayabilmek üzere, ölçek sorunu köklü düzenlemeler yapmayı ve çoğunluğu

küçük ölçekli birimlerden oluşan belediye sisteminin ortaya çıkardığı sorunların

çözülmesi, küçük ölçekli yerel idari ünitelerin birleştirilmesini gerekli hale getirmiş

bulunmaktadır. Böylece aşağıda belirtilen sonuçlar elde edilebilecektir;

1-Geniş ölçekli yerel yönetim birimlerinde, hizmet kapasitesi de

genişleyecek, bu yerel birimler, büyük çapta hizmet üretebilen ve önemli maliyet

tasarrufları sağlayan gelişmiş teknolojilerle donatılabilecektir.

2-Ölçek büyümeleri sonucu, yerel yönetimler daha yüksek ücret

ödeyebilme gücüne sahip olacak, böylece daha nitelikli teknisyenlerin, bürokratların

göreve getirilebilmeleri sağlanacaktır. Yerel yönetimlerde istihdam edilen iş gücünün

iş bölümü ve uzmanlaşması sonucu doğacak ve buna bağlı olarak verimlilik

artacaktır.

4-Geniş ölçekli yerel birimlerden oluşan yerel yönetim sisteminde yerel

vergi tabanı ve yerel kaynak kapasitesi artacaktır.

5-Geniş ölçekli idari birimler, küçük olanlara oranla, daha fazla sayıda

gönüllü örgütlülüğe ve toplumsal örgüte sahip olacak ve buna bağlı olarak örgütsel

katılım olanakları genişleyecektir.

268

ÖNERİLER

Araştırma bulgularından elde edilen veriler sonucunda, Türk belediye

sisteminde çok belirgin bir ölçek ve model sorununun bulunduğu ortaya çıkmaktadır.

Bu sorun yalnızca belediye birimlerinde değil taşra yönetiminin bütün idari

kademeleri için de geçerli olup, alan düzeyinde yönetim birimleri olan il, ilçelerde

ayrıca kırsal alanlarda küçük yerel yönetim birimleri olan köyler içinde geçerlidir.

Bu bakımdan bu sorunun tek boyutlu değil birbiri ile etkileşimli bir biçimde

çok boyutlu olarak ele alınması ve başta belediyeler olmak üzere bütün idari birimleri

kapsayan bir alan düzenlemesi ve farklı özellikteki yerleşimler için model

farklılaştırılması yapılmalıdır. Bu genel fikir doğrultusunda aşağıdaki öneriler

yapılmıştır;

1-Araştırmada incelenen bütün verilerden (mevcut alan,nüfus,uzaklık ve

hizmet kapasitesi,katılım) belediyeleşme açısından uygun nüfus ölçeğinin 10.000

olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu bakımdan Belediye kuruluşunda aşağıdaki kriterler

dikkate alınmalıdır;

-Belediyelerin asgari kuruluş nüfusu 10.000 ,

-Birleştirilerek belediye kurulacak birimler arasında asgari uzaklık 5

km.

-Asgari kuruluş alanı 40 km2 olmalıdır.

2-Belediyeler de verimli ve etkili hizmet büyüklükleri elde etmek üzere

birleştirme ve birlik kurma amaçlı bir alan reformu yapılmalıdır.Bu düzenlemede

aşağıdaki yöntem izlenmelidir:

-Öncelikle birbirine 10km kadar yakın olan küçük belediyeler için

birleştirmeye yönelik kapsamlı bir alan reformu yapılmalıdır. Bu birleştirmede alt

nüfus kriteri 10.000 olmalı ve 10.000 nüfusa ulaşmayan mevcut belediyeler öncelikli

olarak sınırdaş belediyelerden ve köylerden başlamak üzere bu nüfusa ulaşmak

üzere birleştirilmelidir.

269

-Bu birleştirme sırasında nüfus kriterinin yanı sıra, uzaklık kriteri de

kullanılmalı ve İlçe ve il belediyelerinin 10 km kadar uzağında bulunan bütün belde

belediyeleri en yakındaki büyük belediyeler ile birleştirilmelidir.

-Birbiri ile sınırdaş olmayan belediyeler ise en az 10.000 nüfusa ulaşıncaya

kadar zorunlu belediye birlikleri oluşturularak bir araya getirilmeli ve bu birliğin

yönetimi ve görev paylaşımı için büyük şehir benzeri kademeli bir model

oluşturulmalıdır. Bu birlik sınırları içinde kalan köyler ise mahalle haline

dönüştürülmelidir.

3-Alan düzenlemesi tamamlandıktan sonra, bu düzenleme ile uyumlu

biçimde, elde edilen ölçekler üzerinde görevleri ve gelirleri bakımından kentsel ve

kırsal alan özelliklerine daha kolay uyum sağlayabilecek yeni modeller

oluşturulmalıdır. Bu çerçevede, nüfus, alan ve gelişmişlik derecelerine bağlı olarak

birbirinden farklı modeller geliştirilebilir:

-Zorunlu Belediye Birlikleri; Birbirine belirli uzaklıktaki belediyelerin

zorunlu olarak bir araya getirilerek yetki ve görevler en büyük belediye merkez

olmak üzere belediyeler arasında büyük şehir modelinde olduğu gibi kademeli

olarak dağıtılabilir.

-Bağlı Belediye; Nüfusu 10.000'e kadar olan yerleşmeler – Bu grup

belediyeler zorunlu birlik çatısı altında birleştirilemeyen ve sınırlı sayıda görev ve

yetki verilen belediyeler olacaktır. Bu belediyeler kendilerine doğrudan verilmeyen

görevleri kurulması önerilen ilçe yerel idareleri ve/veya çevresindeki büyük

belediyeler ile beraber yürütecektir. Bu yürütme belirli bir hizmetin bağlı belediyenin

kararı ile devri, İlçe Yerel İdareleri ve/veya çevresindeki büyük belediyeden hizmet

satın alma veya gerektiğinde yasal yollarla mecburen devri şeklinde olabilir.

-Kırsal Belediye; Nüfusu 25.000 kadar olan yerleşmeler- Bağlı

belediyelere verilmeyen bazı yetkileri kullanabilen ve İlçe merkezi niteliğinde

olabilecek belediyelerdir.

270

-Kentsel Belediye; Nüfusu 100.000 ‘e kadar olan yerleşmeler- Bütün

kentsel hizmetleri yürütebilecek ve çevre belediyelere bazı hizmetler verebilecek

olan merkez özelliğindeki belediyelerdir.

-Bölgesel Belediye: Nüfusu 500.000 ‘e kadar olan yerleşmeler- Bölgesel

nitelikte çekim merkezi olan ve diğer belediyelerin yapamayacağı kendi etki alanında

yapılabilecek bazı hizmetleri yapabilecek nitelikte belediyelerdir.

-Büyükşehir Belediyesi: Nüfusu 1.000.000‘e kadar olan yerleşmeler-

Bugün uygulanan kademeli büyükşehir modeline uygun olarak kurulacak

belediyelerdir.Bu belediyelerin görev alanı bütün il sınırları olacaktır.

-Metropol Alan Belediyeleri: Nüfusu 1.000.000’dan fazla olan yerleşmeler

için geçerli olmak üzere- birden fazla ilin üzerinde görev ve etkileri olan ve kapsam

içindeki illere bazı hizmetleri götürebilecek sorumluluk ve yetki verilen

belediyelerdir. Bu belediyelerin yönetimine kapsam içinde kalan belediyelerde

katılacaktır.

4-Türkiye’de etkili bir kamu yönetimi oluşturmak için kent yönetimlerini ve

alan yönetimlerini alan ve model reformuna tabi tuttuktan sonra bütün yerel yönetim

birimlerini etkili bir işbirliği modeli içerinde bir araya getirmek gerekmektedir.

5- Köy yönetimleri aşağıdaki dört yöntem kullanılarak ölçekleri büyütülmek

üzere merkez köyler etrafında birleştirilmeli, mümkün olduğuca belediye yönetimleri

haline dönüştürülmeli ve küçük ölçekli köy sorunu ortadan kaldırılmalıdır.

i-Merkez köylerin 5 km yarıçapı etrafında bulunan bütün köyler

alan,nüfus ve uzaklık açılarından uygun durumda olanlar birleştirilerek belediye tüzel

kişiliğine dönüştürülmelidir,

ii-Bu kritere göre belediye ölçeğine ulaşamayanlar köyler ise büyük

köy statüsü altında birleştirilmelidir,

iii-Birbirinden çok uzak ve uygun ölçeğe ulaşamayan köyler zorunlu

birlik çatısı altında biraraya getirilmelidir,

271

iv-Belediyelerin 10km uzaklığında bulunan bütün köyler belediye

sınırlarına dahil edilmelidir,

6-İlçeler alan yönetimi olma özelliği ve ölçeğinin korunabilmesi için asgari

olarak kırsal belediye ve kentsel belediye merkezlerinde kurulmalıdır. Alan yönetim

modeli olarak İlçe yerel yönetimi oluşturulmalı ve alan yönetim sisteminin temel

hizmet birimi olmalıdır. İlçe yönetiminin fonksiyonları ve belediyelerle ilişkisi

aşağıdaki çerçevede geliştirilmelidir.

i-İlçe yerel yönetimi, köy yerel yönetimince yürütülen hizmetlerin ve

yetkilendirildiği durumlarda belediye hizmetleriyle köye götürülen öteki hizmetlerin

yürütülmesinde bu birimlere destek ve yardım sağlamakla yükümlü tutulmalı,

yasalara ve il çapında hazırlanan politika, ilke standart ve hedeflere uygunluğu

gözetmeli ve denetlemelidir.

ii-ilçe yerel yönetimi, nüfusu 10.000 kadar olan bağlı belediyelerde, imar ve

plan uygulaması, çevre sağlığı, eğitim, itfaiye ve veterinerlik hizmetlerini

yürütmelidir. Bu hizmetlerin yürütümünde belde meclisleriyle yürütme kurullarının

görüş ve istekleri dikkate alınmalı ve hizmetler işbirliği ve eşgüdüm esasları içinde

yürütülmelidir.

iii-Nüfusu 10.000 ile 25.000 arasında olan belediyelerde, yukarda sayılan

hizmetleri yürütecek uzman personelin olmaması durumunda, bu uzmanlık dallarıyla

ilgili hizmetlerin ilçe yerel yönetimlerine devredilmesi zorunlu tutulmalıdır.

iv-Belediyelere yasalarla verilen bir görevin, o görev için gerekli personelin

ve kaynağın ayrılmaması ve yapılamaması durumunda bu görev, ilçe meclisinin

önerisi, il meclisinin vereceği kararla ilçe yerel yönetimince üstlenmeli ve bu görevle

ilgili harcamalar, merkezi yönetimde ilgili belediyeye gönderilen paylardan kesilerek

ilçe yerel yönetimine gönderilecek paradan karşılanmalıdır.

7-İller olarak asgari kentsel belediye merkezlerinde kurulmalıdır.İl yerel

yönetimi, yasalarla açıkça belirtilen görevler dışında,belediye, ilçe ve köy yerel

yönetimlerince yürütülen tüm hizmetlere ilişkin konularda, il çapında politika, ilke,

272

standart ve hedef belirleme ve bunları gözetme ve denetleme yetkisine sahip

olmalıdır.

8-Köy,ilçe,il ve bütün belediye türleri arasındaki koordinasyon,işbirliği ve

bölgesel nitelikli hizmetlere karar vermek üzere bu yönetimleri kapsayan bölge

yönetimleri kurulmalıdır.

i- Bölge yönetimleri tüzel kişiliğe ve kendi bütçesine sahip olmalıdır.

ii- Bölge yönetimlerinin bütçesi bölge kapsamındaki kuruluşların

bütçelerinden ve merkezi bütçeden yapılacak katkıdan oluşmalıdır.

iii-Bölge yönetimlerinin karar organı olan meclis bölge kapsamındaki

bütün yönetim birimlerinin başkan ve meclislerinden seçilecek üyelerden

oluşmalıdır. Başkan ise her yıl için meclis tarafından seçilmeli ve kendisine

verilen görevleri ise genel sekreteri aracılığıyla yürütmelidir.

iv-Bölge meclisi bölge çapında yapılacak işlere karar vermeli,bölgesel

çapta imar ,sosyo ekonomik gelişme planlama yapmalı ve bölge

kapsamındaki birimler arasında finansal ve diğer alanlarda dengeleme

hizmetlerini yerine getirilmelidir.

9-Büyükşehir kurulmasında kriterler getirilmeli,(alan, nüfus, sosyo ekonomik

göstergeler,metropol ölçek), bu özellikleri gösteremeyen büyük şehirlerin bu statüleri

kaldırılmalıdır. Mevcut büyük şehir yönetimi modelinin aksayan yönleri düzeltilerek

şartları uyan yerleşim yerlerinde uygulamaya devam edilmeli, ayrıca İstanbul gibi

kendine has özellikler gösteren metropol alanlar için ayrı modeller geliştirilmelidir.

273

SONUÇ

Türk belediye sisteminde ve genel olarak taşra yönetiminde giderek

büyüyen bir ölçek ve model sorunu vardır. Ölçek sorunu, ülkemizde 1950’li yıllarda

başlayan hızlı kentleşme sonucunda ortaya çıkmış ve bir yandan büyük kentlerimiz

öte yandan küçük yerleşim yerlerini yakından ilgilendirir hale gelmiştir.

Model sorunu ise yine kentleşme ve ölçek sorunu ile bağlantılı olarak

kentlerin farklılaşan özellik ve ihtiyaçlarına cevap verecek yeni yaklaşımları

eksikliğinden kaynaklanmaktadır.

Bu iki sorun birbiriyle çok yakından ilişkili olduğu halde, şimdiye kadar

gerek resmi düzeyde yapılan çalışmalarda gerekse akademik çalışmalarda

yeterince ele alınmamıştır. Son yılarda yapılan çalışmalar ise özellikle model

sorununa eğilmiştir. Oysa alanda ki sorunu gidermeden ve belediye yönetiminin

üzerine oturabileceği bir temel yaratmadan herhangi bir modelin başarı şansı

olamaz.

Türk belediye sisteminde ölçek ve model sorununun incelendiği bu

araştırmada, bu konudaki teorik çalışmalar, dünyadaki gelişmeler incelenmiş, ayrıca

kapsamlı bir alan araştırması yapılarak, bu konudaki sorunların saptanmış ve bazı

öneriler geliştirilmiştir..

Araştırma sonunda Türkiye’de ölçek ve model sorunu çeşitli yönleri ile

ortaya konulmuş ve özellikle küçük yerleşim yerlerinin durumu ayrıntısıyla

incelenmiştir. Bu tip yerleşim yerlerinin mevcut ölçek ve model ile belediye

özelliklerini gösteremedikleri ve birçok açıdan olumsuzluklar içerisinde bulundukları

tespit edilmiştir.

Bu bakımdan, Türk belediyeciliğinin en önemli sorunlarından birisi olarak

görülmesi gereken ölçek sorununu ortadan mümkün olduğunca kaldırmak üzere,

öncelikle köy, küçük belediyelerden başlamak ve il, ilçe büyük şehir yönetimlerine

kadar uzanacak bir alan düzenlemesi yapılması önerilmiştir.

274

Bu alan düzenlemesinde öncelikle birleştirme yöntemini kullanması,

gerektiğinde zorunlu birlik kurulması yoluna gidilmesi, alan düzenlemesine paralel

olarak, kentsel nitelikli yerleşimler kendi içlerinde kademelenmesi ve bunlara

yapabilecekleri en uygun görevler verilmesi ve bu kentsel yerleşimler arasında

hizmet açısından birbiriyle sıkı işbirliği kurulması temel öneriler arasındadır.

Ayrıca alan yönetiminde görülen boşluğu ortadan kaldırmak ve küçük

belediyelerde bazı kentsel hizmetleri yürütmek üzere il ve ilçe yerel yönetimleri

oluşturulmalıdır.

Bunların yanı sıra, büyük şehirlerin kuruluşu ve yönetimi için yeni kriter ve

modeller geliştirilmeli mevcut büyük şehirlerden bu modelin özelliklerin taşımayanlar

bu statüden çıkarılmalıdır.

Çok kapsamlı ve sorunlu bir alanda küçük bir katkı yapmayı amaçlayan bu

çalışmayı diğer araştırmaların takip etmesi ve bu konunun kamuoyunda ve bilimsel

çevrelerde derinlemesine tartışılması umut edilmektedir.

275

KAYNAKÇA

AKDAĞ,Mustafa (1975) Türk Halkının Dirlik Ve Düzen Kavgası, Bilgi Yayınevi, Ankara

ASLAN, Refik (1997), Arazi Kullanış Ekonomisi, Yıldız Teknik Üniversitesi Yayını, İstanbul

BAYHAN, Vehbi ,(1996), Kentleşme ve Konut Politikaları Açısından Yeni Yerleşmeler, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi,Toplum ve Göç , Mersin

CANPOLAT, Hasan, (1998) Cumhuriyetin 75.Yılında Rakamlarla Mahalli İdarelerimiz, Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü Yayını, Ankara,

CAPELLO,Roberta; CAMAGNİ Roberto, (August 2000) Beyond Optımal Cıty Sıze,An Evulatıon Of Alternatıve Urban Growth Patterns, Urban Studıes, Vol.37,

CHRISTALLER, WALTER (1966), Central Places in Southern Germany, Prencite-Hall, Englewood Cliffs

COUNCIL of EUROPE, (1995), The Sıze Of Munıcıpalıtıes, Effıency And Cıtızen Partıcıpatıon, No.56,Strasbourg

SHARPE,Jim,COUNCIL of EUROPE, (1995), The Sıze Of Munıcıpalıtıes, Effıency And Cıtızen Partıcıpatıon, No.56,Strasbourg

DAHL, Robert, and Edward Tufte. (1973) Size and Democracy. Palo Alto,

CA: Stanford University Press.

DEMİR, Erol ,(1996), Kentleşme ve Konut Politikaları Açısından Yeni Yerleşmeler, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi,Toplum ve Göç , Mersin

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, (2001), Yerel Yönetimler Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, (2000), Uzun Vadeli Strateji ve Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara

İÇİŞLERİ BAKANLIĞI, (2002),Mülki İdare Şurası Hazırlık Komisyonu Raporları, Ankara

DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI, (1982), Kent Eşiği Araştırması, Yayın No:1838,Ankara

276

-DEVLET PLANLAMA TEŞKİLATI , (1982 a), Türkiye’de Yerleşme Merkezlerinin Kademelenmesi, Ankara

DİNLER, Zeynel (1994), Bölgesel İktisat, Ekin Kitabevi, Bursa

DUBEN, Alain, EMREALP, Sadun, (1993) Urban Management Development, IULA-EMME Publication ,İstanbul

ERTÜRK, Hasan, 1995, Kent Ekonomisi, Ekin Kitabevi, Bursa GÖÇER, Orhan (1978), Ülke Planlama İlkeleri,İTÜ Mimarlık Fakültesi,Milli Şehircilik Dalı Ders Notları, İstanbul

FAROQHI, Suraıya (1994), Osmanlıda Kent Ve Kentliler, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul

FISHMAN, Robert, (1977) Urban Utopias in The Twentieth Century, The

MIT Press,London, England

GERAY,Cevat,(2001), Mülki İdare Şurası Hazırlık Komisyonu İnceleme Raporu, Ankara,

GERAY,Cevat,(2000), Belediye Kurulmasında Uyulacak Ölçütler ve Yöntem, Ankara,

GERAY,Cevat,KELEŞ,Ruşen, HAMAMCI Can, (1995), Büyükşehir ve ilçe Araştırması, Ankara

GERAY,Cevat,KELEŞ,Ruşen, (1969) Personelinin Gözüyle Küçük Belediyeler, Ankara

GERAY,Cevat,(1996), Kentleşme ve Konut Politikaları Açısından Yeni Yerleşmeler, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi,Toplum ve Göç , Mersin

GÖÇER, Orhan, (1978), Ülke Planlama İlkeleri, İstanbul Teknik

Üniversitesi, İstanbul

GÖNEY, Süha (1995), Şehir Coğrafyası, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, İstanbul

GÜLER, Birgül (1992), Belediyeleşme Sürecinin Sayısal Özellikleri, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Ankara

HAMAMCI Can, ( 1981), Merkezi Yönetim-Yerel Yönetim Ekseninde Belediyelerin Yapısı Ve Demokratikleşme Eğilimi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, AÜSBF, Ankara

277

İÇ-DÜZEN GENEL RAPOR (1972), Belediyeler, T.C.İçişleri Bakanlığı Yayınları:5, Ankara

İSPİR, Eyüp, (1982), Kentleşme Ve Metropolitan Alan Yönetimi, G.Ü.İ.İ.B.Fakültesi Yayınları, Ankara,

KELEŞ,Ruşen, YAVUZ,Fehmi, (1983), Yerel Yönetimler,Turhan Kitabevi, Ankara-KELEŞ, Ruşen (1994), Yerinden Yönetim ve Siyaset, Cem Yayınevi, İstanbul-KELEŞ, Ruşen (1997), Kentleşme Politikası, İmge Kitabevi, Ankara-KELEŞ, Ruşen (1988) ,Türkiyede Kent Yönetimi, Türk Sosyal Bilimler Derneği, Ankara -KELEŞ, Ruşen (1998) , Kent Bilim Terimleri Sözlüğü, İmge Kitabevi, Ankara

KOÇDEMİR, Kadir, (1998),Yönetim Hakkı, Türk Erdem Vakfı, Ankara

MAHALLİ İDARELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, (1999), Dünyada Mahalli İdareler, Ankara

MAHALLİ İDARELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ, (1998), Mahalli İdareler Reformu, Ankara

SANAL, Recep, (2000), Türkiye’de İllerin yeniden Düzenlenmesi, İçişleri Bakanlığı Yayınları, Ankara

SEZAL, İhsan ,(1996), Kentleşme ve Konut Politikaları Açısından Yeni Yerleşmeler, II. Ulusal Sosyoloji Kongresi,Toplum ve Göç , Mersin

OLİVER, J. Eric, (2000) City Size and Civic Involvement in Metropolitan America, American Political Science Review, June

ORTA DOĞU TEKNİK ÜNİVERSİTESİ, (1997) Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması Stüdyo Çalışmaları, Cilt 1- 2. ODTÜ, Ankara

ORTAYLI, İLBER (1985) Tanzimattan Cumhuriyete Yerel Yönetim Geleneği, Hil Yayınları, İstanbul

ÖNCEL, Yenal, (1992) Mahalli İdareler Maliyesi, Filiz Kitabevi, İstanbul,

PIRENNE, Henri, (1994) ,Ortaçağ Kentleri, İletişim Yayınları, İstanbul

TEKELİ, İLHAN, (1996), Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri,(Ed.DUMONT, Paul, GEORGEON François) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul

278

TOPAL, A. Kadir,( 2000), Optimal Yerel Yönetim Büyüklüğü Ve Belediyelerin Konsolidasyonu, Mahalli İdareler Kontrolörler Derneği, Yayın No:13, Ankara

TUNA Yusuf, CERİTLİ İsmail, Kentsel Kalkınma Sürecinde Kent Ekonomisinin İşlevleri Ve Sorunları, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt :6, Sayı:4, S. 34

TÜRK SANAYİCİLERİ VE İŞADAMLARI DERNEĞİ(1995) Yerel Yönetimler,Sorunlar,Çözümler, İstanbul

TÜRKCAN, Ergun, ,(1982) , Yeni Bir Belediyeciliğe Doğru, Türk İdareciler Derneği, Belediyecilik Araştırma Dizisi-2,Ankara

TÜRKİYE VE ORTADOĞU AMME İDARESİ ENSTİTÜSÜ, (1992) Kamu Yönetimi Araştırması, Yerel Yönetimler Araştırma Grubu Raporu, Ankara

TÜRKİYE ODALAR VE BORSALAR BİRLİĞİ (1996) Mahalli İdarelerin Yeniden Yapılandırılması, Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması Özel İhtisas Komisyonu Raporu , Ankara

UNITED NATIONS PUBLICATION, (1968), Development Policies and Planning, New York

ÜNÜSAN, Teoman, (1996) , Avrupa’da Yerel Yönetimler, Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü,Ankara

VEREBELYI,Imre,COUNCIL of EUROPE, (1995), European Trends And Hungarıan Way,The Sıze Of Munıcıpalıtıes, Effıency And Cıtızen Partıcıpatıon, No.56,Strasbourg

YAŞAYAN, Sabri (1987) Belediyelerimiz, Türk Belediyecilik Derneği, Ankara

YAVUZ, Fehmi (1966), Türk Mahalli İdarelerinin Yeniden Düzenlenmesi, TODAİE-DPT ortak yayını, Ankara

YERASİMOS, Stefan (1996),Modernleşme Sürecinde Osmanlı Kentleri,(Ed.DUMONT, Paul, GEORGEON François) Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul

279

280