TURK^ YE'DE (1966 - 1986 YILLARI ARASINDA) ARICILIGA GENEL BIR BAKIS

Tiirkiye Cografyas~ Uygulama ve Ara~tlrma Merkezi Dergisi Say1 : 1 1992'den Ayr~baslm

A N K A R A ~ N ~ V E R S ~ T E S ~ B A S I M E V I - A N K A R A . 1 9 9 2 '

TURK~YE'DE (1966-1986 YILLARI ARASINDA)

ARICILIGA GENEL BIR BAKIS

Cok gene1 anlamiyla tarimin bal ve balmumu elde edilen ve k6rli bir kolu olan aricilik, insanliBn ilk donemlerine ka- dar uzanmaktadir. Valencia'da (lspanya) magara resimlerin- de petek, zri, bal ve insan figiiriine rastlanmiqtir. Bogaz- koy'de bulunan Hitit yasalarinda aricilikla ilgili maddelerin varlia tesbit edilmiqtir. Ayrica Hint, Misir, Yunan ve Roma uygarliklarinda da ari ve bala onem verilmiq bunlar yasalar- la belirtilmigtir. Osmanli lmparatorlu@ doneminde de ari- ciliga onem verilmiq, bu igle ~Baqanlardan ayrica vergi alinmigtir. Hindulardan Mormonlara, Hristiyanliktan Mus- liimanliga kadar tum dinlerde de ari ve bala onem verilmig- tir. O r n e ~ n Muslumanli@n kutsal kitabi olan Kur'an-1 Ke- rim'de Nahl yani an, bal arisi adini taglyan bolum vardir.

Aricilik bir talum teknik ve biyolojik bilgileri gerektir- mekle beraber coBafi ortamla da d o m d a n baglantilidir. TopoBafya, iklim, flora ve hidrografik durumla aricilik ara-

(*) A.O. Dil ve TarihCoaafya Fakultesi, CoBafya Bolumu.

sinda silu iligki vardir. Yeryiizunun yazlari serin veya qok sicak geqen bolgeleriyle butun yll yaagli ve ruzgiirli alanla- nnda aricilik yapmak hemen hemen imk6nsizdir.

Sosyal bir topluluk olan arilarin, yapilan deneylerde 29- 33°C arasinda qok faal olduklan, 10°C altinda ve 37°C uze- rinde hiq faaliyette bulunmadiklari tespit edilmigtir. Anlar i ~ i n flora bir hammaddedir, ~unki i arilar meyva agaqlarin- dan, ormanlardan ve lur qiqekleriyle diger kultur bitkilerin- den topladiklan maddelerden bal yaparlar.

Aricilik kuzey yarikurede 64. enleme kadar yapilabilmek- le beraber, yeryiizunde ozellikle Akdeniz ulkeleri iklim ve flora balumindan, son derece uygun gartlara sahiptir. Diger yandan Akdeniz ulkelerinde luglarin ilik geqmesi aricili@ bu bolgelerde daha da kolaylagtirmigtir. Ciinku ilik geqen luglar sayesinde arilar diqarida luglatilabilmektedir. Yeryii- zunde ~talyan, Kibris, Karniol (Yugoslav), Suriye ve Kafkas ari irklarinin yayen olmasi bir baluma bunu ispatlamakta- dir.

Ancili@ topografik gartlar da etkiler, ornean lusa mesafe- lerde yiikseltinin artmasi vejetasyonda qeqitlilik ve ~iqeklen- me surelerinde ve donemlerinde farkliliklar meydana geti- rir ki bu da aricili@ olumlu etkiler.

Geceleri ~ o k so*k olan yerler aricilik i ~ i n uygun de@l- dir, aricilik yapilan yerin yaluninda arilarin yararlanabile- ce@ temiz bir su kaynaanin olmasi gereklidir. An kovanla- rinin konulacaa yer (arilik) ruzgiira aqik olmamalidir, kovanlar yazin giineg altinda lugin da rutubetli bir ortamda biralulmamalidir, qiinku nem bir qok ari hastalianin olug- masi-geligmesi iqin en uygun ortami olugturur. Ayrica arilar nem orani yiiksek olan yerlerde verimli olamazlar.

Siddetli y a e u r ve dolu geklindeki yaaglar da arilari olumsuz etkiler, kovana qarpan dolu taneleri arilarin tedir- gin olarak kovandan qikmalarina neden olur, digari qikan arilar ise yaagtan olurler.

Bunlarin diginda begeri olaylar da aricili@ etkilemekte- dir, orne@n giiriiltulu ya da tozlu yo1 ve gehir yalunlan, qi-

Tiirkiye'de Anc~l lk

mento fabrikalan gibi tozlu, veya zehirli atiklari olan fabri- ka yalunlari ancilik iqin uygun degldir.

Aricilik ~r i in le r i

- An denince aklimiza aci ve tatli iki ozellik gelir, birincisi - ari sokrnasi, digeri ise en yaysn olarak hemen hemen her- kesin ari ile birlikte aklina ilk gelen baldir.

Tiirk Standartlari Enstitusu'nun standardina gore bal, bit- kilerin qiqeklerinde bulunan nektarlarin veya bitkilerin canli lusimlariyla bazi eqkanatli boceklerin salsladia tali maddelerin balarilari (Apis mellifera, A. mellifical) tarafin- dan toplanmasi, viicutlarinda bileqimlerinin degqtirilip pe- tek gozlerine depo edilmesi ve buralarda olgunlaqmasi so- nucunda meydana gelen koyu luvamda tatli bir iiriindur.

Arilar bir kilo bal verebilmek iqin 50.000 kadar qiqe@ do- lagmaktadirlar. Aqik saridan kahverengiye dek degigen renklerde olabilen ballarin, hemen tumunun kokulari da yararlanilan bitkilere, mevsimlere ve bulunduklari yere go- re deggiklik gosterir. Gene1 olarak yiiksek yerlerden, kuru ve sicak giden donemlerde toplanan ballar, alqak kesimler- den toplananlardan, nemli ve sowk donemlerdekilerden daha luvamli, kokulu ve lezzetlidir.

Yukarida sozu edilen standarda gore, kaynaa acisindan iki tiir bal vardir; Ciqek bali ve Sals bali. Ciqek bali, arilarin genellikle bitkilerin qiqeklerindeki nektarlardan yaptiklari baldir (ihlamur bali, yonca bali, narenciye bali, pamuk bali, kekik bali, funda bali gibi). Sals bali ise anlarin, genellikle .. bitkilerin veya bazi boceklerin sal~lanndan yaptiklari bal- dir (cam bali, yaprak bali gibi). Yine ayni standartta pazarla- ma gekillerine gore ballar gu qekilde siniflandirilmaktadir: Petekli bal; taze yapilmiq petek icinde piyasaya arzedilen baldir (petegn tabii veya suni oluguna gore, "tabii petekli bal", "suni petekli bal" olarak adlandirilir). Suzme bal; petek- li ballarin oda sicaklianda santrfuj yolu iie veya hiqbir ig lem yapilmaksizin kendilignden peteDnden elde edilen baldir. Pres bali; peteklerin 45"C'ye kadar isitilarak veya .isi-

tilmadan mekanik metodlarla - silugtirilmasiyla elde edilen baldir.

Bal besleyici ve saglik kazandinci bir @da maddesidir, bi- yolojik zaylflia ortadan kaldirir, stresi azaltir, igtahi aqar, mide ve baarsak hastaliklarina iyi gelir, mongolizmin teda- visinde ve seksuel giiqsuzlu@in azaltilmasinda kullanilir. Ayrica krem, losyon yapiminda kullanilmaktadir.

igqi anlarin balozu, bal yiyerek terlemeyle olugturduklari bir diger uriin ise balmumudur. Balin suzulmesi ile elde edilen balmumundan, kozmetik sanayiinde, krem ve ruj ya- piminda, tipta qegitli pomatlarin hazirlanmasinda mobilya ve deri cilalarinin uretiminde, kalem yapiminda, digcilikte, murekkep yapiminda, elektrikli cihazlarin parqalarinin ure- timinde ve elektrik yalitkani olarak, ayrica maden ve maki- na sanayiinde, kaat yapiminda, eczacilikta, tekstil sanayiin- de ve en onemlisi yeniden suni petek yapiminda yararlanil- maktadir.

Do-dan do-ya arinin bunyesinde olugmasa bile bir dieer kovan uriinu de polendir, arilarin ayaklarina ve karin- larina yapiqarak kovana gelen polenler, polen tuzaa ad1 ve- rilen ozel bir sistemle toplanir. Arilar tarafindan bir sezon- da kovana taginan polen miktari 30-40 kg kadardir. Polen, mide, baarsak, ureme ve idrar yolu hastaliklarinin tedavi- sinde kullanilmaktadlr, ayrica viicudu giiqlendirdig de bi- linmektedir.

Arilarin getirdikleri polenleri ve balozunu yiyerek olug- turduklari bir diger ari urunu de ari sutudur. Arilar bu madde ile yavru arilari beslerler. Ari sutii de bal kadar onemli bir uriindur fakat elde edilmesi de o oranda zordur. Kalbi uyaran, oksuriifl kesen, sindirimi kolaylagtiran ari sutu de bal gibi fiziksel ve ruhsal gerginlign giderilmesin- de, igtahin aqilmasinda, mongolizmde, seksuel zaylflian gi- derilmesinde kullanilir.

Arilar tarafindan bazi bitkilerin filiz ve tomurcuk uqlarin- dan toplanan reqine gibi yapigkan, normal sicaklikta son derece sert olan bir diger ari uriinu de propolis ad1 verilen maddedir. Arilar bu madde ile kovan iqindeki aqikliklarin

kapatilmasini gerqeklegtirirler, kovandaki yabanci cisimleri bununla kaplayarak tecrit ederler. Propolis de diger ari uriinleri gibi hymetli bir maddedir, kulak, burun, bogaz hastaliklarinin tedavisinde, cilt hastaliklarinin tedavisinde kullanilir, ayrica bakteri ve mantarlari oldurucu olmasi, giiqlu bir analjezik iizellianin bulunmasi nedeniyle iltihap- - lanmalarda ve yaralanmalarda da kullanilmaktadir.

Dokularla ilgili bazi hastaliklarin oluqumuna kargi, orga- nizmanin savunmasini destekleyen, ayrica ozellikle kronik romatizmaya karqi uzun yillardir tedavi amaciyla kullanil- makta olan bir diger ari uriinu de arilarin kendilerini saw- nabilmek iqin urettikleri ari zehiridir. Yukarida belirtildia gibi bu da tipta qok kullanilan bir ari uriinudur ancak bu- nun da elde edilmesi zordur.

Arilarin yararlari bununla da bitmez, bitkisel uretimde qi~ekten qiqege dolagtiklari iqin tozlagmayl (bitkilerin dol- lenmesini) artirirlar, ornean sebze ve meyve uretiminde verimi 4-5 katina qikartirlar. Yapilan aragtirmalarda arilarin bitkisel uretime kathlarinin bal ve balmumu uretiminden elde edilen gelir toplamindan 143 kati daha fazla oldu* so- nucu qikmi$tir. Arilarin bitkisel uretime yaptiklari kathlar sebebiyle D D , Kanada ve Avustralya'da plantasyon alanla- rinda ari kolonilerinin kiralandia ve pek qok aricinin bu yolla ariciliktan elde etti@ne yahn gelir sagladla bilinmek- tedir.

Bal ret ti mi ve ihracati Acisindan Diinya A n c i l i ~ iceri- < sinde Tiirkiye'nin Yeri

Dunyadaki toplam 'an kolonisi sayisinin 50 milyon kadar oldurn tahmin edilmektedir. Bu ulkeler iqerisinde 10 mil- yon kadar koloni ile SSCB l. sirada, ABD 4,5 milyon koloni ile 2. sirada, CHC 3 milyon koloni ile 3. sirada, Tiirkiye 2,5 milyonu geqen koloni miktari ile 4. sirada yer almaktadir.

Tiirkiye, bal ureticisi ulkeler iqerisinde, 1966 yllinda 7., 1976 yllinda 6., 1986 yilinda ise 5. sirada yer almaktadir ya- ni konuyu bal uretimi aqisindan ele aldi&mizda surekli

ilerleme sozkonusudur, fakat as11 dnernli ve sevindirici artiq bal ihracati aqisindan olmuqtur, ~ i inku ulkemiz, 1966 yllin- da 3 ton bal ihracatx ile 51. sirada yer almakta iken, 1976 y- linda 84 ton ile 37. siraya, 1986 yllinda da 3482 tonla 13. si- raya yiikselmiqtir.

Tiirkiye, Dfinya bal iiretiminin 1966 yllinda %2'sini ihra- catinin milyonda l'ini, 1976'da uretimin %3'iinu, ihracati- nin onbinde S'ini, 1986 yllinda ise uretimin %4'unu, ihraca- tinin %llini ger~ekleqtirerek ger~ekten onemli bir ilerleme gostermiqtir (Bkz. Tablo: I, Sekil: I).

T O N (.000)

DUNYA U R E T ~ M ~

TURKIYE U R E T ~ M ~ - - - - - - - - - - - 0 ~ H R A C A T

196 6 1976 1986

DONYADA BAL URETIMI VE IHRACATI SEK~L: I

Tiirkiye'de Anc111k

Tablo I: YdZara Gtire Dunpa'da Bal uretimi, h raca t t ve Tiirkiyehin Papt

Tiirkiye'nin Ihracat

Fakat giiphesiz ki bu yeterli de@ldir, orne@n 1986 ylli iqin uretimi bizden daha az olan ArJantin uretti@ balin %85'ini diganya satabilmigtir. mkemiz iq piyasasinda yeterli olmasa bile bir tuketim sozkonusudur, fakat aricilik iqin son derece uygun gartlar tagiyan ulkemizin ballarinin da dig piyasada daha iyi bir yere gelmesi gerektig aqiktir. Gun- ku 1966 yllinda uretilen ballarin (11.407 T) %0.03'u, 1976'da (24.061 T) %0.4'u, 1986'da (39.636 T) %9'u dig ulkelere pazar- lanabilmigtir (Bkz. Tablo I1 ve Sekil 11).

TON (000)

U R E T ~ M

0 IHRACAT

TURKIYE'DE B A L URETIMI VE ~ H R A C A T I SEK~L: 11

Tiirkiye'de Anc~llk

Tablo 11: Tiirkiye'nin Ytllara Gore Bal itretimi ve f i ~ r a c a t ~

Bal uretiminin (%62) ve bal ihracatinin (%64) buyiik hsmi- ni aralarinda Tiirkiye'nin de bulunduw ilk 6 ulke ger~ek- legtirir, tum dunyada ise uretilen ballarin X31'i ihrac edil- mektedir (Bkz. Tablo: 111).

Tablo 111: Dunya'da 1986 Ydt Bal itretimi ve fi~racatt

Bal uretimi

Bal lhracat~

* Deoer kesin deoildir. Ka~nak: FA0 fstatistiklen

cr)

Cr)

861

Tiirkiye'de Bal ret ti mi Bal uretimi ulkemizde onceleri ~ownlukla eski tip ko-

vanlarda yapilirken giiniimuze doDu bunlarin saylsinda surekli azalmalar olmuq, yeni tip kovan miktari ise surekli

1986

39.636

3.482

9

1966

11.407

3

0.03

1976

24.061

84

0.4

artig gostermigtir. mkemizde yeni tip kovanlarin ilk olarak yaygm gekilde kullanilmaya baglandiD ilimiz Kars'tir, I. Dunya Savagi sirasinda Ruslar tarafindan getirilen yeni tip kovanlarla baglayan kullanim giderek yaygmlagmigtir. Tiir- kiye'de 1966 yllinda 1.330.000 eski tip (%73), 340.000 yeni tip (%2 7), toplam 1.670.000 kovan varken, 1971-19 72 ylllarindan sonra eski tip kovan miktarinda onemli azalmalar goriilme- ye baglanmigtir, bu azalma 1980'den sonra had safhaya ulagmigtir. Yeni tip kovanlarda ise dogal olarak bunun tersi- ne surekli artiglar gorulerek sayilari 1986'da 2.000.000'a ulagmigtir, ayni yilda eski tip kovan saylsi 516.0001e dug- mugtur (Bkz. Tablo IV, Sekil 111).

rkiye'de Y~llara. Gore KOI

Kovan Saylsi (Adet)

Eski T ~ D Yeni T ~ D

1.329.700 328.200 1.344.640 392.887 1.344.023 442.591 1.330.872 463.198 1.253.568 567.394 1.262.792 596.163 1.225.651 670.109 1.167.858 729.480 1.109.681 777.307 1.068.966 918.628 1.007.623 1.019.121

989.330 1.157.295 941.137 1.105.832 917.823 1.227.644 893.260 1.332.217 848.335 1.500.014 841.788 1.705.980 822.030 1.774.076 756.191 1.905.209 645.142 1.940.161 515.998 2.070.973

n S a y u s Bal

Bal Uretimi

(Ton)

11.408 12.744 12.920 12.950 14.889 16.345 16.363 15.612 16.601 21.250 24.061 21.623 21.671 26.059 25.170 30.041 34.030 33.178 35.620 35.840

1 39.649

? Balmz~mu ifretimi

Balmumu Oretimi

(Ton)

1.850 1.174 1.184 1.173 1.249 1.270 1.336 1.335 1.394 1.713 1.762 1.825 1.746 2.028 2.110 2.174 2.274 2.645 2.513 2.196 2.083

YEN^ T ~ P KOVAN

E S K ~ TIP KOVAN

ADET ( 000) 2000.

1500.

1000 -

500 -

YEN^ TIP KOVAN

ESKl TIP KOVAN

O~ U) w PI U)

0, co - 2 Q'

TURKIY~DE YILLARA GORE KOVAN Mi KTARl QEK~L: 111

mkemizde kovan sayslnln artlglna bag11 olarak ozellikle bal uretiminde de artiglar sozkonusudur. Kovan miktarl 1980'e kadar duzenli olarak artq gostermektedir, hatta 1982'den itibaren artlg adeta durmugtur, fakat bal uretimin- de surekli dalgalanmalar so~konusudur (Bkz. Sekil: IV). re-

tim miktanndaki bu dalgalanmada co&afi gartlann goster-

-_ di@ de@gikliklerin yanlsira anclllga yeni baglayanlann ace- milikleri, an hastaliklanyla miicadelenin yeterince yapll- maygl, gezici ancilik yoluyla hastallklann bagka kolonilere de yayllmasi ve tanm iiriinlerinin ilaqlanmaslndan koloni- lerin zarar g6rmesi ile ilgilidir. Fakat gene1 bal uretimi dik- kate ahndl@nda 1966-19 76 doneminde %110, 1976-1986 di5- neminde %65 oranlnda bir artig s6zkonusudur. Bu artlgta yeni tipteki kovan saysinin artiginin yanislra gezici anclli-

B A L i j u ~ ~ i ~ i KOVA N TON A D E T 40000-

30000.

20030 -

10000 -

0- m - m r. r. r. - r. m m - 2 m O 1 m m m m m - - ~ Z ' E E

T ~ ~ R K ~ Y E ' D E YlLLARA GORE KOVAN SAYlSl VE B A L L ~ R E T ~ M ~ (1966-1986)

SEK~L: IV

LOO0 ) .

......... .,.<#y-'----- 2' -

I .: ,,'.:..

,,- ...#, 0'. ; /

KOVA N I ; v' C.., " __---- r-r--C-----------a :.. : . . . . . . .

.I' . . . . .......... . .

.......... ................. ... .... ...... +..--..< .... " B A L

. . . . . . . . . . . . . ~ O ~ W Q ' O N w

,

-3000

-2500

-2000

.I500

-1000

- 500

- 0

Tiirkiye'de A n c ~ l ~ k

@n yayginlaqmasinin da rolu vard1r:Kovan baqina bal veri- mi 1966 yllinda 7 Kg, 1976'da 12 Kg, 1986'da ise 15 Kg.dir, bu da gosteriyor ki, yeni tip kovan ve gezici aricilik ile bal verimi arasinda d o w d a n iliqki sozkonusudur (Bkz. Tablo: v).

Tablo It Tiirkiye'de Mllara Gore Kovan Miktan, Bal Uretimi ve Kovan B q t n a Verim

mkemizde kovan da@liqi bir fiziki harita ile birlikte ince- lenecek olursa, kovanlarin yomnlaqma alanlari ile dag sira- larinin uzaniqlari arasinda silu bir iligkinin oldu* hemen dikkati qeker, ayrica flora qartlari balumindan uygun koqul- lar taqiyan alanlarda da (ciqek ballariyla unlu Kars qevresi, Cam ballariyla unlu Mugla, Aydin qevresi gibi) yomnlaqma vardir. Kovan miktarindaki artiqlarla iiretim arasinda adeta bir paralellik sozkonusudur. Diger taraftan ozellikle yaz si- caklarinin hayli yiiksek oldu* Guneydo* Anadolu illerin- de gerek kovan miktari ve gerekse uretimde de@qiklik ol- mamig hatta bazi illerimizde aricilik gerilemiqtir. 0 r n e ~ n Siirt'te hem kovan saylsi, hem bal, hem de balmumu ureti- mi azalmig aricilik adeta tumuyle biralulmiqtir. 1966'da qo- mnlukla luyl kuqa@ ile Do@ Anadolu'da yoenlaqma oldu- @I goriilur. 1986'ya gelindi@nde ise illerin hemen tumunde bir artig olmakla beraber, ozellikle Ordu ve Mugla illerinde onemli miktarda artiqin varli@ goriilur (Bkz. Sekil V ve VI). Bu iki ilimiz gezici aricili@n ulkemizde en yown olarak ya- pildi@ yerlerdir. 0zellikle Ordu'da kovan miktarinin 70% ylllardan sonra ijnemli olqude artmiq olmasi ile gezici arici- lik yapilrnasi arasinda d o m d a n baglanti vardir. Kovan da-

Kovan Says1 Adet

Bal Oretim (Kg)

Kovan Bayna Verim (Kg)

Kovan Artlgi ' 0

Uretim Artlgl Css)

1966

1.667.909

11.407.000

7

1976

2.024.744

24.061.000

. 12

1986

2.586.935

39.636.000

15

21

110

28

€6

Tiirkiye'de Anc111k

Bliqi ile bal uretimini karqilagtirdi@mizda ise 1966'da ko- van miktari fazla olan illerin bal iiretimlerinin de dogal ola- rak diger illere oranla fazla oldurn goriilmektedir, 1986'ya gelindiande ise bu illerde yine digerlerine gore fazla ure- tim yapilmaktadir, ancak uretim miktarinda qok buyiik ar- tiqlar sozkonusudur.

1966'da 49 (%73) ilimizde 200 tondan az bal uretimi sozko- nusu iken 1986'da il sayisi 22'ye (%33) duqmuqtur, 1966'da

- 600-800 ton arasinda bal uretimi sadece Mugla'da yapilabi- lirken 1986'da Mugla'da 5600, Ordu'da 3300, Kars'ta 1800, Sivas'ta 1400 ton ile bu dort ilimiz 1986'da ulke bal uretimi- nin %301unu gerqekleqtirmiqlerdir (Bkz. Sekil VII).

Gerek kovan sayisi, gerekse bal uretimi bahmindan en fazla ilerleme gosteren ilimiz ise Ordu'dur. Kovan miktari 17.000'den 150.000'e, bal iiretimi ise 116 tondan 3310 tona yiikselmiqtir.

1966-1986 arasinda illerimizin 18 tanesinde (%27) kovan sayisi, 7 tanesinde (%lo) bal uretimi ve 20 tanesinde de (%30) balmumu uretimi azalma gostermiqtir (Bkz. Sekil VIII).

Hem kovan sayisi hem de bal uretimi Eskiqehir, Arnasya, Bitlis ve Siirt'te azalma gostermiqtir. Buna bakarak bu iller- de ariciliBn adeta mutlak bir gerileme iqerisinde oldurn soylenebilir. Diger taraftan Gaziantep, Urfa ve Mardin'de ise kovan sayisindaki ufakta olsa artiqa r a m e n bal ve bal- mumu uretimi duquq gostermiqtir. Bu diiququn sebepleri biiyiik olasilikla, yaz sicakliklarinin arilarin istedia optimal

- sicakliktan qok yiiksek olmasi ve gezici aricili@n hemen hic yapilmamasidir. 1966 yili degerleri 100 kabul edildiDnde kovan saylsindaki en fazla azalma Yozgat'ta (%50), bal ureti-

- minde en fazla azalma ballariyla da taninan Bitlis'te (%88) balmumu uretiminde ise Urfa'dadir (%86). Diger taraftan Edirne, Balikesir, Manisa, Uqak, Kutahya, Bilecik, Isparta, Tokat, Elazig, Tunceli, Kirqehir, Maraq, Hatay ve Yozgat'da kovan saylsi azalirken bal uretimi artiq gostermiqtir. Hiq guphe yok ki bu artiqlar modern kovan saylsinin fazlalag mas1 ve gezici aricilik yapmaktan kaynaklanmaktadir. Or- ne@n kovan saylsi en fazla azalan ilimiz olan Yozgat'in (ko-

Tiirkiye'de A n c ~ l ~ k

Tiirkiye'de Ancll~k

TCjRK1YE.DE i LLERE GORE BAL ~JRETIMI

SEKIL: VII

( T O N )

1400t

1100-I400

1000-1200

800-1000

600-800

400-600

zoo-coo

- 200 B A L

i ) n E I I m i L

0 20 A 0 60 8 0 100

.I. . . . . .

- - . . . 1 1966

I 10 20 10 40 i~ SAVIS!

Tiirkiye'de Anc~llk

'1. 0 20 LO 60 80 100

BALMUMU

0 10 20 30 LO 50 60 f L SAYISI

TuRKIYE'DE KOVAN SAYISI. BAL VE BALMUMU LjRETiMi AZALAN i LLER

~ 1 1 1 (1 966 - 1986)

van saylsindaki azalma %50) bal uretimi 105 tondan 202 to- na qikarak %92 oraninda bir artiq gostermiqtir. Gaziantep, Urfa ve Mardin'de ise kovan sayisi artmakla beraber bal iiretimi duqmuqtur (Bkz. Tablo VI).

Tablo VI: Tiirkige'de Rlere Gore Kovan Sagwt, Ba2 ve Balmum~~ ifretimi

Kovan Bal Balmumu fller Says] Oretimi aretimi

(Adet) (Ton) (Ton)

1966 1976 1986 1966 1976 1986 1966 1976 1986

Adana

Amasya Ankara Antalya Arhrin Aydin Balikesir

Bilecik Binge1 Bitlis Bolu Burdur Bursa Canakkale Canlun Comm Denizli Diyarbalor Edime

Elmg Enincan Erzurum Eskiwhir Gaziantep Giresun

Giimiiqhane

Tiirkiye'de Anclllk

Tablo W'nzn Devamz

Hakkari Hatay Isparta

f eel - fstanbul

fzmir .

Kars Kastamonu . Kayseri

Rrklareli Klqehir Kocaeli Konya Kiitahya Malatya

Manisa K.mara$ Mardin Mugla

Mus Nevgehir

Nigde Ordu Rize Sakarya Samsun Siirt

Sinop Sivas Tekirdag Tokat Trabzon

-.- Tunceli

$.urfa

u* Van Yozgat Zonguldak

Tiirkiye'de Ancrl~k

'I'iirkiye'de Gezici Aricilik

Daha verimli bir aricilik yapmanin baqlica yollarindan bi- risi de gezici (seyyar) aricilik yapmaktir. Gezici aricilikta balozu ve polen kaynaklarinin verimlerine bag11 olarak ko- vanlarin belirli araliklarla yeni kaynaklarin bulundum yer- lere goturiilmesi sozkonusudur.

nkemizdeki kovanlarin %5O1sinden gezici aricilik yoluyla yararlanilmaktadir. Elde edilen iiriin ise ulkemiz bal ureti- minin %80fini karqilamaktadir.

Gene1 bir ifade ile, ulkemizde aricilik iqin en uygun do- nem D o a Anadolu'da 4-5, diger bolgelerde 8-9 ay arasinda- dir.

Gezici aricilikta kovan baqina bal verimi 50-80 kg arasin- dadir. Sabit aricilikta verim, eski tip kovanlar iqin 5-10, yeni tip kovanlar iqin 2040 kg arasindadir. Fakat qok uygun qart- lar altinda sabit, yeni tip bir kovandan 70-80 kg bal almak da mumkundur.

Yerli (sabit) ariciliktan qomnlukla petek bal, gezici arici- liktan ise genellikle siizme bal elde edilir. Cam bali olarak da bilinen ballarin digerlerine oranla kristalleqmesinin (qe- kerlenmesi) daha geq olmasi sebebiyle gezici aricilar qoan- lukla hasattan once arilarin peteklere qam bali da koymala- rini temin etmeye qaliqirlar, boylece elde edilen suzme ballar uzun sure kristalleqmeden kalabilir.

akemizde gezici aricilar, bahar aylarinda iq lusimlara or- ne@n Mugla'dan hareketle Afyon, Kayseri, Ankara, Malatya hatta Kars qevresinde, Karadeniz'li aricilar Erzurum, Bingo1 civarina kovanlarini goturmekte boylece uriin miktar ve ka- litesini arttirmaktadirlar. Balozu ve polen doneminin ardin- dan ise yeniden konaklayarak ya da dogrudan luqlatma alanlarina donmektedirler. Orografik uzaniq ve yiikseltiye bag11 olarak florada qeqitlilik, ayni turlerde ise qiqeklenme donemlerinde farkliliklar meydana gelmektedir. Gezici ari- cilar da buna bag11 olarak, konakladiklari bir yerdeki balozu ve polen kaynaklari tukenince floranin bu aqidan henuz tu-

kenmemig olan, iq lusimlara ya da daha yiiksek kesimlere kovanlarini goturiirler.

mkemizdeki gezici aricilar genellikle luglari diger yerlere oranla ilik geqen Ege ve Akdeniz luyl kugaBni, lusmende Dom Karadeniz luyilari, Igdir civari, Bat1 Karadeniz luylla-

- nni luglatma alani olarak kullanirlar (Bkz. Sekil IX).

Bazi ulkelerde aricilik amaqli kultur bitkisi yetigtiriciliD . ve kaliteli bal veren orman agaci dikimlerinin (Akasya gibi)

oldu* bilinmektedir, oysa Tiirkiye'nin gerek topografik ya- pis1 gerek iqerisinde bulundu* iklim kugaa sebebiyle son derece zengin olan floras1 aricilik aqisindan qok uygundur, tarim uriinleri bir yana biralulirsa aricilik sayesinde dogal yagam sureleri boyunca hayvan otlatma diginda hemen hiq bir igte yararlanilmayan bu bitki ortusu aricilik yoluyla dol- lenerek daha rahat qogalabilme imkani bulmakta, diger ta- raftan, bal uretimi sayesinde ulke ekonomisine de onemli katlular saglamaktadirlar.

Deli bal olarak da bilinen ve yiyenlerde bagdonmesi, bu- lanti, vb. olumsuz etkileri goriilen ballarin elde edildia or- mangiilu gibi bir kaq bitkinin ve kalitesi digerlerine oranla daha duguk bal veren atkestanesi, funda gibi bitkilerin dl- ginda ulkemizde bal kaynaa aqisindan zengin ve lezzetli, kaliteli bal veren pek c;ok bitkiyi rahatlikla bulmak mum- kundur, ornegn kekik, yonca, akasya vb. bitkiler en lezzetli ballari vermektedirler.

mkemizde bulunan ve balozu-polen kaynagi durumun- *

daki bitkilerin, bunlari verme donemleri dikkate alindian- da hemen hemen luglatma donemleri diginda tum sezon

- .- bal verimi iqin elverigli alanlar bulunabilir (Bkz. Sekil X).

Yapilmasi gereken bu bitkilerin fenolojik durumlarinin aynntilanyla ortaya konarak ulkemizdeki co&afi daalimla- nnln qikartilmasi, bitkilerin ne kadar alanda hangi donem- de ne olqude verimli olduklari belirlenerek haritalarinin qi- zilmesi, gezici aricilarin da buna gore yer deagtirmesini temin etmektir.

DE

VE

D\K

EN

~, S

IGIR

KU

YR

UG

U

SA

RM

AS

IK,

si

jP

6R

~~

~~

l.

l

SI 1

1-

1

NE

KT

AR

TU

RK

~Y

E'D

E B

AZ

I B

~T

K~

LE

RI

N

NE

KT

AR

V

E

PO

LEN

D

ON

EM

LER

'I

Tiirkiye'de Anclllk

Gezici aricili& sinirlandiran faktorlerin baginda ise ta- nmsal amaqli ilaqlamalar gelmektedir, qunku ilaqlama yapi- lan yerlerde arilar hem do-dan ilaqlardan etkilenerek hem polenlerden hemde baloziinden zehirlenerek olmekte koloniler sonmektedir. Buna engel olmak iqin iyi bir tarim- sal orgiitlenmeye gereksinim vardir.

nkemizde elde edilen ballann tumuniin suzme bal ve kg. fiyatinin da en duguk giinumuz degerleriyle 15.000 lira o l d u s kabul edilirse 15.000*39.636~000=594.540.000.000 ya- ni yaklagik olarak 600 milyar lira o l d u s gorulur. Bu du- rumda kovan bagina gelir yaklagik 250.000 liradir. Diger ta- raftan ariciligin tozlagma yoluyla meydana getirdigi tarimsal gelir artiginin 100 kati oldufi kabul edilirse bu ra- kam 600 trilyon liraya yiikselir ki bu degerler ulkemiz tan- minda a r ic i l i~n yeri ve oneminin ne denli buyiik oldu&- nu aqikqa gostermektedir.

Tiirkiye'nin Bal, Balmumu 1thalat ve ihracati

~ l k e m i z 1966'da sadece 1 ulkeye 2.5 ton, 1976'da 6 ulkeye 175 ton bal ihracati yapabilmigtir. 1980 ylli sonrasinda yii- riitulen politikalarin sonucunda 1~16-m iilkeleriyle olan iliq- kilerin artmasina bag11 olarak 198G1da 12 tanesi 1slCim ulkesi olmak uzere 25 ulkeye yaklagik 3.500 ton ihracat yapilmig- tir (Bkz. Tablo VII). Bunun 3.100 tonu fsliim ulkelerine ve suz~rle bal qeklinde gercekle~miqtir. Bal ihrac ettiDmiz ulke- ler iqerisinde en buyiik alicinln, yurtct~glnda qalqan igqileri- m-izin hiiyiik qosnlufinun bulundugu, Bat1 Almanya 01- ~ r m > ? rla dikkat qekicidir. 1986 yillnda sadece suzme baldan eid udilen dovlz 5 milyon $'dm. Fakat ayni donemde bu- yiik iusnli Avrupa ulkelerine ihraq edilen sadece 400 ton pe- tek billdan ise 1.200.000 $ dijviz saglanmlstlr.

Diger taraftan 1986 ylllnda, iilkemiz ballarinin pek qok dige~ iilkt! bal!ndnr? iistiinliiw oldu& hslde, anlagilmaz bir qek-i!de . ? i ~ Y n ~ s t ~ r y ~ ' c ! i ~ s i 13.662 Kg ba! ithal edilerek 35.902 !$ 36.z~ 2det.2 sokaga ntllmlytlr.

Bir qok ulke suzme bali tercih etmektedir, fakat petek ba- lin getirdig gelir dieerine oranla daha fazladir. Alici iilkele- rin ~o@nda tercih edilen bal, petek ya da suzme bal olsun, monoflora baloziiyle hasadi yapllmig (kekik bali gibi) ve bu- na gore siniflandirilarak etiketlenip piyasaya surulmug olan baldir, bu nedenle aricilarimizin konu uzerinde titiz- likle durarak hasatlarini olabildignce tek kaynaktan yap- maya qaligarak kaliteyi daha da yiikseltmeleri gerekrnekte- dir. -

nkemiz ballari, pek qok dieer ulke ballarindan daha kali- teli olmasina r a m e n reklaminin bugiinlere degin yeterin- ce yapilmamig olmasi sebebiyle, henuz ihracati arzu edilen seviyeye gelmemigtir. Ayrica bir dieer etken ise aricilarin yeterli orgiitlenmeye sahip olmayiglari, elde ettikleri ballari kendi baglarina ya da araci kuruluglar aracili@yla ihraq et- meye qaligmalaridir. Ballarin, pazar durumundaki ulkele- rin tuketim aligkanliklarina uygun, istenilen nitelikte, kali- tede ve fiyatta piyasaya verilebilmesi dikkat edilmesi gereken bir konudur. Bunun yanisira balin kalitesinin bo- zulmadan alici ulkelere ulagtirilabilmesi iqin gerekli olan ambalajlama ve koruma gartlarina da dikkatle uyulmasi ge- rekmektedir.

1976 yilinda lspanya (5.000 Kg), Hollanda (4.000 Kg), Fransa (2.090 Kg), Isvi~re (1.008 Kg) ve ingiltere (40 Kg)'den toplam 12.138 kg balmumu ithalati yapilmig ve 49.715 $ do- viz odenmigtir. 1986 yllinda ise sadece Bat1 Almanya'dan 10.600 Kg balmumu alinarak bu ulkeye 45.121 $ doviz veril- - migtir, oysa ulkemizin balmumu uretimi saniyoruz ki bize fazlasiyla yetecek seviyededir (Bkz. Sekil XI). Yine ayni yllda balmumu ihracatimiz ise sadece Irak'a ve 6.200 Kg'dir, bu-

k nun kargilianda ise 11 1.900 $ doviz kazanilmigtir. Degerler gostermektedir ki ulkemiz bal ve-veya balmumu ithali yeri- ne ihracina onem vermekle her zaman k$rli ~ikacaktir.

Tiirkiye.de Anc~llk

Tablo VII: Tiirkiye'nin Y~llara ve melere Gtire Bal ihracatz (Kg)

TON

1966 1976 1986

' T ~ ~ R K ~ Y E ' D E BAL VE BALMUMU ~ J R E T ~ M ~

SEK~L: XI

Ancili~im~zin Geligtirilmesi i ~ i n Yapilmasl Gereken Baglica igler

nkemiz anciliD modern kovanlann yaygmlagmaya baq ladla 60'11 ylllardan buyana siirekli geligme iqerisindedir,

- yeni tipte onemli artiglar sozkonusudur, fakat anciliDn da- ha iyi bir yere gelebilmesi iqin;

Bilgili ve tecriibeli anci yetigtirmek, .T Bilgili teknik elemanlar yetigtirrnek,

Birlik ve Kooperatifler kurrnak, Krediler vermek, Gezici ancilik iqin iyi bir organizasyonu gerqeklegtirecek

tanmsal yapilagmayl olugturrnak, Gezici ancilann konaklama alanlannin ozel ya da tiizel

kigilerce lusitlanmamasini saglamak,

Balli bitkilerin yetigtirilmesini temin ve tegvik etmek, Bu bitkilerin ayrintili fenolojik haritalarini hazirlamak, Her bolge i ~ i n en uygun aricilik yerlerini ve donemlerini

tesbit etmek, Ozellikle gezici aricilarda, qevrenin besleyebilecegnden

daha fazla koloninin bir araya gelmemesine dikkat ederek, verimin dugmesine engel olmaya ~aligmak,

Her konaklama alanindan alinan balin ayri ambalajlan- masini saglamak,

Hem ari kovanlarinin rutin balumlarini hemde ari hasta- Ilk ve zararlilariyla mucadeleyi iyi bir gekilde ve zamaninda yapmak,

1hbari zorunlu olan bulagici ari hastaliklarinin vakit geqi- rilmeden ilgili yerlere bildirilmesini temin etmek,

Bu tip hastaliga yakalanan kolonileri karantinaya almak, Eger gezici aricilik yapilan koloni iseler kovanlarin nakli-

ne engel olarak hastaligin yayilmasini engellemeye qalig mak,

Hastalik tagiyan kolonilerin daha once gotiiruldukleri .

yerlerdeki diger kolonilerde de bu hastalian bulagip bulag madiani vakit geqirmeden tesbit etmek,

Aricilikla ilgili her turlu malzemenin yurtdigina satilma- sin1 veya yurtdigindan alinmasini d o m d a n do-ya arici- lar yoluyla degl bir resmi kurum tarafindan yapilmasini te- min ederek bulagici hastaliklarin yayilmasina engel olmaya ~aligmak,

Gerek salsn hayvan hastaliklariyla ilgili gerekse aricilik- la ilgili uluslararasi kuruluglarla igbirli@ yapmak,

Kultur bitkilerinin ilaqlanma donemleri ile gezici aricila- rin ayni anda ayni yerde bulunmamalarini kurulacak ta- rimsal organizasyon yoluyla temin etmek,

Kultur bitkilerinin ilaqlanmasini miimkiin oldumnca arilarin faaliyetlerini en aza indirdikleri zamanlarda yap- mak,

Basin-Yayin organlari aracili@yla insanlari ariciliga yon- lendirmek ve aricilarin yine bu yolla egtilmelerini temin etmek,

Zaman zaman yariqmalar duzenleyerek qiftqileri tegvik etmek,

Halka aqik bilimsel toplantilarla aricili@n her yonuyle onemini vurgulayarak hallu bilin~lendirmek,

Ballarimizin yurtdiginda reklaminin yapilmasini temin * etmek,

Bal ihracatinin kigisel gayretlerle de@l belirli kuruluglar- ca yapilmasini saglamak, - Tiirk Standartlari Enstitusii'niin belirlediB standarta uy- gun uretim gerqeklegtirmek,

Ambalajlama ve pazarlama da titiz ve durust davranmak gereklidir.

Tiirkiye'de Anc~lrk

YARARLANILAN ESERLER

Akbay, R., 1986, An ve ipekboce3 Yetigtirme A.U. Zir. Fak. Yay. No: 956, An- - kara.

Balc~, F., 1977. Ancll~k. Ankara. BD~E, 1968, Dl9 Ticaret Yllllk istatistik, Seri: 1, ozel Ticaret (1965-1966). Yay.

No: 535, Ankara. BDIE. 1968, Tanmsal Yap1 ve Uretim 1967. Yay. No: 539, Ankara. BD~E, 1978, Dlg Ticaret istatisti3 Seri: 1 (1976-1977) Yay. No: 855, Ankara. B D ~ , 1978, Tanmsal Yap1 ve Uretim 1974-76. Yay. no: 858, Ankara. R D ~ E , 1986, Tanm istatistikleri Ozeti 1985. Yay. No: 1199, Ankara. BDiE, 1987, Tanm istatistikleri Ozeti 1986. Yay. No: 1251, Ankara. BDIE, 1988, Dl9 Ticaret istatistikleri 1986. Yay. No: 1253, Ankara. BDiE, 1988, Tanmsal Yap1 ve Uretim 1986. Yay. No: 1275, Ankara. Bodenheimer, F.S., 1941, "Apiaries and Beekeeping in Turkey". La Turquie

Kemaliste, No: 44, s. 24-27, istanbul. FAO, 1970, Production Yearbook 1969. Vol. 23, Roma. FAO, 1971, Trade Yearbook 1970. Vol. 24, Roma. FAO, 1979, Production Yearbook 1978. Vol. 32, Roma. FAO, 1980, Trade Yearbook 1979, Vol. 33, Roma. FAO, 1988, Trade Yearbook 1987, Statistics No: 84, Roma. FAO, 1989. Production Yearbook 1988. Vol. 42, Roma. Rrath, C., 1984, Anclllk. Tiirkiye i g Bankas~ Yaylnl, Ankara. Hemginlio~lu, M., 1969, Bal Ansl Yetigtirme Teknia. Ankara. Hodges, D., 1978, "A Calendar of Bee Plants". Bee World V. 59, No: 3, s. 97-

100, England. Hodges, D., 1978, "A Calendar of Bee Plants". Bee World V. 59, No: 4 s. 170,

England. inci, A., 1987, "Bal D1g Satimlmlz ve Sorunlan". Teknik Anclllk S: 14, s. 19-26,

Ankara. Kaftanoglu, 0.. 1987, "Anclll@n Temel Prensipleri". Teknik Ancilik S: 10. s. 7-

1 1, Ankara. Kaftanoglu, 0.. 1989, 'r'iirkiye'de AnclhBn Genel Durumu ve Paket AnclliB-

nl Uygulama Olanaklan". Tiirk Ziraat MuhendisliB 3. Teknik Kongresi (8-12 Ocak 1990), s. 568-576, Ankara.

Mimioau, M.. Gcksu, K., 1984 Anc~ll@mlzl Yok Olma Tehlikesiyle Kargl Kar- giya Getiren Asalak Varroa Jacobsoni. Tanm O m a n ve Koyigleri Bakanlla Vete- riner igleri Genel Mudiirlliifii Yetigtirici Brogiirleri Serisi a- 63, Ankara.

Orsan, A.F., 1984, Pratik Ancillk. Istanbul. Senocak, C., 1956, Yeni Anclhk. Ankara. Senocak, C., 1971, Ancil~k. Ankara. Senocak, K., 1988, Modern Ancillk-An Slrnnin Cozumu. istanbul. Tiirk Standartlan Enstitusu, 1978, Tiirk Bal Standard1 (TS 3036lMart 1978). Yilmaz, B., 1987, 'Tiirkiye'de Seyyar Ancllik. Teknik Ancilik S: 11, s. 20-24,

Ankara. Yilmaz, Z., 1988, "Kovan oriinlerinin insan SaEllBndaki onemi ve Etkinlig".

Teknik Anclhk S: 20, s. 18-20, Ankara.

126