Türkiye’de Yürütülen Tarımsal Yayım Çalışmalarının Eurepgap Belgesi İle İlişkisi

Türkiye’de Yürütülen Tarımsal Yayım

Çalışmalarının Eurepgap Belgesi İle İlişkisi

Özet

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de yürütülmekte olan tarımsal yayım

çalışmaları ile Eurepgap (Avrupa Gıda Perakendecileri Çalışma Grubu-

İyi Tarım Uygulamaları) belgesi arasındaki ilişkiyi incelemektir. Belge

dış ticaret, tarımsal ürünler ithalatı ve AB içindeki yaş meyve-sebze ve

kesme çiçek gibi ürünlerin üretim koşulları ile ilgilidir. Çalışma

grubunun misyonu iyi tarım uygulamaları belgesinde yer alan standart

ve prosedürlerin evrensel düzeyde kabulünü gerçekleştirmektir.

Çalışmada Türkiye’de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın yayım

faaliyetlerindeki güncel durumu ve yayım konuları, Eurepgap belgesi ve

belgenin olası etkileri, belgede geçen koşullar ile yayım faaliyetleri

arasındaki ilişkiler incelenmiştir. Türkiye için kendi toplumuna ve dış

tüketicilere sağlıklı gıdalar sunmak bakımından tarımsal yayım ve

Eurepgap belgesindeki standartların uygulanması çok önemlidir.

Çalışmada Eurepgap belgesinin talepleri ile tarımsal yayımın çalışma

alanı arasında çok yakın ilişki saptanmıştır. Sonuç olarak Eurepgap

belgesi Türkiye’de toplumun tarımsal ürünler, tarımsal üretim koşulları,

iyi tarım uygulamaları ve tarımsal yayım üzerinde ilginin artmasını

sağlanmıştır. Buna ek olarak Türkiye’nin toplam bahçe bitkileri

ihracatında AB ülkelerinin payının 1/3’ten fazla olması nedeniyle

belgenin üreticiler tarafından benimsenmesi, AB ile yapılan ticaretten

daha fazla pay almak bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Tarımsal yayım, Türkiye, Yaş meyve-sebze, AB,

Eurepgap belgesi

The Relation of Agricultural Extension Activities in Turkey

with Eurepgap Protocol

Abstract

The aim of this study is to examine the relation of agricultural extension activities in Turkey with

Eurepgap (The Euro-Retailer Produce Working Group-Good Agricultural Practices) protocol. The protocol

is related to foreign trade, imported agricultural products and domestic production conditions, fresh fruit,

vegetables and cut flower in European Union (EU). The mission of the working group is to developed

widely accepted standards and procedures for the global certification of Good Agricultural Practices

Protocol. In the study, it was investigated actual situation of extension activities of the Ministry of

Agriculture and Rural Affairs and extension topics,

Eurepgap Protocol and its probable impacts, relation between extension activities with protocol’s

conditions. The extension activities and applying of the protocol’s standards are very important to supply

healthy foodstuffs for domestic and foreign consumers for Turkey. In the study it was determined very

close relation Eurepgap protocol’s demand with agricultural extension working field in Turkey. As a result,

the Eurepgap protocol has aroused people’s interest on agricultural products and its growing conditions,

good agricultural practices and agricultural extension in Turkey. In addition to this, more than 1/3 of

horticultural exporting value of Turkey is to EU members. For that reason, adoption of the protocol by

producers is important to take more share from the EU trade.

Keywords: Agricultural extension, Turkey, Fresh fruit-vegetables, Eurepgap protocol.

YAYIM ve

EUREPGAP Orhan ÖZÇATALBAŞ Demet DANIŞ

2 *) Bu Bildiri Türkiye 6.Tarım Ekonomisi Kongresi 16-18 Eylül 2004,Tokat’ta sunulmuştur. (Özçatalbaş, O., D.Danış, 2004. Türkiye’de Yürütülen Tarımsal Yayım Çalışmalarının Eurepgap Belgesi İle İlişkisi, Türkiye 6.Tarım Ekonomisi Kongresi 16-18 Eylül 2004, Tokat.)

Türkiye’de Yürütülen Tarımsal Yayım Çalışmalarının Eurepgap

Belgesi İle İlişkisi

Orhan Özçatalbaş Demet Danış

1 Yrd. Doç. Dr., Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Antalya

2 Yüksek Lisans Öğrencisi, Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Antalya

Özet

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de yürütülmekte olan tarımsal yayım çalışmaları ile Eurepgap (Avrupa Gıda

Perakendecileri Çalışma Grubu-İyi Tarım Uygulamaları) belgesi arasındaki ilişkiyi incelemektir. Belge dış ticaret,

tarımsal ürünler ithalatı ve AB içindeki yaş meyve-sebze ve kesme çiçek gibi ürünlerin üretim koşulları ile ilgilidir.

Çalışma grubunun misyonu iyi tarım uygulamaları belgesinde yer alan standart ve prosedürlerin evrensel düzeyde

kabulünü gerçekleştirmektir.

Çalışmada Türkiye’de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın yayım faaliyetlerindeki güncel durumu ve yayım konuları,

Eurepgap belgesi ve belgenin olası etkileri, belgede geçen koşullar ile yayım faaliyetleri arasındaki ilişkiler incelenmiştir.

Türkiye için kendi toplumuna ve dış tüketicilere sağlıklı gıdalar sunmak bakımından tarımsal yayım ve Eurepgap

belgesindeki standartların uygulanması çok önemlidir. Çalışmada Eurepgap belgesinin talepleri ile tarımsal yayımın

çalışma alanı arasında çok yakın ilişki saptanmıştır. Sonuç olarak Eurepgap belgesi Türkiye’de toplumun tarımsal

ürünler, tarımsal üretim koşulları, iyi tarım uygulamaları ve tarımsal yayım üzerinde ilginin artmasını sağlanmıştır. Buna

ek olarak Türkiye’nin toplam bahçe bitkileri ihracatında AB ülkelerinin payının 1/3’ten fazla olması nedeniyle belgenin

üreticiler tarafından benimsenmesi, AB ile yapılan ticaretten daha fazla pay almak bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler: Tarımsal yayım, Türkiye, Yaş meyve-sebze, AB, Eurepgap belgesi

The Relation of Agricultural Extension Activities in Turkey with Eurepgap

Protocol Abstract

The aim of this study is to examine the relation of agricultural extension activities in Turkey with Eurepgap (The

Euro-Retailer Produce Working Group-Good Agricultural Practices) protocol. The protocol is related to foreign trade,

imported agricultural products and domestic production conditions, fresh fruit, vegetables and cut flower in European

Union (EU). The mission of the working group is to developed widely accepted standards and procedures for the global

certification of Good Agricultural Practices Protocol.

In the study, it was investigated actual situation of extension activities of the Ministry of Agriculture and Rural

Affairs and extension topics, Eurepgap Protocol and its probable impacts, relation between extension activities with

protocol’s conditions. The extension activities and applying of the protocol’s standards are very important to supply

healthy foodstuffs for domestic and foreign consumers for Turkey. In the study it was determined very close relation

Eurepgap protocol’s demand with agricultural extension working field in Turkey. As a result, the Eurepgap protocol has

aroused people’s interest on agricultural products and its growing conditions, good agricultural practices and agricultural

extension in Turkey. In addition to this, more than 1/3 of horticultural exporting value of Turkey is to EU members. For

that reason, adoption of the protocol by producers is important to take more share from the EU trade.

Keywords: Agricultural extension, Turkey, Fresh fruit-vegetables, Eurepgap protocol.

1. GİRİŞ

Türkiye’de tarımsal yayım çalışmaları esas

olarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından

yürütülmektedir. Yasal olarak Bakanlık ülke

genelinde yayımla görevlendirilmiş en önemli ve en

büyük birimdir. Bunun yanında çeşitli üretici

kuruluşları sınırlı alanlarda yayım çalışmaları

yürütmektedir. Ayrıca tarıma girdi sağlayan (ilaç,

gübre, tohum vd.) çeşitli ticari kuruluşlar da yayım

olarak isimlendirilmesi tartışmalı olan (Özçatalbaş,

2002; Özçatalbaş ve Sözer, 2002) üreticilere yönelik

bilgilendirme faaliyetinde bulunmaktadırlar.

Tarımsal yayım hizmetini sunmakta olan

farklı özellikteki kuruluşlardan üreticiler, bilgi

kaynağı olarak farklı düzeylerde

yararlanmaktadırlar. Yapılan çalışmalarda

üreticilerin “Doğru Tarım Uygulamaları”na yönelik

bilgileri yayımla görevlendirilmiş, Bakanlık gibi

uzman bilgi sağlayabilecek kuruluşlar yerine,

tarımsal girdi sağlayan ticari kuruluşlardan daha

yüksek oranda elde ettiklerini göstermektedir.

Esasen bu eğilim, yani tarıma girdi sağlayan

kuruluşların (tohum-ilaç bayileri gibi) üreticiler için

önemli bilgi kaynağı olmadaki etkinliği, ABD’de

dahil olmak üzere hemen tüm ülkelerde


yükselmektedir (Schmitt ve ark., 2000). Ancak

burada üzerinde durulması gereken konu söz konusu

kuruluşların sağladığı bilgilerin ticari amaçların

etkisi altında doğruluğu kanıtlanmış doğru ve

güvenilir bilgiler olma özelliğini koruyup

korumadığıdır.

Türkiye’de de tarım üreticilerinin bilgi

ihtiyaçları farklı oranlarda olmak üzere uzman ve

uzman olmayan çeşitli birimler tarafından

karşılanmaktadır. Yapılan çeşitli çalışmalar da

üretim tekniği konularının hala tarımsal yayımın

önemli uğraş alanlarından biri olduğunu ortaya

koymaktadır. Özellikle ihracata konu olan yaş

meyve ve sebzede yakın geçmişte ortaya çıkan

yüksek ilaç kalıntılı ürünlerin Batı Avrupa

pazarından geri dönmesi, dikkati bu alanda yapılan

üretici uygulamalarına ve dolayısıyla yayım

çalışmalarına çekmiştir (Özçatalbaş ve Danış, 2003).

Bununla eş-zamanlı olarak ülkemizde Avrupa

Birliği’ne yapılan yaş sebze ve meyve ihracatını

düzenleyen ve üretim sürecindeki asgari standartları

belirleyen EUREPGAP belgesi tartışılmaya

başlanmıştır. Belge tarımsal üretim faaliyetinde iyi

(doğru) tarım uygulamalarının geçerli olması

üzerinde durmakta olup, üreticilerin insan sağlığını

ve çevre değerlerini tehdit edecek kimyasal,

mikrobiyolojik ve fiziksel kalıntıların önlenmesine

yönelik uygulamaları benimsemelerini

öngörmektedir. Bu yönüyle söz konusu belgedeki

koşulların sağlanabilmesi için tarımsal yayım

çalışmalarının varlığı ve etkinliği son derece

önemlidir. Konu üretici, üretici davranışı ve üretim

faaliyeti, dolayısıyla yayımın önemli uğraş

alanlarıyla yakın ilişki içerisindedir.

2. Eurepgap Belgesi ve Benzer

Uygulamalar

Avrupa Birliği dışında bulunan gelişmiş

ülkelerde de Eurepgap belgesine benzer

uygulamaların ve girişimlerin olduğu bilinmektedir.

Örneğin ABD’de gıda işletmelerinin ABD Gıda ve

İlaç Dairesine (U.S. Food and Drug Administration)

ithal gıda ürünlerinin önceden bildirilmesini zorunlu

kılan düzenleme 10 Ekim 2001 tarihinde

yayınlanmış ve 12 Aralık 2003 tarihinde “Kamu

Sağlığı Güvenliği Bioterörizme Hazırlıklı Olma ve

Karşı Koyma Yasası (Public Health Security And

Bioterrorism Preparedness And Response Act Of

2002)” kısaca Bioterörizm Yasası yürürlüğe

girmiştir. Yasa Eurepgap belgesinde olduğu gibi

çeşitli düzenlemeler getirmekte ve ortaya konulan

koşulların sağlanması üzerinde durmaktadır.

Yasa’da “insan ve hayvanlar için öldürücü veya

ciddi sağlık sorunları oluşturabileceği yönünde kanıt

veya bilgi olan, zararlı maddeler içerebilecek

gıdaların kontrolünün yapılması ve ithal edilecek

gıda maddelerinin güvenli olarak paketlenmesi ve

muhafaza edilmesi, içeriğinde yasal olmayan katkı

maddeleri ve artık bulunmamasının sağlanması ile

uygun bir şekilde etiketlenmesi” üzerinde

durulmaktadır (İGEME, 2004a; FDA, 2004). Bu

uygulama ile Eurepgap belgesindeki temel fark,

Eurepgap’ın devlet otoritesi dışında gelişmiş olması

ve sınırlı sayıdaki ürünleri kapsaması, Bioterörizm-

2002 belgesinin ise devlet tarafından bir yasa

kapsamında değerlendirilmesi ve gıda, halk ve çevre

sağlığını hemen her yönüyle ele almasıdır (FDA,

2004).

Bu bildiride Eurepgap belgesinin ele alınma

nedeni tarımsal üretim ve tarım ürünleri dış

ticaretiyle ilgili olarak Türkiye’nin katılma isteğinde

olduğu AB uygulamalarıyla uyumun ortaya

konulması ve yaş meyve-sebze-kesme çiçek

ihracatının yüksek oranda AB üyesi ülkelere

yönelik olmasıdır.

3. Eurepgap Belgesi ve Kapsamı Avrupa Birliği üyesi ülkelerde yaş meyve ve

sebze pazarında yüksek bir paya sahip olan büyük

perakendeci kuruluşlar kendi ülkelerindeki

tüketicilerine sundukları yaş meyve ve sebze

ürünlerinde insan sağlığına yönelik riskleri dikkate

alarak İyi Tarım Uygulamalarını (GAP)

yaygınlaştırmak ve geliştirmek üzere 1997 yılında

EUREPGAP belgesini ortaya koymuşlardır. Grupta

esas olarak perakendeciler ve üreticiler (çiftçiler)

bulunmakta olup tarımsal girdi ve hizmet

sektöründen de sınırlı sayıda üye bulunmaktadır

(EUREPGAP, 2004). Belge Avrupa Gıda

Perakendecileri Ürünleri Çalışma Grubu

(EUREP;The Euro Retailer Produce Working

Group) tarafından toplumlarının sağlıklı tarımsal

ürünler tüketmelerini sağlamak amacıyla özellikle

ithal ettikleri ürünlerde üretim alanından son

tüketiciye kadar olan süreci kontrol edebilmek için

geliştirilmiştir. Belge kısaca üretimin kayıt altına

alınmasını öngörmekte ve sözkonusu tarım

ürünlerinin (meyve, sebze, patates, salatalar, kesme

çiçek, fidan) doğru tarımsal uygulamalarla

gerçekleştirilmesi için (İyi Tarım Uygulamaları)

temel esasları içermektedir.

3.1. Üreticilerin Uyması Gerekli Koşullar

Eurep grubundaki perakendeciler tüketiciye

sundukları ürünlerin halk sağlığına zararlı

olmayacağına yönelik bazı garanti ve güvenceleri

tedarikçi ve dolayısıyla üreticiden istemektedirler.

Esas olarak belge;

- Ürününün insan sağlığına zararlı kimyasal,

mikrobiyolojik ve fiziksel kalıntılar içermediği

- Çevreyi kirletmeden ve doğal dengeye zarar

vermeden üretildiği


- Üretim sırasında insanlar ve diğer canlıların

olumsuz etkilenmediği

- Üretim sırasında tüketicinin bulunduğu ülkenin

tarımsal mevzuatı ve ürünün yetiştirildiği ülkenin

tarımsal mevzuatına uygun işlemler yapıldığının

belgelenmesi yönündedir.

Eurepgap yaş meyve sebze belgesinde yer alan

ve sertifikalı üretimde bulunan üreticinin uymak

zorunda olduğu minimum standartlar aşağıda

verilmiştir (Eurepgap, 2001; Ağar, 2002).

Yaş Meyve ve Sebzelere Yönelik EUREPGAP Belgesi

(EUREPGAP Protocol for Fresh Fruit and Vegetables)

1. İzlenebilirlik (Traceability): Ürünlerin nerede, hangi ortam ve koşullarda yetiştirildiğinin

izlenebilmesi.

2. Kayıt tutma (Record Keeping):

a) Üreticiler, ürünlerin üretim yerinden son tüketiciye kadar olan zinciri incelemeye olanak verecek şekilde, yaptıkları tüm faaliyetlerinin bu belgede belirtildiği gibi İTU’na uyduğunu kanıtlayabilecek şekilde kayıt tutmalı ve bu kayıtları en az 2 yıl saklamalı.

3. Türler ve anaçlar ( Varieties and Rootstocks):

a) Tür ve anaç seçimi; b) Tohum kalitesi; c) Zararlı ve hastalıklara dayanıklılık/ tolerans; d) Tohum uygulamaları;

e) Fidan materyali

4. Yetiştiricilik yapılan alanın tarihçesi ve idaresi (Site History and Site Management):

a) Yetiştiricilik alanının geçmişi; b) Dönüşümlü yetiştiricilik (rotasyon)

5. Toprak ve substrat yönetimi (Soil and Substrate Management):

a) Toprak tipi haritalandırılması; b) Toprak işleme; c) Toprak erozyonu; d) Toprak fumigasyonu; e) Toprak dışı yetiştirme ortamları (substrat)

6. Gübre kullanımı (Fertiliser Usage):

a) Gübre gereksinimi; b) Gübre çeşidi ve miktarı üzerine öneriler; c) Uygulama kayıtları;

d) Uygulama sıklığı ve zamanı; e) Taban suyundaki nitrat ve fosfat düzeyleri;

f) Uygulama ekipmanları; g) Gübre depolanması; h) Organik gübre

7. Sulama (Irrigation):

a) Sulama gereksiniminin tahmini; b) Sulama metodu; c) Suyun kalitesi;

d) Sulama suyu kaynakları

8. Bitki koruma (Crop Protection):

a) Bitki korumanın temel elemanları; b) Kimyasalların seçimi; c) Pestisitlerin miktarı ve çeşidi hakkında öneriler; d) Uygulama kayıtları; e) Güvenlik, eğitim ve uyulacak kurallar; f) Koruyucu giysiler ve ekipmanlar; g) İlaç uygulaması yapıldıktan sonra derim öncesi bekleme süresi; h) Sprey ekipmanı; ı) Artan ilaç karışımlarının yok edilmesi; i) Pestisit kalıntı analizleri; j) Pestisit depolaması; k) Boşalan pestisit kutuları; l) Son kullanma tarihi geçmiş pestisitler

9. Hasat (Harvesting):

a) Hijyen (sağlık ve temizlik); b) Ambalaj

10. Ürün işleme ve hasat sonrası uygulamalar (Post-Harvest Treatments):

a) Derim sonrası kimyasalları; b) Derim sonrası yıkama

11. Atık ve kirlilik yönetimi, yeniden işleme ve kullanma (Waste and Pollution

Management, Recycling and Reuse):

a) Atık ve kirlilik oluşturan maddelerin tanımı; b) Atık ve kirlilik iş planı

12. İşçi sağlığı, güvenliği ve hakları (Worker Health, Safety and Welfare):

a) Risk değerlendirmesi; b) Eğitim; c) Kuruluş ve ekipmanlar; d) Pestisit kullanımı;


e) Hijyen(sağlık); f) Rahat yaşam, refah

13. Çevreye yönelik konular (Environmental Issues):

a) Tarımın doğaya etkisi; b) Yaban yaşamı ve doğal kaynakları koruma politikası;

c) Verimsiz alanlar

14. Şikayet formu (Complaint Form)

15. İç denetleme (Internal Audit)

3.2. Belge’nin Önemi ve Tartışma

Eurepgap belgesi Almanya, Avusturya,

Fransa, Hollanda, İngiltere ve İtalya gibi Batı

Avrupa ve Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelere ait

bir uygulama olmasına rağmen, bu uygulama

Türkiye gibi AB ile ticari ilişkileri olan ülkeleri de

etkilemektedir. Özellikle 2005 yılı başından itibaren

yaş meyve sebze gibi bahçe bitkileri ürünlerinin söz

konusu ülkelere alımında (ithalatında) daha önce

belirtilen ve sonraki bölümde ayrıntılı incelenen

asgari koşulların sağlanması gerekecektir.

Dolayısıyla belge ilk olarak dış ticarete konu olan

ilgili ürün ve ürün gruplarını etkileyecektir. Bu

bakımdan incelendiğinde, Türkiye’nin yaş meyve

sebze ihracatı 672 milyon dolar olup, bunun %37’si

AB üyesi ülkelere yapılmaktadır. Buna göre AB

üyesi ülkelere yapılan yaş meyve sebze ihracatı 250

milyon dolar kadardır (İGEME, 2004b).

Antalya yaş meyve sebze yetiştiriciliğinin ve

özellikle ihracata yönelik üretimin yapıldığı en

önemli illerimizdendir. Türkiye toplam yaş meyve-

sebze ihracatının %33’ü Antalya ilinden

gerçekleşmektedir. AB üyesi ülkelere yapılan

ihracatın ise %63’ü (156 milyon $) bu ilimizden

yapılmaktadır. Aynı şekilde kesme çiçek ihracatı da

dikkate alındığında Antalya ili toplam Türkiye

kesme çiçek ihracatının %95’ini gerçekleştirmekte

olup, 2003 yılında AB ülkelerine olan toplam ihracat

yaklaşık 23 milyon $ olarak gerçekleşmiştir

(Anonim, 2004a). Buna göre Eurepgap belgesinin

özellikle ihracata dayalı üretim faaliyetinde bulunan

Antalya’daki üreticileri etkilemesi kaçınılmazdır.

2003-2004 yılları ilk 8 aylık dönem

karşılaştırıldığında Antalya’dan AB ülkelerine

yapılan yaş meyve–sebze ihracatının 12 milyon

dolar artarak 74 milyon dolara yükseldiği (%19,4);

kesme çiçek ihracatının ise 460 bin dolar düşerek

13,7 milyon dolar olarak gerçekleştiği görülmektedir

(Anonim, 2004a). Söz konusu belgenin 2005

yılından itibaren uygulanacak olması, belgenin AB

ülkelerine olan ihracat üzerine esas etkisinin bu

tarihten sonra yansımasına yol açacaktır. Bu nedenle

2005 yılı belgenin taleplerine uygun/kayıtlı üretimin

hangi ölçüde gerçekleştirildiğini görme bakımından

önemli olacaktır.

Türkiye 2003 yılı toplam ihracat değeri 47.9

milyar ABD dolarıdır. Bunun içerisinde toplam yaş

meyve sebzenin payı %1,5 kadardır (Anonim,

2004b). Toplam ihracat içinde yaş meyve sebze

ihracat oranının oldukça düşük olması konunun

önemini azaltmamaktadır. Çünkü konu tek boyutlu

değildir ve insan - çevre sağlığı ve sağlıklı ürünler

yetiştirme, ihracat gibi pek çok alanı

ilgilendirmektedir. Asıl önemli olanın kendi

toplumumuzun sağlıklı ürünler tüketmesinin

sağlanması olduğu dikkatten kaçmamalıdır

(Özçatalbaş ve Danış, 2003). Ve söz konusu

belgenin Türkiye için çok önemli iki konuyu

gündeme getirdiği açıktır. Bunlar:

A. Tarımsal üretim faaliyetinin bilimsel bilgiler

kullanılarak yapılması ve bunun için etkin

yayımın zorunlu olduğu

B. Tarımsal ürünlere yönelik tüketici bilincinin

oluşmasına ve gelişmesine yapılan katkı

Bu kapsamda söz konusu belge daha ayrıntılı

incelendiğinde özellikle tarım ve tarımsal yayım

açısından pek çok konuyu tartışmaya açmaya

uygundur. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır.

a. İlk olarak kendi toplumumuzun, gıda güvenliği

ve kalitesi konusunda bilinçlendirilmesi

b. Tüketicilerimizin daha sağlıklı ürünler

tüketmesine olanak sağlamak

c. Üreticilerin kaynak kullanım etkinliğini ve

rasyonel davranış geliştirme becerilerinin

artırılması,

d. Üreticilerin sürdürülebilirlik ilkesini

benimsemelerinin sağlanması ve bu doğrultuda

üretim faaliyetlerinde bulunmaları,

e. Fazla tarımsal girdi ve yanlış tarım teknikleri

uygulamalarının ortadan kaldırılarak çevresel

değerlerin sürdürülebilirlik ilkesine uygun

şekilde kullanımının sağlanması,

f. Yine üreticilerin ve tarım işçilerinin sağlık ve iş

güvenliği bakımından tarımsal uygulamalar

sırasında kimyasallardan olumsuz

etkilenmelerinin önlenmesi,

g. Avrupa Birliği ülkelerindeki geçerli

uygulamaları dikkate alarak uygun üretim ve

organizasyonun sağlaması,

h. Yaş meyve sebze ihracatının devamlılığı,

geliştirilmesi ve ihracat potansiyelinin kullanımı

bakımından önemi.


i. Türkiye’nin yaş meyve ve sebze üretimindeki

yüksek potansiyeli dikkate alındığında yeni

pazarlar bulma konusunda önemli avantajlar

sağlanması,

j. İhracatçı birliklerinin tarımsal ürünlerin üretim

sürecine olan ilgilerinin artması.

4. Belge ile Tarımsal Yayımın İlişkisi

Belirtildiği gibi sözkonusu belge Türkiye için

dış ticaret gelirini etkileyecek olmasının ötesinde,

kendi insan ve çevresel kaynaklarının korunması ve

değerlendirilmesini gündeme taşıması bakımından

önemli olmuştur. Konunun doğrudan tarım kesimini,

üreticileri ve üretici uygulamalarını ilgilendirmesi

nedeniyle Eurepgap ile yayım ilişkisi öne çıkmıştır.

Belgede yer alan tüm konular, kırsal alanda

üretim faaliyetinde bulunan üreticiler ve onlara

kazandırılacak davranışlar üzerinde

odaklaşmaktadır. İyi Tarım Uygulamalarının

benimsetilmesi ve uygulamada hakim olması için

üretici davranışlarını pekiştirecek yasal-ekonomik ve

organizasyonel önlemlere de ihtiyaç bulunmaktadır.

Aslında belgenin gündeme getirdiği bu konular

tarımsal yayım bilim dalının en eski ve en önemli

uğraş alanlarıyla ilişki içindedir. Tarımsal yayımın

ilgi alanları ile Belge içerisindeki konular arasındaki

ilişki incelendiğinde 3 temel konu üzerinde uyum

olduğu belirtilebilir.

- Üretim tekniğine ilişkin konular

- Tarımsal işletmecilik ve pazarlamaya ilişkin

konular

- Doğal kaynakları koruma, geliştirme ve

kullanmaya ilişkin konular

Üretim tekniğine ilişkin konular: Doğru tarım

tekniklerinin üreticilere aktarılarak, üreticilerin sahip

oldukları kaynakların doğru ve etkin kullanımının

benimsetilmesi tarımsal yayımın ilgi alanlarından

biridir. Bu konu bitkisel ve hayvansal üretimde

uygulanmakta olan teknik ve yöntemlerin yerine,

onlardan daha üstün olduğu kanıtlanmış yeni teknik

ve yöntemlerin üreticilere benimsetilmesi ve

yayılmasını kapsamaktadır. Bu yönüyle konu

tarımsal yayımın en eski ve en önemli uğraş

alanlarından biridir ve iyi tarım uygulamalarının

hakim kılınması bakımından Eurepgap ile doğrudan

bağlantılıdır.

Tarımsal işletmeciliğe ilişkin konular:

Tarımsal işletmecilik, işletmedeki tüm unsurların en

yüksek ve devamlı gelir sağlayacak şekilde uygun

işletme organizasyonu ve üretim şekillerinin

saptanması üzerinde durmaktadır. Aynı kapsamda

tarımsal pazarlama ise tarım ürünlerinin üreticiden,

hatta üretimin başladığı tarla veya bahçeden,

tüketimin son aşamasına kadar geçirdiği işlemleri

inceleyen ve bunları düzenleyen bir bilim dalıdır

(Özçatalbaş ve Gürgen, 1998). Eurepgap belgesi,

üretimin tüm aşamalarındaki uygulama ve koşulları

kayıt altına almak ve kontrol edilebilmesi üzerinde

durmaktadır.

Yayımın görevi üreticilerin bu konularda

bilinçlendirilmesinin sağlanması yanında, en önemli

sorunlardan olan yanlış ilaç, gübre ve kimyasal

kullanımı, pazar bulma, fiyat arz ve talep

tahminlerindeki yetersizlik, depolama,

standardizasyon, ambalajlama ve nakliye

konularında da onları bilgilendirerek daha verimli ve

kaliteli üretim yapmalarına ve ürünlerini daha iyi

değerlendirmelerine olanak vermektir. Bu durumda

yayım çalışmalarındaki etkinliğin artarak belirtilen

konularda yayım yapılması ile söz konusu belgenin

taleplerinin karşılanmasında avantaj sağlanabilir.

Doğal kaynakları koruma, geliştirme ve

kullanmaya ilişkin konular: Eurepgap belgesinde

önemle üstünde durulan konulardan biri de çevre

sorunlarıdır. Tarımsal yayımında ilgi alanları

içerisinde yeralan bu konu kırsal alanda yaşayanlar

ile çok yakından ilgilidir. Özellikle kırsal nüfusun bu

kaynaklara fiziki olarak daha yakın olması ve hatta

bu kaynakların kullanıcısı durumunda olması bu

kesime yönelik olarak eğitsel faaliyetleri zorunlu

kılmaktadır (Özçatalbaş ve Gürgen, 1998).

Görüldüğü gibi tarımsal yayımın ilgi alanları

içerisinde yer alan konular sözkonusu belgede

belirtilen koşullarla paralellik içindedir. Bu durumda

tarımsal yayım çalışmalarının etkinliğinin artırılarak

doğru tarım uygulamalarının yaygınlaşması

sağlanabilir ve bu durum daha önce belirtilen pek

çok konuda gelişmeye yol açabilir.

5. Türkiye’de Eurepgap Belgesini

Destekleyen Uygulamalar

Tarımsal üretimde standart geliştirmenin

önemini anlayan ülkeler 2002 yılında başlattıkları

hareketlerle oluşturdukları “Ulusal ve Bölgesel

Teknik Çalışma Grupları” ile ülkelerindeki tarımsal

üretimi hızla Eurepgap Belgesine uygun hale

getirmeye başlamışlardır. Bugün dünyada başta

İngiltere ve Hollanda olmak üzere toplam 11 ülkede

oluşturulan “Ulusal ve Bölgesel Teknik Çalışma

Grupları” ülkelerinin bu yönde tarımsal üretime

adaptasyonuna yönelik faaliyetlerine hızla devam

etmektedirler. Yapılan ve devam etmekte olan bu

faaliyetler sonucunda Ağustos 2003 verilerine göre

bugün dünyada 12.000 üretici, toplam 3,5 milyon

dekarlık bir arazide Eurepgap Belgesinin

gerekliliklerini yerine getirerek yaş meyve ve sebze

üretmekte ve sayı her geçen gün artmaktadır.

Sertifikalı üreticiler bazında dünya ülkeleri arasında


değerlendirme yapıldığında İngiltere ve

Hollanda’nın bu konuda en fazla sayıda üreticiye

sahip olduğunu bu ülkeleri İspanya, Güney Afrika

ve İsrail gibi ülkelerin izlediğini,Türkiye’nin ise

Eurepgap disiplininde üretim yapan dünya

üzerindeki toplam 41 ülke arasında Senegal ve

Nambiya’ dan sonra 31. sırada yer aldığı

görülmektedir (Anonim, 2004c).

Kuşkusuz bu durum Türkiye’de tarımsal

üretim faaliyetinin İyi Tarım Uygulamaları

bakımından dünyadaki yerini göstermektedir.

Özellikle konunun yeni olması ihracata dayalı

üretimde bulunan üreticileri etkilemesi, sertifikasyon

ve sözleşme gibi zorunlulukların yerine getirilmesini

gerektirmesi nedeniyle daha az sayıda üreticinin

Eurepgap kapsamında üretim yapmasına yol

açmaktadır. Ancak yakın gelecekte ihracat

potansiyelinin kullanılmaya başlanmasıyla ve etkin

tarımsal yayım hizmetlerinin sonucu olarak üretici

sayısının hızla artması beklenmektedir.

Eurepgap belgesiyle uyumlu üretimi

kısıtlayan bazı önemli konular aşağıda incelenmiştir.

a. İşletmelerin Küçük Ölçekli Olma

Sorunu: Ülkemizde büyük işletme sayısı oldukça

azdır. AB ülkelerinde arazi ortalama 17,5 ha iken

Türkiye’de ortalama işletme büyüklüğü 6,1 ha’dır.

29.000 ha örtüaltı üretim alanı ile Avrupa’da

İspanya’dan sonra ikinci sırada olan Türkiye örtüaltı

işletme büyüklüğü 0,2 ha ile AB ortalamasının

yaklaşık 10 kat aşağısındadır. Miras hukukundaki

eksikliklerden kaynaklanan bu olumsuz yapı,

işletmeleri sermaye açısından güçsüz bıraktığı gibi,

modern tekniklerin uygulanmasını da

zorlaştırmaktadır. Tarım işletmelerinin ekonomik

açıdan rasyonel bir büyüklükte kalmasını sağlamak

için Miras Hukukunun yeniden düzenlenmesine

ihtiyaç vardır (Anonim, 2004d).

b. Üretim Maliyeti Ve Rekabet: Yaş meyve

ve sebze ihracatı konusunda örtüaltı yetiştiricilik

önemlidir. Eurepgap standartlarına uygun, pazarın

istediği kalite ve zamanda mal sunulabilmesi üretim

maliyetlerinin düşürülerek rekabet koşullarının

iyileştirilmesine bağlıdır. Özellikle örtüaltı

yetiştiricilikte üretim maliyetlerini etkileyen en

önemloi unsurlardan biri seraların ısıtılması

konusudur. Bugüne değin uygulanan klasik üretim

sistemi kış aylarında ısıtılmayan seralarda sera içinin

aşırı nemlenmesi nedeniyle pestisit kullanımını

gerekli kılan bir çok bitki hastalığına neden

olmaktadır. Bir örnek olarak sera ısıtmasında (çevre

kirliliği yaratmayan) en uygun enerji kaynağı olarak

değerlendirilen LPG’nin sera üretiminin yoğun

olduğu bölgelere ulaştırılamaması ve fiyatının

yüksek olması önemli bir dezavantajdır. Bu kaynağı

kullanmayan üreticilerimiz, Hollandalı üreticilerden

3, İspanyol üreticilerden ise 2 kat daha fazla masraf

yapmaktadırlar (Anonim, 2004d). Eurepgap

standartlarına uygun üretim yapmayı hedefleyen

üreticiler işçilik, kaliteli sulama suyu ve iklim

elverişliliğinden sağladığı tüm avantajları yüksek

ısıtma maliyetleri nedeni ile kullanamamaktadırlar

ve buna paralel olarak ihracatçının rekabet gücü

zayıflamaktadır. Bu durumda serada Eurepgap

standartlarına uygun üretim için ülkemizin güney

sahil kuşağındaki seraların ısıtılması için uygun

enerji kaynağı ve enerji kullanım fiyatlarının dikkate

alınması gereklidir.

c. Uzman Bilgi Gereksinimi ve Yayım:

Eurepgap standartlarının uygulanması uzman bilgiye

ihtiyacı artırmaktadır. Bu konuda üreticiye yol

gösterecek yayım çalışmalarını yürütecek yetkin

üretim danışmanlarına gereksinim vardır. Ülkemizde

belirtilen özelliklere sahip olacak düzeyde eğitim

almış uzmanlar olmasına karşın yeterli değildir.

Sözkonusu uzmanların yetiştirilmesi konusundaki

yetersizliklerin giderilmesi gerekmektedir. Eurepgap

standartları kapsamında üreticiye kayıtlı ve kontrollü

üretimi öğretmek için üretim danışmanlığı gibi bir

uygulamanın hayata geçirilmesi için düzenlemeler

yapılmalı, mevcut düzenlemeler amaca hizmet

edecek şekilde ele alınmalıdır. Bakanlığın,

üniversitelerin ve üretici kuruluşlarının bu süreci

hızlandırması yönünde insiyatif almasının uygun

olacağı söylenebilir.

d. Üretici Örgütlenmesinin Yetersizliği:

Genel olarak Türkiye’de Tarım sektöründe üretici

örgütlenmesi yetersizdir. Oysaki AB üyesi ülkelerde

1400 kadar üretici örgütü AB’deki toplam sebze

meyve üretiminin %40’ını yönlendirmektedir.

Belçika ve Hollanda’da bu oran %70, İtalya’da %30,

İspanya’da %50 ve Fransa’da %55’lerdedir. Ayrıca

meyve ve sebze işleme, ticareti ve/veya üretimi ile

bağlantılı ekonomik faaliyetini düzenleyen Branş

Birlikleri de sözkonusudur. Belirtilen yapı

içerisinde üretici organizasyonları istedikleri miktar

ve uygun buldukları sürece piyasadaki herhangi bir

ürünü pazardan çekebilme olanağına sahiptir

(Eraktan ve ark., 2002). Bu uygulamalarla üretici

organizasyonları piyasaya müdahale edebilme

gücüne sahip kılınmaktadırlar. Türkiye’de ise

Tarımsal Üretici Birlikleri Yasası 29 Haziran 2004

tarihinde çıkarılmıştır. Yasanın amacı, üretimi talebe

göre planlamak, ürün kalitesini iyileştirmek, kendi

mülkiyetine almamak kaydıyla pazara geçerli norm

ve standartlara uygun ürün sevk etmek ve ürünlerin

ulusal ve uluslararası ölçekte pazarlama gücünü


arttırıcı tedbirler almak üzere tarım üreticilerinin,

ürün veya ürün grubu bazında bir araya gelerek,

tüzel kişiliği haiz tarımsal üretici birlikleri

kurmalarını sağlamaktır (Anonim, 2004e).

5.1. Konuyla İlgili Son Dönemlerdeki

Gelişmeler

Son dönemlerde ulusal ve bölgesel düzeyde

tarım kesimine yönelik olarak, her ne kadar üzerinde

önemli tartışmalar yapılsa da önemli sayılabilecek

girişimler olduğu görülmektedir. Bunlardan

Tarımsal Üretici Birlikleri Yasası, Ziraat Odaları ve

Ziraat Odaları Birliği Yasası ve Kontrollü Örtüaltı

Üretiminin Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik

ulusal düzeydeki çalışmalara örnektir. Bu çalışmalar

aşağıda kısaca incelenmiştir.

Tarımsal Üretici Birlikleri Yasası

incelendiğinde, Yasa’da EUREPGAP’le doğrudan

ilgili olduğu değerlendirilen konular aşağıda

verildiği gibidir:

Ürün kalitesini iyileştirici tedbirler almak

ve ürün standartlarını uygulamak

Çiftlik düzeyinde yapılan tarımsal

uygulamaları izlemek, kayıtlarını tutmak ve

belge düzenlemek

Paket ve ambalajlarla ilgili standartların

uygulanmasını sağlamak

Çevre ile uyumlu üretim tekniklerini

yaygınlaştırmak

Ürünlerle ilgili her türlü kayıt tutmak.

Ayrıca 9 Haziran 2004 tarihinde Ziraat Odaları

ve Türkiye Ziraat Odaları Birliği yasası

değiştirilerek kabul edilmiştir. Daha bağımsız ve

demokratik bir yapıya kavuştuğu ifade edilen yasa

ile çiftçi kayıtlarının tutulması, çiftçi kayıt

sisteminin geliştirilmesi, tarımsal araştırma, eğitim

ve yayım hizmetleri kapsamında çiftçilere

danışmanlık hizmeti verilmesine yönelik

düzenlemeler yer almaktadır (Anonim, 2004f).

Yukarıda belirtilen iki yasa yanında örtüaltı

yetiştiriciliğinde üretimin planlanması, geliştirilmesi,

pazarlanması ve gıda güvenlik zinciri içerisinde

kaliteli üretimin tüketiciye ulaştırılması aşamasında,

kontrollü üretim sistemini geliştirmek amacıyla

Kontrollü Örtüaltı Üretiminin Uygulamasına ilişkin

bir yönetmelik çıkarılmıştır. 12 maddeden oluşan bu

yönetmelik kontrollü örtüaltı üretiminin

uygulanması için il ve ilçe müdürlüklerinin,

üreticilerin, ürünü toptan alan alıcı, kişi, kurum,

kuruluş veya firmaların, satış birimlerinin,

ihracatçıların görev ve sorumluluklarını

kapsamaktadır (Anonim, 2003).

Bu girişimler kontrollü ve kayıtlı üretimi

öngörmektedir. Bu yönüyle Eurepgap belgesindeki

taleplerin karşılanmasına yönelik özellikler taşıdığı

söylenebilir. Ancak uygulamada kısa sürede başarı

elde edilebilmesi için uygun teşvik unsurlarının ve

yayım çalışmalarının geliştirilmesine ihtiyaç

duyulduğu söylenebilir.

Yukarıda belirtilen uygulamalar dışında il veya

bölgesel düzeyde yapılan çeşitli girişimlerde

mevcuttur. Özellikle sözkonusu belgenin ihracatla

bağlantılı olarak gündeme gelmesi nedeniyle

Antalya ilinde, ulusal düzeyde yapılan çalışmalara

ek olarak “EUREPGAP Protokolü ve HACCP

Eylem Planı” hazırlanmıştır. Plan Valilik, Tarım İl

Müdürlüğü, Üniversite, Araştırma Enstitüleri,

Meslek Odaları, İhracatçılar Birliği, Ziraat Odası,

Komisyoncular ve Tüccarlar Derneği, Toptancı Hal

Dairesi, ticaret Odası, Belediyeler ve Köy

Muhtarlarının görev bölüşümü ile

gerçekleştirilecektir. Aynı şekilde yine “Yaş Sebze

Meyve İle Kesme Çiçek Yetiştiriciliğinde İyi Tarım

Uygulamaları Kararları (01.01.2004)” geniş bir

katılımla ortaya konulmuştur (Anonim, 2003). Bu

çalışmalarda doğrudan Eurepgap belgesine uyum

dikkate alınmıştır denilebilir. Kararlar yalnızca

tavsiye niteliğinde olmayıp yasal ve mali açıdan

yaptırımları da içermektedir. Örneğin ürünlerde ilaç

kalıntısı tespit edilmesi durumunda Cumhuriyet

Savcılığına Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinin 12.

maddesine göre suç duyurusunda bulunulması ve

460 milyon TL ile 23 milyon TL para cezası

uygulanması kararlaştırılmıştır.

Burada kararların alınmasında konuyla ilgili

hemen tüm sektör temsilcilerinin katkıda bulunması

çok büyük önem taşımaktadır. Ancak söz konusu

kararların “kararlılıkla uygulanması ve takip

edilmesi durumunda beklentilerin gerçekleşmesi

yönünde gelişme sağlanabileceği” dikkate

alınmalıdır.

6. SONUÇ

Türkiye, kendi toplumunun sağlıklı ürünler

tüketmesini sağlamak için tarımsal üretim

faaliyetinde bulunan üreticilerinin bilimsel bilgileri

kullanmalarını sağlamak ve bilimsel bilgileri üretim

alanında hakim kılmak durumundadır. Türkiye

Avrupa Birliği, Eurepgap ve Bioterörizm gibi

nedenlerle gündeme gelen üretici uygulamalarındaki

hataları içinde bulunduğumuz 2000’li yıllarda

tartışmak durumunda kalmamalıdır. Bunun için

mevcut insan ve fiziki kaynaklarını harekete

geçirmeli, doğru bir planlama ile üreticilerin etkin

yayım hizmetlerinden yararlanmalarının sağlanarak

doğru tarım uygulamalarının benimsenmesi ve

yaygınlaştırılması gerçekleştirilmeli, böylece hem

kendi toplumuna hem de diğer toplumlara sağlıklı

ürünler sunma görevini yerine getirmelidir.


KAYNAKLAR

Ağar,T.,2002. Eurepgap: AB Normlarında Kayıtlı

Tarım. Cine-Tarım Dergisi,Yıl:5/41, Adana.

Anonim, 2003. Kontrollü Örtüaltı Üretimin

Uygulanmasına İlişkin Yönetmelik, Resmi

Gazete No: 25329, 27.12.2003.

Anonim, 2004a. Antalya Yaş Meyve - Sebze

İhracatçıları Birliği Ülkelere İhracat

Raporu, www.aib.org.tr.

Anonim, 2004b. İhracat. Türkiye Tekstil Sanayi

İşverenleri Sendikası Aylık Dergisi. Sayı,

289, Ankara.

Anonim, 2004c. Türkiye’ nin Uluslararası Yaş

Meyve, Sebze Ticaretine Yön Verebilecek

“Eurepgap Protokolünün” Değerlendirilmesi

http://www.alaratarim.com.tr/eurepgap.htm

Anonim, 2004d. Üretici ve Eurepgap. http:// www.

cinetarim.com.tr/dergi/arsiv51/gundem09.htm

Anonim, 2004e. Tarımsal Üretici Birlikleri Kanunu,

Resmi Gazete No: 25514, 06.07.2004

Anonim, 2004f. TZOB Kanunu. Çiftçi ve Köy

Dünyası Dergisi Cilt: 20, Sayı: 234, Ankara.

Eurepgap, 2001. Eurepgap Protocol for Fresh Fruit and

Vegetables. Version September 2001. Rev. 02.

Eurepgap, 2004. About Eurepgap. http:www.

eurep.org /about.html EUREPGAP, 2004

Eraktan, G., E. Olhan, Z. Özkan, 2002. Avrupa

Birliğinde Meyve Sebze Alt Sektöründe

Uygulanan Politikalar. Avrupa Birliği Uyum

Aşamasında Bahçe Bitkileri Tarımı, Ankara.

FDA, 2004. The Bioterrorism Act of 2002. U.S.Food

and Drug Administration www.fda.gov/oc/

bioterrorism/bioact.html

İGEME, 2004a. ABD Bioterörizm Yasası. Başbakanlık

Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd

Merkezi, www.igeme.org.tr.

İGEME, 2004b. Yıllar İtibariyle Türkiye Yaş Sebze ve

Meyve İhracatı. www.igeme.org.tr.

Özçatalbaş, O., Y. Gürgen, 1998. Tarımsal Yayım ve

Haberleşme. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Tarım

Ekonomisi Bölümü. Baki Kitabevi, Adana.

Özçatalbaş, 2002. Tarıma Girdi Sağlayan Özel

Kuruluşların Yayım Açısından Değerlendirilmesi:

Adana Örneği. Çiftçi ve Köy Dergisi, Sayı:201-

202, Ankara.

Özçatalbaş,O., İ.K. Sözer, 2002. Antalya İli Elmalı Ve

Korkuteli İlçelerinde Tarıma Girdi Sağlayan

Kuruluşların Faaliyetleri ve Yayım Açısından

Değerlendirilmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat

Fakültesi Dergisi, Sayı.3, Antalya.

Özçatalbaş, O., D. Danış, 2003. Bahçe Bitkileri

Tarımına Yönelik Kamu Yayım Çalışmaları Ve

Eurepgap’ın Beklenen Etkileri. IV. Bahçe Bitkileri

Kongresi, Antalya.

Satıcı, M., 2003. Antalya Yaş Meyve Sebze

İhracatçıları Birliği Yönetim Kurulu Başkanı.

Almanya’da Türk Yaş Meyve Sebze Ürünlerinde

Zirai İlaç Kalıntısı Nedeniyle Yaşanan

Sorunlar(Toplantı Notları), Antalya.

Schmitt,M.A.,Durgan,B.R.,Iverson,S.M.,Minesota,P,

2000.Impact Assessment and Participant Profiles

of Extension’s Education Programs for

Agricultural chemical\ Seed retailersand

CropAdvisors.38(6). http/www.joe.org/joe/2000

December/a2.html.

http://www.aib.org.tr/

http://www.alaratarim.com.tr/eurepgap.htm

http://www.cinetarim.com.tr/dergi/arsiv51/gundem09.htm

http://www.cinetarim.com.tr/dergi/arsiv51/gundem09.htm

http://www.fda.gov/oc/

http://www.igeme.org.tr/

http://www.igeme.org.tr/

Documents

Türkiye’de Yürütülen Tarımsal Yayım Çalışmalarının Eurepgap Belgesi İle İlişkisi