Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ Φιλοςοφικι χολι

Σμιμα Ιςτορίασ και ΑρχαιολογίασΑνοικτά ακαδθμαϊκά μακιματα (AUTh Οpen Courses)

Μάκθμα ΙΒΤ 601 :

Βυηαντινι Iςτορία Ι (324-1081)

Διδάςκων :

Γεϊργιοσ Α. Λεβενιϊτθσ© 2015

Φωτογραφία :http://www.aeof.fr/site/532/sainte-sophie-%28hagia-sophia%29-de-constantinople.htm

ΙΒΥ 601 : Bυηαντινι Ιςτορία Ι (324-1081)

© Γεϊργιοσ Α. Λεβενιϊτθσ

Μάκθμα 10ο:

Οι απϊλειεσ και τα επιτεφγματα του Βυηαντίου κατά τον 9ο αι.

• Οι πθγζσ για τον 9ο αι.

• Αυτοκράτορεσ και δυναςτείεσ τθσ περιόδου

• Χάρτεσ και ςθμαντικότερεσ εξελίξεισ - γεγονότα τθσ περιόδου

• Ο Φράγκοσ θγεμόνασ Καρλομάγνοσ και θ ζριδα για τον αυτοκρατορικό τίτλο με το Βυηάντιο

• Η βουλγαρικι απειλι επί χάνου Κροφμου ςτισ αρχζσ του 9ου αι.

• Οι μεταρρυκμίςεισ («κακώςεισ») του αυτοκράτορα Νικθφόρου Α´ (802-811)

• Η αραβικι επζκταςθ ςτθ Μεςόγειο (απώλεια Κριτθσ, Σικελίασ) και θ καταςτροφι του Αμορίου

• Η β´ χρονικι φάςθ (ca. 815-842) και το οριςτικό τζλοσ τθσ Εικονομαχίασ (843)

• Κφριλλοσ και Μεκόδιοσ: Ο εκχριςτιανιςμόσ των Σλάβων και των Βουλγάρων επί Μιχαιλ Β´

• Ο λόγιοσ πατριάρχθσ Φώτιοσ και το λεγόμενο «Φωτίειον ςχίςμα»

• Ο Βαςίλειοσ Α´ και θ αιματθρι άνοδοσ τθσ Μακεδονικισ δυναςτείασ (867)

ΑΠΘΦιλοςοφικι χολι

Σμιμα Ιςτορίασ και ΑρχαιολογίασΑνοικτά ακαδθμαϊκά μακιματα

(AUTh Οpen Courses)

Επιςθμάνςεισ περί πνευματικϊν δικαιωμάτων

Οι περιςςότεροι χάρτεσ που περιλαμβάνονται ςτισ κάρτεσ / διαφάνειεσ των μακθμάτων / παρουςιάςεων προζρχονται από τρίτεσ πθγζσ

Ππου ιταν δυνατόν, δθλϊνονται πάντοτε θ προζλευςθ και τα πνευματικά δικαιϊματα (copyrights) τθσ εκάςτοτε εικόνασ

Οριςμζνοι χάρτεσ ζχουν υποςτεί μικρι ι μεγαλφτερθ επεξεργαςία ι περιζχουν επιπρόςκετεσ πλθροφορίεσ για τθν ευκολότερθ κατανόθςι τουσ

από τουσ κεατζσ και χριςτεσ των ςυγκεκριμζνων παρουςιάςεων

Οι περιςςότερεσ αναπαραςτάςεισ τθσ μεςαιωνικισ Κωνςταντινοφπολθσ προζρχονται από το εξαιρετικό πρόγραμμα ΒΤΖΑΝΣΙUM 1200 του κ. Tayfun Öner (©),

τον οποίο και ευχαριςτϊ κερμά για τθν άδεια χρθςιμοποίθςθσ οριςμζνων εικόνων(βλ. http://www.byzantium1200.com/)

Τα κείμενα των καρτϊν προζρχονται από τον διδάςκοντα του μακιματοσ ΙΒΥ 601, Λζκτορα Γεϊργιο Α. Λεβενιϊτθ (©). Για τθ ςυγγραφι τουσ ζχει χρθςιμοποιθκεί κυρίωσ

θ ειδικι ελλθνικι και διεκνισ βιβλιογραφία που παρατίκεται ςτθν «Ειςαγωγι»

Ππου ζχουν χρθςιμοποιθκεί αυτοφςια αποςπάςματα από μελζτεσ τρίτων ερευνθτϊν, πραγματοποιείται ςχετικι παραπομπι / επιςιμανςθ

ΙΒΤ 601 - Πίνακασ μακθμάτων

• Μάκθμα 1ο : Ειςαγωγι - Προβλιματα, ςυντελεςτζσ και είδθ πθγϊν τθσ βυηαντινισ ιςτορίασ

• Μάκθμα 2ο : Περίγραμμα ιςτορικϊν εξελίξεων - Θ Βυηαντινι αυτοκρατορία από τον 4ο ζωσ τον 11ο αι.

• Μάκθμα 3ο : Από τθν παλαιά ςτθ δεφτερθ Ρϊμθ (= Κων/πολθ) - O μεταςχθματιςμόσ τθσ φςτερθσ Ρωμαϊκισ

αυτοκρατορίασ (τζλθ 3ου - αρχζσ 4ου αι.) και θ απαρχι τθσ λεγόμενθσ «πρϊιμθσ βυηαντινισ περιόδου»

• Μάκθμα 4ο : H περίοδοσ διαμόρφωςθσ του βυηαντινοφ κόςμου και θ επικράτθςθ του χριςτιανιςμοφ (4οσ

αι.)

• Μάκθμα 5ο : Θ νζα αυτοκρατορία τθσ Ρωμανίασ (= Βυηαντινισ αυτοκρατορίασ) (5οσ αι.)

• Μάκθμα 6ο : Ο «αιϊνασ του Ιουςτινιανοφ Α´» και θ μερικι ανάκτθςθ τθσ πρϊθν ρωμαϊκισ Δφςθσ (6οσ αι.)

• Μάκθμα 7ο : Από τθν φςτερθ αρχαιότθτα ςτουσ μεςαιωνικοφσ χρόνουσ - Θ μετάβαςθ από τθν «πρϊιμθ»

ςτθ «μζςθ βυηαντινι περίοδο» (α´ μιςό - μζςα 7ου αι.)

• Μάκθμα 8ο : Σο Βυηάντιο ςε άμυνα : Οι Άραβεσ και θ πτϊςθ τθσ ελλθνορωμαϊκισ Ανατολισ - λάβοι και

Βοφλγαροι ςτθ Χερςόνθςο του Αίμου (7οσ - 8οσ αι.)

• Μάκθμα 9ο : Ζνα νζο κράτοσ και μία νζα κοινωνία κατά τουσ λεγόμενουσ «ςκοτεινοφσ αιϊνεσ» (8οσ - 9οσ αι.)

• Μάκθμα 10ο : Οι απϊλειεσ και τα επιτεφγματα του Βυηαντίου κατά τον 9ο αι.

• Μάκθμα 11ο : Θ ανάκαμψθ του Βυηαντίου κατά το 10ο αι. και θ λεγόμενθ «βυηαντινι εποποιία»

• Μάκθμα 12ο : Θ βυηαντινι αντίφαςθ κατά τον 11ο αι. - Από τθν ιςχφ ςτθν κατάρρευςθ

• Μάκθμα 13ο : Αναςκόπθςθ, ςυμπεράςματα, ςυηιτθςθ και οδθγίεσ για τισ εξετάςεισ

Λζξεισ - κλειδιά 10ου μακιματοσ• 9οσ αιϊνασ

• Αίρεςθ

• Αμόριον

• Αμορίου δυναςτεία ι Φρυγικι

• Ανατολικό ςφνορο

• Απόςτολοι λάβων

• Απϊλειεσ

• Άραβεσ

• Αυτοκράτορεσ

• Βαλκάνια / Χερςόνθςοσ Αίμου

• Βάρδασ

• Βαςίλειοσ Α´

• Βουλγαρία / Βοφλγαροι

• Βυηάντιο / Βυηαντινι αυτοκρατορία

• Γλαγολιτικό αλφάβθτο

• Δυναςτείεσ

• Εικονομαχία

• Ειρινθ Ακθναία

• Εκχριςτιανιςμόσ

• Εμιράτο Μελιτθνισ

• Επιτεφγματα

• Θζματα

• Θεοδϊρα

• Θεόφιλοσ

• Θωμάσ λάβοσ

• Ιταλία

• Κακϊςεισ

• Κροφμοσ χάνοσ Βουλγάρων

• Κυριακι Ορκοδοξίασ

• Κυριλλικό αλφάβθτο

• Κφριλλοσ - Κωνςταντίνοσ

• Λαλακάοντα ποταμοφ μάχθ

• Λζων Ε´ «Αρμζνιοσ»

• Μακεδονικι δυναςτεία

• Μάχθ

• Μεκόδιοσ

• Μεταρρυκμίςεισ

• Μζτρα

• Μικρά Αςία

• Μιχαιλ Β´

• Μιχαιλ Γ´

• Μιχαιλ Α´ Ραγκαβζσ

• Μοραβία

• Νάςαρ

• Νικιτασ Ωορφφασ

• Νικθφόροσ Α´

• Παυλικιανοί

• Πετρωνάσ

• Πθγζσ

• λαβικά φφλα

• λάβοι

• φνοδοσ

• Φωτίειον ςχίςμα

• Φϊτιοσ πατριάρχθσ Κωνςταντινουπόλεωσ

Πθγζσ για τον 9ο αι.

Πθγζσ για τον 9ο αι.

• Θεοφάνθσ, Χρονογραφία (μζχρι το 813)

• Ανωνφμου, Διιγθςισ περί Λζοντοσ του Αρμενίου

• Γεϊργιοσ Μοναχόσ, Χρονικόν ςφντομον από κτίςεωσ κόςμου (ζωσ το 842)

• υνεχιςτισ Γεωργίου Μοναχοφ, Χρονογραφία

• υμεϊν Μάγιςτροσ, Χρονογραφία από κτίςεωσ κόςμου(ςε διάφορεσ παραλλαγζσ, φκάνει ωσ το 948)

• Ψευδο-υμεϊν, Παγκόςμιον χρονικόν(ςυμπίλθμα που ιςτορεί από κτίςεωσ κόςμου ωσ το 963)

Πθγζσ για τον 9ο αι.

• Ιωςιφ Γενζςιοσ (10οσ αι.), Βαςιλειϊν ιςτορία (813-886)

(γόνοσ επιφανοφσ οικογζνειασ τθσ Κων/πολθσ, αφιζρωςε το ζργο του ςτον Ρορφυρογζννθτο)

• Λζων τ´, Λόγοσ επιτάφιοσ (887)

• Ιωάννθσ κυλίτηθσ (11οσ-12οσ αι.), φνοψισ ιςτοριϊν (811-1057)

• Γεϊργιοσ Κεδρθνόσ, φνοψισ ιςτοριϊν (απρόςωπο ςυμπίλθμα)

• Ιωάννθσ Ηωναράσ (12οσ αι.), Επιτομι ιςτοριϊν

(Δθμιουργία Κόςμου - τζλοσ βαςιλείασ Αλζξιου Α´)

Πθγζσ για τον 9ο αι.

• Πρωτοβουλγαρικζσ επιγραφζσ (γραμμζνεσ ςτθν ελλθνικι με παλαιοβουλγαρικά ςτοιχεία,

ζχουν αφελζσ φφοσ αλλά δίνουν ςτοιχεία για κρατικι οργάνωςθ, ςτρατιωτικοφσ κεςμοφσ,

κτίςματα, ςχζςεισ και επιδράςεισ από Βυηάντιο, γλϊςςα των Ρρωτοβουλγάρων).

• υγγράμματα πατριαρχϊν Κων/πόλεωσ (Ταραςίου, Νικθφόρου, Φωτίου) και θγουμζνου

μονισ τουδίου Θεοδϊρου.

• Αλλθλογραφία παπϊν και δυτικϊν θγεμόνων με τθ βυη. κρατικι και εκκλθςιαςτικι θγεςία.

• Αλλθλογραφία πατριάρχου Κων/πόλεωσ Φωτίου με τον αυτοκράτορα Βαςίλειο Α´ και τον

πρϊτο χριςτιανό θγεμόνα τθσ Βουλγαρίασ Βορίςθ / Μιχαιλ .

Τα κείμενα αυτά ςυμβάλλουν ςτθ γνϊςθ των πολιτικϊν, εκκλθςιαςτικϊν και κεολογικϊν

κεμάτων, όπωσ θ β´ εικονομαχικι περίοδοσ, θ αίρεςθ των Παυλικιανϊν, το ιεραποςτολικό

ζργο ςτισ ςλαβικζσ χϊρεσ - περιοχζσ και οι ςχζςεισ του Οικουμενικοφ πατριαρχείου με τθ

δυτικι Εκκλθςία.

Πθγζσ για τον 9ο αι.

• Βίοι εκκλθςιαςτικϊν προςωπικοτιτων και μελϊν τθσ αυτοκρατορικισ οικο-

γζνειασ (πατριάρχου Κων/πόλεωσ Νικθφόρου, Μεκοδίου, Ιγνατίου, θγουμζ-

νου Ρλάτωνοσ, Θεοδϊρου Στουδίτου, Γεωργίου Αμάςτριδοσ, Θεοφάνουσ, Γρθ-

γορίου Δεκαπολίτου, θγουμζνου Ιωαννικίου, Θεοφάνουσ και Θεοδϊρου «γρα-

πτϊν», πατριάρχου Αντωνίου, Θεοδϊρασ εξ Αιγίνθσ, Μαρίασ τθσ Νζασ, πα-

τριάρχου Ιγνατίου, Φωτίου και Ευκυμίου κ.ά.)

• Διαφωτίηουν τθν εξζλιξθ των ςφγχρονων εκκλθςιαςτικϊν γεγονότων και τθν

διαμόρφωςθ των οικονομικϊν και κοινωνικϊν ςχζςεων ςτθ βυηαντινι φπαι-

κρο, τα πολιτικά γεγονότα, δθμογραφικζσ μεταβολζσ, μετακινιςεισ πλθκυ-

ςμϊν, ξζνεσ επιδρομζσ κλπ.

Πθγζσ για τον 9ο αι.

• Εισ τον Βαςίλειο βαςιλζα (ζμμετρο εγκϊμιο ανϊνυμου ςυγγραφζα)

• Ιςτορθμζνοι χειρόγραφοι κϊδικεσ (με μικρογραφίεσ, π.χ. ο κϊδικασ

του Ιω. Σκυλίτηθ)

(για τθ γνϊςθ τθσ αυλικισ ηωισ, τθσ διεξαγωγισ του πολζμου, του

εκκλθςιαςτικοφ βίου)

• Αρχαιολογικά ευριματα (ςφραγίδεσ, νομίςματα, επιγραφζσ κλπ.)

Πθγζσ για τον 9ο αι. - Νομοκετικά ζργα Βαςιλείου Α´ (867-886)

• Πρόχειροσ Νόμοσ ι Ανακάκαρςισ των παλαιϊν νόμων, ca. 872

Κωδικοποιθτικό ζργο 60 βιβλίων από νομομακείσ του Βαςιλείου το οποίο περιείχε

τθν ιςχφουςα νομοκεςία αλλά και ζναν ευςφνοπτο κϊδικα, αφοροφςε τουσ ςπου-

δαιότερουσ κεςμοφσ ενοχικοφ, οικογενειακοφ, ποινικοφ και δικαίου προςωπικότθτασ,

ςτόχευε ςτθν αντικατάςταςθ τθσ Εκλογισ του Λζοντοσ Γ´ και τθν επάνοδο ςτθν ιου-

ςτινιάνεια νομοκεςία.

• Ειςαγωγι (ι Επαναγωγι του νόμου), ca. 879-886

Ο κϊδικασ αποδίδεται ςτον πατριάρχθ Φϊτιο και επαναλαμβάνει με τροποποιιςεισ

τον Πρόχειρο Νόμο, ςχεδιάςκθκε ωσ ειςαγωγικόσ νόμοσ ςε 40 τίτλουσ για τθ μεγάλθ

κωδικοποιθτικι ςυλλογι των «τεςςαράκοντα βιβλίων». Ο Φϊτιοσ προτάςςει εδϊ τι-

τλουσ για ςχζςεισ Εκκλθςίασ - Ρολιτείασ και κανόνεσ χρθςτισ διοίκθςθσ. Mάλλον δεν ε-

φαρμόςτθκε ποτζ.

Πθγζσ για τον 9ο αι. - Νομοκετικά ζργα Λζοντοσ τ´ (886-912)

• Βαςιλικά

Δθμοςιεφκθκαν επί Λζοντοσ Στ´, πρωτεργάτεσ του ζργου ο τυλιανόσ Ηαοφτηθσ και ο

πρωτοςπακάριοσ υμβάτιοσ. Ρροςαρμόηουν ςτα ελλθνικά και ςυμπλθρϊ-νουν τα κενά

τθσ ιουςτινιάνειασ νομοκεςίασ ςε ζνα πιο εφχρθςτο ζργο 60 βιβλίων. Το ευρετιριό

τουσ ονομάηεται «Σιποφκειτοσ».

• Αι των νόμων επανορκωτικαί ανακακάρςεισ

Συλλογι 113 Νεαρών των Λζοντοσ Στ´ που αποτελοφςαν μεμονωμζνα νομοκετιματα

αλλά ςυγκεντρϊκθκαν ςτθ λεγόμενθ «Μονόβιβλο».

• Επαρχικόν βιβλίον Λζοντοσ του ςοφοφ, ca. 911/12

Συλλογι διατάξεων για τθ ρφκμιςθ τθσ αςτικισ οικονομίασ και τθν επίβλεψθ από τα

αρμόδια όργανα των ςυντεχνιακϊν οργανϊςεων ςτθν πρωτεφουςα.

*Τα ζργα του Κωνςταντίνου Η´ Πορφυρογζννθτου κα αναφερκοφν ςτισ πθγζσ του 10ου αι.+

Βυηαντινοί αυτοκράτορεσ και δυναςτείεσ

κατά τον 9ο αι.

υριακι ι δυναςτεία Ιςαφρων (717 - 802)

διάδοχοι υριακισ δυναςτείασ (802 - 820)Φρυγικι δυναςτεία ι δυναςτεία του Αμορίου (820 - 867)

υριακι ι δυναςτεία Ιςαφρων (717-802)

• Λζων Γ´ (717-741)

• Κωνςταντίνοσ Ε´ (741-775)

ανταπαιτθτισ Αρτάβαςδοσ (742-743)

• Λζων Δ´ (775-780)

• Κωνςταντίνοσ τ´ & Ειρινθ (780-790)

• Κωνςταντίνοσ τ´ (790-797)

• Ειρινθ (797-802)

διάδοχοι υριακισ δυναςτείασ (802-820)

• Νικθφόροσ Α´ (802-811)

• ταυράκιοσ (811)

• Μιχαιλ Α´ Ραγκαβζσ (811-813)

• Λζων Ε´ «Αρμζνιοσ» (813-820)

δυναςτεία Αμορίου ι Φρυγικι (820-867)

• Μιχαιλ Β´ (820-829)

• Θεόφιλοσ (829-842)

• Μιχαιλ Γ´ (842-867)

Μακεδονικι δυναςτεία (867 -1057)

• Βαςίλειοσ Α´ «Μακεδϊν» (867-886)

• Λζων τ´ «οφόσ» (886-912)

• Αλζξανδροσ (912-913)

• Κων/νοσ Η´ «Πορφυρογζννθτοσ»(913-920, υπό επιτροπεία)

• Ρωμανόσ Α´ «Λακαπθνόσ» (920-944)

• Κων/νοσ Η´ «Πορφυρογζννθτοσ» (944-959)

• Ρωμανόσ Β´ (959-963)

• Νικθφόροσ Β´ Φωκάσ (963-969)

• Ιωάννθσ Α´ «Σηιμιςκισ» (969-976)

• Βαςίλειοσ Β´ & Κωνςταντίνοσ Η´ (976-1025)

• Κωνςταντίνοσ Θ´ (1025-1028)

• Ρωμανόσ Γ ´ Αργυρόσ (1028-1034)

• Μιχαιλ Δ´ «Παφλαγόνασ» (1034-1041)

• Μιχαιλ Ε´ «Καλαφάτθσ» (1041-1042)

• Ηωι «Πορφυρογζννθτθ» & Θεοδϊρα (1042)

• Κωνςταντίνοσ Θ´ Μονομάχοσ (1042-1055)

• Θεοδϊρα (1055-1056)

• Μιχαιλ τ´ «τρατιωτικόσ» (1056-1057)

Νόμιςμα του Νικθφόρου Α´ (802-811)

και φόλλισ όπου εικονίηεται και ο γιοσ του ταυράκιοσ

O αυτοκράτωρ Nικθφόροσ Α´

ωσ αιχμάλωτοσ ζναντι του

Βοφλγαρου χάνου Κροφμου

Μικρογραφία χειρογράφου κϊδικα

Κωνςταντίνου Μαναςςι

Ρϊμθ, Βιβλιοκικθ Βατικανοφ

Nόμιςμα του Μιχαιλ Α´ Ραγκαβζ (811-813)

Εικονίηεται και ο γιοσ του Θεοφφλακτοσ, για τον οποίο είχαν γίνει διαπραγματεφςεισ

για γάμο του με κόρθ του Φράγκου θγεμόνα Καρλομάγνου

Νόμιςμα του Λζοντοσ Ε´ (813-820)

Επί τθσ βαςιλείασ του ξεκινά θ β´ χρονικι φάςθ τθσ Εικονομαχίασ (813-842)

που τερματίςτθκε το 843

Μεταγενζςτερο

ψθφιδωτό από τθ

Νζα Μονι τθσ Χίου

(11οσ αι.) που

απεικονίηει τον όςιο

Θεόδωρο τουδίτθ,

θγοφμενο τθσ μονισ

του τουδίου και

πρωταγωνιςτι τθσ

εικονολατρικισ

παράταξθσ

Νόμιςμα και φόλλισ (νομιςματοκοπείου υρακουςϊν)

του Μιχαιλ Β´ (820-829),

ιδρυτι τθσ δυναςτείασ του Αμορίου (829-867)

(Κατά τθν περίοδο τθσ αρχισ του άρχιςε θ προοδευτικι απϊλεια τθσ ικελίασ για το Βυηάντιο)

πάνω: νομίςματα του Θεοφίλου (829-842)

κάτω: νόμιςμα του Θεοφίλουμε παράςταςθ των Μιχαιλ Β´ και Κων/νου ςτον οπιςκότυπο

Νόμιςμα του Θεοφίλου με τθν επιγραφι

«CYRIE bOHΘΘ ΣΟ SO dOVLO»

(ca. 829/30)

όλιδοι του Θεοφίλου (829-842)

από το νομιςματοκοπείο υρακουςϊν

Φόλλεισ νζου τφπου, για τθν

εποχι τουσ, που κόπθκαν για τον

εορταςμό των αρχικϊν νικϊν του

Θεοφίλου επί των Αράβων

(ςτον οπιςκότυπο θ επιγραφι

«+ΘΕΟΦΙΛΕ ΑΤΓΟΤΣΕ Τ ΝΙΚΑ»)

Θ βαςιλεία του Θεοφίλου ωςτόςο

ςτιγματίςτθκε τελικά με τθν

κατάλθψθ και καταςτροφι από

τον χαλίφθ Αλ-Μουταςίμ του

ακμάηοντοσ λίκνου τθσ τότε

αυτοκρατορικισ δυναςτείασ,

του Αμορίου (838)

ΣΟ ΑΜΟΡΙΟΝ ΚΑΙ ΣΑ ΜΙΚΡΑΙΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΗ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΙΑ

ΠΕΡΙΠΟΤ ΑΝΑΜΕΑ ΣΑ ΜΕΑ ΣΟΤ 9οσ - ΑΡΥΕ ΣΟΤ 10οσ αι.

ΑΜΟΡΙΟΝ

Χάρτθσ:

The Oxford Dictionary of Byzantium© 1991,

Dumbarton OaksTrustees for Harvard University

Washington D.C.Publisher: Oxford University Press

Ο Θεόφιλοσ ςε μικρογραφίεσ του χειρoγράφου κϊδικα του Ιωάννθ κυλίτηθ

Νόμιςμα του Μιχαιλ Γ ´(842-867)

Νόμιςμα με τθν Θεοδϊρα

και τουσ Μιχαιλ Γ´ - Θζκλα

ςτον οπιςκότυπο

(ca. 842/43)

Νόμιςμα με τθν Θεοδϊρα

ςτον εμπροςκότυπο

Χάρτεσ και ςθμαντικότερεσ εξελίξεισ

κατά τθν περίοδο 802-867

Θ Βυηαντινι αυτοκρατορία, το Αραβικό χαλιφάτο, το εμιράτο τθσ Κόρδοβασ,το ιςχυρότατο Φραγκικό βαςίλειο, το Βουλγαρικό χανάτο και το Χαηαρικό χανάτο

Θ διεκνισ εδαφικι κατάςταςθ γφρω ςτο ζτοσ 800

ΦΡΑΓΚΟΙ

ΑΒΒΑΙΔΙΚΟ ΧΑΛΙΦΑΣΟ

ΟΜΑΫΑΔΕ ΚΟΡΔΟΒΑ

ΒΟΤΛΓΑΡΟΙ

ΧΑΗΑΡΟΙ

© Euratlas

Θ Βυηαντινι αυτοκρατορία και οι γείτονζσ τθσ γφρω ςτο ζτοσ 800

© Iblardihttp://en.wikipedia.org/wiki/Ethnic_groups_in_Europe#mediaviewer/File:Mediterr%C3%A

1neo_a%C3%B1o_800_dC_1.gif

Βυηάντιο

http://coursesa.matrix.msu.edu/~fisher/HST140H/Byzantium_814.html

Θ υποτικζμενθ ζκταςθ τθσ αυτοκρατορίασ γφρω ςτο ζτοσ 814

ΣΑ ΘΕΜΑΣΑ ΣΘ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΙΑ ΚΑΣΑ ΣΑ ΜΕΑ ΣΟΤ 9ου αι.

© Εκδ. Βάνιασ - Ιωάννθσ Καραγιαννόπουλοσ

Ο γεωγραφικόσ

χϊροσ των

βυηαντινο-

βουλγαρικϊν

αντιπαρακζςεων

Ιςτορία του ελλθνικοφ ζκνουσ

© Εκδοτικι Ακθνϊν

Ο γεωγραφικόσ χϊροσ

των βυηαντινο-

βουλγαρικϊν

αντιπαρακζςεων

Ιςτορία του ελλθνικοφ ζκνουσ, Σόμοσ Η´

© Εκδοτικι Ακθνϊν

θμαντικότερεσ εξελίξεισ περιόδου 802-867

• Μετά τθν επιτυχι αντιμετϊπιςθ των Βουλγάρων από τον ςτρατθλάτθ

αυτοκράτορα Κωνςταντίνο Ε´ (741-775) ακολοφκθςε μεγάλθ ιςχυροποί-

θςθ των Βουλγάρων ςτα τζλθ του 8ου - αρχζσ του 9ου αι. επί χάνου Κροφ-

μου. Οι Βοφλγαροι προξζνθςαν ιςχυρότατα πλιγματα ςτθ βυηαντινι

πλευρά (π.χ. ςτισ Μαρκζλλεσ το 792, ςτθ αρδικι το 809, ςτθ Βερςινικία

το 813) με αποκορφφωμα τθν ςυντριπτικι ιττα και τον κάνατο του αυτο-

κράτορα Νικθφόρου Α´ (802-811) ςτισ κλειςοφρεσ του Αίμου το 811.

• Ρροςπάκεια εςωτερικϊν μεταρρυκμίςεων επί αυτοκράτορα Νικθφό-

ρου Α´, οι οποίεσ αποκαλοφνται «κακϊςεισ» από τον εχκρικό χρονογρά-

φο, εικονολάτρθ θγοφμενο και μοναχό Θεοφάνθ.

θμαντικότερεσ εξελίξεισ περιόδου 802-867

• Διπλωματικι αντιπαλότθτα με τουσ Φράγκουσ, μετά τθν ιςχυροποίθςθ

των τελευταίων και τθν αυτοκρατορικι ςτζψθ του Καρλομάγνου (800)

ςτθ Ρϊμθ από τον πάπα, για τθ χριςθ του τίτλου αυτοκράτωρ Ρωμαίων.

• ταδιακόσ εκχριςτιανιςμόσ και διοικθτικι και οικονομικι ενςωμάτωςθ

των λάβων νεοφερμζνων ςτισ ςκλαβθνίεσ που δθμιουργικθκαν ςτα νό-

τια βαλκανικά εδάφθ τθσ αυτοκρατορίασ (7οσ αι. κ.ε.). Ιεραποςτολικό και

εκπαιδευτικό ζργο ςτουσ λάβουσ των βορείων Βαλκανίων (Κφριλλοσ και

Μεκόδιοσ) και ςτουσ Βουλγάρουσ επί Μιχαιλ Γ´ (842-867).

• Αιματθρι άνοδοσ του Βαςιλείου Α´ και ςυνακόλουκα τθσ «Μακεδονι-

κισ» δυναςτείασ ςτο κρόνο (867).

Οι ςχζςεισ τθσ αυτοκρατορίασ με τουσ Φράγκουσ ςτα τζλθ 8ου - αρχζσ 9ου αι. Θ αντιπαλότθτα για τθ χριςθ του τίτλου «αυτοκράτωρ Ρωμαίων»

• Oι διπλωματικζσ επαφζσ και τριβζσ τθσ αυτοκρατορίασ με τουσ Φρά-

γκουσ ςτα τζλθ του 8ου και ςτισ αρχζσ του 9ου αι. υπιρξαν ιδιαίτερα ςθμα-

ντικζσ. Ο ιςχυρόσ τότε Φράγκοσ βαςιλεφσ Κάρολοσ (Καρλομάγνοσ) (γενν.

742/47, βας. 771 - 814) νίκθςε ςτθν Ιταλία τα τοπικά βυηαντινά ςτρατεφ-

ματα και ανακιρυξε το γιο του Πιπίνο βαςιλζα τθσ Ιταλίασ.

• Ρρεςβεία εςτάλθ για ςυνοικζςιο ανάμεςα ςτθν κόρθ του Καρλομάγνου

Ροτροφδθ και τον Κωνςταντίνο τ´, γιο τθσ Ειρινθσ. Μετά από νζα ειςβο-

λι του Καρλομάγνου ςτθν Ιταλία, ακολοφκθςαν βυηαντινζσ διπλωματικζσ

επαφζσ με τον πάπα και διάλυςθ των αρραβϊνων Κων/νου - Ροτροφδθσ.

Οι ςχζςεισ τθσ αυτοκρατορίασ με τουσ Φράγκουσ ςτα τζλθ 8ου - αρχζσ 9ου αι. Θ αντιπαλότθτα για τθ χριςθ του τίτλου «αυτοκράτωρ Ρωμαίων»

• Μετά τθ βυηαντινι καταγγελία, το 787, τθσ ςυμφωνίασ του 781

και του βαςιλικοφ ςυνοικεςίου, ο Κάρολοσ ςυνζχιςε να φζρει τον τί-

τλο «patricius Romanorum» που ζφεραν οι Φράγκοι θγεμόνεσ από

τα μζςα του 8ου αι.

• Ο Κάρολοσ ςτζφκθκε τελικά τα Χριςτοφγεννα του 800 «βαςιλεφσ

Ρωμαίων» από τον ελλθνικισ καταγωγισ πάπα Λζοντα Γ´ ςτον ναό

του Αγίου Πζτρου ςτθ Ρϊμθ. Το τυπικό που ακολουκικθκε δεν ιταν

βυηαντινό, εφόςον ο πάπασ ιταν ςτεφοδότθσ και ο Κάρολοσ χρίςτθ-

κε με ζλαιο, πράγμα άγνωςτο τότε ςτο βυηαντινό πολιτειακό δίκαιο.

Οι ςχζςεισ τθσ αυτοκρατορίασ με τουσ Φράγκουσ ςτα τζλθ 8ου - αρχζσ 9ου αι. Θ αντιπαλότθτα για τθ χριςθ του τίτλου «αυτοκράτωρ Ρωμαίων»

• Ο πλιρθσ τίτλοσ του Φράγκου βαςιλζα διαμορφϊκθκε τελικά ωσ εξισ:

«Carolus serenissimus augustus, a Deo coronatus,

magnus, pacificus imperator,

Romanum gubernans imperium,

qui et per misericordiam Dei rex Francorum et Langobardorum,

Romanum gubernans imperium,

qui et per misericordiam Dei rex Francorum et Langobardorum».

Θ ςτζψθ του Καρλομάγνου από τον πάπα Λζοντα Γ´ (800)αριςτερά: μικρογραφία από τον κϊδικα του «Grandes Chroniques de France» (1375 - 1379),

Bibliothèque Municipale, Castres, Γαλλία

δεξιά: βαςιλικι Αγ. Πζτρου - Ρϊμθ

Σο Φραγκικό κράτοσ και θ Βυηαντινι αυτοκρατορία ςτισ αρχζσ του 9ου αι.

Φράγκοι

Βοφλγαροι

Θ Βυηαντινι αυτοκρατορία, το Αραβικό χαλιφάτο, το εμιράτο τθσ Κόρδοβασ,το ιςχυρότατο Φραγκικό βαςίλειο, το Βουλγαρικό χανάτο και το Χαηαρικό χανάτο

Θ διεκνισ εδαφικι κατάςταςθ γφρω ςτο ζτοσ 800

ΦΡΑΓΚΟΙ

ΑΒΒΑΙΔΙΚΟ ΧΑΛΙΦΑΣΟ

ΟΜΑΫΑΔΕ ΚΟΡΔΟΒΑ

ΒΟΤΛΓΑΡΟΙ

ΧΑΗΑΡΟΙ

© Euratlas

Οι ςχζςεισ τθσ αυτοκρατορίασ με τουσ Φράγκουσ ςτα τζλθ 8ου - αρχζσ 9ου αι. Θ αντιπαλότθτα για τθ χριςθ του τίτλου «αυτοκράτωρ Ρωμαίων»

• Η κεμελίωςθ τθσ κοςμικισ εξουςίασ του πάπα ςυνδζκθκε με τθ λε-

γόμενθ «Kωνςταντίνεια δωρεά», ζνα κείμενο του Κων/νου Α´ που υ-

ποτικζμενα παραχωροφςε ςτον πάπα ίλβεςτρο «ρωμαϊκά» εδάφθ και

κοςμικι εξουςία, με τρόπο ϊςτε αυτι να εμφανίηεται αναγόμενθ ςτον

«ιςαπόςτολον και αρχθγόν τθσ πίςτεωσ βαςιλζα».

• Το κείμενο αυτό ωςτόςο είναι πλαςτό, πράγμα που επιςθμάνκθκε

ιδθ τον 15ο αι. από τον παπικό βιβλιοκθκάριο και φιλόλογο Lorenzo

Valla. Χαλκεφκθκε ςτισ αρχζσ του 9ου αι. ςτθν παπικι γραμματεία.

Οι ςχζςεισ τθσ αυτοκρατορίασ με τουσ Φράγκουσ ςτα τζλθ 8ου - αρχζσ 9ου αι. Θ αντιπαλότθτα για τθ χριςθ του τίτλου «αυτοκράτωρ Ρωμαίων»

• Ο αυτοκράτορασ Νικθφόροσ Α´ (802-811) αρνικθκε να υποκφψει ςτισ αξιϊ-

ςεισ του Καρλομάγνου, ο οποίοσ απάντθςε με ςτρατιωτικζσ επιχειριςεισ ςτθν

Ιταλία και υιοκετϊντασ τα αυτοκρατορικά ςφμβολα τθσ εξουςίασ (αναφορά ιν-

δικτιώνασ ςτα ζγγραφα, τφπο υπογραφισ Legimus κλπ.).

• Ο Μιχαιλ Α´ Ραγκαβζσ (811-813), αντιμετωπίηοντασ και τουσ πολφ επικίν-

δυνουσ Βουλγάρουσ του Κροφμου, φάνθκε αργότερα διαλλακτικόσ ζναντι του

πάπα και του Καρλομάγνου που είχε καταλάβει βυηαντινά εδάφθ ςτθν Ιταλία

και τθ Δαλματία. Το 812 αναγνϊριςε ςτον τελευταίο τθν αυτοκρατορικι ιδιό-

τθτα μζςω πρζςβεων ςτο Aachen: τον αναγνϊριηε ωσ imperator, ανϊτερο των

ρθγϊν τθσ Δφςθσ, αλλά όχι ωσ αυτοκράτορα Ρωμαίων. Στο εξισ θ τιτλοφορία

του Βυη. αυτοκράτορα ιταν «πιςτόσ βαςιλεφσ Ρωμαίων».

Νικθφόροσ Α´ (802-811) - άνοδοσ ςτο κρόνο και πρόγραμμα

• Η δυςμενισ εξζλιξθ των εξωτερικϊν κυρίωσ πραγμάτων είχε οδθγιςει

ςε ανατροπι τθσ Ειρινθσ από ομάδα ςυνωμοτϊν ςτισ αρχζσ Οκτωβρίου

του 802. Oι ςυνωμότεσ αναγόρευςαν αυτοκράτορα τον πατρίκιο και ζ-

μπειρο λογοκζτθ του γενικοφ Νικθφόρο.

• Ο Νικθφόροσ εφάρμοςε ζνα καλά καταρτιςμζνο πρόγραμμα εςω-

τερικισ και εξωτερικισ πολιτικισ, το οποίο ςτόχευε ςτθν προάςπιςθ

του αυτοκρατορικοφ μεγαλείου και τθσ οικουμενικισ ιδζασ, ςτθν ανα-

ςυγκρότθςθ των οικονομικϊν και αναδιάρκρωςθ τθσ ευρφτερθσ οικο-

νομίασ και ςτθν ενίςχυςθ τθσ ςτρατιωτικισ ετοιμότθτασ του κράτουσ.

Νικθφόροσ Α´ (802-811) - «κακϊςεισ»

• Θ εςωτερικι πολιτικι του Νικθφόρου καυτθριάηεται με δριμφτθτα από τον

Θεοφάνθ. Ο τελευταίοσ όμωσ απθχεί αδιάλλακτουσ μοναςτικοφσ κφκλουσ και εν-

δεχομζνωσ και άλλουσ που ςυνδζονταν με το παλαιό κακεςτϊσ, αλλά επλιγθςαν

οικονομικϊσ από τθ ρθξικζλευκθ οικονομικι και δθμοςιονομικι πολιτικι του Νι-

κθφόρου που ιταν μετριοπακισ ζναντι των εικονομάχων και καταργοφςε τθν προ-

νομιακι μεταχείριςθ τθσ εκκλθςιαςτικισ και μοναςτικισ περιουςίασ.

• Ζτςι, οι διατάξεισ του Νικθφόρου για τθν εξυγίανςθ των δθμοςίων οικονομικϊν,

τθν ανακατανομι των φορολογικϊν βαρϊν, τον περιοριςμό εκκλθςιαςτικισ και

μοναςτικισ περιουςίασ και τθν υπαγωγι τθσ ςε κρατικό ζλεγχο, τθν ανάςχεςθ τθσ

μεγάλθσ ιδιοκτθςίασ, τθν προαγωγι όλων των κλάδων τθσ εκνικισ οικονομίασ

ονομάςτθκαν από τουσ αντιπάλουσ του και τον Θεοφάνθ κακϊςεισ και ο ίδιοσ

αποκλικθκε τφραννοσ.

Νικθφόροσ Α´ (802-811) - «κακϊςεισ»

• Οι -κατά τον Θεοφάνθ- δζκα κακϊςεισ του Νικθφόρου μποροφν να διακρικοφν ςε:

- εξοικιςμοφσ πλθκυςμϊν από τθ Μ. Αςία ςτθ Θράκθ,

- επιβολι τθσ αλλθλζγγυασ φορολογικισ ευκφνθσ και

- αναβίωςθ του πρωτοβυηαντινοφ τρόπου ςτρατολογίασ με τθν επζκταςθ τθσ ςτρά-

τευςθσ και ςτουσ πτωχοφσ χωρικοφσ (τον εξοπλιςμό τουσ κα αναλάμβαναν οι «ςυνδό-

τεσ» των αγροτικϊν φορολογικϊν μονάδων, γνωςτζσ ωσ «κοινότθτεσ χωρίων»),

- φορολογικά μζτρα (κατάργθςθ των φορολογικϊν απαλλαγϊν, ρφκμιςθ του καπνικοφ

φόρου των παροίκων, επζκταςθ φόρου κλθρονομιάσ κλπ.),

- μζτρα αναγκαςτικισ πϊλθςθσ γαιϊν και

- μζτρα αναγκαςτικισ χοριγθςθσ δανείων (ουςιαςτικά επρόκειτο για ευρεία υποχρε-

ωτικι πιςτοδότθςθ τθσ εμπορικισ ναυτιλίασ).

Η αναμόχλευςθ τθσ εικονοκλαςτικισ διαμάχθσΘ β´ χρονικι περίοδοσ τθσ Εικονομαχίασ (813-842)

• Ο αυτοκράτορασ Λζων Ε´ (813-820) καταγόταν από αρμενικζσ περιοχζσ και

είχε ςταδιοδρομιςει ςτο βυηαντινό ςτρατό εξαιτίασ των προςόντων του. Ο ί-

διοσ και οι υποςτθρικτζσ του το 813, Μιχαιλ εξ Αμορίου (μετζπειτα Μιχαιλ

Β´) και Θωμάσ λάβοσ, ιταν ταπεινισ καταγωγισ. Ο Λζων Ε´ διζκετε ικοσ, δι-

οικθτικά προςόντα και αίςκθμα δικαίου. Οι πθγζσ τθσ εποχισ αφθγοφνται κυ-

ρίωσ τθ κρθςκευτικι του πολιτικι αποκαλφπτοντασ τθν ανάμιξθ προκαταλι-

ψεων και ορκολογιςτικϊν ςτοιχείων ςτον τότε πολιτικό χϊρο.

• Ο Λζων ιταν πιςτόσ χριςτιανόσ, αλλά επανζφερε τθν εικονομαχικι πο-

λιτικι, αν και είχε διαβεβαιϊςει για τθν ορκοδοξία του τον πατριάρχθ. Τα κεο-

λογικά ηθτιματα δεν ιταν πάντωσ ςτισ προτεραιότθτζσ του.

Θ β´ χρονικι περίοδοσ τθσ Εικονομαχίασ (813-842)

• Ο δυναμικόσ θγοφμενοσ τθσ μονισ τουδίου Θεόδωροσ εξορί-

ςτθκε, ενϊ μικρι επιτροπι υπό τον Ιωάννθ Γραμματικό κατιρτιςε

απάνκιςμα των εικονοκλαςτικϊν πεποικιςεων που κεμελίωςε κεω-

ρθτικά τισ εργαςίεσ τθσ εικονομαχικισ ςυνόδου του 815 ςτθν Αγία

Σοφία. Τισ αποφάςεισ τθσ υπζγραψε ο αυτοκράτορασ Λζων Ε´, ο ο-

ποίοσ αναηθτοφςε μάλλον πολιτικό ςτιριγμα ςτθν εικονοκλαςτικι

παράταξθ.

Θ β´ χρονικι περίοδοσ τθσ Εικονομαχίασ (813-842)

• Ο δυναμικόσ θγοφμενοσ τθσ μονισ τουδίου Θεόδωροσ εξορί-

ςτθκε, ενϊ μικρι επιτροπι υπό τον Ιωάννθ Γραμματικό κατιρτιςε

απάνκιςμα των εικονοκλαςτικϊν πεποικιςεων που κεμελίωςε κεω-

ρθτικά τισ εργαςίεσ τθσ εικονομαχικισ ςυνόδου του 815 ςτθν Αγία

Σοφία. Τισ αποφάςεισ τθσ υπζγραψε ο αυτοκράτορασ Λζων Ε´, ο ο-

ποίοσ αναηθτοφςε μάλλον πολιτικό ςτιριγμα ςτθν εικονοκλαςτικι

παράταξθ.

Μεταγενζςτερο

ψθφιδωτό από τθ

Νζα Μονι τθσ Χίου

(11οσ αι.) που

απεικονίηει τον όςιο

Θεόδωρο τουδίτθ,

θγοφμενο τθσ μονισ

του τουδίου και

πρωταγωνιςτι τθσ

εικονολατρικισ

παράταξθσ

Θ β´ χρονικι περίοδοσ τθσ Εικονομαχίασ (813-842)

• Ο δολοφόνοσ του Λζοντοσ Ε´, Μιχαιλ από το Αμόριο, ιταν εικονομαχικϊν αντι-

λιψεων. Ρροςπάκθςε από το 820 να προςεταιριςτεί τουσ εικονολάτρεσ, χωρίσ ό-

μωσ να αποξενϊςει τουσ εικονομάχουσ. Εμφανίςτθκε ωσ προςτάτθσ τθσ δογμα-

τικισ ελευκερίασ.

• Η δογματικι διαμάχθ τθσ εποχισ ιταν μάλλον αποτζλεςμα τθσ διζνεξθσ του κφ-

κλου τθσ μονισ τουδίου και τθσ επίςθμθσ Εκκλθςίασ που ταςςόταν κατά τθσ κα-

ταδίκθσ του ιερζα Ιωςιφ, ο οποίοσ είχε ευλογιςει ςτο παρελκόν το β´ γάμο του

πρϊθν αυτοκράτορα Κωνςταντίνου τ´ με τθν Θεοδότθ. Για να ανζβει ςτον κρόνο

ο ςυνωμότθσ Μιχαιλ απζδραςε από τα ανάκτορα και δολοφόνθςε τον Λζοντα Ε´

ςτο ανακτορικό παρεκκλιςι κατά τον όρκρο των Χριςτουγζννων το 820.

Θ β´ χρονικι περίοδοσ τθσ Εικονομαχίασ (813-842)

• Η οικογζνεια του Μιχαιλ Β´ ακολουκοφςε μάλλον κάποια «αιρε-

τικι» χριςτιανικι απόκλιςθ, ενϊ τα ευρφτερα βιϊματα του ίδιου ςτο

αγροτικό οικογενειακό περιβάλλον ςφράγιςαν τθν προςωπικότθτα

του ςυγκεκριμζνου καρραλζου και ζξυπνου αλλά και απαίδευτου και

αδίςτακτου ςτρατιϊτθ.

• Αυτά τα χαρακτθριςτικά του προςζδωςαν πικανϊσ από κάποιουσ

πολιτικά εχκρικοφσ ςυγγραφείσ το προςωνφμιο "Τραυλόσ".

Θ β´ χρονικι περίοδοσ τθσ Εικονομαχίασ (813-842) Απϊλεια Κριτθσ και αρχι απϊλειασ ικελίασ για το Βυηάντιο

• Τα ςθμαντικότερα γεγονότα τθσ βαςιλείασ του Μιχαιλ Β´ ιταν το κίνθμα του

Θωμά του λάβου και θ αποκοπι τθσ ανατολικισ από τθ δυτικι Μεςόγειο, εξαι-

τίασ τθσ απϊλειασ τθσ Κριτθσ και τθσ εκεί δθμιουργία δυναμικοφ αραβικοφ κρα-

τιδίου. Το τελευταίο αμφιςβθτοφςε ςτο εξισ τθν ναυτικι κυριαρχία τθσ αυτοκρα-

τορίασ ςτο Αιγαίο και προξενοφςε μεγάλεσ καταςτροφζσ ςτισ βυηαντινζσ ακτζσ .

• Η Κριτθ κατελιφκθ προοδευτικά από το 823/24 κ.ε. από Άραβεσ υπό τον Aboû

Hafs, οι οποίοι είχαν εκδιωχκεί από τθν Ιςπανία και καταφφγει αρχικά ςτθν Αίγυ-

πτο. Πλεσ οι βυηαντινζσ προςπάκειεσ ανάκτθςθσ τθσ Κριτθσ απζβθςαν άκαρπεσ

ζωσ τα μζςα του 10ου αι. Τθν ίδια εποχι οι Αγλαβίδεσ κυβερνιτεσ τθσ Συνθςίασ

άρχιςαν να εκμεταλλεφονται το κίνθμα του τουρμάρχθ Ευφθμίου ςτθ ικελία και

να κατακτοφν το νθςί από το 827 και εξισ.

Θ Βυηαντινι αυτοκρατορία, το Αραβικό χαλιφάτο, το εμιράτο τθσ Κόρδοβασ,το ιςχυρότατο Φραγκικό βαςίλειο, το Βουλγαρικό χανάτο και το Χαηαρικό χανάτο

Θ διεκνισ εδαφικι κατάςταςθ γφρω ςτο ζτοσ 800

ΦΡΑΓΚΟΙ

ΑΒΒΑΙΔΙΚΟ ΧΑΛΙΦΑΣΟ

ΟΜΑΫΑΔΕ ΚΟΡΔΟΒΑ

ΒΟΤΛΓΑΡΟΙ

ΧΑΗΑΡΟΙ

© Euratlas

ΣΑ «ΘΕΜΑΣΑ» ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΙΣΟΝΕ ΣΘ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΙΑ ΚΑΣΑ ΣΑ ΜΕΑ ΣΟΤ 9ου αι.

EMIΡΑΣΟ ΑΡΑΚΘΝΩΝ ΚΡΘΣΘ

↑

↑

↑

↖↗

↗

ΒΟΤΛΓΑΡΟΙ

↖

↖↖

© Εκδ. Βάνιασ - Ιωάννθσ Καραγιαννόπουλοσ

Οι Πασλικιανοί και το Εμιράτο Μελιτηνής στο ανατολικό σύνορο τοσ Βσζαντίοσ

κατά τα μέσα τοσ 9οσ αι. (ζηο τάρηη δηλώνονηαι και ηα μικραζιαηικά «θέμαηα» ηοσ Βσζανηίοσ εκείνης ηης περιόδοσ)

ΠΑΤΛΙΚΙΑΝΟΙ

Χάρτθσ:

The Oxford Dictionary of Byzantium© 1991,

Dumbarton OaksTrustees for Harvard University

Washington D.C.Publisher: Oxford University Press

Η ήττα τοσ εμίρη της Μελιτηνής Ομάρ από τον Πετρωνά στον Λαλακάοντα (863)

ΛΑΛΑΚΑΟΝΣΑ

ΜΕΛΙΣΗΝΗ

Χάρτθσ:

The Oxford Dictionary of Byzantium© 1991,

Dumbarton OaksTrustees for Harvard University

Washington D.C.Publisher: Oxford University Press

Θ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΙΣΟΝΕ ΣΘ ΚΑΣΑ ΣΟΤ 8ο - 10ο αι.

Ιςτορία του ελλθνικοφ ζκνουσ

© Εκδοτικι Ακθνϊν

Μιχαιλ Β´ ο εξ Αμορίου (820-829) - Σο κίνθμα του Θωμά του λάβου

• Η προπαγάνδα που αναπτφχκθκε για τον Θωμά τον λάβο αποςκοποφςε

ςτθν πολιτικι και θκικι του αμαφρωςθ και τθν κάλυψθ των ςυνκθκϊν, με τισ

οποίεσ ο ίδιοσ ο Μιχαιλ είχε αναλάβει τθν εξουςία. Αυτό διαφαίνεται και από

τθν επιςτολι του το 824 προσ τον Φράγκο βαςιλζα Λουδοβίκο Ευςεβι.

• Ο ανδρείοσ και ικανόσ Θωμάσ καταγόταν από το κζμα των Αρμενιάκων και

ιταν αρμενικισ ι ςλαβικισ καταγωγισ. Ήταν τουρμάρχθσ των φοιδεράτων και

εμφανίςτθκε ωσ εκδικθτισ του δολοφονθκζντοσ πρϊθν φίλου του Λζοντοσ Ε´,

αν και είχε ιδθ κινθκεί εναντίον του πριν ο τελευταίοσ δολοφονθκεί από τον

Μιχαιλ Β´. Ο μικραςιατικόσ ςτρατόσ, εκτόσ των κεμάτων Οψικίου και Αρμε-

νιάκων, τον υποςτιριξε ςτθν προςπάκεια ανατροπισ του Μιχαιλ Β´.

Μιχαιλ Β´ ο εξ Αμορίου (820-829) - Σο κίνθμα του Θωμά του λάβου

• Ο Θωμάσ ενιςχφκθκε οικονομικά ςτθν προςπάκειά του από τον Άρα-

βα χαλίφθ και ςτζφκθκε ςτθν Ανατολι αυτοκράτωρ από τον πατριάρχθ

Αντιοχείασ, ο οποίοσ δεν είχε βεβαίωσ τζτοια αρμοδιότθτα. Ξεκινϊντασ

από τθ Χαλδία ςτον Ρόντο, ο Θωμάσ απζκλειςε τθν Κων/πολθ από τθ

ξθρά ςτα τζλθ του 821, ζχοντασ ςτθ διάκεςι του και ναυτικζσ δυνάμεισ.

• Η παρζμβαςθ των Βουλγάρων ζςωςε ωςτόςο τον Μιχαιλ Β´ και

τελικά οι υποςτθρικτζσ του νίκθςαν τισ δυνάμεισ του Θωμά. Ο τελευ-

ταίοσ αντιςτάκθκε ςτθ κρακικι Αδριανοφπολθ, αλλά τελικά ςυνελιφκθ

και εκτελζςτθκε με μαρτυρικό κάνατο το 823.

Μιχαιλ Β´ ο εξ Αμορίου (820-829) - Σο κίνθμα του Θωμά του λάβου

• Θ ανταρςία του Θωμά μάλλον δε διζκετε κοινωνικό (φιλολαϊκό)

ι «εκνικό» (ςλαβικό) χαρακτιρα, όπωσ πιςτεφουν πολλοί.

• Ρροςωπικοί λόγοι αντεκδίκθςθσ και επικυμία ανατροπισ του Μι-

χαιλ ωκοφςαν τουσ υποςτθρικτζσ του. Οι τοπικζσ δυςφορίεσ, οι υ-

ποςχζςεισ, θ προςωπικότθτα του Θωμά και οι προςδοκίεσ ερμθνεφ-

ουν τθν ζναρξθ και τισ πρόςκαιρεσ επιτυχίεσ του κινιματόσ του.

Θεόφιλοσ (829-842) - Ιςτορία και μφκοσ

• Η διαδοχι του Μιχαιλ Β´ από τον εςτεμμζνο γιο του Θεόφιλο το 829

ιταν ομαλι. Ο Θεόφιλοσ ιταν μζτριοσ ωσ «ςτρατθγόσ» και κυβερνιτθσ,

αλλά ευαίςκθτοσ ςτθν πιςτι εφαρμογι των νόμων και ςτθ ςωςτι απο-

νομι τθσ δικαιοςφνθσ. Συνικιηε να επικεωρεί κάκε εβδομάδα τθν αγορά

τθσ πρωτεφουςασ και να παραλαμβάνει λαϊκζσ αιτιςεισ. Ήταν προςτάτθσ

τθσ τζχνθσ και ζκτιςε κομψά ανακτορικά οικοδομιματα υπό τθν επίδραςθ

τθσ αραβικισ αρχιτεκτονικισ.

• Γνωςτι είναι θ ιςτορία τθσ επιλογισ βαςιλικισ νφφθσ από τον Θεόφιλο,

κατά τθν διαδικαςία τθσ οποίασ το χρυςό μιλο ζλαβε θ πονθρι Θεοδϊρα

και όχι θ ωραία, ετοιμόλογθ και ευφυισ (Ει)καςία (= Καςιανι).

Θεόφιλοσ (829-842) - Εικονομαχικι πολιτικι

• Ο Θεόφιλοσ δεν διζκετε πολιτικό αιςκθτιριο και ιταν ςυναιςκθματικόσ. Ε-

πζμεινε ςτθν εικονομαχικι πολιτικι των προκατόχων του υπό τθν επιρροι του

δαςκάλου του πατριάρχθ Ιωάννθ Γραμματικοφ. Κατά τθ βαςιλεία του, οι

μοναχοί - αδελφοί Θεόδωροσ και Θεοφάνθσ από τθν παλαιςτινιακι λαφρα του

Αγίου άββα υπζςτθςαν τθν ποινι τθσ εγγραφισ δια πυράσ ςτο πρόςωπο και

το ςτζρνο τθσ λζξθσ «Γραπτοί», επειδι είχαν ςτραφεί κατά τθσ εικο-

νοκλαςτικισ πολιτικισ του Θεοφίλου.

• Πλα τα παραπάνω μετζφεραν το όνομα του αυτοκράτορα ςτο πεδίο των

κρυλικϊν αφθγιςεων.

Θεόφιλοσ (829-842) - H καταςτροφι του Αμορίου (838)

• Ο Θεόφιλοσ διζκετε φιλοδοξία να δράςει εναντίον των Αράβων ςτο ανατολικό ςφνορο.

Εκςτράτευςε και λεθλάτθςε τθ ωηόπετρα, γενζτειρα πόλθ του χαλίφθ Αλ-Μουταςίμ. Για

να εκδικθκεί τον Θεόφιλο, ο χαλίφθσ αποφάςιςε να εκςτρατεφςει με μεγάλεσ δυνάμεισ

εναντίον τθσ Μ. Αςίασ ςτοχεφοντασ ςτθν άλωςθ του Αμορίου, διοικθτικοφ και ςτρατιωτικοφ

κζντρου του μεγάλου κζματοσ των Ανατολικϊν και παράλλθλα λίκνο καταγωγισ τθσ οικο-

γενειακισ «φρυγικισ» δυναςτείασ του Θεοφίλου.

• Οι Άραβεσ νίκθςαν τισ δυνάμεισ του Θεοφίλου ςε ανοικτι ςφγκρουςθ και κατόπιν ςτρά-

φθκαν εναντίον του οχυροφ Αμορίου. Ραρά τθν ςκεναρι άμυνα των υπεραςπιςτϊν του

κατζλαβαν και κατζςτρεψαν τθν πόλθ και ζςυραν τον πλθκυςμό τθσ ςτθν αιχμαλωςία

(838). Οι αιχμάλωτοι Βυηαντινοί ςτρατιϊτεσ υπζςτθςαν για χρόνια φοβερά βαςανιςτιρια

και κθρφχκθκαν μάρτυρεσ από τθν ορκόδοξθ Εκκλθςία. Το πλιγμα τθσ άλωςθσ του Αμορίου

ιταν μεγάλο για τθν αυτοκρατορία και τον Θεόφιλο προςωπικά. Μνθμείο των αραβο-

βυηαντινϊν αγϊνων τθσ εποχισ υπιρξε το επικό δθμϊδεσ «Άςμα του Αρμοφρθ».

Οι αραβο-βυηαντινζσ εκςτρατείεσ του 837 και 838 ςτθ Μικρά Αςία και θ άλωςθ του Αμορίου (838)

(με κόκκινα τόξα δθλϊνονται οι κινιςεισ των Βυηαντινϊν και με πράςινα εκείνεσ των Αράβων)

Χάρτθσ: © Cplakidashttp://de.wikipedia.org/wiki/Pl%C3%BCnderung_von_Amorion#/media/File:Byzantine-Arab_wars,_837-838.svg

ΣΑ ΚΤΡΙΑ ΜΙΚΡΑΙΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΗ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΙΑ ΣΑ ΜΕΑ ΣΟΤ 9οσ αι.

ΑΜΟΡΙΟΝ

Χάρτθσ:

The Oxford Dictionary of Byzantium© 1991,

Dumbarton OaksTrustees for Harvard University

Washington D.C.Publisher: Oxford University Press

Φωτογραφία: © maschuehle - http://www.panoramio.com/user/4016229

Ερείπια τθσ βαςιλικισ του Αμορίου

Δεξιά:

Αναπαράςταςθ του κάτω τμιματοσ του βυηαντινοφ Αμορίου

(φαίνονται τα λουτρά και τα οινοποιεία)

Tatiana Meltsem© The Amorium Excavations Project

http://www.amoriumexcavations.org/

Αριςτερά:

Κάτοψθ του βυηαντινοφ Αμορίου

Bλ. ςχετικά

C. Lightfoot - M. Lightfoot, A Byzantine City in Anatolia. Amorium, an

Archaeological Guide, Istanbul 2007

http://sitemaker.umich.edu/late-antiquity/amorium

www.amoriumexcavations.org

ΣΟ ΟΡΙΣΙΚΟ ΣΕΛΟ ΣΘ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (843)

• Πταν ο Θεόφιλοσ πζκανε, ο γιοσ του Μιχαιλ Γ´ ιταν μικρό

παιδί (842).

• Η ςυμβαςιλεφσ του Μιχαιλ, αυγοφςτα Θεοδϊρα (ςυμβαςι-

λεφσ υπιρξε και θ μεγαλφτερθ αδελφι του Θζκλα), ζκεςε ςε προ-

τεραιότθτα τθν επίλυςθ του εικονομαχικοφ ηθτιματοσ με τθ ςφμ-

φωνθ γνϊμθ του μετριοπακοφσ επιτροπικοφ ςυμβουλίου (Βάρ-

δασ, Θεόκτιςτοσ, Μανουιλ). Δεν πραγματοποιικθκε καμιά κεο-

λογικι προετοιμαςία.

Νόμιςμα του Μιχαιλ Γ ´(842-867)

Νόμιςμα με τθν Θεοδϊρα

και τουσ Μιχαιλ Γ´ - Θζκλα

ςτον οπιςκότυπο

(ca. 842/43)

Νόμιςμα με τθν Θεοδϊρα

ςτον εμπροςκότυπο

ΣΟ ΟΡΙΣΙΚΟ ΣΕΛΟ ΣΘ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (843)

• Ο πατριάρχθσ Ιωάννθσ Γραμματικόσ απομακρφνκθκε και μια τοπικι ςφνο-

δοσ περιοριςμζνθσ ςφνκεςθσ «αναςτιλωςε» τισ εικόνεσ (Μάρτιοσ 843). Μζχρι

ςιμερα κατά τθν πρϊτθ Κυριακι των Νθςτειϊν («Κυριακι Ορκοδοξίασ») τε-

λείται πανθγυρικόσ εορταςμόσ του γεγονότοσ ςτισ ορκόδοξεσ εκκλθςίεσ, όπου

απαγγζλλονται ευφθμίεσ των αναςτθλωτϊν αυτοκρατόρων και καταδικάηο-

νται οι προθγοφμενεσ «αιρετικζσ» διδαςκαλίεσ.

• Σο 843 τερματίςτθκαν οι δογματικοί αγϊνεσ (από τθν ερμθνεία του ομο-

ουςίου και τισ χριςτολογικζσ ζριδεσ τθσ πρϊιμθσ βυηαντινισ περιόδου με-χρι

τθν εικονοκλαςτικι διαμάχθ). Ο ςτόχοσ αντιμετϊπιςθσ πολιτικϊν και άλλων

αναγκϊν ζνωςε τισ δφο πλευρζσ και επζτρεψε κατόπιν τον ευαγγελιςμό των

γειτονικϊν λαϊν.

Μιχαιλ Γ´ (842-867) - Αίρεςθ και απειλι των Παυλικιανϊν

• Ρζραν των χριςτολογικϊν διαμαχϊν και τθσ Εικονομαχίασ, ςτο Βυηάντιο

αναπτφχκθκαν και οριςμζνεσ άλλεσ «χριςτιανικζσ» αιρζςεισ, οι οποίεσ ό-

μωσ ιταν εντελϊσ αντίκετεσ προσ το «ορκόδοξο» δόγμα, όπωσ αυτό είχε

διατυπωκεί με τισ πρϊτεσ οικουμενικζσ ςυνόδουσ που αποδεχόταν και θ

ϊμθ με τα λοιπά πατριαρχεία.

• Αυτζσ οι αιρζςεισ όχι μόνο απζρριπταν εντελϊσ τθν επικρατοφςα εκ-

κλθςιαςτικι δομι, αλλά και προωκοφςαν δικι τουσ κοινωνικι θκικι. Γι’

αυτό το λόγο δεν μποροφςε να υπάρξει καμία ςυμβιβαςτικι προςζγγιςθ

ανάμεςα ςε αυτζσ, το Βυηαντινό κράτοσ και τθν επίςθμθ Εκκλθςία. Οι οπα-

δοί τουσ αποτελοφςαν λοιπόν ουςιαςτικά εχκροφσ τθσ αυτοκρατορίασ.

Μιχαιλ Γ´ (842-867) - Αίρεςθ και απειλι των Παυλικιανϊν

• Τζτοια ιταν θ αίρεςθ των Παυλικιανϊν ι Μανιχαίων, οι οπαδοί τθσ οποίασ

εντοπίηονταν τον 9ου αι. ςτθ βόρεια Συρία και προκαλοφςαν ταραχζσ ςτο κρθ-

ςκευτικό - πνευματικό τομζα και ςτισ ςχζςεισ με τα γειτονικά αραβικά εμιράτα. Οι

Παυλικιανοί πρζςβευαν δυαδικι αρχι του κόςμου απορρίπτοντασ τθν Ραλαιά

και μζροσ τθσ Καινισ Διακικθσ. Δεν αναγνϊριηαν τουσ Ρροφιτεσ, τθ Θεοτόκο, τουσ

Αγίουσ, αρνοφνταν τθ Θεία Μετάλθψθ, τον τφπο του Τιμίου Σταυροφ και ζτειναν

ςε αςκθτικά ιδεϊδθ.

• Ο πρϊτοσ αυτοκράτορασ που ζλαβε ςκλθρά μζτρα εναντίον τουσ ιταν ο Μι-

χαιλ Γ´ (842-867). Οι Παυλικιανοί κατζφυγαν ςτον εμίρθ τθσ Μελιτθνισ και άρ-

χιςαν να λεθλατοφν, υπό τον Καρβζα, τισ βυηαντινζσ μικραςιατικζσ περιοχζσ ζχο-

ντασ ωσ κζντρο τουσ τθν πόλθ Σεφρικι.

Οι Πασλικιανοί και το Εμιράτο Μελιτηνής στο ανατολικό σύνορο τοσ Βσζαντίοσ

κατά τα μέσα τοσ 9οσ αι. (ζηο τάρηη δηλώνονηαι και ηα μικραζιαηικά «θέμαηα» ηοσ Βσζανηίοσ εκείνης ηης περιόδοσ)

ΠΑΤΛΙΚΙΑΝΟΙ

Χάρτθσ:

The Oxford Dictionary of Byzantium© 1991,

Dumbarton OaksTrustees for Harvard University

Washington D.C.Publisher: Oxford University Press

Μιχαιλ Γ´ (842-867)

Θ ΙΕΡΑΠΟΣΟΛΙΚΘ ΔΡΑΘ ΣΩΝ ΚΤΡΙΛΛΟΤ - ΜΕΘΟΔΙΟΤ

• Το ιεραποςτολικό ζργο ςτουσ γειτονικοφσ τθσ αυτοκρατορίασ λαοφσ υ-

πιρξε ςυλλογικι ςφλλθψθ και ζργο των Βάρδα, πατριάρχθ Φωτίου και

των δφο Θεςςαλονικζων αδελφϊν Κων/νου-Κυρίλλου και Μεκοδίου.

• Αξιόπιςτθ πθγι μασ είναι κυρίωσ οι ςλαβονικοί «Βίοι» των δφο απο-

ςτόλων των Σλάβων, αγνϊςτου ςυντάκτθ. Οι δφο αδελφοί διζκεταν αξιό-

λογθ μόρφωςθ, ειδικά ο Κων/νοσ, ενϊ ο Μεκόδιοσ διζκετε διοικθτικι ε-

μπειρία, αλλά ςφντομα ζγινε μοναχόσ. Ο Κων/νοσ τον ακολοφκθςε αργό-

τερα ςτισ μονζσ του βικυνικοφ Ολφμπου.

Μιχαιλ Γ´ (842-867)

Θ ΙΕΡΑΠΟΣΟΛΙΚΘ ΔΡΑΘ ΣΩΝ ΚΤΡΙΛΛΟΤ - ΜΕΘΟΔΙΟΤ

• Εκτιμϊντασ τα προςόντα τουσ θ κυβζρνθςθ τουσ ζςτειλε ωσ πρεςβευτζσ

ςτο βαςίλειο των Χαηάρων και κατόπιν ςτθ ςλαβικι Μοραβία, μετά από

παράκλθςθ του θγεμόνα Ραςτιςλάβου. Εκεί οι δφο αδελφοί επιδόκθκαν

ςτθν εδραίωςθ τθσ χριςτιανικισ διδαςκαλίασ και τελοφςαν τθν Λειτουργία

ςτθ Σλαβονικι (γλϊςςα ςτο εξισ τθσ μεςαιωνικισ ςλαβικισ γραμματείασ).

• Ο Μεκόδιοσ μάλιςτα επινόθςε και το λεγόμενο «γλαγολιτικό αλφά-

βθτο», το οποίο απζδιδε τουσ ςλαβικοφσ φκόγγουσ. Οι δφο αδελφοί με-

τζβθςαν και ςτθ Ρϊμθ, μζςω Ραννονίασ (Ουγγαρίασ) και Βενετίασ, όπου

το ζργο τουσ επιδοκιμάςτθκε.

Αριςτερά πάνω το γλαγολιτικό

και δεξιά κάτω το μεταγενζςτερο κυριλλικό αλφάβθτο

Μιχαιλ Γ´ (842-867)

Θ ΙΕΡΑΠΟΣΟΛΙΚΘ ΔΡΑΘ ΣΩΝ ΚΤΡΙΛΛΟΤ - ΜΕΘΟΔΙΟΤ

• Ο Κων/νοσ πζκανε ςτθ Ρϊμθ το 869, ενϊ ο Μεκόδιοσ επιδόκθκε

ςτθν διάδοςθ του χριςτιανιςμοφ ςτουσ Σλάβουσ του δυτικοφ Ιλλυρι-

κοφ και αναγνωρίςτθκε από τον πάπα ωσ επίςκοποσ Παννονίασ με

ζδρα το ίρμιο. Είχε ιδθ ξεκινιςει ο ανταγωνιςμόσ Ρϊμθσ και Κων/-

πολθσ για τον εκχριςτιανιςμό των Βουλγάρων.

• Ο Μεκόδιοσ αντιμετϊπιςε ςτο μεταξφ τθν εχκρότθτα Γερμανϊν ε-

πιςκόπων, ςυνελιφκθ και τελικά απελευκερϊκθκε και πζκανε ςτθν

Κων/πολθ το 885, ζχοντασ πραγματοποιιςει μεγάλο μεταφραςτικό

ζργο ελλθνικϊν ζργων ςτθ ςλαβονικι.

Κρφπτθ Αγίου Κλιμεντοσ -

Ρϊμθ (11οσ αι.)

Παράςταςθ των αγίων Κυρίλλου

και Μεκοδίουμε τον Χριςτό και

δφο αγγζλουσ

Θ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΓΕΙΣΟΝΕ ΣΘ ΚΑΣΑ ΣΟΤ 8ο - 10ο αι.

Ιςτορία του ελλθνικοφ ζκνουσ,

Σόμοσ Η´

© Εκδοτικι Ακθνϊν

Aποςτολι Κυρίλλου και Μεκοδίου ςτθ Μεγάλθ Μοραβία

Μιχαιλ Γ´ (842-867)

Ο ΕΚΧΡΙΣΙΑΝΙΜΟ ΣΘ ΒΟΤΛΓΑΡΙΚΘ ΘΓΕΙΑ

• Ο ευαγγελιςμόσ των νοτίων λάβων από τθν Εκκλθςία τθσ Κων/-

πολθσ δεν κα ςτακεροποιοφνταν, αν δεν είχε μεςολαβιςει ο εκχρι-

ςτιανιςμόσ των Βουλγάρων, ο οποίοσ ενεπλάκθ ςτισ πολιτικζσ και

ςτρατιωτικζσ εξελίξεισ ςτα Βαλκάνια και ςτισ ςχζςεισ Οικουμενικοφ

Ρατριαρχείου - Αγίασ Ζδρασ.

Πιο ςυγκεκριμζνα :

Μιχαιλ Γ´ (842-867)

Ο ΕΚΧΡΙΣΙΑΝΙΜΟ ΣΘ ΒΟΤΛΓΑΡΙΚΘ ΘΓΕΙΑ

• Ο ικανόσ Βοφλγαροσ θγεμόνασ Βόγορισ (852-889) αντιλιφκθκε τθν αποφα-

ςιςτικι ςθμαςία του χριςτιανιςμοφ ςτθ διάπλαςθ των νζων κοινωνιϊν τθσ ε-

ποχισ και ςτθν ενδυνάμωςθ του πολιτικοφ - κρατικοφ υπόβακρου.

• Η πολιτικι διείςδυςθ των Φράγκων ςτα Βαλκάνια και θ επζκταςθ τθσ πα-

πικισ επιρροισ προκάλεςε τθν αντίδραςθ τθσ βυηαντινισ κυβζρνθςθσ. Βυηα-

ντινόσ ςτρατόσ και ςτόλοσ διείςδυςε ςτθ Βουλγαρία υπό τον αυτοκράτορα Μι-

χαιλ Γ´ και ο Βοφλγαροσ θγεμόνασ αποδζχκθκε τον προςφερόμενο ευαγγελι-

ςμό από το πατριαρχείο Κων/πόλεωσ. Βυηαντινόσ επίςκοποσ βάπτιςε τον Βό-

γορι που πιρε το όνομα Μιχαιλ, επειδι ο ςυνονόματοσ αυτοκράτορασ κεω-

ρικθκε ανάδοχόσ του (864).

ΦΩΣΙΟ, Ο ΛΟΓΙΟ ΠΑΣΡΙΑΡΧΘ

• τισ πολιτικζσ, εκκλθςιαςτικζσ εξελίξεισ και ςτισ ανκρωπιςτικζσ ςπουδζσ

του 9ου αι. κυριαρχεί θ μορφι του πατριάρχθ Φωτίου. Αγνοοφμε πολλά ςτοι-

χεία για το βίο και τθ ςταδιοδρομία του, αν και ςϊηονται πολλά ζργα και θ αλ-

λθλογραφία του. Επίλεκτα μζλθ τθσ ςφγχρονθσ Κακολικισ Εκκλθςίασ ςυνζβαλ-

λαν ςτθν αποκάκαρςθ του πθγαίου υλικοφ από τα μυκεφματα και τισ κατθ-

γορίεσ για τον Φϊτιο, ςτθν κριτικι του ερμθνεία και οδιγθςαν ςτθν αποκατά-

ςταςθ του Φωτίου και ςτθν κατάλυςθ του μφκου περί δευτζρου «Φωτίειου

ςχίςματοσ».

• Ο Φϊτιοσ καταγόταν από εφπορθ οικογζνεια, ιταν φιλομακισ και διζκετε

μεγάλθ βιβλιοκικθ. Ήταν επικεφαλισ ομάδασ λογίων και μακθτϊν και ζφερε

το αξίωμα του πρωτοαςθκριτισ.

ΦΩΣΙΟ, Ο ΛΟΓΙΟ ΠΑΣΡΙΑΡΧΘ

• Καρπόσ των νεανικϊν του μελετϊν ιταν το «Λεξικόν περιζχον τθν

ςυναγωγιν λζξεων», ενϊ αποκαλυπτικι για τα φιλολογικά του εν-

διαφζροντα είναι θ «Μυριόβιβλοσ» ι «Βιβλιοκικθ», ςυλλογι 279

ςθμειωμάτων κωδίκων με ανάλυςθ και αξιολόγθςθ πεηογράφων, ζρ-

γο πολφτιμο για τθν γνϊςθ τθσ παλαιοχριςτιανικισ εκκλθςιαςτικισ

φιλολογίασ και ςυγγραμμάτων τθσ κφρακεν γραμματείασ.

• Τα λεγόμενα «Αμφιλόχια» αντικατοπτρίηουν τισ κεολογικζσ αναηθ-

τιςεισ του Φωτίου (ςυλλογι διατριβϊν απευκυνόμενθ ςτον μθτρο-

πολίτθ Κυηίκου Αμφιλόχιο).

ΦΩΣΙΟ, Ο ΛΟΓΙΟ ΠΑΣΡΙΑΡΧΘ

• Άλλα ζργα του Φωτίου διαφωτίηουν τθν αναμζτρθςθ με τθν

Αγία Ζδρα, τθν παυλικιαν(ικ)ι αίρεςθ κακϊσ και τθ ρωςικι επι-

δρομι κατά τθσ Κων/πολθσ το 860 και τα εγκαίνια τθσ Ραναγίασ

του Φάρου.

• Ο Φϊτιοσ κεωρείται και ςυντάκτθσ νομοςχεδίου με τον τίτλο

«Επαναγωγι του νόμου» ι το πικανότερο «Ειςαγωγι», όπου

διατυπϊνεται θ κεωρία των δφο εξουςιϊν, αυτοκράτορα και

πατριάρχθ.

ΣΟ «ΦΩΣΙΕΙΟ ΧΙΜΑ»

• Ο Φϊτιοσ βρζκθκε τελικά ςτο επίκεντρο οξείασ πολιτικο-εκκλθςιαςτικισ

διαμάχθσ, ςτθν οποία Παπικι Εκκλθςία και Βυηαντινι αυτοκρατορία διεκ-

δικοφςαν τθ διαςφάλιςθ τθσ οικουμενικότθτασ.

• Η διαμάχθ πυροδοτικθκε από τθν αντικατάςταςθ του περιοριςμζνων

οριηόντων πατριάρχθ Ιγνατίου (858), γιο του αυτοκράτορα Μιχαιλ Α´ Ρα-

γκαβζ (811-813), κατόπιν επζμβαςθσ τθσ βυηαντινισ Ρολιτείασ, τθν αντιδι-

κία για τον εκχριςτιανιςμό των Βουλγάρων και τελικά τισ παπικζσ κατθγο-

ρίεσ περί δογματικισ απόκλιςθσ από τθν ανατολικι Εκκλθςία.

ΣΟ «ΦΩΣΙΕΙΟ ΧΙΜΑ»

• Ο αρχικά «λαϊκόσ» Φϊτιοσ μζςα ςε λίγεσ μζρεσ είχε περιβλθκεί

τουσ τρεισ βακμοφσ τθσ ιεροςφνθσ για να διαδεχκεί τον Ιγνάτιο.

• Αυτό το εκμεταλλεφκθκε ο πάπασ Νικόλαοσ Α´ για να ηθτιςει τθν

επιςτροφι του Ιλλυρικοφ, τθσ ικελίασ και τθσ Καλαβρίασ ςτθ δικαι-

οδοςία τθσ παπικισ Ζδρασ. Υιοκζτθςε τθν προπαγάνδα των Ιγνα-

τιανϊν και με ςφνοδο ςτθ Ρϊμθ αποφάςιςε τθν κακαίρεςθ του Φω-

τίου (863) και των επιςκόπων που είχε ο τελευταίοσ χειροτονιςει.

ΣΟ «ΦΩΣΙΕΙΟ ΧΙΜΑ»

• Ο Βοφλγαροσ θγεμόνασ Βόγορισ ςτράφθκε ςτθν παπικι Εκκλθςία,

ενϊ ο Φϊτιοσ ςτθρίχκθκε από τθ βυηαντινι κυβζρνθςθ και μετζκεςε

τθν διζνεξθ ζξυπνα ςτο δογματικό και λειτουργικό πεδίο καταδι-

κάηοντασ παπικζσ αποκλίςεισ (Filioque, άηυμα, νθςτεία αββάτου).

• Σφνοδοσ των πατριαρχείων τθσ Ανατολισ ςτθν Κων/πολθ αφόριςε

τον πάπα Νικόλαο και απζρριψε τισ παπικζσ αναμίξεισ ςτισ υπο-

κζςεισ του πατριαρχείου Κων/πόλεωσ.

ΣΟ «ΦΩΣΙΕΙΟ ΧΙΜΑ»

• Ο νζοσ αυτοκράτορασ ωςτόςο Βαςίλειοσ Α´ ςτράφθκε ςτθ ϊμθ

και τον νζο πάπα Αδριανό Β´ για πολιτικοφσ λόγουσ και περιόριςε

τον Φϊτιο επαναφζροντασ ςτον πατριαρχικό κρόνο τον Ιγνάτιο.

• Σφνοδοσ ςτθν Κων/πολθ (8θ Οικουμενικι κατά τθν παπικι Εκ-

κλθςία) καταδίκαςε τον Φϊτιο αλλά υιοκζτθςε φιλοβυηαντινι από-

φαςθ για το κζμα τθσ Βουλγαρικισ Εκκλθςίασ (869/70).

Θ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΣΟΤ ΜΙΧΑΘΛ Γ´ ΚΑΙ ΣΟ ΣΕΛΟ ΣΘ ΔΤΝΑΣΕΙΑ ΣΟΤ ΑΜΟΡΙΟΤ

• Η δυναςτεία του Αμορίου ζπαψε να υφίςταται με δφο πολιτικζσ δολο-

φονίεσ ςχεδιαςκείςεσ και εκτελεςκείςεσ από τον, πρϊθν ςτρατιϊτθ του

κρακικοφ κζματοσ Μακεδονίασ, παρακοιμϊμενο Βαςίλειο.

• Ο Βαςίλειοσ κατόρκωςε να πετφχει τθ δολοφονία του Βάρδα με αυτο-

κρατορικι ςυναίνεςθ, φςτερα από ςυκοφαντικι δυςφιμθςθ. Κατόπιν πζ-

τυχε ζντεχνα ακόμθ και τθν ανάδειξι του ςε ςυμβαςιλζα του Μιχαιλ Γ´ και

τελικά δολοφόνθςε τον επιρρεπι ςε οινοποςίεσ και ζκλυτο βίο ευεργζτθ

του τον Σεπτζμβρθ του 867 ςτο παλάτι του Μάμαντοσ.

Θ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΣΟΤ ΜΙΧΑΘΛ Γ´ ΚΑΙ ΣΟ ΣΕΛΟ ΣΘ ΔΤΝΑΣΕΙΑ ΣΟΤ ΑΜΟΡΙΟΤ

• Ραρά τθ δυςφιμθςθ του Μιχαιλ Γ´ από τουσ ιςτοριογράφουσ τθσ με-

τζπειτα Μακεδονικισ δυναςτείασ, θ βαςιλεία του είχε να επιδείξει αρκετά

επιτεφγματα, πολλά από τα οποία οφείλονταν βζβαια και ςτουσ ικανοφσ

ςυνεργάτεσ και υφιςταμζνουσ του αυτοκράτορα (Θεόκτιςτο, Βάρδα, Κφ-

ριλλο - Μεκόδιο, Φϊτιο, Πετρωνά).

• Στο ςτρατιωτικό τομζα, αξιοςθμείωτεσ υπιρξαν θ απόκρουςθ τθσ α´

ναυτικισ ρωςικισ επίκεςθσ εναντίον τθσ Κων/πολθσ (860) και κυρίωσ θ

περιφανισ νίκθ του ςτρατθγοφ των Θρακθςίων Πετρωνά επί των Αράβων

επιδρομζων του εμίρθ τθσ Μελιτθνισ Ομάρ ςτον ποταμό Λαλακάοντα ςτθ

βόρεια / κεντρικι Μ. Αςία (863).

Η ήττα τοσ εμίρη της Μελιτηνής Ομάρ από τον Πετρωνά στον Λαλακάοντα (863)

ΛΑΛΑΚΑΟΝΣΑ

ΜΕΛΙΣΗΝΗ

Χάρτθσ:

The Oxford Dictionary of Byzantium© 1991,

Dumbarton OaksTrustees for Harvard University

Washington D.C.Publisher: Oxford University Press

ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΕ ΠΕΡΙΟΔΟΤ 867 - 1057Μακεδονικι δυναςτεία

• Βαςίλειοσ Α´ «Μακεδϊν» (867-886)

• Λζων τ´ «οφόσ» (886-912)

• Αλζξανδροσ (912-913)

• Κων/νοσ Η´ «Πορφυρογζννθτοσ»(913-920, υπό επιτροπεία)

• Ρωμανόσ Α´ «Λακαπθνόσ» (920-944)

• Κων/νοσ Η´ «Πορφυρογζννθτοσ» (944-959)

• Ρωμανόσ Β´ (959-963)

• Νικθφόροσ Β´ Φωκάσ (963-969)

• Ιωάννθσ Α´ «Σηιμιςκισ» (969-976)

• Βαςίλειοσ Β´ & Κωνςταντίνοσ Η´ (976-1025)

• Κωνςταντίνοσ Θ´ (1025-1028)

• Ρωμανόσ Γ ´ Αργυρόσ (1028-1034)

• Μιχαιλ Δ´ «Παφλαγόνασ» (1034-1041)

• Μιχαιλ Ε´ «Καλαφάτθσ» (1041-1042)

• Ηωι «Πορφυρογζννθτθ» & Θεοδϊρα (1042)

• Κωνςταντίνοσ Θ´ Μονομάχοσ (1042-1055)

• Θεοδϊρα (1055-1056)

• Μιχαιλ τ´ «τρατιωτικόσ» (1056-1057)

---------------------------------------------------------------

ΒΑΙΛΕΙΟ Α´ «ο Μακεδϊν» (867-886) κφρια γεγονότα τθσ βαςιλείασ του

• Ο εφρωςτοσ, αδίςτακτοσ και κλειςτόσ ωσ χαρακτιρασ Βαςίλειοσ κατα-

γόταν από χωριό τθσ κρακικισ Αδριανοφπολθσ (κζμα Μακεδονίασ) και

φφανε με προςοχι τθν άνοδό του.

• Ραρά τισ δολοφονίεσ του Βάρδα και του Μιχαιλ Γ´ δεν υπζςτθ κά-

ποια θκικι μείωςθ, παρότι μάλιςτα δεν είχε να επιδείξει κάποια «επί-

ςθμθ» καταγωγι, «φροντιςμζνθ» παιδεία, πνευματικι καλλιζργεια ι

μακρά ςταδιοδρομία ςε κρατικζσ κζςεισ. Διζκετε πάντωσ ζμφυτεσ ψυχι-

κζσ και νοθτικζσ αρετζσ που τον βοικθςαν να εδραιϊςει τθν προςωπι-

κι του εξουςία, ενϊ αργότερα εμπιςτεφκθκε τθν μόρφωςθ των βαςι-

λοπαίδων ςτον λόγιο Φϊτιο.

ΒΑΙΛΕΙΟ Α´ «ο Μακεδϊν» (867-886) κφρια γεγονότα τθσ βαςιλείασ του

• Η -προςκείμενθ ςτθ νζα βαςιλικι οικογζνεια- μετζπειτα ιςτοριογραφία

υποςτθρίηει τθ Μακεδονικι δυναςτεία και τον Βαςίλειο με φανταςτικοφ

χαρακτιρα αφθγιςεισ για τον ίδιο και τθν καταγωγι του ακολουκϊντασ το

ςυγγραφικό παράδειγμα του εγγονοφ του Βαςιλείου και λόγιου αυτοκρά-

τορα Κων/νου Η´ Πορφυρογζννθτου.

• Γνωρίηοντασ τθν επιςφαλι του κζςθ ο Βαςίλειοσ ζκανε πολφ νωρίσ ςυμ-

βαςιλείσ τουσ γιουσ του, τον Κωνςταντίνο από τον πρϊτο του γάμο και

αργότερα τον Λζοντα (τ´) από τθν Μαρία Ιγγερίνα. Μετά τον κάνατο του

Κων/νου ζκανε ςυμβαςιλζα και τον τριτότοκο Αλζξανδρο (επίςθσ μετζπει-

τα αυτοκράτορα).

Ο Βαςίλειοσ Α´ ζπρεπε να αντιμετωπίςει 5 βαςικζσ απειλζσ:

• (α) Τουσ ιίτεσ Φατιμίδεσ τθσ Αιγφπτου (οπαδοφσ του γαμπροφ του Μωάμεκ

Αλι και τθσ γυναίκασ του Φατίμα και αντιπάλουσ των Ομμαχαδϊν τθσ Ιβθ-

ρικισ και των Αββαςιδϊν του χαλιφάτου τθσ Βαγδάτθσ). Ρολεμικζσ ςυγκροφ-

ςεισ ςτο νοτιοανατολικό ςφνορο.

• (β) Tθν εξάπλωςθ των Αράβων τθσ Συνθςίασ ςτθ ικελία (άλωςθ υρακου-

ςϊν το 878) και ςτθν Αδριατικι, που απειλοφςε τθ Ραγοφηα.

• (γ) Τισ επιδρομζσ ςτο Αιγαίο από τουσ Άραβεσ τθσ Κριτθσ που αντιμετϊ-

πιςαν οι βυηαντινοί ναφαρχοι Νικιτασ Ωορφφασ και Νάςαρ.

Ο Βαςίλειοσ Α´ ζπρεπε να αντιμετωπίςει 5 βαςικζσ απειλζσ :

• (δ) Τθν ανεξαρτθτοποίθςθ των δαλματικϊν παραλίων και των

πόλεϊν τουσ, όπωσ και των ςλαβικϊν φφλων τθσ ενδο-χϊρασ

(Κροάτεσ, Σζρβοι, Ζαχλοφμοι, Τερβουνιώτεσ, Καναλίτεσ, Διοκλθ-

τιανοί, Παγανοί).

• Ο Βαςίλειοσ επζβαλε τθ βυηαντινι κυριαρχία ςτθν περιοχι

μζςω του ικανοφ ναυάρχου του Νικιτα Ωορφφα. Οι Βυηαντι-

νοί επωφελικθκαν και από τισ ζριδεσ των Φράγκων και τθν

αραβικι προζλαςθ ζωσ τθ Ρϊμθ και κατζλαβαν τον Τδροφντα

και τθ Βάρθ ςτθ νότια Ιταλία.

Ο Βαςίλειοσ Α´ ζπρεπε να αντιμετωπίςει 5 βαςικζσ απειλζσ :

• (ε) Τουσ Παυλικιανοφσ ςτο ανατολικό ςφνορο που, παρά τθν

ιττα των ιδίων και των Αράβων ςτον Λαλακάοντα (863) και το

κάνατο του Καρβζα, ςυνζχιηαν τισ επιδρομζσ τουσ υπό τον

Χρυςόχειρα.

• Νίκθ των Βυηαντινϊν ςτον Βακφ φακα (872), κατάλθψθ Σε-

φρικισ, ωηόπετρασ, αμοςάτων και κάνατοσ του Χρυςόχει-

ρα. Συνζχεια των επιχειριςεων εναντίον του εμιράτου τθσ Με-

λιτθνισ.

ΣΑ ΚΤΡΙΑ ΜΙΚΡΑΙΑΣΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΗ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΙΑ ΣΑ ΜΕΑ ΣΟΤ 9οσ αι.

ΠΑΤΛΙΚΙΑΝΟΙ

Χάρτθσ:

The Oxford Dictionary of Byzantium© 1991,

Dumbarton OaksTrustees for Harvard University

Washington D.C.Publisher: Oxford University Press