Vaders van Goden en Mensen - een vergelijkende studie van de beschrijvingen van de Ugaritische oppergod El en de ene god van Israël YHWH

KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN

FACULTEIT LETTEREN

ONDERZOEKSEENHEID NABIJE OOSTEN STUDIES

VADERS VAN GODEN EN MENSEN EEN VERGELIJKENDE STUDIE VAN DE BESCHRIJVINGEN VAN DE UGARITISCHE

OPPERGOD EL EN DE ENE GOD VAN ISRAËL, YHWH

DAVID VAN ACKER

VAN HECKE, P.

2012-2013

INHOUD Voorwoord ............................................................................................................................................................................. I Inleiding ............................................................................................................................................................................... III

Methodologie ................................................................................................................................................................. V Terminologie ................................................................................................................................................................. VI

Metafoor ..................................................................................................................................................................... VI Antropomorfisme ................................................................................................................................................. VII

Thematische behandeling............................................................................................................................................... 1

Deel I: Agens .................................................................................................................................................................... 1

1.1. Eet – .................................................................................................................................................... 1 1.2. Drinkt – ................................................................................................................................................ 2

1.2.1. Wijn – yn .............................................................................................................................................. 2

1.3. Bereidt – ʿdb ............................................................................................................................................. 2

1.3.1. – ........................................................................................................................................ 2

1.4. Bezit – qny ................................................................................................................................................. 3 1.5. Geeft – ytn .................................................................................................................................................. 3

1.5.1. – ............................................................................................................................................ 3 1.5.2. Gift– ytnt .............................................................................................................................................. 3 1.5.3. – .......................................................................................................................................... 4 1.5.4. – ....................................................................................................................................... 4 1.5.5. – ........................................................................................................................................ 4 1.5.6. – ............................................................................................................................................ 4 1.5.7. – ............................................................................................................................................. 4

1.6. Hoort – ʿ ................................................................................................................................................ 5 1.7. Ziet – phy .................................................................................................................................................... 5 1.8. Slacht – ............................................................................................................................................... 5

1.8.1. – ............................................................................................................................................... 6 1.8.2. – .............................................................................................................................. 6

1.9. Antwoordt – ʿny....................................................................................................................................... 6 1.10. Roept – ............................................................................................................................................... 6 1.11. Vraagt – ................................................................................................................................................ 7 1.12. Spreekt aan – .................................................................................................................................... 7 1.13. Weet – ʿ .................................................................................................................................................. 7 1.14. Zegent – brk .............................................................................................................................................. 7 1.15. Overige ....................................................................................................................................................... 8

1.15.1. – ................................................................................................................................... 8 1.15.1.1. Most – mrt....................................................................................................................................... 8 1.15.1.2. – ........................................................................................................................................ 8

Deel II: Patiens ............................................................................................................................................................. 13

2.1. Wordt aangeroepen – ............................................................................................................... 13 2.2. Wordt verteld – rgm .......................................................................................................................... 13 2.3. Wordt verweten – gʿ ........................................................................................................................ 13 2.4. Passieve werkwoorden .................................................................................................................... 13 2.5. Wordt voor geofferd – ʿ ................................................................................................................. 14

2.6. Wordt voor geplengd – nkt ............................................................................................................. 15 2.7. Wordt naar gedragen ........................................................................................................................ 15

2.7.1. – .......................................................................................................................................... 15 2.7.2. Woord – ybl...................................................................................................................................... 16

2.8. Rund – ............................................................................................................................................... 16 2.9. Vaars – gdlt ............................................................................................................................................ 16 2.10. Kalf – ʿgl ................................................................................................................................................... 16 2.11. Ram – ..................................................................................................................................................... 17 2.12. Overige .................................................................................................................................................... 17

Deel III: Thema ............................................................................................................................................................ 18

3.1. Vader – ............................................................................................................................................... 18 3.2. Echtgenoot – mt ................................................................................................................................... 19 3.3. Koning – mlk .......................................................................................................................................... 19 3.4. Rechter – .......................................................................................................................................... 19 3.5. Schepper – bny ..................................................................................................................................... 20 3.6. Heer – ʿ ................................................................................................................................................. 20 3.7. /welwillend – ............................................................................................................... 20 3.8. Vriendelijk – ................................................................................................................................ 21 3.9. Heilig – ............................................................................................................................................. 21 3.10. Wijs – .............................................................................................................................................. 21 3.11. Eeuwig – ʿlm .......................................................................................................................................... 22 3.12. Majestueus – yqr .................................................................................................................................. 22 3.13. Snel – ................................................................................................................................................... 22 3.14. Held – ................................................................................................................................................ 23 3.15. Helper – ʿ ........................................................................................................................................... 23 3.16. Liefdevol – .................................................................................................................................... 23 3.17. Stier – ................................................................................................................................................... 24 3.18. Lam – ................................................................................................................................................ 25 3.19. Bron van de rivieren – mbk.nhrm ................................................................................................. 25 3.20. Overige .................................................................................................................................................... 25

Deel IV: Genitivisch .................................................................................................................................................... 27

4.1. Hand – yd ................................................................................................................................................ 27

4.1.1. Rechts – ymn ................................................................................................................................... 28 4.1.2. Lid ........................................................................................................................................................ 28

4.2. Hoofd – .............................................................................................................................................. 28 4.3. Voet – ʿ ................................................................................................................................................ 29 4.4. Hart – lb ................................................................................................................................................... 29

4.4.1. Borst(kas) ......................................................................................................................................... 29

4.5. Vingers – ʿ ...................................................................................................................................... 29 4.6. Mond – ph ............................................................................................................................................... 30 4.7. Lippen – ........................................................................................................................................ 30 4.8. Stem – ql .................................................................................................................................................. 30 4.9. Haar – ................................................................................................................................................ 30 4.10. Zoon – bn ................................................................................................................................................ 31 4.11. Dochter – bt ........................................................................................................................................... 32 4.12. Geliefde – mdd, ydd, dd ...................................................................................................................... 32 4.13. Echtgenote – ................................................................................................................................... 32 4.14. Nakomeling – ................................................................................................................................ 33 4.15. Geslacht – dr .......................................................................................................................................... 33

4.16. Dienaar – ʿbd ......................................................................................................................................... 33 4.17. Lakei – ............................................................................................................................................. 34 4.18. Heraut – ngr ........................................................................................................................................... 34 4.19. Vergadering – ............................................................................................................................... 34 4.20. – (m) ........................................................................................................................................... 35 4.21. Kelk – krpn ............................................................................................................................................. 35 4.22. Beker – ks................................................................................................................................................ 36 4.23. Tafel – .............................................................................................................................................. 36 4.24. Huis – bt .................................................................................................................................................. 37

4.24.1. Zilver – ksp ....................................................................................................................................... 37

4.25. Paleis – hkl.............................................................................................................................................. 37 4.26. Verblijfplaats – ............................................................................................................................ 38 4.27. Berg – .................................................................................................................................................. 38 4.28. Kamp – ............................................................................................................................................... 39 4.29. Kledij – .............................................................................................................................................. 39 4.30. Troon – ............................................................................................................................................ 39 4.31. Staf – ................................................................................................................................................... 39 4.32. Scepter – .......................................................................................................................................... 40 4.33. Voetstoel – hdm .................................................................................................................................... 40 4.34. Vrede – ............................................................................................................................................. 40 4.35. Bericht – ......................................................................................................................................... 40 4.36. Woord – hwt .......................................................................................................................................... 41 4.37. Besluit ...................................................................................................................................................... 41 4.38. Naam – .............................................................................................................................................. 41 4.39. Overige .................................................................................................................................................... 42

Deel V: Associatief ...................................................................................................................................................... 43

5.1. Oorlog – .......................................................................................................................................... 43 5.2. Bronnen van de twee oceanen – .thmtm ............................................................................ 43 5.3. Jaren – ............................................................................................................................................. 43

5.3.1. – ʿ ........................................................................................................................................ 44

5.4. Overige .................................................................................................................................................... 44

Besluit .................................................................................................................................................................................. 45 Bibliografie ........................................................................................................................................................................ 47 Figuren ................................................................................................................................................................................ 49 Bijlagen ................................................................................................................................................................................ 51

1. Referenties naar Ugaritische teksten ................................................................................................... 51 2. Niet gebruikte Ugaritische teksten ....................................................................................................... 59 3. Bijbelse teksten ............................................................................................................................................. 61

David Van Acker

-I-

VOORWOORD

Io cominciai: "Poeta che mi guidi,

guarda la mia virtù s'ell' è possente,

prima ch'a l'alto passo tu mi fidi.

Dante Allighieri, Inferno, Canto II, 10-12

„ ", , „ ,

zie, of mijn kracht wel groot genoeg zal wezen,

voordat ge mij de grote stap laat zetten. 1

Al zolang de mensheid oud is, heeft men zich afgevraagd wat er hierboven is. Verschillende

culturen hebben daar een verschillende invulling aan gegeven, maar iedereen – ook wij vandaag

nog – is ermee bezig geweest.

Vanuit de wieg ben ik Christelijk opgevoed, het typische – ietwat stroeve – kerkjargon is dus

voor mij geen vreemde taal. De voorbije jaren ben ik bij de studie van talen die me wel vreemd

zijn andere religieuze jargons tegen gekomen. Meer nog dan voor iemand die geen kerkelijke

achtergrond heeft, hebben deze teksten me geprikkeld. Vooral de Ugaritische teksten uit de

’ -Cyclus die ik vorig jaar kon bestuderen intrigeerden mij. Op dat moment is het eerste idee

ontstaan om de Ugaritische oppergod, El, te gaan vergelijken met de Israëlitische god YHWH die

soms dezelfde naam toegedicht krijgt.

Poëzie. Een ander literair hoofdstuk dat me boeit. Van Ilimilku tot David, van Shakespeare tot

Oscar Wilde.

Bij de studie van oude culturen is het een haast onmogelijke taak om zich in de cultuur in te

1 Dante, Goddelijke Komedie, vert. naar het Nederlands door Korps, C. (1929), geraadpleegd op http://www.dbnl.org/arch/dant001godd01_01/pag/dant001godd01_01.pdf (19/08/2013)

Vaders van Goden en Mensen

-II-

leven. Als dat al mogelijk is, dan is het via de studie van poëzie en metaforen. Daarin geeft een

auteur zijn eigen geest bloot, ja zelfs de tijdsgeest en maatschappijgeest van de cultuur waarvan

hij deel uitmaakt. Wie dus El of YHWH wil begrijpen, moet teruggrijpen naar de rijke

metaforenwereld van de poëzie.

Bij aanvang van deze paper wil ik graag een paar mensen bedanken.

Ten eerste mijn ouders, voor alle mogelijkheden en uitdagingen waar ze mij voor gesteld hebben

en die me gebracht hebben waar ik nu sta.

Mijn verloofde Ann, voor alle steun en liefde die ze mij de voorbije maanden gegeven heeft in de

aanloop naar deze paper.

Ichtus Leuven, mijn studentenvereniging, voor hun mentale steun, hun gebed en het samen

studeren of schrijven.

Professor van Hecke, mijn begeleider, voor de passie voor Ugaritisch, Hebreeuws en antieke

poëzie die hij in mij heeft doen ontbranden.

En tot slot wil ik ook Hem bedanken, die het halve onderwerp is van deze paper, maar het hele

onderwerp van mijn leven.

David Van Acker

David Van Acker

-III-

INLEIDING

Deze paper beoogt een zo volledig mogelijk overzicht te geven van de beschrijvingen voor de

god El van Ugarit vergeleken met die voor YHWH van het volk Israël. Elk woord dat –op welke

manier ook– in verband wordt gebracht met El zal een bespreking ondergaan. Er zal per beeld

en woord bekeken worden wat de overeenstemmingen en wat de verschillen zijn tussen El en

YHWH.

Aangezien het Hebreeuwse corpus veel uitgebreider en vollediger is dan dat wat uit Ugarit aan

ons is overgeleverd, zou het zeer goed mogelijk kunnen zijn dat er door een speling van het lot

bepaalde beschrijvingen voor El over de jaren heen niet tot bij ons geraakt zijn. Het zou daarom

wetenschappelijk onjuist zijn om in deze vergelijkende studie Hebreeuwse woorden te

bespreken die in het Ugaritisch niet voorkomen. Wanneer men wil bestuderen wat de impact is

van een vaststelling zal men in dit geval geen grond hebben om op te staan. Daarom zal deze

paper volledig uitgaan van Ugaritische termen.

Om niet één passage achterwege te laten was het bovendien noodzakelijk om te vertrekken van

het volledige corpus aan Ugaritische teksten. Deze paper bevat dan ook het volledige corpus aan

woorden die met El in verband gebracht worden. Elke alinea in deze paper zal dus gewijd zijn

aan één woord dat in het Ugaritisch met El in verband wordt gebracht, vervolgens wordt op zoek

gegaan naar Hebreeuwse woorden die dezelfde Semitische wortel hebben en die bovendien ook

met YHWH in verband worden gebracht. Enkel op deze manier kan men ervan uitgaan dat

conclusies die bouwen op deze bevindingen ook valabel zijn.

Omwille van de omvang van het Hebreeuws corpus zal evenwel niet elk vers besproken worden,

veel bewoordingen of ’ z –tig keren herhaald te

worden. Elke verschillende nuance, context of thematiek zal wel (tenzij expliciet vermeld)

aangehaald worden. Voor de volledigheid zullen de verzen wel allemaal opgesomd worden in de

voetnoten, indien ook deze opsomming te onoverzichtelijk lang is, wordt er verwezen naar een

andere bron waar deze lijst te vinden is.


-IV-

Om de thematische bespreking van al deze woorden overzichtelijk te maken is de paper

opgedeeld in 5 delen, deze zijn tot stand gekomen op basis van de functie die El in de zin

inneemt.

1. Het eerste deel, agens, bevat alle woorden waarbij El als agens wordt gebruikt. Deze lijst

bevat dus in de eerste plaats actieve werkwoorden waarvan El het onderwerp is en per

werkwoord significante lijdende voorwerpen waarop El de handeling uitvoert. (bv. El

bakt; El bakt een brood). Verschillende van deze werkwoorden zullen via het principe

van antropomorfisme aan El en YHWH gekoppeld worden, daarom is dit deel uiterst

boeiend in het huidige onderzoek.

2. Het tweede deel bevat alle woorden waarbij El de patiëns is. Bij de eerste

onderverdeling zijn de verschillende passieve werkwoorden terug te vinden waabij El

het onderwerp is. Het onderwerp El is hierbij dus niet agens, maar ondergaat de

handeling als patiens (bv. El wordt bij de haren gesleurd). In de tweede onderverdeling,

‘ ’, z z E ( . Een ram (als

offer) voor El). Hierover is in het algemeen weinig te zeggen. In het kader van dit

onderzoek dat focust op de beschrijvingen van de goden El en YHWH is het van minder

belang dat deze goden bepaalde handelingen ondergaan en bepaalde zaken wel of niet

geofferd krijgen. Toch is dit deel opgenomen in deze paper om ons in staat te stellen een

totaalbeeld te schetsen van de wereld van deze goden en de associaties die ze oproepen.

3. Het derde deel heeft de grootste relevantie binnen dit onderzoek omdat de termen die

hier opgesomd worden vaak metaforisch of antropomorf van aard zijn. In deze

verzameling beschrijvingen zijn El en YHWH het thema van de beschrijving. Dit betekent

dat de goden het onderwerp zijn van een statisch werkwoord (vb. El is groot), maar

bovenal worden hier naamwoorden opgenomen die het predicaatsnomen zijn bij een

koppelwerkwoord (bv. El is een stier). Om een overzicht in dit deel te bewaren zijn de

verschillende termen gegroepeerd in 3 delen: Lichaam, relaties en bezit.

4. Het vierde deel bevat een uitgebreide lijst met zelfstandige naamwoorden waarbij El

genetivisch gebruikt wordt. Meestal zal El met deze woorden in een genetiefconstructie

, ‘ ’ ( . Het huis van El;

Ug: ʾ ). Maar op sommige momenten zal dit voorwerp indirect in Els bezit geplaatsd

worden (bv. Uw besluit, oh El, is wijs).

5. In het vijfde en laatste deel worden enkele woorden ondergebracht die met El in verband

gebracht worden, maar die niet of slechts gedeeltelijk gedekt worden door de vorige

categorieën. Het zijn woorden die relevant zijn om de beschrijvingen van El en YHWH te

onderzoeken en in het bijzonder om te onderzoeken welke associaties men met deze

goden maakte, daarom is deze groep worden associatief genoemd.

z ‘ ’ U tische termen

samengebracht die geen equivalent hebben in het Hebreeuws of waarvan dat equivalent niet

met YHWH in verband gebracht wordt.

In enkele specifieke gevallen waarbij geen Hebreeuwse equivalent van het Ugaritische woord

gevonden is, maar waarbij er wel een Hebreeuws woord met een andere stam te vinden is

waarvan de betekenis opvallend overlapt met de Ugaritische stam, is ervoor gekozen om toch uit

te wijden over dit onderwerp. De afwijkende Hebreeuwse stam zal dan uitdrukkelijk vermeld

worden.

David Van Acker

-V-

Uiteindelijk zijn op het einde een drietal afbeeldingen toegevoegd en zijn in de bijlagen een

concordantie van alle behandelde Ugaritische woorden en een lijst met alle aangehaalde

bijbelverzen terug te vinden. Wanneer de plaatsen waar een Ugaritisch woord is teruggevonden

niet in de tekst of de voetnoten terug te vinden zijn, zijn deze referenties wel steeds beschikbaar

in de bijlagen.

METHODOLOGIE

Om tot dit resultaat te komen zag de auteur zich eerst en vooral genoodzaakt zich te beroepen

op een concordanti . H ‘C U

’2 gebruikt. Vervolgens werd dit aangevuld met de concordantie van Cunchillos, Vita en

Zamora3 die van veel recentere datum is en dus enkele revisies en nieuwe teksten incorporeert.

Vervolgens is met behulp van vertalingen van Gibson4, Schaeffer5 en Wyatt6 en het woordenboek

van del Olmo Lete en Sanmartín7 een vertaling verkregen waarbij direct ook de relevante

woorden uit de teksten gefilterd zijn.

De Ugaritische teksten die in deze paper gebruikt worden, zijn de teksten die in beide

concordanties te vinden zijn onder de zoekterm . Elke andere term die op El slaat (zoals )

of elke andere naam van El, hetzij met een theoforisch element -el (zoals bijvoorbeeld ), hetzij

zonder (zoals bijvoorbeeld ) is niet opgenomen in dit corpus, noch eigennamen die de naam

El als element bevatten, dit om het overzicht te bewaren. De verwijzingen gebeuren steevast

volgens de nummering van Cunchillos, Vita en Zamora in hun Ugaritic data bank (UDB)8.

H z

z E , E YHWH gebruikt wordt omdat anders het risico

bestaat alsnog op verkeerde conclusies uit te komen. D ‘ y of classical

H ’ Clines9 zijn per categorie de verzen geselecteerd waarbij YHWH of een andere naam

die naar YHWH verwijst als onderwerp gebruikt wordt. Op deze manier zijn per woord de

verwijzingen naar de bijbel zo volledig mogelijk weergegeven. Slechts wanneer deze lijst met

verzen te lang wordt om nog overzichtelijk te zijn zal het uitdrukkelijk vermeld worden dat de

genoemde verzen slechts voorbeelden ter illustratie zijn en zal een gedetailleerde vermelding

gemaak C ’

worden.

Voor elke opzoeking in het Hebreeuwse oude testament is gebruik gemaakt van de BHS (Biblia

Hebraica Stuttgartensia)10

Voor de inhoudelijke besprekingen hebben veelal de teksten voor zich gesproken, daarnaast

boden de verschillende vertalingen en interpretaties van de vertalers vaak al heel wat stof tot

nadenken en ten slotte boden Smith11 en Korpel12 – met nadruk op de laatste omwille van haar

2 Whitaker, A Concordance of the Ugaritic Literature. 3 Cunchillos, Vita, and Zamora, A Concordance of Ugaritic Words. 4 Gibson, Canaanite Myths and Legends. 5 Schaeffer, Ugaritica. 6 Wyatt, Religious Texts from Ugarit. 7 Del Olmo Lete and Sanmartín, A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition., 2003. 8 Cunchillos, Vita, and Zamora, The Texts of the Ugaritic Data Bank. 9 Clines, The Dictionary of Classical Hebrew. 10 Elliger and Rudolph, Biblia hebraica Stuttgartensia. 11 Smith, The Origins of Biblical Monotheism. 12 Korpel, A Rift in the Clouds.


-VI-

sterke methodologie – een dankbaar uitgangspunt om het overzicht te bewaren en verschillende

interpretaties te bekijken.

TERMINOLOGIE

METAFOOR

Deze paper heeft tot doel te onderzoeken in welke mate de beschrijvingen voor de goden El en

YHWH overlappen. Wanneer men echter beschrijvingen voor goden onder de loep neemt moet

men zich eerst de vraag stellen hoe taal over goden functioneert. Een zekere vorm van

onkenbaarheid is aan elk bovenmenselijk wezen verbonden. Men kan het onzichtbare enkel

vermoeden en dat kennisprobleem brengt met zich een taalprobleem mee. Hoe kan men datgene

beschrijven wat nooit gezien en onkenbaar is. De theologie geeft hierop een antwoord door

middel van de analogie. Hoewel het academische debat over deze tak van de theologie uitermate

boeiend is13, zal deze paper zich vooral richten op het taalkundige aspect van de beschrijvingen.

Bij elke beschrijving wordt gekeken naar parallellen, ook in andere Semitische talen, en wordt er

onderzocht in welke mate de antieke mens deze bewoordingen letterlijk of figuurlijk opvatte.

Het is eigen aan deze bewoordingen dat ze met betrekking op goden niet letterlijk te nemen zijn,

maar wel metaforisch. Over metaforen bestaan talloze definities, volgens Korpel beweren

‘ 125 ï ’14. In de inleiding van hun

verzameling essays over metaforen in religie wijzen Boeve en Feyaerts (eds.) op 4 belangrijke

stromingen15.

‘ an een woord

door een ander op basis van z .’16. Deze theorie is door

Thomas van Aquino verder uitgewerkt en toegepast op de theologie. De grootste kritiek die

vandaag op deze visie wordt geleverd is dat dit beeld van een metafoor zuiver esthetisch is. De

metafoor wordt als een stijlfiguur gedefinieerd, ze is vervangbaar en heeft een duidelijke

analoge letterlijke betekenis.

De tweede stroming, het interactionisme, is de eerste die cognitieve elementen aan de

definitie van een metafoor toevoegt. De metaforische betekenis is het resultaat van de

samenvoeging van twee betekenissen: die van het hoofd-onderwerp of tenor en van het

bijkomende- ‘ ’. z

eigenschappen van beide onderwerpen benadrukt. De m ‘

and intercourse of thoughts, x .’17.

13 Zie in verband met deze discussie onder andere Rolnick (Rolnick, Analogical Possibilities.) met een duidelijk en bondig overzicht van de huidige theorieën, hun voordelen en hun nadelen. Pailin (Pailin, The Anthropological Character of Theology.) die na een sterke verwerping van recente theorieën die beweren dat spreken over God niet mogelijk is, beargumenteert waarom het nodig en wenselijk is om via ervaring beschrijvingen voor het goddelijke te maken. Ramsey (Ramsey, Words About God.) in wiens theorie over de analogie woorden door middel van metaforen en kwalificerende elementen op God van toepassing kunnen zijn. Mondin (Mondin, The Principle of Analogy in Protestant and Catholic Theology.) waarbij voornamelijk de focus gelegd wordt op drie grondleggers van de analogie: Thomas van Aquino, Paul Tillich en Karl Barth. 14 Korpel, A Rift in the Clouds, 35. 15 Boeve and Feyaerts, Metaphor and God-talk, 7–10. 16 Ibid., 7. 17 I. A. Richards, geciteerd in Ibid., 8.

David Van Acker

-VII-

De reïnterpretatie- ‘ ’

bestudeert haar als een bijzonder en onconventioneel verschijnsel. Een metafoor wordt

gedefinieerd door een letterlijke en een bedoelde betekenis. Door middel van spraak wordt de

letterlijke betekenis overgeleverd, maar de ontvanger is er zelf ervoor verantwoordelijk om de

bedoelde betekenis te achterhalen. Deze stroming focust daarmee vooral op de verklarende

kracht van een metafoor en verwaarloost zo de conventionele metafoor en het semantische

belang ervan.

De vierde stroming die Boeve en Feyaerts beschrijven is de cognitief-semantische

benadering, door Geeraerts de conceptuele metafoor-theorie genoemd18. Deze vernieuwende

theorie waarin enkele aspecten van het interactionisme terugkomen is geïnitieerd door George

Lakoff en Mark Johnson in 198019. Hun theorie installeert de metafoor als een cognitief

mechanisme dat een verbinding is tussen twee domeinen en gegrond is op ervaringen20. Dit

maakt dat de metafoor een tool is met een sterke uitleggende kracht, creatieve mogelijkheden en

een benadrukkende functie21.

Deze visie op metaforen is uitermate handig wanneer het aankomt op het begrijpen van

z . I ‘ y ’22 zo

getuigt ook de naam die Geeraerts aan deze theorie geeft. De oorsprong van een metafoor is diep

vervat in het conceptueel denken van de mens, de taal of de cultuur die haar voortbrengt, ze is

gebaseerd op reële ervaringen die door een groep mensen begrepen worden en is daarom eigen

aan een samenleving. Door dit bekend kennisdomein (bron) te verbinden met een abstract

concept (doel) doet een metafoor begrijpen wat anders moeilijk - of onbegrijpbaar is

(uitleggende kracht). Ze kan deze abstracte begrippen ook helpen vormgeven en is daardoor in

staat concepten te creëren (creatieve mogelijkheden) en ze leidt de aandacht van de lezer naar

bepaalde aspecten van dat abstracte concept (benadrukkende functie). De analyse van

metaforen in religieuze taal is dus uitermate belangrijk voor een juiste interpretatie van wat

geschreven staat. De metafoor doet de context begrijpen van waaruit ze ontstaan is en daarmee

ook het beschreven goddelijke. Toch zal ze nooit volledig het goddelijke omvatten, ze is slechts

een middel om het goddelijke te begrijpen en vorm te geven aan het concept door enkele

aspecten van het goddelijke te benadrukken.

ANTROPOMORFISME

Het antropomorfisme is een bijzondere vorm van metafoor. Het betekent dat menselijke

eigenschappen en handelingen worden toegeschreven aan een concept dat in realiteit deze

handelingen niet kan doen of deze eigenschappen niet bezit. In een religieuze context wordt dit

extra boeiend omdat men vaak – wellicht deels uit een hedendaags standpunt, beïnvloedt door

het christelijke denken – voorzichtig staat tegenover een al te menselijke weergave van goden.

Enkele recente theologen zijn op zoek gegaan naar manieren om over het goddelijke te

communiceren zonder antropomorf taalgebruik te hanteren, maar Pailin gaat daar terecht

tegenin. Het enige alternatief voor antropomorf communiceren over het goddelijke is niet

communiceren want communiceren over het goddelijke23, iets abstracts, gaat enkel door middel

18 Geeraerts, Theories of Lexical Semantics., 204–210. 19 Lakoff and Johnson, Metaphors We Live By. 20 Geeraerts, Theories of Lexical Semantics., 204. 21 Boeve and Feyaerts, Metaphor and God-talk, 9. 22 Ibid. 23 Pailin, The Anthropological Character of Theology, 35.


-VIII-

van metaforen en een metafoor is gebaseerd op reële ervaringen van een groep mensen (cf.

supra).

In verschillende culturen – antieke even goed als hedendaagse – is die terughoudendheid

tegenover antropomorf voorgestelde goden nagenoeg afwezig, godenbeelden zijn er de regel en

goden handelen in religieuze teksten als mensen. Dit betekent echter nog niet per se dat deze

religies hun goden wel meer met mensen identificeren. Bij een antropomorfe weergave van het

goddelijke zal in deze paper dan ook onderzocht worden in hoeverre dit beeld voor de antieke

mens als letterlijk of figuurlijk beschouwd werd. Dit zal gedaan worden door te kijken naar hoe

ver de antropomorfe beschrijving doorgetrokken wordt, de frequentie ervan in religieuze

teksten en afbeeldingen en eventueel andere teksten die de antropomorfe beschrijving

bevestigen als letterlijk of relativeren.

David Van Acker

-1-

THEMATISCHE BEHANDELING

DEEL I: AGENS

1.1. EET –

In Ugarit zijn de feestmaaltijden van de goden een bekend religieus thema. Toch wordt El,

z , ‘ ’ .

toch iets over geschreven wordt, is wanneer El aanwezig is bij een banket waar alle goden

‘ ’ . T , ,

spijzen en talrijke offers aannemen dat El weldegelijk in overvloed gegeten heeft24. Bovendien

worden er wel veel offers beschreven aan El (zie 2.5 ev.) en in Ugarit geloofde men dat aan een

offer de goden deelnamen als aan de maaltijd25. Dit is dan ook een van de verklaringen die

gegeven kan worden aan de metafoor van de grote banketten in de godenwereld.

YHWH wordt in het geheel niet etend voorgesteld. Dit is een zorgvuldig ontweken vorm van

antropomorfisme. Toch doen enkele oude teksten vermoeden dat YHWH met mensen gegeten

(lk) (ʾ ) 26 heeft en dat andere goden (in tegenstelling tot YHWH) niet kunnen eten27. Deut. 4,28

is een tekst die vaak vroeg gedateerd wordt en tegelijkertijd laat een andere tekst uitschijnen dat

YHWH28 en iedereen in zijn nabijheid geen eten, noch drinken nodig heeft29. Het is niet

onwaarschijnlijk dat een vroege traditie van een YHWH die net als alle omringende goden

voedsel nodig heeft, verdrongen is om plaats te maken voor een minder antropomorfe

beschrijving en het ontwijken van een – al te menselijke – etende god.

24 Korpel, A Rift in the Clouds, chap. 3.4.4. 25 Ibid., 414. 26 Gen. 18,1 ev.; Ex. 24,10-11 27 Deut. 4,28 28 Ps. 50,13 29 Deut. 9,9


-2-

1.2. DRINKT –

Twee van de vijf keren30 dat El al drinkend wordt voorgesteld is het wijn die hij drinkt31.

Eénmaal leidt dit zelfs tot dronkenschap en een zware kater erna (zie ook 2.6) 32.

Ook de antropomorfe voorstelling van YHWH die drinkt wordt nauwkeurig ontweken en is enkel

voor de heidense goden gereserveerd33. YHWH distantieert zich er zelfs expliciet van34. Toch kan

vermoed worden dat ook hier een diepere laag onder zit, zij het goed verstopt. Korpel voert

overtuigend de oude en zeer antropomorfische tekst van Gen. 18,1 ev. aan waarin YHWH

Abraham bezoekt en voedsel en melk voorgeschoteld krijgt35. Als snel heeft het Israëlitische

religieuze establishment zich tegen dergelijke tradities afgezet en ze ontweken of aangepast36.

De dronkenschap van El wordt weerspiegeld in Ps. 78,65.

1.2.1. WIJN – yn Wanneer El genoemd wordt met wijn dan is het El zelf die letterlijk drinkt37 of is de wijn zijn

vrolijkheid38. Nergens wordt melding gemaakt van een wijnoffer, maar deze praktijk kan aan de

hand van UDB 00-1,114:1 wel vermoed worden. El offert in die tekst een of wildfestijn

waarna hij de genodigde goden oproept om onder andere wijn te drinken.

In de teksten uit de Hebreeuwse bijbel daarentegen, is juist een opvallend deel van YHWH’

wijnverhaal een offerverhaal39. De andere passages sluiten aan bij de sfeer van de beker van

YHWH, namelijk een middel om de toorn van YHWH te visualiseren (zie ook 4.22) 40.

1.3. BEREIDT – ʿdb

1.3.1. BROOD – Tussen al de weelderige banketten en schranspartijen41 door is er toch ook één tekst te vinden

waarin El zelf een brood klaarmaakt42.

In de Hebreeuwse bijbel wordt brood ontzettend vaak genoemd. Om te beginnen heeft men het

manna, dat brood uit de hemel genoemd werd en dus van YHWH afkomstig was43. Daarnaast

wordt ook brood als offer gebracht, met de toonbroden44 als schoolvoorbeeld. Er wordt zelfs

30 UDB R1-1,19:IV:57; 10-1,114:15; 00-1,108:10; 00-1,108:13; 00-1,108:2 31 UDB R1-1,19:IV:57; 10-1,114:15 32 UDB 10-1,114:15 33 Deut. 32,28 34 Ps. 50,13 35 Korpel, A Rift in the Clouds, 409. 36 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 87. 37 UDB R1-1,19:IV:57; 10-1,114:15 38 UDB R1-1,45:1 39 Gen. 14,18; Lev. 23,13; Num. 15,7 10; Hos. 9,4 40 Ps. 75,9; Jer. 25,15; Jer. 51,7 41 UDB 00-1,108:11 42 UDB 00-1,114:6 43 Ex. 16,4 Ps. 105,40 Neh. 9,15 44 Num. 4,7

David Van Acker

-3-

beweerd dat het offer het brood van YHWH45 is wat opnieuw wijst op een oude antropomorfische

visie op YHWH46.

1.4. BEZIT – qny

El heeft veel zaken, maar slechts éénmaal wordt daarvoor het werkwoord qny (bezitten)

gebruikt47.

Hetzelfde werkwoord, maar dan in zijn Hebreeuwse equivalent hnq (qnh) komt een paar keer

voor in verband met YHWH, in de bijbel x ‘ ’

‘ ’. YHWH bezit de hemel en de aarde48, het volk Israël49 en zelfs een individueel persoon

als Salomo50. Hij koopt zijn volk vrij51 en verwerft zich met de rechterhand een berg52.

1.5. GEEFT – ytn53

1.5.1. KIND – El is volgens Korpel de enige god in het Ugaritische pantheon die macht had over leven en

geboorte, ook in de godenwereld. In de Keret-legende wordt El beschreven als degene die Keret

van kinderen en nakomelingen (zie 4.14) voorziet54.

Van YHWH is het overduidelijk dat de mensen hem zagen als degene aan wie kinderen (meer

specifiek zonen) te danken waren55.

1.5.2. GIFT– ytnt Driemaal geeft El in exact dezelfde bewoordingen de grote, welbewaterde stad Udum als gift aan

Keret56. De context ontbreekt om hier verdere conclusies aan te verbinden.

Ook YHWH geeft giften, vooral mensen zijn van god gegeven57. Zo getuigen ook de namen

Nathan,58 Jonathan59, Nethanjahu60 en Nethanjah61.

45 Lev. 3,11; 21,6 8 17 21 22; 22,25 46 Korpel, A Rift in the Clouds, 410. 47 UDB R1-1,19:IV:57 48 Gen. 14,19 22 49 Ex. 15,16 50 Spr. 8,22 51 Ps. 74,2 52 Ps. 78,54 Jes. 11,11 53 In het Hebreeuws wordt dit werkwoord ntn (ntn) met YHWH als onderwerp komt het talloze keren voor

’ z bijbelverwijzingen ter illustratie aangehaald worden, deze verzen worden in de mate van het mogelijke gekozen uit een zo breed mogelijke waaier van bijbelboeken, er wordt geprobeerd om telkens een vers uit de pentateuch, de profeten en de geschriften te selecteren. Een volledige lijst van verzen waar in YHWH het onderwerp is van ntn kan gevonden worden in het

woordenboek van Clines (Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, vol. V, 787.) 54 UDB 00-1,14:III:49; 00-1,14:VI:35 55 Oa. Gen. 4,1; Ruth 4,13 56 UDB R1-1,14:III:31; 00-1,14:V:43; 00-1,14:VI:13 57 Gen. 30,20; Kinderen: Num. 8,19 58 Oa. 2 Sam. 7,2 59 Oa. 1 Sam. 13,2 60 Oa. 1 Kron. 25,12


-4-

1.5.3. AARDE – Op een gegeven moment wordt er in de Ugaritische literatuur gezegd dat El de aarde geeft aan

Athirat om erover te heersen62 Men kan er daarmee vanuit gaan dat de aarde, minstens tot dan

toe, bezit was van El.

YHWH is de schepper van de aarde63 en bij gevolg ook de opperste heerser van de aarde64. Toch

heeft ook hij zijn schepping uit handen gegeven, niet aan een god, maar aan de hele mensheid65.

1.5.4. DROOM – El schenkt dromen aan mensen66, maar opvallend ook aan goden67. Hij komt naar beneden om

Keret in de droom te bevragen (zie 1.11). Volgens Korpel kan men ook een passage terugvinden

waar El zelf droomt68.

YHWH komt net als El in Ugarit tot mensen of spreekt tot mensen in een droom69, maar niet aan

iedereen70. Hij geeft ook de mogelijkheid aan mensen om dromen uit te leggen71. Zelf droomt hij

echter nooit.

1.5.5. VISIOEN – In Ugarit wordt een visioen steevast parallel gebruikt met droom (zie 1.5.4).

Voor bestaat geen rechtstreekse Hebreeuwse equivalent. Het woord NwOzxf ( z )wordt wel

op dezelfde manier vertaald. ‘

’72. éé ‘ ’ wanneer YHWH de macht om

visioenen en dromen uit te leggen aan Daniël geeft73.

1.5.6. KRACHT – El geeft kracht aan zijn mensen zo blijkt uit één korte passage74.

Hetzelfde beeld komt voor bij YHWH, maar met andere woorden. Hij is de z(o (ʿ z) van zijn

gelovigen75 of de fysieke kracht (xAko ( a )). Maar natuurlijk is vooral YHWH zelf degene die

krachtig is.

1.5.7. SLIJK – In één tekst biedt El andere goden slijk aan76. Een Hebreeuwse equivalent van dit woord is er

niet, noch van een dergelijke handeling.

61 Oa. 2 Kon. 25,23 62 UDB 00-1,6:I:65 63 Oa. Gen. 1,1 64 1 Kron. 29,11 65 Gen. 1,28-30 66 UDB 00-1,14:I:36; 00-1,14:III:46; 00-1,14:VI:31 67 UDB 00-1,6:III:10; 00-1,6:III:4 68 Korpel, A Rift in the Clouds, 139, 69 Oa. Gen. 20,3; Num. 12,6; 1 Kon. 3,5 70 1 Sam. 28,6 71 Gen. 40,8; Dan. 1,17 72 Oa. 1 Sam. 3,1; Jer. 14,14; Oba. 1,1 73 Dan. 1,17 74 UDB R1-1,24:44 75 Bv. Ex. 15,2 en in het bijzonder de eigennaam Uzziah (hy,Fz%i(u) oa. Ezra 10,21

David Van Acker

-5-

1.6. HOORT – ʿ

E . . T

“ z E , , ?”77 en hij hoort Anats

stem al van ver78 79.

YHWH wordt veelvuldig als horend voorgesteld. Hij hoort gebeden80, hoort mensen81, geluiden82

en muziek83 84.

1.7. ZIET – phy

In tegenstelling tot de ander goden in het Ugaritische pantheon wordt over Els capaciteit tot zien

of kijken opvallend weinig gezegd85. In beide gevallen is inhoudelijk weinig uit de teksten af te

leiden. El ziet Anat of kijkt naar Anat.

Van het zien van YHWH bestaan daarentegen talloze voorbeelden86. YHWH ziet (h)r ( ʾ ))

onder de hemel87, overziet als strijder de aarde88, hij ziet figuurlijk naar het hart89, ziet het

onrecht90 en ziet in de toekomst91 92.

1.8. SLACHT –

In Ugarit kunnen goden slachtend worden voorgesteld93, El in het bijzonder slechts één maal.

Slachten was in Ugarit een essentieel deel van de maaltijd, daarom wordt ook over de goden

gezegd dat ze verschillende dieren slachten om vervolgens aan tafel te gaan. UDB 00-1,1:IV:28 is

een tekst waarin El de gastheer is en de dieren slacht.

76 UDB 00-1,1:IV:4 77 ʿ UDB R1-1,2:III:17; 00-1,6:VI:27 78 UDB R1-1,3:V:10 79 Korpel, A Rift in the Clouds, 140. 80 Gen. 16,11; 17,20; 30,6 17 22; Ex. 22,22 26; 23,22; Num. 20,16; Deut. 1,45; 3,26; 9,19; 10,10; 26,7; 33,7; Jos. 10,14; Recht. 13,9; 2 Sam. 22,7; 1 Kon. 8,28 52; 9,3; 17,22; 2 Kon. 13,4; 19,20; 20,5; 22,19; 2 Kron. 6,19; 7,12 14; 20,9; 30,20 27; 33,13; 34,27; Neh. 1,6; 9,9 27-28; Job 22,27; 27,9; 34,28; 35,13; Ps. 4,2 4; 5,4; 6,9 10; 10,17; 17,1 6; 18,7; 22,25; 27,7; 28,2 6; 30,11; 31,23; 34,7 18; 39,13; 40,2; 54,4; 55,18 20; 61,2; 64,2; 65,3; 66,18-19; 69,34; 84,9; 102,2 21; 106,44; 116,1; 119,149; 130,2; 143,1; 145,19; Spr. 15,29; Jes. 1,15; 30,19; 37,21; 38,5; 59,2; 65,24; Jer. 7,16; 11,11 14; 14,12; 18,19; 29,12; Ezek. 8,18; Dan. 9,17-19; Jona 2,3; Hab. 1,2; Zach. 7,13 81 Gen. 21,17; Ex. 16,7 8 12; Num. 11,1; 12,2; 14,27; 21,3; Deut. 1,34; 5,28; 23,6; Jos. 21,10; Recht.9,7; Neh. 3,36; 2 Kon. 19,4 16; Job 42,4; Ps. 61,6; 78,21 59; Jes. 8,6; 37,4 17; Jer. 23,25; 31,18; Klaagl. 3,56 61, Ezek. 35,12 13; Sef. 2,8; Mal. 3,16 82 Num. 14,27 83 Amos 5,23 84 Korpel, A Rift in the Clouds, 140–141. 85 UDB 00-1,4:IV:27 86 Zie voor een volledige opsomming Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. VII, 343ff. Paragrafen 1a., 1b., 2a, en 2b. 87 Job 28,24 88 Hab. 3,6 89 Jer. 20,12 90 Oa. Dan. 9,18 91 Deut. 32,20 92 Korpel, A Rift in the Clouds, 137–139. 93 UDB 00-1,1:IV:28; 00-1,6:I:25-28; 00-1,114:1


-6-

Bijbelse literatuur heeft het uitvoerig over de slachtoffers die aan YHWH gebracht worden94,

maar voorbeelden van waar YHWH zelf slacht zijn veel minder gangbaar en nagenoeg allemaal

metaforisch95. Het slachten van YHWH is geen letterlijk slachten maar wordt gebruikt als beeld

om voor te stellen hoe het voor het volk Israël zal zijn in de eindtijd. Ezek. 39,17-20 is het meest

expliciet wanneer YHWH mensen offert aan dieren96.

1.8.1. WILD – In één tekst slacht El wild97. Een Hebreeuwse equivalent van dit woord is er niet, noch van een

dergelijke handeling.

1.8.2. WILDFESTIJN – I z ‘ ’ E 98. Ook hiervan bestaat geen

Hebreeuwse equivalent.

1.9. ANTWOORDT – ʿny

Een veel gebruikte manier om een directe rede van El te introduceren is door het werkwoord ʿny

(antwoorden) te gebruiken99.

Ook YHWH heeft de mogelijkheid om te antwoorden. Dit kan in woorden zijn100, maar komt

meestal voor in de vorm van daden, als antwoord op een gebed101 102.

1.10. ROEPT –

El roept in vier verschillende omstandigheden: enerzijds om een bericht bekend te maken (zie

4.29)103 anderzijds om misbaar te maken over z z ’ 104, vervolgens om

andere goden uit te nodigen105 en ten slotte om Anat van ver toe te roepen106.

Slechts in één passage die erg antropomorfisch leest, wordt YHWH roepend voorgesteld. YHWH is

een held die een luide strijdkreet uitroept ((wr H ’ ( ʿ))107.

94 Oa. Gen. 31,54; Ex. 3,18; Lev. 7,11 ev. 95 Ps. 51,19; Jer. 46,10; Ezek. 39,17-20; Sef. 1,7 96 Korpel, A Rift in the Clouds, 421–422. 97 UDB 00-1,114:1 98 UDB 00-1,114:1 99 Voor een volledige referentie zie bijlage 1: Antwoorden – ʿny 100 Gen. 41,16; Ex. 19,19; 1 Sam. 8,18; 9,17; 14,37; 23,4; 28,6 15; 2 Sam. 22,36 42; 1 Kon. 8,35; 18,37; 1 Kron. 21,26 28; 2 Kron. 6,26; Job 9,16; 12,4; 23,5; 30,20; 31,35; 33,13; 35,12; 38,1; 40,1 6; Ps. 3,5; 4,2; 13,4; 17,6; 18,36; 20,2 7 10; 22,3 22; 27,7; 34,4; 38,16; 55,3; 60,7; 65,6; 69,14 17-18; 81,8; 86,1 7; 91,15; 99,6 8; 102,3; 108,7; 118,5 21; 119,26 145; 120,1; 138,3; 143,1 7; Jes. 30,19; 41,17; 49,8; 58,9; 65,24; Jer. 23,35 37; 33,3; 42,4; Ezek. 14,4 7; Hos. 2,23; Joel 2,19; Jona 2,3; Mich. 3,4; Hab. 2,2; Zach. 1,13; 10,6; 13,9 101 Gen. 35,3; 1 Sam. 7,9; Ps. 22,22; 118,21; Pred. 5,19; Hos. 2,23 102 Korpel, A Rift in the Clouds, 158. 103 UDB 00-1,1:II:18 104 UDB 00-1,5:VI:11 105 UDB R1-1,21:II:8 106 UDB 00-1,6:I:43; 00-1,6:III:22 107 Jes. 43,13

David Van Acker

-7-

1.11. VRAAGT –

Op het moment dat El naar beneden gaat in een droom, naar Keret toe108, vraagt hij hem waarom

hij huilt.

YHWH wordt slechts zelden vragend voorgesteld. Wanneer dit wel gebeurt is het niet om

informatie te verkrijgen, maar omdat hij iets verlangt109. Of zonder een echte vraag erbij110.

1.12. SPREEKT AAN –

Slechts éénmaal wordt het werkwoord ʾ gebruikt om Els spreken aan te duiden111. Dit woord

staat in dat geval parallel met , roepen, en wordt gebruikt op een moment waarop El de

goden uitnodigt in zijn huis voor de maaltijd.

Dit werkwoord wordt in de Hebreeuwse bijbel meestal gebruikt in de verschillende

‘ ’ éé 112, maar het wordt regelmatig ook gebruikt om

anderen aan te spreken113.

1.13. WEET – ʿ

Slech éé E , , ‘ ’ 114. Het is evenwel duidelijk dat El

veel kennis bezat, maar dat hij ook van verschillende zaken onkundig was115.

YHWH116 daarentegen weet alles zonder uitzondering, hij is een wetend god117, niemand kan hem

iets leren of bijbrengen118 want hij is perfect in kennis119. Toch daalde hij in een tekst, die

duidelijk ouder is van traditie, neer om te weten hoe het eraan toe gaat op de aarde120.

1.14. ZEGENT – brk

Daniël en Keret zijn de twee bevoorrechten die van El ooit de zegen krijgen. Tweemaal (eens bij

Keret, éénmaal bij Daniël) wordt het werkwoord brk gebruikt in parallel met nmr, versterken121.

108 UDB 00-1,14:I:36 109 Deut. 10,12; Ps. 40,7 110 Jes. 45,11; Job 38,3; 40,7; 42,4 111 UDB R1-1,2:I:16 112 Clines identificeert veel verschillende mogelijke vertalingen, bij veel daarvan is YHWH een onderwerp (zie Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. VII, 287ff. 113 Oa. Gen. 3,9 114 UDB 00-1,114:6 115 Korpel, A Rift in the Clouds, 153–154. 116 Gen. 3,5; 18,19 21; 20,6; Ex. 2,25; 3,7 19; 4,14; 33,5 12 17; Deut. 2,7; 8,2; 9,24; 11,2; 13,4; 31,21 27; 34,10; Jos. 22,22; Recht. 3,4; 2 Sam. 7,20; 1 Kron. 6,30; 17,18; 1 Kon. 8,39; 2 Kon. 19,27; Neh. 9,10; Job 11,11; 22,13; 23,10; 28,23; 31,6; 35,15; 42,2; Ps. 1,6; 31,8; 37,18; 40,10; 44,22; 50,11; 69,6 20; 73,11; 82,5; 94,11; 103,14; 138,6; 139,1 2 4 23; 142,4; 144,3; Jes. 37,28; 41,22-23; 44,8; 48,4 8; 58,3; Jer. 1,5; 12,3; 15,15; 17,16; 18,23; 29,11 23; 48,30; Ezek. 11,5; 37,3; Hos. 5,3; 8,4; 13,5; Amos 3,2; 5,12; Nah. 1,7 117 1 Sam. 2,3 118 Jes. 40,13-12; Job 21,22 119 Job 37,16 120 Gen. 18,1 121 UDB 00-1,17:I:23; 00-4,15:II:20


-8-

Beide mensen ontvangen de zegen van El na een vraag naar nageslacht122. El heft daarop zijn

beker en spreekt een zegen uit. Dit wijst aan hoe men in Ugarit een zegen zag, namelijk als de

hulp van een godheid om kinderen te krijgen, zo wordt de gezegende mens versterkt.

In Israël is het beeld van een zegening123 prominent aanwezig in het boek Genesis124 125.

Bovendien is ook in het Oude testament de belofte van nageslacht vaak het onderwerp van de

zegening126.

1.15. OVERIGE

I ’ z E YHWH besproken, dit is

echter nog maar een klein deel van alle handelingen die deze goden uitvoeren. Onder de

volgende oplijsting bevinden zich werkwoorden waar ook in het Hebreeuws een equivalent van

( ‘ ’ ). H E YHWH

is bij deze werkwoorden echter zeer miniem, onbestaande of niet te achterhalen omwille van te

weinig referenties. Bovendien spreken de teksten waarin ze voorkomen en het feit dat deze

werkwoorden voorkomen voor zich. Daarom is ervoor gekozen om deze werkwoorden niet

, z ’ was.

Verbouwt Most mrt Dauw

Ugarit UDB Israël Neemt ʾ 00-4,15:II:17

R1-1,17:I:34 zx) (ʾ z) Deut. 32,41

Job 16,12 Gniffelt g 00-1,12:I:12

Buigt hbr 00-1,23:49

Scheert hdy 00-1,5:VI:11

Gaat hlk 00-1,1:IV:4 00-1,114:17

Klh ( ) Gen. 3,8; 18,33; Ex. 13,21; 33,16; 34,9; Lev. 26,12 24 28 41; Num. 12,9; 14,14; Deut. 1,30 33; 20,4; 23,15; 31,6 8; 2 Sam. 7,6-7; 1 Kron. 7,5-6; 17,21; Job 22,14; Ps. 80,30; 82,5; 104,3;

122 UDB 00-1,17:I:15e.v.; 00-4,15:II:1e.v. 123 Bv. Gen. 1,22 28; 2,3; 5,2; 9,1 26; 12,2-3; 14,20; 17,16 20; 22,17; 24,1 27 35; 25,11; 26,3 12 24; 27,27; 30,27 30; 35,9; 39,5; Ex. 18,10; 20,11 24; 23,25; Num. 6,24 27; 23,20; 24,1; Deut. 1,11; 2,7; 7,13; 12,7; 14,24 29; 15,4 6 10 14 18; 16,10 15; 23,21; 24,19; 26,15; 28,8 12; 30,16; 33,11; Jos. 17,14; Recht. 13,24; Ruth 2,4; 4,14; 1 Sam. 25,32 39; 2 Sam. 6,11-12; 7,29; 18,28; 1 Kon. 1,48; 5,21; 8,15 56; 10,9; 1 Kron. 4,10; 7,29; 13,14; 16,36; 17,27; 26,5; 29,10; 2 Kron. 2,11; 6,4; 9,8; 31,10; Ezr. 7,27; Job 1,10-11; 4,12; Ps. 5,13; 28,6 9; 29,11; 31,22; 41,14; 45,3; 65,11; 66,20; 67,2; 62,7-8; 68,20 36; 72,15 18; 89,53; 106,48; 107,38; 109,28; 115,12-13; 119,12; 124,6; 128,5; 132,15; 134,3; 135,21; 144,1; 147,13; Spr. 3,33; Jes. 19,25; 51,2; 61,9; Jer. 31,23; Hag. 2,19; Zach. 11,5 124 Met als begin Gen. 1,22, Noach (Gen. 9,1), Abram (Gen. 14,19), Izaak (Gen. 25,11), Jacob (Gen. 27,27), Jozef (Gen. 48,15) 125 Korpel, A Rift in the Clouds, 308. 126 Gen. 1,22 28; 9,1; 26,3 4 12 24; 28,3; 1 Sam. 2,20; Jes. 61,9; 65,23

David Van Acker

-9-

Jes. 45,2; 52,11; Jer. 31,2; Hos. 5,14-15; Zach. 9,14

Keert om hpk R1-1,2:III:17 00-1,6:VI:27

Kph ( ) Gen. 19,21 25 29; Ex. 10,19; Deut. 23,6; 29,22; 1 Sam.10,9; 2Kon. 21,13; Neh. 13,2; Job 9,5; 30,31; 34,25; Ps. 30,12; 41,4; 66,6; 78,44; 105,25 29; 114,8; Klaagl. 3,3; Jes. 63,10; Jer. 20,16; 31,13; Am. 4,11; 5,8; 8,10; Sef. 3,9; Hag. 2,22

Pluimt 00-1,23:37

Verlangt hrr 00-1,12:II:9

Omhelst 00-1,23:49

Ploegt 00-1,5:VI:11 R1-1,22:I:20

Schraapt ydy 00-1,5:VI:11

Maakt zwanger ylt 00-1,17:I:35 dly (yld) Ps. 2,9; Jes. 66,9

Neemt met de rechterhand

ymnn 00-1,23:37 00-1,23:39 00-1,23:42 R1-1,23:48

Gaat uit ʿ 00-1,23:31 )cy (y ʾ

(Qal))

Ex. 11,4; Recht. 4,14; 5,4; 2 Sam. 5,24; 1 Kron. 14,15; Ps. 44,10; 60,12; 108,12; Jes. 26,21; 42,13; Mich. 1,3; Hab. 3,13; Zach. 14,3

Gooit 00-1,5:VI:11 qcy (y ) Jes. 44,3

Nadert yrd 00-1,14:I:36 dry (yrd) Gen. 11,5 7; 18,21; 46,4; Ex. 3,8; 19,11 18 20; 34,5; Num. 11,17 25; 12,5; Recht. 5,13; 2 Sam. 22,10; Neh. 9,13; Ps. 18,10; 144,5; Jes. 31,4; 63,14; 64,2; Mich. 1,3

Werpt yry 00-1,23:37 hry (yrh) Ex. 15,4

Zit 00-1,5:VI:11 00-1,108:2 10-1,114:15

b#$y (y ) Ex. 15,17; Num. 10,36; Recht. 6,18; 1 Sam. 4,4; 17,4-5; 2 Sam. 6,2; 7,5-6; 15,8; 1 Kon. 8,13 27 30 39 43 49; 22,19; 2 Kon. 19,15; 1 Kron. 13,6; 2 Kron. 6,2 18 21 30 33 39; 18,18; Ps. 9,5 8 12; 22,4; 29,10; 33,14; 47,9; 68,17;


-10-

99,1; 102,13; 113,5; 132,14; Klaagl. 5,19; Jes. 6,1; 37,16; Joël 4,12

Installeert kn (L) 00-1,3:V:35 00-1,4:I:5 00-1,4:IV:47

Verleidt kyp? 00-1,23:39

Vingerknipt krkr 00-1,4:IV:27

Bedekt ksy 00-1,5:VI:11 hsk ( h) Gen. 18,17; Neh. 3,37; Job 9,24; 33,17; 36,30 32; Ps. 44,20; 85,3; 104,6; 147,8; Jes. 29,10; 51,16; Ezek. 16,8 10; 31,15; 32,7

Plaatst 00-1,23:35 00-1,23:37

ty#$ ( y ) Gen. 3,15; 4,25; Ex. 10,1; 32,31; 1 Sam. 2,8; 2 Sam. 22,12; 1 Kon. 11,34; Job 7,17; 10,20; 14,13; Ps. 9,21; 12,6; 18,12; 21,4 7 10 13; 73,18; 81,7; 83,12 14; 84,7; 88,7 9; 90,8; 104,20; 110,1; 132,11; 139,5; 141,3; Klaagl. 3,8; Jes. 5,6; 15,9; 16,3; 26,1; Jer. 3,16 19; 22,6; 51,39; Hos. 2,5; 6,11

Verheugt 00-1,6:III:14 xm#& (s ) 2 Kron. 20,10; Ps. 104,31; Jes. 9,16

Sluit aan 00-4,15:V:17

Neemt 00-1,23:35 xql ( ) Gen. 2,15 21 22; 5,24; 24,7; Ex. 6,7; Lev. 7,34; Num. 3,12; 8,16 18; Deut. 4,20; 10,17; 30,4; Jos. 24,3; Recht. 13,23; 2 Sam. 7,8; 2 Sam. 12,11; 22,17; 1 Kon. 11,34 35 37; 19,4; 2 Kon. 2,3 5; 1 Kron. 17,7; Job 1,21; 12,20; 35,7; Ps. 6,10; 18,17; 49,16; 50,9; 51,13; 68,19; 73,24; 75,3; 78,70; Jes. 47,3; 55,22; 66,21; Jer. 3,14; 15,15; 25,9; 33,26; 43,10; 44,12; Ezek. 16,61; 17,22; 24,16 25; 36,24; 37,19 21; Hos. 2,11; 11,3; 13,11; 14,3; Amos 7,15; 9,3; Jona 4,3; Hag. 2,23; Mal. 2,13

David Van Acker

-11-

Ploetert127 00-1,114:21

Is vol/vult ʾ 00-1,12:II:44 00-4,15:V:26

)lm ( ʾ) Ex. 23,26; 28,3; 31,3; 35,31 35; 1 Kon. 8,15 24; 2 Kron. 6,4 15; Job 8,21; 22,18; Ps. 17,4; 20,5-6; 81,11; 83,17; 107,9; 110,6; Jes. 33,5; Jer. 13,13; 15,17; 23,24; 31,25; 51,14; Ezek. 16,30; 32,5; 35,8; Hag. 2,7; Zach. 9,13

Verlaagt 00-1,23:37 00-1,23:39 R1-1,23:48

txn ( ) Ps. 65,11 Joel 4,11

Versterkt nmr 00-1,17:I:23 00-1,17:I:35 00-4,15:II:20

Beschermt R1-1,6:IV:23 rcn ( ) Ex. 34,7; Deut. 32,10; Ps. 12,8; 31,24; 32,7; 64,2; 140,2 5; 141,3; Spr. 2,8; 20,27; Jes. 26,3; 27,3; 42,6; 49,8

Verheft ʾ 00-1,23:37 00-1,4:IV:27 00-1,5:VI:11 00-1,6:VI:27

)#&n (nsʾ) Oa.128 Gen. 18,26 Num. 6,26 Ps. 99,8 Micha 7,18

Kust 00-1,23:49

Schenkt ntn 00-1,1:IV:4 00-1,14:III:46 00-1,14:VI:31

Ntn (ntn) Job 1,21 Jona 1,14 Zie ook 1.5.2

Heft op ʿ R1-1,2:III:17 00-1,6:VI:27

Kijkt129 ʿn R1-1,3:V:10

Schrokt 00-1,108:11

Verklaart ʿ 00-1,1:IV:18 00-1,1:IV:28

Opent prq 00-1,4:IV:27 00-1,6:III:14

Lacht 00-1,6:III:14 00-1,122:3 00-1,176:16

qx#& ( ) Ps. 59,9

Jaagt 00-1,108:12 dwc ( ) Job 10,6

Gaat voort 00-1,23:31 00-1,169:1

d(c ( ʿ ) Recht. 5,4; Ps. 68,8; Jes. 63,1; Hab. 3,12

Begeeft zich naar qwl ( ) 00-1,114:17

127 í ‘ ’ z betekenis, enkel wat minder sterk, maar aangezien het een hapax is, is het onmogelijk om uit te maken welk van de twee vertalingen correcter is. (Del Olmo Lete and Sanmartín, A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition., 2003, 2:504.) 128 Voor een volledige oplijsting, zie Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. V, 758ff. 129 Zie 1.7


-12-

Staat qwm 00-1,2:I:21 Mwq (qwm) Oa130. 2 Kron. 6,41; Ps. 3,8; Jes. 2,19

Wekt ? 00-1,114:1

Komt naar beneden

qrb 00-1,14:I:36 brq (qrb) Ps. 69,19 Klaagl. 3,57; Jes. 41,1; Mal. 3,5

Verbergt 00-1,114:6

Trekt weg R1-1,4:VII:5 qxr ( ) Ps. 22,2 12 20; 35,22; 38,22; 71,12; Ezek. 8,6

Dekt tafel131 00-1,2:III:16 R1-1,2:III:21

Kr( Nxfl;#u $(ʿ )

Ps. 23,5; Ps. 78,19 Zie ook 4.23

Breekt R1-1,2:III:17 00-1,6:VI:27

rb#$ ( ) Lev. 26,13; Ps. 3,7; 10,15; 29,5; 46,10; 48,8; 76,4; 89,45; 105,16 33; 107,16; Klaagl. 2,9; Jes. 14,5; 30,14; 45,2; 66,9; Jer. 2,20; 28,2 4 11; 30,8; 49,35; Ezek. 4,16; 5,16; 6,9;14,13; 30,18 21-22 24; 34,27; Hos. 1,5; 2,20; Amos 1,5; Nah. 1,13

Wendt R1-1,3:IV:54 bz#$ ( z ) Ex. 32,12; Deut. 13,18; 23,15; Jos. 7,26; 2 Kon. 23,26; Ps. 6,5; 7,8; 80,15; 90,3; Jes. 52,8; 63,17; Jer. 4,8; 12,15; 32,40; Hos. 5,15; 11,9; Nah. 2,3 Zach. 1,16; 8,3; Joël. 2,14; Jona 3,9

Egt 00-1,5:VI:11

Plaatst 00-1,4:IV:27 dp#$ ( ) Jes. 26,12

Dineert 00-1,2:I:21

Staat op ʿ 00-4,15:II:14

130 Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. VII, 224ff. 131 Zie 4.23

David Van Acker

-13-

DEEL II: PATIENS

Passief

2.1. WORDT AANGEROEPEN –

Viermaal wordt El aangeroepen en viermaal is het door dezelfde godheid in dezelfde situatie.

’ ‘z ’

El132.

Verschillende malen wordt er om YHWH geroepen en voor hem gejuichd ((wr H ’ ( ʿ))133.

2.2. WORDT VERTELD – rgm

Wat er aan El gezegd wordt, is steevast door andere goden gedaan134. El spreekt niet persoonlijk

met mensen. Omdat hij ook niet alles lijkt te weten, moeten er soms dingen aan hem gemeld

worden (zie 1.13).

In tegenstelling tot in Ugarit worden er heel wat dialogen gevoerd tussen YHWH en mensen.

Daarom wordt er aan YHWH dan ook veel gezegd (rbd (dbr) of rm) (ʾ )).135 Hoewel het

zelden voorkomt in het oude testament voert YHWH ook wel eens een dialoog met andere

goddelijke wezens136. Het past niet bij het wezen van YHWH dat er zaken aan hem gemeld moeten

worden zoals dat in Ugarit het geval is.

2.3. WORDT VERWETEN – gʿ

El wordt op één plek137 verweten door zijn eigen portier.

Terwijl het in Ugarit El is die verweten wordt, is het in het oude testament YHWH die zelf verwijt

of scheldt138.

2.4. PASSIEVE WERKWOORDEN

Net als bij de actieve werkwoorden volgt hieronder een lijst met alle passieve werkwoorden die

hierboven niet besproken zijn, maar waarbij El wel genoemd wordt als patiens.

Ugarit UDB Israël Wordt gebonden R1-1,1:V:10

R1-1,1:V:22

Wordt gezegend brk R1-1,22:I:7

132 UDB 00-1,3:V:35; 00-1,4:I:5; 00-1,4:IV:47; R1-1,117:2 133 1 Sam. 4,5; Ps. 47,2; 60,10; 66,1; 81,2; 95,1-2; 98,4 6; 100,1; Jes. 44,23 134 UDB R1-1,2:I:16; R1-1,2:I:33; R1-1,3:IV:54 135 Gen. 17,8; 18,27 29 31; Ex. 3,4; 6,12; Num. 27,15; Deut. 3,26; Jos. 10,12; Recht. 11,11; 2 Sam. 7,20; 22,1; Job 13,3 7; Ps. 18,1 136 Bv. Job 1,7 137 UDB R1-1,114:12-14 138 2 Sam. 22,16; Ps. 9,6; 68,31; 106,9; 119,21; Jes. 17,13; 54,9; Nah. 1,4; Zach. 3,2; Mal. 2,3; 3,11


-14-

Wordt lastig gevallen

gnt 00-1,4:III:31

Wordt voor geslacht139

00-1,14:II:24 00-1,14:IV:6 R1-1,49:2 11-1,148:2 10-1,119:14

Wordt eer gebracht

hbr 00-1,1:III:24 R1-1,17:VI:50 R1-1,2:III:5 00-1,4:IV:25 00-1,6:I:37

Wordt voor geprosterneerd

( ) R1-1,17:VI:50 00-1,2:I:14 R1-1,2:I:30 R1-1,2:III:5 00-1,4:IV:25 00-1,6:I:37

hwx (

( ’ ))

Gen. 24,26 48 52; Deut. 26,10; 1 Sam. 1,19 28; 15,25 30-31; 2 Sam. 15,32; 2 Kon. 17,36; 1 Kron. 16,29; 29,20; 2 Kron. 20,18; Neh. 8,6; 9,3 6; Ps. 22,28 30; 29,2; 66,4; 72,11; 86,9; 95,6; 96,9; 97,7; Jes. 27,13; 66,23; Jer. 7,2; Ezek. 46,3; Sef. 2,11; Zach. 1,16-17

Wordt voor neergevallen

yql 00-1,1:III:24 R1-1,17:VI:50 R1-1,2:I:30 R1-1,2:III:5 00-1,4:IV:25 00-1,6:I:37

lpn (npl) Gen. 17,3; Num. 16,22; Deut. 9,18; Jos. 7,10; 1 Kon. 18,39; 2 Kron. 20, 18; Jer. 36,7; 42,9; Ezek. 1,28; Dan. 9,18 20

Wordt neergetrokken

msh R1-1,3:IV:54

Wordt naar gewend

ntn pnm R1-1,1:III:22 R1-1,17:VI:47 00-1,2:III:1 00-1,3:V:6 00-1,4:IV:21 00-1,5:VI:2 00-1,6:I:33

140

Wordt gesmeekt 00-1,4:III:31

Wordt bezocht qym 00-1,22:I:5

Ritueel

2.5. WORDT VOOR GEOFFERD – ʿ

Er bestaan verschillende Ugaritische offerteksten waar voor El het één of het ander geofferd

wordt141. Vaak wordt geen werkwoord gegeven, of enkel een werkwoord in het begin van de

139 Zie ook 2.5 140 Het wenden wordt in het Hebreeuws slechts eenmaal uitdrukkelijk genoemd (Recht. 20,42), maar niet in connectie met YHWH (Zie ook 4.2).

David Van Acker

-15-

opsomming gezet. Wanneer het werkwoord geschreven wordt, schrijft men en soms

gebruikt men ʿ . Meestal is het een slachtoffer, maar soms ook een plengoffer (zie 2.6). Soms

wordt het offer expliciet een brandoffer ( )142 of vredeoffer ( )143 genoemd.

Natuurlijk verlangt ook YHWH offers van zijn volk. Deze offers waren in de regel bescheidener

dan de offers van Ugarit144. Uit de verschillende wetteksten van YHWH aan het Israëlitische volk

is wel heel duidelijk te vinden welke soorten offers er allemaal bestonden145.

Over de offergebruiken van de inwoners van Ugarit en de Hebreeën, de reden van de offers en de

reactie van hun god(en) op deze offers kan veel onderzoek gedaan worden. De huidige studie zal

hier niet verder op ingaan, voor ons doet het momenteel enkel ter zake dát en wát er geofferd

wordt.

2.6. WORDT VOOR GEPLENGD – nkt

Een zestal maal wordt in een vaste formule plengoffers aan El beschreven146. Korpel laat het

over de hele lijn na vermelding te maken van deze formule in haar bespreking van de offers van

en aan de goden147. Een recente studie over plengoffers dringt zich dus op.

Het drinken van wijn komt een aantal keren voor in de teksten uit Ugarit, onder andere één maal

wanneer het El is die wijn drinkt148. Hoewel dit geen plengoffer genoemd wordt kan men toch

aannemen dat de goden via offers in hun (wijn)consumptie voorzien werden (zie ook 1.2). De

frequentie van goddelijke maaltijden moet gezien worden als een deelname aan een offer van de

stervelingen. Dit blijkt uit de parallel met hoe een offer gebracht werd – nl. in de vorm van een

banket ter ere van de goden149.

In de bijbel worden plengoffers voor YHWH verschillende keren genoemd150.

2.7. WORDT NAAR GEDRAGEN

2.7.1. OFFER – In de vaste formule waar het eerder bij het plengen al over ging (zie 2.6)151 wordt het dragen van

het offer naar El als offerhandeling vernoemd152.

141 Voor een volledige referentie zie bijlage 1: Offeren – ʿ 142 UDB R1-1,163:7; 00-1,108:10 en 00-1,65:16, Gordon linkt deze laatste tektst met Spr. 26,21 waarmee z ‘ ’, ‘ ’ E (Gordon, Ugaritic Literature, 107.). Deze interpretatie is echter onmogelijk hard te maken aangezien de passage zich bevindt in het midden van een reeks rituele bewoordingen waarin een brandoffer vanzelfsprekend veel logischer is. 143 UDB R1-1,163:7 144 Korpel, A Rift in the Clouds, 418. 145 Oa. Lev. 7,11 (vredeoffer); Lev. 22,23 (Gelofteoffer); Num. 19,5 (Brandoffer); Num. 28,7 (Plengoffer) 146 UDB 00-1,40:7; 00-1,40:41; 00-1,40:16; 00-1,40:24; 00-1,40:33; 00-1,122:2-4 147 Korpel, A Rift in the Clouds, chap. 3.4.4.2. 148 UDB R1-1,19:IV:57 149 Korpel, A Rift in the Clouds, 414–416. 150 Oa. Gen. 35,14; Ex. 29,40-41; Lev. 23,13 151 ʿ ʿ : Het is het offer geofferd, het is het plengoffer geplengd het wordt gedragen naar de vader van de zonen van El, het wordt gedragen naar de vergadering van de zonen van El. UDB 00-1,40:7; 00-1,40:41; 00-1,40:16; 00-1,40:24; 00-1,40:33 152 Voor een volledige referentie zie Bijlage 1: Dragen (offer) –


-16-

Voor het brengen van offers aan YHWH wordt een andere stam gebruikt, lby ((ybl) zie 2.7.2).

2.7.2. WOORD – ybl In connectie met El wordt het Ugaritische woord ybl (brengen) enkel gebruikt in de uitdrukking

‘ ’153.

YHWH ‘ ’, maar ditzelfde werkwoord komt wel 18

keer voor in de Hebreeuwse bijbel. Het wordt er wel gebruikt als werkwoord om gaven aan te

duiden, maar niet om berichten te brengen. Driemaal is het gebruikt om offers154 of

geschenken155 aan YHWH te brengen, tweemaal in het beeld van een lam dat naar de slachtbank

geleid (lby (ybl)) wordt156 en tweemaal om geschenken aan een heidens vorst te benoemen157.

2.8. RUND –

In een weinig Ugaritische teksten wordt aan El een rund geofferd158, meestal verkiest El een ram (zie 2.9).

YHWH daarentegen krijgt stieren in overvloed, veelal als zond- of vredeoffer159. Vaak wordt naast

rw%#$ ( ) het woord rpa% (par) gebruikt, dat een jonger dier specificeert. Een enkele maal eigent

YHWH zichzelf de stier toe160. Het Hebreeuwse equivalent van , Ple)e (ʾ ) of Pw%l@)a (ʾ ) komt slechts een paar keren voor, maar nooit in de functie van een offerdier. In Ps. 50,10 worden de runderen wel aan YHWH toegeschreven, maar net in tegenstelling tot offerdieren.

2.9. VAARS – gdlt

Enkele keren krijgt een god een vaars als offer161, slechts eenmaal in de tot nu toe opgegraven teksten is het El die specifiek genoemd wordt162.

YHWH krijgt ook vaarzen ten offer. Een equivalent voor gdlt bestaat niet in het Hebreeuws,

daarentegen wordt het woord rpa% (par) gebruikt waarover deze paper in 2.8 verder uitwijdt.

2.10. KALF – ʿgl

Naast de talrijke vermeldingen van rund en vaars komt een kalf in verband met El slechts enkele . H z ‘ E ’ 163. En anderzijds om een kalf dat opgeschrokt wordt164.

Het kalf (lge(e (ʿ )) is in de Hebreeuwse bijbel echter wel een rijk beeld. Het dier wordt een

aantal keren voorgedragen als offerdier165. Eénmaal kan het gelezen worden in een beschrijving

153 UDB 00-1,23:52; 00-1,23:59 154 Sef. 3,10 155 Ps. 68,30; Jes. 18,7 156 Jes. 53,7; Jer. 11,9 157 Hos. 10,6; Hos. 12,2 158 UDB R1-1,39:2; 00-1,41:11; R1-1,87:12; 11-1,148:2 159 Oa. Lev. 9,4; Lev. 22,23 7 8; Num. 7,3; 2 Sam. 6,13 160 1 Sam. 12,3 161 UDB 00-1,41:30; R1-1,46:17; 00-1,119:6 162 UDB 00-1,119:6 163 UDB 00-1,3:III:44 164 UDB 10-1,108:9; 00-1,108:11

David Van Acker

-17-

van de troon die Salomo zichzelf maakte166. Maar het meest van al wordt het gezien als een vorm van afgoderij waartoe de Israëlieten zich makkelijk laten verleiden. Blijkbaar is het makkelijk voor de Israëlieten om YHWH voor te stellen als een kalf: hetzij van steen167, hetzij van goud168.

2.11. RAM –

Uit de relatieve hoeveelheid meldingen van een ramoffer aan El169 kan voorzichtig geconcludeerd worden dat deze bij voorkeur aan El geofferd werden.

Het Hebreeuwse equivalent van is h#e& (seh) dit offerdier wordt ook aan YHWH veelvuldig

geofferd. Onder meer de bekende offers van Abraham170 en het offer voor de uittocht uit Egypte171 alsook verschillende zoenoffers172 waren ramoffers.

2.12. OVERIGE

De volgende woorden komen in het Ugaritisch voor in associatie met El. Er bestaat echter geen

Hebreeuwse equivalent voor of deze equivalent wordt niet met betrekking tot YHWH gebruikt.

Vredeoffer 173 Brandoffer 174 Shanpat-offer Vetoffer 175 Continu offer knt176 afval Cluster Offerlam dqt Wildfestijn Portie

165 Lev. 9,2 8; 1 Sam. 28,24; Micha 6,6 166 1 Kon. 10,19 167 2 Kron. 11,15 168 Ex. 32,19 ev.; Deut. 9,16; 1 Kon. 12,28, 2 Kon. 10,29; 2 Kon. 17,16; 2 Kron. 13,8; Neh. 9,18; Ps. 106,19; Hos. 13,2 169 Voor alle verwijzingen zie bijlage 1. Ram – 170 Gen. 22,1-18 171 Ex. 12,1-20 172 Vb. Lev. 5,7 173 Zie 2.5 174 Zie 2.5 175 Mogelijks ook als dorsvloer te vertalen (Del Olmo Lete and Sanmartín, A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition., 2003, 1:283.) 176 Vertaling volgens del Olmo Lete en Sanmartín (Ibid., 1:451.)


-18-

DEEL III: THEMA

3.1. VADER –

Duidelijk de meest gebruikte beschrijving van El . N ‘ ’ z

bestaan er een zestal verdere specificaties:

Vader van de mensheid177.

Vader van een specifieke mens178.

Vader van een specifieke god179.

vader van jaren180.

Voorvader ( )181.

El is dus vader van zowel mensen als goden, ‘ ’, ,

in de lijn ligt met geslachtsvader en voorvader. In veel gevallen is dit vaderschap metaforisch,

maar in enkele gevallen zien we dat El ook kinderen verwekt dus ook echt relationeel een vader

was182.

YHWH H ‘ ’ . T nieuwe

255 G z ‘ ’, T 21

keer183. Daarnaast zijn er nog een 10-tal namen bekend uit inscripties die bestaan uit het

theoforisch element en b)f (ʾ ). YHWH wordt in het oude testament niet gezien als een

biologische vader omdat er geen zoon van hem genoemd wordt. Terwijl El volgens Korpel meer

gezien wordt als de biologische vader van de goden, wordt YHWH meer gezien als vader van de

mensheid184, het volk Israël185 en de individuele mens186. Dit vaderschap is dan ook

metaforisch187.

177 UDB 00-1,14:I:36; R1-1,14:III:31; 00-1,14:III:46; 00-1,14:V:43; 00-1,14:VI:13; 00-1,14:VI:31 178 UDB 00-1,14:II:24 (Keret) 179 UDB 00-1,1:III:5; R1-1,2:I:16; R1-1,2:I:33; 00-1,2:I:36; 00-1,2:III:16; R1-1,2:III:17; R1-1,2:III:19; R1-1,2:III:21; R1-1,3:V:10; 00-1,6:IV:10; 00-1,6:VI:27; 00-1,17:I:23 180 UDB 00-1,1:III:23; R1-1,2:III:5; 00-1,3:V:7; 00-1,4:IV:23; 00-1,5:VI:1; 00-1,6:I:35; 00-1,17:VI:48 ‘ ’ . vader is hier echter niet in de letterlijke betekenis van verwantschap die bij het bij de andere . ‘ ’ z z vaderschapsrelatie- ‘ ’. éé z fde metafoor verschillende focussende functies kan uitoefenen. H ‘ ’ U . y ‘ ’ genoemd worden en stelt een andere vertaling voor die gestoeld is op een eerder voorzichtig voorstel van Pope (Pope, El in the Ugaritic Texts, 32–35.) die op zijn beurt weer uit gegaan is van bevindingen van Winton, Thomas (“ ü .,” . 52(1934) .236–238.). Wyatts voorstel leest als verwant aan het Arabische snw, sny (سني) of het hebreeuwse (hn#$) ‘ ’, ‘ ’

z ‘ z ’ . y ‘ ’ z een verwijzing naar de zonnegod, misschien Athirat-Shaps (Wyatt, Religious Texts from Ugarit, 46.). 181 UDB 00-1,1:II:18; 00-1,1:III:5 182 Oa. UDB 00-1,23:49 183 F. Donahue, in Sommerfeldt, Abba, Guides to Wholeness and Holiness East and West, 3. 184 Oa. Mal. 2,10 185 Oa. Deut. 32,6 186 Oa. 2 Sam. 7,14 187 Korpel, A Rift in the Clouds, 237–238.

David Van Acker

-19-

3.2. ECHTGENOOT – mt

In dezelfde passage waarin El met echtgenotes genoemd wordt (zie 4.13), wordt hij ook zelf

echtgenoot genoemd188.

In het geval van YHWH bestaat er één passage waarin hij de man van Ohola en Oholiba genoemd

wordt (zie 4.13.). In een andere passage wordt het beeld van YHWH als echtgenoot herhaald189.

YHWH komt ook nog voor in een paar andere beschrijvingen met ongetwijfeld een hoog

metaforisch gehalte waarin huwelijksbeloften weerklinken190. De passage in Hos. 2,21 is in het

bijzonder interessant omdat de Ugaritische passage uit UDB 00-1,23:39-51 erin weerklinkt191.

3.3. KONING – mlk

El wordt als oppergod van het Ugaritische pantheon koning genoemd. Dit epitheton voor El

komt relatief weinig voor (13 maal192) waarbij meer dan de helft (5 maal193) in de vaste

“ El, het massief van de koning, de vader van jaren194”195. In de

U E ’ , z

koning laat noemen in de teksten.

Het koningschap196 van YHWH staat echter niet ter discussie, hij is de enige. Het koningschap van

YHWH is ook iets oneindigs, het heeft geen begin gekend en zal ook geen einde kennen197.

3.4. RECHTER –

Er is slechts één tekst bekend waarin El als rechter wordt voorgesteld198. Hoewel men er niet

kan van uitgaan dat dit de enige tekst is omdat het Ugaritische corpus danig beperkt is, kan men

toch stellen dat dit een zeldzame voorstelling is als men ze gaat vergelijken met andere epitheta

, z . H ’ .

De naam Daniël is natuurlijk een niet te vergeten verwijzing naar El als rechter, vreemd genoeg

maakt Korpel hier nergens vermelding van.

YHWH is daarentegen zeer duidelijk een rechter199 (+pe#o so ). Hij oordeelt over concrete

zaken200, hij is rechtvaardig201, hij is een universele rechter202. Volgens Korpel is YHWH’

188 UDB 00-1,23:39; R1-1,23:48 189 Jes. 58,4-7 190 Jes 62,4-6; Ezek. 16,8; Hos. 2,21-22 191 . . . . . ʿ ( z twee vrouwen, vrouwen zijn van El, vrouwen van El voor eeuwig.) tegenover ‘yli %yTiîf.r:aew> ~l'_A[l. yliÞ %yTiîf.r:aew (((((((wəʾ əʿ əʾ ) Ik zal u Mij tot bruid

werven voor eeuwig: Ik zal u Mij tot bruid werven. NBG) 192 UDB R1-1,2:III:5; 00-1,3:V:7; 00-1,3:V:35; 00-1,4:I:5; 00-1,4:IV:23; 00-1,4:IV:38; 00-1,4:IV:48; 00-1,5:VI:1; 00-1,6:I:35; 00-1,6:I:65; 00-1,108:12; 00-1,108:2 193 UDB R1-1,2:III:5; 00-1,3:V:7; 00-1,5:VI:1; 00-1,6:I:35; 00-1,4:IV:23 194 ‘ ’ ‘ ’ (z 3.1) 195 . 196 Ps. 47,7; 68,25; 74,12; 84,4; 98,6; 145,1; Jes. 6,5; 43,15; 44,6; Sef. 3,15; Zach. 14,16-17 197 Korpel, A Rift in the Clouds, 283–285. 198 UDB R1-1,108:3 199 Gen. 16,5; 31,53; Ex. 5,21; 6,6; 7,4; 12,12; Num. 33,4; Recht. 11,27; 1 Sam. 3,13; 24,13 16; 2 Sam. 18,19 31; 1 Kon. 8,32; 1 Kron. 16,33; 2 Kron. 6,23; 20,12; Job 21,22; 22,13; Ps. 7,9; 9,9; 10,18; 26,1; 35,24; 43,1; 51,6; 58,2 12; 67,5; 75,3 8; 82,1 8; 96,13; 98,9; Jes. 2,4; 43,26; 66,16; Jer. 2,35; 25,31; Klaagl. 3,59; Ezek. 5,8


-20-

rechterschap gerelateerd aan zijn koningschap203, wat in ieder geval in lijn ligt met het seculiere

koningschap in verscheidene omliggende culturen, niet in het minst Mesopotamië en Egypte.

3.5. SCHEPPER – bny

Bny bnwt of schepper der schepselen is een beschrijving die El een paar keer krijgt204. Geen

enkele godheid komt daarmee in zijn buurt, El wordt beschouwd als de schepper van alles.

Ook over YHWH is het overduidelijk dat zijn scheppingskracht onbetwist is. Al vanaf het eerste

vers van de Hebreeuwse bijbel wordt YHWH als schepper genoemd205.

3.6. HEER – ʿ

Dat El slechts een tweetal keren ʿ genoemd wordt hoeft niet te verwonderen206. Heel weinig

goden worden met die naam genoemd. H ’

Ugaritische pantheon zit, zit daar wellicht voor iets tussen. Het lijkt Korpel volledig ontgaan te

zijn dat er toch twee verwijzingen naar El als ʿ voorkomen.

Wanneer El ʿ ‘ ’

van een bepaald huis.

YHWH wordt bij voorkeur ynado)j (ʾa y) genoemd207, maar l(ab@a ( ʿ ) z z .

ʿ van een huis wordt YHWH in ieder geval niet genoemd, noch op een andere directe manier.

Het is door eigennamen dat YHWH als ʿ bekend staat208.

3.7. L T I N/WELWILLEND – 209

epitheton bij El in Ugarit. Het wordt vaak samen gebruikt met

‘ ’ . H

. z ‘ ’ (benevolent in het Engels) is zuiver op

etymologie gebaseerd210.

YHWH wordt in de de Hebreeuws bijbel op een heel andere manier beschreven. Volgens Korpel

zijn er geen equivalente stammen in verband met vriendelijkheid of welwillendheid bekend in

10 15; 7,3 8 27; 11,9-11; 16,38; 17,20; 18,30; 20,35-36; 21,35; 33,20; 34,17 20 22; 35,11; 36,19; 38,22; Mich. 4,3; Joël 4,2 12 200 Oa. 1 Sam. 24,16 201 Oa. Ps. 7,12 202 Oa. Gen. 18,25 203 Korpel, A Rift in the Clouds, 288. 204 UDB 00-1,4:II:10; 00-1,6:III:4; 00-1,6:III:10; 00-1,17:I:23 205 Gen. 1,1 21 27; 2,3; 5,1-2; 6,7; Num. 16,30; Deut. 4,32; Ps. 51,12; 89,13 48; Pred. 12,1; Jes. 4,5; 40,26 28; 41,20; 42,5; 43,1 7 15; 45,7-8 12 18; 54,16; 57,19; 65,17-18; Jer. 31,22; 33,25; Amos 4,13; Mal. 2,10 206 UDB 00-1,1:IV:4; 00-4,15:1 207 Bv. Gen. 15,8; Ps. 2,4 208 Korpel haalt verschillende namen aan waarvan ’ (hyFl;(ab;@, 1 Kron. 12,6) de meest duidelijke is.

(Korpel, A Rift in the Clouds, 279.) 209 y ‘ z ’ (Wyatt, Religious Texts from Ugarit, 101.). 210 Korpel, A Rift in the Clouds, 264.; Het woord zou ver z (لطيف, Pope, El in the Ugaritic Texts, 44.)

David Van Acker

-21-

de bijbelse en Ugaritische literatuur211.

Waar El vriendelijk en welwillend is, is YHWH genadig (Mw%xra ( ))212, trouw (tme)v (ʾemət))213 en liefdevol (dsexe ( ))214.

3.8. VRIENDELIJK – 215

Het woord (vriendelijk) wordt veelvuldig met El geassocieerd, vrijwel telkens in nauwe

verbinding met het epitheton . Slechts drie maal wordt het voor El onafhankelijk gebruikt216.

“ ”, –hart in

het Ugaritisch duidelijk gemaakt wordt.

Een Hebreeuws equivalent van bestaat er niet, maar zoals eerder al gezegd is heeft YHWH

ook positieve emoties (zie 3.7). Ook deze emoties worden met het hart geassocieerd217.

3.9. HEILIG –

Enkele keren wordt El de heilige genoemd. Dit is een belangrijke eigenschap, want opvallend

weinig andere goden worden zo genoemd in de Ugaritische teksten. Korpel laat de heiligheid

zelfs compleet achterwege. Smith vermeldt deze eigenschap echter wel, de verwijzingen die

Smith aanhaalt zijn veelal toe te wijzen aan El of kunnen – in het geval van de naam rr –

beter gelezen worden als Qodesh-en-Amurru, dan als Heilig-en- 218.

YHWH is in sterke tegenstelling met El heilig in overvloed. Talloze teksten bevestigen zijn

heiligheid219.

3.10. WIJS –

El wijs noemen is blijkbaar een manier om de oppergod te paaien. Een aantal keren wordt El

door een andere god wijs genoemd220 en telkens is het de bedoeling om van El een gunstig

antwoord te krijgen221.

YHWH wordt opvallend weinig rechtstreeks wijs genoemd222, maar toch wordt aan zijn wijsheid

niet getwijfeld. Zijn woord is wijs223 en zonder hem is wijsheid niet mogelijk224.

211 Korpel, A Rift in the Clouds, 264. 212 Oa. Ex. 34,6; Ps. 25,6; Jes. 63,7 213 Oa. Ex. 34,6; Ps. 25,10; Ps. 117,2 214 Oa. Ex. 34,6; Ps. 32,10; Jes. 54,8 215 y ‘ ’ (Wyatt, Religious Texts from Ugarit, 101.). 216 UDB 00-1,4:II:10; 00-1,4:III:31; 00-4,15:V:26 217 Oa. 1 Sam. 13,14 218 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 93. 219 Ex. 15,11; 29,43; Lev. 22,23; Deut. 32,51; Ps. 30,40; Jes. 5,16; Ez. 38,23; Mal. 2,11; 220 UDB 00-1,3:V:30; 00-1,4:IV:41; R1-1,16:IV:2 221 Korpel, A Rift in the Clouds, 151. 222 1 Kon. 3,28; Job 12,13; Ps. 104,24 223 Ps. 19,8; 119,98 224 Gen. 41,39; Job 35,11


-22-

3.11. EEUWIG – ʿlm

Wanneer gezegd wordt dat twee vrouwen voor eeuwig de vrouw van El zullen zijn225, of dat de

wijsheid van El eeuwig is226, dan impliceert dit duidelijk dat El een eeuwig god is. De tekst in

UDB 00-1,108:2 bevestigt dat ook227.

Als iemand een eeuwig god is, is het YHWH. Hij is – in parallel met El – een eeuwige koning228. Zijn

verbond is eeuwig229. In totaal wordt YHWH bijna 200 maal met eeuwigheid geassocieerd230.

3.12. MAJESTUEUS – yqr

Yqr 231is een woord waarvan Korpel geen gewag maakt, nochtans komt het zowel in Ugarit als in

de Hebreeuwse bijbel voor. Het wordt door Schaeffer232 ‘ ’

H ‘ ’233. El wordt in een tekst rijk aan lovende woorden

‘ ’ , ‘ ’ (g ).

YHWH wordt een paar keer met hetzelfde woord rqfyf (y ) in verband gebracht. Zijn woord is

dierbaar234, zijn goedheid is dierbaar235, zijn gedachten zijn dierbaar236 en anderen kunnen

dierbaar zijn in zijn ogen237.

3.13. SNEL –

Van El wordt gezegd dat hij snel over de aarde heengaat238. Dit benadrukt de

buitenproportionele aard waarmee El dingen doet die in de basis ook menselijk zijn239. Het kan

z z “ ” 240. Uit dergelijke

beschrijvingen blijkt inderdaad een duidelijk antropomorfisme, maar door een kwalificerend

element241 ‘ ’

bovenmenselijke242 en benadrukt men daarmee dat men zich in Ugarit bewust was van de

gebruikte antropomorfismen.

YHWH wordt vooral opgeroepen tot snelheid. Van de 7 keren dat YHWH met snelheid samen

genoemd wordt, zijn 6 referenties oproepen van een psalmist dat YHWH hem toch te hulp zou 225 UDB 00-1,23:42; 00-1,23:45; R1-1,23:48 226 UDB 00-1,3:V:30; 00-1,4:IV:41 227 Smith biedt een gedetailleerd en volledig beeld over de eeuwigheid van El en de andere goden in Ugarit ‘4. I y’; Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 97–102. 228 Oa. Jer. 10,10 229 Oa. Gen. 17,7 230 Zie Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. VI, 300ff. 231 UDB 00-1,108:2 232 Schaeffer, Ugaritica, V. 553. 233 Clines, The Concise Dictionary of Classical Hebrew, 162. (rqfyf) 234 1 Sam. 3,1 235 Ps. 36,8 236 Jes. 28,16 237 2 Kon. 1,13; Ps. 116,15 238 UDB 00-1,1:IV:4 239 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 84. 240 De Moor, The Rise of Yahwism, 84. 241 Pailin, The Anthropological Character of Theology, 41. 242 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 84.

David Van Acker

-23-

haasten243. In de andere referentie geeft YHWH als het ware een antwoord en zegt hij dat hij als

de tijd daar is alles snel zal doen244.

3.14. HELD –

Meestal heeft El helden. Zijn kinderen Yam en Mot245, maar ook Daniël246 worden een held

genoemd. In één van de tot nu toe gevonden teksten wordt ook El zelf een held genoemd247.

rwOb@g%i ( ) is de Hebreeuwse equivalent van . Deze eigenschap wordt enkele keren aan

YHWH toegewezen, soms ‘ ’ ‘ ’248, zelfs als epitheton249. In Sef. 3,17, ten

slotte, komt het beeld tot zijn hoogtepunt als YHWH er als de overwinnende held wordt

beschreven.

3.15. HELPER – ʿ

Korpel wi E ‘ -van-

de- ’ ’250. Het klopt dat dit epitheton van El regelmatig gevolgd wordt door de naam

’ , z E ’ . I elke tekst wordt er aan

deze godheid een ram geofferd, maar in UDB R1-1,109:21 wordt deze ram enkel aan - ʿ

geofferd en staat er op de volgende regel een ram- ’ , UDB 11-1,148:2 wordt

’ ( ) .

YHWH is regelmatig een bron van hulp251 (rze( e). Dat komt voor in personennamen252, maar

evengoed in historische acties253 waarbij men zelfs vreest te vertrouwen op een andere hulp dan

die van de Heer254. Maar zijn hulp kan evenwel persoonlijk zijn255.

3.16. LIEFDEVOL –

Eén tekst zegt uitdrukkelijk dat El liefde toont256, zoveel zelfs dat het anderen overstuur zou

k . z ‘ ’257 van El

verwezen wordt of zelfs naar het bedrijven van liefde door El258.

Het feit dat deze tekst de enige is die deze eigenschap uitdrukkelijk aan El toedicht is zeer

waarschijnlijk aan toeval te wijten.

243 Ps. 22,20; Ps. 40,14; Ps. 70,2 6 12; Ps. 141,1 244 Jes. 60,22 245 Oa. UDB R1-1,5:I:8 246 UDB R1-1,17:I:34 247 UDB 00-1,133:17 248 Ps. 24,8; Ps. 45,4 249 Jes. 9,5; Jes. 10,21 250 Korpel, A Rift in the Clouds, 198. 251 Gen. 49,25; 1 Sam. 7,12; 1 Kron. 12,19; 15,26; 2 Kron. 14,10; 18,31; 25,8; 26,7; 32,8; Ps. 10,14; 37,40; 44,27; 46,6; 79,9; 86,17; 109,26; 118,13; 119,86; Jes. 41,10 13 14; 44,2; 49,8; 50,7 9 252 Oa. Ex. 18,4 253 Oa. 1 Sam. 7,12 254 Ezra 8,22 255 Ps. 28,7 256 UDB 00-1,4:IV:38 257 Oa. UDB 00-1,1:IV:20 (Zie 4.10) 258 UDB 00-1,23:49


-24-

In het oude testament komt geen passage voor waarin YHWH de liefde bedrijft, noch enige vorm

z y ï “z

de stichting van de Davidische Monarchi ”259 volledig uit den boze is. Woorden zoals hbfhj)a (ʾ a ) z ‘ ’ YHWH en zijn volk aan te

duiden260.

3.17. STIER –

E ‘ ’ z 261. wordt in combina E

. N

. y , , G G

(lett. de grote stier van de hemel) en de afbeeldingen van de Egyptische Re als stier zijn niet

onbekend. El laat zichzelf aan dit rijtje toevoegen.

Op basis van deze parallellen kan men vermoeden dat de beschrijving voor El als stier meer dan

metaforisch is. Net als verschillende (buitenlandse) goden wordt El gepersonifieerd als stier. Dit

is echter niet zo vanzelfsprekend als het misschien lijkt. In de Ugaritische samenleving was het

‘ ’ 262.

Desalniettemin zijn er toch aanwijzingen dat El ook effectief de gedaante van een stier aannam

en dan voornamelijk in verband met de geslachtsdaad263.

YHWH wordt in tegenstelling tot El nergens in de bijbelse teksten expliciet als stier

voorgesteld264. Het epitheton, zoals dat bij El, is er onbekend en de associatie met de

geslachtsdaad al helemaal.

Om het tegendeel te bewijzen bemerkt Korpel de zegen van Jacob aan zijn zonen en – parallel –

de zegen van Mozes aan de twaalf stammen. In de eerste tekst (Gen. 49,22-26) wordt er over

Jozef gezegd (in vers 22) dat hij trfpo% Nb@ e (( ) z ) is, het woord trp

(prt) kan enerzijds als trfp%o ( ) afkomstig zijn van trfpf% ( ) en vruchtbare (boom)

betekenen of anderzijds als tropf% ( ), afkomstig van rpf% ( ) jonge koe betekenen. Verder

(in vers 24) vindt men bqo(jya rybi)aj ( ʾa ) terug. Het woord rybi)j (ʾa ) heeft

eveneens twee mogelijke invullingen die van de niqqud afhangen: enerzijds kan men rybi)aj (ʾa ) z ‘ ’ , z rybi@)a (ʾ ) z ‘ ’

‘ ’ . N z z

van Jacob265 lijkt in beide gevallen de tweede optie aannemelijker.

Het hoeft niet te verbazen dat de Masoreten er in beide gevallen voor gezorgd hebben dat elke

‘ ’ ‘ ’ or de niqqud onmogelijk wordt. De latere religie laat

namelijk in geen geval een teriomorfisch beeld van God of iets wat daarbij in de buurt komt toe.

Als men deze tekst vergelijkt met de latere zegen van Mozes aan de 12 stammen (Deut. 33,17)

dan lijkt het zeer waarschijnlijk dat de Masoreten hierbij een kunstmatige ingreep hebben

259 Korpel, A Rift in the Clouds, 219. 260 Deut. 7,8; Jes. 63,9 ; Hos. 3,1; 11,4; Sef. 3,17 261 Voor alle verwijzingen zie bijlage 1: Stier – 262 Korpel, A Rift in the Clouds, 524. 263 UDB 00-1,12:I:4-8 en 00-1,23:30e.v. 264 Een uitgebreide behandeling over het beeld van YHWH als stier is te vinden in. Schroer, In Israel gab es Bilder, 95–104. 265 vv. 9, 14, 17 en 21

David Van Acker

-25-

gedaan die de oorspronkelijke betekenis van de tekst verbergt. Want Mozes zegt over Jozefs

nakomelingen dat hij wOrwO#$ rwOkb;@ ((bə ) de eerstgeborene van zijn stier) is. Omdat het

z , ‘z ’ ,

‘ ’ , YHWH266.

Hierbij moet wel opgemerkt worden dat waar de Ugaritische teksten concreter durven zijn in

hun beeldspraak die neigt naar echte teriomorfie, de bijbelse teksten zich houden bij duidelijk

metaforische beelden. Slechts éénmaal durft de Hebreeuwse bijbel explicieter te zijn en worden

in een vergelijking de hoornen van een stier aan YHWH toegeschreven267. Het is opvallend dat in

dit geval expliciet voor een vergelijking is gekozen. Dit betekent dus dat zelfs hier, wanneer het

beeld van stier verder dan normaal wordt doorgetrokken, men zich terdege bewust was van het

feit dat dit maar een metaforische manier van spreken is.

Toch kan men ervan uitgaan dat het volk zichzelf ertoe liet verleiden om zich YHWH voor te

stellen als een stier. Het verhaal van het gouden kalf268 en de afbeelding van YHWH en zijn

Asherah uit Kuntillet Ajrud269 zijn daar duidelijke voorbeelden van.

Tot slot wordt in het Hebreeuws (in tegenstelling tot het Ugaritisch) het woord ook gebruikt als

aanduiding voor een offerdier270.

3.18. LAM –

El wordt eenmaal voorwaardelijk met een lam vergeleken. Anat dreigt dat ze hem als een lam naar de grond zal trekken271.

Het beeld van een lam als symbool van zwakte is ook in het oude testament terug te vinden,

maar wordt nergens voor YHWH gebruikt. Vaak wordt het woord h#e& (seh) voor een lam

gebruikt, met als bekendste tekst het lam dat naar de slachtbank wordt geleid in Jes. 53,7. Een

ander woord voor een lam is #&bek@e ( ) dat vooral als offerdier gebruikt wordt272.

3.19. BRON VAN DE RIVIEREN – mbk.nhrm

E y ‘ ’ 273, samen met zijn

woonplaats aan de bron van de twee oceanen maakt dit El tot de oorsprong van het water. Het is

dan ook El die de wateren boven en onder de aarde gescheiden heeft.

3.20. OVERIGE



266 Korpel, A Rift in the Clouds, 532–535. 267 Num. 23,22 268 Ex. 32 269 Voor een afbeelding, zie figuur 1 en 2 achteraan. 270 Bv. Lev. 9,4; Lev. 22,23 271 UDB R1-1,3:IV:54 272 Oa. Ex. 12,9; Num. 7,17-88 273 Voor een volledige referentie zie bijlage 1: Bron van de rivieren – mbk.nhrm


-26-

Affectief yd274 Vrolijk Trouw Beschaamd Mild Opmerkzaam pht275 Sterk g Dronken

274 Zie 3.16 275 Zie 1.7

David Van Acker

-27-

DEEL IV: GENITIVISCH

Lichaam

4.1. HAND – yd

De weinige passages waarin El met een hand wordt voorgesteld zijn duidelijk letterlijk te lezen

passages. Dit betekent dat El handen heeft niet als directe metafoor voor een bepaald aspect van

El, de metafoor is in dit geval dus niet direct uitleggend, noch scheppend of focussend. Het lijkt

erop dat het feit dat El handen heeft een logisch gevolg is van het feit dat hij een lichaam heeft en

dat de zaken die El met die handen doet belangrijker zijn dan het feit dat hij handen heeft. De

antropomorfe metafoor dus die Els handen zijn staat volledig ten dienste van wat ermee gedaan

wordt en heeft op zichzelf weinig gewicht.

El heeft handen om dingen vast te nemen276. Maar als men de reconstructie van De Moor mag

volgen dan is de UDB 00-1,1:IV:18 z ‘ (Y ) ’277,

dan is dit het enige moment wanneer de handen meer zijn dan een tool om iets anders te

benadrukken, hier wordt het hand dan wel als een directe metafoor gebruikt. El verheft Yam, als

ware het dat hij hem op de handen nam, El ondersteunt en beschermt Yam.

De hand van YHWH278 aan de andere kant is wel heel sterk aanwezig als oudtestamentische

metafoor. YHWH’ x 279 – waar het

neerslaan-motief, bekend uit Egypte en Mesopotamië in terug te vinden is –, als straf280, om te

beschermen281 of te bouwen282, bij de hand te nemen283 en te leiden284, maar ook om zaken vast

te pakken.

Dit beeld is duidelijk niet letterlijk te nemen, maar is als metafoor een middel om te bewoorden

hoe YHWH omgaat met zijn schepping. De Israëlieten waren zich daar zelf ook bewust van dat de

hand van hun god niet een hand was in de letterlijke zin van het woord. Dit toont Spr. 30,4 aan

met een duidelijke metafoor over de grootte van YHWH’s hand(vuist) waarmee hij de wind

verzamelt285, deze specificatie (kwalificatie) van YHWH’ ‘ ’ een beeld uit

de menselijke ervaringswereld te extrapoleren op een godheid286.

276 UDB 00-1,23:39; R1-1,23:48 277 De Moor and Spronk, A Cuneiform Anthology of Religious Texts from Ugarit, 11. 278 Ex. 9,3; 16,3; Num. 11,23; Jos. 4,24; 22,31; Recht. 2,15; Ruth 1,13; 1 Sam. 4,8; 5,6 9 11; 7,13; 12,15; 2 Sam. 22,14; 1 Kon. 18,46; 1 Kron. 21,13; 28,18; 2 Kron. 29,25; 30,12; Ezr. 7,6 9 28; 8,18 22 31; Neh. 2,8 18; Job 12,9; 19,21; 27,11; Ps. 75,9; Spr. 21,1; Pred. 2,24; 9,1; Jes. 19,16; 25,10; 50,2; 51,17; 59,1; 62,3; 66,14; Jer. 25,17; 51,7; Ezek. 1,3; 3,14 22; 8,1; 33,2; 37,1; 40,1 279 Oa. Ex. 15,6 280 Oa. 1 Sam. 5,6 281 Oa. 1 Kon. 18,46 282 Ex. 15,7 283 Oa. Jes. 41,13 284 Oa. Ps. 139,10 285 Korpel, A Rift in the Clouds, 115. 286 Pailin, The Anthropological Character of Theology, 41.


-28-

4.1.1. RECHTS – ymn De rechtse (hand) van El wordt éénmaal vernoemd wanneer hij daarmee een beker aanneemt287.

Belangrijker is echter het werkwoord ymnn (met de rechterhand nemen, zie 1.15) dat in UDB

00-1,23:37e.v. gebruikt wordt in de hoog symbolische beschrijving van een huwelijksritueel.

Regelmatig wordt rechts genoemd in samenhang met links om beide zijden van YHWH te

benoemen288, maar een aantal keren wordt ook specifiek de symbolische sterke rechterhand van

YHWH genoemd289.

4.1.2. LID Hetzelfde woord als voor hand wordt ook gebruikt voor het geslachtsorgaan van El290. Er wordt

gezegd dat het groeit tot het groot is als de zee, wijd als de oceaan. Deze proporties zijn

vanzelfsprekend bovenmenselijk groot291, andermaal een kwalificatie die het brondomein

verheft naar het doeldomein van de metafoor292.

YHWH wordt nergens in het oude testament op een dergelijke manier beschreven.

4.2. HOOFD –

Slechts eenmaal wordt het hoofd van El vermeld293 en dit geval is secundair qua betekenis. De

tekst vertelt hoe El as op zijn hoofd gooit ten teken van rouw. Het is opvallend dat El zo zelden

met een hoofd genoemd wordt. Ongetwijfeld is dit een ongelukkig toeval aangezien andere

goden uit het Ugaritische pantheon talloze malen met een hoofd genoemd worden, niet in het

‘ z ’, E U

afgebeeld met een hoofd294 en vindt men in de overgeleverde teksten andere lichaamsdelen van

E z . z ‘ ’

Ugaritische pantheon “T e o f e e e o e of e o e e ,

e o g g o ”295.

YHWH heeft een sterk metaforisch hoofd waarop Efraïm296 of redding297 als helm staat. Hij heft

vrij letterlijk zijn hoofd op298. In tegenstelling tot El wordt voor YHWH ook wel – eerder vooral –

het woord pnym (Mynip%f ( )) gebruikt, meestal in de uitdrukking Mynipfl; (lə ) maar

ë . E G ‘ z z ’

zien299, maar dit soort teksten blijven zeldzaam en worden geleidelijk minder letterlijk, totdat

enkel Mozes YHWH zag in een wolk300 301. Ieder die YHWH’ z z 302.

287 UDB 00-4,15:II:17 288 Oa. Num. 22,6; 1 Kon. 22,19 289 Ex. 15,6; Ps. 16,8; 77,11; 118,15-16; Hab. 2,16 290 UDB 00-1,23:33; 00-1,23:34 291 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 84. 292 Pailin, The Anthropological Character of Theology, 41. 293 UDB 00-1,5:VI:11 294 Voor een afbeelding zie figuur 3 achteraan. 295 Korpel, A Rift in the Clouds, 97. 296 Ps. 60,9 297 Jes. 59,17 298 Ps. 110,7 299 Gen. 32,31; Ex. 33,11 300 Ex. 33,9

David Van Acker

-29-

4.3. VOET – ʿ

Els voeten leest men vaker in de aanwezige teksten uit Ugarit. Dit komt ongetwijfeld voor in de

vele aanbiddingscènes die beschreven worden303. Op twee passages na gaat het hier telkens om

aanbiddingpassages. In de andere twee teksten lijkt het erop dat El steun zoekt tijdens het

lachen door zijn voet op een voetstoel te plaatsen304.

In een eerste tekst van zeer oude traditie lijkt YHWH letterlijk voeten te hebben305. Mozes en de

voornaamsten van Israël zien er YHWH, met voeten, maar dit wordt zeer sterk gerelativeerd door

het feit dat er niet veel later gezegd wordt dat niemand, zelfs Mozes niet, YHWH kan zien306 en dat

(zoals reeds besproken in 4.2) niemand anders YHWH ooit persoonlijk gezien heeft. Verder zijn

er nog een aantal teksten die de voeten van YHWH expliciet vermelden307.

4.4. HART – lb

Slechts één tekst vermeldt het hart van El308, daaruit wordt duidelijk dat het hart de zetel was

van blije emoties zoals lachen.

Ook bij YHWH , z ‘ YHWH’ ’309 is

in de Hebreeuwse bijbel niet onbekend.

4.4.1. BORST(KAS) Slechts éénmaal, in een tekst rijk aan beelden wordt de borstkas (lb) van El vermeld310. El ploegt

daarin (de haren op) zijn borst als een tuin.

YHWH wordt niet op een dergelijke manier beschreven.

4.5. VINGERS – ʿ

Els vingers worden éénmaal vermeld in het corpus Ugaritische teksten311. El vingerknipt er ten

teken dat hij blij is.

De vinger van YHWH wordt op een heel andere manier gebruikt. Enerzijds om te straffen312,

anderzijds om de tien geboden te schrijven313.

301 Korpel, A Rift in the Clouds, 101–103. 302 Ex. 33,20 303 UDB 00-1,1:III:24; 00-1,2:I:14; R1-1,2:I:30; R1-1,2:III:5; 00-1,4:IV:25; 00-1,6:I:37; R1-1,17:VI:50 304 UDB 00-1,4:IV:27; 00-1,6:III:14 305 Ex. 24,10 306 Ex. 33,20 307 Deut. 33,3, 2 Sam. 22,10 308 UDB 00-1,12:I:12 309 Oa. 1 Sam. 2,35 310 UDB 00-1,5:VI:11 311 UDB 00-1,4:IV:27 312 Ex. 8,19; Deut. 9,10 313 Ex. 31,18


-30-

4.6. MOND – ph

Eén kleine referentie leert ons dat El een mond heeft314, deze mond wordt vergeleken met een

(een maat melk).

YHWH heeft veel meer verwijzingen naar een mond315, nagenoeg alle gevallen verwijzen naar de

mond als een spraakorgaan316. Deze verwijzingen zijn vaak metaforisch, bijvoorbeeld bij

‘ YHWH z ’317, maar in oudere teksten zoals – opnieuw – bij Mozes

lijken de beelden letterlijker en lijkt een antropomorfe god dichterbij te komen318.

4.7. LIPPEN –

De enige hint die erop wijst dat El lippen zou hebben, is tijdens de beschrijving van een kus319.

Het zijn niet Els lippen die beschreven worden, maar wel die van de twee vrouwen met wie hij

kust. Het kussen en de vermelding van de lippen maken het echter wel aannemelijk dat ook El

zelf lippen had.

YHWH heeft ook lippen, maar ook hier (zoals bij de mond, zie 4.6) worden de lippen enkel in

verband met spraak vermeld320, telkens fungeren deze beelden als een metafoor en niet als een

letterlijk beeld van een antropomorfe god321.

4.8. STEM – ql

El heeft expliciet een stem, tweemaal verheft hij die om te roepen322, éénmaal is zijn stem erg

zwak omdat El een kater heeft323, beiden beelden die bijna té menselijk (antropomorf) zijn324.

De stem van YHWH is daarentegen duidelijk een metafoor. YHWH’

gebracht met natuurelementen325, maar wordt daar nooit mee gelijkgesteld326.

4.9. HAAR –

Eénmaal wordt El beschreven met grijs haar ( )327.

YHWH wordt met een andere uitd , ‘z ’328, hetzelfde voorgesteld.

314 UDB R1-1,101:8 315 Zie voor alle verwijzingen Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. VI, 658 316 Korpel, A Rift in the Clouds, 106. 317 Oa. Jer. 15,19 318 Num. 12,8 319 UDB 00-1,23:49 320 Korpel, A Rift in the Clouds, 107. 321 Jes. 30,27; Job 11,5 322 UDB 00-1,5:VI:11; 00-1,6:III:14 323 UDB 00-1,114:22 324 De Moor, The Rise of Yahwism, 84. 325 Donder (Bv. Ps. 29,3), vuur (Deut. 4,12) of net niet (1 Kon. 19,11-13) 326 Korpel, A Rift in the Clouds, 155. 327 UDB R1-1,3:IV:54 328 Dan. 7,9

David Van Acker

-31-

Relaties

4.10. ZOON – bn

Hoewel El als vader, vader van goden en mensen is, worden onder zijn zonen vooral goden

genoemd. Keret is hierbij opnieuw de uitzondering329.

In het geval van YHWH is het bijna het tegenovergestelde. De ruime verzameling zonen van

YHWH330 staat in contrast met de weinige keren dat YHWH vader genoemd wordt (zie 3.1).

Om te beginnen worden hemelse wezens genoemd als zonen van YHWH331. Dit is vooral

opvallend omdat het vaderschap van YHWH enkel mensen bevat. De tekst in Gen. 6,1-4 is

duidelijk heel mythologisch van aard en binnen de traditie van het oude testament van oude

datum, maar blijft – zoals elke oudtestamentische verwijzing die een polytheïstische

oorsprong332 kan suggereren – erg vaag333.

T ‘z G ’ I ë

benoemen334. Volgens Korpel is dit het resultaat van een tijdelijke evolutie waarbij de

polytheï ‘ z G ’ ï

‘ I ë z G ’. z

voor het oude testament, waar men in het algemeen een verschuiving kan zien van een

polytheïstische, niet zozeer metaforische oorsprong naar een monotheïstische, uitsluitend

metaforische traditie335.

Individuele personen konden mogelijks ook zonen van YHWH genoemd worden, maar het gaat

hierbij uitsluitend over koningen336. Men kan zich dan ook afvragen in hoeverre hiermee een

individueel persoon bedoeld wordt, of eerder verwezen wordt naar een relatie tussen YHWH en

zijn volk, gerepresenteerd door de koning. Ps. 2,7 lijkt erop te wijzen dat David een

afstammeling van YHWH zou zijn, in overeenstemming met de goddelijkheid van koningen337 in

de omliggende volken. Het feit dat YHWH het verkrijgen van David als zoon verbindt met de

kroning van David spreekt deze associatie tegen338. Dit betekent echter niet dat de goddelijkheid

van koningen in omliggende culturen van geen enkele rol is bij deze tekst. In tegendeel, deze

tekst is duidelijk een voorbeeld waarbij het oude testament in haar taalgebruik tegemoet komt

aan de bredere context waarin het geschreven is zonder aan haar eigenaardige eigenheid in te

boeten.

329 UDB 00-1,16:I:10; 00-1,16:I:20; 00-1,16:II:48 330 Voor een volledige vermelding van alle verzen zie: Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol II, 186ff. 331 Bv. Gen. 6,1-4 332 Voor een uitgebreidere bespreking van de oorspong van YHWH Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 145–148. 333 Korpel, A Rift in the Clouds, 255–257. 334 Bv. Ex. 4,22-23; Ezek. 23,37 335 Korpel, A Rift in the Clouds, 257. 336 Bv. 2 Sam. 7,14 337 Bienkowski and Millard, Dictionary of the Ancient Near East, no. King Lists; Kings and kingship, p169–170. 338 Korpel, A Rift in the Clouds, 259.


-32-

4.11. DOCHTER – bt

I E ’ z z

El verschillende dochters heeft waaronder Anat339. Als dochters worden echter enkel Zabib en

Ishatu expliciet genoemd340. De tekst in UDB 00-1,23:45 lijkt een mogelijkheid tot adoptie aan te

dragen, twee vrouwen zouden voor eeuwig dochters van El kunnen worden, maar opteren er

uiteindelijk voor om echtgenotes van El te worden (zie 4.13).

Letterlijke dochters van YHWH zijn nagenoeg onbestaande. Noch in het oude testament, noch in

eigennamen worden dochters genoemd. De enige referentie naar een dochter van YHWH is te

vinden in de uitdrukking zonen en dochters van YHWH die slaat op het volk Israël en in totaal 3

keer gebruikt wordt in de Hebreeuwse bijbel341 342.

4.12. GELIEFDE – mdd, ydd, dd

Enkele bevoorrechten mogen bij hun naam het epitheton , of een enkele maal 343

. H z E Y die hiermee samen ook vaak held ( )

genoemd worden344.

In het geval van YHWH is geen enkele andere godheid zijn geliefde (d(w)d (d(w)d)). YHWH zelf

wordt wel geliefde genoemd345. Daarnaast zijn er ook enkele personen die via hun eigennaam te

kennen geven dat ze geliefde van YHWH zijn346. Van dezelfde stam is ook het woord dydy (ydyd)

afgeleid dat over Benjamin (de stam) gezegd wordt347 en dat een element is van de naam

yedidyah (h@yfd:ydiy:) die aan Salomo gegeven wordt348.

4.13. ECHTGENOTE –

Slechts in één passage worden El echtgenotes toegewezen349. Als twee vrouwen die El verleidt

z ‘ , ’ E , z

echtgenotes zijn. Uiteindelijk gebeurt dat ook en zijn de vrouwen ‘echtgenotes van El voor

eeuwig’.

YHWH heeft in de oudtestamentische traditie slechts éénmaal heel sterk metaforisch een vrouw.

Dit is in de profetie van Ezekiël waar YHWH twee vrouwen, Ohola en Oholiba, symbool voor

Samaria en Jeruzalem, tot vrouw nam350. De inscriptie die gevonden is in Kuntillet Ajrud toont

339 UDB R1-1,3:V:10 340 UDB 00-1,3:III:46 341 Deut. 32,19; Jes. 43,6; Ezek. 16,20 342 Korpel, A Rift in the Clouds, 260. 343 UDB 00-1,6:VI:31 344 Oa. UDB 00-1,5:I:13 345 Jes. 5,1 346 Niet in het minst koning David, maar ook ydawOd@ ( y, 1 Kron. 27,4), wOdwOd@ ( , Recht. 10,1; 2 Sam.

23,9 24; 1 Kron. 11,12 26) en w%hwfdfd@o ( , 2 Kron. 20,37) 347 Deut. 33,12 348 2 Sam. 12,25 349 UDB 00-1,23:42-60 350 Ezek. 23,4 ev.

David Van Acker

-33-

aan dat er minstens ook een (marginale) traditie bestond in de oude Israëlische religie waar

YHWH wel een letterlijke vrouw kon hebben, Ashera in dit geval351.

4.14. NAKOMELING –

Aangezien El kinderen heeft, heeft hij natuurlijk ook een familie en nakomelingen. Enkele keren

wordt er melding gemaakt van het nageslacht van El. Een paar keer wordt hetzelfde woord

gebruikt om te zeggen dat El nageslacht geeft aan begunstigden, Keret352 en Daniël353 (zie ook

1.5.1).

De stam komt in het Hebreeuws wel voor maar enkel in de vorm twOxp%f#$;m@i, ( )

eenmaal wordt daarvan gezegd dat de Heer die verkoren heeft354.

Dat YHWH de schenker van nakomelingen was, is reeds kort aangehaald in het gedeelte over

schenken (1.5.1).

4.15. GESLACHT – dr

Als men het heeft over het (na)geslacht van El wordt vaker het woord dr gebruikt dan (wat

in andere Ugaritische teksten wel voor nageslacht gebruikt wordt). ‘

E ’ wordt in de teksten uit Ugarit gebruikt om de verzameling van alle goden te benoemen, dit

E ‘ ’ 355.

Het Hebreeuwse woord rwOd@ ( ) wordt zelden in direct verband gebracht met YHWH. Meestal

‘ ’

trouw of een gebruik te benadrukken356. H ‘G ’ oude

testament ontbreekt (behalve misschien in Ps. 73,15 ‘ U ),

dat elke verwijzing naar kinderen van YHWH hoewel talrijk aanwezig, niet diepgeworteld zit in

de religieuze beeldvorming357.

4.16. DIENAAR – ʿbd

E z ‘ ’ E , z uitzondering, een verwijzing naar Keret, van

wie El de persoonlijke beschermgod was. Dienaar zijn houdt in dit geval ongetwijfeld in dat

Keret omwille van zijn devotie aan El deze rijkelijk voorziet van offers358.

Verschillende mensen die net als Keret een coryfee waren in de religieuze traditie worden in het

Oude testament dbe(e (ʿ ) van YHWH genoemd359. Ook het volk wordt de dienaar van YHWH

genoemd360. Eénmaal is YHWH zelf de dienaar, dienaar door de zonden van zijn volk361.

351 Voor een afbeelding zie figuur 1 en 2 achteraan. 352 UDB 00-1,14:III:46; 00-1,14:VI:31 353 UDB 00-1,17:I:23 354 Jer. 33,24 355 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 55. 356 Ex. 3,15; Ps. 10,6; 33,11; 49,12; 77,9; 79,13; 85,6; 89,2 5; 102,13; 106,31; 119,90; 135,13; 146,10; Spr. 27,24; Klaagl. 5,19; Jes. 34,17; Jes. 51,8; Joel 4,20 357 Korpel, A Rift in the Clouds, 234. 358 UDB 00-4,15:III:19


-34-

4.17. LAKEI – lm

E z ’ 362. Als er al een

aan El toegeschreven wordt dan is dit in alle gevallen de mens Keret363.

Ook voor YHWH zijn het voornamelijk mensen die hem dienen, een equivalent van bestaat er

in het Hebreeuws niet, de dienaar wordt steevast dbe(e (ʿ ) genoemd (zie 4.16).

4.18. HERAUT – ngr

De god E ngr van El364. Dit woord kan op twee manieren vertaald

. E z ‘ ’ 365 en omdat deze raaf boodschapper was bij

‘ ’366. Anderzijds kan het ook ‘hofmeester’ betekenen367.

Dit woord komt in geen geval voor in de Hebreeuwse bijbel. YHWH heeft geen vogels als

boodschappers. Naast menselijke boodschappers zoals profeten, beschikt YHWH vooral over

hemelse boodschappers, de engelen (K7)fl;ma ( ʾ ))368. YHWH heeft ook geen hofmeesters, dit

is voor de oudtestamentische opvatting van YHWH veel te menselijk.

4.19. VERGADERING –

U z , ‘ E ’

‘ van de zonen va E ’ . H is duidelijk een leenwoord van het

Akkadische 369. In deze raad werd de soevereiniteit van de goden beperkt: de

beslissingen en acties van de goden werden er besproken en de raad gaf daarop een

antwoord370. Een lijst van de goden die in deze raad zetelen is volgens Smith UDB 00-1,65, in het

begin staat daar de tekst | | (El, de zonen van El, het geslacht van El, de

vergadering van El) gevolgd door een lijst met allerlei namen en voorwerpen371.

Het is te verwachten dat in een traditie waarin men minstens neigt naar, zoniet zuiver gelooft in,

een god die (zoals reeds besproken) geen goddelijke kinderen heeft, noch enige relevante

interactie met andere goden, deze god geen raad rond zich heeft. Toch zijn ook in dit aspect van

het Yahwisme elementen terug te vinden van een oudere traditie die wel open stond voor

359 Oa. Abraham (Gen. 26,24), de zonen van Jacob (Gen. 50,17) Mozes (Ex. 4,10), Josua (Recht. 2,8), Samuël (1 Sam. 3,10), David (2 Sam. 7,5) Salomo (1 Kon. 8,28) 360 Oa. Canaän (Gen. 9,26), Israël (Lev. 25,55) 361 Jes. 43,24 362 Korpel, A Rift in the Clouds, 295. 363 UDB 00-1,14:I:41; 00-1,14:II:9; 00-1,14:VI:39; 00-4,15:II:16; 00-4,15:II:20 364 UDB 00-1,16:IV:3; 00-1,16:IV:6; 00-1,16:IV:10 365 Korpel, A Rift in the Clouds, 292. Het is evenwel niet duidelijk op welke auteur deze vertaling gestoeld is. 366 Ondersteund door Del Olmo Lete and Sanmartín, A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition., 2003, 2:623. en Wyatt, Religious Texts from Ugarit, 233. 367 Gibson, Canaanite Myths and Legends., 99. Gibson stelt ook de vertaling van timmerman voor. 368 Korpel, A Rift in the Clouds, 296. 369 Oppenheim, Leo A., The Assyrian Dictionary, Volmume 12(P):485–493. 370 Korpel, A Rift in the Clouds, 269–270.; Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 41–44. 371 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 43.

David Van Acker

-35-

dergelijke beelden. In enkele oude passages uit de Hebreeuwse bijbel vinden we YHWH terug in

een vergadering van goden372. Het woord dat hiervoor gebruikt wordt is nooit een vorm van

, maar wel hdf( e (ʿ ), lhfqf ( ) of dwOs ( ). Het bestaan van andere goden werd

dus niet ontkend in een vroeg stadium van de Israëlitische religie. Toch blijft YHWH steeds de

overhand hebben, zijn acties worden niet geëvalueerd door de raad, hij is niet aan hun

onderworpen en de leden van de raad worden niet gespecificeerd. Dit alles wijst op een bestaan

van het beeld, maar dit beeld was dus niet uitgewerkt was zoals in andere, omliggende culturen

het geval was. Opnieuw is in dit oorspronkelijk polytheïstische aspect van YHWH een evolutie te

zien naar een monotheïstische traditie waarbij het geheel van de goden vervangen wordt door

het volk Israël373.

Bezit

4.20. VELD – D(M)

I éé ‘ E ’374.

Wat duidelijk is, is dat dit veld droog staat. Volgens Gibson zijn de voren in het veld gebarsten375,

maar volgens Wyatt is niet eens als veld te lezen, maar als steppe en is ‘E ’,

breed376. In een andere passage wordt El de god van het veld genoemd, maar dit hoeft niet te

betekenen dat hij ook effectief een veld had377.

Al vanaf het begin was het de mens zijn taak om het veld te bebouwen378. In deze taak is hij door

YHWH onderwezen379. YHWH bezit geen eigen veld (hde#&f) in de goddelijke wereld dat hij bewerkt

zoals El. Hij bezit daarentegen wel velden op de aarde die aan hem gewijd zijn380. Verder zijn er

nog talloze verwijzingen naar agriculturele activiteiten van YHWH381.

4.21. KELK – krpn

Tweemaal komt het woord voor kelk voor in de huisraad van El382. Elke keer staat het ook

parallel met het beter bekende woord voor beker ks (zie 4.22).

Een Hebreeuws woord dat volgens Korpel te associëren valt met krpn is t(ab@aqu ( ʿ ). H wordt tweemaal gebruikt in connectie met YHWH. Net als in Ugarit staat dit woord telkens in

verbinding met het woord voor beker (swOk@ ( )), tweemaal net iets anders in eenzelfde

372 Deut. 33,3; Job 15,8; Ps. 82,1; Jer. 23,18 373 Korpel, A Rift in the Clouds, 271–273. 374 UDB 00-1,6:IV:2; 00-1,6:IV:13 375 Gibson, Canaanite Myths and Legends., 78. 376 Wyatt, Religious Texts from Ugarit, 137–138. 377 UDB 00-1,108:12 378 Gen. 2,5 379 Jes. 28,24-26 380 Lev. 27,21 381 Korpel, A Rift in the Clouds, 438–445, 382 UDB 00-1,1:IV:4; 00-4,15:II:17


-36-

uitdrukking383. Deze uitdrukking is sterk metaforisch waarbij de beker het brondomein is en het

abstracte concept van H I ë ‘ ’ , het doeldomein

is.

4.22. BEKER – ks

In twee teksten geeft El een beker aan de goden die genodigd zijn op een groot banket384, zelf

wordt El niet beschreven terwijl hij uit een beker drinkt. Waarschijnlijk is dit aan louter toeval te

wijten.

Elke keer dat de beker van YHWH vermeld wordt, is het om een beeld te geven aan de woede van

God die aan mensen of volken te drinken gegeven wordt385. Soms is dit beeld heel sterk

uitgewerkt386. Nergens gebruikt YHWH een beker om zelf in een letterlijke zin te drinken of

anderen daartoe uit te nodigen387.

4.23. TAFEL –

Ondanks de vele banketten die aangericht worden, heeft El slecht éénmaal expliciet een tafel388.

Er wordt beschreven hoe hij iets onder de tafel verstopt, weliswaar in een banketcontext.

Tweemaal komt ook het werkwoord (tafeldekken) voor389, wat natuurlijk noodzakelijk een

tafel veronderstelt.

De tafel die in connectie met YHWH het meest voorkomt, is de tafel met de toonbroden390. Maar

hij is ook in staat zelf een tafel te dekken391, een enkele keer heeft YHWH zijn eigen tafel392

waaraan hij anderen uitnodigt393 en driemaal wordt met de tafel van YHWH zijn altaar (xab@ez:mi ( z a )) bedoeld, als ware het een tafel waarvan hij zou eten394. Eén passage komt opvallend

dicht bij de grote banketten die de Ugaritische goden zo vaak voor elkaar aanrichten395. YHWH

wordt er voorgesteld wanneer hij eerst slacht en daarna tot verzadiging spijzen aanbiedt aan

zijn tafel. Dit beeld is evenwel overduidelijk metaforisch aangezien het helden en mensen zijn

die aan dieren worden aangeboden, in plaats van vice versa.

383 gij, die uit de hand des HEREN de beker zijner grimmigheid hebt gedronken, de kelk der bedwelming hebt leeggedronken. (Jes. 51,17b, NBG); Zie, Ik neem uit uw hand de beker der bedwelming; de kelk mijner grimmigheid zult gij niet langer drinken. (Jes. 51,22b, NBG) 384 CTA 00-1,1:IV:4; 00-4,15:II:17 385 Ps. 16,5; 75,9; Jes. 15,17; Jer. 25,15; Hab. 2,16 386 Ps. 75,9 387 Korpel, A Rift in the Clouds, 411. 388 UDB 00-1,114:6 389 UDB 00-1,2:III:16; R1-1,2:III:21 390 Ex. 25,23 27-28 30; 26,35; 30,27; 31,8; 35,13; 37,10 14; 39,36; 40,4 22 24; Lev. 24,6; Num. 3,31; 4,7; 1 Kon. 7,48; 1 Kron. 28,16; 2 Kron. 4,19; 13,11; 29,18 391 Ps. 23,5; Ps. 78,19 392 Ezek. 44,16, ‘ YHWH’ ‘ ’ komen 393 Ps. 128,3 394 Ezek. 41,22; Mal. 1,7 12 395 Ezek. 39,17-20

David Van Acker

-37-

4.24. HUIS – bt

Het huis van El is, net zoals bij de andere Ugaritische goden, de plaats waar El woont. Hij heeft

dus vooral zijn huis in de hemel dat erg gedetailleerd weergegeven wordt met allerlei huisraad

e.d. 396. Dit huis is een huis met plaats voor velen, ook mensen zo blijkt want Daniël heeft er een

deel397. Daarnaast blijkt ook dat een tempel van El het huis van El genoemd kan worden. Dit

blijkt uit een drietal economische teksten398.

Ook het huis van YHWH is geen onbekend beeld, het komt talloze keren voor399. Betel is hier in

het bijzonder te noemen. In deze stad moet vanwege zijn naam een oude cultusplaats van El

(YHWH) aanwezig geweest zijn. Gen. 28,11-19 legt uit hoe die plaats aan zijn naam gekomen is.

Door de nauwe verbinding met de hemel – via een ladder in Jacobs droom – ‘

’ nauw verbonden met de hemel400. De tempel die Salomo bouwt wordt later ook

het huis van YHWH genoemd401. Toch beseft men maar al te goed dat YHWH niet in een huis kan

wonen402. Om dat te benadrukken wordt gezegd dat YHWH in de tempel huist als rook of dat

enkel de naam van de Heer in zijn huis huist403. Desalniettemin zal de tempel voor eeuwig Gods

huis zijn404. Deze passage is in het licht van de vorige passages dan ook sterk metaforisch en niet

letterlijk te lezen405.

4.24.1. ZILVER – ksp Eénmaal wordt van het huis van El gezegd dat het van zilver is406, een rijkelijke verwijzing die

doet denken aan het veel latere beeld van het nieuwe Jeruzalem407.

YHWH heeft een boeiende verhouding met zilver. Enerzijds wordt er gezegd dat hij geen zilver of

goud408 wil, maar anderzijds komt ook al het zilver van Jericho hem toe409. Verschillende

tempelschatten waren bovendien van zilver410. Tot slot heeft zilver ook een hoge symbolische

waarde411.

4.25. PALEIS – hkl

Het paleis van El wordt niet vaak vermeld en blijkt parallel te staan met zijn huis412.

396 Korpel, A Rift in the Clouds, chap. 3.4.3. 397 UDB 00-1,17:I:32; 00-1,17:II:5; R1-1,17:II:22 398 UDB R1-1,41:38; 00-1,87:42; 00-4,341:5 399 Voor een volledige lijst van alle verzen zie: Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. II, 154 400 Korpel, A Rift in the Clouds, 379. 401 Oa. 1 Kron. 20 402 1 Kon. 8,27 403 Oa. 1 Kon. 8,17 404 1 Kon. 8,13 405 Korpel, A Rift in the Clouds, 377–380. 406 UDB 00-1,1:IV:20 407 Openb. 21,18 408 Ex. 20,23 409 Jos. 6,19 410 1 Kon. 15,15 411 Ps. 12,7 412 UDB R1-1,21:II:8


-38-

Een andere manier om het huis van YHWH aan te duiden is onder de benaming tempel (lkfyh e ( )). Volgens Korpel wijzen een aantal verzen erop dat die tempel zich in de hemel

bevindt413, hoewel de hemel (Myima#$f ( y )) nergens expliciet hiermee in verband wordt

. E ‘ YHWH’ y

tempel in Jerusalem414.

4.26. VERBLIJFPLAATS –

Vijfmaal wordt de verblijfplaats van El vernoemd in het huidige corpus Ugaritische teksten en

vijfmaal is het in dezelfde zinsnede415. ’ z ‘

E , z z ’416.

Slechts één maal komt de Hebreeuwse equivalent van dit woord (b#$fwOm ( )) voor in

connectie met YHWH. Sion wordt er zijn geliefde woning genoemd417.

4.27. BERG –

In een eerste verwijzing naar de berg van El418 wordt niet gebruikt maar , wat daaraan

parallel staat419. De andere verwijzing420 gaat over de berg Lel waarin El de godenraad voorzit. El

wordt hier dus voorgesteld binnenin de berg.

YHWH is veel meer dan El een berggod, dit doet zijn naam yd@a#$a-l)e (ʾ - y) vermoeden. Het

is zelfs zo dat buitenstaanders YHWH als berggod beschrijven421. YHWH’

beperkt zich tot enkele bergen zoals Sion422, Sinai423 en Horeb424. Het zijn bergen waar hij op

neerdaalt425 of op woont426, z ‘ YHWH’ 427 en wordt

‘ z ’428 genoemd429. Het is opmerkelijk dat YHWH

uitdrukkelijk op de berg woont terwijl de E ʾ z 430.

413 Korpel, A Rift in the Clouds, 378. 414 Oa. 1 Sam. 1,9 415 UDB 00-1,3:IV:48; 00-1,3:V:39; R1-1,4:I:12; 00-1,4:IV:52; R1-1,117:5 416 .bnh 417 Ps. 132,13 418 UDB R1-1,1:III:22 419 Del Olmo Lete and Sanmartín, A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition., 2003, 1:408. 420 UDB 00-1,2:I:14 421 1 Kon. 20,23 422 Ps. 9,12 423 Num. 10,33, hiermee wordt de Sinaï bedoeld cf. v12 424 Oa. Ex. 3,1 425 Oa. Ex. 19,18 426 Ps. 9,12 427 In tegenstelling tot Korpels bewering dat enkel Sion en Sinai de berg van YHWH genoemd worden is ook Horeb als dusdanig terug te vinden, cf. Ex. 3,1; 1 Kon. 19,8 428 Ps. 2,6 429 Korpel, A Rift in the Clouds, 581–582. 430 Resp. UDB 00-1,2:I:14 en 00-1,3:IV:19

David Van Acker

-39-

4.28. KAMP – 431

In een vaste uitdrukking over de woning van El wordt er gesproken over het kamp van El432.

Hoewel dit woord in het Hebreeuws niet voorkomt is er toch een equivalent van te vinden in het

woord hnexjma ( aneh)433, het kamp van de Israëlieten in de woestijn en later in het vroege

Israël. Dit is bijna een reëel voorbeeld van het kamp van God aangezien daar lange tijd het

heilige der heilige was434 en ook uitgebreid beschreven werd hoe dat deel van het kamp eruit

moest zien435.

4.29. KLEDIJ –

Slechts tweemaal436 wordt de kledij van El genoemd. Dat gebeurt enerzijds tijdens een

E ʾ , z . E z

waarin een mens aangekleed wordt met de kledij en de mantel (ʿrm) van El. Uit afbeeldingen kan

men echter wel afleiden dat El een lang gewaad gedragen heeft (zie figuur 3). Het is vooral de

kledij van de andere goden die uitgebreid beschreven wordt437.

YHWH heeft veel minder kledij. Er zijn slechts enkele passages waarin kleding van YHWH

rechtstreeks beschreven wordt438, een weinig indirecte passages439, maar vooral veel passages

waar YHWH abstracte zaken draagt440 441.

4.30. TROON –

T ʾ E z . it is de enige tekst

waar totnogtoe de troon van El genoemd wordt442.

Ook YHWH heeft een troon en nog wel een troon die vaak in dezelfde zin gebruikt wordt als de

tronen in Ugarit443. YHWH’ 444, bevindt zich in de hemel445 of in Jeruzalem446.

Ezekiël relativeert en bevestigt dat de Israëlieten beseften dat YHWH’

metafoor was447.

4.31. STAF –

431 G ‘ ’ z , Gibson, Canaanite Myths and Legends., 53 n.4. 432 Voor alle verwijzingen zie bijlage 1: Kamp – 433 Oa. Ex. 14,9 434 1 Sam. 4,3 435 Ex. 26,1 ev. 436 UDB 00-1,5:VI:11; 00-1,170:13 437 Korpel, A Rift in the Clouds, 365–367. 438 Jes. 6,1; Dan. 7,9 439 Jes. 63,3; Ezek. 16,8 440 Zoals Majesteit (Ps. 93,1) 441 Korpel, A Rift in the Clouds, 367–369. 442 UDB 00-1,5:VI:11 443 Korpel, A Rift in the Clouds, 396. 444 Jes. 6,1 445 Ps. 11,4 446 Jer. 3,17 447 Ezek. 1,26


-40-

Els staf wordt slechts op één plek genoemd en dat is in een huwelijksritus in UDB 00-1,23:37-48,

El neemt de staf in zijn rechterhand en mikt ermee op een vogel, die hij vervolgens uit de lucht

gooit.

De Hebreeuwse equivalent van dit woord is x+%ema ( ). Dit komt enkele keren als attribuut

van YHWH voor in het oude testament. Enerzijds is het een staf of roede448 om mee te straffen,

maar anderzi z ‘ H ’ 449.

4.32. SCEPTER –

De scepter van El wordt net als zijn staf genoemd in de huwelijksritus die in UDB 00-1,23

beschreven wordt. El verlaagt zijn scepter hierbij ten teken van volle overgave.

Het woord dat voor de scepter van YHWH gebruikt wordt in Ps. 110,2 is hetzelfde als dat voor

staf (x+%ema ( ) zie 4.31).

4.33. VOETSTOEL – hdm

El heeft een voetstoel waarop hij steunt om te lachen (El richt zich op) 450 en op zit om te rouwen

(El verlaagt zich) 451.

Het beeld van YHWH’ .

tempel in Jerusalem is YHWH’ 452 evenals Sion453 of de aarde454

4.34. VREDE –

Een korte, losse verwijzing naar de vrede van El is terug te vinden in de opening van een tekst

met godennamen455. Een literaire context is dus jammer genoeg niet aanwezig.

YHWH heeft daarentegen wel voorbeelden van vrede456. YHWH wordt vredevorst genoemd457 en

zegent zijn volk met vrede458.

4.35. BERICHT –

Wanneer El iets aankondigt aan de goden459, of wanneer de goden El proberen te paaien460,

wordt er gesproken over het bericht of het besluit van El.

448 Jes. 10,24 26; Micha 6,9 (roede) 449 Ex. 17,9 450 UDB 00-1,4:IV:27; 00-1,6:III:14 451 UDB 00-1,5:VI:11 452 1 Kron. 28,8 453 Klaagl. 2,1 454 Jes. 66,1 455 UDB 00-1,123:2 456 Num. 6,26; Recht. 6,24; Ps. 29,11; 35,27; 128,6 Jes. 9,5 457 Jes. 9,5 458 Oa. Ps. 29,11 459 UDB 00-1,1:II:18; 00-1,1:III:5; 00-1,6:IV:10 460 UDB 00-1,3:V:30; 00-1,4:IV:41

David Van Acker

-41-

YHWH maakt op eenzelfde manier zijn woorden bekend, zij het met een ander woord M)un: (nəʾum)461, dit woord is op een paar uitzonderingen na volledig toegewezen aan YHWH462.

4.36. WOORD – hwt

Een drietal keren wordt gezegd dat El een welwillend woord uit463, dit staat telkens parallel met

het woord (bericht, zie 4.35)

Het woord (rbfdf ( )) van YHWH heeft een oneindigheid aan betekenissen464. Het wordt

onder andere door profeten bij zijn volk gebracht465, het staat garant voor zijn beloften466 en het

is waar en trouw467.

4.37. BESLUIT

Tweemaal spreekt Anat nogal ironisch468 El aan en z z ‘

’469. Dit ligt in de lijn met de epitheta vriendelijk en welwillend (zie 3.8 en 3.7). Korpel

z ‘ ’470 waarin niet alleen de

grammatica, maar ook de vertaling van verandert. Wyatt471 en del Olmo Lete en Sanmartín472

ondersteunen echter de vertaling ‘ ’.

Ook YHWH is degene die besluit tot leven Gen. 1,24 is daar een heel mooi voorbeeld van. De

‘ z ’ et in de Hebreeuwse bijbel teruggevonden worden.

4.38. NAAM –

Eens te meer vindt men een woord terug in een tekst met bitter weinig context. El wordt in UDB

00-1,22:I:6 een naam toegewezen. Welke naam dat is en wat die naam betekent, is niet te

achterhalen.

YHWH heeft ontiegelijk veel meldingen van M#$e ( )473. Enkele centrale kenmerken van die

naam is dat de naam van YHWH heilig is474, dat ze een substituut kan zijn voor YHWH zelf475 en dat

‘ ’ ‘ ’ 476.

461 Oa. Gen. 22,16; 1 Sam. 2,30; Ps. 110,1 462 Een volledige verwijzing is te vinden in Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol. V, 579b-580a 463 UDB 00-1,1:II:18; 00-1,1:III:5; 00-1,6:IV:10 464 Voor een uitgebreide vermelding van alle verzen waar naam in associatie met YHWH gebracht wordt, zie: Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol II, 404b-405a 465 Oa. Ezra 1,1 466 Oa. 2 Kron. 6,10 467 Oa. Ps. 33,4 468 Wyatt, Religious Texts from Ugarit, p87. nt. 72 469 UDB 00-1,3:V:30; 00-1,4:IV:41 470 Korpel, A Rift in the Clouds, 151. 471 Wyatt, Religious Texts from Ugarit, 87. 472 Del Olmo Lete and Sanmartín, A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition., 2003, 1:383. 473 Voor een uitgebreide vermelding van alle verzen waar naam in associatie met YHWH gebracht wordt, zie: Clines, The Dictionary of Classical Hebrew, Vol VIII, 426-429 474 Oa. Lev. 21,6


-42-

4.39. OVERIGE



Huid Lever kbd Heupen bmt Sleutelbeen ʿ Schedel qdqd Baard dqn Bakkebaarden Keel Bloed dm Urine tnt Uitwerpselen Held 477 z Knots Speer Bijl 478 Mantel ʿrm Zakkledij Gadyon 479 Pavilioen 480 Kamer Ingang Droom Nieuws Waterput qr Rietveld Hond

475 Als zijn naam in de tempel verblijft (Oa. 1 Kon. 8,17) 476 Oa. Gen. 12,8; 2 Kron. 18,15 477 Zie ook 4.12 478 Mogelijks verwant met het Akkadische GI ne-e-tum, wat bijl betekent. (Del Olmo Lete and Sanmartín, A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition., 2003, 2:612.) 479 Vertaling is onbekend. 480 Gibson vertaalt met massief, Gibson, Canaanite Myths and Legends., 53 n.5.

David Van Acker

-43-

DEEL V: ASSOCIATIEF

5.1. OORLOG –

I ’ Cy E ,

om in de steppes harmonie te brengen481.

YHWH heeft een uitgebreid gala aan oorlogstermen482 om zich heen en enkele daarvan zijn al de

revue gepasseerd483. In het algemeen zei men zelfs dat YHWH een oorlogsgod is484, hij voert

geslachtenlang oorlog485, geeft strategische raad486 en heeft zelfs het vermogen om te vechten487.

Hij is de oorzaak van een overwinning488, maar ook van een nederlaag489. Ten slotte kan hij ook

bevelen om geen oorlog te voeren490 want uiteindelijk past oorlog niet met samen met YHWH491.

5.2. BRONNEN VAN DE TWEE OCEANEN – .thmtm

Het is een typisch beeld dat El woont aan de bronnen van de twee oceanen, de horizon van het

universum492.

Een beeld van deze veel gebruikte beschrijving van El weerklinkt in de eerste verzen van psalm

46 en 93 en natuurlijk ook in YHWH die de wateren boven en onder de hemelen scheidde en

vervolgens de zeeën creëerde493.

5.3. JAREN –

Vrijwel elke combinatie tussen El en z ‘ ’494 (zie

hiervoor 3.1).

UDB 00-1,108:27 v ‘ ’, z . E

een oude god waarvan zijn jaren verrukkelijk ( ʿ ) zijn.

UDB 00-1,12:II:44 heeft het over het feit dat El zeven jaar vol is. Jammer genoeg ontbreekt de

context om te kunnen afleiden wat hiermee bedoeld wordt.

481 UDB 00-1,1:II:18 482 Zie oa. de oorlogen van YHWH: Num. 21,14; 1 Sam. 18,17; 25,28 483 Zoals het overzien van het slagveld (zie 1.7) of het beeld van de held (zie 3.13), het strijdgejuich (zie 1.10) 484 Ex. 15,3 485 Ex. 17,16 486 Recht. 20,18 487 Ps. 144,1 488 1 Sam. 14,23; 1 Kron. 5,2 489 Jer. 50,30 490 Deutr. 1,42; 2,9 491 1 Kron. 22,8 492 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 136. 493 Gen. 1,6-10 494 UDB 00-1,1:III:23; R1-1,2:III:5; 00-1,3:V:7; 00-1,4:IV:23; 00-1,5:VI:1; 00-1,6:I:35; 00-1,17:VI:48 z ‘ ’, z z 3.1


-44-

YHWH ‘ ’ E ,

zijn leeftijd wordt wel ook door jaren benadrukt, ze zijn van geslacht tot geslacht495.

5.3.1. ZEVEN – ʿ Van alle getallen is zeven een bijzonder getal496 omwille van zijn symbolische waarde. El wordt

er twee keer mee geassocieerd497. Een eerste maal in een symbolische beschrijving van zeven

kamers en acht ingangen in Els paleis en een tweede maakt melding van zeven jaren, een

tijdspanne die ook in het oude testament terugkeert498.

Zeven is in het oude testament een veel gebruikt symbolisch getal dat met heiligheid

geassocieerd wordt499. Dit wordt in de eerste hoofdstukken van Genesis al tweemaal

onderschreven500.

5.4. OVERIGE

Harmonie ddym Rgz-planten rgz

495 Oa. Ps. 102,24 (zie 4.15) 496 Naast zeven is ook acht een symbolisch getal in Ugarit, specifiek voor El. Dit blijkt uit het feit dat het getal genoemd wordt in één zin met het getal zeven (UDB 00-1,3:V:26). Dit zijn dan ook duidelijk twee symbolische getallen. Ook voor YHWH is acht een bijzonder getal. Dit weerspiegelt zich ondermeer in het aantal dagen van de geboorte tot aan de besnijdenis en het wijden aan YHWH(Gen. 7,12) en in het aantal dagen dat volgens de voorschriften de tempel gereinigd moet worden(2 Kron. 29,17). 497 UDB 00-1,3:V:26; 00-1,12:II:44 498 Gen. 41 499 In totaal komt het getal 615 keer voor zie Oa. Ex. 7,25; Lev. 4,6; Ps. 12,7 500 De zeven scheppingsdagen (Gen. 2,2) en het zevenvoudig boeten voor wie Kain doodt (Gen. 4,15)

David Van Acker

-45-

BESLUIT

Aan de hand van de vergelijkingen tussen alle termen die voor El gebruikt worden in alle

Ugaritische teksten en gelijkaardige termen – als die er zijn – in het bijbels Hebreeuws, zijn er

een paar tendensen op te merken. Over de Hebreeuwse teksten mogen we geen sluitende

uitspraken doen, daarvoor is een diepere studie van meerdere teksten (die geen parallellen met

Ugarit hebben) noodzakelijk. Deze studie heeft evenwel genoeg teksten bekeken om enkele

boeiende zaken te constateren die in verder onderzoek centraal kunnen staan.

Ten eerste lijkt het erop dat een antropomorf beeld van YHWH aan de basis van de Israëlitische

religieuze traditie ligt501. Ten tweede zijn er ook bijbelpassages die – in parallel met de

Ugaritische teksten – te interpreteren kunnen zijn als een polytheïsistische basis voor deze

traditie502. Zelfs een theriomorfisch aspect kan vermoed worden503 door de parallellen met

Ugarit op te zoeken.

Alle eigenschappen van El zijn opgenoemd en vergeleken met YHWH. De belangrijkste

kenmerken die hieruit naar boven komen, liggen in lijn met de beknopte opsomming van Els

(Brons-tijdse) kenmerken volgens Smith.

El wordt beschreven als de schepper en vader van goden en mensen, hij wordt koning, stier,

welwillend en vriendelijk en wijs genoemd. Zijn voorkomen is oud, daarvan getuigt het

‘ ’, . E z

tot dronkenschap kunnen leiden. El wordt zelfs beschreven in seksuele activiteit.

Zijn woning wordt in aards en hemelse termen beschreven, hij woont in een paleis, of aan de

bronnen van de beide oceanen, de horizon van het universum504.

YHWH sluit hier voor een deel bij aan. Ook hij is schepper en vader van de mensen, maar niet van

de goden, hij is koning en hij is wijs, liefdevol en genadig. Ook YHWH is oud, hij is namelijk

501 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 87.; Korpel, A Rift in the Clouds, 91. 502 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 145–148.; Korpel, A Rift in the Clouds, 257. 503 Korpel, A Rift in the Clouds, 532–543. 504 Smith, The Origins of Biblical Monotheism, 135–137.


-46-

eeuwig, zijn baard is wit van de ouderdom. YHWH heeft weinig interactie met andere goden, die

bestaan in de regel immers niet. Daarom vinden er geen sociale activiteiten, laat staan seksuele

activiteiten plaats. In plaats daarvan treedt zijn volk soms op als ‘ ’ voor de andere

goden. De woning van YHWH is in de hemel, zijn tempel op aarde is slechts een symbool daarvan.

Deze paper past in een bredere opzet. In de eerste plaats is het noodzakelijk om met betrekking

tot El dit onderzoek uit te breiden zodat andere namen van El en eigennamen er ook in

opgenomen worden.

Daarnaast dringt zich een soortgelijk onderzoek met eenzelfde methodologie op waarin de

andere goden van het Ugaritische pant , ’ , .

hier al een grote stap in gezet, maar haar werk vertoont enkele kleine hiaten (die onderweg

aangestipt zijn) en het bevat enkele recentere teksten en bevindingen nog niet. Bovendien biedt

niet genoeg houvast om verder te gaan dan het louter historisch-vergelijkende omdat voor de

volgende stap een veel gedetailleerdere blik op alle woorden rond El nodig is, iets wat deze

paper in het bijzonder geprobeerd heeft.

Want tot slot is de volgende, en belangrijkste, stap die genomen moet worden de stap naar de

cognitieve taalkunde. Tot nog toe zijn op dit onderwerp enkel studies gemaakt zijn die beogen El

(of het Ugaritische pantheon) grondig te vergelijken met de god uit het oude testament om ten

slotte te landen in een conclusie over het vroege Yahwehisme en een eventuele polytheïstische

oorsprong daarvan. Om deze taalkundige en historische conclusies kracht bij te zetten of het

ongelijk ervan te bewijzen is het noodzakelijk dat men, met behulp van cognitieve taalkunde nu

gaat kijken wat de precieze conceptie van deze goden was. Enkel daardoor kan men kijken onder

de oppervlakte van het huidige taalkundige onderzoek en vaststellen hoe El en YHWH door hun

oorspronkelijke aanhangers ervaren en bekeken worden. Pas als deze beelden blijken te

. “

El the Original God of the Exodus? “505.

Oh quanto è corto il dire e come fioco

al mio concetto! e questo, a quel ch'i' vidi

è tanto, che non basta a dicer "poco."

Dante Allighieri, Paradiso, Canto XXXIII, 121-123

Hoe beeld ik in mijn taal wat in mij leefde!

En ach, hoe zwak is dit bij wat ik schouwde!

E ' „z " . 506

505 Ibid., 146–148. 506 Dante, Goddelijke Komedie, vert. naar het Nederlands door Korps, C. (1930), geraadpleegd op http://www.dbnl.org/arch/dant001godd03_01/pag/dant001godd03_01.pdf (19/08/2013)

David Van Acker

-47-

BIBLIOGRAFIE Bienkowski, Piotr, and Alan Millard, eds. Dictionary of the Ancient Near East. University of

Pennsylvania Press, 2010. Boeve, Lieven (1966) (Editor), and Kurt (Editor) Feyaerts. Metaphor and God-talk. Bern: Lang,

1999. Clines, David J. A., ed. The Concise Dictionary of Classical Hebrew. Sheffield Phoenix Press Ltd,

2009. Clines, David J. A. (Editor). The Dictionary of Classical Hebrew. Edited by John (Editor) Ewolde.

Sheffield: Sheffield academic press-, 1993. Cunchillos, José Luis, Juan-Pablo Vita, and José-Àngel Zamora. A Concordance of Ugaritic Words.,

2003. ———. The Texts of the Ugaritic Data Bank., 2003. De Moor, Johannes Cornelis. T e R e of Y  : e Roo of I e e Mo o e . Rev. and enl.

ed. Leuven: Leuven university press, 1997. De Moor, Johannes Cornelis (1935) (Editor), and Klaas (1957) (Editor) Spronk. A Cuneiform

Anthology of Religious Texts from Ugarit. Leiden: Brill, 1987. Del Olmo Lete, Gregorio, and Joaquín Sanmartín. A Dictionary of the Ugaritic Language in the

Alphabetic Tradition. Translated by Wilfred G.E. Watson. Vol. 1. 2 vols. Handbuch Der Orientalistik, Erste Abteilung 67. Leiden: Brill, 2003.

———. A Dictionary of the Ugaritic Language in the Alphabetic Tradition. Translated by Wilfred G. E. Watson. Vol. 2. 2 vols. 2nd revised ed. Handbuch Der Orientalistik, Erste Abteilung 67. Leiden: Brill, 2003.

Elliger, K., and W. Rudolph, eds. Biblia hebraica Stuttgartensia. Editio quarta emendata opera H. P. Ruger. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 1990.

Geeraerts, Dirk. Theories of Lexical Semantics. Oxford: Oxford university press, 2010. Gibson, J. C. L. Canaanite Myths and Legends. 2nd ed. Edinburgh: Clark, 1978. Gordon, Cyrus H. (Translator). Ugaritic Literature. Roma: Pontificium institutum biblicum, 1949. Korpel, Marjo Christina Annette. A R f e C o  : Ug c He e De c o of e

Divine. Ugarit-Verl, 1990. Lakoff, George, and Mark Johnson. Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago press,

1980. Mondin, Battista. The Principle of Analogy in Protestant and Catholic Theology. The Hague:

Nijhoff, 1963. Oppenheim, Leo A., ed. The Assyrian Dictionary. Vol. Volmume 12(P). 21 vols. Chicago: The

Oriental Institute, 1958. Pailin, David A. T e A o o og c C c e of T eo og  : Co o g T eo og c

Understanding. Cambridge: Cambridge University press, 1990. Pope, Marvin H. El in the Ugaritic Texts. Leiden: Brill, 1955. Ramsey, Ian T. (Editor). Wo A o Go  : e P o o of Re g o . London: SCM, 1971. Rolnick, Philip A. A og c Po e  : Ho Wo Refer to God. Atlanta: Scholars Press, 1993. Schaeffer, Claude F. A. (Author). Ugaritica. è é H ’I

F ç ’ é -   y -Damas- .   I . nationale, 1939-, 1939.

Schroer, Silvia. I I e g e B e  : N c c e vo e e e K A e Te e . Freiburg: Universitätsverl, 1987.

Smith, Mark S. T e O g of B c Mo o e  : I e ’ Po e c B c g o e Ugaritic Texts. New York: Oxford university press, 2000.

Sommerfeldt, John R. (Editor). A , G e o W o e e Ho e We  : P e Presented at a Symposium on Spiritual Fatherhood/Motherhood at the Abbey of New Clairvaux, Vina, California, 1 2-16 June, 1978 /. Kalamazoo: Cistercian publ, 1982.


-48-

Whitaker, Richard E. A Concordance of the Ugaritic Literature. Cambridge Mass: Harvard university, 1972.

Wyatt, N. (Editor). Re g o Tex f o Ug  : e Wo of I H Co e g e . Sheffield: Sheffield academic press, 1998.

“ ü .” G y -, 1881.

David Van Acker

-49-

FIGUREN

Figuur 1: YHWH en zijn Ashera foto

(Bron: http://trivialcontemplations.files.wordpress.com/2013/05/kuntillet-ajrud.jpg (geraadpleegd op 04/06/2013))

Figuur 2: YHWH en zijn Asherah tekening

(Bron: http://www.matrifocus.com/LAM04/images/Kuntillet.jpg (geraadpleegd op 04/06/2013))


-50-

Figuur 3 El op zijn troon

(Bron. http://procustes.files.wordpress.com/2013/02/dios_el_ugarit.jpg (geraadpleegd op 04/06/2013))

David Van Acker

-51-

BIJLAGEN

1. REFERENTIES NAAR UGARITISCHE TEKSTEN

Vertaling – Ugaritisch UDB Aansluiten – 00-4,15:V:17 Aanspreken – R1-1,21:II:8 Aarde – 00-1,6:I:65 Acht – 00-1,3:V:26 Affectie – yd 00-1,4:IV:38 Afval – 10-1,119:14 Antwoorden – ʿ 00-1,1:IV:18 00-1,14:II:6 00-1,16:IV:9 00-1,16:V:10 00-1,18:I:15 00-1,2:I:36 00-1,3:V:26 00-1,4:IV:58 00-1,98:2 R1-1,16:V:23 R1-1,21:II:8 R1-1,6:I:49 Baard – dqn 00-1,5:VI:11 R1-1,3:IV:54 Bakkebaarden – 00-1,5:VI:11 Bedekken – ksy 00-1,5:VI:11 Beker – ks 00-1,1:IV:4 00-4,15:II:17 Bereiden – ʿ 00-1,114:6 10-1,114:12 Berg – 00-1,2:I:14 R1-1,1:III:22 Bericht – 00-1,1:II:18 00-1,1:III:5 00-1,3:V:30 00-1,4:IV:41 00-1,6:IV:10 Beschermen – R1-1,6:IV:23 Bezitten – qny R1-1,19:IV:57 Bijl – 00-1,65:13 Bloed – dm R1-1,3:IV:54 Borst(kas) – lb 00-1,5:VI:11 Brandoffer – 00-1,108:10 00-1,65:16

Breken – 00-1,6:VI:27 R1-1,2:III:17 Bron van de rivieren – mbk.nhrm

00-1,100:3

00-1,2:III:1 00-1,3:V:6 00-1,4:IV:21 00-1,5:VI:2 00-1,6:I:33 R1-1,17:VI:47 R1-1,2:III:5 Bronnen van de twee oceanen – .thmtm

00-1,100:3

00-1,17:VI:48 00-1,2:III:1 00-1,3:V:6 00-1,4:IV:21 00-1,5:VI:2 00-1,6:I:33 R1-1,2:III:5 Brood – 00-1,114:6 Buigen – hbr 00-1,23:49 Cluster – 00-1,3:V:26 00-1,87:2 R1-1,41:2 Continu offer – knt 00-1,65:17 Dauw – R1-1,22:I:20 Dienaar – ʿ 00-1,14:III:49 00-1,14:III:51 00-1,14:VI:35 00-4,15:II:17 Dineren – 00-1,2:I:21 Dochter – bt 00-1,23:45 00-1,3:III:46 Dragen (offer) – 00-1,122:4 00-1,40:16 00-1,40:24 00-1,40:33 00-1,40:41 00-1,40:7 Dragen (woord) – ybl 00-1,23:52 00-1,23:59 Drinken – 00-1,108:10


-52-

00-1,108:13 00-1,108:2 10-1,114:15 R1-1,19:IV:57 Dronken – 10-1,114:15 Droom – 00-1,14:I:36 00-1,14:III:46 00-1,14:VI:31 00-1,6:III:10 00-1,6:III:4 Echtgenoot – mt 00-1,23:39 R1-1,23:48 Echtgenote – 00-1,23:42 00-1,23:49 00-1,23:53 00-1,23:60 R1-1,23:48 Eeuwig – ʿ 00-1,108:2 00-1,23:42 00-1,23:45 00-1,3:V:30 00-1,4:IV:41 R1-1,23:48 Eggen – 00-1,5:VI:11 Eten – 00-1,2:I:21 Gaan – hlk 00-1,1:IV:4 00-1,114:17 Gadyon – 00-1,65:18 Geliefde – mdd, ydd, dd 00-1,1:IV:20 00-1,3:III:39 00-1,4:VII:41 00-1,4:VIII:32 00-1,5:I:13 00-1,5:II:9 00-1,6:VI:31 R1-1,4:II:34 R1-1,4:VI:12 R1-1,4:VII:3 R1-1,5:I:8 Geslacht – dr 00-1,122:4 00-1,176:16 00-1,40:25 00-1,40:41 00-1,40:42 00-1,40:7 00-1,65:2

00-4,15:III:19 R1-1,40:34 G – y

00-1,14:V:43

00-1,14:VI:13 R1-1,14:III:31 Gniffelen – g 00-1,12:I:12 Gooien – 00-1,5:VI:11 Haar – R1-1,3:IV:54 Hand – yd 00-1,1:IV:18 00-1,23:39 R1-1,23:48 Harmonie – ddym 00-1,1:II:18 Hart – lb 00-1,12:I:12 Heer – ʿ 00-1,1:IV:4 00-4,15:1 Heilig – 00-1,16:I:10 00-1,16:I:20 00-1,16:II:48 Held – 00-1,133:17 Helper – ʿ 00-1,118:25 00-1,139:5 00-1,148:33 00-1,148:8 00-1,176:12 00-1,84:47 R1-1,109:21 R1-1,84:8 Heraut – ngr 00-1,16:IV:10 00-1,16:IV:3 00-1,16:IV:6 Heupen – bmt 00-1,5:VI:11 Hond – 10-1,114:14 Hoofd – 00-1,5:VI:11 Horen – ʿ 00-1,6:VI:27 R1-1,16:IV:1 R1-1,2:III:17 R1-1,3:V:10 Huid – 00-1,5:VI:11 Huis – bt 00-1,1:IV:20 00-1,1:IV:4 00-1,114:1 00-1,114:17 00-1,12:II:60 00-1,17:I:32 00-1,17:II:5 00-1,19:III:47

David Van Acker

-53-

00-1,23:35 00-1,5:IV:21 00-1,65:1 00-1,87:42 00-4,15:1 00-4,341:5 00-7,136:5 10-1,114:12 10-1,119:14 R1-1,17:II:22 R1-1,21:II:8 R1-1,41:38 R1-1,53:8 Ingang – 00-1,3:V:26 Installeren –kn (L) 00-1,3:V:35 00-1,4:I:5 00-1,4:IV:47

00-1,4:IV:48

Jagen – 00-1,108:12 Jaren – 00-1,1:III:23 00-1,108:27 00-1,12:II:44 00-1,17:VI:48 00-1,3:V:7 00-1,4:IV:23 00-1,5:VI:1 00-1,6:I:35 R1-1,2:III:5 Kalf – ʿg 00-1,108:11 00-1,3:III:44 10-1,108:9 Kamer – 00-1,114:17 00-1,3:V:26 Kamp – 00-1,1:III:23 00-1,17:VI:48 00-1,3:V:7 00-1,4:IV:23 00-1,5:VI:1 00-1,6:I:35 R1-1,19:IV:57 R1-1,2:III:5 Keel – 00-1,4:IV:27 00-1,6:III:14 Kelk – krpn 00-1,1:IV:4 00-4,15:II:17 Kijken – ʿ R1-1,3:V:10

Kind – 00-1,14:III:49 00-1,14:VI:35 Kledij – 00-1,170:13 00-1,5:VI:11 Knots – 00-1,65:14 Koning – mlk 00-1,108:12 00-1,1:III:23 00-1,108:2 00-1,17:VI:48 00-1,3:V:35 00-1,3:V:7 00-1,4:I:5 00-1,4:IV:23 00-1,4:IV:38 00-1,4:IV:48 00-1,5:VI:1 00-1,6:I:35 R1-1,2:III:5 Kracht – R1-1,24:44 Kussen – 00-1,23:49 Lachen – 00-1,12:I:12 00-1,4:IV:27 00-1,6:III:14 Lakei – 00-1,14:I:41 00-1,14:II:9 00-1,14:VI:39 00-4,15:II:16 00-4,15:II:20 Lam – R1-1,3:IV:54 /welwillend –

00-1,1:II:18

00-1,1:III:5 00-1,1:IV:13 00-1,1:IV:18 00-1,16:I:20 00-1,16:IV:9 00-1,16:V:10 00-1,18:I:15 00-1,4:IV:58 00-1,5:VI:11 00-1,6:III:10 00-1,6:III:14 00-1,6:III:4 00-1,6:IV:10 00-4,15:II:14 R1-1,1:III:22 R1-1,16:IV:1


-54-

R1-1,16:V:23 R1-1,24:44 R1-1,6:I:49 Leven - 00-1,3:V:30 00-1,4:IV:41 Lever – kbd 00-1,12:I:12 10-1,123:21 Lid – yd 00-1,23:33 00-1,23:34 Liefde – 00-1,4:IV:38 Lippen – 00-1,23:49 Majestueus – yqr 00-1,108:2 Mantel – ʿ 00-1,170:13 z – 00-1,1:IV:4 10-1,114:15 Met de rechterhand nemen – ymnn

00-1,23:37

00-1,23:39 00-1,23:42 R1-1,23:48 Mild – 00-4,15:V:26 Mond – ph R1-1,101:8 Most – mrt R1-1,22:I:20 Naam – 00-1,22:I:6 Naar beneden komen – qrb

00-1,14:I:36

Naderen – yrd 00-1,14:I:36 Nakomeling – 00-1,14:III:46 00-1,14:VI:31 00-1,16:I:10 00-1,16:I:20 00-1,16:II:48 00-1,17:I:23 Nemen – ʾ 00-4,15:II:17 00-1,23:35 Nesheb – 10-1,114:14 Nieuws – 00-1,10:III:33 Offeren – ʿ 00-1,119:6 00-1,148:25 00-1,40:16 00-1,40:24 00-1,40:33 00-1,40:41 00-1,40:7 00-1,65:16 R1-1,112:22 R1-1,148:10

R1-1,163:7 R1-1,39:2 R1-1,46:3 R1-1,46:6 R1-1,49:2 R1-1,87:12 Offerlam – dqt R1-1,87:33 Omhelzen – 00-1,23:49 Omkeren – hpk 00-1,6:VI:27 R1-1,2:III:17 Oorlog – 00-1,1:II:18 Openen – prq 00-1,4:IV:27 00-1,6:III:14 Opheffen – ʿ 00-1,6:VI:27 R1-1,2:III:17 Opmerkzaam – pht 00-1,108:2 R1-1,16:IV:1 Opstaan – ʿ 00-4,15:II:14 Paleis – hkl 00-1,114:1 R1-1,21:II:8 Pavilioen – 00-1,2:III:6 00-1,1:III:23 00-1,17:VI:48 00-1,3:V:7 00-1,4:IV:23 00-1,5:VI:1 00-1,6:I:35 Plaatsen – 00-1,23:35 00-1,23:37 Plaatsen – d 00-1,4:IV:27 Plengen – nkt 00-1,122:4 00-1,40:16 00-1,40:24 00-1,40:33 00-1,40:41 00-1,40:7 Ploegen – 00-1,5:VI:11 R1-1,22:I:20 Ploeteren – 00-1,114:21 Pluimen – 00-1,23:37 Ram – 00-1,109:13 00-1,139:5 00-1,148:25 00-1,148:33 00-1,148:8 00-1,176:16

David Van Acker

-55-

R1-1,109:21 R1-1,112:22 R1-1,148:10 R1-1,163:7 R1-1,39:2 R1-1,46:3 R1-1,46:6 R1-1,49:2 Rechter – R1-1,108:3 Rechts – ymn 00-4,15:II:17 Rgz-planten – rgz R1-1,20:I:8 Rietveld – 00-1,17:VI:23 – 00-1,1:II:18 00-1,5:VI:11 00-1,6:I:43 00-1,6:III:22 R1-1,21:II:8 Rund – 00-1,41:11 11-1,148:2 R1-1,39:2 R1-1,87:12 Scepter – 00-1,23:37 00-1,23:39 R1-1,23:48 Schaamte – 00-1,1:IV:4 Schedel – qdqd 00-1,5:VI:11 Schenken – ntn 00-1,1:IV:4 00-1,14:III:46 00-1,14:VI:31 Schepper – bny 00-1,17:I:23 00-1,4:II:10 00-1,6:III:10 00-1,6:III:4 Scheren – hdy 00-1,5:VI:11 Schrapen – ydy 00-1,5:VI:11 Schrokken – 00-1,108:11 Shanpat-offer – t 00-1,109:24 Slachten – 00-1,1:IV:28 00-1,114:1 Sleutelbeen – ʿ 00-1,5:VI:11 Slijk – 00-1,1:IV:4 Snel – 00-1,1:IV:4 Speer – 00-1,65:12 Staan – qwm 00-1,2:I:21 Staf – 00-1,23:37 00-1,23:39

R1-1,23:48 Stem – ql 00-1,114:21 00-1,114:22 00-1,5:VI:11 00-1,6:III:14 Stier – 00-1,1:II:18 00-1,1:III:5 00-1,1:IV:12 00-1,14:II:6 00-1,17:I:23 00-1,2:I:36 00-1,2:III:16 00-1,3:V:35 00-1,4:I:5 00-1,4:II:10 00-1,4:III:31 00-1,4:IV:38 00-1,4:IV:47 00-1,6:IV:10 00-1,6:VI:27 R1-1,1:III:26 R1-1,1:V:10 R1-1,1:V:22 R1-1,101:8 R1-1,117:2 R1-1,16:IV:1 R1-1,2:I:16 R1-1,2:I:33 R1-1,2:III:17 R1-1,2:III:19 R1-1,2:III:21 R1-1,3:IV:54 R1-1,4:IV:1 R1-1,92:15 Tafel – 00-1,114:6 Tafeldekken – 00-1,2:III:16 R1-1,2:III:21 Troon – 00-1,5:VI:11 Trouw – 00-1,157:5 00-1,65:7 Uitgaan – ʿ 00-1,23:31 Uitwerpselen – 00-1,114:21 Urine – tnt 00-1,114:21 Vaars – gdlt 00-1,119:6 00-1,41:30 R1-1,46:17


-56-

Vader – 00-1,1:II:18 00-1,1:III:23 00-1,1:III:5 00-1,12:I:9 00-1,122:4 00-1,14:I:36 00-1,14:II:24 00-1,14:II:6 00-1,14:III:46 00-1,14:IV:6 00-1,14:V:43 00-1,14:VI:13 00-1,14:VI:31 00-1,17:I:23 00-1,17:VI:48 00-1,2:I:36 00-1,2:III:16 00-1,23:42 00-1,3:V:35 00-1,3:V:7 00-1,4:I:5 00-1,4:IV:23 00-1,4:IV:47 00-1,40:16 00-1,40:24 00-1,40:33 00-1,40:41 00-1,40:7 00-1,5:VI:1 00-1,6:I:35 00-1,6:IV:10 00-1,6:VI:27 10-1,114:14 R1-1,1:III:26 R1-1,117:2 R1-1,13:20 R1-1,14:III:31 R1-1,2:I:16 R1-1,2:I:33 R1-1,2:III:17 R1-1,2:III:19 R1-1,2:III:21 R1-1,2:III:5 R1-1,3:V:10 R1-1,4:IV:1 – (m) 00-1,108:12

00-1,6:IV:13 00-1,6:IV:2 Verbergen – 00-1,114:6 Verblijfplaats – 00-1,3:IV:48 00-1,3:V:39 00-1,4:IV:52 R1-1,117:5 R1-1,117:5 R1-1,4:I:12 Vergadering – 00-1,122:4 00-1,2:I:14 00-1,39:7 00-1,40:17 00-1,40:25 00-1,40:41 00-1,40:42 00-1,41:16 00-1,65:3 00-1,87:18 R1-1,40:34 Verheffen – ʾ 00-1,23:37 00-1,4:IV:27 00-1,5:VI:11 00-1,6:III:14 Verheugen – 00-1,6:III:14 Verklaren – ʿ 00-1,1:IV:18 00-1,1:IV:28 Verlagen – 00-1,23:37 00-1,23:39 R1-1,23:48 Verlangen –hrr 00-1,12:II:9 Verleiden – kyp? 00-1,23:39 Versterken – nmr 00-1,17:I:23 00-4,15:II:20 R1-1,17:I:34

Vetoffer – dtn 00-1,65:15 00-1,65:12 Vingerknippen – krkr 00-1,4:IV:27 Vingers – ʿ 00-1,4:IV:27 Visioen – 00-1,14:I:36 00-1,14:III:46 00-1,14:VI:31 00-1,6:III:10 00-1,6:III:4 Voet - ʿ 00-1,1:III:24 00-1,2:I:14

David Van Acker

-57-

00-1,4:IV:25 00-1,4:IV:27 00-1,6:I:37 00-1,6:III:14 R1-1,17:VI:50 R1-1,2:I:30 R1-1,2:III:5 Voetstoel – hdm 00-1,4:IV:27 00-1,5:VI:11 00-1,6:III:14 Vol zijn/vullen – ʾ 00-1,12:II:44 00-4,15:V:26 – z 00-1,3:V:30 00-1,4:IV:41 Voortgaan – 00-1,169:1 00-1,23:31 Vragen – 00-1,14:I:36 Vrede – 00-1,123:2 Vredeoffer – R1-1,148:10 R1-1,163:7 Vriendelijk – 00-1,1:IV:13 00-1,1:IV:18 00-1,16:IV:9 00-1,16:V:10 00-1,18:I:15 00-1,4:II:10 00-1,4:III:31 00-1,4:IV:58 00-1,5:VI:11 00-1,6:III:10 00-1,6:III:14 00-1,6:III:4 00-4,15:II:14 00-4,15:V:26 R1-1,1:III:22 R1-1,16:V:23 R1-1,24:44 R1-1,6:I:49 – y R1-1,45:1 Waterput – qr 00-1,12:II:60 Wegtrekken – R1-1,4:VII:5 Wekken – ? 00-1,114:1 Wenden – R1-1,3:IV:54 Werpen – yry 00-1,23:37 Weten – y ʿ 00-1,114:6 Wijn – yn 10-1,114:15

R1-1,19:IV:57 R1-1,45:1 Wijs – 00-1,3:V:30 00-1,4:IV:41 R1-1,16:IV:1 Wild – 00-1,114:1 Wildfestijn – 00-1,114:1 R1-1,112:25 Woord – hwt 00-1,1:II:18 00-1,1:III:5 00-1,6:IV:10 Woord – rgm 00-1,23:52 00-1,23:59 Wordt aangeroepen -

00-1,4:IV:47

00-1,3:V:35 00-1,4:I:5 R1-1,117:2 Wordt bezocht – qym 00-1,22:I:5 Wordt eer gebracht – hbr

00-1,1:III:24

00-1,4:IV:25 00-1,6:I:37 R1-1,17:VI:50 R1-1,2:III:5 Wordt gebonden – R1-1,1:V:10 R1-1,1:V:22 Wordt gesmeekt – 00-1,4:III:31 Wordt lastig gevallen – gnt

00-1,4:III:31

Wordt naar gewend – ntn pnm

00-1,2:III:1

00-1,3:V:6 00-1,4:IV:21 00-1,5:VI:2 00-1,6:I:33 R1-1,1:III:22 R1-1,17:VI:47 Wordt neergetrokken – msh

R1-1,3:IV:54

Wordt verteld – rgm R1-1,2:I:16 R1-1,2:I:33 R1-1,3:IV:54 Wordt verweten – gʿ 10-1,114:14 R1-1,114:12 Wordt voor geprosterneerd – ( )

00-1,4:IV:25

00-1,6:I:37

R1-1,17:VI:50 R1-1,2:I:30 R1-1,2:III:5


-58-

Wordt voor geslacht –

00-1,14:II:24

00-1,14:IV:6 10-1,119:14 11-1,148:2 R1-1,49:2 Wordt voor neergevallen – yql

00-1,1:III:24

00-1,4:IV:25 00-1,6:I:37 R1-1,17:VI:50 R1-1,2:I:30 R1-1,2:III:5 Zakkledij – 00-1,5:VI:11 Zegenen – brk 00-1,17:I:23 00-4,15:II:14 00-4,15:II:17 00-4,15:II:19 R1-1,17:I:34 R1-1,22:I:7 Zeven – ʿ 00-1,12:II:44 00-1,3:V:26 Zich begeven naar – qwl ( )

00-1,114:17

Zien – phy 00-1,4:IV:27 Zilver – ksp 00-1,1:IV:20 Zitten – 00-1,108:12 00-1,5:VI:11

10-1,114:15 Zoon – bn R1-4,86:12 00-1,5:I:13 PRU V,39,10 00-1,1:IV:12 00-1,1:IV:13 00-1,10:I:3 00-1,122:4 00-1,16:I:10 00-1,16:I:20 00-1,16:II:48 00-1,17:VI:29 00-1,40:16 00-1,40:17 00-1,40:24 00-1,40:25 00-1,40:33 00-1,40:41 00-1,40:42 00-1,40:7 00-1,40:8 00-4,63:II:12 R1-1,40:34 R1-1,62:7 Zwanger maken – ylt 00-1,17:I:35

David Van Acker

-59-

2. NIET GEBRUIKTE UGARITISCHE TEKSTEN

Omwille van een andere vertaling van ‘E ’

UDB

00-1,1:III:3

00-1,3:VI:14

00-1,4:I:30

00-1,4:I:31

R1-1,4:I:34

R1-1,4:I:34

00-1,4:I:36

00-1,4:I:38

00-1,4:I:41

R1-1,4:II:35

R1-1,4:II:36

R1-1,4:VI:42

00-1,6:III:24

00-1,12:I:22

00-1,17:V:21

00-1,17:V:31

00-1,19:I:13

00-1,176:1

10-1,123:15

00-2,23:22

00-2,42:8

De naam El in te weinig context

CTA

00-1,9:20

00-1,14:I:5

R1-1,16:V:46

00-1,47:3

R1-1,65:19

R1-1,27:8

00-1,83:2

00-1,101:2

00-1,148:23

00-1,148:40-43

00-1,123:1

00-1,123:31

00-1,102:1

R1-1,136:11

00-1,151:11

00-1,153:6

00-1,171:14

R1-2,31:60

00-4,155:4

00-4,700:1

00-4,701:13

00-7,134:1

00-7,164:8

De naam El in eigennamen of een andere naam voor El

00-1,3:III:29

00-1,3:IV:19

00-1,9:20

00-1,10:II:2

00-1,10:II:5

R1-1,10:II:33

R1-1,10:III:8

R1-1,12:I:41

R1-1,12:II:22

00-1,17:II:24

00-1,19:II:12

00-1,39:13

00-1,47:1

00-1,47:26

00-1,65:5

00-1,65:6

00-1,65:8

R1-1,65:9

00-1,74:1

00-1,81:7

R1-1,87:34

00-1,102:17

00-1,102:18

00-1,102:19

00-1,102:21

00-1,102:24


-60-

R1-1,106:3

R1-1,106:4

00-1,109:33

00-1,115:3

00-1,115:7

00-1,115:9

00-1,118:2

00-1,12:II:6

00-1,123:3

00-1,123:29

R1-1,123:30

00-4,149:17

00-4,149:19

00-4,377:19

David Van Acker

-61-

3. BIJBELSE TEKSTEN

Gen. 1,1 ................................................................ 4, 20 Gen. 1,21 .................................................................. 20 Gen. 1,22 .................................................................... 8 Gen. 1,24 .................................................................. 41 Gen. 1,27 .................................................................. 20 Gen. 1,28 .................................................................... 8 Gen. 1,28-30 ............................................................. 4 Gen. 1,6-10 .............................................................. 43 Gen. 2,15 .................................................................. 10 Gen. 2,2 ..................................................................... 44 Gen. 2,21 .................................................................. 10 Gen. 2,22 .................................................................. 10 Gen. 2,3 ................................................................ 8, 20 Gen. 2,5 ..................................................................... 35 Gen. 3,15 .................................................................. 10 Gen. 3,5 ....................................................................... 7 Gen. 3,8 ....................................................................... 8 Gen. 3,9 ....................................................................... 7 Gen. 4,1 ....................................................................... 3 Gen. 4,15 .................................................................. 44 Gen. 4,25 .................................................................. 10 Gen. 5,1-2 ................................................................. 20 Gen. 5,2 ....................................................................... 8 Gen. 5,24 .................................................................. 10 Gen. 50,17 ................................................................ 34 Gen. 6,1-4 ................................................................. 31 Gen. 6,7 ..................................................................... 20 Gen. 7,12 .................................................................. 44 Gen. 9,1 ....................................................................... 8 Gen. 9,26 ............................................................. 8, 34 Gen. 11,5 .................................................................... 9 Gen. 11,7 .................................................................... 9 Gen. 12,2-3 ................................................................ 8 Gen. 12,8 .................................................................. 42 Gen. 14,18 .................................................................. 2 Gen. 14,19 .............................................................. 3, 8 Gen. 14,20 .................................................................. 8 Gen. 14,22 .................................................................. 3 Gen. 15,8 .................................................................. 20 Gen. 16,11 .................................................................. 5 Gen. 16,5 .................................................................. 19 Gen. 17,16 .................................................................. 8 Gen. 17,20 .............................................................. 5, 8 Gen. 17,3 .................................................................. 14 Gen. 17,7 .................................................................. 22 Gen. 17,8 .................................................................. 13 Gen. 18,1 ........................................................... 1, 2, 7 Gen. 18,17 ................................................................ 10 Gen. 18,19 .................................................................. 7 Gen. 18,21 .............................................................. 7, 9 Gen. 18,25 ................................................................ 20

Gen. 18,26 ............................................................... 11 Gen. 18,27 ............................................................... 13 Gen. 18,33 .................................................................. 8 Gen. 19,21 .................................................................. 9 Gen. 19,25 .................................................................. 9 Gen. 19,29 .................................................................. 9 Gen. 20,3 ..................................................................... 4 Gen. 20,6 ..................................................................... 7 Gen. 21,17 .................................................................. 5 Gen. 22,1-18 ........................................................... 17 Gen. 22,16 ............................................................... 41 Gen. 22,17 .................................................................. 8 Gen. 24,1 ..................................................................... 8 Gen. 24,26 ............................................................... 14 Gen. 24,27 .................................................................. 8 Gen. 24,35 .................................................................. 8 Gen. 24,48 ............................................................... 14 Gen. 24,52 ............................................................... 14 Gen. 24,7 .................................................................. 10 Gen. 25,11 .................................................................. 8 Gen. 26,12 .................................................................. 8 Gen. 26,24 .......................................................... 8, 34 Gen. 26,3 ..................................................................... 8 Gen. 26,4 ..................................................................... 8 Gen. 27,27 .................................................................. 8 Gen. 28, 29 .............................................................. 13 Gen. 28,11-19......................................................... 37 Gen. 28,3 ..................................................................... 8 Gen. 28,31 ............................................................... 13 Gen. 30,17 .................................................................. 5 Gen. 30,20 .................................................................. 3 Gen. 30,22 .................................................................. 5 Gen. 30,27 .................................................................. 8 Gen. 30,30 .................................................................. 8 Gen. 30,6 ..................................................................... 5 Gen. 31,53 ............................................................... 19 Gen. 31,54 .................................................................. 6 Gen. 32,31 ............................................................... 28 Gen. 35,14 ............................................................... 15 Gen. 35,3 ..................................................................... 6 Gen. 35,9 ..................................................................... 8 Gen. 39,5 ..................................................................... 8 Gen. 40,8 ..................................................................... 4 Gen. 41 ...................................................................... 44 Gen. 41,16 .................................................................. 6 Gen. 41,39 ............................................................... 21 Gen. 46,4 ..................................................................... 9 Gen. 48,15 .................................................................. 8 Gen. 49,14 ............................................................... 24 Gen. 49,17 ............................................................... 24 Gen. 49,21 ............................................................... 24


-62-

Gen. 49,22-26 ......................................................... 24 Gen. 49,25 ................................................................ 23 Gen. 49,9 .................................................................. 24 Ex. 2,25 ....................................................................... 7 Ex. 3,1 ........................................................................ 38 Ex. 3,15 ..................................................................... 33 Ex. 3,18 ....................................................................... 6 Ex. 3,19 ....................................................................... 7 Ex. 3,4 ........................................................................ 13 Ex. 3,7 .......................................................................... 7 Ex. 3,8 .......................................................................... 9 Ex. 4,10 ..................................................................... 34 Ex. 4,14 ....................................................................... 7 Ex. 4,22-23 .............................................................. 31 Ex. 5,21 ..................................................................... 19 Ex. 6,12 ..................................................................... 13 Ex. 6,6 ........................................................................ 19 Ex. 6,7 ........................................................................ 10 Ex. 7,25 ..................................................................... 44 Ex. 7,4 ........................................................................ 19 Ex. 8,19 ..................................................................... 29 Ex. 9,3 ........................................................................ 27 Ex. 10,1 ..................................................................... 10 Ex. 10,19 ..................................................................... 9 Ex. 11,4 ....................................................................... 9 Ex. 12,12 ................................................................... 19 Ex. 12,1-20 .............................................................. 17 Ex. 12,9 ..................................................................... 25 Ex. 13,21 ..................................................................... 8 Ex. 14,9 ..................................................................... 39 Ex. 15,11 ................................................................... 21 Ex. 15,16 ..................................................................... 3 Ex. 15,17 ..................................................................... 9 Ex. 15,2 ....................................................................... 4 Ex. 15,3 ..................................................................... 43 Ex. 15,4 ....................................................................... 9 Ex. 15,6 ............................................................. 27, 28 Ex. 15,7 ..................................................................... 27 Ex. 16,12 ..................................................................... 5 Ex. 16,3 ..................................................................... 27 Ex. 16,4 ....................................................................... 2 Ex. 16,7 ....................................................................... 5 Ex. 16,8 ....................................................................... 5 Ex. 17,16 ................................................................... 43 Ex. 17,9 ..................................................................... 40 Ex. 18,10 ..................................................................... 8 Ex. 18,4 ..................................................................... 23 Ex. 19,11 ..................................................................... 9 Ex. 19,18 .............................................................. 9, 38 Ex. 19,19 ..................................................................... 6 Ex. 19,20 ..................................................................... 9 Ex. 20,11 ..................................................................... 8 Ex. 20,23 ................................................................... 37

Ex. 20,24 ..................................................................... 8 Ex. 22,22 ..................................................................... 5 Ex. 22,26 ..................................................................... 5 Ex. 23,22 ..................................................................... 5 Ex. 23,25 ..................................................................... 8 Ex. 23,26 .................................................................. 11 Ex. 24,10 .................................................................. 29 Ex. 24,10-11 .............................................................. 1 Ex. 25,23 .................................................................. 36 Ex. 25,27-28 ........................................................... 36 Ex. 25,30 .................................................................. 36 Ex. 26,1 ..................................................................... 39 Ex. 26,35 .................................................................. 36 Ex. 28,3 ..................................................................... 11 Ex. 29,40-41 ........................................................... 15 Ex. 29,43 .................................................................. 21 Ex. 30,27 .................................................................. 36 Ex. 31,18 .................................................................. 29 Ex. 31,3 ..................................................................... 11 Ex. 31,8 ..................................................................... 36 Ex. 32 ......................................................................... 25 Ex. 32,12 .................................................................. 12 Ex. 32,19 .................................................................. 17 Ex. 32,31 .................................................................. 10 Ex. 33,11 .................................................................. 28 Ex. 33,12 ..................................................................... 7 Ex. 33,16 ..................................................................... 8 Ex. 33,17 ..................................................................... 7 Ex. 33,20 .................................................................. 29 Ex. 33,5 ........................................................................ 7 Ex. 33,9 ..................................................................... 28 Ex. 34,5 ........................................................................ 9 Ex. 34,6 ..................................................................... 21 Ex. 34,7 ..................................................................... 11 Ex. 34,9 ........................................................................ 8 Ex. 35,13 .................................................................. 36 Ex. 35,31 .................................................................. 11 Ex. 35,35 .................................................................. 11 Ex. 37,10 .................................................................. 36 Ex. 37,14 .................................................................. 36 Ex. 39,36 .................................................................. 36 Ex. 40,22 .................................................................. 36 Ex. 40,24 .................................................................. 36 Ex. 40,4 ..................................................................... 36 Lev. 3,11 ...................................................................... 3 Lev. 4,6 ..................................................................... 44 Lev. 5,7 ..................................................................... 17 Lev. 7,11 .............................................................. 6, 15 Lev. 7,34 ................................................................... 10 Lev. 9,2 ..................................................................... 17 Lev. 9,4 .............................................................. 16, 25 Lev. 9,8 ..................................................................... 17 Lev. 21,17 ................................................................... 3

David Van Acker

-63-

Lev. 21,21 .................................................................. 3 Lev. 21,22 .................................................................. 3 Lev. 21,6 .............................................................. 3, 41 Lev. 21,8 ..................................................................... 3 Lev. 22,23 ..........................................15, 16, 21, 25 Lev. 22,25 .................................................................. 3 Lev. 22,7 ................................................................... 16 Lev. 22,8 ................................................................... 16 Lev. 23,13 ........................................................... 2, 15 Lev. 24,6 ................................................................... 36 Lev. 25,55 ................................................................ 34 Lev. 26,12 .................................................................. 8 Lev. 26,13 ................................................................ 12 Lev. 26,24 .................................................................. 8 Lev. 26,28 .................................................................. 8 Lev. 26,41 .................................................................. 8 Lev. 27,21 ................................................................ 35

Num. 3,12 ................................................................ 10 Num. 3,31 ................................................................ 36 Num. 4,7 .............................................................. 2, 36 Num. 6,24 .................................................................. 8 Num. 6,26 ........................................................ 11, 40 Num. 6,27 .................................................................. 8 Num. 7,17-88.......................................................... 25 Num. 7,3 ................................................................... 16 Num. 8,16 ................................................................ 10 Num. 8,18 ................................................................ 10 Num. 8,19 .................................................................. 3 Num. 10,33 .............................................................. 38 Num. 10,36 ................................................................ 9 Num. 11,1 .................................................................. 5 Num. 11,17 ................................................................ 9 Num. 11,23 .............................................................. 27 Num. 11,25 ................................................................ 9 Num. 12,2 .................................................................. 5 Num. 12,5 .................................................................. 9 Num. 12,6 .................................................................. 4 Num. 12,9 .................................................................. 8 Num. 14,14 ................................................................ 8 Num. 14,27 ................................................................ 5 Num. 15,10 ................................................................ 2 Num. 15,7 .................................................................. 2 Num. 16,22 .............................................................. 14 Num. 16,30 .............................................................. 20 Num. 19,5 ................................................................ 15 Num. 20,16 ................................................................ 5 Num. 21,14 .............................................................. 43 Num. 21,3 .................................................................. 5 Num. 22,6 ................................................................ 28 Num. 23,20 ................................................................ 8 Num. 23,22 .............................................................. 25 Num. 24,1 .................................................................. 8 Num. 27,15 .............................................................. 13

Num. 28,7 ................................................................ 15 Num. 33,4 ................................................................ 19 Deut. 1,11 ................................................................... 8 Deut. 1,30 ................................................................... 8 Deut. 1,33 ................................................................... 8 Deut. 1,34 ................................................................... 5 Deut. 1,42 ................................................................ 43 Deut. 1,45 ................................................................... 5 Deut. 2,7 ................................................................. 7, 8 Deut. 2,9 ................................................................... 43 Deut. 3,26 ........................................................... 5, 13 Deut. 4,12 ................................................................ 30 Deut. 4,20 ................................................................ 10 Deut. 4,28 ................................................................... 1 Deut. 4,32 ................................................................ 20 Deut. 5,28 ................................................................... 5 Deut. 7,13 ................................................................... 8 Deut. 7,8 ................................................................... 24 Deut. 8,2 ...................................................................... 7 Deut. 9,10 ................................................................ 29 Deut. 9,16 ................................................................ 17 Deut. 9,18 ................................................................ 14 Deut. 9,19 ................................................................... 5 Deut. 9,21 ................................................................ 17 Deut. 9,24 ................................................................... 7 Deut. 9,9 ...................................................................... 1 Deut. 10,10 ................................................................. 5 Deut. 10,12 ................................................................. 7 Deut. 10,17 .............................................................. 10 Deut. 11,2 ................................................................... 7 Deut. 12,7 ................................................................... 8 Deut. 13,18 .............................................................. 12 Deut. 13,4 ................................................................... 7 Deut. 14,24 ................................................................. 8 Deut. 14,29 ................................................................. 8 Deut. 15,10 ................................................................. 8 Deut. 15,14 ................................................................. 8 Deut. 15,18 ................................................................. 8 Deut. 15,4 ................................................................... 8 Deut. 15,6 ................................................................... 8 Deut. 16,10 ................................................................. 8 Deut. 16,15 ................................................................. 8 Deut. 20,4 ................................................................... 8 Deut. 23,15 ......................................................... 8, 12 Deut. 23,21 ................................................................. 8 Deut. 23,6 .............................................................. 5, 9 Deut. 24,19 ................................................................. 8 Deut. 26,10 .............................................................. 14 Deut. 26,15 ................................................................. 8 Deut. 26,7 ................................................................... 5 Deut. 28,12 ................................................................. 8 Deut. 28,8 ................................................................... 8 Deut. 29,22 ................................................................. 9


-64-

Deut. 30,16 ................................................................ 8 Deut. 30,4 ................................................................. 10 Deut. 31,21 ................................................................ 7 Deut. 31,27 ................................................................ 7 Deut. 31,6 ................................................................... 8 Deut. 31,8 ................................................................... 8 Deut. 32,10 .............................................................. 11 Deut. 32,19 .............................................................. 32 Deut. 32,20 ................................................................ 5 Deut. 32,28 ................................................................ 2 Deut. 32,41 ................................................................ 8 Deut. 32,51 .............................................................. 21 Deut. 32,6 ................................................................. 18 Deut. 33,11 ................................................................ 8 Deut. 33,12 .............................................................. 32 Deut. 33,17 .............................................................. 24 Deut. 33,3 ......................................................... 29, 35 Deut. 33,7 ................................................................... 5 Deut. 34,10 ................................................................ 7 Jos. 4,24 .................................................................... 27 Jos. 6,19 .................................................................... 37 Jos. 7,10 .................................................................... 14 Jos. 7,26 .................................................................... 12 Jos. 10,12 .................................................................. 13 Jos. 10,14 .................................................................... 5 Jos. 17,14 .................................................................... 8 Jos. 21,10 .................................................................... 5 Jos. 22,22 .................................................................... 7 Jos. 22,31 .................................................................. 27 Jos. 24,3 .................................................................... 10 Recht. 2,15 ............................................................... 27 Recht. 2,8 ................................................................. 34 Recht. 3,4 ................................................................... 7 Recht. 4,14 ................................................................. 9 Recht. 5,13 ................................................................. 9 Recht. 5,4 ............................................................ 9, 11 Recht. 6,18 ................................................................. 9 Recht. 6,24 ............................................................... 40 Recht. 9,7 ................................................................... 5 Recht. 10,1 ............................................................... 32 Recht. 11,11 ............................................................ 13 Recht. 11,27 ............................................................ 19 Recht. 13,23 ............................................................ 10 Recht. 13,24 .............................................................. 8 Recht. 13,9 ................................................................. 5 Recht. 20,18 ............................................................ 43 Recht. 20,42 ............................................................ 14 Ruth 1,13 ................................................................. 27 Ruth 2,4 ...................................................................... 8 Ruth 4,13 ................................................................... 3 Ruth 4,14 ................................................................... 8

1 Sam. 1,19 .............................................................. 14 1 Sam. 1,28 .............................................................. 14 1 Sam. 1,9 ................................................................ 38 1 Sam. 2,20 ................................................................. 8 1 Sam. 2,3 ................................................................... 7 1 Sam. 2,30 .............................................................. 41 1 Sam. 2,35 .............................................................. 29 1 Sam. 2,8 ................................................................ 10 1 Sam. 3,1 ........................................................... 4, 22 1 Sam. 3,10 .............................................................. 34 1 Sam. 3,13 .............................................................. 19 1 Sam. 4,3 ................................................................ 39 1 Sam. 4,4 ................................................................... 9 1 Sam. 4,5 ................................................................ 13 1 Sam. 4,8 ................................................................ 27 1 Sam. 5,11 .............................................................. 27 1 Sam. 5,6 ................................................................ 27 1 Sam. 5,9 ................................................................ 27 1 Sam. 7,12 .............................................................. 23 1 Sam. 7,13 .............................................................. 27 1 Sam. 7,9 ................................................................... 6 1 Sam. 8,18 ................................................................. 6 1 Sam. 9,17 ................................................................. 6 1 Sam. 10,9 ................................................................. 9 1 Sam. 12,15 ........................................................... 27 1 Sam. 12,3 .............................................................. 16 1 Sam. 13,14 ........................................................... 21 1 Sam. 13,2 ................................................................. 3 1 Sam. 14,23 ........................................................... 43 1 Sam. 14,37 .............................................................. 6 1 Sam. 15,25 ........................................................... 14 1 Sam. 15,30-31 .................................................... 14 1 Sam. 17,4-5 ............................................................ 9 1 Sam. 18,17 ........................................................... 43 1 Sam. 23,4 ................................................................. 6 1 Sam. 24,13 ........................................................... 19 1 Sam. 24,16 .................................................... 19, 20 1 Sam. 25,28 ........................................................... 43 1 Sam. 25,32 .............................................................. 8 1 Sam. 25,39 .............................................................. 8 1 Sam. 28,15 .............................................................. 6 1 Sam. 28,24 ........................................................... 17 1 Sam. 28,6 ............................................................ 4, 6 2 Sam. 5,24 ................................................................. 9 2 Sam. 6,11-12 .......................................................... 8 2 Sam. 6,13 .............................................................. 16 2 Sam. 6,2 ................................................................... 9 2 Sam. 7,14 ....................................................... 18, 31 2 Sam. 7,2 ................................................................... 3 2 Sam. 7,20 ......................................................... 7, 13 2 Sam. 7,29 ................................................................. 8 2 Sam. 7,5 ................................................................ 34

David Van Acker

-65-

2 Sam. 7,5-6 .............................................................. 9 2 Sam. 7,6-7 .............................................................. 8 2 Sam. 7,8 ................................................................. 10 2 Sam. 12,11 ........................................................... 10 2 Sam. 12,25 ........................................................... 32 2 Sam. 15,32 ........................................................... 14 2 Sam. 15,8 ................................................................ 9 2 Sam. 18,19 ........................................................... 19 2 Sam. 18,28 ............................................................. 8 2 Sam. 18,31 ........................................................... 19 2 Sam. 22,1 .............................................................. 13 2 Sam. 22,10 ...................................................... 9, 29 2 Sam. 22,12 ........................................................... 10 2 Sam. 22,14 ........................................................... 27 2 Sam. 22,16 ........................................................... 13 2 Sam. 22,17 ........................................................... 10 2 Sam. 22,36 ............................................................. 6 2 Sam. 22,42 ............................................................. 6 2 Sam. 22,7 ................................................................ 5 2 Sam. 23,24 ........................................................... 32 2 Sam. 23,9 .............................................................. 32 1 Kon. 1,48 ................................................................ 8 1 Kon. 3,28 .............................................................. 21 1 Kon. 3,5 ................................................................... 4 1 Kon. 5,21 ................................................................ 8 1 Kon. 7,48 .............................................................. 36 1 Kon. 8,13 ......................................................... 9, 37 1 Kon. 8,15 ......................................................... 8, 11 1 Kon. 8,17 ...................................................... 37, 42 1 Kon. 8,24 .............................................................. 11 1 Kon. 8,27 ......................................................... 9, 37 1 Kon. 8,28 ......................................................... 5, 34 1 Kon. 8,30 ................................................................ 9 1 Kon. 8,32 .............................................................. 19 1 Kon. 8,35 ................................................................ 6 1 Kon. 8,39 ............................................................ 7, 9 1 Kon. 8,43 ................................................................ 9 1 Kon. 8,49 ................................................................ 9 1 Kon. 8,52 ................................................................ 5 1 Kon. 8,56 ................................................................ 8 1 Kon. 9,3 ................................................................... 5 1 Kon. 10,19 ............................................................ 17 1 Kon. 10,9 ................................................................ 8 1 Kon. 11,34 ............................................................ 10 1 Kon. 11,35 ............................................................ 10 1 Kon. 11,37 ............................................................ 10 1 Kon. 12,28 ............................................................ 17 1 Kon. 15,15 ............................................................ 37 1 Kon. 17,22 .............................................................. 5 1 Kon. 18,37 .............................................................. 6 1 Kon. 18,39 ............................................................ 14 1 Kon. 18,46 ............................................................ 27 1 Kon. 19,11-13 ..................................................... 30

1 Kon. 19,4 .............................................................. 10 1 Kon. 19,8 .............................................................. 38 1 Kon. 20,23 ........................................................... 38 1 Kon. 22,19 ..................................................5, 9, 28

2 Kon. 1,13 .............................................................. 22 2 Kon. 2,3 ................................................................. 10 2 Kon. 2,5 ................................................................. 10 2 Kon. 10,29 ........................................................... 17 2 Kon. 13,4 ................................................................. 5 2 Kon. 17,16 ........................................................... 17 2 Kon. 17,36 ........................................................... 14 2 Kon. 19,15 .............................................................. 9 2 Kon. 19,16 .............................................................. 5 2 Kon. 19,20 .............................................................. 5 2 Kon. 19,27 .............................................................. 7 2 Kon. 19,4 ................................................................. 5 2 Kon. 20,5 ................................................................. 5 2 Kon. 21,13 .............................................................. 9 2 Kon. 23,26 ........................................................... 12 2 Kon. 25,23 .............................................................. 4

1 Kron. 4,10 ............................................................... 8 1 Kron. 5,2 ............................................................... 43 1 Kron. 6,30 ............................................................... 7 1 Kron. 7,29 ............................................................... 8 1 Kron. 7,5-6.............................................................. 8 1 Kron. 11,12 ......................................................... 32 1 Kron. 11,26 ......................................................... 32 1 Kron. 12,19 ......................................................... 23 1 Kron. 12,6 ............................................................ 20 1 Kron. 13,14 ............................................................ 8 1 Kron. 13,6 ............................................................... 9 1 Kron. 14,15 ............................................................ 9 1 Kron. 15,26 ......................................................... 23 1 Kron. 16,29 ......................................................... 14 1 Kron. 16,33 ......................................................... 19 1 Kron. 16,36 ............................................................ 8 1 Kron. 17,18 ............................................................ 7 1 Kron. 17,21 ............................................................ 8 1 Kron. 17,27 ............................................................ 8 1 Kron. 17,7 ............................................................ 10 1 Kron. 20 ................................................................ 37 1 Kron. 21,13 ......................................................... 27 1 Kron. 21,26 ............................................................ 6 1 Kron. 21,28 ............................................................ 6 1 Kron. 22,8 ............................................................ 43 1 Kron. 25,12 ............................................................ 3 1 Kron. 26,5 ............................................................... 8 1 Kron. 27,4 ............................................................ 32 1 Kron. 28,16 ......................................................... 36 1 Kron. 28,18 ......................................................... 27 1 Kron. 28,8 ............................................................ 40


-66-

1 Kron. 29,10 ............................................................ 8 1 Kron. 29,11 ............................................................ 4 1 Kron. 29,20 .......................................................... 14 2 Kron. 2,11 .............................................................. 8 2 Kron. 4,19 ............................................................ 36 2 Kron. 6,10 ............................................................ 41 2 Kron. 6,15 ............................................................ 11 2 Kron. 6,18 .............................................................. 9 2 Kron. 6,19 .............................................................. 5 2 Kron. 6,2 ................................................................. 9 2 Kron. 6,21 .............................................................. 9 2 Kron. 6,23 ............................................................ 19 2 Kron. 6,26 .............................................................. 6 2 Kron. 6,30 .............................................................. 9 2 Kron. 6,33 .............................................................. 9 2 Kron. 6,39 .............................................................. 9 2 Kron. 6,4 .......................................................... 8, 11 2 Kron. 7,12 .............................................................. 5 2 Kron. 7,14 .............................................................. 5 2 Kron. 9,8 ................................................................. 8 2 Kron. 11,15 .......................................................... 17 2 Kron. 13,11 .......................................................... 36 2 Kron. 13,8 ............................................................ 17 2 Kron. 14,10 .......................................................... 23 2 Kron. 18,15 .......................................................... 42 2 Kron. 18,18 ............................................................ 9 2 Kron. 18,31 .......................................................... 23 2 Kron. 20, 18 ......................................................... 14 2 Kron. 20,10 .......................................................... 10 2 Kron. 20,12 .......................................................... 19 2 Kron. 20,18 .......................................................... 14 2 Kron. 20,37 .......................................................... 32 2 Kron. 20,9 .............................................................. 5 2 Kron. 25,8 ............................................................ 23 2 Kron. 26,7 ............................................................ 23 2 Kron. 29,17 .......................................................... 44 2 Kron. 29,18 .......................................................... 36 2 Kron. 29,25 .......................................................... 27 2 Kron. 30,12 .......................................................... 27 2 Kron. 30,20 ............................................................ 5 2 Kron. 30,27 ............................................................ 5 2 Kron. 31,10 ............................................................ 8 2 Kron. 32,8 ............................................................ 23 2 Kron. 33,13 ............................................................ 5 2 Kron. 34,27 ............................................................ 5 Ezr. 1,1 ...................................................................... 41 Ezr. 7,27 ..................................................................... 8 Ezr. 7,28 ................................................................... 27 Ezr. 7,6 ...................................................................... 27 Ezr. 7,9 ...................................................................... 27 Ezr. 8,18 ................................................................... 27 Ezr. 8,22 ................................................................... 27

Ezr. 8,31 ................................................................... 27 Ezr. 8,22 ................................................................... 23 Ezr. 10,21.................................................................... 4 Neh. 1,6........................................................................ 5 Neh. 2,18 .................................................................. 27 Neh. 2,8..................................................................... 27 Neh. 3,36 ..................................................................... 5 Neh. 3,37 .................................................................. 10 Neh. 8,6..................................................................... 14 Neh. 9,10 ..................................................................... 7 Neh. 9,13 ..................................................................... 9 Neh. 9,15 ..................................................................... 2 Neh. 9,18 .................................................................. 17 Neh. 9,27-28 .............................................................. 5 Neh. 9,3..................................................................... 14 Neh. 9,6..................................................................... 14 Neh. 9,9........................................................................ 5 Neh. 13,2 ..................................................................... 9 Job 1,10-11................................................................. 8 Job 1,21 ............................................................. 10, 11 Job 1,7 ....................................................................... 13 Job 4,12 ....................................................................... 8 Job 7,17 .................................................................... 10 Job 8,21 .................................................................... 11 Job 9,16 ....................................................................... 6 Job 9,24 .................................................................... 10 Job 9,5 .......................................................................... 9 Job 10,20 .................................................................. 10 Job 10,6 .................................................................... 11 Job 11,11 ..................................................................... 7 Job 11,5 .................................................................... 30 Job 12,13 .................................................................. 21 Job 12,20 .................................................................. 10 Job 12,4 ....................................................................... 6 Job 12,9 .................................................................... 27 Job 13,3 .................................................................... 13 Job 13,7 .................................................................... 13 Job 14,13 .................................................................. 10 Job 15,8 .................................................................... 35 Job 16,12 ..................................................................... 8 Job 19,21 .................................................................. 27 Job 21,22 ............................................................. 7, 19 Job 22,13 .................................................................. 19 Job 22,14 ..................................................................... 8 Job 22,18 .................................................................. 11 Job 22,23 ..................................................................... 7 Job 22,27 ..................................................................... 5 Job 23,10 ..................................................................... 7 Job 23,5 ....................................................................... 6 Job 27,11 .................................................................. 27 Job 27,9 ....................................................................... 5 Job 28,23 ..................................................................... 7

David Van Acker

-67-

Job 28,24 .................................................................... 5 Job 30,20 .................................................................... 6 Job 30,31 .................................................................... 9 Job 31,35 .................................................................... 6 Job 31,6 ....................................................................... 7 Job 33,13 .................................................................... 6 Job 33,17 .................................................................. 10 Job 34,28 .................................................................... 5 Job 34,35 .................................................................... 9 Job 35,11 .................................................................. 21 Job 35,12 .................................................................... 6 Job 35,13 .................................................................... 5 Job 35,15 .................................................................... 7 Job 35,7 ..................................................................... 10 Job 36,30 .................................................................. 10 Job 36,32 .................................................................. 10 Job 37,16 .................................................................... 7 Job 38,1 ....................................................................... 6 Job 38,3 ....................................................................... 7 Job 40,1 ....................................................................... 6 Job 40,6 ....................................................................... 6 Job 40,7 ....................................................................... 7 Job 42,2 ....................................................................... 7 Job 42,4 ................................................................... 5, 7 Ps. 1,6 .......................................................................... 7 Ps. 2,4 ........................................................................ 20 Ps. 2,6 ........................................................................ 38 Ps. 2,7 ........................................................................ 31 Ps. 2,9 .......................................................................... 9 Ps. 3,5 .......................................................................... 6 Ps. 3,7 ........................................................................ 12 Ps. 3,8 ........................................................................ 12 Ps. 4,2 ...................................................................... 5, 6 Ps. 4,4 .......................................................................... 5 Ps. 5,13 ........................................................................ 8 Ps. 5,4 .......................................................................... 5 Ps. 6,10 ................................................................. 5, 10 Ps. 6,5 ........................................................................ 12 Ps. 6,9 .......................................................................... 5 Ps. 7,12 ...................................................................... 20 Ps. 7,8 ........................................................................ 12 Ps. 7,9 ........................................................................ 19 Ps. 9,12 ................................................................. 9, 38 Ps. 9,21 ...................................................................... 10 Ps. 9,5 .......................................................................... 9 Ps. 9,6 ........................................................................ 13 Ps. 9,8 .......................................................................... 9 Ps. 9,9 ........................................................................ 19 Ps. 10,14 ................................................................... 23 Ps. 10,15 ................................................................... 12 Ps. 10,17 ..................................................................... 5 Ps. 10,18 ................................................................... 19 Ps. 10,6 ...................................................................... 33

Ps. 11,4 ..................................................................... 39 Ps. 12,6 ..................................................................... 10 Ps. 12,7 .............................................................. 37, 44 Ps. 12,8 ..................................................................... 11 Ps. 13,4 ........................................................................ 6 Ps. 16,5 ..................................................................... 36 Ps. 16,8 ..................................................................... 28 Ps. 17,1 ........................................................................ 5 Ps. 17,4 ..................................................................... 11 Ps. 17,6 ................................................................... 5, 6 Ps. 18,1 ..................................................................... 13 Ps. 18,10 ...................................................................... 9 Ps. 18,12 ................................................................... 10 Ps. 18,17 ................................................................... 10 Ps. 18,36 ...................................................................... 6 Ps. 18,7 ........................................................................ 5 Ps. 19,8 ..................................................................... 21 Ps. 20,10 ...................................................................... 6 Ps. 20,2 ........................................................................ 6 Ps. 20,5-6 ................................................................. 11 Ps. 20,7 ........................................................................ 6 Ps. 21,10 ................................................................... 10 Ps. 21,13 ................................................................... 10 Ps. 21,4 ..................................................................... 10 Ps. 21,7 ..................................................................... 10 Ps. 22,12 ................................................................... 12 Ps. 22,2 ..................................................................... 12 Ps. 22,20 ............................................................ 12, 23 Ps. 22,22 ...................................................................... 6 Ps. 22,25 ...................................................................... 5 Ps. 22,28 ................................................................... 14 Ps. 22,3 ........................................................................ 6 Ps. 22,30 ................................................................... 14 Ps. 22,4 ........................................................................ 9 Ps. 23,5 .............................................................. 12, 36 Ps. 24,8 ..................................................................... 23 Ps. 25,10 ................................................................... 21 Ps. 25,6 ..................................................................... 21 Ps. 26,1 ..................................................................... 19 Ps. 27,7 ................................................................... 5, 6 Ps. 28,2 ........................................................................ 5 Ps. 28,6 ................................................................... 5, 8 Ps. 28,7 ..................................................................... 23 Ps. 28,9 ........................................................................ 8 Ps. 29,10 ...................................................................... 9 Ps. 29,11 .............................................................. 8, 40 Ps. 29,2 ..................................................................... 14 Ps. 29,3 ..................................................................... 30 Ps. 29,5 ..................................................................... 12 Ps. 30,11 ...................................................................... 5 Ps. 30,12 ...................................................................... 9 Ps. 30,40 ................................................................... 21 Ps. 31,22 ...................................................................... 8 Ps. 31,23 ...................................................................... 5


-68-

Ps. 31,24 ................................................................... 11 Ps. 31,8 ........................................................................ 7 Ps. 32,10 ................................................................... 21 Ps. 32,7 ...................................................................... 11 Ps. 33,11 ................................................................... 33 Ps. 33,14 ..................................................................... 9 Ps. 33,4 ...................................................................... 41 Ps. 34,18 ..................................................................... 5 Ps. 34,4 ........................................................................ 6 Ps. 34,7 ........................................................................ 5 Ps. 35,22 ................................................................... 12 Ps. 35,24 ................................................................... 19 Ps. 35,27 ................................................................... 40 Ps. 36,8 ...................................................................... 22 Ps. 37,18 ..................................................................... 7 Ps. 37,40 ................................................................... 23 Ps. 38,16 ..................................................................... 6 Ps. 38,22 ................................................................... 12 Ps. 39,13 ..................................................................... 5 Ps. 40,10 ..................................................................... 7 Ps. 40,14 ................................................................... 23 Ps. 40,2 ........................................................................ 5 Ps. 40,7 ........................................................................ 7 Ps. 41,14 ..................................................................... 8 Ps. 41,4 ........................................................................ 9 Ps. 43,1 ...................................................................... 19 Ps. 44,10 ..................................................................... 9 Ps. 44,20 ................................................................... 10 Ps. 44,22 ..................................................................... 7 Ps. 44,27 ................................................................... 23 Ps. 45,3 ........................................................................ 8 Ps. 45,4 ...................................................................... 23 Ps. 46,10 ................................................................... 12 Ps. 46,6 ...................................................................... 23 Ps. 47,2 ...................................................................... 13 Ps. 47,7 ...................................................................... 19 Ps. 47,9 ........................................................................ 9 Ps. 48,8 ...................................................................... 12 Ps. 49,12 ................................................................... 33 Ps. 49,16 ................................................................... 10 Ps. 50,10 ................................................................... 16 Ps. 50,11 ..................................................................... 7 Ps. 50,13 ................................................................. 1, 2 Ps. 50,9 ...................................................................... 10 Ps. 51,12 ................................................................... 20 Ps. 51,13 ................................................................... 10 Ps. 51,19 ..................................................................... 6 Ps. 51,6 ...................................................................... 19 Ps. 54,4 ........................................................................ 5 Ps. 55,18 ..................................................................... 5 Ps. 55,20 ..................................................................... 5 Ps. 55,3 ........................................................................ 6 Ps. 58,12 ................................................................... 19 Ps. 58,2 ...................................................................... 19

Ps. 59,9 ..................................................................... 11 Ps. 60,10 ................................................................... 13 Ps. 60,12 ...................................................................... 9 Ps. 60,17-18 ............................................................... 6 Ps. 60,7 ........................................................................ 6 Ps. 60,9 ..................................................................... 28 Ps. 61,2 ........................................................................ 5 Ps. 61,6 ........................................................................ 5 Ps. 62,7-8 .................................................................... 8 Ps. 64,2 ................................................................ 5, 11 Ps. 65,11 .............................................................. 8, 11 Ps. 65,3 ........................................................................ 5 Ps. 65,6 ........................................................................ 6 Ps. 66,1 ..................................................................... 13 Ps. 66,18-19 ............................................................... 5 Ps. 66,20 ...................................................................... 8 Ps. 66,4 ..................................................................... 14 Ps. 66,6 ........................................................................ 9 Ps. 67,2 ........................................................................ 8 Ps. 67,5 ..................................................................... 19 Ps. 68,17 ...................................................................... 9 Ps. 68,19 ................................................................... 10 Ps. 68,20 ...................................................................... 8 Ps. 68,25 ................................................................... 19 Ps. 68,30 ................................................................... 16 Ps. 68,31 ................................................................... 13 Ps. 68,36 ...................................................................... 8 Ps. 68,8 ..................................................................... 11 Ps. 69,14 ...................................................................... 6 Ps. 69,19 ................................................................... 12 Ps. 69,20 ...................................................................... 7 Ps. 69,34 ...................................................................... 5 Ps. 69,6 ........................................................................ 7 Ps. 70,12 ................................................................... 23 Ps. 70,2 ..................................................................... 23 Ps. 70,6 ..................................................................... 23 Ps. 71,12 ................................................................... 12 Ps. 72,11 ................................................................... 14 Ps. 72,15 ...................................................................... 8 Ps. 72,18 ...................................................................... 8 Ps. 73,11 ...................................................................... 7 Ps. 73,15 ................................................................... 33 Ps. 73,18 ................................................................... 10 Ps. 73,24 ................................................................... 10 Ps. 74,12 ................................................................... 19 Ps. 74,2 ........................................................................ 3 Ps. 75,3 .............................................................. 10, 19 Ps. 75,8 ..................................................................... 19 Ps. 75,9 ......................................................... 2, 27, 36 Ps. 76,4 ..................................................................... 12 Ps. 77,11 ................................................................... 28 Ps. 77,9 ..................................................................... 33 Ps. 78,19 ............................................................ 12, 36 Ps. 78,21 ...................................................................... 5

David Van Acker

-69-

Ps. 78,44 ..................................................................... 9 Ps. 78,54 ..................................................................... 3 Ps. 78,59 ..................................................................... 5 Ps. 78,65 ..................................................................... 2 Ps. 78,70 ................................................................... 10 Ps. 79,13 ................................................................... 33 Ps. 79,9 ...................................................................... 23 Ps. 80,15 ................................................................... 12 Ps. 80,30 ..................................................................... 8 Ps. 81,11 ................................................................... 11 Ps. 81,2 ...................................................................... 13 Ps. 81,7 ...................................................................... 10 Ps. 81,8 ........................................................................ 6 Ps. 82,1 .............................................................. 19, 35 Ps. 82,5 .................................................................... 7, 8 Ps. 82,8 ...................................................................... 19 Ps. 83,12 ................................................................... 10 Ps. 83,14 ................................................................... 10 Ps. 83,17 ................................................................... 11 Ps. 84,4 ...................................................................... 19 Ps. 84,7 ...................................................................... 10 Ps. 84,9 ........................................................................ 5 Ps. 85,3 ...................................................................... 10 Ps. 85,6 ...................................................................... 33 Ps. 86,1 ........................................................................ 6 Ps. 86,17 ................................................................... 23 Ps. 86,7 ........................................................................ 6 Ps. 86,9 ...................................................................... 14 Ps. 88,7 ...................................................................... 10 Ps. 88,9 ...................................................................... 10 Ps. 89,13 ................................................................... 20 Ps. 89,2 ...................................................................... 33 Ps. 89,45 ................................................................... 12 Ps. 89,48 ................................................................... 20 Ps. 89,5 ...................................................................... 33 Ps. 89,53 ..................................................................... 8 Ps. 90,3 ...................................................................... 12 Ps. 90,8 ...................................................................... 10 Ps. 91,15 ..................................................................... 6 Ps. 93,1 ...................................................................... 39 Ps. 94,11 ..................................................................... 7 Ps. 95,1-2 ................................................................. 13 Ps. 95,6 ...................................................................... 14 Ps. 96,13 ................................................................... 19 Ps. 96,9 ...................................................................... 14 Ps. 97,7 ...................................................................... 14 Ps. 98,4 ...................................................................... 13 Ps. 98,6 .............................................................. 13, 19 Ps. 98,9 ...................................................................... 19 Ps. 99,1 ........................................................................ 9 Ps. 99,6 ........................................................................ 6 Ps. 99,8 ................................................................. 6, 11 Ps. 102,13 ........................................................... 9, 33 Ps. 102,2 ..................................................................... 5

Ps. 102,21 ................................................................... 5 Ps. 102,24 ................................................................ 44 Ps. 102,3 ...................................................................... 6 Ps. 103,14 ................................................................... 7 Ps. 104,20 ................................................................ 10 Ps. 104,24 ................................................................ 21 Ps. 104,3 ...................................................................... 8 Ps. 104,31 ................................................................ 10 Ps. 104,6 ................................................................... 10 Ps. 105,16 ................................................................ 12 Ps. 105,25 ................................................................... 9 Ps. 105,29 ................................................................... 9 Ps. 105,33 ................................................................ 12 Ps. 105,40 ................................................................... 2 Ps. 106,19 ................................................................ 17 Ps. 106,31 ................................................................ 33 Ps. 106,44 ................................................................... 5 Ps. 106,48 ................................................................... 8 Ps. 106,9 ................................................................... 13 Ps. 107,16 ................................................................ 12 Ps. 107,38 ................................................................... 8 Ps. 107,9 ................................................................... 11 Ps. 108,12 ................................................................... 9 Ps. 108,7 ...................................................................... 6 Ps. 109,26 ................................................................ 23 Ps. 109,28 ................................................................... 8 Ps. 110,1 ............................................................ 10, 41 Ps. 110,2 ................................................................... 40 Ps. 110,6 ................................................................... 11 Ps. 110,7 ................................................................... 28 Ps. 113,5 ...................................................................... 9 Ps. 114,8 ...................................................................... 9 Ps. 115,12-13 ............................................................ 8 Ps. 116,1 ...................................................................... 5 Ps. 116,15 ................................................................ 22 Ps. 117,2 ................................................................... 21 Ps. 118,13 ................................................................ 23 Ps. 118,15-16 ......................................................... 28 Ps. 118,21 ................................................................... 6 Ps. 118,5 ...................................................................... 6 Ps. 119,12 ................................................................... 8 Ps. 119,145 ................................................................ 6 Ps. 119,149 ................................................................ 5 Ps. 119,21 ................................................................ 13 Ps. 119,26 ................................................................... 6 Ps. 119,86 ................................................................ 23 Ps. 119,90 ................................................................ 33 Ps. 119,98 ................................................................ 21 Ps. 120,1 ...................................................................... 6 Ps. 124,6 ...................................................................... 8 Ps. 128,3 ................................................................... 36 Ps. 128,5 ...................................................................... 8 Ps. 128,6 ................................................................... 40 Ps. 130,2 ...................................................................... 5


-70-

Ps. 132,11 ................................................................ 10 Ps. 132,13 ................................................................ 38 Ps. 132,14 .................................................................. 9 Ps. 132,15 .................................................................. 8 Ps. 134,3 ..................................................................... 8 Ps. 135,13 ................................................................ 33 Ps. 135,21 .................................................................. 8 Ps. 138,14 .................................................................. 7 Ps. 138,3 ..................................................................... 6 Ps. 139,1 ..................................................................... 7 Ps. 139,10 ................................................................ 27 Ps. 139,2 ..................................................................... 7 Ps. 139,23 .................................................................. 7 Ps. 139,3 ..................................................................... 7 Ps. 139,5 ................................................................... 10 Ps. 140,2 ................................................................... 11 Ps. 140,5 ................................................................... 11 Ps. 141,1 ................................................................... 23 Ps. 141,3 ........................................................... 10, 11 Ps. 142,4 ..................................................................... 7 Ps. 143,1 ................................................................. 5, 6 Ps. 143,7 ..................................................................... 6 Ps. 144,1 .............................................................. 8, 43 Ps. 144,3 ..................................................................... 7 Ps. 144,5 ..................................................................... 9 Ps. 145,1 ................................................................... 19 Ps. 145,19 .................................................................. 5 Ps. 146,10 ................................................................ 33 Ps. 147,13 .................................................................. 8 Ps. 147,8 ................................................................... 10 Spr. 2,8 ...................................................................... 11 Spr. 3,33 ..................................................................... 8 Spr. 8,22 ..................................................................... 3 Spr. 15,29 ................................................................... 5 Spr. 20,27 ................................................................. 11 Spr. 21,1 ................................................................... 27 Spr. 26,21 ................................................................. 15 Spr. 27,24 ................................................................. 33 Spr. 30,4 ................................................................... 27 Pred. 2,24 ................................................................. 27 Pred. 5,19 ................................................................... 6 Pred. 9,1 ................................................................... 27 Pred. 12,1 ................................................................. 20 Jes. 1,15....................................................................... 5 Jes. 2,19..................................................................... 12 Jes. 2,4 ....................................................................... 19 Jes. 4,5 ....................................................................... 20 Jes. 5,1 ....................................................................... 32 Jes. 5,16..................................................................... 21 Jes. 5,6 ....................................................................... 10 Jes. 6,1 .................................................................. 9, 39

Jes. 6,5 ....................................................................... 19 Jes. 8,6 .......................................................................... 5 Jes. 9,16 .................................................................... 10 Jes. 9,5 ................................................................ 23, 40 Jes. 10,21 .................................................................. 23 Jes. 10,24 .................................................................. 40 Jes. 10,26 .................................................................. 40 Jes. 11,11 ..................................................................... 3 Jes. 14,5 .................................................................... 12 Jes. 15,17 .................................................................. 36 Jes. 15,9 .................................................................... 10 Jes. 16,3 .................................................................... 10 Jes. 17,13 .................................................................. 13 Jes. 18,7 .................................................................... 16 Jes. 19,16 .................................................................. 27 Jes. 19,25 ..................................................................... 8 Jes. 25,10 .................................................................. 27 Jes. 26,1 .................................................................... 10 Jes. 26,12 .................................................................. 12 Jes. 26,21 ..................................................................... 9 Jes. 26,3 .................................................................... 11 Jes. 27,13 .................................................................. 14 Jes. 27,3 .................................................................... 11 Jes. 28,16 .................................................................. 22 Jes. 28,24-26 ........................................................... 35 Jes. 29,10 .................................................................. 10 Jes. 30,14 .................................................................. 12 Jes. 30,19 ................................................................ 5, 6 Jes. 30,27 .................................................................. 30 Jes. 31,22 .................................................................. 20 Jes. 31,4 ....................................................................... 9 Jes. 33,25 .................................................................. 20 Jes. 33,5 .................................................................... 11 Jes. 34,17 .................................................................. 33 Jes. 37,16 ..................................................................... 9 Jes. 37,17 ..................................................................... 5 Jes. 37,21 ..................................................................... 5 Jes. 37,28 ..................................................................... 7 Jes. 37,4 ....................................................................... 5 Jes. 38,5 ....................................................................... 5 Jes. 40,13-12 .............................................................. 7 Jes. 40,26 .................................................................. 20 Jes. 40,28 .................................................................. 20 Jes. 41,1 .................................................................... 12 Jes. 41,10 .................................................................. 23 Jes. 41,13 ........................................................... 23, 27 Jes. 41,14 .................................................................. 23 Jes. 41,17 ..................................................................... 6 Jes. 41,20 .................................................................. 20 Jes. 41,22-23 .............................................................. 7 Jes. 42,13 ..................................................................... 9 Jes. 42,5 .................................................................... 20 Jes. 42,6 .................................................................... 11 Jes. 43,1 .................................................................... 20

David Van Acker

-71-

Jes. 43,13 .................................................................... 6 Jes. 43,15 .......................................................... 19, 20 Jes. 43,24 .................................................................. 34 Jes. 43,26 .................................................................. 19 Jes. 43,6..................................................................... 32 Jes. 43,7..................................................................... 20 Jes. 44,2..................................................................... 23 Jes. 44,23 .................................................................. 13 Jes. 44,3....................................................................... 9 Jes. 44,6..................................................................... 19 Jes. 44,8....................................................................... 7 Jes. 45,11 .................................................................... 7 Jes. 45,12 .................................................................. 20 Jes. 45,18 .................................................................. 20 Jes. 45,2................................................................ 8, 12 Jes. 45,7-8 ................................................................ 20 Jes. 47,3..................................................................... 10 Jes. 48,4....................................................................... 7 Jes. 48,8....................................................................... 7 Jes. 49,8......................................................... 6, 11, 23 Jes. 50,2..................................................................... 27 Jes. 50,7..................................................................... 23 Jes. 50,9..................................................................... 23 Jes. 51,16 .................................................................. 10 Jes. 51,17 .................................................................. 27 Jes. 51,17b ............................................................... 36 Jes. 51,2....................................................................... 8 Jes. 51,22b ............................................................... 36 Jes. 51,8..................................................................... 33 Jes. 52,11 .................................................................... 8 Jes. 52,8..................................................................... 12 Jes. 53,7............................................................. 16, 25 Jes. 54,16 .................................................................. 20 Jes. 54,8..................................................................... 21 Jes. 54,9..................................................................... 13 Jes. 55,22 .................................................................. 10 Jes. 57,16 .................................................................. 20 Jes. 58,3....................................................................... 7 Jes. 58,4-7 ................................................................ 19 Jes. 58,9....................................................................... 6 Jes. 59,1..................................................................... 27 Jes. 59,17 .................................................................. 28 Jes. 59,2....................................................................... 5 Jes. 60,22 .................................................................. 23 Jes. 61,9....................................................................... 8 Jes. 62,3..................................................................... 27 Jes. 62,4-6 ................................................................ 19 Jes. 63,1..................................................................... 11 Jes. 63,10 .................................................................... 9 Jes. 63,14 .................................................................... 9 Jes. 63,17 .................................................................. 12 Jes. 63,3..................................................................... 39 Jes. 63,7..................................................................... 21 Jes. 63,9..................................................................... 24

Jes. 64,2 ....................................................................... 9 Jes. 65,17-18 ........................................................... 20 Jes. 65,23 ..................................................................... 8 Jes. 65,24 ................................................................ 5, 6 Jes. 66,1 .................................................................... 40 Jes. 66,14 .................................................................. 27 Jes. 66,16 .................................................................. 19 Jes. 66,21 .................................................................. 10 Jes. 66,23 .................................................................. 14 Jes. 66,9 ............................................................... 9, 12 Jer. 1,5 .......................................................................... 7 Jer. 2,20 .................................................................... 12 Jer. 2,35 .................................................................... 19 Jer. 3,14 .................................................................... 10 Jer. 3,16 .................................................................... 10 Jer. 3,17 .................................................................... 39 Jer. 3,19 .................................................................... 10 Jer. 4,8 ....................................................................... 12 Jer. 7,16 ....................................................................... 5 Jer. 7,2 ....................................................................... 14 Jer. 10,10 .................................................................. 22 Jer. 11,11 ..................................................................... 5 Jer. 11,14 ..................................................................... 5 Jer. 11,9 .................................................................... 16 Jer. 12,15 .................................................................. 12 Jer. 12,3 ....................................................................... 7 Jer. 13,13 .................................................................. 11 Jer. 14,12 ..................................................................... 5 Jer. 14,14 ..................................................................... 4 Jer. 15,15 ............................................................. 7, 10 Jer. 15,17 .................................................................. 11 Jer. 15,19 .................................................................. 30 Jer. 17,16 ..................................................................... 7 Jer. 18,19 ..................................................................... 5 Jer. 18,23 ..................................................................... 7 Jer. 20,12 ..................................................................... 5 Jer. 20,16 ..................................................................... 9 Jer. 22,6 .................................................................... 10 Jer. 23,18 .................................................................. 35 Jer. 23,24 .................................................................. 11 Jer. 23,25 ..................................................................... 5 Jer. 23,35 ..................................................................... 6 Jer. 23,37 ..................................................................... 6 Jer. 25,15 ............................................................. 2, 36 Jer. 25,17 .................................................................. 27 Jer. 25,31 .................................................................. 19 Jer. 25,9 .................................................................... 10 Jer. 28,11 .................................................................. 12 Jer. 28,2 .................................................................... 12 Jer. 28,4 .................................................................... 12 Jer. 29,11 ..................................................................... 7 Jer. 29,12 ..................................................................... 5 Jer. 29,23 ..................................................................... 7


-72-

Jer. 30,8 ..................................................................... 12 Jer. 31,13 .................................................................... 9 Jer. 31,18 .................................................................... 5 Jer. 31,2 ....................................................................... 8 Jer. 31,23 .................................................................... 8 Jer. 31,25 .................................................................. 11 Jer. 32,40 .................................................................. 12 Jer. 33,24 .................................................................. 33 Jer. 33,26 .................................................................. 10 Jer. 33,3 ....................................................................... 6 Jer. 36,7 ..................................................................... 14 Jer. 42,4 ....................................................................... 6 Jer. 42,9 ..................................................................... 14 Jer. 43,10 .................................................................. 10 Jer. 44,12 .................................................................. 10 Jer. 46,10 .................................................................... 6 Jer. 48,30 .................................................................... 7 Jer. 49,35 .................................................................. 12 Jer. 50,30 .................................................................. 43 Jer. 51,14 .................................................................. 11 Jer. 51,39 .................................................................. 10 Jer. 51,7 ................................................................ 2, 27 Klaagl. 2,1 ................................................................ 40 Klaagl. 2,9 ................................................................ 12 Klaagl. 3,3 .................................................................. 9 Klaagl. 3,56 ................................................................ 5 Klaagl. 3,57 .............................................................. 12 Klaagl. 3,59 .............................................................. 19 Klaagl. 3,61 ................................................................ 5 Klaagl. 3,8 ................................................................ 10 Klaagl. 5,19 ......................................................... 9, 33 Ezek. 1,26 ................................................................. 39 Ezek. 1,28 ................................................................. 14 Ezek. 1,3 ................................................................... 27 Ezek. 3,14 ................................................................. 27 Ezek. 3,22 ................................................................. 27 Ezek. 4,16 ................................................................. 12 Ezek. 40,1 ................................................................. 27 Ezek. 41,22 .............................................................. 36 Ezek. 44,16 .............................................................. 36 Ezek. 46,3 ................................................................. 14 Ezek. 5,10 ................................................................. 20 Ezek. 5,15 ................................................................. 20 Ezek. 5,16 ................................................................. 12 Ezek. 5,8 ................................................................... 19 Ezek. 6,9 ................................................................... 12 Ezek. 7,27 ................................................................. 20 Ezek. 7,3 ................................................................... 20 Ezek. 7,8 ................................................................... 20 Ezek. 8,1 ................................................................... 27 Ezek. 8,18 ................................................................... 5 Ezek. 8,6 ................................................................... 12

Ezek. 11,5 ................................................................... 7 Ezek. 11,9-11 ......................................................... 20 Ezek. 14,13 .............................................................. 12 Ezek. 14,4 ................................................................... 6 Ezek. 14,7 ................................................................... 6 Ezek. 16,10 .............................................................. 10 Ezek. 16,20 .............................................................. 32 Ezek. 16,30 .............................................................. 11 Ezek. 16,38 .............................................................. 20 Ezek. 16,61 .............................................................. 10 Ezek. 16,8 ................................................. 10, 19, 39 Ezek. 17,20 .............................................................. 20 Ezek. 17,22 .............................................................. 10 Ezek. 18,30 .............................................................. 20 Ezek. 20,35-36 ....................................................... 20 Ezek. 21,35 .............................................................. 20 Ezek. 23,37 .............................................................. 31 Ezek. 23,4 ................................................................ 32 Ezek. 24,16 .............................................................. 10 Ezek. 24,25 .............................................................. 10 Ezek. 30,18 .............................................................. 12 Ezek. 30,20 .............................................................. 20 Ezek. 30,21-22 ....................................................... 12 Ezek. 30,24 .............................................................. 12 Ezek. 31,15 .............................................................. 10 Ezek. 32,5 ................................................................ 11 Ezek. 32,7 ................................................................ 10 Ezek. 33,2 ................................................................ 27 Ezek. 33,20 .............................................................. 20 Ezek. 34,17 .............................................................. 20 Ezek. 34,22 .............................................................. 20 Ezek. 34,27 .............................................................. 12 Ezek. 35,11 .............................................................. 20 Ezek. 35,12 ................................................................. 5 Ezek. 35,13 ................................................................. 5 Ezek. 35,8 ................................................................ 11 Ezek. 36,19 .............................................................. 20 Ezek. 36,24 .............................................................. 10 Ezek. 37,1 ................................................................ 27 Ezek. 37,19 .............................................................. 10 Ezek. 37,21 .............................................................. 10 Ezek. 37,3 ................................................................... 7 Ezek. 38,22 .............................................................. 20 Ezek. 38,23 .............................................................. 21 Ezek. 39,17-20 .................................................. 6, 36 Dan. 1,17 ..................................................................... 4 Dan. 7,9 .............................................................. 30, 39 Dan. 9,17-19 .............................................................. 5 Dan. 9,18 ............................................................. 5, 14 Dan. 9,20 .................................................................. 14 Hos. 1,5 ..................................................................... 12 Hos. 2,11 .................................................................. 10

David Van Acker

-73-

Hos. 2,20 .................................................................. 12 Hos. 2,21 .................................................................. 19 Hos. 2,21-22............................................................ 19 Hos. 2,23 .................................................................... 6 Hos. 2,5 ..................................................................... 10 Hos. 3,1 ..................................................................... 24 Hos. 5,14-15.............................................................. 8 Hos. 5,15 .................................................................. 12 Hos. 5,3 ....................................................................... 7 Hos. 6,11 .................................................................. 10 Hos. 8,4 ....................................................................... 7 Hos. 9,4 ....................................................................... 2 Hos. 10,6 .................................................................. 16 Hos. 11,3 .................................................................. 10 Hos. 11,4 .................................................................. 24 Hos. 11,9 .................................................................. 12 Hos. 12,2 .................................................................. 16 Hos. 13,11 ................................................................ 10 Hos. 13,2 .................................................................. 17 Hos. 13,5 .................................................................... 7 Hos. 14,3 .................................................................. 10 Joel 2,19 ...................................................................... 6 Joel 4,11 .................................................................... 11 Joël 4,12 ............................................................... 9, 20 Joël 4,2 ...................................................................... 20 Joel 4,20 .................................................................... 33 Joël. 2,14 ................................................................... 12 Amos 1,5 .................................................................. 12 Amos 3,2 .................................................................... 7 Amos 4,11 .................................................................. 9 Amos 4,13 ................................................................ 20 Amos 5,8 .................................................................... 9 Amos 5,12 .................................................................. 7 Amos 5,23 .................................................................. 5 Amos 7,15 ................................................................ 10 Amos 8,10 .................................................................. 9 Amos 9,3 .................................................................. 10 Oba. 1,1 ....................................................................... 4 Jona 1,14 .................................................................. 11 Jona 2,3 ................................................................... 5, 6 Jona 3,9 ..................................................................... 12 Jona 4,3 ..................................................................... 10 Micha 1,3 .................................................................... 9 Micha 3,4 .................................................................... 6 Micha 4,3 .................................................................. 20 Micha 6,6 .................................................................. 17 Micha 6,9 .................................................................. 40

Micha 7,18 ............................................................... 11 Nah. 1,4..................................................................... 13 Nah. 1,7........................................................................ 7 Nah. 2,3..................................................................... 12 Hab. 1,2........................................................................ 5 Hab. 2,16 ........................................................... 28, 36 Hab. 2,2........................................................................ 6 Hab. 3,12 .................................................................. 11 Hab. 3,13 ..................................................................... 9 Hab. 3,6........................................................................ 5 Sef. 1,7 .......................................................................... 6 Sef. 2,11 .................................................................... 14 Sef. 2,8 .......................................................................... 5 Sef. 3,10 .................................................................... 16 Sef. 3,15 .................................................................... 19 Sef. 3,17 ............................................................. 23, 24 Sef. 3,9 .......................................................................... 9 Hag. 2,19 ..................................................................... 8 Hag. 2,22 ..................................................................... 9 Hag. 2,23 .................................................................. 10 Hag. 2,7 ..................................................................... 11 Zach. 1,13 ................................................................... 6 Zach. 1,16 ................................................................ 12 Zach. 1,16-17 ......................................................... 14 Zach. 3,2 ................................................................... 13 Zach. 7,13 ................................................................... 5 Zach. 8,3 ................................................................... 12 Zach. 9,13 ................................................................ 11 Zach. 9,14 ................................................................... 8 Zach. 10,6 ................................................................... 6 Zach. 11,5 ................................................................... 8 Zach. 13,9 ................................................................... 6 Zach. 14,16-17 ....................................................... 19 Zach. 14,3 ................................................................... 9 Mal. 1,12 ................................................................... 36 Mal. 1,7 ..................................................................... 36 Mal. 2,10 ............................................................ 18, 20 Mal. 2,11 ................................................................... 21 Mal. 2,13 ................................................................... 10 Mal. 2,3 ..................................................................... 13 Mal. 3,11 ................................................................... 13 Mal. 3,16 ...................................................................... 5 Mal. 3,5 ..................................................................... 12 Openb. 21,18 .......................................................... 37

Documents

Vaders van Goden en Mensen - een vergelijkende studie van de beschrijvingen van de Ugaritische oppergod El en de ene god van Israël YHWH