١

12واقع گرایی نقابدار

چیستی ،ارتباط و نقش آن در مدل علم دینی دکتر مهدي گلشنی

3آرام باتوبه

:چکیده

با . خاص نقش اساسی را ایفا می کند شکلدر مدل علم دینی دکتر مهدي گلشنی ، متافیزیک به نحو عام و متافیزیک علم به ارائه صورت بندي خاص از استدالل ایشان نشان خواهیم داد که علم دینی مورد نظر ایشان با پذیرش یک نوع واقع گرایی

پذیرش واقع گرایی نقابدار نسبت به زبان قرآن و مفاهیم به .مقدس امکان دارد متنِ به ظاهر علمیِ خاص نسبت به گزاره هايِاستدالل به نفع علم یبدون پیش فرض ِواقع گرای.ظاهر علمی آن از پیش فرض هاي اصلی و نهان این مدل علم دینی است

منظور پیش فرض واقع گرایانه دکتر مهدي گلشنی را از به همین .دینی ارزش معرفت شناسانه خود را از دست خواهد داد .که این نوع واقع گرایی خاص را معرفی و تحلیل نماییم متن نوشته هاي ایشان استخراج و تالش خواهیم کرد

:مقدمه

در این متن با الهام از کارهاي ایشان )اسالمی(ارائه صورت بندي منطقی از استدالل دکتر مهدي گلشنی براي امکان علم دینی رابطه متافیزیک با علم و چگونگی تاثیرگذاري آن در روند شکل گیري و گسترش انواع . در این زمینه صورت گرفته است

در میان رویکردهاي پسینی به . بوده استاحث مورد عالقه دکتر مهدي گلشنی نظریه هاي علوم تجربی همواره یکی از مبفلسفه ،تحقیق تاریخی در مبادي غیرعلمی علم و تبیین روان شناختی و جامعه شناختی رفتار عالمان ،از جمله رویکردهایی

در این .این کنکاش علمی بر می دارند هستند که به زوایاي پنهان تاریخ و فلسفه علم نظر می کنند و پرده از اسرار ناگشودة میان تاثیر دین و نگره هاي الهیاتی ،به عنوان یکی از وجوه اساسی زندگی بشر بر روي علوم فیزیکی به عنوان یکی از

علم به نفعِدر ابتدا نگاهی دقیق و تفکیک شده به قسمت هاي استدالل .پیشروترین علوم تجربی، جاي بحث و بررسی دارد در ادامه نشان خواهیم داد که اعتبار استدالل با . واهیم انداخت و اعتبار و درستی استدالل را بررسی خواهیم کرد خدینی

به پذیرش مستلزم ،راي صادق دانستن این مقدمه دکتر مهدي گلشنی ب. مقدمات پیوند محکمی خورده است صدق یکی از تالش خواهیم کرد که این نوع واقع گرایی و ارتباط آن با دیدگاههاي .است دیدگاه واقع گرایانه نسبت به مفاهیم علمی و دینی

.واقع گرایی دیگر را مشخص نماییم

١ .Veiled realism

. تسا هدش ھئارا ، دیدرگ رازگرب ١٣٩٤ ناتسمز نارھت رد ھک، رصاعم نید ھفسلف یللملا نیب شیامھ نیمراھچ رد ھلاقم نیا. ٢ gmail.com@Email:aram١٣١٢کارشناس ارشد فلسفھ علم از دانشگاه صنعتی شریف. ٣

٢

:صورت منطقی استدالل

به )اسالمی(م با ارائه یک صورت منطقی از استدالل دکتر گلشنی در مورد امکان علم دینییدر این قسمت تالش می کنم کرد خوانشی است از تالش هاي بسیار مهم یاستداللی که در ادامه ذکر خواه.م یبررسی پیش فرض هاي مستتر در آن بپرداز

و قابل تقدیر دکتر مهدي گلشنی در این زمینه و صورت بندي این استدالل به صورت کامل و مصرح در آثار ایشان نیامده .است

که دوممقدمه تعریف توصیفی از علم دینی است و شروع کرد که مقدمه اول شامل یک مقدمه سهاستدالل را می توان با مقدمه سوم بیان خواهد نشان دهد که پیش فرض هاي متافیزیکی در علم تاثیر دارند و می متشکل از سه قسمت می باشد

.می کند که علم جدید یک علم سکوالر است الف(مقدمه( :

.طبیعت،جامعه و انسان را در چهارچوب جهان بینی دینی دنبال می کند مطالعه )اسالمی(علم دینی )8:1393گلشنی،(

ب(مقدمه: (

.جهان بینی و متافیزیک دانشمندان در مراحل طرح ، تفسیر و کاربرد نظریه هاي علمی موثر است

:این مقدمه را می توان به سه قسمت مجزا تقسیم کرد دانشمندان در طرح نظریه هاي علمی موثر است جهان بینی و متافیزیک.

جهان بینی و متافیزیک دانشمندان در تفسیر نظریه هاي علمی موثر است.

جهان بینی و متافیزیک دانشمندان در کاربرد نظریه هاي علمی موثر است.

ج(مقدمه: (

را در چارچوب جهان بینی هاي فارغ علم سکوالر مطالعه طبیعت ،جامعه و انسان.علم معاصر یک علم سکوالر است .دنبال می کند ) جهان بینی علمی،جهان بینی فلسفی(از دین

نتیجه:

.است ممکنهم علم دینی

در ذهن خواهیم کرد تا از خلط معانی این اصطالحهادر ابتدا توضیحی در مورد چند اصطالح به کار رفته در استدالل ارائه در نوشته هاي دکتر گلشنی جهان .م ینمای منتقلاصلی استدالل را به صورت درست مفهومم یو بتوان جلوگیري کنیمخواننده

. بینی برداشتی است که یک شخص یا مکتب درباره جهان دارد و منابع آن می تواند علم ،فلسفه و دین باشد علم . آن هم صرفاً بر اساس یافته هاي علم این جهان بینی ، کوششی است براي ارائه تصویري از جهان ، :جهان بینی علمی

،به مفهوم علم تجربی و علوم انسانی مبتنی بر علوم تجربی ،ما را با وضع بعضی از اجزاء جهان آشنا می کند و با تجربه و یق علم ،دقیق ، مشخص ، جزئی و دایره اش محدود است و تا آنجایی پیش می رود که بتوان به تحق.فرضیه سر و کار دارد

٣

زیرا علم مبتنی بر فرضیه و آزمون است و این دو .چهره جهان از دیدگاه علم روز به روز تغییر می کند . تجربی توسل جست .ارزش موقت دارند

این جهان بینی مبتنی بر بعضی اصول متافیزیکی است ،حوزه اي وسیع تر از جهان بینی علمی دارد و :جهان بینی فلسفی .براي جهان بینی علمی فراهم می کند در واقع چهارچوبی

اساس جهان بینی توحید است و جهان بینی .این جهان بینی مبتنی بر اصول بنیادي دین است :جهان بینی دینی توحیدي ، یعنی درك این مطلب که جهان از یک مشیت حکیمانه پدید آمده است و نظام هستی بر اساس خیر و رحمت و

)7:1393گلشنی،( .کمال شایسته آنها است رساندن موجودات به م کرد ینقطه اصلی استدالل مقدمه دوم و سوم می باشند که تالش خواه. با این مقدمات اکنون به استدالل برخواهیم گشت

.م یبه صورت منسجم با اشاره به نوشته هاي دکتر مهدي گلشنی توضیحی در مورد آنها ارائه نمای ) :ب(توضیح مقدمه

؟متافیزیک و جهان بینی دانشمند در طرح نظریات علمی دخالت اساسی دارد آیا

به عنوان .دکتر گلشنی با ارائه نمونه هایی نشان می دهد که جهان بینی دانشمندان در طرح نظریه هاي علمی مدخلیت دارد اي و دو نیروي ضعیف هستهدر مورد وحدت . مسأله وحدت نیروهاي طبیعت از اهم مسائل فیزیک نظري معاصر استنمونه

گالشو، جایزه نوبل را به طور مشترك دریافت کردند، اما و واینبرگ عبدالسالم، الکترومغناطیسی سه فیزیک دان نظریه پرداز،وحدت نیروهاي طبیعت، دلیل بر وحدت تدبیر و در عبدالسالم از نظر. انگیزه آنان از پیگیري مساله وحدت نیروها متفاوت بود

ایده وحدت بخشی نیروها را به گالشو .گیري بوده استه وحدت مدبر است، و جاذبه این نظریه براي وي همین نتیجه نتیجکند؛ از نظر وي در غیر این شدن قضایا دنبال می آن را به دلیل ساده واینبرگ .پسندد دلیل مفید واقع شدن آن در عمل می

)160:1393گلشنی،( .بودصورت جهان چیزي جز نقاط پراکنده نخواهد

؟بینی دانشمند در تعبیر نظریات علمی دخالت اساسی دارد متافیزیک و جهانآیا

. بینی دانشمند نقش اساسی در آن ایفا می کند مرحله تعبیر نظریات علمی است مهمترین بخش از فعالیت علمی که جهانهاي متفاوت تعبیر کرد، و این طور نیست که برداشتی مختلف به صورتهاي بینی توان در پرتو جهان نتایج یک تجربه را می

باید توجه داشت که اگر دانشمندي تعبیري تماماً . شود تماماً نتیجه تجربه باشد که توسط دانشمندان از تجارب عرضه میگاه یزیکی او نخواهد بود، زیرا هیچمادي از جهان ارائه کرده و هستی را صرفاً به ماده تقلیل دهد، این نتیجه مستقیم تجارب ف

دکتر گلشنی با ارائه نمونه هایی نشان می دهد که .توان از طریق تجربه ماده، نتیجه گرفت که غیر ماده وجود ندارد نمی .جهان بینی دانشمندان در تعبیر نظریه هاي علمی مدخلیت دارد

و به ...) و جرم الکترون،عدد ثابت پالنکاز قبیل بار الکترون، (که رابطه بین ثابت هاي طبیعت هدر سال هاي اخیر کشف شدمثالً اگر شدت نیروي . طوري تنظیم شده که اجازه بروز حیات را در زمین داده استزبان دیگر قوت نسبی نیروهاي طبیعت،

وقف شده بود و در اثر انقباض، قبل از آن که فرصتی براي تر از مقدار فعلی بود انبساط جهان خیلی زودتر متثقل کمی قويازطرف دیگر اگر شدت نیروي ثقل کمی ضعیف . جهان به صورت یک سیاهچال در آمده بود ها داشته باشد تشکیل کهکشان

الت امکان در هر دو ح. شد که ماده جهان به صورت ستارگان جمع شودتر از آن منبسط میتر از مقدار فعلی بود، جهان سریعبه سخن دیگر قوانین فیزیک چنان هستند . داشت فراهم شدن شرایط بروز حیات از جمله تشکیل اتم هاي کربن وجود نمی

)161:1393گلشنی،(. حیات را ممکن سازند تکوناند تا که گویی تعبیه شده :است گشته عرضه تعبیرموسوم شده دو نوع 4 آنتروپیک براي این مطلب که به اصل

٤ . Anthropic principle

٤

یک تعبیر می گوید تعداد زیادي جهان وجود دارد و بنابراین تعجبی نیست که یکی از آنها شرایط الزم براي حیات را دارا فیزیکدانان خداباور آن را حاکی از طراحی .و تعبیر دیگر مدعی است که فقط یک جهان داریم و آن،طراحی داشته است .باشد

اند که در هر یک از آنها هاي متعدد متوسل شده ناباور براي توجیه آن به نظریه جهانالهی دانسته اند؛ اما فیزیک دانان خداهاي مناسب براي بروز حیات را جهان، ثابت) یا چند(هاي طبیعت متفاوتند و در بین تریلیون ها تریلیون جهان، یک ثابتپردازي فوق مبتنی بر هیچ تجربه مستقلی د و نظریههاي مستقل از هم ندار البته فیزیک هیچ شاهدي براي این جهان. دارند

.نیست و تنها عالقه بعضی از دانشمندان به فرار از خداباوري بوده که آنان را به این نظریه سوق داده است

؟بینی دانشمند در کاربرد و جهت گیري نظریات علمی دخالت اساسی دارد و جهان متافیزیکآیا هم یک فرد الئیک می تواند یک کار مشخص علمی انجام .مبناي متافیزیکی می توان انجام دادپژوهش هاي علمی را با هر

اگر کار علمی در پرتو جهان بینی الهی .تفاوت اساسی در اهداف و نتایج ظاهر می شود .دهد و هم یک فرد مومن به خدا ولی اگر در پرتو جهان بینی سکوالر انجام شود انجام شود ،نتیجه اش در جهت تامین نیازهاي مادي و معنوي بشر خواهد بود

:مساله را به خوبی بیان کرده است 5دکتر ریچارد نامپسون.تضمینی بر مخرب نبودن آن نخواهد بود شناخت طبیعت به عنوان یک ماشین منجر به این همه پیشرفت فن آورانه شده است،اما اکنون ما در می یابیم که مردم در

تالشی که منتهی به -ال ترك راههاي سنتی زندگی و ملحق شدن به تالش در راستاي سلطه فنی هستندسراسر جهان در حمی توان استدالل کرد که این روند تمدن جدید به وسیله .ساختن هرچه بیشتر ماشین هاي تخریب و نابودي انبوه می شود

ممکن است خیلی مشکل باشد که .ند قویاً تایید می شود نظریه هاي علمی که با هر فلسفه زندگی جز ماتریالیسم در تضاد آناما یک مولفه اساسی براي چنین تغییري می تواند ترویج وسیع یک رویکرد معتبر به دانش .این روند خطرناك را تغییر دهیم

بسته به یک علمی باشد که یک بعد معنوي بارز براي حیات انسانی در نظر می گیرد و با این برداشت قدیمی که انسان واچنین رویکردي این امکان را فراهم می کند که انرژي انسان ها را به طرف اهداف معنويِ .موجود متعال است سازگار است

)174:1393گلشنی،( .باالتر متوجه کنیم و یک مبناي اخالقی محکم براي هدایت امور مادي مان فراهم سازیم هاي ارزشی مختلف به طور واضح م تواند در نظاهاي علمی می اربرد پژوهشگیري و ک جهتتاریخ علم نشان داده است که

گیري توان با جهت هاي انسانی غالباً ارتباط ارگانیک با عقاید دینی دارند اعتقادات دینی را میمتفاوت باشد، و چون ارزش )175:1393گلشنی،( .علم و فناوري مرتبط دانست

) :ج(توضیح مقدمه علم قائل به تاثیر متافیزیک بر علم است ولی در بعد کاوشی تمایز عمده اي بین علم سکوالر و 6دکتر گلشنی در بعد بنیادي

به عنوان مثال در خود . ایشان معتقد است که خود علم در بسیاري از جاها اصالً نمی تواند اضهار نظر کند.علم دینی نمی بیند

٥ .Richard Thompson

:دکتر گلشنی در بررسی ارتباط بین علم و دین و ارائه مدل علم دینی مد نظر خود قائل به تمایز بین دو بعد علم است . ٦این .دنبال عنصري تتبع می نماید فیزیکدان آزمایشی را انجام می دهد یا به.بعد کاوشی علم داراي عینیت است :بعد کاوشی .1

نحوه انجام عمل آزمایش و تامل نظري درباب آن و .وتی ندارد که در کجاي دنیا دنبال شودبعد علم ، همگانی بوده و هیچ تفا .این بعد با تجربه به صورت کامل و منطقی در ارتباط است .نیز محل و موطن انجام موارد مذکور، هیچ فرقی نمی کند

مساله اول و آخر عالم ،اول و آخر انسان .نیست در سطوح بنیادي علم بحث از تجربیات و آزمایشهاي دقیق مطرح :بعد بنیادي .2در این بعد آزمایشهاي قطعی و فیصله دهنده، که .،شعور انسان و بسیاري نمونه هاي دیگر از جمله این مباحث بنیادي هستند

)1393گلشنی ،.(همانند بعد کاوشی باشد، وجود ندارد

٥

ما می توانیم طبیعت را از طریق ریاضی "این مبنا که .ه هیچ عنوان از خود علم گرفته نشده اند علم مبانی اي وجود دارند که باصل واضحی نیست و در هیچ کجاي خود علم تجربی اثبات نشده است و هیچ علمی نمی تواند به ما نشان دهد که "بفهمیم

)1387گلشنی ،.(ست این فقط یک فرض متافیزیکی ا. ریاضیات براي فهم جهان کفایت می کنددر بعد بنیادي هنگامی که ما به نظریه هاي بدیل و رقیب هم، که با هم در حالت عدم تعین تجربی توسط داده هاي تجربی

این یکی دیگر از .هستند برخورد می کنیم دخالت عوامل متافیزیکی براي خروج از این حالت عدم تعین اجتناب ناپذیر است در پشت زمینه ذهن .در بعد بنیادي علم می توانیم شاهد تاثیر جهان بینی و متافیزیک باشیم ناحیه هاي است که ما

فیزیکدانی مانند اینشتین تا آخر عمر . فیزیکدانان و عالمان جریانات و عواملی وجود دارد که در تصمیم گیري آنها دخیل است او معتقد بود که کوانتوم .ذیرش اعتقاد اینشتین به واقع گرایی بودیکی از دالیل عمدة این عدم پ. کوانتوم مکانیک را قبول نکرد

مکانیک کپنهاگی بر ضد واقع گرایی است اینشتین به علیت معتقد بود و کوانتوم مکانیک کپنهاگی جایی براي علیت باقی م معاصر تحت تاثیر جهان با توجه به مواردي که ایشان ذکر کردند می توان نتیجه گرفت که عل) 1393گلشنی،.(نگذاشته بود

.بینی هاي غیر دینی می باشد :سنجش استدالل

م کرد و به یدر مرحله اول از اعتبار استدالل پرسش خواه :م داد یسنجشگري استدالل مذکور را در دو مرحله انجام خواهم یمقدمات استدالل خواهم بود و در مرحله دوم به صدق و قابل قبول بودن یخواه استدالل 7اعتباردنبال نشان دادن

. پرداخت مرحله اول :

دینی، علم ه شده ازتعریف ارائفقط باید دقت کرد چون .را نتیجه گرفت امکان علم دینی می توان از این مقدمه هایعنی این .نظر گرفته شود بدون هیچ بار ارزشی در "علم دینی هم ممکن است"گزاره تعریف توصیفی است، یک

آیا این استدالل .در مورد برتري علم دینی و پربارتر بودن علم دینی نسبت به علم سکوالر ساکت است استدالل ضرورت علم دینی را در پی خواهد داشت و یا خیر مبحثی است که در این نوشتار به آن پرداخته نخواهد شد و

.ورد بحث قرار گرفته است علم دینی م )امکان به معناب خاص آن در نظر گرفته شده است (صرفاً امکان

مرحله دوم:

الف(سنجش مقدمه( :

این است که از اساس در دین چارچوبی کلی و متافیزیکی درباره طبیعت وجود ) الف(پیش فرض مستتر در مقدمهگلشنی این کار را در آثارش دکتر . نشان دادهایی موثر از متافیزیک علم در متن مقدس نمونه می توان و دارد

هاي تفکر دینی براي نمونه با اشاره به شوپنهاور اصل فهم پذیري جهان طبیعت را یکی از میراث. است انجام داده .پس مقدمه اول را می توان صادق دانست .داند می

ب(سنجش مقدمه(

، مستلزم ترك )ب(با چه توضیحی قبول. را بپذیریم با چند سوال روبه رو خواهیم شد) ب(اگر ما صدق مقدمه مورد پذیرش باید باشد تا بتوان این مقدمه را صادق واقع گراییدرباره علم نیست؟چه نوعی از واقعگرایانهموضوع . به نظر می رسد دشوار واقع گراییاگر ذهنیت دانشمند در فهم او از واقعیت دخالت دارد، دفاع از موضع دانست؟

٧ . Validity

٦

دنیاي بیرون واقعیت جهان بینی دینی اعتقاد به در شناخت طبیعت درراهنما باید دقت کرد که یکی از اصول شناخت این دنیاي بیرون در مدل علم دینی با کدام یک از انواع واقع گرایی هم خوانی دارد؟.است

می واقعگرایی درباره گزاره هاي به ظاهر عل دکتر مهدي گلشنی امکان علم دینی را بپذیریم می بایستی بهه اگر همرا پس ناظر به همین آسمان و زمین موضوع "سماوات و االرض" به عنوان نمونه .باور داشته باشیم متن مقدس به صورت ضمنی

اما چه نوع واقع گرایی به . در شیمی است H2O بحث در اخترفیزیک و کیهان شناسی است؟ یا اینکه آب در قرآن، هماناز صورت هاي واقع گرایی می تواند بستر مناسب تري براي مدل علم افکار دکتر مهدي گلشنی نزدیک تر است ؟کدام یک

دینی دکتر مهدي گلشنی فراهم نماید ؟در صورت ارائه و توضیح واقع گرایی مستتر در این مقدمه و سنجش آن شاید بتوان ت و در بین آنها به م پرداخیبه همین منظور به بررسی انواع واقع گرایی هاي ممکن خواه.را نتیجه گرفت) ب(صدق مقدمه

.م بود یدنبال نزدیکترین دیدگاه به دیدگاه دکتر گلشنی خواه :واقع گرایی و انواع آن

است و خصوصیات و ذهناز دنیاي بیرون وجود می توان دیدگاهی در نظر گرفت که قائل بهدر فلسفه واقع گرایی را تمامی واقع گرایان معرفت ما را تصویري از واقعیت بیرونی . ویژگی هاي این دنیاي بیرون از ذهن را مستقل از ذهن می داند

اما گرایش هاي مختلف واقع . جوهر اصلی انواع گرایشهاي واقع گرایی استقالل عالم خارج از معرفت بشري است.می دانند .فت ما نسبت به این دنیاي خارج اختالف دارند گرایی در جزئیات معر

:واقع گرایی خام آنگونه .طرفداران این گرایش از واقع گرایی بر این باورند که جهان واقع دقیقاً به همان گونه است که ما بدان معرفت داریم

این گرایش هر جزء و هویتی در در .که ما اشیاء را در می یابیم همان نحوي است که اشیاء در جهان خارج وجود دارند . معرفت به صورت متناظر و دقیق منعکس کننده جهان خارج است .معرفت داراي مصداقی متناظر در جهان خارج است

در این دیدگاه معرفت .می توان گفت در این گرایش یک تصویر و توصیف تحت اللفظی از معرفت مدنظر گرفته شده است توجه جدي به جنبه خالقیت و ابداع ذهن نشده فرینش ذهنی و سته می شود نه فرایند آند کشف دانبشري محصول فرای

پیش داوري ها .در این دیدگاه جهان بینی دانشمندان و افراد بشري کامالً خنثی نسبت به معرفت آنها عمل می کند .است به طور خالصه طرفداران این .داشت و باورهاي فلسفی و متافیزیکی شخص شناسا هیچ تاثیري در علم او در بر نخواهد

:دیدگاه مدعی اند که دنیاي واقع مستقل از معرفت بشري وجود دارد که معرفت بشري می تواند توصیف گر آن باشد.

دانشمندان می توانند فارغ از پیش داوري ها و باورهاي متافیزیکی و فلسفی خود توصیف گر این دنیاي خارج .باشند

اللفظی معرفت نسبت به عالم خارج پذیرفته می شود توصیف تحت.

معرفت در وضع ایده آل می تواند توصیف کامل واقعیت بیرونی و منطبق بر آن باشد.

استدالل دکتر گلشنی در تناقض است پس نمی )ب(کامالً واضح است که دومین پیش فرض واقع گرایی خام با مقدمه )1382عارفی،( . به حساب آوریمرا از جمله طرفداران واقع گرایی خام دیدگاه واقع گرایانه ایشان یمتوان

:واقع گرایی علمی از سویی ادعاي :این واقع گرایی دو جنبه دارد .در نظر گرفت 8واقع گرایی علمی را می توان واکنشی به ابزارانگاري

از سوي دیگر ادعایی معرفت شناسانه دارد و ادعا می کند که می تواند .متافیزیکی دارد و به اشیائی مستقل از ما قایل است

٨ .Instrumentalism

٧

نظریه هاي .ست پیدا کنیم به اشیاء مستقل از ما علم پیدا کند و ما می توانیم به نظریه هاي صادق در باب جهان خارج دعلمی از هویت ها و اشیائی سخن می گویند که به مشاهده مستقیم در نمی آیند مانند الکترون ،کوارك ،پروتون این اشیاء

طرفداران این دیدگاه صدق نظریه هاي علمی را به .کامالً نظري هستند و نظریه هاي علمی در باب آن ها سخن می گویند یش بینی گره می زند و از موفقیت نظریه هاي علمی در مرحله مشاهده به صدق نظریه هاي علمی پل می موفقیت آنها در پ

توفیق در این دیدگاه آنها تبیین موفقیت نظریه هاي علمی را به صدق تقریبی نظریه هاي علمی مربوط دانسته اند پس.زنند .اء نظري نظریه هاي علمی ارتباط داردنظریه هاي علمی به ارجاعی بودن تقریبی ترم هاي نظري و اشی

: اگر بخواهیم جوهر اصلی واقع گرایی علمی را بیان کنیم می توانیم به چند اصل مشترك این دیدگاه اشاره نماییم واقع گرایی علمی هدفش کشف واقعیت درباره جهان است. تغییر علم تکاملی است.

علم . همانند ترم هاي مشاهدتی به عالم واقع ارجاع دارند هویت ها یا ترم هاي نظري تئوري هاي علمی .جهان خارج است ) ترم هاي نظري(معرفت به بخش مشاهدتی و غیرمشاهدتی

واقعیتی که وجود آن و شاخصه هاي آن .واقع گرایی علمی به واقعیتی مستقل از ذهن آدمی معتقد است .،همگی از فعالیت هاي ذهن آدمی مستقل است

ایی که بتوان آن را به دیدگاه دکتر گلشنی نزدیک دانست هر چند می تواند در زمره واقع گرایی علمی قرار بگیرد واقع گرکه در اصل یک مفهوم فلسفی است در افکار دکتر مفهوم واقع گراي. ولی تفاوت هاي شاخصی با این نوع رهیافت دارد

براي تحلیل واقع گرایی ایشان در .فیزیکی است تا فلسفی گلشنی با یک روش خاص دنبال می شود که بیشتر یک روش درصد نمی توان یک نوع 100م بگویم که به صورت یفقط در این مقطع می توان.ادامه مقاله بحث بیشتري ارائه می شود

.د واقع گرایی علمی را با افکار ایشان نسبت داد بلکه تفسیر ایشان تفاوت اندك ولی متمایز از این دیدگاه داراما در واقع گرایی .واقعیت مستقل از منظر دکتر گلشنی می تواند شامل مجموعه اي از اشیاء ، خدا و هویات دیگر باشد

علمی درباره هویت هایی که تجربی نیستند و در متن نظریه هاي علمی هم جایی ندارند بحث صورت نمی گیرد و از دایره وان گفت که واقع گرایی علمی به صورت کامل نمی تواند منعکس کننده دیدگاه پس به معنایی می ت.ادعاي آنان خارج است

.ایشان باشد :واقع گرایی انتقادي

طرفداران این گرایش قائل به دنیاي مستقل از ذهن هستند و معتقدند که معرفت به جهان همان گونه که هست امکان پذیر هستند که معرفت معتبر به جهان خارج تنها از طریق تامالت انتقادي بر اما طرفداران این گرایش قائل به این هم .است

به عبارتی دیگر تجارب حسی زیادي از این جهان داریم ،در این میان تنها باید به .تجاربی که از جهان داریم بدست می آید در واقع گرایی انتقادي به .ري برسیم کمک تامالت انتقادي تجارب معتبر را از بقیه جدا سازیم و از این طریق به معرفت معتب

.جنبه خالقیت ذهن هم اهمیت داده می شود و در این زمینه ذهن هم کاشف است و هم خلق و ابداع در این دیدگاه جنبه هاي اجتماعی علم هم در نظر گرفته می شود و علم یک محصول اجتماعی دیده می شود که مانند

معرفت ما جدا از شرایط اجتماعی و سیاسی و فرهنگی .برساخت اجتماعی می باشد تمامی محصوالت ساخته انسان یک نوعو اشیاء و پدیده هاي طبیعت متعلق معرفت هستند و این جنبه به فعالیت بشر بستگی ندارد اما مدل ها .ما ساخته نمی شود

نوشته هاي طرفداران این گرایش مانند در.نظریه هاي علمی که متعلق علم و معرفت اند از فعالیت بشري تاثیر می پذیرند آنچه که وجود "متعلق الزم معرفت به قلمرو .باسکار تفکیک متعلق الزم از متعلق متعدي معرفت اهمیت بسیار باالیی دارد

یعنی "آنچه که می دانیم"اما متعلق متعدي معرفت به قلمرو .یعنی اشیاء و پدیده هاي موجود خارجی تعلق دارد "دارد

٨

ما .خلط این دو به مغالطه معرفتی می انجامد و امثال باسکار به پرهیز از این خلط تاکید بسیاري کرده اند .مات ما است معلوواقعیت و هستی بسیار گسترده .نمی توانیم قلمرو مربوط به هستی را به قلمرو مربوط به معلوماتمان تحویل و تقلیل نماییم

.تنها چیزهایی که ما بدانها معرفت داریم وجود ندارندتر و پیچیده تر از معرفت ما است و :دیدگاه طرفداران واقع گرایی انتقادي را می توان در چند اصل خالصه کرد

جهان خارج مستقل از ما وجود دارد.

الاقل در پاره اي موارد جنبه کاشفیت دارد و واقع نما است معرفت بشري.

ول خالقیت بشري و جنبه اجتماعی بشر است معرفت یک برساخت اجتماعی است که محص.

دسترسی مستقیم به جهان خارج وجود دارد.

1382قائمی نیا،( .جهان خارج گسترده تر از جهان معرفتی ما است(

دیدگاه دکتر گلشنی . شاید نزدیک ترین واقع گرایی به دیدگاه دکتر گلشنی واقع گرایی انتقادي باشد اما نه به معناي دقیق

این دیدگاه را در هیچ یمکه به راحتی نمی توان بسیاري داردبا دیدگاه دسپانیا فیزیکدان ،فیلسوف علم فرانسوي مطابقت متعارف جا داد به همین منظور به بررسی بیشتر این واقع گرایی که به واقع گرایی کدام از طبقه بندي هاي واقع گرایی

.م پرداخت ینقابدار در نوشته هاي دسپانیا و دکتر گلشنی شناخته می شود خواه :واقع گرایی نقابدار

رسد به همین دلیل سعی در ابتدا تعریف یک سري از مفاهیم براي آشنایی بیشتر با واقع گرایی نقابدار ضروري به نظر می .را بیشتر وضوح ببخشدریف نماییم که موضوع مد نظر طرفداران این دیدگاه م کرد بعضی از این مفاهیم را طوري تعیخواه

در نوشته هاي دکتر گلشنی و دسپانیا به این آنواقع گرایی از جنبه هستی شناسی : 9جنبه هستی شناسیاز واقع گراییو شناخت )،خدا 13،هویات 12مجموعه اي از اشیاء مادي("يچیزیک "این 11وجود دارد و ذات "10چیزيیک "معنی است که

در نوشته هاي آنان طوري فرض شده است که از هر نوع "يچیزیک "این .شناخت کامل آن به گذر زمان واگذار می شود روي نتایج آزمایشها و اندازه گیري می تواند تاثیر بر "يچیزیک " اما اینتاثیر قواي شناختی انسان وجود مستقل دارد و

واقعیت "به "چیز"در این نوشتار و در نوشته هاي دکتر گلشنی و دسپانیا این . )92:1983دسپانیا،(هاي ما داشته باشدباید دقت کرد که ایشان فقط وجود یک چیزي را در این سطح مدعی .خوانده می شود " 15واقعیت"یا به اختصار "14مستقل

.ات بیشتر در مورد ذات این یک چیزي مسکوت گذاشته شده است اند و اطالعقواي شناختی انسان پس ما در این مرحله از تفکرات ایشان جوهر اصلی واقع گرایی یعنی اعتقاد به وجود اشیاء مستقل از

در جواب به این سوال آیا این واقعیت قابل شناخت است ؟قابل توصیف است؟ "واقعیت"اما آیا این .را به وضوح می بینیم موضع واقع گرایی نقابدار را بیشتر معرفی با برشمردن چند دیدگاه که قایل به جواب مثبت به این سوال هستند دسپانیا

.می کند

٩ .Ontology ١٠ .Something ١١ .Nature ١٢ A set of material object ١٣ .An entity ١٤ .Independent reality ١٥ .reality

٩

:16فرض واقع گرایی فیزیکیتواند بدون ابهام در اصل می "واقعیت"که قائالن به این دیدگاه معتقدند که دسپانیا می گویددر تعریف و توصیف این باور

هستیم در این از مفاهیم و یا هر موضوع دیگري ما نیازمند به استفادهبراي توصیف واقعیت . به وسیله فیزیک توصیف شود اما این مفاهیم کدام .در نظر گرفته می شوند "واقعیت"در اصل بسیاري از این مفاهیم به عنوان برچسبی براي دیدگاه

: را بر می شماردجواب به این سوال دو دیدگاه ا دردسپانی مفاهیم هستند ؟ شنا و می توان برشمرد همان مفاهیم آ "یتواقع"مفاهیمی که به عنوان برچسب : 17فرض واقعگرایی نزدیک

به سطح "واقعیت"در این دیدگاه .اتم ها و نیروها از جمله این مفاهیم هستند .روزمره علم فیزیک هستند که بر همدیگر به واسطه نیروها تاثیر ...اشیائی مانند الکترون ها ،کوارك ها و .پیدا می کند 18چیزها تقلیل

مفاهیم زمان و ،اگر این دیدگاه مقبولیت و جایگاه جدي و قوي اولیه خود را در حال حاظر ندارد .می گذارندکه کامالً این مفاهیم شدرا با هم مقایسه کنیم متوجه خواهیم مکان در نظریه نسبیت و فیزیک نیوتونی

. آشنا و روزمره در این دو نظریه به صورت مخالف به کار گرفته شده اند

مفاهیم آشنا و روزمره قابل توصیف نمی باشد بلکه به با واقعیت مستقل صرفا :19فرض واقع گرایی ریاضیاتیکه در تاریخ فلسفه و علم این فرض یکی از دیدگاههایی است.یک سري از مفاهیم ریاضیات هم نیاز است

یکی از دیدگاههاي قدیمی است و همواره طرفدارنی داشته است می توان به افالطون ،گالیله ،دکارت می تواند یک واقعیت را بنابر این دیدگاه فیز.،اسپینوزا و جتی معاصر تر می توان به انیشتین اشاره کرد

ین دیدگاه ریاضیات براي فهم خود واقعیت به کار برده باید دقت کرد که در ا.آنگونه که هست توصیف کند ویسم یمی شود و زبان طبیعت ریاضیات در نظر گرفته می شود پس باید بین این دیدگاه با دیدگاه پوزیت

علم و معرفت با تجربه گره ،در دیدگاه پوزیتویسم.ویسم تجربی تمایز فاحشی قائل شد یمنطقی و پوزیتهدف پوزیتویسم صرفاً .خورده است و صرفاً مفاهیم در مورد امور تجربی و آزمایشی به کار برده می شود

کوانتوم مکانیک و دیدگاه پوزیتویسم .کندتوضیح پدیده ها است و هیچ توجهی به ذات و بنیاد واقعیت نمی م مکانیک به پذیرش بیشتر پوزیتویسم کمک کرد و پوزیتویسم کوانتو. بر همدیگر تاثیر گذاشته اند شدیدا

اگر ما به فعالیت دانشمندان فیزیک توجه نماییم نه به .به دیدگاه مدافعان کوانتوم مکانیک یاري رسانید .حرفهایی که می زنند به وضوح تاثیر پوزیتویسم بر افعال و گفتارهاي آنان مشخص است

واقع گرایی که در فیزیک کالسیک وجود داشت به کنار گذاشته می شود در در کوانتوم مکانیک کپنهاگی دیدگاه .بینی پدیدهاي تجربی می پردازیم این دیدگاه ملهم از پوزیتویسم ما با فیزیک فقط به پیش

.مکانیک کپنهاگی مانند بور،هایزنبرگ و ویگنر کامال مشخص است پوزیتویستی در سخنان مدافع کوانتوم )93:1983،دسپانیا(

باید دقت کرد که فرض واقع گرایی ریاضیاتی تنها فرضی نیست که ریاضیات را براي توصیف واقعیت قبول می کند بلکه فرض ریاضیات پوزیتویستی هم همین هدف را دنبال می کند و از مفاهیم ریاضیاتی استفاده

ي تجربی به کار ارا براي توصیف پدیداره ریاضیات،می کند اما باید توجه کرد که دیدگاه متاثر از پوزیتویسم ی صرفا ارتباط دادن پدیدارهاي گذشته به تهدف ریاضیات پوزیتویس.می گیرد و به واقعیت توجه اي ندارد

١٦ .The hypothesis of physical realism ١٧ .The Hypothesis of Near Realism ١٨ .Reduce ١٩ .The Hypothesis of Mathematical Realism

١٠

یکی از انواع این دیدگاههاي ریاضیات پوزیتویستی .مشاهداتی است که در آینده قرار است به تجربه درآیند .ت نظریه میدان هاي کوانتومی اس

یک تفاوت مهم و واضحی بین این دو دیدگاه به کار برنده ریاضیات می توانیم قایل شویم که این تفاوت را وقتی عالمان می گویند .قابل لمس تر کرد "عینیت ضعیف "و "عینیت قوي"می توان با بیان تمایز بین

عینیت را می توان به دو معناي کامال چه معنایی را در ذهن دنبال می کنند ؟ این "علم عینی است "که این است که علم ناظر به واقعیت است و علم صرفاً به مشاهدات تجربی و یا از معناها متفاوت فهمید یکی

فیزیک نیوتونی یکی از نمونه هاي این نوع عینیت است .نتایج اندازه گیري هاي انجام شده مربوط نمی شود در عینیت نوع .عنوان نمونه به قانون نیروي گرانش می توان اشاره کرد که آنرا عینیت قوي می نامیم به

دانشمندان به نتایج مشاهدات و اندازه گیري ها اشاره می کنند و می نامیم دیگر که آنرا عینیت ضعیفمنظور آنها از عینیت این نتایج این است که هر فرد و یا شخص دیگري اگر این آزمایش را انجام دهد و آنرا

این نوع عینیت صرفاً متضمن این است که هر آزمایشگر .تکرار نماید همان نتایج دوباره حاصل خواهد آمد به طور خالصه عینیت ضعیف یک نوع قانون .ش قرار دهد سنجدیگري می تواند اعتبار نتایج علم را مورد

:نانوشته را فرض می کند که می توان آنرا به صورت زیر بیان کرد .فالن عمل را انجام دهیم ما می بایستی فالن عمل دیگر را مشاهده نماییم اگر ما

در ت می دهد و دیگر هیچ ادعاي بیشتريعینیت در این معناي ضعیف به بین االذهانی بودن صرف رضای باید دقت کرد که از عینیت به معناي قوي.مورد واقعیت فراتر از نتایج مشاهدات و اندازه گیري ها نمی کند

آن می توان به عینیت به معناي ضعیف آن دست یافت ولی نمی توان از عینیت ضعیف به عینیت قوي بسیاري از قوانین به کار رفته در کوانتوم مکانیک صرفاً با بیان ضعیف عینیت می توان آنها را توجیه . رسید

)94:1983دسپانیا،( .کرد و این ما را به سمت ریاضیات پوزیتویستی هدایت می کند

م اکنون در موقعیتی یبا توضیحات و تعریف هایی که در باال با توجه به نوشته هاي دکتر مهدي گلشنی و دسپانیا ارائه داددکتر گلشنی معتقد است که دیدگاه واقع گرایی نزدیک نمی تواند . بپردازیمهستیم که می توانیم به بیان کامل دیدگاه آنها

مفاهیم زمان و مکان و گرانش در نظریه . مورد پذیرش باشد و دلیل این عدم پذیرش از خود فیزیک آموخته شده است یرش واقع گرایی نزدیک باز نیوتونی را با مکان و زمان و گرانش در نظریه نسبیت عام مقایسه نمایید خود این تمایز ما را از پذ

)1374،295:گلشنی (.می دارد افرادي که فکر می کنند به دلیل قوت و موفقیت .در مورد واقع گرایی ریاضیاتی می بایستی با تمرکز بیشتري برخورد کرد

به . می گیرند در این دسته قرار ریاضیات پوزیتویستی می توان واقعیت را با مفاهیم ریاضیاتی به صورت کامل توصیف کردباید به این دسته متذکر شد که صرف وجود ریاضیات پوزیتویستی نمی تواند مدعاي توصیف واقعیت با نظر دکتر گلشنی

شاید بسیاري از دانشمندان فکر می کنند که با مفاهیم انتزاعی ریاضیاتی می توانیم واقعیت .مفاهیم ریاضیاتی را اثبات کند اهیم انتزاعی ریاضیات در نظریه هایی مانند نظریه ریسمان و نظریه میدان بتوانند براي یافتن را توصیف نماییم و این مف

نها می خواهند نقشی همانند معادله شرودینگر در کوانتوم مکانیک غیر نسبیتی را به به معنایی آ.انین به ما کمک کنند قوولی باید به این دسته از افراد گوشزد کرد که در .دهند مفاهیم انتزاعی ریاضیاتی در نظریه میدان ها و نظریه ریسمان بمی توان در کوانتوم مکانیک نسبیتی همین ادعا را مطرح (مکانیک کوانتوم غیرنسبیتی معادله شرودینگر پایان ماجرا نیست

عیت تعبیر نماییم باید دقت کرد که مشکل در اینجا است که آیا بردار حالت را می توانیم به عنوان یک عنصر از واق).کرد

١١

بنابر این نمی توان گفت که مسیر فعلی فیزیک نظري به صورت صادق واقعیت را نشان می .است "نه "جواب این سوال؟ )1374،276:گلشنی ( .دهد

ما سوال در مورد واقعیت را اگر از دکتر مهدي گلشنی بپرسیم با توجه به نوشته هاي ایشان باید آن را به دو قسمت تقسیم :نماییم

آیا ما می بایستی ایده واقع گرایی را حفظ کنیم ؟ .1

اگر جواب به سوال اول بله باشد آنگاه نوع ارتباط ما با این واقعیت به چه نحو خواهد بود ؟ .2

وقتی یک فیزیکدان به ایشان بگوید که تابع موج صرفاً انازه گیري اطالعات ما در مورد .جواب ایشان به سوال اول بله است ستم است ،ایشان خواهند پرسید که اطالعات در مورد چی؟اگر در جواب فیزیکدان بگوید اطالعات در مورد سیستم آنگاه سی

ما نمی توانیم فرض واقعیت را . دوباره خواهیم پرسید سیستم چه چیزي؟بدون فرض واقعیت این سوال بی معنا خواهد بود باید دقت نماییم که صرف سازگاري درونی یک تئوري در فیزیک .ات نماییممانند تئوري هاي ریاضی و ادعاهاي ریاضیاتی اثب. زمایشات همخوانی داشته باشند د فیزیک باید تئوري ها با نتایج آدر مور.نمی تواند دلیلی براي نگداشتن آن تئوري باشد

نداشته باشد به کنار گذاشته یک تئوري هر چقدر از لحاظ درونی سازگار باشد اگر با نتایج آزمایشهاي تجربی همخوانیپس باید این را در نظر داشته باشیم که چیزي خارج از ما که صرفاً مصنوع ما نیست ما را براي پذیرش یک . خواهد شد

همین نکته است به ما گوشزد می کند که چیزي باید وجود داشته باشد که این چیز در کنترل ما . تئوري یاري خواهد داد .نخواهد بود

اخت است ولی این گفته آیا به این معنا است که به صورت کامل غیر قابل شن.واقعیت به صورت کامل قابل شناخت نیست اما نقابدار بودن به چه معنا است ؟. است "نقابدار"مدعی هستند که واقعیت ؟در همین جا است که دسپانیا و دکتر گلشنی

شئ فی نفسه کانت غیر قابل شناخت .ز نوشته هاي کانت کمک گرفتبراي روشن تر شدن معناي نقابدار می توان اکانت معتقد است که ما همه چیز را در ساختارهاي پیشینی ذهن و مقوالت فاهمه می شناسیم و به همین دلیل شئ .است

ین درست ا.مستقل بیان شده است بر علیه قابل شناخت بودن واقعیت این استدالل معموالً.فی نفسه قابل شناخت نیستاست که قوه فاهمه سواالتی خودش را مطرح می کند و به دنبال جواب هاي آن در همان قالب مفاهیم خودش می گردد اما

.این تالش تماماً خیال و وهم نیست .هنوز قوه فاهمه براي آگاهی یافتن از چیزي فراتر از خودش در تالش است گفت که درست است که فیزیک یک دیدگاه انسانی درباره به صورت کامال مشابه با دیدگاه کانت می توان

و هولی این دیدگاه انسانی کامالً یک ساخت دلبخواهان واقعیت است و از قوه فاهمه انسانی ریشه می گیرد .نیست نقل می کند و توصیف که کامالً قابل تعریف "یک چیزي"اختیاري نیست بلکه از

در زمان کانت ،فیزیک بر پایه فضاي اقلیدسی و .زمان نسبیتی به صورت آشکار معلوم است که یک مفهوم فطري نیست -فضادر دیدگاه کانت مفاهیم زمان و فضا مفاهیمی فطري و درونی و از مقوالت فاهمه بودند که از .زمان کلی و مطلق بنا شده بود

زمان بهره می برد که -مفهوم فضانوعی اما در فیزیک جدید و معاصر فیزیک از . دندبوبیرون از انسان به انسان منتقل نشده پس در حال حاضر بسیار دشوار به نظر می رسد که دیگر بتوان از دیدگاه کانت دفاع کرد و .یک مفهوم غیر فطري است

ما است که ما را وادار به استفاده ما می توانیم فرض کنیم که یک چیزي خارج از.مدعی غیر قابل شناخت بودن واقعیت بود بما زمان کنونی به آن نحوي که االن می شناسیم - این حرف به این معنا نیست که فضا.زمان نسبیتی می کند -از مفهوم فضا

غیرقابل کنترل از ساختار واقعیت "یک چیزي"زمان - به صورت غیر مستقیم فضا . باشدیک ویژگی از واقعیت بیرونی هو هو م که واقعیت امري موضعی یم بیان کنیبه سبب قضیه بل با اطمینان می تواندسپانیا معتقد است که .عکس می کند را من

همچون تمثیل ها و حکایات در م بگویم که علم فیزیک در حوزه عقالنیت نقشی نسبتاً مشابه یبه صورت کلی می توان.نیست

١٢

.منحرف شده از حقیقت که جز از این طریق نمی تواند بیان شود نقش رساندن صورتی :حوزه اخالقیات را بازي می کند )98:1983دسپانیا،(

که گویندم که چرا به جاي این گفته که واقعیت غیر قابل شناخت است صرفاً می یرا روشن کن آنهام مراد یاکنون می توان : به طور خالصه می توانیم به دو نکته اشاره نماییم.واقعیت امري نقابدار است

این –در عین حال می دانم .است با معنی"٢٠بودن"فعل .و حتی اجتناب ناپذیر است صحیحدیدگاه واقع گرایانه .1 مابه نظر می رسد که . که واقعیت با آنچه قابل توصیف است،یعنی پدیده ها،منحصر نمی شود-بار از فیزیک معاصر

.است یو بسیار مهم ٢١معرفت واقعی ،این نکته .وجود دارد پدیدارها ورايم که چیزي یمی دان یانسان ی،با این وجود دیدگاهآنچنان که هست توصیف نمی کنند ما برايقانونهاي کلی فیزیک اگر چه واقعیت را .2

دسپانیا و دکتر گلشنینزد .لذا چیزي تغریف نشدنی از ساختار آن را در بر دارند د و نمی ده بدستواقعیت را ازاگر فیزیک از یک حیث در .بر علیه تقلیل گرایی علمی است و بسیار مهم له عقالنیت این مطلب یک استدالل

ارائه یک توصیف جامع و مطمئن از واقعیت ناکام است اما از حیث دیگر چیزي از واقعیت را فرا چنگ می آورد ؟ نتوانند این نقش را داشته باشندچرا دیگر رویکردها مانند موسیقی ،نقاشی ،شعر .بندي ي فیزیک کوانتومی صورتواقع گرایی نقابدار با توجه به مسائل مربوط به حوزهکه به صورت مجمل بگوییم می توانیم

که واقعیتی غیرفیزیکی و مستقل از ما وجود دارد که وراي چارچوب فضا و مکان طرفداران این ایده معتقدندو است شدهاختار آن بر ما آشکار این واقعیت مستقل نقاب بر چهره دارد و س. ما نیست ي مفاهیم فعلیاست و قابل توصیف به وسیله

دانیم این است که واقعیت تجربی دنیاي فیزیک و شعور، دو انعکاس مختلف از آن که ما از این واقعیت می آنچه. نیستر چیزي از این واقعیت را به ما ي آگاهی و شعوعبارت دیگر هر کدام از واقعیت تجربی و واقعیت مربوط به حوزهبه. هستند

دسپانیا همواره بر این نکته تأکید دارد که تمام واقعیت با علوم تجربی و به طور خاص با مکانیک کوانتوم قابل . دهندنشان میاو تصریح میکند که چه بسا اساسا علم توانایی کشف چیستی این . کشف نیست زیرا واقعیت داراي ابعاد معنوي و هنري است

واقعیت تجربی ماده اي را شکل می دهد که اعمال ما مبتنی بر آن هستند و موضوع معرفت عقالنی .اقعیت را دارا نباشدوتوصیف درست از .اما واقعیت تجربی نبایستی با واقعیت مستقل خلط شود .هستند که همان علم تجربی نامیده می شود

.است واقعیت مستقل محتمالً فراتر از قواي فهم انسانی دار از واقع گرایی نقاب. رئالیستی مخالف است و هم با واقع گرایی خام فیزیک کالسیکدار هم با دیدگاه آنتیواقع گرایی نقاب

رئالیستی فیزیک ي آنتیپذیرد با نظریهاي رئالیستی است که وجود واقعیتی مستقل و خارج از ذهن ما را میآنجا که نظریهداند در مخالفت با واقع ز آنجا که فهم واقعیت را مانند واقع گرایی خام فرآیندي ساده و انعکاسی نمیکوانتوم مخالف است و ا

دار از آنجا که هر سه نظریاتی در واقع هم واقع گرایی خام و واقع گرایی علمی و هم واقع گرایی نقاب. گرایی خام قرار داردلند با این تفاوت که واقع گرایی خام و علمی این واقعیت را مستقل از رئالیستی هستند به وجود واقعیتی در وراي ذهن قائ

به این معنا که ذهن بشر صرفا کاشف از . معرفت بشري در نظر میگیرند و براي معرفت بشري نقشی فعال قائل نیستندعتقد است فهم واقعیت به دار مواقع گرایی نقاب .کندشود حکایت میوار آنچه را که در آن منعکس میواقعیت است و آیینه

. گیردشده صورت نمیاندیشانه که در نظریات واقع گرایی خام و علمی بیاندار بودن واقعیت به آن سادگی خامجهت نقابعلم و ذهن بشر . بایست تالشی پیچیده و همه جانبه صورت پذیردي واقعیت و کشف آن میبراي کنار زدن این نقاب از چهره

ي بایست همهآید بلکه انسان براي برقراري یک ارتباط شناختی با واقعیت میي کشف واقعیت برواند از عهدهتبه تنهایی نمی

٢٠ .To be ٢١ .Real knowlege

١٣

از نظر واقع گرایی نقابدار عدم توجه به نقابدار بودن . به کار گیرد... امکانات معرفتی وجود خود را اعم از علم و هنر و فلسفه وتواند با کمک مشاهدات علمی به ب بروز این خطاي معرفتی شده که ذهن بشر میو پوشیده بودن واقعیت بیرون از ذهن سب

اندیشانه نسبت به واقعیت بیرون دار اوال با این سادگی خامواقع گرایی نقاب. سادگی به چیستی واقعیت بیرون از ذهن راه یابدت و ثانیا با این مساله که علم و ذهن بشر به از ذهن که در دو تز واقع گرایی علمی و واقع گرایی خام بیان شده مخالف اسمعتقد است پیچیدگی و نقابدارواقع گرایی . تنهایی بتوانند کاشف واقعیت، آنچنان که هست، باشند سر سازگاري ندارد

ي پوشیدگی واقعیت بیرون از ذهن چنان است که براي کشف آن می بایست تالشی پیچیده و همه جانبه صورت گیرد و همهشوند تا بلکه از کار گرفتهگیر بهدر فعالیتی سخت و نفس... نگري وي بشري اعم از قواي ذهنی، احساسی، خیالی، درونقوا

.اي از چیستی واقعیت بیرونی پرده برداشته شودگوشه :نتیجه گیري

نشان دادیم که در مدل علم دینی دکتر مهدي گلشنی ، متافیزیک به نحو عام و متافیزیک علم به نوع خاص نقش اساسی را با ارائه صورت بندي خاص از استدالل ایشان نشان دادیم که علم دینی مورد نظر ایشان با پذیرش واقع گرایی . ایفا می کند

پذیرش واقع گرایی نقابدار نسبت به زبان قرآن و مفاهیم به ظاهر علمی آن از .دارد نقابدار نسبت به گزاره هاي علمی امکانمعتقد است پیچیدگی و پوشیدگی واقعیت بیرون نقابدارواقع گرایی . پیش فرض هاي اصلی و نهان این مدل علم دینی است

ي قواي بشري اعم از قواي یرد و همهاز ذهن چنان است که براي کشف آن می بایست تالشی پیچیده و همه جانبه صورت گاي از چیستی واقعیت شوند تا بلکه از گوشهکار گرفتهگیر بهدر فعالیتی سخت و نفس... نگري وذهنی، احساسی، خیالی، درون

نقاشی و با واقع گرایی نقابدار پذیرفتنی و مقبول است که رویکرد هایی غیر از علم مانند موسیقی و .بیرونی پرده برداشته شوددر دوره .شعر بایستی همچنین مقارن با علم برخی از چیزهاي غیرقابل تعریف از ساختار واقعیت مستقل را توصیف نمایند

سیطره علم فنی بسیار مهم است که رمزوارگی عالم امري ضروري شود و این راضی کننده است که علم تجربی فی نفسه .راي ما فراهم آورد بایستی توضیحاتی به همراه این جریان ها ب

١٤

:منابع D 'Espagnat, Bernard, 1983, In Search of Reality, Springer, New York, pp. 92-103.

،تحلیلی از دیدگاههاي فلسفی فیزیکدانان معاصر ،مرکز نشر فرهنگی مشرق ،تهران1374گلشنی ،مهدي ، ،از علم سکوالر تا علم دینی ،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ،تهران 1393گلشنی ،مهدي ، ،قرآن و علوم طبیعت ،پژوهشگاه علوم انسانی ،تهران1390گلشنی ،مهدي،،شماره ،تامال تی پیرامون نظریه علم دینی حضرت آیت اهللا جوادي آملی،مجله نقد کتاب،سال شانزدهم1393گلشنی ،مهدي ،

،بهار و تابستان70-71 ،تابستان 14خام و انتقادي،مجله ذهن،شماره :،دو نوع رئالیسم 1382قائمی نیا،علیرضا،

،تابستان 14،معرفت و گونه هاي رئالیسم ،مجله ذهن ،شماره 1382عارفی ،عباس ،