การวิเคราะห์สารสนเทศ ตอนที่ 1

1

การวเคราะหสารสนเทศ 1 บทท 1 ความรเบองตน

จดท าโดย

รองศาสตราจารยเบญจรตน สทองสก

มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

2

จดท าโดย รศ.เบญจรตน สทองสก มหาวทยาลยราชภฏนครปฐม

การวเคราะหสารสนเทศ

อ านวยความสะดวกแกผใชบรการใหสามารถคนหาและเขาถงทรพยากรสารสนเทศทตองการไดอยางรวดเรว

ทรพยากรสารสนเทศจ านวนมาก หากไมมการจดใหเปนระบบ จะเปนอยางไร

3

จดท าโดย รศ.เบญจรตน สทองสก

4


5


6


ท าอยางไร

ผอานทกคน มหนงสอทตนตองการอาน

ความส าคญของการจดหมหนงสอ

รากฐานของหองสมดกคอหนงสอ

รากฐานของการเปนบรรณารกษกคอการจดหม

เพราะถาไมมการจดหมหนงสอกไมมบรรณารกษคนใดสามารถจดหองสมดใหเปนระบบได (Sayers, 1975, p. 38)

7


สมยโบราณ

หองสมดดนเหนยว

หองสมดปาปรส

หองสมดแผนหนง

8


9


หองสมดดนเหนยว

ตวอยางแผนดนเหนยวทจารกดวยอกษรคนฟอรม มการจดแผนดนเหนยวอยางมแบบแผน โดยแบงเปน 2 หมวดใหญ ๆ ตามขอความทบนทก คอ • เรองเกยวกบทางโลก (knowledge of the earth) • เรองเกยวกบทางสวรรค (knowledge

of the heavens)

10


กฎหมายของพระเจาฮมมราบ ทจารกบนแผนดนเหนยว

หองสมดปาปรส

11


ชาวอยปตบนทกเรองราวเกยวกบความเปนอย ความเจรญรงเรอง และความรตาง ๆ ลงบนแผนกระดาษปาปรส กวาง 1 ฟต ยาวประมาณ 20 ฟต จดเกบไวในกลองโลหะมฝาปด เขยนค าอธบายสน ๆ ปดไวทกลองวาเปนเรองเกยวกบอะไร จ าแนกตามเรองทบนทกบาง จ าแนกตามผเขยนบาง

ตวอยางมวนปาปรส

หองสมดแผนหนง

12


เซอรฟรานซส เบคอน

ความจ า (memory)

จนตนาการ (imagination)

เหตผล (reason)

1) ความรทางประวตศาสตร ซงจตใจท าหนาทบนทกความทรงจ า

2) กวนพนธ ซงจตใจท าหนาทในการคดจนตนาการ

3) ปรชญา ซงจตใจท าหนาทในการคนหาเหตผล

13


ดร.วลเลยม ทอรเรย แฮรส

น าแนวคดของเซอรฟรานซส เบคอน มาดดแปลง

จดท าระบบการจดหมหนงสอของตนเพอใชในหองสมดโรงเรยนทเซนตหลยส รฐมสซร สหรฐอเมรกา

แบงหนงสอเปน 3 กลมคอ

วทยาศาสตร

ศลปะ

ประวตศาสตร

14


เมลวล ดวอ

คดระบบการจดหมหนงสอระบบทศนยม (Dewey

decimal classification)

ถอวาเปนระบบจดหมหนงสอทสมบรณแบบระบบแรกในประวตศาสตรการจดหมหนงสอ

15


16


17


สมยปจจบน

18


19


20


21


22


23


24


25


26


27


28


29


30


31


32


33


34


ประเภทของการจดหมหนงสอ

จดหมตามเนอหาวชา

ระบบการจดหมทมแผนการจดหมส าเรจรป

ระบบทศนยมของดวอ

ระบบหอสมดรฐสภาอเมรกน

ระบบการจดหมหนงสอแบบแยกสงเคราะห ระบบทใชวธการแยกแยะเนอหาวชาทมอยในหนงสอออกเปนสวนตาง ๆ ตามพนฐานของเนอหาวชาแตละดาน แลวจงน ามาสงเคราะหเปนเลขหมหนงสอ ประกอบดวยสญลกษณหลายประเภท เชน จ านวนเลข ตวอกษร เครองหมายวรรคตอนตาง ๆ

ระบบโคลอน

ระบบทศนยมสากล

จดหมตามลกษณะทปรากฏภายนอก

35


จดหมตามลกษณะทปรากฏภายนอก

การจดเรยงตามล าดบตวอกษรของชอผแตง

การจดเรยงตามภาษาทใชในการเขยนหนงสอนน ๆ

การจดเรยงตามรปแบบของหนงสอ

การจดเรยงตามส

ตามชนดของปก

ตามราคาของหนงสอ (เชนการเกบหนงสอเกาหายากไวรวมกน)

ตามความบอบบางของหนงสอ เปนตน

จดเรยงตามขนาดของหนงสอ

36


ระบบการจดหมหนงสอทด

ความสมบรณของสรรพวทยาการ ระบบการจดหมหนงสอทดจงควรมขอบเขตกวางขวางและสมบรณ

(inclusive and completeness)

ครอบคลมเนอหาวชาความร หรอวทยาการสาขาตาง ๆ ทมอยรวมทงทอาจจะเกดขนใหมในอนาคตไดครบถวนสมบรณมากทสด

ความยดหยน ควรยดหยนและขยายได (flexible and expansive) โดยมทวางเหลอไวในแผนการจดหมหนงสอ เพอใหสามารถปรบปรงแกไขเพมเตมเนอหาวชาใหม ๆ เขาไปในระบบจดหมหนงสอไดตามความเหมาะสม โดยไมท าใหเสยล าดบของเนอหาวชา หรอเกดปญหาในภายหลง

การเรยงล าดบหมวดหมของเนอหาวชา จดล าดบหมวดหมเนอหาวชา (order of classes and division) ตามล าดบเหตผล และมความสมพนธกน ลดหลนลงไปตามล าดบ (hierarchy) ไมสบสน แสดงใหเหนวามเนอหาครอบคลมสาขาวชาใดบาง

37



มหมวดหมหนงสอทวไป

มเลขหมส าหรบหนงสอทว ๆ ไป (general class) ซงไมสามารถจดเนอหาของหนงสอเหลานไวในสาขาใด ๆ ได

ในสาขาวชาตาง ๆ ควรมเลขหมส าหรบหนงสอทมเนอหาวชานน ๆ อยางกวาง ๆ ไมไดเนนดานใดดานหนงหรอเฉพาะเรองใดเรองหนงของเนอหาวชาไวดวย

ตารางเลขเฉพาะ

ตารางเลขเฉพาะ (tables) ใชเตมเขากบเลขหมในหมวดตาง ๆ เพอแบงเนอหาใหเฉพาะเจาะจงยงขน

รปแบบการเขยน

แสดงถงภมภาค

ภาษา

มความคงท สามารถใชกบหมวดตาง ๆ ของระบบจดหมหนงสอไดโดยความหมายไมเปลยนแปลง

38



ค าศพท (terminology) ชอทเรยกหมวดหมใหญ หมยอยตาง ๆ

ค าศพททางวชาการ

ค าศพทซงเปนทนยมใชกนอย เปนทยอมรบของผทรงคณวฒในสาขาวชานน ๆ ตองแสดงความหมายเฉพาะ ชดเจน ถกตอง

สญลกษณ (notations) เครองหมายทก าหนดขนแทนเนอหาของหนงสอในหมวดหมตาง ๆ

1 2 3 ๑ ๒ ๓

A Z X D พ ม ย ก

, . : ;

สญลกษณบรสทธ (pure notation) ทใชเฉพาะตวเลขหรอตวอกษรแตเพยงอยางเดยว เชน สญลกษณของระบบทศนยมดวอ เปนตวเลข

สญลกษณผสม (mixed notation) ใชทงตวอกษรและตวเลข หรอ ตวอกษร ตวเลข และเครองหมายวรรคตอนผสมกน เชน สญลกษณของระบบหอสมดรฐสภาอเมรกน

39



ดรรชน (index) ระบบจดหมมลกษณะพเศษตางจากดรรชนของหนงสอทว ๆ ไปตรงทในเรองยอย ๆ จะมเลขหมหนงสอก ากบไวแทนทจะบอกเลขหนา ชวยใหการก าหนดเลขหมส าหรบหนงสอแตละเลมสะดวกรวดเรว เพราะจะเปนแนวทางส าหรบเปดหาเลขหมจากแผนการจดหมหนงสอ ใหไดเลขหมทเหมาะสมกบหนงสอมากทสด

ดรรชนของระบบจดหมหนงสอแบงเปน 2 ประเภท คอ ดรรชนเฉพาะเรองใดเรองหนง (specific index) จะน าหวเรองยอย ๆ มาเรยงล าดบตามตวอกษร และมเลขหมก ากบเฉพาะเรองทมล าดบในดรรชน

ดรรชนสมพนธ (relative index) จะน าหวเรองยอย ตลอดจนหวขอวชาตาง ๆ ทเกยวของกบเรองนนทกดานมาจดเรยงไว รวมทงการใชค าพองและค าทมความหมายเปนอยางเดยวกน แลวมเลขหมก ากบไว

การจดพมพเปนรปเลม ระบบการจดหมควรมการจดพมพแผนการจดหมเปนรปเลม เพอสะดวกตอการใชเปนคมอปฏบตงาน

40


หลกเกณฑทวไปในการจดหมหนงสอ

จดหมตามเนอหากอนจดตามรปแบบ

พจารณาเนอหาของหนงสอ

ไมพจารณาจากชอเรองหรอประเภทของหนงสอแตเพยงอยางเดยว

หนงสอบางเลมชอเรองอาจสมพนธกบเนอเรองเพยงบางตอนเทานน

จดหนงสอไวในหมวดทจะมประโยชนตอผใชหองสมดมากทสด

หนงสอดานวรรณคด เชน โคลง ฉนท กาพย กลอน บทละคร ฯลฯ จะไมค านงถงเนอหาวชาเปนหลก แตจะพจารณาจากภาษาและลกษณะการประพนธ วรรณคดนน ๆ ใหจดหมหนงสอตามสาขาวชากอน และเพอใหไดเลขหมทเฉพาะและไมซ า แลวจงจ าแนกหมยอยไปตามประเทศ หรอเหตการณทางประวตศาสตร หรอตามวธเขยน

41



จดหมตามวตถประสงคของผเขยน

ควรยดวตถประสงคหรอจดมงหมายของผเขยนหนงสอเปนแนวทางในการพจารณาก าหนดเลขหม เพราะผเขยนมกจะบอกใหทราบอยางยอ ๆ วาหนงสอเลมนนเกยวของกบวชาใดบาง

หนงสอทม 2 หรอ 3 เนอเรอง

ใหจดหมตามเรองทจะเปนประโยชนตอผใชหองสมดมากทสด

ใหจดหมตามเรองทเนนหนกมากกวา

ถาทกเรองมความส าคญเทากนแตไมมความเกยวเนองกน ใหจดหมตามเรองทมจ านวนหนามาก แตถาจ านวนหนาไลเลยกนกใหจดหมตามเรองทปรากฏเปนล าดบแรกในเลม

กรณทเรองทง 2 มความส าคญเทากนและตอเนองกน ใหจดหมไวทเรองแรกทปรากฏในตารางแผนการจดหม

ถาไมมการเนนหนกเนอหาใดเนอหาหนง ควรพจารณาเลขหมกวาง ๆ ทครอบคลมเนอหาเหลานน

42



หนงสอทมเนอเรองตงแตสเรองขนไป

แตละเรองเปนเรองยอย ๆ ของหมวดใหญ

ใหจดหมตามเรองทครอบคลมเนอหาวชาทงหมด

หนงสอทมเนอเรองเกยวกบความรอน แสง เสยง และกลศาสตร

ซงตางกเปนเนอเรองยอยของหมวดฟสกส ใหจดหมไวทหมวด 530

ฟสกส

ไมจดไวทหมวด 500 วทยาศาสตร เพราะเปนเลขหมทกวางเกนไป

ถาทงสเนอเรองนนไมมความสมพนธกน ควรจดหมไวในหมวดความรทวไป

43



หนงสอแปล

หนงสอทกลาวถงการวจารณหนงสอเรองใดเรองหนง หนงสอคมอ หนงสอตอบค าถาม หรอหนงสอทดดแปลงมาจากเรองใดเรองหนงใหจดหมไวกบเรองเดม คอใหเลขหมเดยวกบหนงสอซงเปนตนฉบบเดม เพอผใชจะไดพบหนงสอตนฉบบและหนงสอแปลบนชนเดยวกน

หนงสอชด

หนงสอชดทมชอเรองอยางเดยวกน ใหจดหมไวดวยกน

แตถาเปนหนงสอชดทมหลายเลม แตละเลมมชอเรองแตกตางกน ใหจดหมทละเลม

พจารณาถงวตถประสงคของหองสมด

ใหพจารณาวตถประสงค นโยบาย และประเภทผใชหองสมด ประกอบการใหเลขหมดวย

หนงสอเรองการจบปลา หองสมดเกษตรจะจดหมไวท 639

หองสมดเฉพาะส าหรบนกกฬาอาจจดใหเปน 799 กได

44



หนงสอทกลาวถงลกษณะของวชา ใหจดหมหนงสอเกยวกบวชานน ๆ ไมใชเกยวกบลกษณะของวชา นอกจากลกษณะดงกลาวไดแสดงถงเนอหาของหนงสอ เชน หนงสอ เรอง Sociology aspects of education ใหจดหมไวทการศกษา ไมใชสงคมวทยา

หนงสอชวประวต หองสมดประชาชนมกจดหมแยกเปนหมวดตางหาก

หองสมดสถาบนอดมศกษาและหองสมดเฉพาะมกจดตามประเภทสาขาวชาของเจาของชวประวต เชน ชวประวตของนกวทยาศาสตรไทย ใหเลขหมตามเนอหาวชา คอ วทยาศาสตร ไมจดไวทหมวดชวประวตทวไป

หนงสอทกลาวถงบคคลและประเทศ ใหจดหมภายใตชอประเทศ หากมเนอหา เปนชวประวตของบคคลใดบคคลหนงซงมเรองเกยวของกบการเมอง เศรษฐกจ หรอการพฒนาการสงคม หนงสอเลมดงกลาวจะจดหมในเรองใดเรองหนงของเรองทง 3 ตามประเทศหรอตามประวตศาสตรทวไปของประเทศ

45



การจดหมหนงสอหมวดทยงเปนปญหา

ไมควรใชเลขหมทยงไมไดก าหนดในแผนการจดหมหนงสอ

อยาก าหนดเลขหมส าหรบเนอหาวชาทยงเปนปญหาขนเอง

ควรพจารณาอยางรอบคอบ โดยส ารวจเรองทใกลเคยงและเกยวของกนมากทสดทปรากฏในแผนการจดหม รวมทงหลกเกณฑตาง ๆ เสยกอน เพอน ามาพจารณาในการก าหนดเลขหมหนงสอนน

กรณทหนงสอม 2 ความเหนอนขดแยงกน

การจดหมหนงสอทมความคดเหนขดแยงกน เรองหนงไดรบการรบรองจากผแตง และอกเรองหนงผแตงต าหนและไมเหนชอบดวย

ใหจดหมภายใตเรองทผแตงสนบสนน

46


ขนตอนการปฏบตงานจดหมหนงสอ

1. ศกษาคมอในการจดหมหนงสอ

ตองมคมอส าหรบใชในการจดหมหนงสอ

ใหผจดหมศกษาแผนการจดหมเลมทใชใหเขาใจ

2. ตรวจสอบหนงสอทหองสมดไดรบมาใหม

ตรวจดวาเคยมหนงสอนนในหองสมดหรอไม

ถาหนงสอเลมใดมอยแลวใหจดเลขเรยกหนงสอไว เพอจะไดก าหนดเลขหมใหเหมอนกน และกรณทเปนหนงสอซ าเลมจะไดลงเลขล าดบฉบบตอเนองไดถกตอง

3. พจารณาอยางคราวๆ เพอแยกหมวดหมของหนงสอ

หนงสอใหมทไมเคยมมากอน ใหน าหนงสอมาแยกออกเปนหมวดใหญอยางคราว ๆ

จดหมหนงสอไปทละหมวด เพอจะไดเปรยบเทยบเนอหาของหนงสอแตละเลมในหมวดเดยวกน จะชวยใหก าหนดเลขหมไดถกตองและรวดเรว

47



4. เลอกก าหนดเลขหมเลมทงายกอน

เลอกหนงสอเลมทงายมาก าหนดเลขหมกอน

หนงสอเลมทมปญหาในการก าหนดเลขหม เชน ไมแนใจในการพจารณาตดสนเนอหาวาเปนหนงสอสาขาวชาใด ควรเกบไวกอนเพอปรกษาหารอกบผรในสาขาวชานน ๆ

5. พจารณาเนอเรองของหนงสอ

พจารณาจากสวนตาง ๆ ของหนงสอ เพอใหทราบวาหนงสอเลมนนมเนอเรองโดยทวไปเกยวกบเรองใด สวนตาง ๆ ของหนงสอทจะใหรายละเอยดเกยวกบเนอเรองไดแก

48




ชอเรอง

ชอเรองของหนงสอสวนใหญมกมความสมพนธกบเนอเรอง

การอานชอเรองจะชวยใหบรรณารกษทราบเนอเรองอยางกวาง ๆ

หนงสอบางเลมอาจมชอเรองไมตรง หรอ สอดคลอง หรอ เกยวของกบเนอเรองของหนงสอ บรรณารกษจงตองอานสวนอนของหนงสอประกอบการพจารณาดวย

ค าน า

แสดงถงทมาขอบเขต และวตถประสงคในการเขยนของผเขยนหนงสอ

สารบาญ

กลาวถงรายละเอยดของหนงสอแตละเลมวาแบงออกเปนกบท แตละบทมหวขออะไรบาง และอยทหนาใด

ชวยใหทราบเนอหาของหนงสอไดชดเจนขน

49




บทน า

เปนบทแรกของหนงสอทใหรายละเอยดเกยวกบหนงสอเลมนน

บรรณานกรม

รายชอเอกสารทผแตงใชคนควาประกอบการเขยนหนงสอ

ขอมลรายการในสงพมพ (cataloging in publication - CIP)

เปนขอมลทส านกพมพจดพมพไวทดานหลงของหนาปกใน หรอ หนาลขสทธ ของหนงสอเลมนน ๆ มกจะใหเลขหมหนงสอทง ระบบทศนยมของดวอ และระบบหอสมดรฐสภาอเมรกน รวมทงหวเรอง

50



อานเนอเรองบางบท

หากยงไดรายละเอยดไมพอเพราะหนงสอนนมเนอเรองซบซอน ใหอานเนอเรองบางบทหรอบางตอนอยางคราว ๆ

หนงสออางองบางประเภท

เปนเครองมอทดส าหรบหาความรเกยวกบเนอเรองของหนงสอทเปนปญหาไดอยางกวางขวาง ตวอยางเชน บรรณานกรม สารานกรม พจนานกรม คมอวรรณกรรมในสาขาวชาตาง ๆ ตลอดจนหนงสอวจารณหนงสอ

ผเชยวชาญในสาขาวชาตาง ๆ

หนงสอนนมเนอเรองเฉพาะสาขาวชาและยากเกนกวาทบรรณารกษจะมความรมากพอทจะตดสนใจได ควรขอความรวมมอจากผเชยวชาญในแตละสาขาวชาใหชวยพจารณา

51



ฝกใชแผนการจดหมหนงสอใหคลอง

จ าหมวดใหญของระบบการจดหมหนงสอได

ทราบเนอหาของหนงสอและตดสนวา หนงสอนนอยในหมวดใด

ตรวจดวาจะจดเปนหมวดอนไดอกหรอไม

ถาไมมทางเปนไปไดใหใชหมวดทตกลงใจไวแตแรก

พจารณาดวาสามารถแบงยอยไดอกหรอไม ควรใชหมยอยใด

52



ใชเครองมอชวยในการจดหม

ฐานขอมลทรพยากรสารสนเทศของหองสมดตาง ๆ (web OPAC) จะชวยใหทราบถงหวเรองและเลขหมของหนงสอเลมนนทหองสมดอน ๆ ก าหนดใช น ามาตดสนใจวาจะใหเลขหม และหวเรองใดจงจะเหมาะสม

ฐานขอมลสหบรรณานกรม (union catalog)

บนทกเลขหม

ตวเลมหนงสอ โดยบนทกทหนาหลงปกในและหนาเฉพาะ

แผนบนทกขอมลรายการสบคน หรอ บตรรายการ

53


54


55


จดกลมรปภาพตอไปน เปนกลม 3 ใหมากแบบทสด

Car

Tree

Train

Books

Cow

Television

Computer

Fish

Ball

Cake

Lamp

Man

56


ตวอยาง การจดกลม

มชวต เคยมชวต ไมเคยมชวต

57


การบาน

1. ใหนศ.แบงกลม ๆ ละ 5 คน ท ารายงานเรองประวตการจดหมหนงสอในประเทศไทย สงสปดาหหนากอนวนเรยน 1 วน

2. ใหนศ. ทกคนท า MindMap ของบทท 1 สงสปดาหหนา

3. ใหนศ. ทกคน จดกลมของสตวตอไปนวาจดไดกแบบ สงสปดาหหนา

58


จดกลมของสตว

อฐ งเหลอม หงสด า

ปลาโลมา หานฟา นกเพนกวน

เปด นกกว ปลาวาฬ

เสอ พะยน ฮปโปโปเตมส

ยราฟ จระเข มาลาย

เตา กงกา สนขจงจอก

ไกฟา สงโต นกอม

ชาง สงโตทะเล นกกระจอกเทศ

นกยง หมแพนดา กวาง

จงโจ อเหน อกวนา

Documents

การวิเคราะห์สารสนเทศ ตอนที่ 1