เล่�าไว้�ในว้นก่�อนพระองค์�เจ้�าปฤษฎางค์�

เรื่��อง "พรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�" นี้�� เป�นี้ตอนี้หนี้��งจ้ากงานี้เขี�ยนี้เรื่��อง "วั�งท่ าพรื่ะ กรื่มช่ างสิ$ปป%หม& และเรื่��องพ$ศดารื่อ��นี้ๆ" ขีอง ดรื่.สิ,เมธ ช่,มสิาย ณ อย,ธยา ซึ่��งพ$มพ�อย& ในี้หนี้�งสิ�อท่��รื่ะล�กงานี้ฌาปนี้ก$จ้ศพ หม อมรื่าช่วังศ�หญิ$งท่วั�ลาภา ป&รื่ณะสิ,ค์นี้ธ (ช่,มสิาย) ณ เมรื่,วั�ดมก,ฏกษ�ตรื่$ยารื่าม กรื่,งเท่พมหานี้ค์รื่ วั�นี้เสิารื่�ท่�� ๒๖ ต,ลาค์ม พ,ท่ธศ�กรื่าช่ ๒๕๒๘ กองบรื่รื่ณาธ$การื่ศ$ลปวั�ฒนี้ธรื่รื่มขีอขีอบพรื่ะค์,ณอาจ้ารื่ย�สิ,เมธ ช่,มสิาย ณ อย,ธยา ผู้& เขี�ยนี้ไวั ณ ท่��นี้��ด วัย ท่��ให ค์วัามกรื่,ณาแก นี้$ตยสิารื่ศ$ลปวั�ฒนี้ธรื่รื่มเสิมอมา

ก่องบรรณาธิ�ก่ารศิ�ล่ปว้ฒนธิรรมหม อมเจ้ าปฤษฎางค์�ปรื่ะสิ&ต$ พ.ศ. ๒๓๙๔ สิ$�นี้พรื่ะช่นี้ม� พ.ศ. ๒๔๗๘ ท่�� ๖

ในี้กรื่มขี,นี้รื่าช่สิ�ห�ฯ ภายหล�งท่รื่งสิถาปนี้าเป�นี้พรื่ะองค์�เจ้ าและม�รื่าช่ท่$นี้นี้ามล อวั า "กรื่ะด&กสิ�นี้หล�ง" ขีองพรื่ะปCยมหารื่าช่ ท่ านี้ม�พรื่ะปรื่ะวั�ต$ท่��พ$สิดารื่ย$�ง เรื่$�มด วัยเป�นี้นี้�กเรื่�ยนี้รื่, นี้แรื่กท่��ไปปรื่ะเท่ศอ�งกฤษก�บนี้ายโต บ,นี้นี้าค์ (เจ้ าพรื่ะยาสิ,รื่วังศ�วั�ฒนี้ศ�กด$E) และกFเป�นี้ค์นี้ไท่ยค์นี้แรื่กท่��ได เขี ามหาวั$ท่ยาล�ยอ�งกฤษ (ค์$งสิ�ค์อลเลช่ ลอนี้ดอนี้) ตลอดจ้นี้เป�นี้สิมาช่$กสิถาบ�นี้วั$ศวักรื่รื่มและอ��นี้ๆ ในี้ปรื่ะเท่ศนี้��นี้ๆ กรื่ะท่��งในี้ท่��สิ,ดได เป�นี้รื่าช่ท่&ตสิยามค์นี้แรื่กปรื่ะจ้Gาอ�งกฤษ ฝรื่��งเศสิ และปรื่ะเท่ศอ��นี้ๆ ในี้ย,โรื่ปและสิหรื่�ฐอเมรื่$กา รื่วัมท่��งหมด ๑๒ ปรื่ะเท่ศ

เร� องรฐธิรรมน"ญฉบบแรก่เม��อค์รื่��งออกไปเป�นี้ท่&ตนี้��นี้ ได ม�พรื่ะรื่าช่ดGารื่�สิไวั ต อพรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�วั า

อย& ใกล ช่$ดก�บฝรื่��งมานี้านี้จ้ะต องรื่& นี้$สิ�ยใจ้ค์อและรื่& วั าเขีาค์$ดรื่ ายค์$ดด�ต อสิยามปรื่ะเท่ศอย างไรื่ เพรื่าะฉะนี้��นี้ให ถวัายขี อค์$ดเหFนี้เพ��อปรื่�บปรื่,งบ านี้เม�องเขี ามาเป�นี้การื่สิ วันี้พรื่ะองค์� พรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�จ้�งถ�อโอกาสิค์$ดรื่ างรื่�ฐธรื่รื่มนี้&ญิถวัายโดยมอบให พรื่ะองค์�เจ้ าสิวั�สิด$โสิภณซึ่��งขีณะนี้��นี้เป�นี้นี้�กเรื่�ยนี้อย& ท่��มหาวั$ท่ยาล�ยอLอกซึ่�ฟอรื่�ดค์ นี้ค์วั ารื่ างเอกสิารื่ขี��นี้มา แล วัช่�กช่วันี้ให เจ้ านี้ายและขี ารื่าช่การื่สิถานี้ท่&ตในี้อ�งกฤษและฝรื่��งเศสิรื่ วัมก�นี้ลงพรื่ะนี้ามลงช่��อเป�นี้หางวั าวักรื่าบบ�งค์มท่&ลถวัายเขี ามาเม��อ พ.ศ. ๒๔๒๘ การื่ค์รื่��งนี้�� พรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�ท่Gาพลาดเพรื่าะตามพรื่ะรื่าช่ปรื่ะสิงค์�เด$มนี้��นี้ให เป�นี้การื่ถวัายขี อค์$ดเหFนี้ในี้สิ วันี้พรื่ะองค์� ด�ง

1 / 4

นี้��นี้จ้�งปรื่ากฏวั าไม พอพรื่ะรื่าช่หฤท่�ย และท่��ถ&กเรื่�ยกกล�บกรื่,งเท่พฯ กFค์งม�สิาเหต,ปรื่ะการื่นี้��ด วัย

งานช่�างพรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�ปรื่ะท่�บอย& ต างปรื่ะเท่ศท่��งหมด ๓๘ ปN แต ในี้รื่ะยะเวัลา

อ�นี้สิ��นี้ท่��ได อย& ในี้สิยาม กFย�งได อ,ท่$ศเวัลาให แก ก$จ้การื่หลายอย าง เช่ นี้ ช่ วัยสิมเดFจ้กรื่มพรื่ะยาดGารื่งรื่าช่านี้,ภาพต��งโรื่งพยาบาลศ$รื่$รื่าช่ ช่ วัยกรื่มพรื่ะยาภาณ,พ�นี้ธ,งวังศ�วัรื่เดช่จ้�ดต��งกรื่มไปรื่ษณ�ย�โท่รื่เลขี ท่Gาการื่สิGารื่วัจ้แม นี้G�าต างๆ และอ าวัไท่ย และรื่ างหล�กการื่เพ��อจ้�ดต��งกรื่มโยธา เป�นี้ต นี้ ในี้ด านี้งานี้ช่ างและงานี้สิถาปOตยกรื่รื่ม ท่ านี้กFได สิรื่ างปรื่ะต&ยอดบรื่$เวัณพรื่ะท่��นี้� �งท่รื่งพรื่ะผู้นี้วัช่ ณ พรื่ะพ,ท่ธนี้$เวัสินี้� ซึ่ อมวั�ดหนี้�งและวั�ดรื่าช่โอรื่สิต อจ้ากพรื่ะปรื่ะพ�นี้ธ�วังศ�เธอ พรื่ะองค์�เจ้ าปรื่ะเสิรื่$ฐศ�กด$E ออกแบบสิรื่ างโรื่งช่ างแสิง รื่�บผู้$ดช่อบในี้การื่แต งพรื่ะท่��นี้� �งจ้�กรื่�มหาปรื่าสิาท่ และจ้�ดเตรื่�ยมการื่สิมโภช่พรื่ะนี้ค์รื่ค์รื่บรื่ อยปN ม�ท่Gาตรื่าจ้�กรื่�บรื่มรื่าช่วังศ� แบบเสิ��อ หมวักยศ และเหรื่�ยญิต างๆ และในี้ท่��สิ,ดได สิรื่ างเจ้ด�ย�ใหญิ ท่��ล�งกา ช่��อรื่�ตนี้เจ้ต$ย รื่ะหวั างท่��ท่รื่งผู้นี้วัช่อย& ณ ปรื่ะเท่ศนี้��นี้

เร� องพระธิาตุ(ท่��ได เสิดFจ้ไปล�งกาอย างกะท่�นี้ห�นี้ เหต,เนี้��องมาจ้ากม�ผู้& กล าวัรื่ ายท่Gาให พรื่ะบาท่

สิมเดFจ้พรื่ะเจ้ าอย& ห�วัท่รื่งเค์�องพรื่ะรื่าช่หฤท่�ยในี้บางเรื่��อง และก อนี้เสิดFจ้ได ถวัายหนี้�งสิ�อกรื่าบบ�งค์มท่&ลอย างรื่,นี้แรื่งโดยฝากสิมเดFจ้พรื่ะเจ้ านี้ องยาเธอ เจ้ าฟPากรื่มพรื่ะยาภาณ,พ�นี้ธ,วังศ�ฯ เขี าไป ในี้หนี้�งสิ�อนี้��นี้ กล าวัหาพรื่ะบาท่สิมเดFจ้พรื่ะเจ้ าอย& ห�วัวั า ม$ได ท่รื่งรื่�กษาสิ�ญิญิาท่��ได พรื่ะรื่าช่ท่านี้ไวั ฯลฯ และลงท่ ายวั าช่าต$หนี้ าจ้ะขีอไม มาเก$ดรื่ วัมวังศ�ตรื่ะก&ลอ�ก พรื่ะบาท่สิมเดFจ้พรื่ะเจ้ าอย& ห�วัท่รื่งพรื่ะพ$โรื่ธมาก ถ�งก�บรื่�บสิ��งวั า "ตรื่าบใดท่��แผู้ นี้ด$นี้นี้��เป�นี้ขีองพรื่ะจ้,ลจ้อมเกล าเจ้ าอย& ห�วั จ้ะไม ให พรื่ะองค์�ปฤษฎางค์�เขี ามาเหย�ยบอ�ก" อย างไรื่กFด�หล�งจ้ากนี้��นี้ พรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�กFได เสิ�ยพรื่ะท่�ยมากและได ขีอพรื่ะรื่าช่ท่านี้เขี าเฝPาเม��อเสิดFจ้ปรื่ะพาสิย,โรื่ปค์รื่��งท่��สิองโดยเสิดFจ้ผู้ านี้มาย�งล�งกา พรื่ะบาท่สิมเดFจ้พรื่ะเจ้ าอย& ห�วักFไม ท่รื่งยอมให เขี าเฝPา เป�นี้อ�นี้วั าหมดโอกาสิจ้นี้สิ$�นี้รื่�ช่กาล อนี้��งเรื่��องท่��สิGาค์�ญิท่��สิ,ดในี้รื่ะหวั างท่��ท่รื่งผู้นี้วัช่อย& ท่��ล�งกากFค์�อ ได เสิดFจ้ตรื่ะเวันี้อ$นี้เด�ย และได พบฝรื่��งขี,ดเจ้อพรื่ะบรื่มสิารื่�รื่$กธาต, ท่��เม�องกบ$ลพ�สิด,� จ้�งได จ้�ดแจ้งให รื่�ฐบาลอ�งกฤษถวัายมาย�งพรื่ะบาท่สิมเดFจ้พรื่ะเจ้ าอย& ห�วั ซึ่��งในี้ท่��สิ,ดได ปรื่ะด$ษฐานี้ไวั บนี้พรื่ะบรื่ม

2 / 4

บรื่รื่พต อ�นี้ท่��จ้รื่$งในี้เรื่��องนี้��นี้� �นี้ พรื่ะเจ้ าอย& ห�วักGาล�งจ้ะท่รื่งค์�นี้ด�และพรื่ะรื่าช่ท่านี้อภ�ยโท่ษให อย& แล วั แต กFม$ไยม�ผู้& ใสิ รื่ ายหาวั าย�กยอกพรื่ะบรื่มสิารื่�รื่$กธาต,ไวั เองก อนี้อ�งกฤษถวัายมาย�งกรื่,งสิยาม ต องท่รื่งตกรื่ะกGาลGาบากจ้นี้สิ$�นี้พรื่ะช่นี้ม�

เร� องเค์ราในี้ปN ๒๔๕๓ พรื่ะบาท่สิมเดFจ้พรื่ะเจ้ าอย& ห�วัสิวัรื่รื่ค์ต พรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�ได

เสิดFจ้กล�บสิ& สิยามเพ��อถวัายพรื่ะเพล$ง แต ถ&กก�ดก�นี้ม$ให ถวัายบ�งค์มต อหนี้ าพรื่ะบรื่มศพ และถ&กบ�งค์�บให สิ�ก เม��อเสิดFจ้งานี้พรื่ะบรื่มศพแล วัจ้ะกรื่าบบ�งค์มท่&ลลากล�บล�งกากFไม ได รื่�บพรื่ะบรื่มรื่าช่านี้,ญิาต แต นี้��นี้มาจ้�งไวั เค์รื่ายาวัจ้นี้เก$ดค์Gาศ�พท่� "ไวั เค์รื่า" ในี้หม& เจ้ านี้าย ซึ่��งม�ค์วัามหมายวั าไวั ท่,กขี� เรื่��องพ$สิดารื่ขีองท่ านี้ย�งม�ต อไปอ�ก เพรื่าะปรื่ากฏวั าพรื่ะรื่&ปท่รื่งเค์รื่ายาวันี้��ต$ดอย& ท่��โฮเตFลฟ&จ้�ย า ณ เม�องฮาโกเนี้ะ ในี้ปรื่ะเท่ศญิ��ป,Rนี้ เนี้��องจ้ากในี้การื่ปรื่ะกวัดเค์รื่ายาวัซึ่��งงามท่��สิ,ดในี้โลก ท่ านี้ได รื่�บรื่างวั�ลท่�� ๑ ค์รื่��งหล�งสิ,ดเม��อกล�บมาอย& เม�องไท่ยนี้��นี้ ได ท่รื่งเป�นี้บรื่รื่ณาธ$การื่หนี้�งสิ�อพ$มพ�สิยามออบเซึ่อรื่�เวัอ แต อย& ได เพ�ยงไม นี้านี้กFโจ้มต�การื่ใช่ เง$นี้ฟ, RมเฟSอยขีองรื่�ฐบาลพรื่ะบาท่สิมเดFจ้พรื่ะมงก,ฎเกล าฯ ได ม�พรื่ะบรื่มรื่าช่โองการื่สิ��งปCดโรื่งพ$มพ�ในี้ขี อหาตGาหนี้$และค์ านี้นี้โยบายรื่�ฐบาลในี้พรื่ะองค์� ในี้การื่นี้��ได ให ตGารื่วัจ้เอาโซึ่ ไปล ามแท่ นี้พ$มพ�ไวั ด วัย

ในี้ท่��สิ,ด เม��อพรื่ะองค์�เจ้ าปฤษฎางค์�หมดหนี้ท่างกFเขี าไปขีองานี้ท่Gาท่��กรื่ะท่รื่วังการื่ต างปรื่ะเท่ศ พรื่ะองค์�เจ้ าไตรื่ท่ศปรื่ะพ�นี้ธ�ท่รื่งสิงสิารื่จ้�งหางานี้ให ท่Gา ม�เง$นี้เด�อนี้พอเล��ยงช่�พไปได วั�นี้ๆ งานี้ขีองอด�ตรื่าช่ท่&ตปรื่ะจ้Gา ๑๒ ปรื่ะเท่ศในี้ตะวั�นี้ตก ค์�อ เป�นี้เสิม�ยนี้แปลภาษาอ�งกฤษในี้กรื่ะท่รื่วัง อย างไรื่กFด�ปรื่ากฏวั าท่Gางานี้ได เพ�ยงปNเศษกFโปรื่ดให ค์�ดออกด วัยเหต,ท่��รื่าช่การื่ไม ม�งบปรื่ะมาณ ในี้รื่ะยะนี้��นี้กรื่มหลวังรื่าช่บ,รื่�ฯ ท่รื่งพรื่ะเมตตาหาบ านี้ให อาศ�ยท่��ตรื่อกก�ปต�นี้บ,ช่ ณ ท่��นี้� �นี้ ท่รื่งรื่�บจ้ างสิอนี้ภาษาอ�งกฤษไปวั�นี้ๆ แต ม$วัายจ้ะม�พรื่ะนี้$สิ�ยด,ค์ล ายพรื่ะบ$ดาหนี้ าบ านี้ม�ปPายต$ดไวั วั า "ไม วั าหมาหรื่�อค์นี้ ห ามเขี า" อนี้��งบ านี้นี้��อย& ใกล โรื่งเรื่�ยนี้สิตรื่� ม�เดFกมาวั$�งเล นี้ท่Gาเสิ�ยงรื่บกวันี้อย& หนี้ าบ านี้เสิมอ จ้�งท่รื่งเหลาไม เป�นี้รื่&ปเพศช่ายแขีวันี้ไวั ท่��ปรื่ะต&หนี้ าบ านี้ แต นี้��นี้มาเดFกผู้& หญิ$งรื่�บเด$นี้ผู้ านี้ไม กล ามารื่�งค์วัานี้อ�ก

พรื่ะองค์�สิ$�นี้พรื่ะช่นี้ม�อย างยากไรื่ ในี้ปN พ.ศ. ๒๔๗๘ สิองปNหล�งจ้ากเปล��ยนี้แปลง

3 / 4

การื่ปกค์รื่อง และ ๕๐ ปNหล�งจ้ากได กรื่าบบ�งค์มท่&ลถวัายรื่ างรื่�ฐธรื่รื่มนี้&ญิในี้รื่ะบอบปรื่ะช่าธ$ปไตย

4 / 4