Արդար դատաքննության իրավունք ... · 2017. 11. 8. · գրադարանի բաժնի կողմից եւ պարտադիր ուժ չունի Դատարանի

Ուղեցույց Մարդու իրավունքների եվրոպական

կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի վերաբերյալ

Արդար դատաքննության իրավունք (քաղաքացիաիրավական հայեցակետ)

Ուղեցույց Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի վերաբերյալ. արդար դատաքննության իրավունք (քաղաքացիաիրավական հայեցակետ)

Սույն փաստաթուղթը (կամ դրա թարգմանությունը) տպագիր կամ առցանց վերարտադրել ցանկացող հրատարակողներին կամ կազմակերպություններին խնդրում ենք կապ հաստատել [email protected] հասցեով՝ հետագա ցուցումներ ստանալու համար:

Սույն ուղեցույցը պատրաստվել է Իրավախորհրդատուի գրասենյակի Հետազոտությունների եւ գրադարանի բաժնի կողմից եւ պարտադիր ուժ չունի Դատարանի համար: Վերջնական տեքստը պատրաստվել է 2013 թվականի ապրիլի 30-ին. այն կարող է ենթարկվել խմբագրական փոփոխությունների:

Փաստաթուղթը ներբեռնման համար հասանելի է հետեւյալ հասցեով՝ www.echr.coe.int (Case-Law – Case-Law Analysis – Case-Law Guides):

Հրապարակումների հետ կապված թարմացումների համար հետեւե՛ք Twitter-ում Դատարանի հաշվին հետեւյալ հասցեով՝ https:/twitter.com/echrpublication:

Սույն թարգմանությունը, որի համար պատասխանատու է բացառապես թարգմանիչը, հրատարակվում է Եվրոպայի խորհրդի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի հետ համաձայնեցմամբ:

© Եվրոպայի խորհուրդ/Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան, 2013 թ:

2/97 Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան

mailto:[email protected]

http://www.echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=caselaw/analysis&c=

https://twitter.com/echrpublication


Բովանդակություն Նշում ընթերցողին ......................................................................................... 5

I. Գործողության ոլորտը. «քաղաքացիական իրավունքներ եւ պարտականություններ» հասկացությունը ........................................... 7 Ա. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառելիության ընդհանուր պահանջները ........................7

1. «Վեճ» եզրույթը ...................................................................................................................7 2. Վիճարկվող իրավունքի գոյությունը ներպետական օրենսդրության մեջ ..............9 3. Իրավունքի «քաղաքացիական» բնույթը .....................................................................11 4. Մասնավոր իրավունքներ. նյութական հարթությունը ............................................11

Բ. Տարածումը վեճի այլ տեսակների վրա .............................................................................12 Գ. 6-րդ հոդվածի կիրառելիությունը գլխավոր վարույթից բացի՝ այլ վարույթների

նկատմամբ ..............................................................................................................................14 Դ. Բացառված հարցերը ............................................................................................................16

II. Դատարանի իրավունքը .........................................................................18 Ա. Դատարանի իրավունքը եւ դատարանի մատչելիության իրավունքը ........................18

1. Իրավունք, որը գործնական եւ արդյունավետ է ........................................................18 2. Սահմանափակումները .................................................................................................20

Բ. Իրավունքից հրաժարվելը ....................................................................................................23 1. Սկզբունքը .........................................................................................................................23 2. Պայմանները.....................................................................................................................24

Գ. Իրավաբանական օգնությունը ............................................................................................24 1. Իրավաբանական օգնություն տրամադրելը ..............................................................24 2. Տրամադրվող իրավաբանական օգնության արդյունավետությունը .....................25

III. Ինստիտուցիոնալ պահանջները ......................................................26 Ա. «Տրիբունալ» հասկացությունը.............................................................................................26

1. Ինքնուրույն հասկացություն .........................................................................................26 2. Դատական իրավազորության մակարդակը ..............................................................28 3. Լիակատար իրավազորություն ունեցող դատարանի կողմից վերանայումը ......29 4. Վճիռների կատարումը ..................................................................................................32

ա. Վերջնական եւ պարտադիր ուժ ունեցող դատական որոշման անհապաղ կատարման նկատմամբ իրավունքը ..................................................................... 32

բ. Վերջնական դատական որոշումը կասկածի տակ չդնելու նկատմամբ իրավունքը .................................................................................................................. 35

Բ. Օրենքի հիման վրա ստեղծումը .........................................................................................35 Գ. Անկախությունը եւ անաչառությունը ................................................................................37

1. Ընդհանուր նկատառումները ........................................................................................37 2. Անկախ տրիբունալ .........................................................................................................38

ա. Անկախությունը գործադիր իշխանությունից ...................................................... 38 բ. Անկախությունը Խորհրդարանից .......................................................................... 38 գ. Անկախությունը կողմերից ...................................................................................... 39 դ. Անկախությունը գնահատելու չափորոշիչները .................................................. 39

i. Մարմնի անդամների նշանակման կարգը .....................................................39 ii. Մարմնի անդամների նշանակման ժամկետը ...............................................39 iii. Արտաքին ճնշումներից պաշտպանության երաշխիքները ........................40 iv. Անկախության արտաքին հատկանիշները ...................................................40



3. Անաչառ տրիբունալ ........................................................................................................40 ա. Անաչառության գնահատման չափորոշիչները ................................................... 41

i. Սուբյեկտիվ մոտեցումը .....................................................................................41 ii. Օբյեկտիվ մոտեցումը .........................................................................................42

բ. Իրավիճակներ, երբ կարող են կասկածներ առաջանալ դատարանի անաչառության վերաբերյալ ................................................................................... 43 i. Գործառութային բնույթի իրավիճակները ......................................................43

α Միեւնույն գործում խորհրդատվական եւ դատական գործառույթների իրականացումը ..............................................................43

β Միեւնույն գործում դատական եւ արտադատական գործառույթների իրականացումը ..............................................................43

Z Տարբեր դատական գործառույթների իրականացումը ..........................44 ii. Անձնական բնույթի իրավիճակները ...............................................................45

IV. Դատավարական պահանջները .......................................................46 Ա. Արդարացիությունը ..............................................................................................................46

1. Ընդհանուր սկզբունքները .............................................................................................46 2. Շրջանակը ........................................................................................................................47

Օրինակներ ................................................................................................................50 3. Չորրորդ ատյանը ............................................................................................................54

ա. Ընդհանուր սկզբունքները ....................................................................................... 54 բ. Դատարանի վերահսկողության շրջանակը եւ սահմանափակումները ........ 55 գ. Ներպետական նախադեպային իրավունքի հետեւողականությունը.............. 56

4. Մրցակցային դատավարությունը ................................................................................57 5. Կողմերի իրավահավասարությունը ............................................................................59 6. Ապացույցների կիրառումը ...........................................................................................61

ա. Վկաների ցուցմունքները ......................................................................................... 62 բ. Փորձագիտական եզրակացությունները .............................................................. 62

7. Դատական որոշումների պատճառաբանումը ..........................................................63 Բ. Հրապարակային լսումներ ...................................................................................................65

1. Լսումները .........................................................................................................................65 2. Վճիռ կայացնելը ..............................................................................................................69

Գ. Վարույթի տեւողությունը .....................................................................................................71 1. Վարույթի տեւողությունը որոշելը ...............................................................................71 2. Ողջամիտ ժամկետի պահանջի գնահատումը ..........................................................72

ա. Սկզբունքները ............................................................................................................ 72 բ. Չափանիշները ........................................................................................................... 73

i. Գործի բարդությունը ..........................................................................................73 ii. Դիմումատուի վարքագիծը ...............................................................................73 iii. Համապատասխան մարմինների վարքագիծը ..............................................74 iv. Ինչն է խաղաքարտին դրված վեճի ընթացքում ............................................76

Մեջբերված գործերի ցանկ ..........................................................................78



Նշում ընթերցողին

Սույն ուղեցույցը Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (այսուհետ՝ Դատարան, Եվրոպական դատարան կամ Ստրասբուրգի դատարան) կողմից հրատարակվող «Նախադեպային իրավունքի ուղեցույցներ» շարքից է՝ նախատեսված իրավաբանական պրակտիկայով զբաղվողներին Ստրասբուրգի դատարանի կողմից կայացված առավել էական վճիռների մասին տեղեկացնելու համար: Սույն ուղեցույցում վերլուծվում եւ ամփոփվում է Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ՝ Կոնվենցիա կամ Եվրոպական կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի շուրջ մինչեւ 2013 թվականի ապրիլի 30-ը ձեւավորված նախադեպային իրավունքը (քաղաքացիաիրավական հայեցակետը): Ընթերցողները հնարավորություն կունենան ծանոթանալու տվյալ ոլորտի հիմնական սկզբունքներին եւ համապատասխան նախադեպերին:

Հիշատակված նախադեպային իրավունքի օրինակներն ընտրվել են ուղենշային, առավել կարեւոր եւ (կամ) վերջերս կայացված վճիռներից ու որոշումներից∗:

Դատարանի վճիռները ծառայում են ոչ միայն Դատարան ներկայացված տվյալ գործը լուծելու, այլեւ որպես ավելի ընդհանուր նպատակ՝ Կոնվենցիայով սահմանված նորմերը պարզաբանելու, երաշխավորելու եւ կատարելագործելու համար՝ այդպիսով նպաստելով պետությունների կողմից որպես Պայմանավորվող կողմեր ստանձնած պարտավորությունների կատարմանը (Իռլանդիան ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 154, 18 հունվարի 1978 թվական, շարք Ա թիվ 25:): Այսպիսով, Կոնվենցիայով ստեղծված համակարգի նպատակն է լուծել հանրային քաղաքականության խնդիրները՝ ելնելով ընդհանուր շահերից՝ այդպիսով բարձրացնելով մարդու իրավունքների պաշտպանության չափանիշները եւ տարածելով մարդու իրավունքների ոլորտում իրավական պրակտիկան Կոնվենցիային մասնակից պետությունների շրջանում (Konstantin Markin-ն ընդդեմ Ռուսաստանի [ՄՊ], § 89, թիվ 30078/06, ՄԻԵԴ 2012):

∗ Հիշատակված նախադեպային իրավունքը կարող է լինել Դատարանի եւ Մարդու իրավունքների եվրոպական հանձնաժողովի պաշտոնական լեզուներից (անգլերեն եւ ֆրանսերեն) որեւէ մեկով կամ երկուսով: Եթե այլ բան նշված չէ, ապա հղում է կատարվում Դատարանի պալատի կողմից ըստ էության կայացված վճռին: «(Որոշում)» բառը նշանակում է, որ հղում է կատարվում Դատարանի որոշմանը, իսկ «[ՄՊ]» հապավումը նշանակում է, որ գործը քննվել է Մեծ պալատի կողմից:


http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57506




Կոնվենցիայի 6-րդ հոդված. Արդար դատաքննության իրավունք

«1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են իր քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները կամ իրեն ներկայացված քրեական մեղադրանքի հիմնավորվածությունը, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ եւ անաչառ տրիբունալի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի եւ հրապարակային լսումների իրավունք: Դատավճիռը հրապարակվում է դռնբաց նիստում, սակայն մամուլի ներկայացուցիչների եւ հանրության ներկայությունը կարող է չթույլատրվել ամբողջ դատաքննության կամ դրա մի մասի ընթացքում՝ ժողովրդավարական հասարակության մեջ բարոյականության, հասարակական կարգի կամ պետական անվտանգության շահերից ելնելով, երբ դա են պահանջում անչափահասների շահերը կամ կողմերի մասնավոր կյանքի պաշտպանությունը, կամ` այնքանով, որքանով դա, դատարանի կարծիքով, հատուկ հանգամանքների բերումով խիստ անհրաժեշտ է, եթե հրապարակայնությունը կխախտեր արդարադատության շահերը:

2. Յուրաքանչյուր ոք, ով մեղադրվում է քրեական իրավախախտում կատարելու մեջ, համարվում է անմեղ, քանի դեռ նրա մեղավորությունն ապացուցված չէ օրենքին համապատասխան:

3. Քրեական իրավախախտում կատարելու մեջ մեղադրվող յուրաքանչյուր ոք ունի հետեւյալ նվազագույն իրավունքները.

ա) իրեն հասկանալի լեզվով անհապաղ ու հանգամանորեն տեղեկացվելու իրեն ներկայացված մեղադրանքի բնույթի եւ հիմքի մասին,

բ) բավարար ժամանակ ու հնարավորություններ` իր պաշտպանությունը նախապատրաստելու համար,

գ) պաշտպանելու իրեն անձամբ կամ իր ընտրած դատապաշտպանների միջոցով կամ, եթե նա բավարար միջոցներ չունի դատապաշտպանի ծառայության դիմաց վճարելու համար, ունենալու անվճար նշանակված դատապաշտպան, երբ դա պահանջում են արդարադատության շահերը,

դ) հարցաքննելու իր դեմ ցուցմունք տվող վկաներին կամ իրավունք ունենալու, որ այդ վկաները ենթարկվեն հարցաքննության, եւ իրավունք ունենալու` իր վկաներին կանչելու եւ հարցաքննելու միեւնույն պայմաններով, ինչ իր դեմ ցուցմունք տված վկաները,

ե) օգտվելու թարգմանչի անվճար օգնությունից, եթե ինքը չի հասկանում դատարանում գործածվող լեզուն կամ չի խոսում այդ լեզվով։»



I. Գործողության ոլորտը. «քաղաքացիական իրավունքներ եւ պարտականություններ» հասկացությունը

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետ

«1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են իր քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները ... ունի ... տրիբունալի կողմից ... լսումների իրավունք ...»

Ա. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառելիության ընդհանուր պահանջները 1. «Քաղաքացիական իրավունքներ ու պարտականություններ» հասկացությունը չի կարող մեկնաբանվել միայն հղում կատարելով պատասխանող պետության ներպետական օրենսդրությանը. այն Կոնվենցիայից բխող «ինքնուրույն» հասկացություն է: Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառվում է՝ անկախ կողմերի կարգավիճակից, այն օրենսդրության բնույթից, որով կարգավորվում է, թե ինչպես է «վեճը» լուծվելու, եւ այն մարմնի բնույթից, որն այդ հարցով իրավազոր է (Georgiadis-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 34):

2. Այնուամենայնիվ, այն սկզբունքը, որ Կոնվենցիայում պարունակվող ինքնուրույն հասկացությունները պետք է մեկնաբանվեն ներկայիս պայմանների լույսի ներքո, Դատարանին չի տալիս լիազորություն 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը մեկնաբանելու այնպես, որ կարծես «քաղաքացիական» ածականը (այն սահմանափակումներով, որոնք ածականը պարտադիր սահմանում է «իրավունքներ ու պարտականություններ» կատեգորիայի առնչությամբ, որի նկատմամբ այդ հոդվածը կիրառվում է) տեքստում առկա չէ (Ferrazzini-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 30):

3. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառելիությունը քաղաքացիական գործերով նախ եւ առաջ կախված է «վեճի» (ֆրանսերեն՝ «վիճարկում» [contestation]) առկայությունից: Երկրորդ, վեճը պետք է կապված լինի այն «իրավունքների ու պարտականությունների» հետ, որոնց մասին, թեկուզեւ վիճելիորեն, կարելի է ասել, որ ճանաչվել են ներպետական օրենսդրությամբ: Վերջապես, այդ «իրավունքներն ու պարտականությունները» պետք է Կոնվենցիայի իմաստով լինեն «քաղաքացիական», թեեւ 6-րդ հոդվածով դրանց ինքնին որեւէ հատուկ բովանդակություն չի տրվում Պայմանավորվող պետությունների իրավական համակարգերում (James-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 81):

1. «Վեճ» եզրույթը 4. «Վեճ» բառին պետք է տրվի նյութական, այլ ոչ թե պաշտոնական նշանակություն (Le Compte-ն, Van Leuven-ն եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 45): Անհրաժեշտ է ավելի լայն դիտարկել, քան արտաքին հատկանիշներն ու օգտագործված լեզուն, եւ կենտրոնանալ իրավիճակի իրողությունների վրա՝ ըստ յուրաքանչյուր գործի հանգամանքների (Gorou-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2) [ՄՊ], § 29, Boulois-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի [ՄՊ], § 92): 6-րդ հոդվածը չի կիրառվում իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստերի հաստատման եւ միակողմանի այնպիսի ընթացակարգի նկատմամբ,











որը չի ներառում հակադիր կողմեր, եւ որը հասանելի է միայն այն դեպքում, երբ առկա չէ վեճ իրավունքների շուրջ (Alaverdyan-ն ընդդեմ Հայաստանի (որոշում), § 35):

5. «Վեճը» պետք է լինի իրական եւ ունենա լուրջ բնույթ (Sporrong-ը եւ Lönnroth-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 81): Սա, օրինակ, բացառում է քրեակատարողական հիմնարկի վարչակազմի դեմ հարուցված քաղաքացիական վարույթը՝ կապված բանտում ՄԻԱՎ-ով վարակված բանտարկյալների զուտ ներկայության հետ (Skorobogatykh-ն ընդդեմ Ռուսաստանի (որոշում)): Օրինակ, դատախազին իրավունքի խախտման հիմքով բերվող բողոք ներկայացնելու պահանջով դիմելու վերաբերյալ գործով Դատարանը համարել է, որ «վեճն» իրական է, քանի որ այն ամբողջ վարույթի անբաժանելի մասն էր, որին դիմումատուն միացել էր որպես քաղաքացիական կողմ՝ փոխհատուցում ստանալու նպատակով (Gorou-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2) [ՄՊ], § 35):

6. Վեճը կարող է կապված լինել ոչ միայն իրավունքի փաստացի առկայության, այլեւ դրա շրջանակի կամ կիրառման եղանակի հետ (Benthem-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 32): Այն կարող է նաեւ վերաբերել փաստական հանգամանքներին:

7. Վարույթի արդյունքը պետք է տվյալ իրավունքի հարցում ուղղակիորեն որոշիչ լինի (Ulyanov-ն ընդդեմ Ուկրաինայի (որոշում)): Հետեւաբար, աննշան կապը կամ հեռակա հետեւանքները բավարար չեն` 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը գործի դնելու համար (Boulois-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի [ՄՊ], § 90): Օրինակ, Դատարանը գտել է, որ ատոմային էլեկտրակայանի շահագործման արտոնագրի գործողության ժամկետը երկարաձգելու օրինականությունը վիճարկող վարույթի վրա 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի գործողությունը չի տարածվում, քանի որ ժամկետը երկարաձգելու մասին որոշման եւ կյանքի, անձնական անձեռնմխելիության եւ սեփականության պաշտպանության իրավունքի միջեւ կապը «չափազանց աննշան էր եւ հեռակա», եւ դիմումատուները ցույց չէին տվել, որ նրանք անձամբ ենթարկվում էին այնպիսի վտանգի, որը ոչ միայն կոնկրետ, այլեւ նախ եւ առաջ անմիջական էր (Balmer-Schafroth-ը եւ այլք ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 40, Athanassoglou-ն եւ այլք ընդդեմ Շվեյցարիայի [ՄՊ], §§ 46-55, Sdružení Jihočeské Matky-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության (որոշում): Գործարանում ձայնային սահմանափակ աղտոտվածությանը վերաբերող գործի համար տե՛ս Zapletal-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության (որոշում): Հանքային թափոնների մշակման գործարանի՝ շրջակա միջավայրի վրա ենթադրվող ազդեցության համար տե՛ս Ivan Atanasov-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, §§ 90-95: Նույն կերպ, պետական հատվածի երկու աշխատողների կողմից իրենց կոլեգաներից մեկի՝ պաշտոնի նշանակվելը վիճարկելու համար հարուցված վարույթը կարող էր հեռակա ազդեցություն ունենալ իրենց քաղաքացիական իրավունքների, մասնավորապես՝ նշանակվելու իրենց սեփական իրավունքի վրա (Revel-ը եւ Mora-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)):

8. Ի հակադրություն դրա՝ Դատարանը գտել է, որ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառելի է այնպիսի պատվարի կառուցմանը վերաբերող գործի նկատմամբ, որը կհեղեղեր դիմումատուների գյուղը (Gorraiz Lizarraga-ն եւ այլք ընդդեմ Իսպանիայի, § 46), եւ դիմումատուների գյուղերի մոտ ցիանացումով լվացազտում օգտագործող ոսկու հանքի շահագործման թույլտվությանը վերաբերող գործի նկատմամբ (Taşkın-ը եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի, § 133, տե՛ս նաեւ Zander-ն ընդդեմ Շվեդիայի, §§ 24-25): Բոլորովին վերջերս շինարարության թույլտվության հետ կապված դատական վերանայման համար շրջակա միջավայրի պաշտպանության տեղական ասոցիացիայի կողմից ներկայացված բողոքի վերաբերյալ գործով Դատարանը գտել է, որ վեճի եւ իրավաբանական անձի կողմից պահանջվող իրավունքի միջեւ առկա է բավարար կապ, մասնավորապես՝ հաշվի առնելով ասոցիացիայի եւ դրա հիմնադիրների կարգավիճակն ու այն փաստը, որ նպատակը, որն




























այն հետապնդում էր, տարածապես եւ ըստ էության սահմանափակ էր (L’Érablière A.S.B.L.-ն ընդդեմ Բելգիայի, §§ 28-30): Ավելին, անձի իրավունակությունը վերականգնելու հետ կապված վարույթն ուղղակիորեն որոշիչ է նրա քաղաքացիական իրավունքների ու պարտականությունների համար (Stanev-ն ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ], § 233):

2. Վիճարկվող իրավունքի գոյությունը ներպետական օրենսդրության մեջ 9. Դիմումատուն պետք է նաեւ կարողանա վիճելի հիմքերով պահանջել ներպետական օրենսդրությամբ ճանաչված իրավունք (Masson-ը եւ Van Zon-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 48, Gutfreund-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 41, Boulois-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի [ՄՊ], §§ 90-94): 6-րդ հոդվածով Պայմանավորվող պետությունների ներպետական օրենսդրության մեջ «իրավունքի» որեւէ հատուկ բովանդակություն սահմանված չէ, եւ որոշելիս, թե արդյոք իրավունքը գոյություն ունի, Դատարանն ըստ էության պետք է հղում կատարի ներպետական օրենսդրությանը: Կարող է հաշվի առնվել եւ նույնիսկ որոշիչ լինել այն հանգամանքը, թե արդյոք իշխանությունները, կոնկրետ դիմումատուի կողմից պահանջվող միջոցը նրան տրամադրելու հարցը որոշելիս, օգտվել են իրենց հայեցողական իրավունքից, թե ոչ: Այնուամենայնիվ, զուտ այն փաստը, որ իրավական դրույթի ձեւակերպումը հայեցողության տարրի հնարավորություն է տալիս, ինքնին չի բացառում իրավունքի գոյությունը: Մյուս չափորոշիչը, որը Դատարանը կարող է հաշվի առնել, ներառում է ներպետական դատարանների կողմից համանման հանգամանքներում ենթադրյալ իրավունքի ճանաչումը կամ այն փաստը, որ վերջինս ուսումնասիրել է դիմումատուի պահանջի հիմքերը (նույն տեղում, §§ 91-101):

10. Դատարանը կարող է որոշել, որ այնպիսի իրավունքները, ինչպիսիք են կյանքի, առողջության, առողջ շրջակա միջավայրի եւ սեփականության պահպանության իրավունքը, ճանաչված են ներպետական օրենսդրությամբ (Athanassoglou-ն եւ այլք ընդդեմ Շվեյցարիայի [ՄՊ], § 44):

11. Նշված իրավունքը պետք է ներպետական օրենսդրությամբ ունենա իրավական հիմք (Szücs-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 33):

12. Այնուամենայնիվ, կարեւոր է նշել, որ այն, թե արդյոք անձն ունի հայց հարուցելու համար հիմք հանդիսացող ներպետական պահանջ, կարող է կախված լինել, ըստ էության, ոչ միայն ներպետական օրենսդրությամբ սահմանված համապատասխան քաղաքացիական իրավունքի բովանդակությունից, այլեւ հնարավոր պահանջները դատարան ներկայացնելու հնարավորությունները կանխող կամ սահմանափակող դատավարական արգելքների առկայությունից: Գործերի վերջին կատեգորիայի նկատմամբ կարող է կիրառվել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը (Al-Adsani-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], §§ 47, McElhinney-ն ընդդեմ Իռլանդիայի [ՄՊ], § 25): Սկզբունքորեն, այնուամենայնիվ, այն չի կարող որեւէ կիրառություն ունենալ իրավունքի՝ ներպետական օրենսդրությամբ գոյություն ունեցող նյութական սահմանափակումների նկատմամբ (Roche-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 119): Կոնվենցիայի հաստատությունները 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի մեկնաբանության միջոցով չեն կարող ստեղծել այնպիսի նյութական քաղաքացիական իրավունք, որը տվյալ պետությունում իրավական հիմք չունի (նույն տեղում, § 117):

13. Որոշելիս, թե արդյոք առկա է քաղաքացիական «իրավունք», եւ թե արդյոք սահմանափակումը պետք է դասակարգել որպես նյութական, թե դատավարական,


















պետք է նախ հաշվի առնել ազգային օրենսդրության համապատասխան դրույթները եւ թե ինչպես են ներպետական դատարանները դրանք մեկնաբանում (Masson-ը եւ Van Zon-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 49): Անհրաժեշտ է ավելի լայն դիտարկել, քան արտաքին հատկանիշները, ուսումնասիրել, թե ինչպես է կոնկրետ սահմանափակումը դասակարգվում ներպետական օրենսդրությամբ եւ կենտրոնանալ իրողությունների վրա (Van Droogenbroeck-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 38): Վերջապես, պարտադիր չէ, որ դատարանի վերջնական որոշումը դիմումատուների բողոքները հետադարձ եղանակով զրկի իրենց վիճարկելիությունից (Le Calvez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 56): Օրինակ՝ արտաքին քաղաքականության գործողության (ՆԱՏՕ-ի հասցրած օդային հարվածները Սերբիային) նկատմամբ դատական վերանայման սահմանափակ շրջանակը չի կարող դիմումատուների բողոքները պետության դեմ դարձնել հետադարձ եղանակով ոչ վիճարկելի, քանի որ անձինք դիմել են ներպետական դատարաններին՝ առաջին անգամ այս խնդրի վերաբերյալ որոշում կայացնելու համար (Markovic-ը եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], §§ 100-02):

14. Այդ չափորոշիչների լույսի ներքո նյութական սահմանափակումների եւ դատավարական արգելքների միջեւ տարբերակումը կիրառելով, Դատարանը, օրինակ, ոստիկանության (Osman-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության) կամ տեղական մարմինների (Z-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ]) դեմ ներկայացված՝ անփութության հետ կապված քաղաքացիական հայցերը ճանաչել է որպես 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի գործողության շրջանակներում եւ քննել է, թե արդյոք կոնկրետ սահմանափակումը (հետապնդումից կամ պատասխանատվությունից ազատումը) 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի տեսանկյունից համաչափ է եղել: Մյուս կողմից, այն գտել է, որ քաղաքացիական պատասխանատվությունից դատախազությանն ազատելը, համեմատած զինված ուժերի ծառայողների հետ, բխում էր նյութական սահմանափակումից, եւ այն հանգամանքից, որ ներպետական օրենսդրությամբ, հետեւաբար, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով «իրավունք» չի ճանաչվել (Roche-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 124, տես՛ նաեւ Hotter-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում) եւ Andronikashvili-ն ընդդեմ Վրաստանի (որոշում)):

15. Դատարանն ընդունել է, որ ասոցիացիաները նույնպես ունեն 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված պաշտպանության իրավունք, եթե նրանք ցանկանում են ստանալ իրենց անդամների կոնկրետ իրավունքների եւ շահերի ճանաչում (Gorraiz Lizarraga-ն եւ այլք ընդդեմ Իսպանիայի, § 45) կամ նույնիսկ այնպիսի որոշակի իրավունքների ճանաչում, որոնց նկատմամբ նրանք՝ որպես իրավաբանական անձինք, պահանջ ունեն (ինչպես «հանրության»՝ տեղեկատվություն ստանալու եւ շրջակա միջավայրի վերաբերյալ որոշումների կայացմանը մասնակցելու իրավունքը (Collectif national d’information et d’opposition à l’usine Melox – Collectif Stop Melox and Mox-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)), կամ եթե ասոցիացիայի հայցը չի կարող համարվել actio popularis (հանրային հայց) (L’Érablière A.S.B.L.-ն ընդդեմ Բելգիայի):

16. Եթե օրենսդրությամբ աշխատանքի անցնելու կամ որեւէ մասնագիտությամբ զբաղվելու համար սահմանված են պայմաններ, ապա դրանք բավարարող թեկնածուն իրավունք ունի ընդունվելու այդ աշխատանքին կամ զբաղվելու այդ մասնագիտությամբ (De Moor-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 43): Օրինակ, եթե դիմումատուն վիճելի գործ ունի՝ կապված այն հանգամանքի հետ, որ նա բավարարում է որպես բժիշկ գրանցվելու իրավական պահանջները, ապա 6-րդ հոդվածը կիրառելի է (Chevrol-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 55, տե՛ս, ի հակադրություն դրա, Bouilloc-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)): Ամեն դեպքում, եթե քաղաքացիական իրավունքին վերաբերող վարույթի օրինականությունը վիճարկելի է դատական պաշտպանության այնպիսի միջոցներով, որոնցից դիմումատուն






















օգտվել է, ապա պետք է եզրակացնել, որ եղել է «վեճ» «քաղաքացիական իրավունքի» վերաբերյալ՝ նույնիսկ եթե վերջնական եզրակացությունը եղել է այն, որ դիմումատուն չի բավարարել իրավական պահանջները (բժշկական այնպիսի մասնագիտացմամբ աշխատելը շարունակելու իրավունք, որը դիմումատուն արտասահմանում էր ստացել. տե՛ս Kök-ն ընդդեմ Թուրքիայի, § 37):

3. Իրավունքի «քաղաքացիական» բնույթը 17. Թե արդյոք իրավունքը Կոնվենցիայի լույսի ներքո պետք է համարվի քաղաքացիական, թե ոչ, պետք է որոշվի տվյալ պետության ներպետական օրենսդրության համաձայն իրավունքի նյութական բովանդակությանն ու ազդեցություններին, եւ ոչ թե դրա իրավական դասակարգմանը հղում կատարելու միջոցով: Իր վերահսկիչ գործառույթներն իրականացնելիս Դատարանը պետք է նաեւ հաշվի առնի Կոնվենցիայի առարկան ու նպատակը եւ մյուս Պայմանավորվող պետությունների ազգային իրավական համակարգերը (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 89):

18. Ըստ էության, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառելիությունը մասնավոր անհատների միջեւ այնպիսի վեճերի նկատմամբ, որոնք ներպետական օրենսդրությամբ դասակարգվում են որպես քաղաքացիական, Դատարանում վիճարկելի չէ (առանձին ապրելու մասին դատարանի վճռի վերաբերյալ գործի համար տե՛ս Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, § 21):

4. Մասնավոր իրավունքներ. նյութական հարթությունը 19. Դատարանը համարում է, որ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի գործողությունը տարածվում է այն վարույթների վրա, որոնք ներպետական օրենսդրությամբ վերաբերում են «հանրային իրավունքին», եւ որոնց արդյունքը որոշիչ է մասնավոր իրավունքների եւ պարտականությունների համար։ Այդպիսի վարույթները կարող են, inter alia (ի թիվս այլնի), կապ ունենալ հողի վաճառքի թույլտվության (Ringeisen-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 94), մասնավոր կլինիկա աշխատեցնելու (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, §§ 94-95), շինարարության թույլտվության (տե՛ս, inter alia, Sporrong-ը եւ Lönnroth-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 79), կրոնական շենքերի սեփականության եւ օգտագործման (Sâmbata Bihor Greco-Catholic Parish-ն ընդդեմ Ռումինիայի, § 65), աշխատանքը շարունակելու պահանջների հետ կապված վարչական թույլտվության (Benthem-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 36), ալկոհոլային խմիչքներ մատուցելու լիցենզիայի (Tre Traktörer Aktiebolag-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 43) կամ աշխատանքի հետ կապված հիվանդության կամ պատահարի դիմաց փոխհատուցման վճարի վերաբերյալ վեճի (Chaudet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 30) հետ:

20. Նույն հիմքով, 6-րդ հոդվածը կիրառելի է մասնագիտական մարմինների կարգապահական վարույթների նկատմամբ, որտեղ վտանգված է մասնագիտությամբ զբաղվելու իրավունքը (Le Compte-ն, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, Philis-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2), § 45), պետության դեմ ներկայացված՝ անփութության հետ կապված պահանջի (X-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի), դիմումատուի իրավունքները խախտող վարչական որոշումն անվավեր ճանաչելու համար ներկայացված հայցի (De Geouffre de la Pradelle-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի), դիմումատուներին պատկանող ջրերում ձկնորսությունն արգելելու վերաբերյալ վարչական վարույթի (Alatulkkila-ն եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 49) նկատմամբ եւ առաջարկ շնորհելու
























վերաբերյալ այնպիսի վարույթի նկատմամբ, որտեղ վտանգված է քաղաքացիական այնպիսի իրավունք, ինչպիսին հանրային աշխատանքների պայմանագրերի մրցույթի ժամանակ կրոնական համոզմունքների կամ քաղաքական կարծիքի հիմքով անձի դեմ խտրականություն չդրսեւորելու իրավունքն է (Tinnelly & Sons Ltd-ն եւ այլք եւ McElduff-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 61, ի հակադրություն դրա՝ I.T.C. Ltd-ն ընդդեմ Մալթայի (որոշում)):

21. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառելի է քրեական վարույթում ներգրավված քաղաքացիական կողմի բողոքի նկատմամբ (Perez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], §§ 70-71)՝ բացառությամբ զուտ անձնական վրեժ լուծելու կամ պատժիչ նպատակներով հարուցված քաղաքացիական հայցի դեպքում (Sigalas-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 29, Mihova-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում)): Կոնվենցիայով քրեական իրավախախտում կատարելու համար երրորդ կողմերին հետապնդելու կամ դատապարտելու որեւէ իրավունք, որպես այդպիսին, չի վերապահվում: Որպեսզի Կոնվենցիայի գործողությունը տարածվի դրա վրա, այդպիսի իրավունքը պետք է անքակտելի լինի տուժողի՝ ներպետական օրենսդրությամբ քաղաքացիական հայց հարուցելու իրավունքի իրականացումից՝ նույնիսկ եթե դա միայն խորհրդանշական հատուցում ապահովելու կամ այնպիսի քաղաքացիական իրավունքը պաշտպանելու նպատակով է, ինչպիսին «բարի համբավ ունենալու» իրավունքն է (Perez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 70, տե՛ս նաեւ, խորհրդանշական հատուցման վերաբերյալ, Gorou-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2) [ՄՊ], § 24): Հետեւաբար, 6-րդ հոդվածը կիրառվում է քաղաքացիական կողմ ներառող վարույթների նկատմամբ՝ այն պահից, երբ բողոք ներկայացնողը միանում է որպես քաղաքացիական կողմ՝ եթե նա միանշանակ չի հրաժարվել փոխհատուցում ստանալու իրավունքից:

22. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառելի է նաեւ պետության գործակալների կողմից ենթադրաբար ցուցաբերված վատ վերաբերմունքի դիմաց փոխհատուցում ստանալու համար հարուցված քաղաքացիական հայցի նկատմամբ (Aksoy-ն ընդդեմ Թուրքիայի, § 92):

Բ. Տարածումը վեճի այլ տեսակների վրա 23. Դատարանը վճռել է, որ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառելի է սոցիալական հարցերին վերաբերող վեճերի նկատմամբ՝ ներառյալ մասնավոր ընկերության կողմից աշխատողին աշխատանքից հեռացնելու հետ կապված վարույթները (Buchholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի), սոցիալական ապահովության նպաստներին վերաբերող վարույթները (Feldbrugge-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների)՝ նույնիսկ առանց վճարների հիմքով (Salesi-ն ընդդեմ Իտալիայի), ինչպես նաեւ պարտադիր սոցիալական ապահովագրության վճարներին վերաբերող վարույթները (Schouten-ը եւ Meldrum-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների): (Գործատուի կողմից աշխատողի հիվանդությունը աշխատանքի հետ կապված լինելու մասին եզրակացությունը վիճարկելու համար տե՛ս Eternit-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), § 32): Այդ գործերով Դատարանն այն կարծիքին էր, որ մասնավոր իրավունքի ասպեկտները գերիշխում էին հանրային իրավունքի ասպեկտների վրա: Ի հավելումն դրա՝ այն գտել է, որ նմանություններ են եղել սոցիալական ապահովության նպաստ ստանալու իրավունքի եւ նացիստների կողմից հալածանքի ենթարկվելու դիմաց փոխհատուցում ստանալու իրավունքի միջեւ (Woś-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 76):

24. Հանրային ծառայողներին վերաբերող վեճերը, ըստ էության, գտնվում են 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի գործողության շրջանակում: Pellegrin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ] (§§ 64-71) գործով Դատարանը կիրառել է «գործառութային» չափորոշիչ:























Այն Vilho Eskelinen-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի [ՄՊ], §§ 50-62, գործով իր վճռում որոշել է կիրառել նոր մոտեցում: Սկզբունքը ներկայումս այն է, որ կլինի կանխավարկած, որ 6-րդ հոդվածը կիրառելի է, եւ պատասխանող կառավարությունը կապացուցի, նախ, որ քաղաքացիական ծառայող դիմումատուն ներպետական օրենսդրությամբ դատարանի մատչելիության իրավունք չունի, եւ, երկրորդ, որ 6-րդ հոդվածով քաղաքացիական ծառայողի համար սահմանված իրավունքների բացառումն արդարացված է (մասնավորապես՝ § 62): Եթե դիմումատուն ներպետական օրենսդրությամբ ունի դատարանի մատչելիություն, ապա 6-րդ հոդվածը կիրառելի է (նույնիսկ ծառայության մեջ գտնվող զինվորական պաշտոնատար անձանց եւ զինվորական դատարաններում նրանց հայցերի նկատմամբ. տե՛ս Pridatchenko-ն եւ այլք ընդդեմ Ռուսաստանի, § 47): Ներպետական օրենսդրությամբ ոչ դատական մարմինը կարող է որակվել որպես «դատարան»՝ եզրույթի նյութական իմաստով, եթե այն ակնհայտորեն դատական գործառույթներ է իրականացնում (Oleksandr Volkov-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, §§ 88-91): Երկրորդ չափորոշչի առնչությամբ, բացառումը պետք է հիմնավորված լինի «պետության շահից բխող օբյեկտիվ հիմքերով». սա պետություններին պարտավորեցնում է ցույց տալ, որ տվյալ վեճի էությունը կապված է պետական իշխանության իրականացման հետ, կամ որ այն կասկածի տակ է դրել քաղաքացիական ծառայողի եւ պետության միջեւ առկա հատուկ կապը: Այսպիսով, ըստ էության չի կարող հիմնավորում լինել 6-րդ հոդվածի երաշխիքներից կոնկրետ քաղաքացիական ծառայողի եւ պետության միջեւ առկա հարաբերությունների հատուկ բնույթի հիման վրա սովորական աշխատանքային այնպիսի վեճերը բացառելու համար, ինչպիսիք այն վեճերն են, որոնք կապված են աշխատավարձերի, նպաստների կամ նման իրավունքների հետ (տե՛ս, օրինակ, ոստիկանության անձնակազմի՝ հատուկ նպաստ ստանալու իրավունքին առնչվող վեճի առնչությամբ Vilho Eskelinen-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի [ՄՊ] գործը): Դատարանը Vilho Eskelinen-ը եւ այլք գործով վճռում սահմանված չափորոշչի լույսի ներքո 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը հայտարարեց կիրառելի՝ աշխատանքից անարդարացիորեն ազատվելու վերաբերյալ դեսպանատան աշխատակցի կողմից հարուցված վարույթի նկատմամբ (Լեհաստանի դեսպանատան քարտուղար եւ հեռախոսավար՝ Cudak-ն ընդդեմ Լիտվայի [ՄՊ], §§ 44-47, եւ, նմանապես, գլխավոր հաշվապահ՝ Sabeh El Leil-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 39), ոստիկանության ավագ ծառայողի (Šikić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, §§ 18-20) կամ զինվորական պաշտոնատար անձի կողմից զինվորական դատարաններում հարուցված վարույթների նկատմամբ (Vasilchenko-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 34-36), խորհրդարանական օգնականի պաշտոնը ստանալու իրավունքին վերաբերող վարույթի նկատմամբ (Savino-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի), դատավորի դեմ հարուցված կարգապահական վարույթի նկատմամբ (Olujić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի), դատախազի կողմից նախագահի այն հրամանի դեմ ներկայացված բողոքի նկատմամբ, որով իրեն հրամայվում էր տեղափոխվել (Zalli-ն ընդդեմ Ալբանիայի (որոշում) եւ այնտեղ հիշատակված մյուս հղումները), եւ մաքսային մարմինների պաշտոնատար անձի մասնագիտական գործունեությանը վերաբերող վարույթի նկատմամբ (ներքին առաջխաղացման համար դիմելու իրավունք՝ Fiume-ն ընդդեմ Իտալիայի, §§ 33-36):

25. 6-րդ հոդվածի գործողությունը կարող է տարածվել նաեւ սահմանադրական վեճերի վրա, եթե սահմանադրական վարույթը սովորական դատարաններում որոշիչ նշանակություն ունի («քաղաքացիական» իրավունքի վերաբերյալ) վեճի ելքի համար (Ruiz-Mateos-ն ընդդեմ Իսպանիայի): Դա կիրառելի չէ նախագահական այն հրամանների հետ կապված վեճերի դեպքում, որոնցով անհատին քաղաքացիություն է շնորհվում՝ որպես բացառիկ միջոց, կամ որոշելիս, թե արդյոք նախագահը խախտել է իր սահմանադրական երդումը (Paksas-ն ընդդեմ Լիտվայի [ՄՊ], §§ 65-66): Միջանկյալ միջոցի



















նկատմամբ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառումը կարգավորող չափորոշիչները տարածվում են Սահմանադրական դատարանի վրա (Kübler-ն ընդդեմ Գերմանիայի, §§ 47-48):

26. Վերջապես, 6-րդ հոդվածը կիրառելի է նաեւ ոչ խիստ նյութական այլ հարցերի նկատմամբ, ինչպիսին շրջակա միջավայրն է, երբ կարող են առաջանալ վեճեր, որոնք ներառում են կյանքի, առողջության, առողջ շրջակա միջավայրի իրավունքը (Taşkın-ը եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի), երեխաների խնամակալությունը (McMichael-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության), երեխաների դպրոցական կրթության կազմակերպումը (Ellès-ը եւ այլք ընդդեմ Շվեյցարիայի, §§ 21-23), հայրությունը հաստատելու իրավունքը (Alaverdyan-ն ընդդեմ Հայաստանի (որոշում), § 33), ազատության իրավունքը (Laidin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (թիվ 2)), բանտարկյալների կալանքի վերաբերյալ կարգավորումները (օրինակ, այն սահմանափակումների վերաբերյալ վեճերը, որոնց բանտարկյալները ենթարկվելու են՝ խիստ ռեժիմի բաժանմունք (Enea-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], §§ 97-107) կամ խիստ ռեժիմի բանտախուց տեղափոխվելու հետեւանքով (Stegarescu-ն եւ Bahrin-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի)) կամ կարգապահական վարույթը, որի հետեւանքով ընտանիքի անդամների՝ բանտ այցելությունները սահմանափակվում են (Gülmez-ն ընդդեմ Թուրքիայի, § 30) կամ նման այլ սահմանափակումներ (Ganci-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 25), «բարի համբավ ունենալու» իրավունքը (Helmers-ն ընդդեմ Շվեդիայի), վարչական փաստաթղթերի հասանելիության իրավունքը (Loiseau-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)) կամ ոստիկանության ֆայլում այնպիսի նշման դեմ բողոքը, որն ազդում է «բարի համբավ ունենալու» իրավունքի, սեփականության պաշտպանության իրավունքի եւ աշխատանք գտնելու եւ, հետեւաբար, ապրուստ վաստակելու վրա (Pocius-ն ընդդեմ Լիտվայի, §§ 38-46, Užukauskas-ն ընդդեմ Լիտվայի, §§ 32-40), ասոցիացիայի անդամ լինելու իրավունքը (Sakellaropoulos-ն ընդդեմ Հունաստանի (որոշում). նմանապես, ասոցիացիայի օրինական գոյությանը վերաբերող վարույթը վերաբերում է ասոցիացիայի քաղաքացիական իրավունքներին՝ նույնիսկ եթե ներպետական օրենսդրությամբ ասոցիացիայի ազատության հարցը պատկանում է հանրային իրավունքի ոլորտին. տե՛ս APEH Üldözötteinek Szövetsége-ն եւ այլք ընդդեմ Հունգարիայի, §§ 34-35), եւ, վերջապես, բարձրագույն ուսումը շարունակելու իրավունքը (Emine Araç-ն ընդդեմ Թուրքիայի, §§ 18-25), դիրքորոշում, որը կիրառելի է նախեւառաջ տարրական կրթության համատեքստում (Oršuš-ը եւ այլք ընդդեմ Խորվաթիայի [ՄՊ], § 104): Այսպիսով, 6-րդ հոդվածը տարածվում է այն վարույթների վրա, որոնք անկասկածելիորեն կարող են ուղղակի եւ զգալի ազդեցություն ունենալ անհատի անձնական կյանքի վրա (Alexandre-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, §§ 51 եւ 54):

Գ. 6-րդ հոդվածի կիրառելիությունը գլխավոր վարույթից բացի՝ այլ վարույթների նկատմամբ

27. Նախնական վարույթը, ինչպիսին այնպիսի միջանկյալ միջոցի շնորհումն է, ինչպիսին դատական արգելքը, սովորաբար չէր համարվում քաղաքացիական իրավունքներ ու պարտականություններ «որոշող» եւ, հետեւաբար, սովորաբար չէր գտնվում 6-րդ հոդվածի պաշտպանության շրջանակներում (տե՛ս, inter alia, Verlagsgruppe News GmbH-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում) եւ Libert-ն ընդդեմ Բելգիայի (որոշում)): Այնուամենայնիվ, վերջերս Դատարանը շեղվել է իր նախորդ նախադեպային որոշումներից եւ նոր մոտեցում է ցուցաբերել:

































28. Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի ([ՄՊ], §§ 83-86) գործով Դատարանը հաստատել է, որ 6-րդ հոդվածի կիրառելիությունը միջանկյալ միջոցների նկատմամբ կախված կլինի այն հանգամանքից, թե արդյոք բավարարվել են որոշակի պայմաններ: Նախ, վտանգված իրավունքը եւ՛ գլխավոր, եւ՛ հայցի ապահովման միջոցի վերաբերյալ վարույթում պետք է Կոնվենցիայի իմաստով լինի «քաղաքացիական»: Երկրորդ, միջանկյալ միջոցի բնույթը, դրա առարկան եւ նպատակը, ինչպես նաեւ դրա ազդեցությունը տվյալ իրավունքի վրա պետք է մանրամասն ուսումնասիրվեն: Երբ միջանկյալ միջոցը կարող է արդյունավետորեն համարվել վտանգված քաղաքացիական իրավունքը կամ պարտականությունը որոշող, ապա, չնայած դա ուժի մեջ լինելու ժամանակահատվածին, 6-րդ հոդվածը կիրառելի կլինի:

29. Միջանկյալ դատական որոշումը կարող է հավասարեցվել միջանկյալ կամ ժամանակավոր միջոցին եւ վարույթին, իսկ միեւնույն չափորոշիչները, հետեւաբար, կարեւոր են` որոշելու համար, թե արդյոք 6-րդ հոդվածը կիրառելի է իր քաղաքացիաիրավական հայեցակետի շրջանակներում (Mercieca-ն եւ այլք ընդդեմ Մալթայի, § 35):

30. Կրկին հղում կատարելով Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ] գործով սահմանված սկզբունքներին` 6-րդ հոդվածը կարող է կիրառվել կատարողական վարույթի կասեցման նկատմամբ՝ համաձայն վերոնշյալ չափորոշիչների (Central Mediterranean Development Corporation Limited-ն ընդդեմ Մալթայի (թիվ 2), §§ 21-23):

31. 6-րդ հոդվածը կիրառելի է այն միջանկյալ վարույթի նկատմամբ, որը հետապնդում է նույն նպատակը, ինչ որ ընթացքի մեջ գտնվող գլխավոր վարույթը, եթե հայցի ապահովման միջանկյալ միջոցը ենթակա է անմիջապես կատարման եւ նույն իրավունքի վերաբերյալ որոշում է ներառում (RTBF-ն ընդդեմ Բելգիայի, §§ 64-65):

32. Ինչ վերաբերում է միմյանց հաջորդող քրեական եւ քաղաքացիական վարույթներին, ապա եթե պետության ներպետական օրենսդրությամբ նախատեսված է երկու փուլից բաղկացած վարույթ՝ առաջինը, երբ դատարանը որոշում է կայացնում, թե արդյոք առկա է վնասների փոխհատուցման իրավունք, եւ երկրորդ՝ երբ այն սահմանում է գումարը, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի նպատակներով, ողջամիտ է քաղաքացիական իրավունքը համարել «չորոշված»՝ մինչեւ ճշգրիտ գումարը չորոշվի. իրավունքը որոշելը ներառում է ոչ միայն իրավունքի գոյության, այլեւ դրա շրջանակի կամ այն եղանակի վերաբերյալ որոշման կայացում, որով այն կարող է կատարվել, որն, իհարկե, ներառում է վնասները գնահատելը (Torri-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 19):

33. Դատական որոշումների կատարման մասով 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կիրառվում է դատական վարույթի բոլոր փուլերի նկատմամբ, երբ «որոշվում են ... քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները»՝ չբացառելով ըստ էության կայացված վճռին հաջորդող փուլերը: 6-րդ հոդվածի նպատակներով, ցանկացած դատարանի կողմից կայացված վճռի կատարումը, այսպիսով, պետք է համարվի «դատավարության» անբաժանելի մասը (Hornsby-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 40, Romańczyk-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 53, ալիմենտային պարտքերի բռնագանձումը թույլատրող վճռի կատարման վերաբերյալ): Անկախ այն հանգամանքից, թե արդյոք 6-րդ հոդվածը կիրառելի է նախնական վարույթի նկատմամբ, պարտադիր չէ, որ քաղաքացիական իրավունքները որոշող կատարողական թերթը լինի այնպիսի վարույթի արդյունքը, որի նկատմամբ 6-րդ հոդվածը կիրառելի է (Buj-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 19): Օտարերկրյա դատարանի՝ հարկադիր օտարման մասին որոշման էկզեկվատուրայի վրա տարածվում է 6-րդ հոդվածի միայն քաղաքացիաիրավական հայեցակետը (Saccoccia-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում)):
















34. Վարույթը վերսկսելու վերաբերյալ դիմումները. 6-րդ հոդվածը կիրառելի չէ այն քաղաքացիական վարույթը վերսկսելու վերաբերյալ դիմումների նկատմամբ, որն ավարտվել է վերջնական որոշմամբ (Sablon-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 86): Այդ հիմնավորումը կիրառելի է նաեւ վարույթը վերսկսելու վերաբերյալ դիմումի նկատմամբ՝ այն բանից հետո, երբ Դատարանը հայտնաբերել է Կոնվենցիայի խախտում (Verein gegen Tierfabriken Schweiz (VgT)-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի (թիվ 2), § 24): Այնուամենայնիվ, եղել է խիստ բացառիկ մի գործ, որով ընթացակարգը, որը ներպետական օրենսդրության մեջ նշված է եղել որպես դիմում՝ վարույթը վերսկսելու համար, քաղաքացիական հայցերի մասով փոխհատուցում ստանալու միակ իրավական միջոցն էր, եւ դրա արդյունքը, հետեւաբար, համարվել էր որոշիչ՝ դիմումատուի «քաղաքացիական իրավունքների ու պարտականությունների» համար (Melis-ն ընդդեմ Հունաստանի, §§ 19-20): 35. 6-րդ հոդվածը հայտարարվել է կիրառելի նաեւ երրորդ կողմի ներկայացրած այն բողոքի նկատմամբ, որն ուղղակի ազդեցություն է ունեցել դիմումատուների քաղաքացիական իրավունքների ու պարտականությունների վրա (Kakamoukas-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի [ՄՊ], § 32):

Դ. Բացառված հարցերը 36. Զուտ ցույց տալը, որ վեճը բնույթով «նյութական» է, ինքնին բավարար չէ՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետն իր քաղաքացիաիրավական հայեցակետի շրջանակում կիրառելի դարձնելու համար (Ferrazzini-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 25): 37. Այն հարցերը, որոնց վրա 6-րդ հոդվածի գործողությունը չի տարածվում, ներառում են հարկային վարույթը. հարկային հարցերը դեռեւս հանրային իշխանության արտոնությունների արմատավորված տարրերի մասն են՝ հարկ վճարողների եւ պետության միջեւ գերակա մնացող՝ հանրային բնույթ ունեցող հարաբերություններով (նույն տեղում, § 29): Նմանապես բացառված է մաքսային տուրքերին կամ վճարներին վերաբերող՝ ապահովման միջոցների մասով արագացված կարգով վարույթը (Emesa Sugar N.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների (որոշում)): 38. Ներգաղթի բնագավառում նույնը կիրառվում է օտարերկրացիների մուտքի, բնակության եւ վտարման նկատմամբ՝ կապված քաղաքական ապաստան տրամադրելու կամ արտաքսելու վերաբերյալ վարույթի հետ (արտաքսման հրամանը բեկանելու վերաբերյալ հրաման ընդունելու մասին դիմում. տե՛ս Maaouia-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 38, հանձնում. տե՛ս Peñafiel Salgado-ն ընդդեմ Իսպանիայի (որոշում), Mamatkulov-ը եւ Askarov-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], §§ 81-83, եւ ապաստան հայցողի կողմից ապաստան տրամադրելու մերժման մասով վնասների հատուցման վերաբերյալ ներկայացված հայց. տե՛ս Panjeheighalehei-ն ընդդեմ Դանիայի (որոշում))՝ չնայած հնարավոր լուրջ ազդեցությանն անձնական կամ ընտանեկան կյանքի կամ աշխատանքի հեռանկարների վրա: Սույն անկիրառելիությունը տարածվում է Շենգենյան տեղեկատվական համակարգում օտարերկրացու ներառման վրա (Dalea-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)): Անձնագիր ունենալու իրավունքը եւ քաղաքացիության իրավունքը 6-րդ հոդվածի նպատակներով քաղաքացիական իրավունքներ չեն (Smirnov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի (որոշում)): Այնուամենայնիվ, աշխատանքի թույլտվություն ստանալու համար դիմելու՝ օտարերկրացու իրավունքը կարող է կարգավորվել 6-րդ հոդվածով՝ եւ՛ գործատուի, եւ՛ աշխատողի մասով՝ նույնիսկ եթե ներպետական օրենսդրությամբ գործատուն դրա համար դիմելու locus standi (իրավասություն) չունի՝ պայմանով, որ այն, ինչ քննարկվում է, պարզապես դատավարական արգելք է, որը չի ազդում իրավունքի էության վրա (Jurisic-ը եւ Collegium Mehrerau-ն ընդդեմ Ավստրիայի, §§ 54-62):






















39. Համաձայն Vilho Eskelinen-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի [ՄՊ] գործի՝ 6-րդ հոդվածի գործողությունը չի տարածվում հանրային ծառայողներին վերաբերող վեճերի վրա, եթե բավարարվում է երկու չափորոշիչ՝ պետությունն իր ազգային օրենսդրությամբ պետք է միանշանակորեն բացառի տվյալ պաշտոնի կամ անձնակազմի կատեգորիայի մատչելիությունը դատարանին, եւ բացառումը պետք է հիմնավորված լինի պետության շահից բխող օբյեկտիվ հիմքերով (§ 62): Այդպես էր կարգապահական խախտումների համար այն զինվորին ծառայությունից ազատելու հետ կապված գործով, որը չէր կարողացել դատարանում վիճարկել իրեն ազատելը, եւ որի «վստահության եւ հավատարմության առանձնահատուկ կապը» պետության հետ կասկածի տակ էր դրվել (Suküt-ն ընդդեմ Թուրքիայի (որոշում)): Որպեսզի բացառումը հիմնավորված լինի, բավական չէ, որ պետությունը հաստատի, որ տվյալ քաղաքացիական ծառայողը մասնակցում է հանրային իշխանության իրականացմանը, կամ որ Pellegrin-ի գործով Դատարանի բառերով՝ քաղաքացիական ծառայողի եւ պետության՝ որպես գործատուի միջեւ առկա է «վստահության եւ հավատարմության առանձնահատուկ կապ»: Պետությունը նաեւ պետք է ապացուցի, որ տվյալ վեճի էությունը կապված է պետական իշխանության իրականացման հետ, կամ որ այն կասկածի տակ է դրել առանձնահատուկ կապը: Ըստ էության չի կարող հիմնավորում լինել 6 -րդ հոդվածի երաշխիքներից կոնկրետ քաղաքացիական ծառայողի եւ պետության միջեւ առկա հարաբերությունների հատուկ բնույթի հիման վրա սովորական աշխատանքային այնպիսի վեճերը բացառելու համար, ինչպիսիք են այն վեճերը, որոնք կապված են աշխատավարձերի, նպաստների կամ նման իրավունքների հետ (Vilho Eskelinen-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի [ՄՊ], § 62):

40. Վերջապես, այնպիսի քաղաքական իրավունքները, ինչպիսիք թեկնածություն ներկայացնելու եւ մանդատը պահպանելու իրավունքն են (ընտրական վեճ. տե՛ս Pierre-Bloch-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 50), որպես խորհրդարանի նախկին անդամ՝ կենսաթոշակ ստանալու իրավունքը (Papon-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)) կամ կուսակցության՝ իր քաղաքական գործունեությունը շարունակելու իրավունքը (կուսակցության կազմալուծման վերաբերյալ գործի համար տե՛ս Refah Partisi (The Welfare Party)-ն եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի (որոշում)), 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով չեն կարող համարվել քաղաքացիական իրավունքներ: Նմանապես, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի գործողությունը չի տարածվել այն վարույթի վրա, որտեղ խորհրդարանական ընտրությունների դիտարկումներ անցկացնող հասարակական կազմակերպությանը մերժել են հենց դիմումատուին վերաբերող տեղեկատվություն չպարունակող փաստաթղթերի տրամադրումը («Գերագույն խորհուրդ պատգամավորական ակումբ» ՀԿ-ն ընդդեմ Հայաստանի (որոշում)):

41. Ի հավելումն դրա՝ Դատարանը վերջերս վերահաստատել է, որ դռնբաց դատական նիստում նշված հարցերի վերաբերյալ զեկուցելու իրավունքը քաղաքացիական իրավունք չէ (Mackay-ը եւ BBC Scotland-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 20-22):

42. Եզրակացություն. եթե առկա է «քաղաքացիական իրավունքների ու պարտականությունների» վերաբերյալ «վեճ», ինչպես սահմանված է վերոնշյալ չափորոշիչների համաձայն, ապա 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով տվյալ անձի համար ապահովվում է իր քաղաքացիական իրավունքների եւ պարտականությունների հետ կապված ցանկացած պահանջ դատարանում կամ տրիբունալում ներկայացնելու իրավունքը: Այդպիսով, հոդվածը ներառում է «դատարանի իրավունքը», որում մատչելիության իրավունքը, այսինքն՝ դատարանում քաղաքացիական գործերով վարույթ հարուցելու իրավունքը, դրա մի մասն է: Դրան են գումարվում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված՝ դատարանի կառուցվածքին եւ կազմին, ինչպես նաեւ վարույթների













իրականացմանը վերաբերող երաշխիքները։ Այսպիսով, դրանց ամբողջությունը կազմում է «արդար լսումների» իրավունքը (Golder-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 36)։

II. Դատարանի իրավունքը


«1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են իր քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները ... ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ տրիբունալի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի եւ հրապարակային լսումների իրավունք: ...»:

Ա. Դատարանի իրավունքը եւ դատարանի մատչելիության իրավունքը

43. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված՝ արդար դատաքննության իրավունքը պետք է մեկնաբանվի օրենքի գերակայության լույսի ներքո, որով պահանջվում է, որ դատավարության մասնակիցներն ունենան դատական պաշտպանության արդյունավետ միջոցներ, որոնք նրանց թույլ կտան պաշտպանել իրենց քաղաքացիական իրավունքները (Běleš-ը եւ այլք ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, § 49):

Յուրաքանչյուր ոք ունի իր «քաղաքացիական իրավունքների ու պարտականությունների» հետ կապված ցանկացած պահանջ դատարանում կամ տրիբունալում ներկայացնելու իրավունք: Այդպիսով, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը ներառում է «դատարանի իրավունքը», որում մատչելիության իրավունքը, այսինքն՝ դատարանում քաղաքացիական գործով վարույթ հարուցելու իրավունքը, դրա մի մասն է: (Golder-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 36): «Դատարանի իրավունքը» եւ մատչելիության իրավունքը բացարձակ չեն: Դրանք կարող են ենթարկվել սահմանափակումների, սակայն դրանով չպետք է սահմանափակվի կամ նվազեցվի անհատին տրամադրված մատչելիության իրավունքն այնպես կամ այն չափով, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը (Philis-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 1), § 59, De Geouffre de la Pradelle-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 28, Stanev-ն ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ], § 229):1

1. Իրավունք, որը գործնական եւ արդյունավետ է 44. Դատարանի մատչելիության իրավունքը պետք է լինի «գործնական եւ արդյունավետ» (Bellet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 38): Որպեսզի մատչելիության իրավունքը լինի արդյունավետ, անհատը պետք է «ունենա հստակ, գործնական հնարավորություն՝ վիճարկելու այն ակտը, որով միջամտություն է կատարվում իր իրավունքներին» (նույն տեղում, § 36, Nunes Dias-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի (որոշում)՝ ներկայանալու մասին ծանուցումը կարգավորող կանոնների վերաբերյալ): Այն կանոնները, որոնք կարգավորում են դատական վերանայման համար բողոք կամ դիմում ներկայացնելիս ձեռնարկվելիք պաշտոնական քայլերն ու ժամկետների հետ համապատասխանությունը, նպատակ ունեն

1. Տե՛ս նաև «Արդարացիությունը» բաժինը:














ապահովելու արդարադատության պատշաճ իրականացումը եւ, մասնավորապես, իրավական որոշակիության սկզբունքի հետ համապատասխանությունը (Cañete de Goñi-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 36): Եվ, քանի որ այդպես է, նշված կանոնները կամ դրանց կիրառումը չպետք է խոչընդոտեն դատավարության մասնակիցների՝ իրավական պաշտպանության հասանելի միջոցի օգտագործումը (Miragall Escolano-ն ընդդեմ Իսպանիայի, Zvolský-ն եւ Zvolská-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, § 51):

45. Գործի հատուկ հանգամանքներում սույն իրավունքի գործնական եւ արդյունավետ բնույթը կարող է խախտվել, օրինակ՝

վարույթն արգելող բնույթի ծախսերով՝ հաշվի առնելով անհատի ֆինանսական կարողությունը՝

□ դատական ծախսերի ապահովման չափազանց մեծ ծախսերով՝ քրեական վարույթին որպես քաղաքացիական կողմ միանալու դիմումի համատեքստում (Aït-Mouhoub-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 57-58, García Manibardo-ն ընդդեմ Իսպանիայի, §§ 38-45),

□ չափազանց մեծ դատական վճարներով (Kreuz-ն ընդդեմ Լեհաստանի, §§ 60-67), Podbielski-ն եւ PPU Polpure-ն ընդդեմ Լեհաստանի, §§ 65-66, Weissman-ը եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, § 42, եւ, ի հակադրություն դրա, Reuther-ն ընդդեմ Գերմանիայի (որոշում)),

ժամկետներին առնչվող հարցերով՝ □ այն ժամանակով, որը պահանջվում է՝ բողոքը լսելու համար, որը հանգեցնում է

այն անընդունելի հայտարարելուն (Melnyk-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 26), □ եթե «այն փաստը, որ դիմումատուներին ասվել է, որ նրանց հայցը, որն իրենք

վարել էին բարեխղճորեն եւ բավարար ջանասիրությամբ, հայցային վաղեմության ժամկետի ավարտի հետեւանքով հայցային ուժ չունի վարույթի այդպիսի ուշ փուլում, մեկընդմիշտ զրկել է նրանց իրենց իրավունքը պաշտպանելու հնարավորությունից» (Yagtzilar-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, § 27),

դատարան դիմելու հնարավորությունը կանխող կամ սահմանափակող դատավարական արգելքների առկայությամբ՝ □ ներպետական դատարանների կողմից դատավարական կանոնի

առանձնահատուկ խիստ մեկնաբանությունը (անհարկի ձեւականություններ) կարող է դիմումատուներին զրկել դատարանի մատչելիության իրավունքից (Pérez de Rada Cavanilles-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 49, Miragall Escolano-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 38, Sotiris-ը եւ Nikos Koutras ATTEE-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 20, Běleš-ը եւ այլք ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, § 50, RTBF, §§ 71-72 եւ 74),

□ ավելի վաղ կայացված որոշման կատարման հետ կապված պահանջները կարող են խախտել դատարանի մատչելիության իրավունքը, օրինակ՝ եթե դիմումատուի մոտ միջոցների բացակայությունն անհնար է դարձնում, որ նա նույնիսկ սկսի կատարել ավելի վաղ կայացված վճիռը (Annoni di Gussola-ն եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 56, համեմատի՛ր Arvanitakis-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում) գործի հետ),

□ դատավարական կանոններով, որոնք օրենքի որոշակի սուբյեկտներին արգելում են դատական գործ հարուցել (The Holy Monasteries-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 83, Philis-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 1), § 65, Lupaş-ը եւ այլք






























ընդդեմ Ռումինիայի, §§ 64-67, եւ, գործունակություն չունեցող անչափահասների վերաբերյալ, Stanev-ն ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ], §§ 241-45):2

Այնուամենայնիվ, կրկին ձեւականությունների ենթարկվելով, իրավունքի խախտման հիմքով բերված բողոքի ընդունելիության պայմանները կարող են բավականին իրավաչափորեն լինել ավելի խիստ, քան սովորական բողոքի դեպքում: Հաշվի առնելով Վճռաբեկ դատարանի դերի հատուկ բնույթը, ընթացակարգը, որին հետեւում են Վճռաբեկ դատարանում, կարող է լինել ավելի պաշտոնական, հատկապես, եթե դրա վարույթը հաջորդում է գործն առաջին ատյանի դատարանի կողմից եւ հետո վերաքննիչ դատարանի կողմից լսելուն՝ յուրաքանչյուրն օժտված լիակատար իրավազորությամբ (Levages Prestations Services-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 44-48, Brualla Gómez de la Torre-ն ընդդեմ Իսպանիայի, §§ 34-39):

46. Ավելին, դատարանի իրավունքը ներառում է ոչ միայն վարույթ հարուցելու իրավունքը, այլեւ դատարանի կողմից վեճի լուծում ստանալու իրավունքը (Kutić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, §§ 25 եւ 32՝ վարույթի կասեցման առնչությամբ, Aćimović-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 41, Beneficio Cappella Paolini-ն ընդդեմ Սան Մարինոյի, § 29՝ արդարադատության մերժման վերաբերյալ): Դատարան դիմելու իրավունքը կարող է նաեւ խախտվել, եթե դատարանը սահմանափակ ժամկետով մի շարք որոշումների դեմ բողոքների վերաբերյալ որոշում կայացնելիս չի պահպանում օրենքով սահմանված ժամկետները (Musumeci-ն ընդդեմ Իտալիայի, §§ 41-43), կամ որոշման բացակայության դեպքում (Ganci-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 31): «Դատարանի իրավունքը» նաեւ ընդգրկում է վճիռների կատարումը:3

2. Սահմանափակումները 47. Դատարանների մատչելիության իրավունքը բացարձակ չէ եւ կարող է ենթարկվել անուղղակի սահմանափակումների (Golder-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 38, Stanev-ն ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ], § 230): Սա կիրառելի է, մասնավորապես, բողոքի ընդունելիության պայմանների առնչությամբ, քանի որ դրա բնույթից ելնելով՝ պահանջվում է դրա հետ կապված կարգավորում պետության կողմից, որին այս առնչությամբ վերապահված է հայեցողական լիազորությունների որոշակի շրջանակ (Luordo-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 85):

48. Այնուամենայնիվ, կիրառվող սահմանափակումները չպետք է սահմանափակեն կամ նվազեցնեն անհատին տրամադրված մատչելիության իրավունքն այնպես կամ այն չափով, որ խախտվի այդ իրավունքի բուն էությունը: Ավելին, որեւէ սահմանափակում համատեղելի չի լինի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ, եթե այն չի հետապնդում «իրավաչափ նպատակ», եւ եթե «գործադրվող միջոցների ու հետապնդվող նպատակի միջեւ չկա համաչափության ողջամիտ հարաբերություն» (Ashingdane-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 57, Fayed-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 65, Markovic-ը եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 99):

49. Դատարանի մատչելիության իրավունքը նույնպես կարող է, որոշակի պայմաններում, ենթարկվել այնպիսի իրավաչափ սահմանափակումների, ինչպիսիք են վաղեմության ժամկետները (Stubbings-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 51-52), դատական ծախսերի ապահովման վերաբերյալ որոշումները

2. Տե՛ս նաև «Իրավաբանական օգնությունը» բաժինը: 3. Տե՛ս նաև «Վճիռների կատարումը» բաժինը:
























(Tolstoy Miloslavsky-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 62-67) կամ իրավաբանական ներկայացուցչության պահանջը (R.P.-ն եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 63-67):

50. Եթե դատարանի մատչելիության իրավունքն օրենքով կամ գործնականում սահմանափակված է, ապա Դատարանն ուսումնասիրում է, թե արդյոք այդ սահմանափակումն ազդում է իրավունքի էության վրա եւ, մասնավորապես, թե արդյոք այն հետապնդում է իրավաչափ նպատակ եւ թե արդյոք գործադրվող միջոցների ու հետապնդվող նպատակի միջեւ կա համաչափության ողջամիտ հարաբերություն. Ashingdane-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 57: 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում չի կարող հայտնաբերվել, եթե սահմանափակումը համատեղելի է Դատարանի կողմից սահմանված սկզբունքների հետ:

51. Միջազգային կազմակերպությունների անձեռնմխելիությունն ազգային իրավազորությունից. համաձայնագրերի վրա հիմնված սույն կանոնը, որն իրավաչափ նպատակ է հետապնդում, (Waite-ը եւ Kennedy-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 63), 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի տեսանկյունից թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ դրանից բխող սահմանափակումն անհամաչափ չէ: Ուստի, այն համատեղելի կլինի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ, եթե տվյալ անձանց հասանելի են Կոնվենցիայով սահմանված իրենց իրավունքներն արդյունավետորեն պաշտպանելու ողջամիտ այլընտրանքային միջոցներ (նույն տեղում, §§ 68-74, Prince Hans-Adam II of Liechtenstein-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 48, Chapman-ն ընդդեմ Բելգիայի (որոշում), §§ 51-56):

52. Պետության անձեռնմխելիությունը. պետության անձեռնմխելիության դոկտրինն ընդհանուր առմամբ ընդունված է միջազգային հանրության կողմից: Անդամ պետության կողմից ձեռնարկվող միջոցները, որոնք արտացոլում են պետության անձեռնմխելիության վերաբերյալ միջազգային հանրային իրավունքի՝ համընդհանուր ճանաչում ունեցող կանոնները, ինքնաբերաբար չեն կազմում դատարանի մատչելիության իրավունքի անհամաչափ սահմանափակում (Fogarty-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 36, McElhinney-ն ընդդեմ Իռլանդիայի [ՄՊ], § 37, Sabeh El Leil-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 49):

Պետության անձեռնմխելիությունն իրավազորությունից. այն դեպքերում, երբ իրավազորությունից պետության անձեռնմխելիության սկզբունքի կիրառումը սահմանափակում է դատարանի մատչելիության իրավունքը, անհրաժեշտ է պարզել, թե արդյոք գործի հանգամանքներն արդարացնում են այդպիսի սահմանափակումը: Սահմանափակումը պետք է հետապնդի իրավաչափ նպատակ եւ լինի համաչափ այդ նպատակին (նույն տեղում, §§ 51-54, Cudak-ն ընդդեմ Լիտվայի [ՄՊ], § 59): Պետությանը քաղաքացիական վարույթներում ինքնիշխանության անձեռնմխելիություն շնորհելը հետապնդում է միջազգային իրավունքին համապատասխանելու «իրավաչափ նպատակ»՝ պետությունների միջեւ քաղաքավարություն եւ լավ հարաբերություններ խթանելու նպատակով (Fogarty-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 34, Al-Adsani-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 54, Treska-ն ընդդեմ Ալբանիայի եւ Իտալիայի (որոշում)): Ինչ վերաբերում է նրան, թե արդյոք ձեռնարկված միջոցը համաչափ է, ապա այն որոշ դեպքերում կարող է խախտել անհատի՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի բուն էությունը (Cudak-ն ընդդեմ Լիտվայի [ՄՊ], § 74, Sabeh El Leil-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 49), մինչդեռ այլ դեպքերում այն կարող է չխախտել (Al-Adsani-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 67, Fogarty-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 39, McElhinney-ն ընդդեմ Իռլանդիայի [ՄՊ], § 38):


























Պետության անձեռնմխելիությունն իրավազորությունից սահմանափակվել է միջազգային սովորութային իրավունքի զարգացումներով. օրինակ, անձեռնմխելիության կանոնը չի կիրառվում պետության՝ արտերկրում իր դիվանագիտական առաքելությունների աշխատակազմի հետ կնքած աշխատանքային պայմանագրերի նկատմամբ՝ բացառությամբ այն իրավիճակների, որոնք սպառիչ թվարկված են (Sabeh El Leil-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], §§ 53-54 եւ 57-58): Անձեռնմխելիության նկատմամբ սահմանափակող մոտեցում կարող է ցուցաբերվել նաեւ պետության եւ օտարերկրյա մասնավոր անհատների միջեւ՝ կապված առեւտրային գործարքների հետ (Oleynikov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 61 եւ 66): Մյուս կողմից, 2001 թվականին Դատարանը նշել է, որ թեեւ միջազգային եւ համեմատական իրավունքում, կարծես թե, ընդդատություն ունեցող պետության գործողության կամ անգործության հետեւանքով պատճառված անձնական վնասվածքի առնչությամբ պետության անձեռնմխելիությունը սահմանափակելու միտում կար, այդ պրակտիկան ոչ մի կերպ համընդհանուր չէր (McElhinney-ն ընդդեմ Իռլանդիայի [ՄՊ], § 38):

Պետության անձեռնմխելիությունը կատարումից ինքնին չի հակասում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետին: Դատարանը 2005 թվականին նշել է, որ պետության անձեռնմխելիությունը կարգավորող բոլոր միջազգային իրավական փաստաթղթերում առաջ է քաշվում այն սկզբունքը, որ օտարերկրյա պետություններն ընդդատություն ունեցող պետության տարածքում օգտվում էին անձեռնմխելիությունից՝ բացառությամբ խիստ սահմանափակ որոշակի դեպքերի (Manoilescu-ն եւ Dobrescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի եւ Ռուսաստանի (որոշում), § 73): Որպես օրինակ, Դատարանը 2002 թվականին վճռել է, որ «չնայած Հունաստանի դատարանները Գերմանիայի կառավարությանը կարգադրել էին դիմումատուներին վնասների փոխհատուցում վճարել, սա Հունաստանի կառավարությանն անհրաժեշտաբար չէր պարտավորեցնում ապահովել, որ դիմումատուները կատարողական վարույթի միջոցով կարողանային իրենց պարտքը վերադարձնել Հունաստանում» (Kalogeropoulou-ն եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի եւ Գերմանիայի (որոշում)): Սույն որոշումները վավեր են՝ կապված տվյալ պահին միջազգային իրավունքի վիճակի հետ, եւ դրանցով չի բացառվում հետագա զարգացումներն այդ իրավունքում:

53. Խորհրդարանական անձեռնմխելիություն. ընդհանուր առմամբ պետությունների կողմից խորհրդարանի անդամներին անձեռնմխելիության տարբեր աստիճաններ վերապահելը տեւական պրակտիկա է, որը նպատակ ունի ապահովելու ժողովրդի ներկայացուցիչների ազատ խոսքը եւ կանխելու խորհրդարանական գործառույթներին միջամտելու վերաբերյալ կուսակցական բողոքները C.G.I.L.-ը եւ Cofferati-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 2), § 44): Ուստի, խորհրդարանական անձեռնմխելիությունը կարող է համատեղելի լինել 6-րդ հոդվածի հետ՝ պայմանով, որ այն՝

հետապնդում է իրավաչափ նպատակներ. պաշտպանել Խորհրդարանում ազատ խոսքը եւ պահպանել օրենսդիր եւ դատական մարմինների միջեւ իշխանության տարանջատումը (A.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 75-77 եւ 79),

անհամաչափ չէ այն նպատակներին, որոնց հետամուտ են լինում հասնել (եթե տվյալ անձն ունի իր իրավունքները պաշտպանելու ողջամիտ այլընտրանքային միջոցներ (նույն տեղում, § 86), եւ անձեռնմխելիությունը տրվում է միայն խորհրդարանական գործառույթների իրականացման համար (նույն տեղում, § 84, Zollmann-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում)):
















Խորհրդարանական գործունեության հետ որեւէ հստակ կապի բացակայությունը պահանջում է այն օրինական նպատակի, որին հետամուտ են լինում հասնել, եւ կիրառվող միջոցների միջեւ համաչափություն հասկացության նեղ մեկնաբանություն (Cordova-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 2), § 64, Syngelidis-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 44): Անհատների՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը չի կարող սահմանափակվել 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ անհամատեղելի եղանակով, երբ վիճարկվող դիտողությունները կատարվել են Խորհրդարանի անդամի կողմից (Cordova-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1), § 63, C.G.I.L.-ը եւ Cofferati-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 2), §§ 46-50, որոնցում, ի հավելումն, տուժողներն իրենց իրավունքները պաշտպանելու համար որեւէ ողջամիտ այլընտրանքային միջոց չեն ունեցել):

54. Դատավորների ազատումն իրավազորությունից նույնպես անհամատեղելի չէ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ, եթե այն հետապնդում է իրավաչափ նպատակ, մասնավորապես՝ արդարադատության պատշաճ իրականացում (Ernst-ը եւ այլք ընդդեմ Բելգիայի, § 50), եւ պահպանում է համաչափության սկզբունքն այն իմաստով, որ դիմումատուներն ունեն Կոնվենցիայով սահմանված իրենց իրավունքներն արդյունավետորեն պաշտպանելու ողջամիտ այլընտրանքային միջոցներ (Ernst-ը եւ այլք ընդդեմ Բելգիայի, § 53-55):

55. Քաղաքացիական ծառայողների անձեռնմխելիությունը. անհատների՝ քաղաքացիական ծառայողների կողմից արված՝ իրենց համբավը վնասող հայտարարություններն ու եզրակացությունները վիճարկելու համար դատական վարույթ հարուցելու հնարավորության սահմանափակումները կարող են հետապնդել իրավաչափ նպատակ, որը բխում է հանրության շահերից (Fayed-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 70). այնուամենայնիվ, գործադրվող միջոցների ու հետապնդվող նպատակի միջեւ պետք է լինի համաչափության հարաբերություն (նույն տեղում, §§ 75-82):

56. Անձեռնմխելիության սահմանները. ժողովրդավարական հասարակությունում օրենքի գերակայությանը կամ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հիմքում ընկած հիմնական սկզբունքներին, մասնավորապես՝ նրան, որ քաղաքացիական հայցերը դատավորին ներկայացնելու հնարավորություն պետք է ընձեռվի՝ դրանց վերաբերյալ որոշում կայացնելու համար, համապատասխան չէր լինի, եթե պետությունը կարողանար, առանց Կոնվենցիայի կիրարկումն ապահովող մարմինների կողմից կիրառվող սահմանափակման կամ վերահսկողության, դատարանների իրավազորությունից հանել մի շարք քաղաքացիական հայցեր կամ քաղաքացիական պատասխանատվությունից անձեռնմխելիություն վերապահել անձանց մեծ խմբերի կամ կատեգորիաների (նույն տեղում, § 65, McElhinney-ն ընդդեմ Իռլանդիայի [ՄՊ], §§ 23-26, Sabeh El Leil-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 50):

Բ. Իրավունքից հրաժարվելը 1. Սկզբունքը 57. Պայմանավորվող պետությունների ներպետական իրավական համակարգերում անձի՝ իր գործը դատարանի կամ տրիբունալի կողմից քննելու իրավունքից հրաժարվելը հաճախ հանդիպում է քաղաքացիական գործերի դեպքում, մասնավորապես՝ պայմանագրերում սահմանված արբիտրաժային դրույթների ձեւով: Հրաժարվելը, որը շահագրգիռ անհատի, ինչպես նաեւ արդարադատության իրականացման համար ունի



















անժխտելի առավելություններ, ըստ էության չի խախտում Կոնվենցիան (Deweer-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 49):

2. Պայմանները 58. Անձինք կարող են հրաժարվել դատարան դիմելու իրենց իրավունքից՝ հօգուտ արբիտրաժի՝ պայմանով, որ այդպիսի հրաժարումը թույլատրելի է եւ կատարվել է ազատ ու միանշանակորեն (Suda-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, §§ 48-49): Ժողովրդավարական հասարակությունում դատարան դիմելու իրավունքին չափազանց մեծ կարեւորություն է տրվում՝ դրա օգուտը զուտ այն փաստի պատճառով դադարելու համար, որ անհատը դատական վարույթին օժանդակ ընթացակարգի ընթացքում ձեռք բերված կարգավորման կողմ է (նույն տեղում)4:

Գ. Իրավաբանական օգնությունը 1. Իրավաբանական օգնություն տրամադրելը 59. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով չի ենթադրվում, որ պետությունը պետք է իրավաբանական օգնություն տրամադրի «քաղաքացիական իրավունքի» հետ կապված յուրաքանչյուր վեճի դեպքում (Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, § 26): Հստակ տարբերակում կա քրեական վարույթի շրջանակում հատուկ պայմաններով անվճար իրավաբանական օգնության իրավունքը երաշխավորող՝ 6-րդ հոդվածի 3-րդ կետի «գ» ենթակետի եւ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի միջեւ, որով հղում չի կատարվում իրավաբանական օգնությանը (Essaadi-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 30):

60. Այնուամենայնիվ, Կոնվենցիան նպատակ ունի երաշխավորելու այն իրավունքները, որոնք գործնական եւ արդյունավետ են, մասնավորապես՝ դատարանի մատչելիության իրավունքը: Ուստի, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կարող է պետությանը պարտադրել նախատեսել իրավաբանի աջակցություն, երբ այն անհրաժեշտ է դատարանի արդյունավետ մատչելիության իրավունքն ապահովելու համար (Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, § 26):

61. Այն հարցը, թե արդյոք 6-րդ հոդվածով պահանջվում է դատավարության մասնակից անհատին իրավաբանական ներկայացուցչության տրամադրում, թե ոչ, կախված կլինի գործի հատուկ հանգամանքներից (նույն տեղում, Steel-ը եւ Morris-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 61, McVicar-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 48): Անհրաժեշտ է պարզել, թե արդյոք, բոլոր հանգամանքների լույսի ներքո, իրավաբանական օգնության բացակայությունը դիմումատուին կզրկեր արդարացի լսումների իրավունքից (նույն տեղում, § 51):

62. Այն հարցը, թե արդյոք 6-րդ հոդվածը ենթադրում է իրավաբանական օգնություն տրամադրելու պահանջ, կախված կլինի, ի թիվս այլ գործոնների, հետեւյալից՝

այն բանի կարեւորությունից, ինչը դիմումատուի համար վտանգված է (Steel-ը եւ Morris-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 61, P.-ն, C.-ն եւ S.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 100),

4. Տե՛ս նաև «Հրապարակային լսումներ» բաժինը:




















համապատասխան օրենքի կամ ընթացակարգի բարդությունից (Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, § 24),

դիմումատուի՝ իրեն արդյունավետորեն ներկայացնելու կարողությունից (McVicar-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 48-62, Steel-ը եւ Morris-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 61),

իրավաբանական ներկայացուցչություն ունենալու՝ օրենքով նախատեսված պահանջի առկայությունից (Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, § 26, Gnahoré-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 41 in fine (վերջում)):

63. Այնուամենայնիվ, նշված իրավունքը բացարձակ չէ եւ, հետեւաբար, կարող է թույլատրելի լինել իրավաբանական օգնություն շնորհելու պայմանների սահմանումը՝ մասնավորապես, ի հավելումն նախորդ կետում մեջբերվածների, հետեւյալ նկատառումների հիման վրա՝

դատավարության մասնակցի ֆինանսական վիճակի (Steel-ը եւ Morris-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 62),

վարույթում հաջողության հասնելու նրա հեռանկարների (նույն տեղում):

Ուստի, կարող է գոյություն ունենալ իրավաբանական օգնության այնպիսի համակարգ, որն ընտրում է այն գործերը, որոնք համապատասխանում են դրան: Այնուամենայնիվ, օրենսդիրի կողմից սահմանված համակարգը պետք է անհատներին հիմնավոր երաշխիքներ տրամադրի՝ նրանց կամայականություններից պաշտպանելու համար (Gnahoré-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 41, Essaadi-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 36, Del Sol-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 26, Bakan-ն ընդդեմ, Թուրքիայի, §§ 75-76 Aerts-ն ընդդեմ Բելգիայիգործով վճռի հղման հետ միասին՝ դատարանի մատչելիության իրավունքի բուն էության խախտման վերաբերյալ): Հետեւաբար, կարեւոր է պատշաճորեն հաշվի առնել պետությունում իրավաբանական օգնության համակարգը (Essaadi-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 35) եւ ստուգել, թե արդյոք իշխանությունների կողմից ընտրված մեթոդը համատեղելի է Կոնվենցիայի հետ (Santambrogio-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 52, Bakan-ն ընդդեմ Թուրքիայի, §§ 74-78, Pedro Ramos-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, §§ 41-45):

64. Կարեւոր է, որ դատարանը հիմնավորի իրավաբանական օգնության տրամադրումը մերժելը, եւ իրավաբանական օգնություն ստանալու պահանջներին պատշաճորեն ընթացք տա (Tabor-ն ընդդեմ Լեհաստանի, §§ 45-46, Saoud-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 133-36):

65. Ավելին, օտարերկրյա իրավաբանական անձանց իրավաբանական օգնության տրամադրումը մերժելը չի հակասում 6-րդ հոդվածին (Granos Organicos Nacionales S.A.-ն ընդդեմ Գերմանիայի, §§ 48-53):

2. Տրամադրվող իրավաբանական օգնության արդյունավետությունը 66. Պետությունը պատասխանատու չէ պաշտոնապես նշանակված իրավաբանի գործողությունների համար: Պետությունից իրավաբանի մասնագիտության անկախությունից հետեւում է (Staroszczyk-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 133), որ պաշտպանությունը հիմնականում իրականացվում է մեղադրյալի եւ նրա պաշտպանի միջեւ՝ անկախ նրանից, թե պաշտպանը նշանակվել է իրավաբանական օգնության տրամադրման համակարգի շրջանակում, թե մասնավոր ֆինանսավորմամբ: Պաշտպանության իրականացումը, որպես այդպիսին, չի կարող առաջացնել պետության՝





























Կոնվենցիայով նախատեսված պարտավորություն՝ բացառությամբ հատուկ հանգամանքների բերումով (Tuziński-ն ընդդեմ Լեհաստանի (որոշում)):

67. Այնուամենայնիվ, կողմին ներկայացնելու համար անճար իրավաբանական օգնության շրջանակներում իրավաբան նշանակելը չի ապահովում արդյունավետ օգնություն (Siaƚkowska-ն ընդդեմ Լեհաստանի, §§ 110 եւ 116): Իրավաբանական օգնություն տրամադրելու նպատակով նշանակված իրավաբանը կարող է երկար ժամանակ ունակ չլինել իրականացնելու իր գործունեությունը կամ խուսափել իր պարտականությունները կատարելուց: Իրավիճակի մասին ծանուցվելու դեպքում իրավասու ազգային մարմինները պետք է նրան փոխարինեն մեկ այլ իրավաբանով. դա չանելու դեպքում դատավարության մասնակիցը գործնականում զրկված կլինի արդյունավետ աջակցությունից՝ չնայած իրավաբանական օգնության տրամադրմանը (Bertuzzi-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 30):

68. Պետությունը նախեւառաջ պարտավոր է ապահովել մի կողմից արդարադատության մատչելիության արդյունավետ օգտագործման եւ մյուս կողմից՝ իրավաբանի մասնագիտության անկախության միջեւ անհրաժեշտ հավասարակշռություն: Դատարանը հստակ նշել է, որ իրավաբանական օգնության շրջանակում տրամադրվող իրավաբանի կողմից իր գործունեությունն իրականացնելու ցանկացած մերժում պետք է բավարարի որակի որոշակի պահանջներ: Այդ պահանջները չեն բավարարվի, եթե իրավաբանական օգնության համակարգի թերություններն անհատներին զրկում են դատարանի «գործնական եւ արդյունավետ» մատչելիությունից, որի իրավունքը նրանք ունեն (Staroszczyk-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 135, Siaƚkowska-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 114՝ խախտում):

III. Ինստիտուցիոնալ պահանջները

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը

«1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները ... ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ տրիբունալի կողմից .... լսումների իրավունք։ ...»

Ա. «Տրիբունալ» հասկացությունը 1. Ինքնուրույն հասկացություն 69. Այն մարմինը, որը չի դասակարգվում որպես պետության դատարաններից որեւէ մեկը, կարող է, այնուամենայնիվ, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի նպատակներով, ներառվել «տրիբունալ» հասկացության մեջ՝ տվյալ եզրույթի նյութաիրավական իմաստով (Sramek-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 36)։ 70. «Դատարան» կամ «տրիբունալ» հասկացությունը բնութագրվում է տվյալ եզրույթի նյութաիրավական իմաստով՝ իր դատական գործառույթով, այն է՝ որոշակի հարցերին լուծում տալն իր իրավասության շրջանակներում՝ հիմնվելով օրենքի նորմերի վրա եւ սահմանված կարգով վարույթ իրականացնելուց հետո (նույն տեղում, § 36, Cyprus-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 233):













71. Որոշում կայացնելու լիազորությունը խիստ ներհատուկ է «տրիբունալ» հասկացությանը: Վարույթով պետք է նախատեսվի «վիճելի հարցերի վերաբերյալ տրիբունալի կողմից լուծում տալը», ինչը պահանջվում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով (Benthem-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 40): 72. Հետեւաբար, զուտ պարտադիր ուժ չունեցող խորհրդատվական եզրակացություններ տալու լիազորությունը բավարար չէ, նույնիսկ եթե այդ եզրակացություններով առաջնորդվում են գործերի մեծամասնության դեպքում (նույն տեղում)։

73. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի նպատակներով պարտադիր չէ, որ «տրիբունալը» լինի տվյալ երկրի ստանդարտ դատական համակարգում ընդգրկված ընդհանուր իրավասության դատարան: Այն կարող է ստեղծվել այնպիսի կոնկրետ հարցերով զբաղվելու համար, որոնք կարող են պատշաճորեն կարգավորվել սովորական դատական համակարգից դուրս: 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ համապատասխանությունն ապահովելու համար կարեւոր են գործող երաշխիքները՝ թե՛ նյութական, եւ թե՛ դատավարական (Rolf Gustafson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 45):

74. Այսպիսով, «տրիբունալը» կարող է կազմված լինել սահմանափակ թվով հարցեր լուծելու համար ստեղծված մարմնից՝ պայմանով, որ դրա կողմից մշտապես պատշաճ երաշխիքներ առաջարկվեն (Lithgow and Others-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 201, արբիտրաժային տրիբունալի համատեքստում)։

75. Այն փաստը, որ դա իրականացնում է բազմաթիվ գործառույթներ (վարչական, կարգավորիչ, դատական, խորհրդատվական եւ կարգապահական) ինքնին չի կարող խոչընդոտել որեւէ հաստատության՝ «տրիբունալ» համարվելը (H-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 50):

76. Կատարման համար պարտադիր այնպիսի որոշումներ կայացնելու լիազորությունը, որոնք չեն կարող փոփոխվել ոչ դատական մարմնի կողմից` ի վնաս առանձին կողմի, խիստ ներհատուկ է «տրիբունալ» հասկացությանը (Van de Hurk-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 45): Օրենքի գերակայության հիմնարար հայեցակետերից մեկը իրավական որոշակիության սկզբունքն է, որով, ի թիվս այլնի, պահանջվում է, որ դատարանի կողմից որեւէ հարցի վերջնական լուծում տալու դեպքում դրա վճիռը կասկածի տակ չդրվի (համանմանորեն՝ բողոքարկելու թույլտվություն ստանալու միջնորդություն հարուցելու դեպքում. Brumărescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի [ՄՊ], § 61):5

77. «Տրիբունալը» պետք է բավարարի նաեւ մի շարք այլ պահանջներ. անկախություն, մասնավորապես՝ գործադիր իշխանությունից, անաչառություն, դրա անդամների համար սահմանված պաշտոնավարման ժամկետներ, դրա գործունեության կարգով ապահովվող երաշխիքներ, որոնց մի մասը շարադրված է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում (Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 55, Cyprus-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 233): Անկասկած, անկախությունը եւ անաչառությունը «տրիբունալ» հասկացության առանցքային բաղադրիչներն են:6

78. Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով որպես «տրիբունալի» կարգավիճակ ունեցող մարմին ճանաչված կառույցներ են համարվում՝

անշարժ գույքի հետ կապված գործարքներ կատարող տարածաշրջանային մարմինը (Sramek-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 36).

քրեական հարցերով վնասի փոխհատուցման խորհուրդը (Rolf Gustafson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 48).

5. Տե՛ս նաև «Վճիռների կատարումը» բաժինը։ 6. Տե՛ս նաև «Անկախությունը և անաչառությունը» բաժինը:

















անտառատնտեսության ոլորտում վեճերի լուծման կոմիտեն (Argyrou and Others-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 27)։

2. Դատական իրավազորության մակարդակը 79. Չնայած 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը Պայմանավորվող պետություններին չի պարտադրում ստեղծելու վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարաններ, այնուամենայնիվ, պահանջվում է, որ այդպիսի դատարաններ ստեղծող պետությունն ապահովի, որ օրենքով պատասխանատվության ենթակա անձինք այդ դատարաններում օգտվեն 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում նշված հիմնարար երաշխիքներից (Platakou-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 38)։

Գնահատումը կոնկրետ դեպքում [in concreto]. վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարանների նկատմամբ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառման կարգն, այնուամենայնիվ, պետք է կախված լինի գործի վարույթի առանձնահատկություններից: Վճռաբեկ բողոքի ընդունելիության պայմանները կարող են ավելի խիստ լինել, քան սովորական բողոքի դեպքում (Levages Prestations Services-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 45):

Գնահատումն ամբողջությամբ [in globo]. Պետք է հաշվի առնել ներպետական իրավակարգի շրջանակներում իրականացվող վարույթի ամբողջականությունը (նույն տեղում): Հետեւաբար, ավելի բարձր կամ բարձրագույն դատական ատյանը որոշ հանգամանքներում կարող է փոխհատուցում տրամադրել՝ Կոնվենցիայի դրույթներից որեւէ մեկի առաջնային խախտման համար (De Haan-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 54):

80. Ճկունության եւ արդյունավետության այն պահանջներով, որոնք լիովին համատեղելի են մարդու իրավունքների պաշտպանության հետ, կարող է արդարացվել վարչական կամ մասնագիտական մարմինների, եւ առավել եւս, այն դատական մարմինների նախնական միջամտությունը, որոնք բոլոր առումներով չեն բավարարում 6-րդ հոդվածի պահանջները (Le Compte, Van Leuven and De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 51): Կոնվենցիայի որեւէ խախտում առկա չէ, եթե այդ մարմիններում իրականացվող վարույթի «վրա տարածվում է լիակատար իրավազորություն ունեցող դատական մարմնի կողմից իրականացվող լրացուցիչ վերահսկողությունը», ինչպես նաեւ տրամադրվում են 6-րդ հոդվածով սահմանված երաշխիքները (Zumtobel-ն ընդդեմ Ավստրիայի, §§ 29-32, Bryan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 40):

81. Համանման ձեւով, այն փաստը, որ հարցը վճռելու պարտականությունը վերապահվում է մասնագիտական կարգապահական մարմիններին, ինքնին չի համարվում Կոնվենցիայի խախտում: Այդուհանդերձ, այդպիսի հանգամանքներում Կոնվենցիայով վկայակոչվում է հետեւյալ երկու համակարգերից առնվազն մեկի առկայությունը. կա՛մ մասնագիտական կարգապահական մարմիններն իրենք են կատարում տվյալ հոդվածի պահանջները, կա՛մ չեն կատարում, բայց դրանց ակտերի վրա տարածվում է «լիակատար իրավազորություն ունեցող դատական մարմնի» լրացուցիչ վերանայումը, ինչպես նաեւ տրամադրվում են 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված երաշխիքները (Albert and Le Compte-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 29, Gautrin and Others-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 57):

82. Համապատասխանաբար, Դատարանը բազմիցս վերահաստատել է, որ, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն, անհրաժեշտ է, որ տվյալ Հոդվածի պահանջներն ինքնին չբավարարող վարչական մարմինների որոշումների վրա տարածվի «լիակատար

















իրավազորություն ունեցող դատական մարմնի» լրացուցիչ վերահսկողությունը (Ortenberg-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 31):7

3. Լիակատար իրավազորություն ունեցող դատարանի կողմից վերանայումը

83. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով միայն լիակատար իրավազորություն ունեցող հաստատությունն է ձեռք բերում «տրիբունալի» նշանակություն (Beaumartin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 38): 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով պահանջվում է, որ դատարաններն իրականացնեն արդյունավետ դատական վերանայում (Obermeier-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 70): Այն սկզբունքով, որ դատարանը պետք է իրականացնի լիակատար իրավազորություն, պահանջվում է, որ դրա կողմից չանտեսվի իր դատական գործառույթի որեւէ տարր (Chevrol-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 63):

84. Քննարկվող «տրիբունալը» պետք է ունենա իրեն ներկայացված վեճին վերաբերող՝ փաստի հիմքով եւ օրենքի հիմքով բոլոր հարցերը քննելու իրավազորություն (Terra Woningen B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 52):

85. Այնուամենայնիվ, գոյություն ունեն օրենսդրության որոշ մասնագիտացված ոլորտներ (օրինակ՝ քաղաքային եւ գյուղական բնակավայրերի հատակագծման ոլորտ), որտեղ դատարանները գործի փաստական հանգամանքների նկատմամբ ունեն սահմանափակ իրավազորություն, սակայն կարող են բեկանել վարչական մարմինների որոշումը, եթե այն կայացվել է փաստական հանգամանքներից արված՝ սխալ կամ անտրամաբանական ենթադրությունների հիման վրա: Ավելի լայն իմաստով, դրանով առաջ է գալիս վարչական որոշումների վերանայման շրջանակների հարցը (Bryan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության), §§ 44-47, Crompton-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 70-73): 86. Նախադեպային իրավունքով սահմանվել են որոշակի չափորոշիչներ՝ գնահատելու համար, թե արդյոք այդ վերանայումը կատարվել է «լիակատար իրավազորություն» ունեցող մարմնի կողմից՝ Կոնվենցիայի նպատակներով (Sigma Radio Television Ltd-ն ընդդեմ Կիպրոսի, §§ 151-157): Այսպիսով, որոշելու համար, թե արդյոք տվյալ դատական մարմինն ապահովել է պատշաճ վերանայում, պետք է հաշվի առնել հետեւյալ երեք չափորոշիչները՝ համակցությամբ.

Բողոքարկված որոշման առարկան. □ եթե տվյալ վարչական որոշումը վերաբերում է փաստի հետ կապված պարզ

հարցի, ապա դատարանի կողմից քննությունը պետք է լինի ավելի ինտենսիվ, քան այն դեպքում, երբ այն վերաբերում է հատուկ տեխնիկական գիտելիքներ պահանջող մասնագիտացված ոլորտի.

□ Եվրոպայում գոյություն ունեցող համակարգերը սովորաբար սահմանափակում են դատարանների՝ փաստական հարցերը վերանայելու լիազորությունը՝ միեւնույն ժամանակ չխոչընդոտելով դրանց` որոշումները տարբեր հիմքերով բեկանելը: Նախադեպային իրավունքով սա կասկած չի հարուցում:

Այդ որոշման ընդունման կարգը. ի՞նչ դատավարական երաշխիքներ են եղել տվյալ վարչական մարմնում։

7. Տե՛ս նաև «Արդարացիությունը» բաժինը:















□ Եթե նախորդ վարչական դատավարության ընթացքում բողոքարկողն օգտվել է դատավարական երաշխիքներից՝ բավարարելով 6-րդ հոդվածի պահանջներից շատերը, ապա դրանով կարող է արդարացվել հետագա ավելի թեթեւ դատական վերահսկողությունը (Bryan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության , §§ 46-47, Holding and Barnes PLC-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում)):

Վեճի բովանդակությունը, այդ թվում՝ բողոքարկման պահանջվող եւ փաստացի հիմքերը (Bryan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 45).

□ վճռով պետք է հնարավոր լինի քննել բողոքարկողի բոլոր փաստարկներն ըստ էության, կետ առ կետ՝ չմերժելով քննել դրանցից որեւէ մեկը, ինչպես նաեւ ներկայացնել դրանք մերժելու հստակ պատճառները: Ինչ վերաբերում է փաստերին, ապա դատարանը պետք է լիազորված լինի վերաքննելու այն փաստերը, որոնք էական նշանակություն ունեն բողոքարկողի գործի համար: Ուստի, եթե բողոքարկողը ներկայացնում է միայն դատավարական փաստարկներ, ապա հետագայում նա չի կարող քննադատել դատարանին՝ փաստերի հիման վրա որոշում չկայացնելու համար (Potocka-ն եւ այլք ընդդեմ Լեհաստանի, § 57):

87. Օրինակ, դատարանի կողմից՝ փաստի հետ կապված այնպիսի որոշակի հարցերի վերաբերյալ անկախ որոշում կայացնելու մերժումը, որոնք որոշիչ են իր առջեւ առկա վեճի կարգավորման համար, կարող է համարվել 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում (Terra Woningen B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, §§ 53-55): Նույնը կիրառվում է, եթե դատարանը չունի վեճի առանցքային հարցը որոշելու իրավազորություն (Tsfayo-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 48): Այդպիսի դեպքերում գործի լուծման համար որոշիչ հարցը ենթակա չէ անկախ դատական քննության։

88. Եթե բողոք ներկայացնելու հիմքն ընդունվել է, ապա վերանայող դատարանը պետք է ունենա վիճարկվող որոշումը բեկանելու, ինչպես նաեւ նոր որոշում ընդունելու կամ որոշում կայացնելու համար գործը նույն կամ այլ մարմին հանձնելու լիազորություն (Kingsley-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], §§ 32 եւ 34)։

89. Այն դեպքում, երբ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված պահանջներից շատերը բավարարող՝ քվազի-դատական ընթացակարգում փաստական հանգամանքներն արդեն հաստատվել են վարչական մարմնի կողմից, եթե չկա այդպիսով հաստատված փաստական հանգամանքների վերաբերյալ որեւէ վեճ կամ վարչական մարմնի կողմից դրանցից արված ենթադրություններ, եւ եթե դատարանը դատավարության մասնակցի հետ կետ առ կետ քննարկել է բողոքարկման մյուս հիմքերը, ապա վերաքննիչ դատարանի կողմից վերանայման շրջանակը կլինի այնպիսին, որ բավարար լինի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին համապատասխանելու համար (Bryan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 44-47):

90. Ստորեւ ներկայացված են այն դատական մարմինների օրինակները, որոնք չեն համարվել «լիակատար իրավազորություն» ունեցող մարմիններ.

վարչական դատարանը, որը լիազորված էր միայն որոշելու, թե արդյոք վարչական մարմինները հայեցողության իրավունքից օգտվել են օրենքի կարգավորման առարկային եւ նպատակին համապատասխան կարգով (Obermeier-ն ընդդեմ Ավստրիայի , § 70).

դատարանը, որը քննել է մասնագիտական ասոցիացիաների կարգապահական բաժինների որոշումների հետ կապված վճռաբեկ բողոքները՝ լիազորություն















չունենալով գնահատելու, թե արդյոք պատիժը համաչափ է եղել հակաիրավական վարքագծին (Diennet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 34, բժշկական ասոցիացիայի համատեքստում. Mérigaud-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 69, փորձագետների ասոցիացիայի համատեքստում).

Սահմանադրական դատարանը, որը կարող էր վիճարկվող վարույթը քննել միայն դրա՝ Սահմանադրությանը համապատասխանելու տեսանկյունից՝ այդպիսով խոչընդոտելով համապատասխան փաստերի ուսումնասիրությունը (Zumtobel-ն ընդդեմ Ավստրիայի, §§ 29-30).

Conseil d’État-ը, որը, իր նախադեպային իրավունքին համապատասխան, պայմանագրերի կիրառելիության առնչությամբ հարցը լուծելիս պարտավորված է եղել հետեւել նախարարի (արտաքին իշխանություն, որը եղել է նաեւ գործադիր մարմնի ներկայացուցիչ) կարծիքին՝ այդ կարծիքը կողմերի կողմից քննադատման կամ քննարկման առարկա չդարձնելով: Նախարարի ներգրավվածությունը, ինչը դատական քննության համար որոշիչ նշանակություն է ունեցել, ենթակա չի եղել դիմումատուի կողմից վիճարկման, որը, բացի այդ, որեւէ հնարավորություն չի ունեցել հիմնավորելու տվյալ նախարարին տրված իր պատասխանը (Chevrol-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 81-82):

91. Հակառակը՝

Chaudet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի. Conseil d’État-ը դատական վերանայման համար ներկայացված դիմումի մասով որոշում է կայացրել՝ որպես առաջին եւ վերջին ատյանի դատարան: Այս դեպքում Conseil d’État-ը չի ունեցել «լիակատար իրավազորություն», որը կարող էր ազդել իր որոշումը քաղաքացիական ավիացիայի բժշկական խորհրդի որոշման հետ փոխելու վրա: Այնուամենայնիվ, գործի նյութերից պարզ էր, որ այն հաշվի չի առել դիմումատուի կողմից ներկայացված բոլոր փաստարկները՝ փաստական ու իրավական հիմքերով, եւ գնահատել է բժշկական քարտում ներկայացված բոլոր տվյալները՝ հաշվի առնելով նախքան այդ կողմերի կողմից քննարկված բժշկական հաշվետվությունների հետ կապված եզրակացությունները։ Հետեւաբար, Դատարանը համարել է, որ դիմումատուի գործը քննվել է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին համապատասխան (§§ 37-38):

Zumtobel-ն ընդդեմ Ավստրիայի. Դատարանը համարել է, որ Ավստրիայի վարչական դատարանը կատարել է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի՝ այն հարցերի հետ կապված պահանջները, որոնք բացառապես վարչական մարմինների հայեցողության շրջանակներում չեն, եւ որ այն դիտարկել է բոլոր փաստարկներն ըստ էության, կետ առ կետ՝ երբեւէ չհրաժարվելով դրանց պատասխանելու կամ փաստերը հաստատելու հարցում իրավազորությունից (§§ 31-32. նաեւ Ortenberg-ն ընդդեմ Ավստրիայի, §§ 33-34, Fischer -ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 34):

McMichael-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության. այս գործում, Շերիֆի դատարանի՝ երեխային որդեգրման համար ազատելու մասին կարգադրությունը ենթակա է եղել բողոքարկման Քաղաքացիական գործերով գերագույն դատարանում: Վերջինս այդ առնչությամբ լիակատար իրավազորություն է ունեցել. այն դատական վարույթն իրականացրել է փաստերի վերաբերյալ Շերիֆի եզրակացությունների հիման վրա, սակայն դա անելու պարտավորություն չի ունեցել: Այն կարող էր, անհրաժեշտության դեպքում, ինքնուրույն ձեռք բերել ապացույցները կամ գործը հանձնել Շերիֆին` ցուցումներով, թե ինչպես պետք է















իրականացնի վարույթը (§ 66): Ավելին, Շերիֆի դատարանը երեխաների գործերով լսումների հետ կապված որոշումների դեմ բողոքների վերաբերյալ որոշում կայացնելիս նույնպես ունեցել է լիակատար իրավազորություն` լիազորված լինելով քննելու գործն ըստ էության եւ ենթադրյալ դատավարական խախտումները (§ 82):

Potocka-ն եւ այլք ընդդեմ Լեհաստանի. Գերագույն վարչական դատարանի իրավազորության շրջանակը, ինչպես սահմանվել է Վարչական դատավարության օրենսգրքով, սահմանափակված է եղել վիճարկվող վարչական որոշումների օրինականության գնահատմամբ: Այնուամենայնիվ, դատարանը նաեւ լիազորված է եղել որոշումն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն բեկանել, եթե հաստատվել է, որ վարույթի ընթացքում արդարությանը ներկայացվող դատավարական պահանջները չեն կատարվել, ինչը հանգեցրել է այդ որոշման կայացմանը: Գերագույն վարչական դատարանի ներկայացրած հիմնավորումները ցույց են տվել, որ այն փաստացի գործը քննել է նպատակահարմարության տեսանկյունից: Նույնիսկ եթե դատարանը կարողանար սահմանափակել իր վերլուծությունները՝ գտնելու համար, որ վիճարկվող որոշումները պետք է կայացվեին դիմումատուի դիմումի մեջ առկա դատավարական եւ նյութական թերություններին համապատասխան, այն բոլոր նրանց փաստարկները քննել է ըստ էության, կետ առ կետ` երբեւէ չհրաժարվելով դրանց պատասխանելու կամ համապատասխան փաստերը հաստատելու հարցում իրավազորությունից: Այն կայացրել է վճիռ, որը մանրամասնորեն պատճառաբանվել է, իսկ դիմումատուի` գործի լուծման համար անհրաժեշտ փաստարկները պատշաճորեն քննվել են: Հետեւաբար, Գերագույն վարչական դատարանի վերանայման շրջանակը եղել է բավարար՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետին համապատասխանելու համար (§§ 56-59):

4. Վճիռների կատարումը

ա. Վերջնական եւ պարտադիր ուժ ունեցող դատական որոշման անհապաղ կատարման նկատմամբ իրավունքը

92. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով պաշտպանվում է վերջնական, պարտադիր ուժ ունեցող դատական որոշումների կատարումը (ի տարբերություն այն որոշումների կատարման, որոնք ենթակա են վերանայման ավելի բարձր ատյանի դատարանի կողմից) (Ouzounis-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, § 21): 93. Ցանկացած դատարանի կողմից կայացված՝ այդպիսի որոշումների կատարման նկատմամբ իրավունքը «դատարանի իրավունքի» բաղկացուցիչ մասն է կազմում (Hornsby-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 40, Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], § 196): Հակառակ դեպքում, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի դրույթները կզրկվեին իրենց արդյունավետ ողջ ուժից (Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 34 եւ 37): 94. Վարչական վարույթի համատեքստում սա նույնիսկ ավելի մեծ կարեւորություն ունի: Դիմումը վերանայման համար պետության բարձրագույն վարչական դատարան ներկայացնելիս դատավարության մասնակիցը ցանկանում է ոչ միայն վիճարկվող որոշման անվավեր ճանաչումը, այլ նաեւ, առաջին հերթին, դրա հետեւանքների վերացումը: 95. Դատավարության մասնակցի արդյունավետ պաշտպանությունը եւ այդպիսով օրինականության վերականգնումը ենթադրում են, որպես վարչական մարմինների










պարտականության մի մաս, վճռի կատարում (Hornsby-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 41, Kyrtatos-ն ընդդեմ Հունաստանի, §§ 31-32): 96. Այսպիսով, չնայած կոնկրետ հանգամանքներում վճռի կատարման հետ կապված որոշ ձգձգումներ կարող են հիմնավորվել, սակայն ձգձգումը չպետք է խոչընդոտի դատավարութան մասնակցի` վճիռը կատարելու իրավունքը (Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 35-37): 97. Այսպիսով, կարելի է հասկանալ, որ վճռի կատարումը պետք է լինի լրիվ եւ սպառիչ, այլ ոչ թե մասնակի (Matheus-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 58, Sabin Popescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի, §§ 68-76) եւ չի կարող խոչընդոտվել, անվավեր ճանաչվել կամ անհիմն ձգձգվել (Immobiliare Saffi-ն ընդդեմ Իտալիայի, [ՄՊ], § 74):

98. Եթե որեւէ մարմին հրաժարվում է հաշվի առնել ավելի բարձր ատյանի դատարանի կողմից կայացված այնպիսի որոշումը, որը կարող է հանգեցնել նույն խմբի վարույթների համատեքստում մի շարք վճիռների կայացման՝ պարբերաբար բեկանելով կայացված որոշումները, ապա դա նույնպես հակասում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետին (Turczanik-ն ընդդեմ Լեհաստանի, §§ 49-51):

99. Պարտադիր ուժ ունեցող վճռի կատարումն անհիմն ձգձգելը կարող է հանգեցնել Կոնվենցիայի խախտման: Այդպիսի ձգձգման հիմնավորվածությունը պետք է որոշվի՝ մասնավորապես հաշվի առնելով կատարման վարույթի բարդությունը, դիմումատուի եւ իրավասու մարմինների վարքագիծը, ինչպես նաեւ դատարանի կողմից բավարարված հայցապահանջի չափը եւ բնույթը (Raylyan-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 31):

100. Օրինակ, Դատարանը համարել է, որ ավելի քան հինգ տարի շարունակ ձեռնպահ մնալով վերջնական, կատարման ենթակա դատական որոշումը կատարելուց՝ ազգային իշխանությունները զրկել են 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի դրույթներն իրենց արդյունավետ ողջ ուժից (Hornsby-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 45): 101. Մեկ այլ գործում, իշխանությունների կողմից վճիռը կատարելու համար ծախսված ինը ամսվա ամբողջ ժամանակահատվածը չհիմնավորված չի համարվել՝ հաշվի առնելով հանգամանքները (Moroko-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 43-45): 102. Դատարանը գտել է, որ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված՝ դատարանի իրավունքը մոտավորապես չորս տարի շարունակ խախտվել է իշխանությունների՝ վարձակալի վտարման մասին դատական հրամանը կատարելու հարցում ոստիկանության աջակցությունից հրաժարվելու պատճառով (Lunari-ն ընդդեմ Իտալիայի, §§ 38-42), ինչպես նաեւ այդ հրամանի կատարումը շուրջ վեց տարով կասեցնելու պատճառով, ինչը տեղի է ունեցել օրենսդիր մարմնի միջամտությամբ, որը կասկածի տակ է դրել դատարանի՝ վարձակալին վտարելու մասին հրամանը, ինչի հետ կապված վիճարկվող օրենսդրական դրույթներով այն զրկվել է իր արդյունավետ ողջ ուժից (Immobiliare Saffi-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 70 եւ 74): 103. Պետք չէ ակնկալել, որ այն անձը, որի օգտին պետության դեմ վճիռ է կայացվել դատական վարույթի վերջում, կհարուցի առանձին կատարողական վարույթ (Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի (թիվ 2), § 68): Պետության դեմ վճռի կատարման պարտականությունը դրված է պետական իշխանության մարմինների վրա (Yavorivskaya-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 25)՝ սկսած այն օրվանից, երբ վճիռը դառնում է պարտադիր եւ կատարման ենթակա (Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի (թիվ 2), § 69): 104. Կարող է պահանջվել, որ դատավարության՝ հաջողության հասած մասնակիցը որոշակի դատավարական քայլեր ձեռնարկի՝ վճռի կատարումը թույլ տալու կամ արագացնելու համար: Պարտատիրոջ հետ համագործակցության պահանջով,























այնուամենայնիվ, չի նախատեսվում միայն այն, ինչ խիստ անհրաժեշտ է, իսկ իշխանությունները չեն ազատվում իրենց պարտականություններից (նույն տեղում): 105. Այսպիսով հետեւում է, որ կատարողական վարույթից հետո դիմումատուին վճարվելիք գումարի ուշ վճարումը չի կարող վերացնել ազգային իշխանությունների կողմից երկար ժամանակ վճիռը չկատարելու հետեւանքները, ինչպես նաեւ դրանով չի ապահովվում բավարար փոխհատուցում (Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], § 198):

106. Դատարանը նաեւ համարել է, որ իշխանությունների՝ դիմումատուի վրա իր օգտին կայացված՝ կատարման ենթակա որոշման առնչությամբ կատարողական վարույթ հարուցելու պատասխանատվությունը դնելու դիրքորոշմամբ, որով նաեւ անտեսվում է նրա ֆինանսական վիճակը, դիմումատուի վրա ավելորդ բեռ է դրվել եւ սահմանափակվել դատարանի մատչելիության նրա իրավունքը՝ խաթարելով այդ իրավունքի բուն էությունը (Apostol-ն ընդդեմ Վրաստանի, § 65):

107. Դատավարության մասնակիցը չի կարող զրկվել ողջամիտ ժամկետում վնասի դիմաց փոխհատուցում ստանալու (Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի) կամ բնակարանով ապահովելու (Teteriny-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 41-42) վերաբերյալ վերջնական որոշման նկատմամբ իր առավելությունից՝ անկախ դատական կատարման ներպետական ընթացակարգի եւ Պետական բյուջետային համակարգի բարդությունից: Ընդունելի չէ, որ Պետական իշխանության մարմինը դատական որոշմամբ սահմանված պարտքը չվճարելու համար որպես պատճառաբանություն բերի միջոցների կամ այլ ռեսուրսների բացակայությունը (Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 35, Amat-G Ltd-ն եւ Mebaghishvili-ն ընդդեմ Վրաստանի, § 47, Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], § 199): Այն չի կարող նաեւ վճիռը չկատարելու համար որպես պատճառաբանություն բերել բնակության համար այլընտրանքային վայրի բացակայությունը (Prodan-ն ընդդեմ Մոլդովայի, § 53):

108. Անհրաժեշտ է տարբերակել պետության պարտքերը (Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 68-69, 72 եւ այլն) եւ անհատի պարտքերը. պետությունը չի կարող «մասնավոր» պարտապանի անվճարունակության պատճառով չվճարված պարտքի մասով իր վրա պատասխանատվություն վերցնել (Sanglier-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 39, Ciprová-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության (որոշում), Cubanit-ն ընդդեմ Ռումինիայի, (որոշում)): Այդուհանդերձ, պետությունն ունի դրական պարտավորություն՝ կազմակերպելու ֆիզիկական անձանց միջեւ վեճերի վերաբերյալ վերջնական որոշումների կատարման այնպիսի համակարգ, որն արդյունավետ է ինչպես օրենքի տեսանկյունից, այնպես էլ գործնականում (Fuklev-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 84): Հետեւաբար, պետությունը կարող է պատասխանատվություն կրել, եթե կատարողական վարույթում ներգրավված պետական մարմինները չեն ցուցաբերում անհրաժեշտ ջանասիրություն կամ նույնիսկ խոչընդոտում են կատարումը (նույն տեղում, § 67): Ազգային իշխանությունների կողմից ձեռնարկված՝ վերջնական որոշումների կատարումն ապահովելուն ուղղված միջոցներն այդ նպատակով պետք է լինեն պատշաճ եւ բավարար (Ruianu-ն ընդդեմ Ռումինիայի, § 66)՝ հաշվի առնելով որոշումների կատարման մասով իրենց պարտականությունները, քանի որ հենց նրանք են, ովքեր իրականացնում են պետական իշխանությունը (նույն տեղում, §§ 72-73): 109. Այսպես, օրինակ, Դատարանը համարել է, որ ձեռնպահ մնալով (մասնավոր) երրորդ կողմի կողմից՝ վերջնական կատարման ենթակա որոշումները կատարելու համար լիազորված մարմինների հետ չհամագործակցելու հետ կապված պատժամիջոցներ կիրառելուց՝ ազգային իշխանությունները զրկել են 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի դրույթներն իրենց արդյունավետ ողջ ուժից (Pini-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, §§ 186-88, որտեղ այն























մասնավոր հաստատությունը, որտեղ ապրում էին երկու երեխա, շուրջ երեք տարի շարունակ խոչընդոտել էր երեխաների որդեգրման հետ կապված հրամանների կատարումը): 110. Այդուհանդերձ, եթե պետությունը ձեռնարկել է օրենքով նախատեսված բոլոր միջոցները՝ ապահովելու համար, որ ֆիզիկական անձը կատարի որոշումը, ապա պետությունը չի կարող պատասխանատվություն կրել այն բանի համար, որ պարտապանը հրաժարվել է իր պարտավորությունները կատարելուց (Fociac-ն ընդդեմ Ռումինիայի, §§ 74 եւ 78): 111. Վերջապես, դատարանի իրավունքով պաշտպանվում է նաեւ կատարողական վարույթի մատչելիության իրավունքը, այսինքն՝ կատարողական վարույթ հարուցելու իրավունքը (Apostol-ն ընդդեմ Վրաստանի, § 56):

բ. Վերջնական դատական որոշումը կասկածի տակ չդնելու նկատմամբ իրավունքը

112. Ավելին, արդար լսումների իրավունքը պետք է մեկնաբանվի՝ հաշվի առնելով օրենքի գերակայությունը: Օրենքի գերակայության հիմնարար կողմերից մեկն իրավական որոշակիության սկզբունքն է (Okyay-ը եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի, § 73), որով պահանջվում է, inter alia, որ եթե դատարանները որեւէ հարցի վերաբերյալ կայացրել են վերջնական որոշում, ապա այն, ինչ վճռել են իրենք, չպետք է կասկածի տակ դրվի (Brumărescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի [ՄՊ], § 61, Agrokompleks-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 148):

113. Այն վերջնական վճիռներով բնութագրվող դատական համակարգերը, որոնց վերանայումն անորոշ ժամկետով է եւ կարող է պարբերաբար ձգձգվել, խախտում են 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը (Sovtransavto Holding-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, §§ 74, 77 եւ 82, որը վերաբերում է բողոքարկման ընթացակարգին, որով Գերագույն արբիտրաժային տրիբունալի նախագահը, Գլխավոր դատախազը եւ նրանց տեղակալները վերադասության կարգով վերանայման ընթացակարգով առարկություն ներկայացնելու միջոցով վերջնական վճիռները վիճարկելու հայեցողական լիազորություն են ունեցել):

114. Անընդունելի է որոշումները նման ձեւով կասկածի տակ դնելը՝ անկախ այն հանգամանքից, թե դա արվում է դատավորների, թե՝ գործադիր իշխանության անդամների (Tregubenko-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 36) կամ ոչ դատական մարմինների կողմից (Agrokompleks-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, §§ 150-51): 115. Վերջնական որոշումը կարող է կասկածի տակ դրվել միայն այն դեպքում, երբ դա անհրաժեշտ է՝ էական եւ պարտադիր բնույթի հանգամանքներից ելնելով, ինչպես օրինակ՝ դատական սխալը (Ryabykh-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 52):

Բ. Օրենքի հիման վրա ստեղծումը 116. Հաշվի առնելով Կոնվենցիայի համակարգին հատուկ՝ օրենքի գերակայության սկզբունքը՝ Դատարանը համարում է որ «տրիբունալը» պետք է միշտ «ստեղծված լինի օրենքի հիման վրա», քանի որ հակառակ դեպքում այն չէր ունենա ժողովրդավարական հասարակությունում անհատական գործեր քննելու համար պահանջվող լեգիտիմությունը (Lavents-ն ընդդեմ Լատվիայի, § 81)։ 117. «Օրենքի հիման վրա ստեղծված» արտահայտությունը ներառում է ոչ միայն տրիբունալի գոյության իրավական հիմքը, այլեւ տրիբունալի կողմից դրա














գործունեությունը կարգավորող նորմերը պահպանելը (Sokurenko-ն եւ Strygun-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 24): Դատարանի կամ տրիբունալի օրինականության սահմանումը ենթադրում է նաեւ դրա կազմը (Buscarin-ն ընդդեմ Սան Մարինոյի (որոշում)): Անորոշ ժամանակով դատավորների պաշտոնավարման ժամկետն ավտոմատ ձեւով երկարաձգելու պրակտիկայի ժամկետը լրացել էր եւ նրանց վերանշանակման գործընթացը սկսվել էր՝ հակասելով «օրենքի հիման վրա ստեղծված տրիբունալի» սկզբունքին (Oleksandr Volkov-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 151): Դատավորների նշանակումը կարգավորող ընթացակարգերը չեն կարող իջեցվել ներքին պրակտիկայի մակարդակին (նույն տեղում, §§ 154-56): 118. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով՝ «օրենք» հասկացությունը, այսպիսով, ներառում է ոչ միայն դատական մարմինների ստեղծումը եւ դրանց իրավասությունը նախատեսող օրենսդրությունը, այլ նաեւ ներպետական օրենսդրության ցանկացած այլ դրույթ, որի խախտման դեպքում մեկ կամ մի քանի դատավորների մասնակցությունը գործի քննությանը կլիներ անօրինական (DMD Group, A.S.-ն ընդդեմ Սլովակիայի, § 59): Սա, մասնավորապես, ներառում է «տրիբունալի» անդամների անկախության, նրանց պաշտոնավարման ժամկետի, անաչառության եւ դատավարական երաշխիքների առկայության վերաբերյալ դրույթները (Gurov-ն ընդդեմ Մոլդովայի, § 36):

119. Սկզբունքորեն, դատարանի կողմից ներպետական օրենսդրության այս դրույթների խախտումը հանգեցնում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտման (DMD Group, A.S.-ն ընդդեմ Սլովակիայի, § 61): Հետեւաբար, Դատարանը կարող է ուսումնասիրել այն հարցը, թե արդյոք ներպետական օրենսդրությունն այս առումով պահպանվել է: Այնուամենայնիվ, հաշվի առնելով այն ընդհանուր սկզբունքը, որի համաձայն, ներպետական օրենսդրության դրույթները նախեւառաջ մեկնաբանվում են ազգային դատարանների կողմից, Դատարանը գտնում է, որ չի կարող կասկածի տակ դնել դրանց կողմից կատարված մեկնաբանությունները՝ բացառությամբ այն դեպքերի, երբ առկա է օրենսդրության կոպիտ խախտում (նույն տեղում): Այն դատարանը, որն առանց որեւէ բացատրության, անցնում է իր իրավազորության սահմանները` օրենքի դիտավորյալ խախտմամբ, տվյալ վարույթում չի համարվում «օրենքի հիման վրա ստեղծված տրիբունալ» (Sokurenko-ն եւ Strygun-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, §§ 27-28):

120. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով «օրենքի հիման վրա ստեղծված» եզրույթի նպատակն է ապահովել, որ դատական համակարգի կազմակերպումը կախված չլինի գործադիր իշխանության հայեցողությունից, այլ կարգավորվի Խորհրդարանից դուրս եկած օրենքով (Savino-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի, § 94):

121. Եվ ոչ էլ այն երկրներում, որտեղ օրենքը կոդիֆիկացված է, դատական համակարգի կազմակերպումը չի կարող թողնվել դատական մարմինների հայեցողությանը, սակայն սա չի նշանակում, որ դատարաններն օժտված չեն համապատասխան ազգային օրենսդրությունը մեկնաբանելու որոշակի ազատությամբ (նույն տեղում):

122. Ավելին, դատական համակարգի կազմակերպման հետ կապված հարցերում լիազորությունների պատվիրակումը թույլատրվում է՝ պայմանով, որ այդ հնարավորությունն ամրագրված է պետության ներպետական օրենսդրությամբ, այդ թվում՝ Սահմանադրության համապատասխան դրույթներով (նույն տեղում):


















Գ. Անկախությունը եւ անաչառությունը 1. Ընդհանուր նկատառումները 123. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով ամրագրված արդար լսումների իրավունքի համար պահանջվում է, որ գործը քննվի «անկախ եւ անաչառ տրիբունալի» կողմից: «Անկախ» եւ «անաչառ» տրիբունալի երաշխիքները սերտորեն փոխկապակցված են: Այդ պատճառով Դատարանն այդ երկու պահանջները սովորաբար միասին է դիտարկում (Kleyn-ը եւ այլք ընդդեմ Նիդեռլանդների [ՄՊ], § 192):

124. Գործում ոչ մասնագետ դատավորների մասնակցությունը՝ որպես այդպիսին, չի հակասում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետին: Դատավորի, քաղաքացիական ծառայողների եւ շահագրգիռ մարմինների ներկայացուցիչների նախագահությամբ կազմված խառը անդամակցությամբ անձնակազմի առկայությունը չի համարվում կողմնակալության ապացույց (Le Compte-ը, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, §§ 57-58), եւ ըստ էության չկա որեւէ առարկություն, որ փորձագետ համարվող ոչ դատավոր անդամները դատարանում մասնակցեն որոշում կայացնելու գործընթացին (Pabla Ky-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 32):

125. Անաչառությանը վերաբերող՝ նախադեպային իրավունքով սահմանված սկզբունքները կիրառվում են ոչ մասնագետ դատավորների, ինչպես նաեւ պրոֆեսիոնալ դատավորների նկատմամբ (Langborger-ն ընդդեմ Շվեդիայի, §§ 34-35, Cooper-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], § 123):

126. Որպես սկզբունքային հարց, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտումը չի կարող հիմնավորվել որոշում կայացնող տրիբունալի անկախության կամ անաչառության բացակայությամբ կամ այդ տրիբունալի կողմից հիմնական դատավարական երաշխիքի խախտմամբ, եթե կայացված որոշումը ենթակա է եղել «լիակատար իրավազորություն ունեցող» դատական մարմնի կողմից հետագա վերանայման եւ ապահովում է համապատասխան երաշխիքների պահպանումը՝ տվյալ թերացումները վերացնելու միջոցով (De Haan-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, §§ 52-55):8

127. Դատարանը բազմիցս ընդգծել է, որ պետության՝ Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված «անկախ եւ անաչառ տրիբունալի» կողմից քննությունն ապահովելու պարտականության շրջանակը չի սահմանափակվում դատական համակարգով: Դրանով նաեւ պարտականություններ են դրվում գործադիր իշխանության, օրենսդիր իշխանության եւ Պետական իշխանության այլ մարմինների վրա՝ անկախ դրանց աստիճանից՝ հարգելու դատարանների վճիռներն ու որոշումները եւ դրանցով առաջնորդվելու, նույնիսկ եթե նրանք համաձայն չեն այդ վճիռների ու որոշումների հետ: Այսպիսով, պետության կողմից դատարանների իշխանության նկատմամբ հարգանքը դատարանների նկատմամբ հանրային վստահության, իսկ ավելի լայն իմաստով՝ օրենքի գերակայության համար անփոխարինելի նախապայման է։ Դատական համակարգի անկախության եւ անաչառության սահմանադրական երաշխիքները բավարար չեն դրա համար։ Դրանք պետք է արդյունավետորեն ներառված լինեն ամենօրյա վարչական դիրքորոշման եւ գործելակերպի մեջ (Agrokompleks-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 136):

8. Տե՛ս նաև «Լիակատար իրավազորություն ունեցող դատարանի կողմից վերանայումը» և «Արդարացիությունը» բաժինները:













2. Անկախ տրիբունալ 128. «Անկախ» եզրույթը վերաբերում է մյուս ուժերից (գործադիր իշխանություն եւ Խորհրդարան) (Beaumartin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 38), ինչպես նաեւ կողմերից (Sramek-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 42) անկախությանը:

129. Չնայած այն հանգամանքին, որ պետական իշխանության քաղաքական մարմինների եւ դատական մարմինների միջեւ լիազորությունների տարանջատման հասկացության կարեւորությունն աճել է Դատարանի նախադեպային իրավունքում, ոչ 6-րդ հոդվածով, եւ ոչ էլ Կոնվենցիայի այլ դրույթով պետություններից չի պահանջվում համապատասխանել իշխանության ճյուղերի փոխկապակցվածության թույլատրելի սահմանների վերաբերյալ սահմանադրաիրավական որեւէ տեսական գաղափարի: Հարցը մշտապես այն է, թե արդյոք տվյալ գործով պահպանվում են Կոնվենցիայի պահանջները (Kleyn-ը եւ այլք ընդդեմ Նիդեռլանդների [ՄՊ], § 193): Անշուշտ, «տրիբունալի անկախություն» հասկացությունը նշանակում է դատական իշխանությունը մյուս ուժերից առանձնացնելու համար անհրաժեշտ դատավարական երաշխիքների առկայություն։

ա. Անկախությունը գործադիր իշխանությունից 130. Դատավորների անկախությունը կխոչընդոտվի այն դեպքում, երբ գործադիր իշխանությունը միջամտի դատարաններում դատական քննության ընթացքում գտնվող գործին՝ ցանկություն ունենալով ազդել դրա ելքի վրա (Sovtransavto Holding-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 80, Mosteanu-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, § 42): 131. Այն փաստը, որ դատավորները նշանակվում են գործադիր իշխանության կողմից եւ կարող են փոխարինվել, ինքնին չի համարվում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում (Clarke-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում)): Գործադիր իշխանության կողմից դատավորների նշանակումը թույլատրելի է՝ պայմանով, որ նշանակված անձանց վրա ազդեցություն կամ ճնշում չի գործադրվում իրենց դատական գործառույթներն իրականացնելիս (Flux-ն ընդդեմ Մոլդովայի (թիվ 2), § 27): 132. Այն փաստը, որ Վճռաբեկ դատարանի նախագահը նշանակվում է գործադիր իշխանության կողմից, չի խոչընդոտում նրա անկախությունը՝ պայմանով, որ նշանակման պահից նա չի ենթարկվում որեւէ ճնշման, չի ստանում որեւէ ցուցում եւ իր պարտականությունները կատարում է լիակատար անկախության պայմաններում (Zolotas-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 24): 133. Նմանապես, զուտ այն փաստը, որ Վարչական իրավունքի խորհրդի դատավորները նշանակվում են տարածաշրջանային վարչական մարմնի կողմից, նրանց անկախությունն ու անաչառությունը կասկածի տակ չի դնում՝ պայմանով, որ նշանակման պահից նրանք չեն ենթարկվում որեւէ ճնշման, չեն ստանում որեւէ ցուցում եւ իրենց դատական գործունեությունն իրականացնում են լիակատար անկախության պայմաններում (Majorana-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում)):

բ. Անկախությունը Խորհրդարանից 134. Այն փաստը, որ դատավորները նշանակվում են Խորհրդարանի կողմից, նրանց չի դարձնում իշխանություններին ստորադաս, եթե նշանակման պահից նրանք չեն ենթարկվում որեւէ ճնշման կամ ցուցումներ չեն ստանում իրենց դատական պարտականությունները կատարելու ընթացքում (Sacilor-Lormines-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 67): Ավելին, այն փաստը, որ հիմնականում պրոֆեսիոնալ դատավորներից կազմված

















Վերաքննիչ դատարանի փորձագետներից մեկը եղել է նաեւ Խորհրդարանի անդամ, ըստ էության չի խախտում անկախ եւ անաչառ տրիբունալի նկատմամբ իրավունքը (Pabla Ky-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, §§ 31-35):

գ. Անկախությունը կողմերից 135. Եթե տրիբունալի կազմում ընդգրկված է այնպիսի անձ, որն իր պարտականությունների եւ աշխատանքի կազմակերպման տեսանկյունից կողմերից մեկի նկատմամբ գտնվում է ստորադաս դիրքում, ապա դատավարության մասնակիցներն այդ անձանց անկախության վերաբերյալ կարող են ունենալ ողջամիտ կասկածներ: Այդպիսի իրավիճակը լրջորեն ազդում է այն վստահության վրա, որը դատարանները ժողովրդավարական հասարակության մեջ ներշնչում են հանրությանը (Sramek-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 42):

դ. Անկախությունը գնահատելու չափորոշիչները

136. Երբ որոշվում է, թե արդյոք տվյալ մարմինը կարող է համարվել «անկախ», Դատարանը հաշվի է առնում, inter alia, հետեւյալ չափորոշիչները (Langborger-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 32, Kleyn-ը եւ այլք ընդդեմ Նիդեռլանդների [ՄՊ], § 190)՝

i. դրա անդամների նշանակման կարգը եւ

ii. նրանց պաշտոնավարման ժամկետը,

iii. արտաքին ճնշումներից պաշտպանության երաշխիքների առկայությունը, եւ

iv. արդյոք այդ մարմինն օժտված է անկախության արտաքին հատկանիշներով:

i. Մարմնի անդամների նշանակման կարգը

137. Հարցեր են առաջացել՝ կապված որոշում կայացնող մարմնի անդամների պաշտոնի նշանակման եւ (կամ) պաշտոնից ազատման գործում Արդարադատության նախարարի միջամտության հետ (Sramek-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 38, Brudnicka-ն եւ այլք ընդդեմ Լեհաստանի, § 41, Clarke-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում)):

138. Չնայած այն բանին, որ գործը կոնկրետ դատավորին կամ դատարան հանձնելը մտնում է ներպետական իշխանությունների՝ այդպիսի հարցերում ունեցած հայեցողական լիազորությունների շրջանակի մեջ, Դատարանը պետք է համոզվի, որ այն համապատասխանում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետին եւ, մասնավորապես՝ դրանում ամրագրված՝ անկախության եւ անաչառության պահանջներին (Bochan-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 71):

ii. Մարմնի անդամների նշանակման ժամկետը

139. Դատարանը պաշտոնավարման որեւէ կոնկրետ ժամկետ չի սահմանել որոշում կայացնող մարմնի անդամների համար՝ չնայած ընդհանուր առմամբ համարվում է, որ պաշտոնավարման ընթացքում նրանց անփոփոխելիությունը բխում է նրանց անկախության պահանջից: Սակայն այն, որ այդպիսի անփոփոխելիությունը ձեւականորեն ճանաչված չէ օրենքով, ինքնին չի ենթադրում անկախության բացակայություն՝ փաստացի ճանաչված լինելու եւ անհրաժեշտ այլ երաշխիքների















առկայության պայմանով (Sacilor-Lormines-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 67, Luka-ն ընդդեմ Ռումինիայի, § 44):

iii. Արտաքին ճնշումներից պաշտպանության երաշխիքները

140. Դատավորների անկախության համար պահանջվում է, որ առանձին դատավորներն ազատ լինեն ինչպես արտաքին, այնպես էլ դատական համակարգի ներսից բխող անհարկի ազդեցությունից։ Դատական համակարգի ներսում անկախության համար պահանջվում է, որ դատավորներն ազատ լինեն գործընկեր դատավորների կամ դատարանում վարչական գործառույթներ իրականացնող անձանց, օրինակ՝ դատարանի նախագահի կամ դատարանի ստորաբաժանման նախագահի հրահանգներից կամ ճնշումից։ Դատական համակարգի ներսում դատավորների անկախությունը եւ, մասնավորապես, դատական համակարգում իրենց վերադասներից անկախությունն ապահովող բավարար երաշխիքների բացակայությունը կարող է պատճառ լինել, որ Դատարանը հանգի այն եզրակացության, որ դիմումատուի կասկածները՝ կապված տվյալ դատարանի անկախության եւ անաչառության հետ, օբյեկտիվորեն հիմնավորված են (Agrokompleks-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 137, Parlov-Tkalčić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 86):

141. Կոմսության դատարանի դատավորները համարվել են այդ դատարանի նախագահից բավականին անկախ, քանի որ դատարանի նախագահները կատարել են միայն վարչական (կառավարչական եւ կազմակերպչական) գործառույթներ, որոնք հստակորեն առանձնացված են եղել դատական գործառույթից: Դատական համակարգն ապահովել է պատշաճ երաշխիքներ՝ ուղղված դատարանի նախագահների՝ գործերը դատավորներին հանձնելու (վերահանձնելու) պարտականությունը կամայականորեն կատարելու դեմ (նույն տեղում, §§ 88-95):

iv. Անկախության արտաքին հատկանիշները

142. Արտաքին հատկանիշները նույնպես կարող են նշանակություն ունենալ՝ պարզելու համար, թե արդյոք տվյալ տրիբունալը կարող է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն համարվել անկախ (Sramek-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 42): Ինչ վերաբերում է անկախության արտաքին հատկանիշներին, ապա ցանկացած կողմի տեսակետ կարեւոր է, բայց ոչ որոշիչ. որոշիչ է այն, թե արդյոք տվյալ կողմի մտավախությունը կարող է «օբյեկտիվորեն հիմնավորվել» (Sacilor-Lormines -ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 63): Հետեւաբար, անկախության հետ կապված որեւէ կասկած չի առաջանում այն ժամանակ, երբ Դատարանը կարծում է, որ քննվող գործի հանգամանքներից ելնելով՝ «օբյեկտիվ դիտորդը» դրա վերաբերյալ մտահոգությունների պատճառ չէր ունենա (Clarke-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում)):

3. Անաչառ տրիբունալ 143. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով պահանջվում է, որ այն տրիբունալը, որի վրա տարածվում է դրա գործողությունը, լինի անաչառ: Անաչառություն՝ սովորաբար նշանակում է կանխակալության կամ կողմնակալության բացակայություն, եւ դրա առկայությունը կամ հակառակը՝ բացակայությունը, կարող է ստուգվել տարբեր ձեւերով (Wettstein-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 43, Micalle-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], § 93): Անկախություն եւ անաչառություն հասկացությունները սերտորեն կապված են եւ, հանգամանքներից















ելնելով, կարող են պահանջել համատեղ ուսումնասիրություն (Sacilor-Lormines-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 62, Oleksandr Volkov-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, § 107):

ա. Անաչառության գնահատման չափորոշիչները

144. Անաչառության առկայությունը կարող է որոշվել հետեւյալի հիման վրա (Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], § 93)՝

i. սուբյեկտիվ գնահատում, որի դեպքում պետք է հաշվի առնել կոնկրետ դատավորի անձնական համոզմունքը եւ վարքագիծը, այսինքն՝ արդյոք դատավորը տվյալ գործում ունեցել է անձնական կանխակալ կամ կողմնակալ վերաբերմունք, ինչպես նաեւ

ii. օբյեկտիվ գնահատում, այսինքն՝ արդյոք տրիբունալը, եւ մյուս կողմից, դրա կազմն առաջարկել են բավարար երաշխիքներ՝ իր անաչառության առումով որեւէ ողջամիտ կասկած բացառելու համար:

145. Այնուամենայնիվ, այդ սուբյեկտիվ եւ օբյեկտիվ անաչառությունը հստակորեն տարբերակված չեն, քանի որ դատավորի վարքագիծը ոչ միայն կարող է արտաքին դիտորդի մոտ օբյեկտիվ կասկածներ առաջացնել իր անաչառության վերաբերյալ (օբյեկտիվ գնահատում), այլեւ կարող է վկայել դատավորի անձնական համոզմունքի մասին (սուբյեկտիվ գնահատում):

146. Այսպիսով, որոշ դեպքերում, երբ կարող է դժվար լինել այնպիսի ապացույց ձեռք բերելը, որը թույլ կտար հերքել դատավորի սուբյեկտիվ անաչառության կանխավարկածը, սուբյեկտիվ անաչառության պահանջն ապահովում է լրացուցիչ կարեւոր երաշխիքի առկայություն (նույն տեղում, §§ 95 եւ 101):

i. Սուբյեկտիվ մոտեցումը

147. Դատարանը սուբյեկտիվ գնահատում կիրառելիս բազմիցս եկել է այն եզրահանգման, որ «դատավորի անձնական անաչառությունը ենթադրվում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ չկան հակառակն ապացուցող փաստեր» (Le Compte-ը, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 58 in fine (վերջում), Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], § 94): Ինչ վերաբերում է պահանջվող ապացույցի տեսակին, ապա Դատարանը, օրինակ, փորձել է պարզել՝ արդյոք դատավորը ցուցաբերել է թշնամական վերաբերմունք (Buscemi-ն ընդդեմ Իտալիայի, §§ 67-68): Այն փաստը, որ դատավորը նախկինում նման քաղաքացիական վարույթներին մասնակցելուց հետո չի հրաժարվել բողոքարկման վերաբերյալ քաղաքացիական գործը վարելուց, չի համարվել կանխավարկածը հերքելու համար անհրաժեշտ ապացույց (Golubović-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 52):

148. Այն սկզբունքը, որ ենթադրաբար տրիբունալը պետք է լինի անձնական կանխակալությունից կամ կողմնակալությունից զուրկ, վաղուց սահմանված է Դատարանի նախադեպային իրավունքով (Le Compte-ը, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 58, Driza-ն ընդդեմ Ալբանիայի, § 75):

















ii. Օբյեկտիվ մոտեցումը

149. Պետք է որոշվի, թե արդյոք, անկախ դատավորի վարքագծից, կան հավաստի փաստեր, որոնք կարող են նրա անաչառության վերաբերյալ կասկածներ առաջացնել: Որպես դատական կազմ հանդես եկող մարմին դիմելու դեպքում, պետք է որոշվի, թե արդյոք, անկախ այդ մարմնի որեւէ անդամի անձնական վարքագծից, կան հավաստի փաստեր, որոնք կարող են այդ մարմնի անաչառության վերաբերյալ կասկածներ առաջացնել: Սա ենթադրում է, որ երբ որոշվում է, թե արդյոք տվյալ գործում դատավորի անաչառության մասով մտավախության որեւէ հիմնավոր պատճառ կա (Morel-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 45-50, Pescador Valero-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 23) կամ որպես դատարան հանդես եկող մարմնի մոտ բացակայում է անաչառությունը, անաչառությունը վիճարկող անձի տեսակետը կարեւոր է, բայց ոչ որոշիչ: Որոշիչ է այն, թե արդյոք այս մտավախությունը կարող է օբյեկտիվորեն հիմնավորվել, թե՝ ոչ (Wettstein-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 44, Pabla Ky-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 30, Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], § 96):

150. Օբյեկտիվ գնահատումը հիմնականում վերաբերում է դատավորի եւ վարույթի այլ մասնակիցների միջեւ աստիճանակարգային կամ մյուս կապերին (տե՛ս դատավորի երկակի դերին առնչվող գործերին, օրինակ՝ Mežnarić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 36, եւ Wettstein-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 47, որտեղ դիմումատուի հակառակորդի շահերը պաշտպանող իրավաբանը հետագայում դատել է դիմումատուին մեկ վարույթի եւ մի քանի զուգահեռ վարույթների ընթացքում), որոնք կարող են օբյեկտիվորեն հիմնավորել տրիբունալի անաչառության հետ կապված մտավախությունները, եւ, հետեւաբար, չեն համապատասխանում Կոնվենցիայի չափանիշներին՝ օբյեկտիվ գնահատման տեսանկյունից:

151. Հետեւաբար, յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում պետք է որոշել՝ արդյոք տվյալ հարաբերությունների բնույթը եւ սերտության աստիճանը վկայում են այն մասին, որ տրիբունալն անաչառ չէ (Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի, [ՄՊ], §§ 97 եւ 102):

152. Այս առումով, նույնիսկ արտաքին հատկանիշները կարող են որոշակի նշանակություն ունենալ, կամ, այլ կերպ ասած, «արդարությունը պետք է ոչ միայն հաստատվի, այլեւ տեսանելի լինի դրա հաստատումը»։ Կարեւոր է, որ ժողովրդավարական հասարակությունում դատարանները վստահություն ներշնչեն հանրությանը: Այսպիսով, ցանկացած դատավոր, որի անաչառության մասով կա մտահոգվելու հիմնավոր պատճառ, պետք է գործի քննությունից հեռացվի (նույն տեղում, § 98):

153. Որպեսզի դատավորները կարողանան հասարակության մեջ ներշնչել անհրաժեշտ վստահությունը, պետք է հաշվի առնվեն նաեւ ներքին կազմակերպչական խնդիրները: Անաչառության ապահովման մասով ազգային ընթացակարգերի, մասնավորապես՝ դատավորներին գործի քննությունից հեռացնելը կարգավորող կանոնների առկայությունն էական գործոն է (տե՛ս դատավորի բացարկի վերաբերյալ հատուկ դրույթները, Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], §§ 99-100): Այդպիսի կանոնները վկայում են այն մասին, որ ազգային օրենսդիրները հատուկ ուշադրություն են դարձնում տվյալ դատավորի կամ դատարանի անաչառության հետ կապված հիմնավոր բոլոր կասկածները վերացնելուն, եւ այդպիսի կասկածների պատճառները վերացնելու միջոցով փորձում են անաչառություն ապահովել: Որպես այդպիսին, կողմնակալության բացակայությունն ապահովելուց բացի՝ այդ կանոններն ուղղված են կողմնակալության ցանկացած արտաքին հատկանիշ վերացնելուն, եւ այդպիսով նպաստում են, որ ժողովրդավարական հասարակությունում դատարանները հանրությանը վստահություն ներշնչեն (Mežnarić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 27):

















բ. Իրավիճակներ, երբ կարող են կասկածներ առաջանալ դատարանի անաչառության վերաբերյալ

154. Գոյություն ունեն երկու հնարավոր իրավիճակներ, երբ կարող են կասկածներ առաջանալ դատարանի անաչառության վերաբերյալ՝

i. առաջինը կրում է գործառութային բնույթ եւ վերաբերում է, օրինակ, դատական գործընթացի շրջանակներում միեւնույն անձի կողմից տարբեր գործառույթների իրականացմանը կամ վարույթի մեկ այլ մասնակցի հետ աստիճանակարգային կամ այլ կապերի.

ii. երկրորդն անձնական բնույթի է եւ բխում է տվյալ գործում դատավորի վարքագծից:

i. Գործառութային բնույթի իրավիճակները

α Միեւնույն գործում խորհրդատվական եւ դատական գործառույթների իրականացումը

155. Մեկ մարմնի շրջանակներում խորհրդատվական եւ դատական գործառույթների հետեւողականորեն իրականացումը կարող է, որոշ հանգամանքներում, օբյեկտիվ տեսանկյունից տվյալ մարմնի անաչառության հետ կապված խնդիր առաջացնել՝ համաձայն 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի (Procola-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի, § 45՝ խախտում):

156. Խնդիրն այն է, թե արդյոք իրականացվել են «միեւնույն գործին», «միեւնույն որոշմանը» կամ «անալոգային խնդիրներին» առնչվող դատական եւ խորհրդատվական գործառույթներ (Kleyn-ը եւ այլք ընդդեմ Նիդեռլանդների [ՄՊ], § 200, Sacilor-Lormines-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 74՝ առանց որեւէ խախտման):

β Միեւնույն գործում դատական եւ արտադատական գործառույթների իրականացումը

157. Դիմումատուի մտավախության օբյեկտիվ հիմնավորվածությունը որոշելիս կարող են հաշվի առնվել այնպիսի գործոններ, ինչպիսիք են օրինակ՝ վարույթում դատավորի երկակի դերը, նրա մասնակցությամբ երկու դեպքերի միջեւ ընկած ժամանակահատվածը եւ թե ինչքանով է նա ներգրավված եղել այդ վարույթում (McGonnell-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 52-57):

158. Հնարավոր է, որ օրենսդրության կամ կատարման կանոնների ընդունման գործընթացին ցանկացած ուղղակի ներգրավվածություն բավարար լինի այն անձի դատական անաչառությունը կասկածի տակ դնելու համար, որը հետագայում պահանջել է կարգավորել վիճարկվող օրենսդրության կամ կանոնների ձեւակերպման տարբերակումը թույլ տալու պատճառների առկայության շուրջ ծագած վեճը (նույն տեղում, §§ 55-58, որտեղ Դատարանը հայտնաբերել է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում՝ կապված այն բանի հետ, որ դատավորն ուղղակիորեն ներգրավված է եղել վարույթում վիճարկվող զարգացման պլանի ընդունմանը, Pabla Ky-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի գործի հետ համեմատությամբ, § 34՝ առկա չէ որեւէ խախտում): 159. Այն դեպքում, երբ գոյություն ունեն միեւնույն անձի հետ երկու զուգահեռ վարույթներ, որտեղ մի կողմից դատավորը հանդես է գալիս երկակի դերով եւ մյուս կողմից` որպես հակառակորդի իրավական ներկայացուցիչ, դիմումատուն կարող է










անհանգստանալու առիթ ունենալ, որ դատավորը կշարունակի դիտարկել իրեն որպես հակառակորդ (Wettstein-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, §§ 44-47): 160. Վարույթի սկզբում որպես դիմումատուի հակառակորդի պաշտպան հանդես եկած դատավորի կողմից սահմանադրական բողոքի լսումը հանգեցրել է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտման (Mežnarić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 36): Առաջին ատյանի դատարանում քաղաքացիական վարույթի ընթացքում որպես դիմումատուի հակառակորդի իրավական խորհրդատու հանդես եկած՝ Սահմանադրական դատարանի դատավորի անաչառության վերաբերյալ տե՛ս Švarc-ը եւ Kavnik-ն ընդդեմ Սլովենիայի գործը, § 44: χ Տարբեր դատական գործառույթների իրականացումը 161. Գնահատումը, թե արդյոք քաղաքացիական գործի տարբեր փուլերում միեւնույն դատավորի մասնակցությունը համապատասխանում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված անաչառության պահանջներին, պետք է կատարվի ըստ առանձին դեպքերի՝ հաշվի առնելով առանձին գործի հանգամանքները: 162. Զուտ այն փաստը, որ դատավորն արդեն կայացրել է մինչդատական որոշումներ, չի կարող համարվել անաչառության վերաբերյալ մտահոգությունների հիմնավորում: Կարեւոր են մինչեւ դատական քննությունը դատավորի կողմից ձեռնարկված միջոցների շրջանակն ու բնույթը: Նմանապես, այն փաստը, որ դատավորը գործի վերաբերյալ մանրամասն տեղեկություններ ունի, չի առաջացնում իր կողմից որեւէ այնպիսի կանխակալ վերաբերմունք, որը կխոչընդոտեր անաչառությունը՝ ըստ էության որոշում կայացնելու ժամանակ: Եվ ոչ էլ առկա տեղեկությունների նախնական վերլուծությունը կարող է նշանակել, որ վերջնական վերլուծության արդյունքը կանխորոշված է: Կարեւորն այն է, որ այդ վերլուծությունը կատարվի վճռի կայացման ժամանակ եւ հիմնված լինի լսումների ընթացքում ներկայացված ապացույցների եւ փաստարկների վրա (Morel-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 45):

163. Անհրաժեշտ է դիտարկել, թե արդյոք վարույթի տարբեր փուլերում որոշված էական հարցերի միջեւ կապն այնքան սերտ է, որ կարող է կասկած հարուցել այդ փուլերում որոշումներ կայացնելու գործին մասնակցող դատավորի անաչառության վերաբերյալ (Toziczka-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 36):

Օրինակ՝

Որպես անաչառություն պահպանելու պարտականությունից բխող հիմնական կանոն՝ չի կարելի պնդել, որ վարչական կամ դատական որոշումները բեկանող վերադաս դատարանը պարտավոր է գործը վերադարձնել այլ իրավասության մարմին կամ այդ մարմնի մեկ այլ կազմի (Ringeisen -ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 97, վերջում):

Կարող է հարց առաջանալ, եթե դատավորը մասնակցի միեւնույն փաստերին առնչվող երկու վարույթի (Indra-ն ընդդեմ Սլովակիայի, §§ 51-53):

Երկու ոչ մասնագետ դատավորների մասնակցությամբ՝ բողոքարկման հարցերով տրիբունալում նախագահող դատավորը չպետք է քննի իր որոշման դեմ ներկայացված բողոքը (De Haan-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 51):

Վերաքննիչ դատարանը, որտեղ գործն ըստ էության քննող դատավորները հրավիրվում են՝ հաստատելու համար, թե արդյոք իրենք նախկինում իրենց կայացրած որոշման մեջ՝ իրավական տեսանկյունից մեկնաբանման կամ կիրառման հետ կապված, թույլ են տվել որեւէ սխալ, թե՝ ոչ, կարող է












անաչառության հետ կապված կասկած հարուցել (San Leonard Band Club-ն ընդդեմ Մալթայի, § 64):

Անաչառության պահանջների հետ առերեւույթ (prima facie ) անհամատեղելի չէ այն դեպքը, երբ միեւնույն դատավորը նախեւառաջ ներգրավված է գործի վերաբերյալ որոշում կայացնելուն, եւ այնուհետեւ՝ այն վարույթներում, որտեղ քննվում է այդ որոշման դեմ ներկայացված բողոքի ընդունելիության հարցը (Warsicka-ն ընդդեմ Լեհաստանի, §§ 38-47):

Առաջին վարույթում՝ որպես դիմումատու կազմակերպության հակառակորդի շահերը ներկայացնող պաշտպան, եւ երկրորդ վարույթում՝ որպես Վերաքննիչ դատարանի դատավոր հանդես եկող՝ երկակի դեր ունեցող դատավոր. հաշվի առնելով, մասնավորապես, երկրորդ վարույթի նկատմամբ առաջին վարույթի անցկացման վաղեմությունը եւ դրանց ընթացքում քննվող հարցերի տարբերությունը եւ այն փաստը, որ ժամանակի առումով պաշտպանի եւ դատավորի գործառույթները չեն կարող համընկնել՝ Դատարանը գտել է, որ դիմումատուները չեն կարող ունենալ դատավորի անաչառության վերաբերյալ օբյեկտիվորեն հիմնավորված որեւէ կասկած (Puolitaival-ը եւ Pirttiaho-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, §§ 46-54):

Դատարանը հայտնաբերել է անաչառության սկզբունքի խախտում այն գործում, որտեղ մի գործի վերաբերյալ արդեն որոշում կայացրած որոշ դատավորներից պահանջվում էր որոշել, թե արդյոք նրանք սխալ են թույլ տվել իրենց ավելի վաղ կայացրած որոշման մեջ, եւ թե արդյոք մյուս երեք դատավորները հարցի վերաբերյալ իրենց կարծիքն արդեն արտահայտել են (Driza-ն ընդդեմ Ալբանիայի, §§ 78-83՝ խախտում)։

Վճռաբեկ բողոքի վերաբերյալ վարույթում ներգրավված դատավորներից մեկը նախկինում ներգրավված է եղել գործում` որպես ավելի բարձր ատյանի դատարանի դատավոր (Peruš-ն ընդդեմ Սլովենիայի, §§ 38-39):

ii. Անձնական բնույթի իրավիճակները

164. Անաչառության սկզբունքը կարող է խախտվել նաեւ այն դեպքում, երբ դատավորն անձնական շահ ունի տվյալ գործում (Langborger-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 35, Gautrin-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 59):

165. Դատավորի եւ գործի կողմի կամ կողմի փաստաբանի մասնագիտական կամ անձնական կապերը նույնպես կարող են անաչառության վերաբերյալ կասկածներ առաջացնել (Pescador Valero-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 27, Tocono-ն եւ Profesorii Prometeişti-ն ընդդեմ Մոլդովայի, § 31, Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], § 102): Կարող են հաշվի առնվել նույնիսկ կողմնակի գործոնները (Pétur Thór Sigurðsson-ն ընդդեմ Իսլանդիայի, § 45):


















IV. Դատավարական պահանջները Ա. Արդարացիությունը


«1. «Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են իր քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները ... ունի ... տրիբունալի կողմից ... արդարացի ... լսումների իրավունք ...»:

1. Ընդհանուր սկզբունքները 166. Ակնառու տեղը. Դատարանը միշտ ընդգծել է ժողովրդավարական հասարակության մեջ արդար դատաքննության իրավունքի զբաղեցրած ակնառու տեղը (Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, § 24, Stanev-ն ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ], § 231)։ Այս երաշխիքը «Կոնվենցիայի իմաստով ցանկացած ժողովրդավարական հասարակության հիմնարար սկզբունքներից մեկն է» (Pretto-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի, § 21)։ Հետեւաբար, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը նեղ իմաստով մեկնաբանելը որեւէ կերպ չի կարող արդարացվել (Moreira de Azevedo-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 66)։ Արդարացիության պահանջը կիրառվում է վարույթի նկատմամբ՝ ամբողջությամբ վերցրած. այն չի սահմանափակվում inter partes (կողմերի միջեւ) լսումներով (Stran Greek Refineries-ը եւ Stratis Andreadis-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 49)։

167. Բովանդակությունը. պետք է ընձեռվի քաղաքացիական հայցերը դատավորին ներկայացնելու հնարավորություն (Fayed-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 65, Sabeh El Leil-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 46)։ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով մանրամասն նկարագրվում են քաղաքացիական վարույթի կողմերին տրամադրվող դատավարական երաշխիքները։ Առաջին հերթին նախատեսվում է ապահովել կողմերի եւ արդարադատության պատշաճ իրականացումից բխող շահերը (Nideröst-Huber-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 30)։ Հետեւաբար, դատավարության մասնակիցները պետք է կարողանան անհրաժեշտ արդյունավետությամբ ներկայացնել իրենց փաստարկները(H.-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 53)։

168. Ազգային իշխանությունների դերը. Դատարանը միշտ նշել է, որ ազգային իշխանությունները յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում պետք է ապահովեն Կոնվենցիայի իմաստով «արդար լսումների» պահանջների կատարումը (Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 33 in fine (վերջում))։

169. Դատավարության մասնակիցների հայցերը. սկզբունքային հարց է այն, որ յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են իր «քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները» (ինչպես սահմանված է Ստրասբուրգի դատարանի նախադեպային իրավունքով9), ունի որեւէ տրիբունալի կողմից արդար լսումների իրավունք: Դրան են գումարվում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված՝ դատարանի կառուցվածքին եւ կազմին, ինչպես նաեւ վարույթների իրականացմանը վերաբերող երաշխիքները։ Արդյունքում, դրանց ամբողջությունը հանդիսանում է արդար լսումների իրավունքը (Golder-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 36)։

9 Տե՛ս հաջորդ «Շրջանակը» բաժինը։




















170. Մեկնաբանության սկզբունքները՝

Այն սկզբունքը, որով քաղաքացիական հայցը դատավորին ներկայացնելու հնարավորություն պետք է ընձեռվի, իրավունքի՝ համընդհանուր ճանաչում ունեցող հիմնարար սկզբունքներից մեկն է. նույնը վերաբերում է միջազգային իրավունքի այն սկզբունքին, որով արգելվում է արդարադատության մերժումը։ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը պետք է դիտարկել՝ ելնելով այդ սկզբունքներից (նույն տեղում, § 35)։

Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով երաշխավորված՝ տրիբունալի առջեւ արդար լսումների իրավունքը պետք է մեկնաբանվի Կոնվենցիայի նախաբանի լույսի ներքո, որով հայտարարվում է, որ օրենքի գերակայությունը Պայմանավորվող պետությունների ընդհանուր ժառանգության մի մասն է (Brumărescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի, § 61, Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 57)։

Իրավական որոշակիության սկզբունքը համարվում է օրենքի գերակայության հիմնական տարրերից մեկը (Beian-ն ընդդեմ Ռումինիայի (թիվ 1), § 39)։

Կոնվենցիայի իմաստով արդար դատաքննության իրավունքը ժողովրդավարական հասարակությունում ունի այնպիսի ակնառու տեղ, որ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի նեղ մեկնաբանությունը չէր համապատասխանի այդ դրույթի նպատակին ու խնդրին (Ryakib Biryukov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 37)։

Բացի այդ, Կոնվենցիայով նախատեսվում է երաշխավորել ոչ թե տեսական կամ անիրական, այլ գործնական եւ արդյունավետ իրավունքներ (Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, § 24)։

171. Պետություններն ավելի մեծ ազատությամբ են օժտված քաղաքացիական գործերի դեպքում. Դատարանն ընդունել է, որ, ի տարբերություն քրեական մեղադրանքի հիմնավորվածությունը որոշելուն առնչվող գործերի, «արդար լսումներին» ներհատուկ պահանջները քաղաքացիական իրավունքները եւ պարտականությունները որոշելուն առնչվող գործերում անպայմանորեն նույնը չեն. «Պայմանավորվող պետություններն ավելի մեծ ազատությամբ են օժտված քաղաքացիական իրավունքներին ու պարտականություններին առնչվող քաղաքացիական գործերի դեպքում, քան քրեական գործերի դեպքում» (Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 32, Levages Prestations Services-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 46)։ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի՝ քաղաքացիական իրավունքներին վերաբերող պահանջներն ավելի մեղմ են, քան քրեական մեղադրանքին վերաբերող պահանջները (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 96)։

2. Շրջանակը 172. Արդյունավետ իրավունք. վարույթի կողմերն իրավունք ունեն ներկայացնելու այն դիտարկումները, որոնք իրենք համարում են իրենց գործին առնչվող։ Այս իրավունքը կարող է արդյունավետ համարվել միայն այն դեպքում, երբ դիտարկումները փաստացի «լսվում են», այսինքն՝ պատշաճորեն քննվում են գործն ըստ էության քննող դատարանի կողմից։ Այլ կերպ ասած՝ «տրիբունալը» կողմերի ներկայացրած գրավոր փաստարկների, փաստարկների եւ ապացույցների պատշաճ քննություն իրականացնելու պարտականություն ունի (Kraska-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 30, Van de Hurk-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 59, Perez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 80)։ Որպեսզի սույն հոդվածով երաշխավորված իրավունքն արդյունավետ լինի, իշխանությունները պետք է




















«ջանասիրություն» ցուցաբերեն. այն բողոքարկողի համար, որը չի ներկայացվում իրավաբանի կողմից, տե՛ս Kerojärvi-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 42, Fretté-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 49, այն բողոքարկողի համար, որը ներկայացվում է իրավաբանի կողմից, տե՛ս Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 57։

173. Բողոքարկող կողմի՝ վարույթին պատշաճ մասնակցության դեպքում դատարանից պահանջվում է իր տրամադրության տակ եղած փաստաթղթերի՝ սեփական նախաձեռնությամբ տրամադրումը։ Հետեւաբար, էական չէ, որ դիմումատուն չի բողոքել՝ համապատասխան փաստաթղթերը չտրամադրելու հետ կապված, կամ գործի նյութերին ծանոթանալու նախաձեռնություն է ցուցաբերել (Kerojärvi-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 42)։ Բողոքարկողի՝ գործի նյութերին ծանոթանալու եւ դրա պատճենը ձեոք բերելու զուտ հնարավորությունն ինքնին բավարար երաշխիք չէ (Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 57)։

174. Վարչական մարմինների վրա դրված պարտականությունը. բողոքարկողը պետք է վարչական մարմինների մոտ առկա համապատասխան փաստաթղթերին ծանոթանալու հնարավորություն ունենա, անհրաժեշտության դեպքում՝ փաստաթղթերի բացահայտմանն ուղղված ընթացակարգի միջոցով (McGinley-ն եւ Egan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 86 եւ 90)։ Եթե պատասխանող պետությունն առանց հիմնավոր պատճառի խոչընդոտում է բողոքարկողների կողմից իր մոտ առկա այն փաստաթղթերին ծանոթանալը, որոնք նրանց կօժանդակեին իրենց գործով պաշտպանվելու հարցում, կամ խաբեությամբ ժխտում է դրանց առկայությունը, ապա դա կարող է հանգեցնել նրանց՝ արդարացի լսումից զրկվելուն՝ խախտելով 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը (նույն տեղում)։

175. Վարույթի, որպես ամբողջության, գնահատումը. վարույթի արդար լինելը որոշվում է՝ այն դիտարկելով ամբողջությամբ (Ankerl-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 38, Centro Europa 7 S.r.l.-ը եւ Di Stefano-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 197)։

176. Այդ դեպքում, վարույթի արդարացիության ցանկացած թերացում կարող է որոշակի պայմաններում շտկվել հետագա փուլերում կա՛մ նույն (Helle-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 54), կա՛մ ավելի բարձր ատյանի դատարանի կողմից (Schuler-Zgraggen-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 52, ի հակադրություն դրա՝ Albert-ը եւ Le Compte-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 36, Feldbrugge-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, §§ 45-46)։

177. Ամեն դեպքում, եթե թերությունը թույլ է տրվել բարձրագույն դատական մարմնի մակարդակով, օրինակ, որովհետեւ այդ մարմին ներկայացված եզրակացություններին պատասխանելու որեւէ հնարավորություն չկա, ապա առկա է արդար լսումների իրավունքի խախտում (Ruiz-Mateos-ն ընդդեմ Իսպանիայի, §§ 65-67)։

178. Դատավարական թերությունը կարելի է շտկել, միայն եթե վիճարկվող որոշումը ենթակա է վերանայման անկախ դատական մարմնի կողմից, որն օժտված է լիակատար իրավազորությամբ եւ տրամադրում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով պահանջվող երաշխիքները։ Նշանակություն ունի վերաքննիչ դատարանի՝ վերանայման մասով լիազորությունների շրջանակը, եւ դա ուսումնասիրվում է գործի հանգամանքների լույսի ներքո (Obermeier-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 70)։10

179. Նախորդ որոշումները, որոնցով արդար լսումների երաշխիքներ չեն տրամադրվում. նման դեպքերում որեւէ հարց չի առաջանում, եթե բողոքարկողի համար իրավական պաշտպանության միջոցը հասանելի է եղել անկախ դատական մարմնի առջեւ, որն օժտված է եղել լիակատար իրավազորությամբ եւ տրամադրել է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով պահանջվող երաշխիքները (Oerlemans-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, §§ 53-58,

10. Տե՛ս նաև «Լիակատար իրավազորություն ունեցող դատարանի կողմից վերանայումը» բաժինը։























British-American Tobacco Company Ltd-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 78)։ Նշանակություն ունի այն հանգամանքը, որ բավարար երաշխիքներ տրամադրող այդպիսի իրավական պաշտպանության միջոց գոյություն ունենա (Air Canada-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 62)։

180. Վերաքննիչ դատարանի առջեւ. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը չի ստիպում Պայմանավորվող պետություններին՝ ստեղծել վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարաններ, սակայն եթե այդպիսի դատարաններ գոյություն ունեն, պետությունից պահանջվում է ապահովել այդ դատարաններում դատավարության մասնակիցների՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում ներկայացված հիմնական երաշխիքների օգտագործումը (Andrejeva-ն ընդդեմ Լատվիայի [ՄՊ], § 97)։ Այնուամենայնիվ, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը վերաքննիչ դատարաններում վարույթի նկատմամբ կիրառելու եղանակը կախված է տվյալ վարույթի առանձնահատկություններից. պետք է հաշվի առնել ներպետական իրավակարգի շրջանակներում իրականացվող վարույթներն ամբողջությամբ վերցրած եւ դրանցում վերաքննիչ դատարանի (Helmers-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 31) կամ վճռաբեկ դատարանի (K.D.B.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 41, Levages Prestations Services-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 44-45) դերակատարումը։

181. Հաշվի առնելով վճռաբեկ դատարանի դերակատարման հատուկ բնույթը, որը սահմանափակվում է՝ ուսումնասիրելով այն հարցը, թե արդյոք օրենքը ճշգրտորեն է կիրառվել, պահպանվող ընթացակարգը կարող է ավելի պաշտոնական լինել (նույն տեղում, § 48)։ Վճռաբեկ դատարանում մասնագիտացված իրավաբանի կողմից ներկայացվելու պահանջն ինքնին չի հակասում 6-րդ հոդվածին (G.L.-ը եւ S.L.-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), Tabor-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 42)։

182. Սահմանափակումները. որպես ընդհանուր կանոն, ազգային դատարաններն են գնահատում փաստերը. փաստերի վերաբերյալ ազգային դատարանների գնահատականն իր սեփական գնահատականով փոխարինելը Դատարանի խնդիրը չէ (Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 31)։11 Ավելին, թեեւ բողոքարկողներն իրավունք ունեն ներկայացնելու այն դիտարկումները, որոնք իրենք համարում են առնչվող իրենց գործին, դատավարության մասնակիցների համար 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով նպաստավոր ելք չի երաշխավորվում (Andronicou-ն եւ Constantinou-ն ընդդեմ Կիպրոսի, § 201)։

183. Արտաքին հատկանիշների տեսությունը. Դատարանը շեշտել է արտաքին հատկանիշների կարեւորությունը արդարադատության իրականացման հարցում. կարեւոր է ապահովել արդար դատաքննության ակնհայտ լինելը։ Սակայն, Դատարանը նաեւ հստակեցրել է, որ շահագրգիռ անձանց տեսակետն ինքնին որոշիչ չէ. ավելին, դատաքննության արդարության վերաբերյալ անհատների կասկածները դատարանում պետք է համարվեն օբյեկտիվորեն հիմնավորված (Kraska-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 32)։ Հետեւաբար, անհրաժեշտ է ուսումնասիրել, թե ինչպես են դատարանները քննել գործը։

184. Գերագույն դատարանների քննած այլ գործերի առնչությամբ Դատարանը նշել է, որ հասարակության հատուկ ուշադրությունը արդարադատության իրականացման նկատմամբ հիմնավորել է արտաքին հատկանիշների կարեւորության աճը (Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 82, Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 53, Menchinskaya-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 32)։ Այս գործերով Դատարանը կարեւորություն է տվել արտաքին հատկանիշներին (տե՛ս նաեւ Vermeulen-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 34, Vermeulen-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 32)։

11. Տե՛ս «Չորրորդ ատյանը» բաժինը։




























185. Դատական պրակտիկան. ներպետական իրավակարգի էությունը հաշվի առնելու նպատակով՝ Դատարանը ներպետական օրենսդրության՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ համապատասխանությունն ուսումնասիրելիս միշտ որոշակի կարեւորություն է տվել դատական պրակտիկային (Kerojärvi-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 42, Gorou-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2) [ՄՊ], § 32)։ Իսկապես, դատավարության մասնակիցների՝ արդարացի լսում ունենալը գնահատելիս չպետք է անտեսել գործի ընդհանուր փաստական եւ իրավական հիմքերը (Stankiewicz-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 70)։

186. Պետական իշխանությունները չեն կարող ազատվել դատարանների արդյունավետ հսկողությունից ազգային անվտանգության կամ ահաբեկչության հիմքով. գոյություն ունեն տեխնիկաներ, որոնք կարելի է օգտագործել, եւ որոնք բավարարում են եւ՛ անվտանգության մասով օրինական նկատառումները, եւ՛ անձի դատավարական իրավունքները (Dağtekin-ը եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի, § 34)։

187. Վարույթի ելքից անկախ սկզբունքը. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի դատավարական երաշխիքները կիրառվում են դատավարության բոլոր մասնակիցների նկատմամբ, եւ ոչ թե միայն նրանց նկատմամբ, ովքեր չեն շահել իրենց գործերն ազգային դատարաններում(Philis-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2), § 45)։

Օրինակներ

188. Նախադեպային իրավունքն ընդգրկել է բազմաթիվ իրավիճակներ, այդ թվում.

189. Դատարանի կողմից վերաքննիչ դատարան ներկայացված դիտարկումներն ակնհայտորեն նպատակաուղղված են եղել դրա որոշման վրա ազդելուն. կողմերը պետք է հնարավորություն ունենան մեկնաբանելու դիտարկումները՝ անկախ դրանց՝ դատարանի վրա ունեցած իրական ազդեցությունից, եւ նույնիսկ եթե դիտարկումներով չի ներկայացվում որեւէ փաստ կամ փաստարկ, որը, վերաքննիչ դատարանի կարծիքով, դեռեւս չի ներկայացվել վիճարկվող որոշման մեջ (Nideröst-Huber-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, §§ 26-32) կամ պատասխանող կառավարության կարծիքով՝ Ստրասբուրգի դատարանում (APEH Üldözötteinek Szövetsége-ն եւ այլք ընդդեմ Հունգարիայի, § 42)։

190. Նախնական հարցերը. եթե գոյություն ունի նախնական փոխանցման մեխանիզմ, ապա ներպետական դատարանի կողմից այդպիսի փոխանցման մասով դիմումի բավարարումը մերժելը կարող է որոշակի հանգամանքներում խախտել դատական քննության արդարացիությունը (Ullens de Schooten-ը եւ Rezabek-ն ընդդեմ Բելգիայի, §§ 57-67, հետագա հղումներով)։ Դա այդպես է, եթե ապացուցվում է, որ մերժումը կամայական է՝

եթե մերժում է ստացվել՝ չնայած կիրառվող կանոններով նախնական փոխանցման սկզբունքից որեւէ բացառություն կամ դրան այլընտրանք չի թույլատրվում.

եթե մերժումը հիմնված է այնպիսի պատճառների վրա, որոնք նախատեսված չեն կանոններով.

կամ եթե մերժումը պատշաճ ձեւով չի հիմնավորվել՝ այդ կանոններին համապատասխան։

191. Հետեւաբար, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով չի երաշխավորվում ներպետական դատարանի կողմից գործը Եվրոպական միության արդարադատության դատարանին փոխանցելու որեւէ իրավունք (Dotta-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում))։ Վերեւում մեջբերված













նախադեպային իրավունքը կիրառելիս Դատարանը ուսումնասիրում է, թե արդյոք մերժումը կամայական է (Canela Santiago-ն ընդդեմ Իսպանիայի (որոշում))։

192. Ներպետական նախադեպային իրավունքի փոփոխությունները. իրավական որոշակիության եւ իրավաչափ ակնկալիքների պաշտպանության վերաբերյալ պահանջը չի ներառում սահմանված իրավական պրակտիկայի նկատմամբ իրավունք (Unédic-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 74)։ Նախադեպային իրավունքի զարգացումն ինքնին չի հակասում արդարադատության պատշաճ իրականացմանը, քանի որ դինամիկ եւ զարգացող մոտեցում չցուցաբերելը կխոչընդոտի որեւէ բարելավում կամ կատարելագործում (Atanasovski-ն ընդդեմ Մակեդոնիայի նախկին Հարավսլավական Հանրապետության, § 38)։ Դատարանն այդ վճռում գտել է, որ լավ սահմանված իրավական պրակտիկայի առկայությունը Գերագույն դատարանի վրա նախադեպային իրավունքից իր շեղվելը հիմնավորող պատճառների վերաբերյալ ավելի լուրջ հայտարարություն անելու պարտականություն է դրել, որը չկատարելու դեպքում կխախտվի անձի իրավունքը՝ պատշաճ ձեւով հիմնավորված որոշման մասով։ Որոշ դեպքերում ներպետական իրավական պրակտիկայի փոփոխություններով, որոնք ազդում են ընթացող քաղաքացիական վարույթի վրա, Կոնվենցիան կարող է խախտվել (Petko Petkov-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, §§ 32-34)։

193. Նախադեպային իրավունքի անհամապատասխանությունների մասով Դատարանը շեշտել է տեղում մեխանիզմներ ստեղծելու կարեւորությունը՝ դատարանների գործունեության հետեւողականությունը եւ նախադեպային իրավունքի միատեսակությունն ապահովելու նպատակով (Frimu-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի (որոշում), §§ 43-44)։ Այնուամենայնիվ, իրավունքի հետեւողականությանը հասնելու համար կարող է ժամանակ պահանջվել, եւ, հետեւաբար, նախադեպային իրավունքի հակասությունների ժամանակահատվածը հանդուրժելի է առանց իրավական որոշակիության խախտման (Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 83, Albu-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, §§ 36 եւ 40-43)։12

194. Օրենքն ուժի մեջ մտնելը, երբ գործը, որով պետությունը կողմ է համարվում, դեռեւս քննության փուլում է. Դատարանը հատկապես մտահոգված է հետադարձ ուժ ունեցող օրենսդրության կիրառմանը ներհատուկ վտանգներով, որն ունենում է այն վեճի դատական որոշման վրա ազդելու արդյունքը, որի կողմ է համարվում պետությունը՝ այդ թվում, երբ արդյունքն ընթացիկ դատավարությունը շահելու ոչ ենթակա դարձնելն է։ Այդպիսի միջոցներն արդարացնելու նպատակով ներկայացված ցանկացած պատճառ պետք է մանրամասն ուսումնասիրել (National & Provincial Building Society-ն, Leeds Permanent Building Society-ն եւ Yorkshire Building Society-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 112)։ Ըստ էության, օրենսդիր մարմնի կողմից գործող օրենքներից բխող իրավունքները կարգավորող նոր՝ հետադարձ ուժ ունեցող դրույթների ընդունումը քաղաքացիական գործերով չի բացառվում։ 6-րդ հոդվածը, այնուամենայնիվ, բացառում է օրենսդիր մարմնի կողմից որեւէ միջամտություն արդարադատության իրականացման գործում, որը նպատակաուղղված է վեճի մասով դատական որոշման վրա ազդելուն՝ բացառությամբ «համընդհանուր շահի համոզիչ հիմքերի» առկայության դեպքերի (Zielinski-ն, Pradal-ը, Gonzalez-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 57, Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], § 126)։

Դատարանը հայտնաբերել է խախտումներ, օրինակ՝ հետեւյալի մասով.

12. Տե՛ս նաև «Չորրորդ ատյանը» բաժինը։


















միջամտություն օրենսդիր մարմնի կողմից՝ գործով մոտալուտ ելքի վրա պետության օգտին ազդեցություն ունենալու նպատակով՝ այն ժամանակահատվածում, երբ վարույթը, որի կողմ էր համարվում պետությունը, ընթացքի մեջ է եղել ինը տարի, եւ դիմումատուներն ունեցել են պետության դեմ կայացված՝ վերջնական, կատարման ենթակա վճիռ (Stran Greek Refineries-ը եւ Stratis Andreadis-ն ընդդեմ Հունաստանի, §§ 49-50).

օրենք, որը գործով մոտալուտ ելքի վրա պետության օգտին որոշիչ ազդեցություն է ունեցել (Zielinski-ն, Pradal-ը, Gonzalez-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 59).

օրենքի ընդունում, որը գործնական նպատակներով լուծել է էական խնդիրներ եւ դատավարությունը շարունակելը դարձրել անիմաստ՝ վճռաբեկ դատարանում վարույթի որոշիչ փուլի ժամանակ (Papageorgiou-ն ընդդեմ Հունաստանի).

վերաքննիչ դատարանի որոշում, որը հիմնված է՝ նույնիսկ երկրորդական ձեւով, վարույթի ընթացքում ընդունված օրենքի վրա եւ որն ազդեցություն է ունեցել վարույթի ելքի վրա (Anagnostopoulos-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, §§ 20-21)։

Այնուամենայնիվ, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը չի կարող մեկնաբանվել որպես իշխանությունների ցանկացած միջամտություն կանխող՝ այն ընթացիկ դատական վարույթի մասով, որի կողմ են դրանք։ Այլ գործերով Դատարանը համարել է, որ այն նկատառումները, որոնց վրա հիմնվել է պատասխանող պետությունը, հիմնված են եղել օրենքի հետադարձ ուժը հիմնավորելու համար անհրաժեշտ հանրային շահին ուղղված համոզիչ դրդապատճառների վրա (National & Provincial Building Society-ն, Leeds Permanent Building Society-ն եւ Yorkshire Building Society-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 112, Forrer-Niedenthal-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 64, OGIS-Institut Stanislas-ը, OGEC Saint-Pie X-ը եւ Blanche de Castille-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 71-72, EEG-Slachthuis Verbist Izegem-ն ընդդեմ Բելգիայի (որոշում))։

195. Այս նախադեպային իրավունքը նաեւ կիրառվում է այն գործերի նկատմամբ, երբ պետությունը, կողմ չլինելով, խոչընդոտում է վարույթի ընթացքը՝ օգտագործելով իր օրենսդիր իշխանությունը (Ducret-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 33-42)։

196. Օրենսդիր մարմնի միջամտության այլ ձեւեր՝

Օրենքները կարող են ընդունվել վարույթն սկսելուց առաջ (Organisation nationale des syndicats d’infirmiers libéraux-ն (ONSIL) ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)) կամ դրա ավարտից հետո (Preda-ն եւ Dardari-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում))՝ առանց 6-րդ հոդվածով սահմանված որեւէ հարց բարձրացնելու։

Ընդհանուր բնույթի օրենքների ընդունումը կարող է անբարենպաստ լինել դատավարության մասնակիցների համար՝ չլինելով նպատակաուղղված ընթացող դատական վարույթին եւ, հետեւաբար, օրենքի գերակայության սկզբունքը շրջանցելով (Gorraiz Lizarraga-ն եւ այլք ընդդեմ Իսպանիայի, § 72)։

Օրենքը կարող է ճանաչվել հակասահմանադրական, մինչդեռ վարույթն ընթացքի մեջ է՝ առանց այդ վարույթի վրա ազդեցություն ունենալու որեւէ մտադրության առկայության (Dolca-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի (որոշում))։

197. «Ազգային իրավաբանական ծառայության անկախ անդամի» դիտարկումները Գերագույն դատարանում դատավարության մասնակիցներին չտրամադրելը (դատախազության վարչության անդամներ. Vermeulen-ն ընդդեմ Բելգիայի, Van Orshoven-ն ընդդեմ Բելգիայի, K.D.B.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, Գլխավոր դատախազ. Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], Lobo Machado-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, Կառավարության




























հանձնակատար. Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ]) եւ այդ դիտարկումներին պատասխանելու հնարավորության բացակայությունը. պատասխանող պետություններից շատերը պնդել են, որ ազգային իրավաբանական ծառայության անդամների այս կատեգորիան ո՛չ վարույթի կողմ է, եւ ոչ էլ որեւէ կողմի համախոհը կամ մրցակիցը, սակայն Դատարանը գտել է, որ պետք է հաշվի առնվեն վարույթում տվյալ պաշտոնատար անձի ունեցած դերը, եւ մասնավորապես, նրա գրավոր փաստարկների բովանդակությունն ու էությունը (Vermeulen-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 31, Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 71 in fine)։

198. Դատարանը շեշտել է մրցակցային դատավարության կարեւորությունն այն դեպքերում, երբ ազգային իրավաբանական ծառայության անկախ անդամի՝ քաղաքացիական գործով գրավոր փաստարկները նախօրոք չեն տրամադրվել կողմերին՝ վերջիններիս զրկելով դրանց պատասխանելու հնարավորությունից (նույն տեղում, § 76, Lobo Machado-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 31, Van Orshoven-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 41, Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], §§ 55-56, Immeubles Groupe Kosser-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 26, Vermeulen-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 33)։

199. Ազգային իրավաբանական ծառայության այս անդամների՝ գործով իրենց կարծիքը հրապարակայնորեն արտահայտելուց հետո եւ՛ «ակտիվ», եւ՛ «պասիվ» մասնակցությունը, եւ նույնիսկ զուտ ներկայությունը խորհրդակցություններին դատապարտվել է (նույն տեղում, § 34Lobo Machado-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 32, Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 87)։ Այս նախադեպային իրավունքը զգալիորեն հիմնվում է արտաքին հատկանիշների տեսության վրա13 (Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 53)։

200. Այսպիսով, պետք է ուսումնասիրել այն պայմանները, որոնցում տեղի է ունեցել դատավարությունը, եւ մասնավորապես, արդյոք դատավարությունը մրցակցային է եղել, եւ արդյոք համապատասխանել է կողմերի իրավահավասարության սկզբունքին (համեմատի՛ր Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 76, Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], §§ 55-57), որպեսզի որոշվի, թե արդյոք խնդիրը վերագրելի է եղել դատավարության մասնակցի վարքագծին, պետության վերաբերմունքին, թե կիրառվող օրենսդրությանը (Fretté-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 49-51)։

Եվրոպական համայնքների (Եվրոպական միության) արդարադատության դատարանում դատավարության հետ կապված՝ Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների (որոշում)։

201. Սահմանափակումները.

Կողմերի իրավահավասարությունը չի ենթադրում կողմի՝ մինչեւ լսումներն այն գրավոր փաստարկները բացահայտելու իրավունքը, որոնք չեն բացահայտվել վարույթի մյուս կողմին կամ զեկուցող դատավորին կամ դատարանի կազմի մեջ մտնող դատավորներին (Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 73)։

Իրական հասանելիություն կամ էություն չունեցող իրավունքի ճանաչումն իմաստ չունի. դա վերաբերում է այն դեպքին, երբ Կոնվենցիայի համաձայն կիրառված իրավունքը որեւէ ազդեցություն չէր ունենա գործի ելքի վրա, որովհետեւ ընդունված իրավական լուծումն իրավական առումով անառարկելի էր (Stepinska-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 18)։

13. Տե՛ս վերևում։



http://hudoc.echr.coe.int/sites/eng/pages/search.aspx?i=001-73195























3. Չորրորդ ատյանը

ա. Ընդհանուր սկզբունքները

202. Դատարան ներկայացված բողոքների կոնկրետ կատեգորիան ենթադրում է սովորաբար «չորրորդ ատյանի» բողոքներ կոչվող բողոքները։ Այս եզրույթը, որը Կոնվենցիայի տեքստում չի նկարագրվում եւ սահմանվել է Կոնվենցիայի հաստատությունների նախադեպային իրավունքներով (Kemmache-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (թիվ 3), § 44), որոշակի առումով պարադոքսալ է, քանզի այն շեշտը դնում է նրա վրա, թե Դատարանը ինչ չի համարվում. այն վերաքննիչ դատարան չէ կամ դատարան, որը կարող է բեկանել Կոնվենցիայի կողմ համարվող պետությունների դատարանների կողմից կայացված որոշումները կամ կրկին քննել նրանց կողմից քննված գործերը, եւ ոչ էլ կրկին քննել գործերն այնպես, ինչպես դա անում է Գերագույն դատարանը։ Հետեւաբար, չորրորդ ատյանի դիմումները երկու մակարդակով հաճախակի առաջացող թյուրիմացությունների հետեւանք են։

203. Նախեւառաջ, դիմումատուների կողմից առկա է Դատարանի դերի եւ Կոնվենցիայիով սահմանված դատական համակարգի բնույթի վերաբերյալ լայն տարածում ունեցող թյուրըմբռնում։ Ներպետական դատարաններին փոխարինելը Դատարանի խնդիրը չի համարվում. դրա լիազորությունները սահմանափակվում են Պայմանավորվող պետությունների կողմից Կոնվենցիային միանալուց հետո մարդու իրավունքների վերաբերյալ ստանձնած պարտավորությունների կատարումն ստուգելով։ Ավելին, Պայմանավորվող պետությունների իրավական համակարգերին ուղղակիորեն միջամտելու լիազորությունների բացակայության դեպքում Դատարանը պետք է հարգի այդ իրավական համակարգերի ինքնուրույնությունը։ Դա նշանակում է, որ ազգային դատարանի՝ փաստի կամ օրենքի մասով թույլ տված ենթադրյալ սխալներով զբաղվելը Դատարանի խնդիրը չէ, եթե եւ այնքանով, որքանով այդ սխալները չէին կարող խախտել Կոնվենցիայով պաշտպանվող իրավունքներն ու ազատությունները։ Այն ինքնին չի կարող գնահատել այն փաստերը, որոնք ազգային դատարանին հանգեցրել են ընդունելու հենց այդ եւ ոչ թե մեկ այլ որոշում։ Եթե լիներ հակառակը, ապա Դատարանը կգործեր որպես երրորդ կամ չորրորդ ատյանի դատարան, որը կլիներ դրա գործողությունների վրա դրված սահմանափակումների անտեսում (García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], § 28)։

204. Երկրորդ, հաճախ առկա է Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում նշված «արդար» եզրույթի իրական իմաստի թյուրըմբռնում։ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով պահանջվող «արդարացիությունը» ոչ թե «նյութական» (մի հասկացություն, որը մասնակի իրավական, մասնակի էթիկական է եւ կարող է կիրառվել միայն գործն ըստ էության քննող դատարանի կողմից), այլ «դատավարական» արդարացիություն է։ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով միայն երաշխավորվում է «դատավարական» արդարացիությունը, որը գործնականում մեկնաբանվում է որպես մրցակցային դատավարություն, որի դեպքում կողմերը ներկայացնում են իրենց գրավոր փաստարկները, եւ դրանք դատարանի առջեւ գտնվում են հավասար պայմաններում (Star Cate Epilekta Gevmata-ն եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի (որոշում))։ Վարույթի արդարացիությունը միշտ գնահատվում է այն ամբողջությամբ դիտարկելով, որպեսզի վարույթն ամբողջությամբ անարդար համարելու համար առանձին խախտումը բավարար չլինի (Miroļubovs-ը եւ այլք ընդդեմ Լատվիայի, § 103)։

205. Բացի այդ, Դատարանը հարգում է Եվրոպայի իրավական եւ դատական համակարգի բազմազանությունը, եւ դրանք միօրինականացնելը Դատարանի խնդիրը չէ։ Նույն կերպ, Դատարանի խնդիրը չէ ներպետական դատարանների որոշումների ողջամտությունը









քննելը, երբ կամայականության որեւէ ապացույց առկա չէ (Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], §§ 68, 89 եւ 94)։

բ. Դատարանի վերահսկողության շրջանակը եւ սահմանափակումները

206. Դատարանը միշտ նշել է, որ ազգային դատարանի՝ փաստի կամ օրենքի մասով թույլ տված ենթադրյալ սխալներով զբաղվելը, ընդհանուր առմամբ, Դատարանի խնդիրը չէ, եթե եւ այնքանով, որքանով այդ սխալներն ակնհայտ չեն եւ չեն խախտել Կոնվենցիայով պաշտպանվող իրավունքներն ու ազատությունները (García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], § 28, Perez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 82, Dulaurans-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի գործով (§ 38) Դատարանը գտել է «վճռի ակնհայտ սխալի» պատճառով 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում, սակայն, ի հակադրություն դրա՝ Société anonyme d’habitations à loyers modérés Terre et Famille-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում))։

207. Դա նշանակում է, որ Դատարանը, որպես ընդհանուր կանոն, չի կարող կասկածի տակ դնել ներպետական դատարանների եզրահանգումներն ու եզրակացությունները, որոնք վերաբերում են՝

գործի փաստերի հաստատմանը. Դատարանը չի կարող վիճարկել ներպետական դատարանների եզրահանգումները, եթե դրանք ակնհայտորեն եւ բացարձակապես կամայական չեն (García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], §§ 28-29)։

Ներպետական օրենքի մեկնաբանությանն ու կիրառմանը. ազգային օրենսդրության մեկնաբանությանն առնչվող խնդիրների լուծումն առաջնային է ներպետական դատարանների համար (Perez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 82), բայց ոչ Ստրասբուրգի դատարանի համար, որի խնդիրն այդպիսի մեկնաբանության հետեւանքների՝ Կոնվենցիային համապատասխանությունը ստուգելն է (Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 49)։ Դատարանը բացառիկ դեպքերում կարող է համապատասխան եզրակացություններ կատարել, եթե Պայմանավորվող պետության ներպետական դատարանները ներպետական օրենքը մեկնաբանել են ակնհայտ կամայական կամ սխալ ձեւով (Barać-ը եւ այլք ընդդեմ Չեռնոգորիայի, §§ 32-34, հաջորդող հղումների հետ միասին, Anđelković-ն ընդդեմ Սերբիայի, §§ 24-27 (արդարադատության մերժում), Laskowska-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 61), սակայն այն սովորաբար այդպես է վարվում Կոնվենցիայի այլ դրույթների համաձայն, այլ ոչ թե 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն (Kushoglu-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, § 50, Işyar-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, § 48, Fabris-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 60)։

Ապացույցների ընդունելիությանն ու գնահատմանը.14 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված երաշխիքները միայն տարածվում են ապացույցի՝ դատավարական մակարդակով կիրառման վրա։ Ապացույցների ընդունելիությունը կամ դրանք ըստ էության գնահատելու եղանակը նախեւառաջ ազգային դատարաններին է վերաբերում, որոնց խնդիրն իրենց ներկայացված ապացույցները գնահատելն է (García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], § 28, Farange S.A.-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում))։

14. Տե՛ս նաև «Ապացույցների կիրառումը» բաժինը։



















http://hudoc.echr.coe.int/sites/fra/pages/search.aspx?i=001-66800


208. Այսպիսով, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով Դատարանին չի թույլատրվում հարցականի տակ դնել քաղաքացիական վեճի արդյունքի նյութական արդարացիությունը, երբ առավել հաճախ կողմերից մեկը հաղթում է, իսկ մյուսը՝ պարտվում։

209. Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված՝ չորրորդ ատյանի բողոքը կմերժվի Դատարանի կողմից այն հիմքերով, որ դիմումատուն մրցակցային դատավարության հնարավորություն է ունեցել, որ ինքն այդ վարույթի տարբեր փուլերում կարողացել է ներկայացնել այն փաստարկներն ու ապացույցները, որոնք ինքը համարել է գործին առնչվող, որ ունեցել է հակառակորդի ներկայացրած փաստարկներն ու ապացույցներն արդյունավետ վիճարկելու հնարավորություն, որ իր բոլոր փաստարկները, որոնք, օբյեկտիվորեն դիտարկելով, առնչվել են գործի լուծմանը, պատշաճ ձեւով քննվել եւ ուսումնասիրվել են դատարանների կողմից, որ վիճարկվող որոշման փաստական եւ իրավական պատճառները մանրակրկիտ ներկայացվել են, եւ որ, համապատասխանաբար, վարույթն ամբողջությամբ վերցված՝ եղել է արդարացի (García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], § 29)։ Չորրորդ ատյանի դիմումների մեծամասնությունը ճանաչվում է de plano (ամբողջովին) անընդունելի մեկ դատավորից կամ երեք դատավորից բաղկացած Կոմիտեի կողմից (Կոնվենցիայի 27-րդ եւ 28-րդ հոդվածներ)։ Տե՛ս, ի հակադրություն դրա, օրինակ՝ Donadzé-ն ընդդեմ Վրաստանի, § 35։

գ. Ներպետական նախադեպային իրավունքի հետեւողականությունը ամրագրված իրավունք չի տրամադրվում։ Նախադեպային իրավունքի զարգացումն ինքնին չի հակասում արդարադատության պատշաճ իրականացմանը, քանի որ դինամիկ եւ զարգացող մոտեցում չցուցաբերելը կառաջացնի որեւէ բարելավում կամ կատարելագործում խոչընդոտելու վտանգ (Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 58)։

211. Ըստ էության, ներպետական այն դատարանների կողմից հրապարակված տարբեր որոշումները համեմատելը, որոնց անկախությունը պետք է հարգվի, Դատարանի խնդիրը չէ նույնիսկ այն գործերի դեպքում, որոնք առաջին հայացքից համեմատելի կամ կապակցված են թվում։ Նախադեպային իրավունքի անհամապատասխանությունների հնարավորությունը ցանկացած դատական համակարգին ներհատուկ հետեւանք է, որը հիմնվում է այն գործն ըստ էության քննող եւ վերաքննիչ դատարանների ցանցի վրա, որոնք իրենց տարածքային իրավազորության մեջ մտնող տարածքի նկատմամբ իշխանություն ունեն։ Այսպիսի անհամապատասխանություններ կարող են առաջանալ նույնիսկ միեւնույն դատարանի շրջանակներում։ Դա ինքնին չի կարող համարվել Կոնվենցիային հակասող (Santos Pinto-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 41)։ Հետեւաբար, որեւէ «անհամապատասխանություն» չի կարող լինել, եթե վիճարկվող փաստական հանգամանքներն օբյեկտիվորեն տարբեր են (Uçar-ն ընդդեմ Թուրքիայի (որոշում))։

212. Այնուամենայնիվ, կարող են լինել դեպքեր, երբ նախադեպային իրավունքի անհամապատասխանությունները հանգեցնում են 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի խախտում արձանագրելուն։ Այս դեպքում, Դատարանի մոտեցումը տարբերվում է՝ կախված այն բանից, թե արդյոք անհամապատասխանություններ առկա են դատարանների միեւնույն ճյուղում, թե դատարանների երկու տարբեր ճյուղերի միջեւ, որոնք ամբողջովին անկախ են մեկը մյուսից։

213. Առաջին դեպքում, չհամապատասխանող որոշումները հրապարակվում են մեկ ներպետական Գերագույն դատարանի կողմից կամ իրավական համակարգի միեւնույն ճյուղի՝ որպես վերջին ատյան որոշում կայացնող տարբեր դատարանների կողմից։










Այդպիսի դեպքերում, հակասող վճիռների շարունակական առկայությունը կարող է ստեղծել դատական համակարգի նկատմամբ հանրային վստահությունը նվազեցնելուն միտված իրավական անորոշության վիճակ, մինչդեռ այդպիսի վստահությունն ակնհայտորեն օրենքի գերակայության վրա հիմնված պետության կարեւոր բաղադրիչն է։ Դատարանը որոշում է նման անորոշության առկայությունը՝ ըստ կոնկրետ դեպքերի՝ հիմնվելով հետեւյալ երեք չափորոշիչների վրա՝

արդյոք նախադեպային իրավունքի անհամապատասխանությունները խորն են ու կայուն,

արդյոք ներպետական օրենսդրությամբ տրամադրվում են այդպիսի հակասությունները լուծող մեխանիզմներ, եւ

արդյոք այդ մեխանիզմները կիրառվել են եւ ինչ արդյունք են ունեցել։ Պայմանավորվող պետություններն իրենց իրավական համակարգերն այնպիսի ձեւով կազմակերպելու պարտականություն ունեն, որ խուսափեն չհամապատասխանող վճիռների ընդունումից եւ համապատասխան դատավարական միջոցներով լուծեն ցանկացած լուրջ հակասություն հակասություն (Beian-ն ընդդեմ Ռումինիայի (թիվ 1), §§ 37 and 39, Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], §§ 56-57 եւ 80)։

։Դատարանի կողմից հաշվի առնվող լրացուցիչ չափորոշիչն այն է, թե արդյոք ոչ հետեւողական լինելն առանձին դեպք է, թե ազդում է մեծ թվով մարդկանց վրա (Albu-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, § 38)։

214. Երկրորդ տարբերակի դեպքում հակասող որոշումները հրապարակվում են վերջին ատյանում՝ իրավական համակարգի երկու տարբեր ճյուղերի դատարանների կողմից՝ յուրաքանչյուրն իր անկախ Գերագույն դատարանի կողմից, որը ենթակա չէ որեւէ ընդհանուր դատական աստիճանակարգության։ Այս դեպքում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով չի պահանջվում ուղղահայաց վերահսկողության մեխանիզմի կամ ընդհանուր կարգավորող մարմնի ստեղծում (ինչպիսին է ընդդատության մասով վեճերի դատարանը)։ Դատարանների տարբեր ճյուղեր ունեցող դատական համակարգի եւ միաժամանակ մի քանի Գերագույն դատարանի առկայության դեպքում, երբ դրանցից պահանջվում է միաժամանակ եւ զուգահեռաբար օրենքի մեկնաբանություն տալ, նախադեպային իրավունքի հետեւողականությանը հասնելու համար կարող է ժամանակ պահանջվել, եւ, հետեւաբար, նախադեպային իրավունքի հակասությունների ժամանակահատվածը հանդուրժելի է առանց իրավական որոշակիության խախտման։ Այսպիսով, երկու դատարան, յուրաքանչյուրն իր իրավազորության ոլորտում տարբեր գործեր քննելով, կարող է նմանատիպ փաստական հանգամանքներով միեւնույն իրավական հարցի վերաբերյալ հանգել միմյանց հակասող, սակայն ռացիոնալ եւ հիմնավորված եզրակացությունների՝ առանց խախտելու 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը (Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], §§ 81-83 եւ 86)։

4. Մրցակցային դատավարությունը 215. Մրցակցային սկզբունքը. արդար դատաքննություն հասկացությունը ներառում է մրցակցային դատավարության հիմնարար իրավունքը։

216. Մրցակցային դատավարության իրավունքից բխող պահանջները, ըստ էության, նույնն են եւ՛ քաղաքացիական, եւ՛ քրեական գործերի դեպքում (Werner-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 66)։











217. Ժամանակ խնայելու եւ վարույթն արագացված կարգով անցկացնելու վերաբերյալ ցանկությունը չի արդարացնում այնպիսի հիմնարար սկզբունքի անտեսումը, ինչպիսին մրցակցային դատավարության իրավունքն է (Nideröst-Huber-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 30)։

218. Բովանդակությունը. մրցակցային դատավարության իրավունքը, ըստ էության, նշանակում է, որ քրեական կամ քաղաքացիական դատաքննության կողմերին պետք է տրվի բոլոր ապացույցներին կամ դիտարկումներին ծանոթանալու եւ դրանք մեկնաբանելու հնարավորություն՝ նույնիսկ ազգային իրավաբանական ծառայության անկախ մարմնի կողմից ներկայացվածները՝ դատարանի որոշման վրա ազդելու նպատակով (Ruiz-Mateos-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 63, McMichael-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 80, Vermeulen-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 33, Lobo Machado-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 31, Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 74)։ Այս պահանջը կարող է նաեւ կիրառվել Սահմանադրական դատարանում (Milatová-ն եւ այլք ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, §§ 63-66, Gaspari-ն ընդդեմ Սլովենիայի, § 53)։

Դատարանի որոշման վրա իրական ազդեցությունը մեծ կարեւորություն չի ներկայացնում (Nideröst-Huber-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 27, Ziegler-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 38)։

Մրցակցային դատավարության իրավունքը պետք է հնարավոր լինի իրականացնել բավարար պայմաններում. վարույթի կողմին պետք է տրվի դատարան ներկայացված ապացույցներին պատշաճ ձեւով եւ համապատասխան ժամանակահատվածում ծանոթանալու, ինչպես նաեւ դրանց գոյության, բովանդակության եւ իսկության վերաբերյալ մեկնաբանելու հնարավորություն (Krčmář-ը եւ այլք ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, § 42, Immeubles Groupe Kosser-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 26), անհրաժեշտության դեպքում՝ նիստի հետաձգում ստանալու միջոցով (Yvon-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 39)։

Կողմերին պետք է հնարավորություն տրվի ներկայացնելու իրենց հայցի հաջողության համար անհրաժեշտ ցանկացած ապացույց (Clinique des Acacias-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 37)։

Դատարանն ինքը պետք է հարգի մրցակցային սկզբունքը, օրինակ, եթե այն որոշում է կայացնում, որ դիմումատուն զրկվել է իրավունքի խախտման հիմքով բողոք ներկայացնելու իրավունքից՝ անընդունելիության հիմքով, որը նա իրականացնում է սեփական միջնորդությամբ (նույն տեղում, § 38, համեմատի՛ր Andret-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), անընդունելի. այս դեպքում վճռաբեկ դատարանը կողմերին տեղեկացրել է, որ նախատեսվել են նոր փաստարկներ, եւ որ դիմումատուները հնարավորություն են ունեցել պատասխանելու դրանց՝ մինչեւ վճռաբեկ դատարանի կողմից վճիռը հրապարակելը)։

Վեճի կողմերը միայն կարող են որոշել, թե արդյոք մյուս կողմի ներկայացրած փաստաթղթի կամ վկաների տված ցուցմունքների դեպքում պահանջվում են իրենց մեկնաբանությունները։ Արդարադատության իրականացման նկատմամբ դատավարության մասնակիցների վստահությունը հիմնվում է այն գիտակցման վրա, որ իրենց տրվել է գործում առկա բոլոր փաստաթղթերի (ներառյալ դատարանի կողմից սեփական նախաձեռնությամբ ձեռք բերված փաստաթղթերի) վերաբերյալ իրենց կարծիքներն արտահայտելու հնարավորություն՝ K.S.-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 22) (Nideröst-Huber-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 29, Pellegrini-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 45)։






























219. Մրցակցային դատավարության իրավունքի խախտման օրինակներ՝ հետեւյալ փաստաթղթերը կամ ապացույցները չբացահայտելու հետեւանքով՝

երեխայի տեղավորման մասով վարույթի շրջանակներում՝ սոցիալական ծառայությունների՝ երեխայի եւ գործի հանգամանքների վերաբերյալ տվյալներ պարունակող եւ առաջարկություններ ներկայացնող հաշվետվությունները, նույնիսկ եթե ծնողները լսման ժամանակ տեղեկացվել են դրանց բովանդակության վերաբերյալ (McMichael-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 80).

դատախազի կողմից ներկայացված ապացույցը՝ անկախ նրա «կողմ» համարվելուց կամ չհամարվելուց, քանի որ նա նախեւառաջ իր գործառույթներով վերապահված իշխանությանը համապատասխան գտնվել է այնպիսի դիրքում, որ կարող էր դատարանի որոշման վրա ազդեցություն ունենալ այնպիսի եղանակով, որը կարող էր անբարենպաստ լինել տվյալ անձի համար (Ferreira Alves-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի (թիվ 3), §§ 36-39).

ստորադաս դատարանի կողմից վերաքննիչ դատարանին ուղղված գրություն, որը նպատակաուղղված է եղել վերջինիս որոշման վրա ազդելուն, նույնիսկ եթե գրությամբ որեւէ նոր փաստ կամ փաստարկ չի ներկայացվել (նույն տեղում, § 41).

դատավորների կողմից անմիջականորեն ձեռք բերված՝ գործի էության վերաբերյալ հիմնավորված եզրակացություններ պարունակող փաստաթղթեր (K.S.-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, §§ 23-24)։

220. Սահմանափակումը. մրցակցային դատավարության իրավունքը բացարձակ չէ, եւ դրա շրջանակը կարող է տարբերվել՝ կոնկրետ գործի առանձնահատկություններից կախված (Hudáková-ն եւ այլք ընդդեմ Սլովակիայի, §§ 26-27)։ Մրցակցային սկզբունքով չի պահանջվում, որ յուրաքանչյուր կողմ իր հակառակորդին տրամադրի այն փաստաթղթերը, որոնք դատարան չեն ներկայացվել (Yvon-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 38)։ Դրանով նաեւ չի պահանջվում ներկայացնել այնպիսի հուշագիր, որը գործի ելքի վրա ազդեցություն չի կարող ունենալ (Asnar-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (թիվ 2), § 26)։

5. Կողմերի իրավահավասարությունը 221. «Կողմերի իրավահավասարության» սկզբունքը ներհատուկ է արդար դատաքննության ավելի լայն հասկացությանը։ «Կողմերի իրավահավասարության» պահանջը կողմերի միջեւ «արդար հավասարակշռության» իմաստով, ըստ էության, կիրառվում է եւ՛ քաղաքացիական, եւ՛ քրեական գործերի (Feldbrugge-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 44)։

222. Բովանդակությունը. կողմերի միջեւ «արդար հավասարակշռություն» պահպանելը։ Կողմերի իրավահավասարությունը ենթադրում է, որ կողմերից յուրաքանչյուրին պետք է տրվի իր գործը՝ ներառյալ իր ապացույցներն այնպիսի պայմաններում ներկայացնելու ողջամիտ հնարավորություն, որն իր համար էապես վատ պայմաններ չի ստեղծի՝ համեմատած մյուս կողմի հետ (Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 33)։

Անընդունելի է կողմի՝ առանց մյուս կողմի գիտության դատարան գրավոր փաստարկներ ներկայացնելը, որոնց վերաբերյալ վերջինիս մեկնաբանություններ ներկայացնելու հնարավորություն չի տրվում։ Միայն կողմերը պետք է














գնահատեն, թե արդյոք արժե արձագանքել գրավոր փաստարկին (APEH Üldözötteinek Szövetsége-ն եւ այլք ընդդեմ Հունգարիայի, § 42)։

Այնուամենայնիվ, եթե դատարան ներկայացված դիտարկումները չեն տրամադրվել կողմերից եւ ոչ մեկին, ապա առկա է ոչ թե կողմերի իրավահավասարության խախտում, այլ վարույթի՝ ավելի լայն իմաստով արդարացիության խախտում (Nideröst-Huber-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, §§ 23-24, Clinique des Acacias-ն եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 36-37)։

223. Կողմերի իրավահավասարության սկզբունքը չպահպանելու օրինակներ. այս սկզբունքի խախտում հայտնաբերվել է հետեւյալ դեպքերում, երբ կողմերից որեւէ մեկն էապես անբարենպաստ իրավիճակում էր հայտնվել՝

Կողմի բողոքի վերաբերյալ չի ծանուցվել մյուս կողմը, որը, հետեւաբար, պատասխանելու հնարավորություն չի ունեցել (Beer-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 19)։

Ժամկետը դադարել է կողմերից միայն մեկի համար՝ էապես վատ պայմաններ ստեղծելով մյուս կողմի համար (Platakou-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 48, Wynen-ը եւ Centre hospitalier interrégional Edith-Cavell-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 32)։

Թույլատրվել է երկու գլխավոր վկաներից միայն մեկին լսել լսել (Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, §§ 34-35)։

Հակառակորդ կողմը էական առավելություններ է ունեցել համապատասխան տեղեկատվության հասանելիության մասով, դատավարության ժամանակ զբաղեցրել է գերակա դիրք եւ դատարանի գնահատման վրա ունեցել է զգալի ազդեցություն (Yvon-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 37)։

Հակառակորդ կողմը պաշտոններ է զբաղեցրել կամ գործառույթներ է ունեցել, որոնք իրեն առավելություններ են տվել, իսկ դատարանը մյուս կողմի համար դժվարացրել է դրանք լրջորեն վիճարկելը՝ թույլ չտալով ներկայացնել համապատասխան փաստաթղթերն ու վկաների ցուցմունքները (De Haes-ը եւ Gijsels-ն ընդդեմ Բելգիայի, §§ 54 եւ 58)։

Վարչական վարույթի ժամանակ վարչական մարմնի պատճառաբանությունները չափազանց սեղմ ու ընդհանուր էին, որպեսզի դիմումատուն հնարավորություն ունենար հիմնավորված ձեւով վիճարկելու նրանց գնահատականը, իսկ փաստը քննելու մասով տրիբունալները չեն թույլատրել դիմումատուին փաստարկներ ներկայացնել՝ որպես իր գործի հիմնավորում (Hentrich-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 56)։

Կողմերից մեկին անվճար իրավաբանական օգնության տրամադրումը մերժելը նրան զրկել է իր գործը դատարանում արդյունավետորեն ներկայացնելու հնարավորությունից՝ ավելի ազդեցիկ հակառակորդի հետ համեմատած (Steel-ը եւ Morris-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 72)։

Իր՝ Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի վճռում ([ՄՊ], § 50) Դատարանը համարել է, որ վարույթում մեղադրող կողմի դիրքի մասով՝ ի վնաս դատավարության մասնակիցների, անհավասարակշռություն է եղել Աուդիտի դատարանում. Ի տարբերություն մյուս կողմի՝ նա ներկա է եղել լսմանը, նախօրոք տեղեկացվել է զեկուցող դատավորի տեսակետի վերաբերյալ, լսել է վերջինիս փաստարկները լսման ժամանակ, ամբողջությամբ մասնակցել է վարույթին եւ հնարավորություն է ունեցել բանավոր արտահայտելու սեփական տեսակետը՝ առանց մյուս կողմի




















կողմից հակափաստարկներ ներկայացվելու, եւ որ անհավասարակշռությունն ընդգծվել է այն փաստով, որ լսումները դռնբաց չեն եղել։

Դատախազը միջամտել է հօգուտ դիմումատուի հակառակորդի փաստարկների (Menchinskaya-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 35-39)։

224. Այնուամենայնիվ, Դատարանը գտել է, որ կողմերի վկաներին լսելու մասով վերաբերմունքի տարբերությունը (մեկ կողմի դեպքում երդմամբ ցուցմունքներ տալը, իսկ մյուսի դեպքում՝ ոչ) համապատասխանում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետին, քանի որ այն գործնականում չի ազդել վարույթի ելքի վրա (Ankerl-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 38)։

225. Քաղաքացիական կողմի հայցի հատուկ դեպքը. Դատարանը տարբերակել է քաղաքացիական կողմի հայցով ուղեկցվող բողոքի համակարգը այն հայցի համակարգից, որը ներկայացվում է դատախազի կողմից, որն օժտված է պետական իշխանությամբ եւ պատասխանատու է համընդհանուր շահը պաշտպանելու համար (Guigue-ն եւ SGEN-CFDT-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում))։ Որպես արդյունք, բողոք ներկայացնելու տարբեր ձեւական պայմաններով եւ ժամկետներով (ավելի կարճ ժամկետ՝ մասնավոր կողմի համար) չի խախտվել «կողմերի իրավահավասարության սկզբունքը», եթե իրավական պաշտպանության այդ միջոցը խելամտորեն է կիրառվել (համ. տվյալ համակարգի հատուկ բնույթը)։

226. Դատարանը նաեւ գտել է, որ այն համապատասխանում է կողմերի իրավահավասարության սկզբունքին՝ այն դրույթի մասով, որով սահմանափակվում են քաղաքացիական կողմի բողոքարկման հնարավորությունները՝ առանց դատախազի բողոքարկման հնարավորությունները սահմանափակելու, քանի որ նրանց դերերն ու նպատակները բոլորովին տարբեր են (Berger-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 38)։

227. Ինչ վերաբերում է դատախազության մարմինների եւ մասնավոր անձի դեմ գործերին, դատախազության մարմինները կարող են ունենալ արտոնյալ դիրք, որն արդարացվում է իրավակարգի պաշտպանությամբ։ Այնուամենայնիվ, սա չպետք է հանգեցնի քաղաքացիական վարույթի կողմի համար անհարկի վատ պայմաններ ստեղծելուն՝ համեմատած դատախազության մարմինների հետ (Stankiewicz-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 68)։

6. Ապացույցների կիրառումը 1. Ընդհանուր սկզբունքները.15 Կոնվենցիայով ապացույցների վերաբերյալ կանոններ, որպես այդպիսիք, չեն սահմանվում (Mantovanelli-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 34)։ Ապացույցների ընդունելիությունը կամ դրանք գնահատելու եղանակը նախեւառաջ ազգային օրենսդրության եւ ազգային դատարանների կարգավորման խնդիրն է (García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], § 28)։ Նույնը վերաբերում է ապացույցի ապացուցողական ուժին եւ ապացուցման պարտականությանը (Tiemann-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի եւ Գերմանիայի (որոշում))։ Ազգային դատարանները նաեւ պետք է գնահատեն, թե որքանով է ներկայացված ապացույցն առնչվում գործին (Centro Europa 7 S.r.l.-ն եւ Di Stefano-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 198)։

Այնուամենայնիվ, Կոնվենցիայի համաձայն՝ Դատարանի խնդիրն է պարզել, թե արդյոք վարույթն ամբողջությամբ արդարացի է եղել՝ ներառյալ այն եղանակը, որով ապացույցները ձեռք են բերվել (Elsholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 66)։ Հետեւաբար,

15. Տե՛ս նաև «Չորրորդ ատյանը» բաժինը։


















այն պետք է պարզի, թե արդյոք ապացույցը ներկայացվել է այնպիսի եղանակով, որ երաշխավորվի արդար դատաքննություն (Blücher-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, § 65)։

Կողմերի ներկայացրած գրավոր փաստարկների, փաստարկների եւ ապացույցների պատշաճ ուսումնասիրություն կատարելն ազգային դատարանների պարտականությունն է (Van de Hurk-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 59)։

ա. Վկաների ցուցմունքները 229. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով ուղղակիորեն չի երաշխավորվում անձին որպես վկա կանչելու իրավունքը, իսկ վկայի ցուցմունքների ընդունելիությունը, ըստ էության, ներպետական օրենսդրության խնդիրն է։ Այնուամենայնիվ, վարույթն ամբողջությամբ վերցված՝ ներառյալ այն եղանակը, որով վերցվել են ցուցմունքները, պետք է լինի «արդար»՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով (Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 31)։

Եթե դատարանները մերժում են անձանց որպես վկա կանչել, ապա դրանք պետք է բավարար պատճառներ ներկայացնեն, իսկ մերժումը չպետք է հիմնված լինի կամայականության վրա. այն չպետք է հանգեցնի դատավարության մասնակցի կողմից որպես իր գործի հիմնավորում փաստարկներ ներկայացնելու կարողության անհամաչափ սահմանափակման (Wierzbicki-ն ընդդեմ Լեհաստանի, § 45)։

Կողմերի վկաներին լսելու մասով վերաբերմունքի տարբերությունը կարող է խախտել «կողմերի իրավահավասարության» սկզբունքը ((Ankerl-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 38, որտեղ Դատարանը գտել է, որ վերաբերմունքի տարբերությունը դիմումատուի համար էապես վատ պայմաններ չի ստեղծել՝ համեմատած իր հակառակորդի հետ. ի հակադրություն դրա՝ Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 35, որտեղ տվյալ իրադարձությունների երկու մասնակիցներից միայն մեկին է թույլատրվել ցուցմունք տալ (խախտում))։

բ. Փորձագիտական եզրակացությունները 230. Փորձագիտական եզրակացության նշանակումը մերժելը.

Փորձագիտական եզրակացության նշանակումը մերժելն ինքնին անարդար չէ. Դատարանը պետք է պարզի, թե արդյոք վարույթն ամբողջությամբ արդար է եղել (H.-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 61 եւ 70)։ Մերժման պատճառները պետք է հիմնավոր լինեն։

Հոգեբանական վիճակի մասին հաշվետվության պատվիրումը մերժելը երեխայի խնամակալության եւ նրան տեսակցելու վերաբերյալ գործով պետք է դիտարկել գործի կոնկրետ հանգամանքների լույսի ներքո Elsholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 66, եւ mutatis mutandis (համապատասխան փոփոխություններով) Sommerfeld-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 71)։

Երեխայի առեւանգման գործով (Tiemann-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի եւ Գերմանիայի (որոշում)) Դատարանն ուսումնասիրել է, թե արդյոք վերաքննիչ դատարանը բավարար հիմքեր է ներկայացրել դիմումատուի՝ երկրորդ փորձագիտական

















եզրակացության մասով պահանջը մերժելու համար, որպեսզի պարզի, թե արդյոք մերժումը հիմնավոր է եղել։

231. Փորձագետի նշանակումը. ինչպես 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով ամրագրված մյուս դատավարական երաշխիքների պահպանումը, այնպես էլ մրցակցային սկզբունքին համապատասխանությունը վերաբերում է դատավարարությանը «տրիբունալում». հետեւաբար, այս դրույթով որեւէ ընդհանուր, վերացական սկզբունք չի կարող ենթադրվել առ այն, որ եթե փորձագետը նշանակվել է դատարանի կողմից, ապա կողմերը պետք է բոլոր դեպքերում կարողանան ներկա գտնվել նրա կողմից անցկացվող հարցաքննություններին, եւ նրանց պետք է ցույց տրվեն այն փաստաթղթերը, որոնք նա հաշվի է առել։

232. Կարեւորն այն է, որ կողմերը կարողանան պատշաճ ձեւով մասնակցել դատավարությանը (Mantovanelli-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 33)։

233. Փորձագետի չեզոքության բացակայությունը, դատավարության ժամանակ նրա դիրքի եւ դերի հետ մեկտեղ, կարող է շեղել դատավարության հավասարակշռությունը կողմերից որեւէ մեկի օգտին եւ ի վնաս մյուսի՝ խախտելով կողմերի իրավահավասարության սկզբունքը (Sara Lind Eggertsdóttir-ն ընդդեմ Իսլանդիայի, § 53), դրանից բացի, փորձագետը կարող է գերակա դիրք զբաղեցնել դատավարության ժամանակ եւ զգալի ազդեցություն գործել դատարանի գնահատականի վրա (Yvon-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 37)։

234. Բժշկական փորձագետի՝ տեխնիկական ոլորտին առնչվող հաշվետվությունը, որը դատավորների գիտելիքների սահմաններից դուրս է, կարող է զգալի ազդեցություն ունենալ նրանց կողմից փաստերի գնահատման վրա. դա կարեւոր ապացույց է, եւ կողմերը պետք է կարողանան արդյունավետորեն մեկնաբանել այն (Mantovanelli-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 36, Storck-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 135)։

Mantovanelli-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի գործում, այն փաստով, որ դիմումատուները չեն կարողացել արդյունավետորեն մեկնաբանել փորձագետի՝ հիմնական ապացույց համարվող հաշվետվության եզրահանգումները, խախտվել է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը։

Augusto-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի գործում, հավատարմագրված բժշկի եզրակացությունը այն մասով չբացահայտելու հետեւանքով, թե արդյոք դիմումատուն համապատասխանում է սոցիալական նպաստ ստանալու համար սահմանված բժշկական պահանջներին, որը հավանաբար որոշիչ ազդեցություն կունենար վճիռ կայացնելիս, խախտվել է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը՝ չնայած նրան, որ եզրակացությունը դատավորի համար օրենքով պարտադիր չէր։

235. Փորձագետի իրավունքների հետ համեմատած՝ կողմերի իրավունքների վերաբերյալ. համեմատի՛ր Feldbrugge-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 44 (խախտում), Olsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 1), §§ 89-91 (խախտում չկա)։ Ինչ վերաբերում է անբարենպաստ հաշվետվությունը բացահայտելու պահանջին, ապա տե՛ս L.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում)։

7. Դատական որոշումների պատճառաբանումը 2. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով ամրագրված երաշխիքները ներառում են դատարանների՝ իրենց որոշումների վերաբերյալ բավարար պատճառներ ներկայացնելու

















պարտականությունը (H.-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 53); Պատճառաբանված որոշումը կողմերին ցույց է տալիս, որ իրենց գործն իսկապես լսվել է։

3. Չնայած ներպետական դատարանը փաստարկներն ընտրելիս եւ ապացույցներն ընդունելիս ունի որոշակի հայեցողական լիազորություններ, այն պարտավոր է հիմնավորել իր գործողությունները՝ իր որոշումների պատճառները ներկայացնելով (Suominen-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 36)։

4. Ներկայացված պատճառները պետք է այնպիսին լինեն, որ կողմերը կարողանան արդյունավետորեն օգտագործել բողոքարկման ցանկացած գործող իրավունք (Hirvisaari-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 30 in fine)։

5. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով դատարանները պարտավորվում են իրենց որոշումները պատճառաբանել, սակայն դա չի կարող ընկալվել որպես յուրաքանչյուր փաստարկի մասով մանրակրկիտ պատասխան ներկայացնելու պահանջ (Van de Hurk-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, § 61, García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], § 26,Jahnke-ն եւ Lenoble-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), Perez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 81)։

6. Պատճառաբանելու պարտականության ծավալը կարող է տարբեր լինել՝ կախված որոշման բնույթից (Ruiz Torija-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 29, Hiro Balani-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 27), եւ կարող է որոշվել միայն գործի հանգամանքների լույսի ներքո. անհրաժեշտ է հաշվի առնել, inter alia, այն բազմազան գրավոր փաստարկները, որոնք դատարաններում կարող է ներկայացնել դատավարության մասնակիցը, եւ Պայմանավորվող պետություններում օրենսդրական դրույթների, սովորութային իրավունքի նորմերի, իրավական եզրակացության եւ վճիռներ ներկայացնելու ու կազմելու մասով գոյություն ունեցող տարբերությունները (Ruiz Torija-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 29,Hiro Balani-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 27)։

7. Այնուամենայնիվ, եթե կողմի գրավոր փաստարկը որոշիչ է վարույթի ելքի համար, ապա պահանջվում է որոշակի եւ շտապ պատասխան (Ruiz Torija-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 30; Hiro Balani-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 28)։

242. Հետեւաբար, դատարաններից պահանջվում է քննել՝

դատավարության մասնակիցների հիմնական փաստարկները (Buzescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի, § 67, Donadzé-ն ընդդեմ Վրաստանի, §35).

Կոնվենցիայով եւ դրա արձանագրություններով երաշխավորված իրավունքների եւ ազատությունների վերաբերյալ հայտարարությունները. ազգային դատարաններից պահանջվում է դրանք քննել առանձնակի խստությամբ եւ ուշադրությամբ (Wagner-ը եւ J.M.W.L.-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի, § 96)։

243. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով վերաքննիչ դատարանից չի պահանջվում ավելի մանրամասն պատճառաբանություն ներկայացնել, երբ այն առանց լրացուցիչ պարզաբանման պարզապես կիրառում է օրենքի որեւէ դրույթ՝ իրավունքի խախտման հիմքով այնպիսի բողոք մերժելու համար, որը հաջողության որեւէ հեռանկար չունի (Burg-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), Gorou-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2) [ՄՊ], § 41)։

244. Նույն կերպ, բողոքարկման իրավունքի մասով դիմումի դեպքում, որը վերադաս դատարանի կողմից հայցերը լսելու եւ հնարավոր վճիռ կայացնելու նախապայմանն է, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը չի կարող մեկնաբանվել այնպես, որ դրանով պահանջվում է, որ իրավունքի մերժման վրա ինքնին տարածվի այն մանրամասն պատճառաբանելու պահանջը (Kukkonen-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի (թիվ 2), § 24, Bufferne-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում)):

245. Ավելին, բողոքը մերժելիս վերաքննիչ դատարանը կարող է, ըստ էության, պարզապես հաստատել ստորադաս դատարանի որոշման համար հիմք հանդիսացած (García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [GC], § 26, ի հակադրություն դրա՝ Tatishvili-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 62)։ Այնուամենայնիվ, արդար ընթացակարգ հասկացությունը



































պահանջում է, որ ստորադաս դատարանի պատճառաբանությունը ներառելու միջոցով կամ որեւէ այլ կերպ իր որոշումների վերաբերյալ աղքատիկ պատճառաբանություն ներկայացրած ազգային դատարանը փաստացի անդրադարձած լինի իր իրավասությանն առնչվող հարցերին, եւ ոչ թե առանց լրացուցիչ քաշքշուկի զուտ հաստատած լինի ստորադաս դատարանի կողմից արված եզրահանգումները (Helle-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, § 60)։ Այս պահանջն ավելի մեծ կարեւորություն է ձեռք բերում այն դեպքում, երբ դատավարության մասնակիցը չի կարողացել իր գործը բանավոր ներկայացնել ներպետական վարույթի շրջանակներում (նույն տեղում)։

Բ. Հրապարակային լսումներ


«1. «Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները ... ունի ... օրենքի հիման վրա ստեղծված ... տրիբունալի կողմից ... արդարացի ու հրապարակային ... լսումների իրավունք ...: Վճիռը հրապարակվում է դռնբաց նիստում, սակայն մամուլի եւ հանրության ներկայացուցիչների ներկայությունը կարող է բացառվել ամբողջ դատաքննության կամ դրա մի մասի ընթացքում՝ ժողովրդավարական հասարակության մեջ բարոյականության, հասարակական կարգի կամ ազգային անվտանգության շահերից ելնելով, երբ դա են պահանջում անչափահասների շահերը կամ կողմերի մասնավոր կյանքի պաշտպանությունը, կամ` այնքանով, որքանով դա, դատարանի կարծիքով, հատուկ հանգամանքներից ելնելով խիստ անհրաժեշտ է, եթե հրապարակայնությունը կխախտի արդարադատության շահերը:»։

1. Լսումները 246. Ընդհանուր սկզբունքներ. ըստ էության, դատավարության մասնակիցներն ունեն հրապարակային լսումների իրավունք, եթե չի կիրառվում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի երկրորդ նախադասության մեջ նշված հավանական բացառություններից որեւէ մեկը (տե՛ս վերը եւ ստորեւ ներկայացված բացատրությունները)։ Հրապարակային լսումները դատավարության մասնակիցներին պաշտպանում են արդարադատության գաղտնի՝ առանց հանրության կողմից հսկողության իրականացումից։ Արդարադատության իրականացումը տեսանելի դարձնելը նպաստում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով սահմանված նպատակի իրագործմանը, այսինքն՝ արդար դատաքննության իրականացմանը (Diennet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 33, Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 39)։

247. Հրապարակայնության պահանջներին դատաքննության համապատասխանությունը հաստատելու համար անհրաժեշտ է վարույթը դիտարկել ամբողջությամբ վերցրած (Axen-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 28)։

248. Առաջին եւ միակ ատյանի դատարանի վարույթում «հրապարակային լսումների» իրավունքը, 6-րդ հոդվածի 1-ի կետի համաձայն, ենթադրում է «բանավոր լսումների» իրավունք (Fredin-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 2), §§ 21-22, Allan Jacobsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 2), § 46, Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 47), եթե առկա չեն այնպիսի բացառիկ հանգամանքներ, որոնցով արդարացվում է այդպիսի լսումներ չանցկացնելը (Hesse-Anger-ը եւ Hanger-ն ընդդեմ Գերմանիայի (որոշում))։
















249. Այն հանգամանքների բացառիկ բնույթը, որոնցով կարող է արդարացվել բանավոր լսումներ չանցկացնելը, հիմնականում պայմանավորված է իրավասու ազգային դատարանի կողմից որոշվելիք հարցերի բնույթով, այլ ոչ թե այդպիսի իրավիճակների հաճախականությամբ (Miller-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 29, Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 41)։

250. Երկրորդ եւ երրորդ ատյաններում լսումների բացակայությանը կարող է արդարացվել տվյալ վարույթի առանձնահատկություններից ելնելով, եթե լսումներն անցկացված են լինում առաջին ատյանում (Helmers-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 36, ի հակադրություն դրա՝ §§ 38-39)։ Այսպիսով, բողոքարկման իրավունքի մասով վարույթը եւ այն վարույթը, որը ներառում է միայն օրենքի հիմքով ներկայացվող հարցեր՝ ի հակադրություն փաստի հիմքով ներկայացվող հարցերի, կարող է համապատասխանել 6-րդ հոդվածի պահանջներին՝ չնայած այն հանգամանքին, որ հնարավորություն չի տրվում, որ բողոքարկողին անձամբ լսեն Վերաքննիչ կամ Վճռաբեկ դատարանում (Miller-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 30)։

251. Համապատասխանաբար, եթե առկա չեն այնպիսի բացառիկ հանգամանքներ, որոնցով կարդարացվի լսումներ չանցկացնելը, ապա հրապարակային լսումների իրավունքը, 6-րդ հոդվածի 1-ի կետի համաձայն, ենթադրում է բանավոր լսումների իրավունք առնվազն մեկ ատյանում (Fischer-ն ընդդեմ Ավստրիայի , § 44, Salomonsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 36)։

252. Ըստ էության քննվող քաղաքացիական գործով վարույթը, որն ընդհանուր եւ բացարձակ սկզբունքներին համապատասխան իրականացվել է դռնփակ նիստում՝ առանց դատավարության մասնակիցներին հնարավորություն ընձեռնելու պահանջել հրապարակային լսումների անցկացում այն հիմքով, որ իրենց գործը պայմանավորված է որոշակի առանձնահատկություններով, սկզբունքորեն չի կարող համարվել Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ համատեղելի, մինչդեռ լիովին բացառիկ հանգամանքներում դատավարության մասնակիցները պետք է ունենան հրապարակային լսումների անցկացում պահանջելու հնարավորություն՝ չնայած դատարանը կարող է մերժել այդ պահանջը եւ լսումներն անցկացնել դռնփակ նիստում՝ կոնկրետ գործի հանգամանքներից եւ պատշաճ հիմքերից ելնելով (Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 42)։ 253. Վերջապես, վարույթի որոշիչ փուլում լսումների բացակայությունը կարող է բավարար չափով փոխհատուցվել կամ չփոխհատուցվել վարույթի ավելի ուշ փուլում (Le Compte-ն, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, §§ 60-61, Malhous-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության [ՄՊ], § 62)։ 254. Հատուկ դիմումները՝

Լսումների անցկացում կարող է չպահանջվել, եթե առկա չեն վստահելիության վերաբերյալ այնպիսի հարցեր կամ վիճարկվող փաստեր, որոնցով կպահանջվի լսումների անցկացում, եւ դատարանները կարող են կողմերի փաստարկների եւ այլ գրավոր նյութերի հիման վրա արդարացիորեն ու ողջամտորեն որոշում կայացնել գործի վերաբերյալ (Döry-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 37, Saccoccia-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 73)։

Դատարանը նաեւ ընդունել է, որ լսումներ անցկացնելուց ձեռնպահ մնալը կարող է արդարացվել այնպիսի դեպքերում, երբ բարձրացվում են միայն սահմանափակ բնույթի իրավական հարցեր (Allan Jacobsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 2), § 49,Valová-ն, Slezák-ն եւ Slezák-ն ընդդեմ Սլովակիայի, §§ 65-68) կամ որոնք առանձնակի բարդություն չեն ներկայացնում (Varela Assalino-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի (որոշում), Speil-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում))։























Նույնը վերաբերում է նաեւ խիստ տեխնիկական բնույթի հարցերին։ Դատարանը հաշվի է առել սոցիալական ապահովության նպաստներին վերաբերող վեճերի տեխնիկական բնույթը, որոնց առավել նախընտրելի է անդրադառնալ գրավոր կերպով, քան բանավոր փաստարկի միջոցով։ Այն մի քանի անգամ վճռել է, որ այս բնագավառում ազգային իշխանությունները, հաշվի առնելով արդյունավետության ու խնայողության պահանջները, կարող էին ձեռնպահ մնալ լսումներ անցկացնելուց, քանի որ պարբերաբար լսումներ անցկացնելը կարող էր խոչընդոտ լինել այն առանձնակի ջանքերի համար, որոնք պահանջվում են սոցիալական ապահովությանը վերաբերող վարույթներում (Schuler-Zgraggen-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 58, Döry-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 41, եւ ի հակադրություն՝ Salomonsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, §§ 39-40)։

255. Ի հակադրություն նշվածի՝ բանավոր լսումներ անցկացնելն անհրաժեշտ է համարվում, օրինակ, երբ դատարանի իրավազորությունը տարածվում է օրենքի հիմքով ներկայացվող հարցերի եւ կարեւոր փաստական հանգամանքներին վերաբերող հարցերի վրա (Fischer-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 44), կամ համապատասխան մարմինների կողմից փաստերը ճշգրիտ հաստատելու վերաբերյալ գնահատականի վրա (Malhous-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության [ՄՊ], § 60)՝ այնպիսի հանգամանքներում, երբ դատարանից պահանջվում է ստանալ դիմումատուների անձնական պատկերացումները, որպեսզի նրանց տրամադրվի սեփական իրավիճակն անձամբ կամ ներկայացուցչի միջոցով բացատրելու իրավունք (Miller-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 34 in fine (վերջում), Andersson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 57))՝ օրինակ, երբ դիմումատուին պետք է լսել՝ հաշվի առնելով նրա անձնական տառապանքի աստիճանը՝ փոխհատուցման մակարդակին համապատասխան (Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 51, Lorenzetti-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 33) կամ որպեսզի դատարանին հնարավորություն տրվի որոշ կետերի վերաբերյալ բացատրություններ ստանալ, inter alia, այս միջոցներով (Fredin-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 2), § 22, Lundevall-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 39)։

256. Մամուլի եւ հանրության ներկայացուցիչների ներկայությունը. հրապարակային լսումների իրավունքը սկզբունքորեն ենթադրում է համապատասխան դատարանում հրապարակային լսումների անցկացում։ Այնուամենայնիվ, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը դատարաններին չի արգելում գործի որոշակի առանձնահատկությունների լույսի ներքո որոշում կայացնել սույն սկզբունքից շեղում կատարելու հարցում (Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 40)։ Սույն կանոնից 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի ձեւակերպմամբ նախատեսվում են մի քանի բացառություններ։

257. «Մամուլի եւ հանրության ներկայացուցիչների ներկայությունը կարող է բացառվել ամբողջ դատաքննության կամ դրա մի մասի ընթացքում»՝

«ժողովրդավարական հասարակության մեջ բարոյականության, հասարակական կարգի կամ ազգային անվտանգության շահերից ելնելով» (Zagorodnikov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, § 26, B.-ն եւ P.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 39),

«երբ դա են պահանջում անչափահասների շահերը կամ կողմերի մասնավոր կյանքի պաշտպանությունը». անչափահասների շահերը կամ կողմերի մասնավոր կյանքի պաշտպանությունը քննարկման առարկա են, օրինակ, այնպիսի վարույթներում, որոնք վերաբերում են ծնողների բաժանումից հետո անչափահասների բնակության վայրին կամ նույն ընտանիքի անդամների միջեւ վեճերին (նույն տեղում՝ § 38), այնուամենայնիվ, երեխային հասարակական հաստատություն տեղափոխելու դեպքերի պարագայում հասարակական հսկողությունից համապատասխան դեպքը զերծ պահելու հիմքերը պետք է
























մանրակրկիտ քննության ենթարկվեն (Moser-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 97)։ Ինչ վերաբերում է բժշկի նկատմամբ կարգապահական վարույթին՝ չնայած այն հանգամանքին, որ մասնագիտական գաղտնիությունը եւ պացիենտի մասնավոր կյանքը պաշտպանելու անհրաժեշտությունը կարող է արդարացնել վարույթի անցկացումը դռնփակ նիստում, ապա այդպես գործելը պետք է խստորեն պահանջվի՝ գործի հանգամանքներից ելնելով (Diennet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 34, եւ որպես իրավաբանի դեմ հարուցված վարույթի օրինակ՝ Hurter-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, §§ 30-32),

«կամ` այնքանով, որքանով դա, դատարանի կարծիքով, հատուկ հանգամանքներից ելնելով խիստ անհրաժեշտ է, եթե հրապարակայնությունը կխախտի արդարադատության շահերը». հնարավոր է սահմանափակել վարույթի բաց եւ հրապարակային բնույթը՝ վկաների անվտանգությունն ու նրանց գաղտնիությունն ապահովելու համար, կամ արդարադատության նպատակներով՝ տեղեկությունների եւ կարծիքների ազատ փոխանակումը խթանելու համար (B.-ն եւ P.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 38, Osinger-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 45)։

258. Հրապարակային լսումների իրավունքից հրաժարվելը. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի ո՛չ տառը, ո՛չ ոգին չեն խոչընդոտում անձի կողմից՝ հրապարակային լսումների իր իրավունքից իր սեփական ազատ կամքով, կա՛մ բացահայտ, կա՛մ էլ ոչ անմիջական ձեւով հրաժարվելը, սակայն այդպիսի հրաժարումը պետք է կատարվի հստակորեն եւ չպետք է հակասի որեւէ կարեւոր հանրային շահի (Le Compte-ն, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 59, Håkansson-ը եւ Sturesson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 66, Exel-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, § 46)։ Դատարան ներկայանալու ծանուցագիրը նույնպես պետք է ստացվի ճիշտ ժամանակին (Yakovlev-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 20-22)։

259. Հրապարակային լսումների իրավունքից հրաժարվելը կարգավորող պայմանները. համապատասխան անձը պետք է տա իր համաձայնությունն (Le Compte-ն, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 59), իր ազատ կամքով (Albert-ը եւ Le Compte-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 35)։ Իրավունքից կարելի է հրաժարվել բացահայտ կամ ոչ անմիջական ձեւով (Le Compte-ն, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 59)։ Սակայն դա պետք է հստակորեն կատարվի (Albert-ը եւ Le Compte-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 35, Håkansson-ը եւ Sturesson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 67) եւ չպետք է հակասի որեւէ կարեւոր հանրային շահի (նույն տեղում՝ § 66)։

260. Հրապարակային լսումներ չպահանջելն անպայմանորեն չի նշանակում, որ տվյալ անձը հրաժարվել է դրա անցկացվելու իրավունքից. հարկավոր է հաշվի առնել համապատասխան ներպետական օրենսդրությունը (Exel-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, § 47, Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], § 48, in fine (վերջում))։ Դիմումատուի կողմից հրապարակային լսումներ պահանջելու կամ չպահանջելու հանգամանքը վերաբերելի չէ տվյալ հարցին, եթե կիրառելի ներպետական օրենսդրությունն ակնհայտ բացառում է այդպիսի հնարավորությունը (Eisenstecken-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 33)։

261. Կարգապահական վարույթներում հրապարակային լսումների իրավունքից հրաժարվելու օրինակներ են՝ Le Compte-ն, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 59, Հ.-ն ընդդեմ Բելգիայի, § 54։ Հրապարակային լսումների իրավունքից հստակորեն հրաժարվելը՝ Schuler-Zgraggen-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, § 58, եւ ի հակադրություն՝ Exel-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, §§ 48-53։



































2. Վճիռ կայացնելը 262. Դատական մարմիններում վարույթի հրապարակային բնույթը դատավարության մասնակիցներին պաշտպանում է արդարադատության գաղտնի՝ առանց հանրության կողմից հսկողության իրականացումից (Fazliyski-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, § 69, որպես գաղտնի դասակարգված գործի վերաբերյալ՝ խախտում)։ Այն նաեւ դատարաններում վստահության ձեւավորման միջոց է (Pretto-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի, § 21)։

263. Ինչպես նշված է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում, «վճիռը հրապարակվում է դռնբաց նիստում», ինչով ենթադրվում է, որ դռնբաց նիստում պահանջվում է հրապարակային ընթերցում։ Այնուամենայնիվ, Դատարանը գտել է, որ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի հետ կարող են համատեղելի լինել «վճռի հրապարակման այլ միջոցներ» (Moser-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 101)։

264. Որոշելու համար, թե արդյոք ներպետական օրենսդրության համաձայն նախատեսված հրապարակման ձեւերը համատեղելի են՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի իմաստով վճիռը դռնբաց նիստում հրապարակելուն ներկայացվող պահանջների հետ, «յուրաքանչյուր դեպքի համար վճռի հրապարակման ձեւը ներպետական օրենսդրությամբ ... պետք է գնահատվի նշված վարույթի որոշակի առանձնահատկությունների լույսի ներքո եւ հղում կատարելով 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի առարկային ու նպատակին» (Pretto-ն եւ այլքն ընդդեմ Իտալիայի, § 26, Axen-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 31)։ Այս համատեքստում 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով շոշափվող խնդիրը, մասնավորապես՝ արդար դատաքննության իրավունքը երաշխավորելու նպատակով հանրության կողմից դատական իշխանության նկատմամբ հսկողություն ապահովելը, պետք է իրագործվի վարույթի ընթացքում, որը պետք է դիտարկվի որպես մեկ ամբողջություն (նույն տեղում, § 32)։

265. Եթե վճիռը չի հրապարակվում դռնբաց նիստում, ապա պետք է պարզել, թե արդյոք այլ միջոցներով ապահովվել է բավարար չափով հրապարակայնություն։

266. Հետեւյալ օրինակներում բավարար չափով հրապարակայնություն ապահովվել է՝ [վճիռը] հրապարակային հայտնելուց տարբեր միջոցներով՝

Ավելի բարձր ատյանի դատարանները, որոնք հրապարակային չեն հայտնել որոշումը՝ մերժելով օրենքի հիմքով բերվող բողոքը. պարզելու համար, թե արդյոք Վճռաբեկ դատարանի կողմից վճռի կայացման եղանակը բավարարում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջները, պետք է հաշվի առնել ներպետական իրավակարգի շրջանակներում իրականացվող վարույթներն ամբողջությամբ վերցրած ու դրանցում այդ դատարանի ունեցած դերը (Pretto-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի, § 27)։

Չհայտնաբերելով 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի որեւէ խախտում՝ Դատարանը հատուկ ուշադրություն է դարձրել ընթացակարգի փուլին եւ տվյալ դատարանների կողմից իրականացված հսկողությանը, որը սահմանափակված է օրենքի հիմքով ներկայացվող հարցերով, ինչպես նաեւ դրանց կողմից կայացված վճիռներին, որոնցով ավելի ցածր ատյանի դատարանների կողմից կայացված որոշումները թողնվել են անփոփոխ՝ դիմումատուի համար առաջացող հետեւանքների մասով։ Դատարանն, այս նկատառումների լույսի ներքո, գտել է, որ հրապարակային հայտնելուն ներկայացվող պահանջները կատարվել են, եթե վճռի ամբողջական տեքստը, պահպանվելով դատարանի գրանցամատյանում, հասանելի է դարձվել բոլորին (նույն տեղում, §§ 27-28), կամ եթե ավելի ցածր ատյանի դատարանի վճիռն անփոփոխ թողնելու մասին դռնբաց նիստում ինքնին














հրապարակված վճիռը կայացվել է առանց լսումներ անցկացնելու (Axen-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 32)։

Գործն ըստ էության քննող դատարանը. Դատարանը որեւէ խախտում չի հայտնաբերել այն գործում, որում Վերաքննիչ դատարանը հրապարակայնորեն կայացրել է վճիռ՝ ամփոփելով եւ անփոփոխ թողնելով այն առաջին ատյանի դատարանի որոշումը, որն անցկացրել էր լսումները, սակայն վճիռը չէր կայացրել դռնբաց նիստում (Lamanna-ն ընդդեմ Ավստրիայի, §§ 33-34)։

Երեխաների բնակության վայրին վերաբերող գործերը. չնայած ներպետական մարմինների կողմից տվյալ վարույթները դռնփակ նիստում իրականացնելն արդարացվել է՝ երեխաների եւ կողմերի գաղտնիությունը պաշտպանելու եւ արդարադատության շահերին չհակասելու նպատակից ելնելով, եւ չնայած վճիռը հրապարակայնորեն հայտնելը մեծապես կխոչընդոտեր այս նպատակների իրականացմանը, այնուամենայնիվ, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի՝ վճիռները հրապարակային հայտնելու մասին պահանջը բավարարված է համարվում այն դեպքում, երբ համապատասխան շահի առկայությունը հիմնավորող ցանկացած անձ կարող է խորհրդակցել կամ ձեռք բերել որոշումների ամբողջական տեքստի պատճենը, իսկ հատուկ հետաքրքրություն ներկայացնող որոշումները կարող են հրապարակվել ընդունված կարգի համաձայն՝ այդպիսով հանրությանը հնարավորություն ընձեռելով ուսումնասիրելու դատարանի կողմից նման գործերի նկատմամբ ցուցաբերված ընդհանուր մոտեցումը եւ որոշումների կայացման հարցում կիրառված սկզբունքները (B.-ն եւ P.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 47)։

267. Հետեւյալ դեպքերում, վճիռները հրապարակային չհայտնելը հանգեցրել է խախտում հայտնաբերելուն՝

Ծնողի եւ հասարակական հաստատության միջեւ երեխայի բնակության վայրի վերաբերյալ գործը. գործով օրինական շահ հետապնդող անձանց՝ արխիվին մուտք ունենալու հնարավորության տրամադրումը եւ հատուկ հետաքրքրություն ներկայացնող որոշումների հրապարակումը՝ (հիմնականում Վերաքննիչ դատարանների կամ Գերագույն դատարանի) բավարար չէ հրապարակայնությանն առնչվող՝ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի պահանջներին համապատասխանելու համար (Moser-ն ընդդեմ Ավստրիայի, §§ 102-03)։

Երբ առաջին եւ երկրորդ ատյանի դատարանները դռնփակ նիստում քննել են կալանքի դիմաց փոխհատուցման պահանջը՝ առանց դռնբաց նիստում հայտնելու իրենց որոշումը կամ առանց այլ միջոցներով բավարար հրապարակայնություն ապահովելու (Werner-ն ընդդեմ Ավստրիայի, §§ 56-60)։

268. Վճռի միայն եզրափակիչ մասը հրապարակայնորեն ընթերցելու դեպքում, անհրաժեշտ է պարզել, թե արդյոք հանրությունն այլ միջոցներով հասանելիություն է ունեցել պատճառաբանված վճռին, որը չի ընթերցվել եւ, եթե այդպես է, ապա պետք է ուսումնասիրվեն հրապարակայնության կիրառելի ձեւերը՝ վճիռը հանրային հսկողության ենթարկելու համար (Ryakib Biryukov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, §§ 38-46 եւ §§ 33-36-ում հիշատակված հղումները)։ Քանի որ հանրության համար հասանելի չեն եղել այն հիմնավորումները, որոնցով հնարավոր կլիներ հասկանալ, թե ինչու է մերժվել դիմումատուի պահանջը, 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով շոշափվող խնդիրը չի իրագործվել (նույն տեղում, § 45)։












Գ. Վարույթի տեւողությունը


«1. Յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում են նրա քաղաքացիական իրավունքներն ու պարտականությունները ... ունի ... տրիբունալի կողմից ... ողջամիտ ժամկետում ... լսումների իրավունք ...»

269. Գործերը «ողջամիտ ժամկետում» լսելու պահանջի պայմաններում Կոնվենցիան ընդգծում է արդարադատության՝ առանց ձգձգումների իրականացման կարեւորությունը, ինչը կարող է վտանգել դրա արդյունավետությունն ու վստահելիությունը (H.-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 58, Katte Klitsche de la Grange-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 61)։ Պայմանավորվող պետությունները 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի ուժով պարտավորվում են իրենց իրավական համակարգը կազմակերպել այնպես, որ դատարանները հնարավորություն ունենան բավարարելու տարբեր պահանջներ։

270. Դատարանը բազմիս շեշտել է արդարադատության՝ առանց ձգձգումների իրականացման կարեւորությունը, ինչը կարող է վտանգել դրա արդյունավետությունն ու վստահելիությունը (Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], § 224)։ Պետության կողմից խախտումների կուտակումը ձեւավորում է Կոնվենցիայի հետ անհամատեղելի իրավական պրակտիկա (Bottazzi-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 22)։

1. Վարույթի տեւողությունը որոշելը 271. Ինչ վերաբերում է համապատասխան ժամկետի սկզբին, ապա այն սովորաբար սկսվում է այն պահից, երբ հայց է հարուցվում իրավասու դատարան (Poiss-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 50, Bock-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 35), եթե վարչական մարմին ներկայացված դիմումը դատարանում վարույթ հարուցելու նախապայման չէ, որի դեպքում ժամկետը կարող է ներառել պարտադիր նախնական վարչական ընթացակարգը (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 98, X-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 31, Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 90)։

272. Այսպիսով, որոշ հանգամանքներում ողջամիտ ժամկետը կարող է սկսվել նույնիսկ այն դատարանում վարույթ սկսելու մասին կարգադրություն տալուց առաջ, որին հայցվորը ներկայացնում է վեճը (Golder-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 32 in fine (վերջում), Erkner-ը եւ Hofauer-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 64, Vilho Eskelinen-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի [ՄՊ], § 65)։ Այնուամենայնիվ, սա բացառիկ դեպք է եւ ընդունվել է այն իրավիճակների համար, երբ, օրինակ, վարույթը սկսելու համար անհրաժեշտ են եղել որոշ նախնական քայլեր (Blake-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 40)։

273. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետը կարող է նաեւ կիրառվել այն վարույթների նկատմամբ, որոնք չնայած իրենց բնույթով ամբողջությամբ դատական չեն, սակայն սերտորեն կապված են դատական մարմնի կողմից իրականացվող վերահսկողության հետ։ Դա, օրինակ, վերաբերում է գույքի բաժանման վերաբերյալ գործով վարույթին, որն իրականացվել էր ոչ շարունակական հիմքերով երկու նոտարական մարմիններում, սակայն նշանակվել եւ հաստատվել էր դատարանի կողմից (Siegel-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, §§ 33-38)։ Հետեւաբար, նոտարական մարմիններում վարույթի տեւողությունը հաշվի է առնվում ողջամիտ ժամկետը հաշվարկելիս։





















274. Ինչ վերաբերում է ժամկետն ավարտելու հարցին, ապա այն սովորաբար տարածվում է քննարկվող ամբողջ վարույթի վրա՝ ներառելով բողոքարկման վարույթը (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 98, (in fine) վերջում)՝ ճիշտ ընդհուպ մինչեւ վեճը լուծող որոշման ընդունումը (Poiss-ն ընդդեմ Ավստրիայի , § 50)։ Ուստի, ողջամիտ ժամկետի պահանջը կիրառվում է իրավական վարույթի բոլոր այն փուլերի նկատմամբ, որոնք ուղղված են վեճը լուծելուն՝ չբացառելով գործն ըստ էության լուծող վճռին հաջորդող փուլերը (Robins-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, §§ 28-29)։

275. Դատարանի կողմից կայացված վճռի կատարումը, հետեւաբար, համապատասխան ժամկետը հաշվարկելու նպատակից ելնելով պետք է համարվի վարույթի անբաժանելի մասը (Martins Moreira-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 44, Silva Pontes-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 33, Di Pede-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 24)։ Ժամկետը չի ավարտվում այնքան ժամանակ, քանի դեռ վարույթով հաստատված իրավունքը փաստացիորեն չի սկսում գործել (Estima Jorge-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, §§ 36-38)։

276. Սահմանադրական դատարանում վարույթները հաշվի են առնվում այն դեպքում, երբ չնայած այն հանգամանքին, որ դատարանին վերապահված չէ ըստ էության որոշում կայացնելու իրավազորություն, այնուամենայնիվ դրա որոշումը կարող է անդրադառնալ սովորական դատարաններ ներկայացված վեճի վերաբերյալ գործի ելքի վրա (Deumeland-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 77, Pammel-ն ընդդեմ Գերմանիայի, §§ 51-57, Süßmann-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 39)։ Այնուամենայնիվ, ողջամիտ ժամկետում գործերը լսելու պարտավորությունը չի կարող մեկնաբանվել նույն կերպ, ինչ սովորական դատարանի դեպքում (նույն տեղում, § 56, Oršuš-ը եւ այլք ընդդեմ Խորվաթիայի [ՄՊ], § 109)։

277. Վերջապես, ինչ վերաբերում է երրորդ կողմի միջամտությանը քաղաքացիական վարույթին, ապա պետք է կատարվի հետեւյալ տարբերակումը. եթե դիմումատուն միջամտություն է կատարել ներպետական վարույթին միայն իր անունից, ապա ժամկետը, որ պետք է հաշվի առնվի, սկսվում է այդ ամսաթվից, մինչդեռ եթե դիմումատուն հայտնել է՝ վարույթը որպես իրավահաջորդ շարունակելու իր մտադրության մասին, ապա կարող է բողոք ներկայացնել վարույթի ամբողջ տեւողության կտրվածքով (Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], § 220)։

2. Ողջամիտ ժամկետի պահանջի գնահատումը

ա. Սկզբունքները

278. Գնահատումը հատուկ դեպքերում. 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի շրջանակներում վարույթի տեւողության ողջամտությունը յուրաքանչյուր դեպքի համար պետք է գնահատվի ըստ հատուկ հանգամանքների (Frydlender-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 43), որը կարող է պահանջել ընդհանուր գնահատում (Obermeier-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 72,Comingersoll S.A.-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի [ՄՊ], § 23)։

279. Պետք է հաշվի առնվի վարույթն ամբողջությամբ վերցրած (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 98, (in fine) վերջում)։

Մինչ տարբեր ձգձգումներն ինքնին հարցեր չեն առաջացնում, դրանք, միասին վերցրած, եւ հանրագումարային առումով կարող են դառնալ ողջամիտ ժամկետը գերազանցելու պատճառ (Deumeland-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 90)։


























Վարույթի որոշակի փուլում ձգձգումը կարող է թույլատրելի լինել՝ պայմանով, որ վարույթի ընդհանուր տեւողությունը չափազանց երկար չլինի (Pretto-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի, § 37)։

«Երկարատեւ ժամանակահատվածը, որի ընթացքում վարույթը...դանդաղում է...» առանց ակնկալվող որեւէ բացատրության, անընդունելի է (Beaumartin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 33)։

280. Նախնական վարույթի նկատմամբ 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի կիրառելիությունը կախված է որոշակի պայմաններ բավարարելու հանգամանքից (Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], §§ 83-86)։16

281. Նախնական վարույթով վճիռ կայացնելու նպատակով հարցը Եվրոպական համայնքների/Եվրոպական միության արդարադատության դատարան ուղարկելու վերաբերյալ վարույթները հաշվի չեն առնվում (Pafitis-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, § 95)։

բ. Չափանիշները

282. Վարույթի տեւողության ողջամտությունը պետք է գնահատվի Դատարանի նախադեպային իրավունքով հաստատված հետեւյալ չափանիշների լույսի ներքո. գործի բարդությունը, դիմումատուի եւ համապատասխան մարմինների դրսեւորած վարքագիծն ու այն, ինչը դիմումատուի համար խաղաքարտին է դրված վեճի շրջանակներում (Comingersoll S.A.-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի [ՄՊ], Frydlender-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 43,Sürmeli-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 128)։

i. Գործի բարդությունը

283. Գործի բարդությունը կարող է կապված լինել եւ՛ փաստերի հիմքով, եւ՛ օրենքի հիմքով բարձրացվող հարցերի հետ (Katte Klitsche de la Grange-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 55, Papachelas-ն ընդդեմ Հունաստանի [ՄՊ], § 39)։ Այն, օրինակ, կարող է կապված լինել գործում մի քանի կողմ ներգրավելու հետ (H.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, § 72) կամ ձեռք բերվելիք տարբեր ապացույցների հետ (Humen-ն ընդդեմ Լեհաստանի [ՄՊ], § 63)։

284. Դրանց տեւողությունը կարող է բացատրվել ներպետական վարույթների բարդությամբ (Tierce-ն ընդդեմ Սան Մարինոյի, § 31)։

ii. Դիմումատուի վարքագիծը

285. Դիմումատուներից 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով ո՛չ պահանջվում է ակտիվորեն համագործակցել դատական մարմինների հետ, ո՛չ էլ նրանց կարելի է մեղադրել ներպետական օրենսդրությամբ նրանց համար հասանելի իրավական պաշտպանության միջոցներից լիովին օգտվելու մեջ (Erkner-ը եւ Hofauer-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 68):

286. Տվյալ անձից պահանջվում է միայն ողջամտություն ցուցաբերել իրեն առնչվող դատավարական քայլերի կատարման հարցում, ձեռնպահ մնալ ձգձգելու հնարքների գործադրումից եւ օգտվել ներպետական օրենսդրությամբ տրամադրվող շրջանակներից՝ վարույթը կրճատելու համար (Unión Alimentaria Sanders S.A.-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 35)։

16. Տե՛ս «Շրջանակը» բաժինը:




















287. Դիմումատուի վարքագիծը համարվում է օբյեկտիվ փաստ, որը չի կարող վերագրվել պատասխանող պետությանը, եւ որը պետք է հաշվի առնել՝ որոշելու համար, թե արդյոք 6-րդ հոդվածի 1-ին կետում նշված ողջամիտ ժամկետը գերազանցվել է, թե ոչ (Poiss-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 57, Wiesinger-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 57, Humen-ն ընդդեմ Լեհաստանի [ՄՊ], § 66)։ Դիմումատուի վարքագիծն ինքնին չի կարող օգտագործվել որպես միջոց՝ անգործության ժամանակահատվածն արդարացնելու համար։

288. Դիմումատուի վարքագծի վերաբերյալ որոշ օրինակներ՝

իրենց փաստարկները ներկայացնելիս կողմերի պատրաստակամության բացակայությունը, որը կարող է վճռորոշ կերպով նպաստել վարույթի՝ դանդաղ ընթացք ստանալուն (Vernillo-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 34),

պաշտպանին հաճախակի/մի քանի անգամ փոխելը (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 103),

վարույթի իրականացման վրա անդրադարձող պահանջները կամ բացթողումները (Acquaviva-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 61),

հաշտության համաձայնություն ապահովելու փորձը (Pizzetti-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 18, Laino-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 22),

սխալմամբ այնպիսի դատարան հարուցված վարույթները, որոնք օժտված չեն համապատասխան իրավազորությամբ (Beaumartin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 33)։

289. Չնայած նրան, որ ներպետական մարմինները չեն կարող պատասխանատվություն կրել ամբաստանյալի վարքագծի համար, այնուամենայնիվ կողմերից որեւէ մեկի կողմից ձգձգելու հնարքների գործադրումը համապատասխան մարմիններին չի ազատում վարույթի՝ ողջամիտ ժամկետում իրականացումն ապահովելու պարտականությունից (Mincheva-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, § 68)։

iii. Համապատասխան մարմինների վարքագիծը

290. Միայն պետությանը վերագրելի ձգձգումները կարող են արդարացնել «ողջամիտ ժամկետի» պահանջը չբավարարելու մասին եզրահանգումը (Buchholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 49, Papageorgiou-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 40, Humen-ն ընդդեմ Լեհաստանի [ՄՊ], § 66)։ Պետությունը պատասխանատու է իր բոլոր մարմինների համար՝ ոչ միայն դատական մարմինների, այլեւ բոլոր հասարակական հաստատությունների համար (Martins Moreira-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 60)։

291. Նույնիսկ այնպիսի իրավական համակարգերում, որոնցում կիրառվում է այն սկզբունքը, որ ընթացակարգի իրականացման նախաձեռնությունը վերապահվում է կողմերին, վերջիններիս վերաբերմունքը դատարաններին չի ազատում արագ կերպով դատաքննություն ապահովելու պարտավորությունից, ինչը պահանջվում է 6-րդ հոդվածի 1-ին կետով (Pafitis-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, § 93, Tierce-ն ընդդեմ Սան Մարինոյի, § 31, Sürmeli-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 129)։

292. Նույնը կիրառվում է այն դեպքում, երբ վարույթի ընթացքում պահանջվում է փորձագետի հետ համագործակցություն. գործի պատրաստման եւ դատաքննությունն արագ կերպով անցկացնելու պատասխանատվությունը դրված է դատավորի վրա (Capuan-ն ընդդեմ Իտալիայի, §§ 30-31, Versini-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 29, Sürmeli-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], § 129)։































293. Պայմանավորվող պետություններն իրենք են կազմակերպում իրենց իրավական համակարգն այնպես, որ իրենց դատարանները կարողանան երաշխավորել, որ յուրաքանչյուր ոք ողջամիտ ժամկետում ձեռք բերի քաղաքացիական իրավունքների եւ պարտավորությունների վերաբերյալ վեճերի մասին վերջնական որոշում (նույն տեղում, Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], § 183)։

294. Չնայած այս պարտավորությունը կիրառվում է նաեւ Սահմանադրական դատարանի նկատմամբ, այնուամենայնիվ, այդպիսի դեպքում այն չի կարող մեկնաբանվել նույն կերպ, ինչ սովորական դատարանի դեպքում։ Սահմանադրական դատարանի՝ որպես Սահմանադրության պահպանի դերը դրա համար հատկապես անհրաժեշտ է դարձնում երբեմն հաշվի առնել զուտ ժամանակագրական կարգից տարբեր այլ այնպիսի նկատառումներ, որոնց պարագայում գործերն ընդգրկվում են ցուցակում, ինչպես օրինակ՝ գործի բնույթը եւ քաղաքական ու սոցիալական տեսանկյունից դրա կարեւորությունը (համեմատել Süßmann-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], §§ 56-58, Voggenreiter-ն ընդդեմ Գերմանիայի, §§ 51-52, Oršuš-ը եւ այլք ընդդեմ Խորվաթիայի [ՄՊ], § 109)։ Ավելին, մինչ 6-րդ հոդվածով պահանջվում է, որ դատական վարույթն իրականացվի արագ կերպով, այն շեշտը դնում է նաեւ արդարադատության պատշաճ իրականացման առավել ընդհանուր սկզբունքի վրա (Von Maltzan-ը եւ այլք ընդդեմ Գերմանիայի (որոշում) [ՄՊ], § 132)։ Այնուամենայնիվ, քրոնիկ ծանրաբեռնվածությունը չի կարող արդարացնել վարույթի չափազանց երկար տեւողությունը (Probstmeier-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 64)։

295. Քանի որ անդամ պետություններն իրենց իրավական համակարգը պետք է կազմակերպեն այնպես, որ երաշխավորվի ողջամիտ ժամկետում դատական որոշումներ ձեռք բերելու իրավունքը, չափազանց մեծ ծանրաբեռնվածությունը չի կարող հաշվի առնվել որպես արդարացում (Vocaturo-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 17, Cappello-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 17)։ Չնայած նրան, որ գործերի ժամանակավոր կուտակումը չի ներառում պետությունների համար պատասխանատվություն՝ պայմանով, որ վերջիններս անհրաժեշտ արագությամբ ձեռնարկեն իրավական պաշտպանության միջոցներին ուղղված գործողություններ՝ նմանատիպ բացառիկ իրավիճակներ կարգավորելու համար (Buchholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 51)։ Այն մեթոդները, որոնք կարող են դիտարկվել որպես նախնական միջոց, ներառում են հատուկ կարգով գործերը կարգավորելու մեթոդի ընտրություն, որը հիմնված է ոչ միայն դրանց հարուցման ամսաթվի վրա, այլ նաեւ դրանց հրատապության եւ կարեւորության աստիճանի ու, հատկապես՝ այն հանգամանքի վրա, թե տվյալ անձանց համար ինչն է դրված խաղաքարտին։ Այնուամենայնիվ, եթե նմանատիպ ստեղծված իրավիճակը երկարաձգվում է եւ դառնում կառուցվածքային կազմակերպման խնդիր, ապա այդպիսի մեթոդներն այլեւս բավարար չեն, եւ պետությունը պետք է ապահովի արդյունավետ միջոցների ընդունում (Zimmermann-ը եւ Steiner-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի , § 29, Guincho-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, § 40)։ Այն հանգամանքը, որ այդպիսի իրավիճակների կուտակումը դառնում է սովորական երեւույթ, չի արդարացնում վարույթի չափազանց երկար տեւողությունը (Unión Alimentaria Sanders S.A.-ն ընդդեմ Իսպանիայի, § 40)։

296. Ավելին, գործերի քննությունն արագացնելու համար նախատեսված բարեփոխումների ներդրումը չի կարող արդարացնել ձգձգումները, քանի որ պետությունները պարտավորվում են այնպես կազմակերպել նման միջոցների ուժի մեջ մտնելն ու կիրարկելը, որով կխուսափեն քննության փուլում գտնվող գործերի քննությունը երկարաձգելուց (Fisanotti-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 22)։ Այդ կապակցությամբ, չափազանց երկարատեւ վարութի խնդրի առաջացումը կանխելու կամ հատուցում տրամադրելու համար անդամ պետության կողմից ներդրված՝ իրավական պաշտպանության ներպետական միջոցների համարժեքության առկայությունը կամ բացակայությունը պետք է





















գնահատվի Դատարանի կողմից հաստատված սկզբունքների լույսի ներքո (Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], §§ 178 եւ հաջորդող պարբերությունները եւ 223)։

297. Պետությունը պատասխանատու է համարվել նաեւ ողջամիտ ժամկետի պահանջը չբավարարելու համար այն դեպքում, երբ իրականացվել է դիմումատուի հոգեկան վիճակի վրա կենտրոնացված՝ չափազանց մեծ ծավալի դատական գործունեություն։ Ներպետական դատարանները շարունակել են այդ առնչությամբ կասկածներ ունենալ՝ չնայած դիմումատուի նորմալ հոգեկան վիճակը հավաստող հինգ զեկույցի առկայությանը եւ խնամակալություն սահմանելու համար երկու դիմումների մերժմանը, ավելին, դատավարությունը տեւել է գրեթե ինը տարի (Bock-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 47)։

298. Կոլեգիայի անդամների կողմից իրականացված գործադուլի ուժով Պայմանավորվող պետությունն ինքնին չի կարող պատասխանատու համարվել «ողջամիտ ժամկետի» պահանջի մասով. այնուամենայնիվ, պետության կողմից գործադրվող՝ արդյունքում առաջացած ձգձգումները նվազեցնելուն ուղղված ջանքերը պետք է հաշվի առնվեն՝ տվյալ պահանջը բավարարած լինելու կամ չլինելու հանգամանքը որոշելու նպատակով (Papageorgiou-ն ընդդեմ Հունաստանի, § 47)։

299. Եթե դատավորներին հաճախակի փոխելը դանդաղեցնում է վարույթը, քանի որ դատավորներից յուրաքանչյուրը պետք է աշխատանքն սկսի գործի նյութերին ծանոթանալով, դա չի կարող պետությանն ազատել ողջամիտ ժամկետի պահանջի մասով իր պարտավորությունից, քանի որ պետության խնդիրն է ապահովել, որ արդարադատության իրականացումը կազմակերպվի պատշաճ կերպով (Lechner-ը եւ Hess-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 58)։

iv. Ինչն է խաղաքարտին դրված վեճի ընթացքում

300. Գործերի տեսակների այնպիսի օրինակներ, որոնք իրենց բնույթով պահանջում են քննության հատուկ արագություն՝

Հատուկ ուշադրություն է պահանջվում քաղաքացիական կարգավիճակին եւ իրավունակությանը վերաբերող գործերի դեպքում (Bock-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 49, Laino-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 18, Mikulić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, § 44)։

Երեխայի խնամակալության վերաբերյալ գործերը պետք է արագորեն քննվեն (Hokkanen-ն ընդդեմ Ֆինլանդայի, § 72, Niederböster-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 39), առավել եւս, երբ տվյալ ժամանակահատվածը կարող է անդառնալի հետեւանքներ ունենալ ծնող-երեխա հարաբերությունների համար (Tsikakis-ն ընդդեմ Գերմանիայի, §§ 64 եւ 68)՝ նույն կերպ, ծնողական պարտականությունների եւ շփվելու իրավունքի վերաբերյալ գործերը պահանջում են հատուկ արագություն (Paulsen-Medalen-ը եւ Svensson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, § 39, Laino-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], § 22)։

Զբաղվածության մասին վեճերն իրենց բնույթով պահանջում են արագ որոշման ընդունում (Vocaturo-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 17)՝ անկախ այն հանգամանքից, թե խաղաքարտին դրված հարցը կապված է հումանիտար մասնագիտության մատչելիության (Thlimmenos-ն ընդդեմ Հունաստանի [ՄՊ], §§ 60 եւ 62), դիմումատուի ամբողջ մասնագիտական գործունեության (König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 111), դիմումատուի զբաղվածության շարունակական լինելու (Garcia-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 14), մերժման դեմ բողոքի (Buchholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի, § 52, Frydlender-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], § 45), դիմումատուի



























աշխատանքային գործունեության կասեցման (Obermeier-ն ընդդեմ Ավստրիայի, § 72), նրա տեղափոխման (Sartory-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 34) կամ նրա վերականգնման հետ, թե ոչ (Doustaly-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 117), կամ երբ պահանջվող գումարը դիմումատուի համար ունի էական նշանակություն (Doustaly-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 48)։ Սույն տեսակը ներառում է կենսաթոշակի վերաբերյալ վեճերը (Borgese-ն ընդդեմ Իտալիայի, § 18)։

Համապատասխան մարմիններից պահանջվում է բացառիկ ուշադրություն ցուցաբերել այն դեպքում, երբ դիմումատուն տառապում է «անբուժելի հիվանդությամբ» եւ ունի «կյանքի կարճ տեւողություն» (X-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 47, A.-ն եւ այլք ընդդեմ Դանիայի , §§ 78-81)։

301. Այլ նախադեպեր

Համապատասխան դատական մարմիններից հատուկ ուշադրություն է պահանջվել այնպիսի անձի կողմից ներկայացված բողոքի քննության ժամանակ, որը պնդում էր, որ ինքը բռնության է ենթարկվել ոստիկանության ծառայողների կողմից (Caloc-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 120)։

Գործերից մեկում, որում դիմումատուի հաշմանդամության կենսաթոշակը կազմել է նրա ֆինանսական աղբյուրի հիմնական մասը, այն վարույթները, որոնցով նա փորձել է բարձրացնել կենսաթոշակը՝ հաշվի առնելով իր առողջության վատթարացումը, նրա համար էական նշանակություն են ունեցել՝ արդարացնելով տեղական մարմինների կողմից ցուցաբերվող հատուկ ուշադրությունը (Mocié-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, § 22)։

Գործերից մեկում, որում վնասների հատուցման հայց ներկայացրած դիմումատուն կրել էր ֆիզիկական վնաս եւ վարույթին որպես քաղաքացիական հայցվոր միանալու համար դիմելիս 65 տարեկան էր, խաղաքարտին դրված հարցը տեղական մարմիններից պահանջում էր հատուկ ուշադրություն ցուցաբերել (Codarcea-ն ընդդեմ Ռումինիայի, § 89)։

Դիմումատուի համար խաղաքարտին դրված հարց կարող է համարվել նաեւ կրթության իրավունքը (Oršuš-ը եւ այլք ընդդեմ Խորվաթիայի [ՄՊ], § 109)։














Մեջբերված գործերի ցանկ

Սույն ուղեցույցում որպես նախադեպային իրավունք մեջբերված են Դատարանի կողմից կայացված վճիռներ եւ որոշումներ, ինչպես նաեւ Մարդու իրավունքների եվրոպական հանձնաժողովի (Հանձնաժողով) որոշումներ եւ զեկույցներ:

Եթե այլ բան նշված չէ, ապա տվյալ հղումն արված է գործի ըստ էության քննության արդյունքում Դատարանի պալատի կողմից կայացված վճռին: «(Որոշում)» բառը նշանակում է, որ հղում է կատարվում Դատարանի որոշմանը, իսկ «[ՄՊ]» հապավումով նշվում է, որ գործը քննվել է Մեծ պալատի կողմից:

Ուղեցույցի էլեկտրոնային տարբերակում մեջբերված գործերին արված գերկապերը տանում են HUDOC փաստաթղթերի բազա (<http://hudoc.echr.coe.int>), որն ապահովում է Դատարանի (Մեծ Պալատի, Պալատի եւ Կոմիտեի վճիռներ ու որոշումներ, ուղարկված գործեր, խորհրդատվական կարծիքներ եւ «Նախադեպային իրավունքի տեղեկատվական պարբերական»-ում [Case-Law Information Note] տեղ գտած գործերի համառոտ նկարագրություններ), Հանձնաժողովի (որոշումներ եւ զեկույցներ) նախադեպային իրավունքի եւ Նախարարների կոմիտեի բանաձեւերի մատչելիությունը:

Դատարանն իր վճիռներն ու որոշումները կայացնում է իր երկու պաշտոնական լեզուներով՝ անգլերենով եւ (կամ) ֆրանսերենով: HUDOC-ը պարունակում է նաեւ կարեւոր շատ գործերի՝ երեսունից ավելի ոչ պաշտոնական լեզուներով թարգմանություններ եւ նախադեպային որոշումների՝ երրորդ կողմերի կողմից ստեղծված մոտ հարյուր առցանց ժողովածուներին արված կապեր:

— A — A.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 35373/97, ՄԻԵԴ 2002-X

A.-ն եւ այլք ընդդեմ Դանիայի, 1996 թվականի փետրվարի 8, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-I

Aćimović-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 61237/00, ՄԻԵԴ 2003-XI

Acquaviva-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1995 թվականի նոյեմբերի 21, շարք Ա թիվ 333-Ա

Aerts-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1998 թվականի հուլիսի 30, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-V

Agrokompleks-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 23465/03, 2011 թվականի հոկտեմբերի 6

Air Canada-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1995 թվականի մայիսի 5, շարք Ա թիվ 316-Ա

Airey-ն ընդդեմ Իռլանդիայի, 1979 թվականի հոկտեմբերի 9, շարք Ա թիվ 32

Aït-Mouhoub-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1998 թվականի հոկտեմբերի 28, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-VIII

Aksoy-ն ընդդեմ Թուրքիայի, 1996 թվականի դեկտեմբերի 18, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-VI

Alaverdyan-ն ընդդեմ Հայաստանի (որոշում), թիվ 4523/04, 2010 թվականի օգոստոսի 24


http://hudoc.echr.coe.int/













Al-Adsani-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], թիվ 35763/97, ՄԻԵԴ 2001-XI

Alatulkkila-ն եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի, թիվ 33538/96, 2005 թվականի հուլիսի 28

Albert-ը եւ Le Compte-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1983 թվականի փետրվարի 10, շարք Ա թիվ 58

Albu-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 34796/09 եւ 63 այլ փաստաթղթեր, 2012 թվականի մայիսի 10

Alexandre-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, թիվ 33197/09, 2012 թվականի նոյեմբերի 20

Allan Jacobsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 2), 1998 թվականի փետրվարի 19, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-I

Amat-G Ltd-ն եւ Mebaghishvili-ն ընդդեմ Վրաստանի, թիվ 2507/03, ՄԻԵԴ 2005-VIII

Anagnostopoulos-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 39374/98, ՄԻԵԴ 2000-XI

Anđelković-ն ընդդեմ Սերբիայի, թիվ 1401/08, 2013 թվականի ապրիլի 9

Andersson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, թիվ 17202/04, 2010 թվականի դեկտեմբերի 7

Andrejeva-ն ընդդեմ Լատվիայի [ՄՊ], թիվ 55707/00, ՄԻԵԴ 2009

Andret-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 1956/02, 2004 թվականի մայիսի 25

Andronicou-ն եւ Constantinou-ն ընդդեմ Կիպրոսի, 1997 թվականի հոկտեմբերի 9, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VI

Andronikashvili-ն ընդդեմ Վրաստանի (որոշում), թիվ 9297/08, 2010 թվականի հունիսի 22

Ankerl-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, 1996 թվականի հոկտեմբերի 23, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-V

Annoni di Gussola-ն եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 31819/96 եւ թիվ 33293/96, ՄԻԵԴ 2000-XI

APEH Üldözötteinek Szövetsége-ն եւ այլք ընդդեմ Հունգարիայի, թիվ 32367/96, ՄԻԵԴ 2000-X

Apostol-ն ընդդեմ Վրաստանի, թիվ 40765/02, ՄԻԵԴ 2006-XIV

Argyrou-ն եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 10468/04, 2009 թվականի հունվարի 15

Arvanitakis-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 46275/99, ՄԻԵԴ 2000-XII

Ashingdane-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1985 թվականի մայիսի 28, շարք Ա թիվ 93

Asnar-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (թիվ 2), թիվ 12316/04, 2007 թվականի հոկտեմբերի 18

Atanasovski-ն ընդդեմ Մակեդոնիայի նախկին Հարավսլավական Հանրապետության, թիվ 36815/03, 2010 թվականի հունվարի 14

Athanassoglou-ն եւ այլք ընդդեմ Շվեյցարիայի [ՄՊ], թիվ 27644/95, ՄԻԵԴ 2000-IV

Augusto-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 71665/01, 2007 թվականի հունվարի 11

Axen-ն ընդդեմ Գերմանիայի, 1983 թվականի դեկտեմբերի 8, շարք Ա թիվ 72





























— B — B.-ն եւ P.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 36337/97 եւ թիվ 35974/97,

ՄԻԵԴ 2001-III

Bakan-ն ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 50939/99, 2007 թվականի հունիսի 12

Balmer-Schafroth-ը եւ այլք ընդդեմ Շվեյցարիայի, 1997 թվականի օգոստոսի 26, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-IV

Barać-ը եւ այլք ընդդեմ Չեռնոգորիայի, թիվ 47974/06, 2011 թվականի դեկտեմբերի 13

Beaumartin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1994 թվականի նոյեմբերի 24, շարք Ա թիվ 296-Բ

Beer-ն ընդդեմ Ավստրիայի, թիվ 30428/96, 2001 թվականի փետրվարի 6

Beian-ն ընդդեմ Ռումինիայի (թիվ 1), թիվ 30658/05, ՄԻԵԴ 2007-V (քաղվածքներ)

Běleš-ը եւ այլք ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, թիվ 47273/99, ՄԻԵԴ 2002-IX

Bellet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1995 թվականի դեկտեմբերի 4, շարք Ա, թիվ 333-Բ

Beneficio Cappella Paolini-ն ընդդեմ Սան Մարինոյի, թիվ 40786/98, ՄԻԵԴ 2004-VIII (քաղվածքներ)

Benthem-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1985 թվականի հոկտեմբերի 23, շարք Ա թիվ 97

Berger-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 48221/99, ՄԻԵԴ 2002-X (քաղվածքներ)

Bertuzzi-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 36378/97, ՄԻԵԴ 2003-III

Blake-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 68890/01, 2006 թվականի սեպտեմբերի 26

Blücher-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, թիվ 58580/00, 2005 թվականի հունվարի 11

Bochan-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 7577/02, 2007 թվականի մայիսի 3

Bock-ն ընդդեմ Գերմանիայի, 1989 թվականի մարտի 29, շարք Ա թիվ 150

Borgese-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1992 թվականի փետրվարի 26, շարք Ա, թիվ 228-Բ

Bottazzi-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], թիվ 34884/97, ՄԻԵԴ 1999-V

Bouilloc-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 34489/03, 2006 թվականի նոյեմբերի 28

Boulois-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի [ՄՊ], թիվ 37575/04, ՄԻԵԴ 2012

British-American Tobacco Company Ltd-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1995 թվականի նոյեմբերի 20, շարք Ա թիվ 331

Brualla Gómez de la Torre-ն ընդդեմ Իսպանիայի, 1997 թվականի դեկտեմբերի 19, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VIII

Brudnicka-ն եւ այլք ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 54723/00, ՄԻԵԴ 2005-II

Brumărescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի [ՄՊ], թիվ 28342/95, ՄԻԵԴ 1999-VII

Bryan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1995 թվականի նոյեմբերի 22, շարք Ա թիվ 335-Ա

Buchholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի, 1981 թվականի մայիսի 6, շարք Ա թիվ 42

Bufferne-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 54367/00, ՄԻԵԴ 2002-III (քաղվածքներ)































Buj-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 24661/02, 2006 թվականի հունիսի 1

Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 59498/00, ՄԻԵԴ 2002-III

Burdov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի (թիվ 2), թիվ 33509/04, ՄԻԵԴ 2009

Burg-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 34763/02, ՄԻԵԴ 2003-II

Buscarini-ն ընդդեմ Սան Մարինոյի (որոշում), թիվ 31657/96, 2000 թվականի մայիսի 4

Buscemi-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 29569/95, ՄԻԵԴ 1999-VI

Buzescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 61302/00, 2005 թվականի մայիսի 24

— C — C.G.I.L.-ը եւ Cofferati-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 2), թիվ 2/08, 2010 թվականի ապրիլի 6

Caloc-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 33951/96, ՄԻԵԴ 2000-IX

Canela Santiago-ն ընդդեմ Իսպանիայի (որոշում), թիվ 60350/00, 2001 թվականի հոկտեմբերի 4

Cañete de Goñi-ն ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 55782/00, ՄԻԵԴ 2002-VIII

Cappello-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1992 թվականի փետրվարի 27, շարք Ա թիվ 230-Զ

Capuano-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1987 թվականի հունիսի 25, շարք Ա թիվ 119

Central Mediterranean Development Corporation Limited-ն ընդդեմ Մալթայի (թիվ 2), թիվ 18544/08, 2011 թվականի նոյեմբերի 22

Centro Europa 7 S.r.l.-ը եւ Di Stefano-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], թիվ 38433/09, ՄԻԵԴ 2012

Chapman-ն ընդդեմ Բելգիայի (որոշում), թիվ 39619/06, 2013 թվականի մարտի 5

Chaudet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 49037/06, 2009 թվականի հոկտեմբերի 29

Chevrol-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 49636/99, ՄԻԵԴ 2003-III

Ciprová-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության (որոշում), թիվ 33273/03, 2005 թվականի մարտի 22

Clarke-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում), թիվ 23695/02, ՄԻԵԴ 2005-X (քաղվածքներ)

Clinique des Acacias-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 65399/01 եւ 3 այլ փաստաթղթեր, 2005 թվականի հոկտեմբերի 13

Codarcea-ն ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 31675/04, 2009 թվականի հունիսի 2

Collectif national d’information et d’opposition à l’usine Melox – Collectif Stop Melox and Mox-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 75218/01, 2006 թվականի մարտի 28

Comingersoll S.A.-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի [ՄՊ], թիվ 35382/97, ՄԻԵԴ 2000-IV

Cooper-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], թիվ 48843/99, ՄԻԵԴ 2003-XII

Cooperatieve Producentenorganisatie van de Nederlandse Kokkelvisserij U.A.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների (որոշում), թիվ 13645/05, ՄԻԵԴ 2009

Cordova-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1), թիվ 40877/98, ՄԻԵԴ 2003-I


































Cordova-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 2), թիվ 45649/99, ՄԻԵԴ 2003-I (քաղվածքներ)

Crompton-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 42509/05, 2009 թվականի հոկտեմբերի 27

Cubanit-ն ընդդեմ Ռումինիայի (որոշում), թիվ 31510/02, 2007 թվականի հունվարի 4

Cudak-ն ընդդեմ Լիտվայի [ՄՊ], թիվ 15869/02, ՄԻԵԴ 2010

Կիպրոսն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], թիվ 25781/94, ՄԻԵԴ 2001-IV

— D — Dağtekin-ը եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 70516/01, 2007 թվականի դեկտեմբերի 13

Dalea-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 964/07, 2010 թվականի փետրվարի 2

De Geouffre de la Pradelle-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1992 թվականի դեկտեմբերի 16, շարք Ա թիվ 253-Բ

De Haan-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1997 թվականի օգոստոսի 26, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-IV

De Haes-ը եւ Gijsels-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1997 թվականի փետրվարի 24, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-I

De Moor-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1994 թվականի հունիսի 23, շարք Ա թիվ 292-Ա

Del Sol-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 46800/99, ՄԻԵԴ 2002-II

Deumeland-ն ընդդեմ Գերմանիայի, 1986 թվականի մայիսի 29, շարք Ա թիվ 100

Deweer-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1980 թվականի փետրվարի 27, շարք Ա թիվ 35

Di Pede-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1996 թվականի սեպտեմբերի 26, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-IV

Diennet-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1995 թվականի սեպտեմբերի 26, շարք Ա թիվ 325-Ա

DMD Group, A.S.-ն ընդդեմ Սլովակիայի, թիվ 19334/03, 2010 թվականի հոկտեմբերի 5

Dolca-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի (որոշում), թիվ 59282/11 եւ 2 այլ փաստաթղթեր, 2012 թվականի սեպտեմբերի 4

Dombo Beheer B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1993 թվականի հոկտեմբերի 27, շարք Ա թիվ 274

Donadzé-ն ընդդեմ Վրաստանի, թիվ 74644/01, 2006 թվականի մարտի 7

Döry-ն ընդդեմ Շվեդիայի, թիվ 28394/95, 2002 թվականի նոյեմբերի 12

Dotta-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում), թիվ 38399/97, 1999 թվականի սեպտեմբերի 7

Doustaly-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1998 թվականի ապրիլի 23, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-II

Driza-ն ընդդեմ Ալբանիայի, թիվ 33771/02, ՄԻԵԴ 2007-V (քաղվածքներ)

Ducret-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 40191/02, 2007 թվականի հունիսի 12

Dulaurans-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 34553/97, 2000 թվականի մարտի 21





























— E — EEG-Slachthuis Verbist Izegem-ն ընդդեմ Բելգիայի (որոշում), թիվ 60559/00, ՄԻԵԴ 2005-XII

Eisenstecken-ն ընդդեմ Ավստրիայի, թիվ 29477/95, ՄԻԵԴ 2000-X

Elsholz-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], թիվ 25735/94, ՄԻԵԴ 2000-VIII

Ellès-ը եւ այլք ընդդեմ Շվեյցարիայի, թիվ 12573/06, 2010 թվականի դեկտեմբերի 16

Emesa Sugar N.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների (որոշում), թիվ 62023/00, 2005 թվականի հունվարի 13

Emine Araç-ն ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 9907/02, ՄԻԵԴ 2008

Enea-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], թիվ 74912/01, ՄԻԵԴ 2009

Erkner-ը եւ Hofauer-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1987 թվականի ապրիլի 23, շարք Ա թիվ 117

Ernst-ը եւ այլք ընդդեմ Բելգիայի, թիվ 33400/96, 2003 թվականի հուլիսի 15

Essaadi-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 49384/99, 2002 թվականի փետրվարի 26

Estima Jorge-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, 1998 թվականի ապրիլի 21, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-II

Eternit-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 20041/10, 2012 թվականի մարտի 27

Exel-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, թիվ 48962/99, 2005 թվականի հուլիսի 5

— F — Fabris-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 16574/08, ՄԻԵԴ 2013 (քաղվածքներ)

Farange S.A.-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 77575/01, 2004 թվականի սեպտեմբերի 14

Fayed-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1994 թվականի սեպտեմբերի 21, շարք Ա թիվ 294-Բ

Fazliyski-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 40908/05, 2013 թվականի ապրիլի 16

Feldbrugge-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1986 թվականի մայիսի 29, շարք Ա թիվ 99

Ferrazzini-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], թիվ 44759/98, ՄԻԵԴ 2001-VII

Ferreira Alves-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի (թիվ 3), թիվ 25053/05, 2007 թվականի հունիսի 21

Fisanotti-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1998 թվականի ապրիլի 23, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-II

Fischer-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1995 թվականի ապրիլի 26, շարք Ա թիվ 312

Fiume-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 20774/05, 2009 թվականի հունիսի 30

Flux-ն ընդդեմ Մոլդովայի (թիվ 2), թիվ 31001/03, 2007 թվականի հուլիսի 3

Fociac-ն ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 2577/02, 2005 թվականի փետրվարի 3




























Fogarty-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], թիվ 37112/97, ՄԻԵԴ 2001-XI (քաղվածքներ)

Forrer-Niedenthal-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 47316/99, 2003 թվականի փետրվարի 20

Fredin-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 2), 1994 թվականի փետրվարի 23, շարք Ա թիվ 283-Ա

Fretté-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 36515/97, ՄԻԵԴ 2002-I

Frimu-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի (որոշում), թիվ 45312/11 եւ 2 այլ փաստաթղթեր, 2012 թվականի նոյեմբերի 13

Frydlender-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 30979/96, ՄԻԵԴ 2000-VII

Fuklev-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 71186/01, 2005 թվականի հունիսի 7

— G — G.L.-ը եւ S.L.-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 58811/00, ՄԻԵԴ 2003-III (քաղվածքներ)

Ganci-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 41576/98, ՄԻԵԴ 2003-XI

Garcia-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 41001/98, 2000 թվականի սեպտեմբերի 26

García Manibardo-ն ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 38695/97, ՄԻԵԴ 2000-II

García Ruiz-ն ընդդեմ Իսպանիայի [ՄՊ], թիվ 30544/96, ՄԻԵԴ 1999-I

Gaspari-ն ընդդեմ Սլովենիայի, թիվ 21055/03, 2009 թվականի հուլիսի 21

Gautrin-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1998 թվականի մայիսի 20, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-III

Georgiadis-ն ընդդեմ Հունաստանի, 1997 թվականի մայիսի 29, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-III

«Գերագույն խորհուրդ պատգամավորական ակումբ» ՀԿ-ն ընդդեմ Հայաստանի (որոշում), թիվ 11721/04, 2009 թվականի ապրիլի 14

Gnahoré-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 40031/98, ՄԻԵԴ 2000-IX

Göç-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], թիվ 36590/97, ՄԻԵԴ-2002-V

Golder-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1975 թվականի փետրվարի 21, շարք Ա թիվ 18

Golubović-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 43947/10, 2012 թվականի նոյեմբերի 27

Gorou-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2) [ՄՊ], թիվ 12686/03, 2009 թվականի մարտի 20

Gorraiz Lizarraga-ն եւ այլք ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 62543/00, ՄԻԵԴ 2004-III

Granos Organicos Nacionales S.A.-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 19508/07, 2012 թվականի մարտի 22

Gülmez-ն ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 16330/02, 2008 թվականի մայիսի 20

Guigue-ը եւ SGEN-CFDT-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 59821/00, ՄԻԵԴ 2004-I

Guincho-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, 1984 թվականի հուլիսի 10, շարք Ա թիվ 81

Gurov-ն ընդդեմ Մոլդովայի, թիվ 36455/02, 2006 թվականի հուլիսի 11

Gutfreund-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 45681/99, ՄԻԵԴ 2003-VII































— H — H.-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1987 թվականի նոյեմբերի 30, շարք Ա թիվ 127-Բ

H.-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1989 թվականի հոկտեմբերի 24, շարք Ա թիվ 162-Ա

H.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1987 թվականի հուլիսի 8, շարք Ա թիվ 120

Håkansson-ը եւ Sturesson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1990 թվականի փետրվարի 21, շարք Ա թիվ 171-Ա

Helle-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, 1997 թվականի դեկտեմբերի 19, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VIII

Helmers-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1991 թվականի հոկտեմբերի 29, շարք Ա թիվ 212-Ա

Hentrich-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1994 թվականի սեպտեմբերի 22, շարք Ա թիվ 296-Ա

Hesse-Anger-ը եւ Hanger-ն ընդդեմ Գերմանիայի (որոշում), թիվ 45835/99, ՄԻԵԴ 2001-VI

Hiro Balani-ն ընդդեմ Իսպանիայի, 1994 թվականի դեկտեմբերի 9, շարք Ա թիվ 303-Բ

Hirvisaari-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, թիվ 49684/99, 2001 թվականի սեպտեմբերի 27

Hokkanen-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, 1994 թվականի սեպտեմբերի 23, շարք Ա թիվ 299-Ա

Holding and Barnes PLC-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում), թիվ 2352/02, ՄԻԵԴ 2002-IV

Hornsby-ն ընդդեմ Հունաստանի, 1997 թվականի մարտի 19, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-II

Hotter-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում), թիվ 18206/06, 2010 թվականի հոկտեմբերի 7

Hudáková-ն եւ այլք ընդդեմ Սլովակիայի, թիվ 23083/05, 2010 թվականի ապրիլի 27

Humen-ն ընդդեմ Լեհաստանի [ՄՊ], թիվ 26614/95, 1999 թվականի հոկտեմբերի 15

Hurter-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, թիվ 53146/99, 2005 թվականի դեկտեմբերի 15

— I — I.T.C. Ltd-ն ընդդեմ Մալթայի (որոշում), թիվ 2629/06, 2007 թվականի դեկտեմբերի 11

Immeubles Groupe Kosser-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 38748/97, 2002 թվականի մարտի 21

Immobiliare Saffi-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], թիվ 22774/93, ՄԻԵԴ 1999-V

Indra-ն ընդդեմ Սլովակիայի, թիվ 46845/99, 2005 թվականի փետրվարի 1

Işyar-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 391/03, 2008 թվականի նոյեմբերի 20

Ivan Atanasov-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 12853/03, 2010 թվականի դեկտեմբերի 2


























— J — Jahnke-ն եւ Lenoble-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 40490/98, ՄԻԵԴ 2000-IX

James-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1986 թվականի փետրվարի 21, շարք Ա թիվ 98

Jurisic-ը եւ Collegium Mehrerau-ն ընդդեմ Ավստրիայի, թիվ 62539/00, 2006 թվականի հուլիսի 27

— K — K.D.B.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1998 թվականի մարտի 27, Վճիռների եւ որոշումների

մասին զեկույցներ 1998-II

K.S.-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, թիվ 29346/95, 2001 թվականի մայիսի 31

Kakamoukas-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի [ՄՊ], թիվ 38311/02, 2008 թվականի փետրվարի 15

Kalogeropoulou-ն եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի եւ Գերմանիայի (որոշում), թիվ 59021/00, ՄԻԵԴ 2002-X

Katte Klitsche de la Grange-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1994 թվականի հոկտեմբերի 27, շարք Ա թիվ 293-Բ

Kemmache-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (թիվ 3), 1994 թվականի նոյեմբերի 24, շարք Ա թիվ 296-Գ

Kerojärvi-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, 1995 թվականի հուլիսի 19, շարք Ա թիվ 322

Kingsley-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], թիվ 35605/97, ՄԻԵԴ 2002-IV

Kleyn-ը եւ այլք ընդդեմ Նիդեռլանդների [ՄՊ], թիվ 39343/98 եւ 3 այլ փաստաթղթեր, ՄԻԵԴ 2003-VI

Kök-ն ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 1855/02, 2006 թվականի հոկտեմբերի 19

König-ն ընդդեմ Գերմանիայի, 1978 թվականի հունիսի 28, շարք Ա թիվ 27

Kraska-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, 1993 թվականի ապրիլի 19, շարք Ա թիվ 254-Բ

Krčmář-ը եւ այլք ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, թիվ 35376/97, 2000 թվականի մարտի 3

Kress-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 39594/98, ՄԻԵԴ 2001-VI

Kreuz-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 28249/95, ՄԻԵԴ 2001-VI

Kübler-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 32715/06, 2011 թվականի հունվարի 13

Kukkonen-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի (թիվ 2), թիվ 47628/06, 2009 թվականի հունվարի 13

Kushoglu-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 48191/99, 2007 թվականի մայիսի 10

Kutić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 48778/99, ՄԻԵԴ 2002-II

Kyrtatos-ն ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 41666/98, ՄԻԵԴ 2003-VI (քաղվածքներ)


























— L — L.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում), թիվ 34222/96, ՄԻԵԴ 1999-VI

L’Érablière A.S.B.L.-ն ընդդեմ Բելգիայի, թիվ 49230/07, ՄԻԵԴ 2009

Laidin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (թիվ 2), թիվ 39282/98, 2003 թվականի հունվարի 7

Laino-ն ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], թիվ 33158/96, ՄԻԵԴ 1999-I

Lamanna-ն ընդդեմ Ավստրիայի, թիվ 28923/95, 2001 թվականի հուլիսի 10

Langborger-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1989 թվականի հունիսի 22, շարք Ա թիվ 155

Laskowska-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 77765/01, 2007 թվականի մարտի 13

Lavents-ն ընդդեմ Լատվիայի, թիվ 58442/00, 2002 թվականի նոյեմբերի 28

Le Calvez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1998 թվականի հուլիսի 29, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-V

Le Compte-ն, Van Leuven-ը եւ De Meyere-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1981 թվականի հունիսի 23, շարք Ա թիվ 43

Lechner-ը եւ Hess-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1987 թվականի ապրիլի 23, շարք Ա թիվ 118

Levages Prestations Services-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1996 թվականի հոկտեմբերի 23, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-V

Libert-ն ընդդեմ Բելգիայի (որոշում), թիվ 44734/98, 2004 թվականի հուլիսի 8

Lithgow-ն եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1986 թվականի հուլիսի 8, շարք Ա թիվ 102

Lobo Machado-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, 1996 թվականի փետրվարի 20, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-I

Loiseau-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 46809/99, ՄԻԵԴ 2003-XII

Lorenzetti-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 32075/09, 2012 թվականի ապրիլի 10

Luka-ն ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 34197/02, 2009 թվականի հուլիսի 21

Lunari-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 21463/93, 2001 թվականի հունվարի 11

Lundevall-ն ընդդեմ Շվեդիայի, թիվ 38629/97, 2002 թվականի նոյեմբերի 12

Luordo-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 32190/96, ՄԻԵԴ 2003-IX

Lupaş-ը եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 1434/02 եւ 2 այլ փաստաթղթեր, ՄԻԵԴ 2006-XV (քաղվածքներ)

— M — Maaouia-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 39652/98, ՄԻԵԴ 2000-X

Mackay-ը եւ BBC Scotland-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 10734/05, 2010 թվականի դեկտեմբերի 7

Majorana-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում), թիվ 75117/01, 2005 թվականի մայիսի 26




























Malhous-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության [ՄՊ], թիվ 33071/96, 2001 թվականի հուլիսի 12

Mamatkulov-ը եւ Askarov-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], թիվ 46827/99 եւ թիվ 46951/99, ՄԻԵԴ 2005-I

Manoilescu-ն եւ Dobrescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի եւ Ռուսաստանի (որոշում), թիվ 60861/00, ՄԻԵԴ 2005 VI

Mantovanelli-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի,, 1997 թվականի մարտի 18, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-II

Markovic-ը եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի [ՄՊ], թիվ 1398/03, ՄԻԵԴ 2006-XIV

Martinie-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 58675/00, ՄԻԵԴ 2006-VI

Martins Moreira-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, 1988 թվականի հոկտեմբերի 26, շարք Ա թիվ 143,

Masson-ը եւ Van Zon-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների1995 թվականի սեպտեմբերի 28, շարք Ա թիվ 327-Ա

Matheus-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի,, թիվ 62740/00, 2005 թվականի մարտի 31

McElhinney-ն ընդդեմ Իռլանդիայի [ՄՊ], թիվ 31253/96, ՄԻԵԴ 2001-XI (քաղվածքներ)

McGinley-ն եւ Egan-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1998 թվականի հունիսի 9, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-III

McGonnell-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 28488/95, ՄԻԵԴ 2000-II

McMichael-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1995 թվականի փետրվարի 24, շարք Ա թիվ 307-Բ

McVicar-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 46311/99, ՄԻԵԴ 2002-III

Melis-ն ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 30604/07, 2010 թվականի հուլիսի 22

Melnyk-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 23436/03, 2006 թվականի մարտի 28

Menchinskaya-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 42454/02, 2009 թվականի հունվարի 15

Mercieca-ն եւ այլք ընդդեմ Մալթայի, թիվ 21974/07, 2011 թվականի հունիսի 14

Mérigaud-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 32976/04, 2009 թվականի սեպտեմբերի 24

Mežnarić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 71615/01, 2005 թվականի հուլիսի 15

Micallef-ն ընդդեմ Մալթայի [ՄՊ], թիվ 17056/06, ՄԻԵԴ 2009

Mihova-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում), թիվ 25000/07, 2010 թվականի մարտի 30

Mikulić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 53176/99, ՄԻԵԴ 2002-I

Milatová-ն եւ այլք ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, թիվ 61811/00, ՄԻԵԴ 2005-V

Miller-ն ընդդեմ Շվեդիայի, թիվ 55853/00, 2005 թվականի փետրվարի 8

Mincheva-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 21558/03, 2010 թվականի սեպտեմբերի 2

Miragall Escolano-ն ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 38366/97 եւ 9 այլ փաստաթղթեր, ՄԻԵԴ 2000-I

Miroļubovs-ը եւ այլք ընդդեմ Լատվիայի, թիվ 798/05, 2009 թվականի սեպտեմբերի 15































Mocié-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 46096/99, 2003 թվականի ապրիլի 8

Moreira de Azevedo-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, 1990 թվականի հոկտեմբերի 23, շարք Ա թիվ 189

Morel-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 34130/96, ՄԻԵԴ 2000-VI

Moroko-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 20937/07, 2008 թվականի հունիսի 12

Moser-ն ընդդեմ Ավստրիայի, թիվ 12643/02, 2006 թվականի սեպտեմբերի 21

Mosteanu-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 33176/96, 2002 թվականի նոյեմբերի 26

Musumeci-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 33695/96, 2005 թվականի հունվարի 11

— N — National & Provincial Building Society-ն, Leeds Permanent Building Society-ն եւ Yorkshire

Building Society-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1997 թվականի հոկտեմբերի 23, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VII

Nejdet Şahin-ը եւ Perihan Şahin-ն ընդդեմ Թուրքիայի [ՄՊ], թիվ 13279/05, 2011 թվականի հոկտեմբերի 20

Nideröst-Huber-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, 1997 թվականի փետրվարի 18, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-I

Niederböster-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 39547/98, ՄԻԵԴ 2003-IV (քաղվածքներ)

Nunes Dias-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի (որոշում), թիվ 2672/03 եւ թիվ 69829/01, ՄԻԵԴ 2003-IV

— O — Obermeier-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1990 թվականի հունիսի 28, շարք Ա թիվ 179

Oerlemans-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1991 թվականի նոյեմբերի 27, շարք Ա թիվ 219

OGIS-Institut Stanislas-ը, OGEC Saint-Pie X-ն ու Blanche de Castille-ն եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 42219/98 եւ թիվ 54563/00, 2004 թվականի մայիսի 27

Okyay-ը եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 36220/97, ՄԻԵԴ 2005-VII

Oleksandr Volkov-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 21722/11, ՄԻԵԴ 2013

Oleynikov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 36703/04, 2013 թվականի մարտի 14

Olsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի (թիվ 1), 1988 թվականի մարտի 24, շարք Ա թիվ 130

Olujić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 22330/05, 2009 թվականի փետրվարի 5

Organisation nationale des syndicats d’infirmiers libéraux (ONSIL)-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 39971/98, ՄԻԵԴ 2000-IX

Oršuš-ը եւ այլք ընդդեմ Խորվաթիայի [ՄՊ], թիվ 15766/03, ՄԻԵԴ 2010

Ortenberg-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1994 թվականի նոյեմբերի 25, շարք Ա թիվ 295-Բ




























Osinger-ն ընդդեմ Ավստրիայի, թիվ 54645/00, 2005 թվականի մարտի 24

Osman-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1998 թվականի հոկտեմբերի 28, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-VIII

Ouzounis-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 49144/99, 2002 թվականի ապրիլի 18

— P — P.-ն, C.-ն եւ S.-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 56547/00, ՄԻԵԴ 2002-VI

Pabla Ky-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, թիվ 47221/99, ՄԻԵԴ 2004-V

Pafitis-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, 1998 թվականի փետրվարի 26, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-I

Paksas-ն ընդդեմ Լիտվայի [ՄՊ], թիվ 34932/04, ՄԻԵԴ 2011

Pammel-ն ընդդեմ Գերմանիայի, 1997 թվականի հուլիսի 1, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-IV

Panjeheighalehei-ն ընդդեմ Դանիայի (որոշում), թիվ 11230/07, 2009 թվականի հոկտեմբերի 13

Papachelas-ն ընդդեմ Հունաստանի [ՄՊ], թիվ 31423/96, ՄԻԵԴ 1999-II

Papageorgiou-ն ընդդեմ Հունաստանի, 1997 թվականի հոկտեմբերի 22, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VI

Papon-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 344/04, ՄԻԵԴ 2005-XI

Parlov-Tkalčić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 24810/06, 2009 թվականի դեկտեմբերի 22

Paulsen-Medalen-ը եւ Svensson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1998 թվականի փետրվարի 19, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-I

Pedro Ramos-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, թիվ 10111/06, 2010 թվականի հոկտեմբերի 14

Pellegrin-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 28541/95, ՄԻԵԴ 1999-VIII

Pellegrini-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 30882/96, ՄԻԵԴ 2001-VIII

Peñafiel Salgado-ն ընդդեմ Իսպանիայի (որոշում), թիվ 65964/01, 2002 թվականի ապրիլի 16

Perez-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 47287/99, ՄԻԵԴ 2004-I

Pérez de Rada Cavanilles-ն ընդդեմ Իսպանիայի, 1998 թվականի հոկտեմբերի 28, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-VIII

Peruš-ն ընդդեմ Սլովենիայի,թիվ 35016/05, 2012 թվականի սեպտեմբերի 27

Pescador Valero-ն ընդդեմ Իսպանիայի, թիվ 62435/00, ՄԻԵԴ 2003-VII

Petko Petkov-ն ընդդեմ Բուլղարիայի, թիվ 2834/06, 2013 թվականի փետրվարի 19

Pétur Thór Sigurðsson-ն ընդդեմ Իսլանդիայի, թիվ 39731/98, ՄԻԵԴ 2003-IV

Philis-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 1), 1991 թվականի օգոստոսի 27, շարք Ա թիվ 209

Philis-ն ընդդեմ Հունաստանի (թիվ 2), 1997 թվականի հունիսի 27, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-IV





























Pierre-Bloch-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1997 թվականի հոկտեմբերի 21, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VI

Pini-ն եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 78028/01 եւ թիվ 78030, ՄԻԵԴ 2004-V (քաղվածքներ)

Pizzetti-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1993 թվականի փետրվարի 26, շարք Ա, թիվ 257-Գ

Platakou-ն ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 38460/97, ՄԻԵԴ 2001-I

Pocius-ն ընդդեմ Լիտվայի, թիվ 35601/04, 2010 թվականի հուլիսի 6

Podbielski-ն եւ PPU Polpure-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 39199/98, 2005 թվականի հուլիսի 26

Poiss-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1987 թվականի ապրիլի 23, շարք Ա թիվ 117

Potocka-ն եւ այլք ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 33776/96, ՄԻԵԴ 2001-X

Preda-ն եւ Dardari-ն ընդդեմ Իտալիայի (որոշում), թիվ 28160/95 եւ թիվ 28382/95, ՄԻԵԴ 1999-III

Pretto-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի, 1983 թվականի դեկտեմբերի 8, շարք Ա թիվ 71

Pridatchenko-ն եւ այլք ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 2191/03 եւ 3 այլ փաստաթղթեր, 2007 թվականի հունիսի 21

Prince Hans-Adam II of Liechtenstein-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], թիվ 42527/98, ՄԻԵԴ 2001-VIII

Probstmeier-ն ընդդեմ Գերմանիայի, 1997 թվականի հուլիսի 1, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-IV

Procola-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի, 1995 թվականի սեպտեմբերի 28, շարք Ա թիվ 326

Prodan-ն ընդդեմ Մոլդովայի, թիվ 49806/99, ՄԻԵԴ 2004-III (քաղվածքներ)

Puolitaival-ը եւ Pirttiaho-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, թիվ 54857/00, 2004 թվականի նոյեմբերի 23

— R — R.P.-ն եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 38245/08, 2012 թվականի

հոկտեմբերի 9

Raylyan-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 22000/03, 2007 թվականի փետրվարի 15

Refah Partisi (the Welfare Party)-ն եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի (որոշում), թիվ 41340/98 եւ 3 այլ փաստաթղթեր, 2000 թվականի հոկտեմբերի 3

Reuther-ն ընդդեմ Գերմանիայի (որոշում), թիվ 74789/01, ՄԻԵԴ 2003-IX

Revel-ը եւ Mora-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 171/03, 2005 թվականի նոյեմբերի 15

Ringeisen-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1971 թվականի հուլիսի 16, շարք Ա թիվ 13

Robins-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1997 թվականի սեպտեմբերի 23, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-V

Roche-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], թիվ 32555/96, ՄԻԵԴ 2005-X



























Rolf Gustafson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1997 թվականի հուլիսի 1, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-IV

Romańczyk-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 7618/05, 2010 թվականի նոյեմբերի 18

RTBF-ն ընդդեմ Բելգիայի, թիվ 50084/06, ՄԻԵԴ 2011

Ruianu-ն ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 34647/97, 2003 թվականի հունիսի 17

Ruiz-Mateos-ն ընդդեմ Իսպանիայի, 1993 թվականի հունիսի 23, շարք Ա թիվ 262

Ruiz Torija-ն ընդդեմ Իսպանիայի, 1994 թվականի դեկտեմբերի 9, շարք Ա թիվ 303-Ա

Ruotolo-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1992 թվականի փետրվարի 27, շարք Ա թիվ 230-Դ

Ryabykh-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 52854/99, ՄԻԵԴ 2003-IX

Ryakib Biryukov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 14810/02, ՄԻԵԴ 2008

— S — Sabeh El Leil-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 34869/05, 2011 թվականի հունիսի 29

Sabin Popescu-ն ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 48102/99, 2004 թվականի մարտի 2

Sablon-ն ընդդեմ Բելգիայի, թիվ 36445/97, 2001 թվականի ապրիլի 10

Saccoccia-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում), թիվ 69917/01, 2007 թվականի հուլիսի 5

Saccoccia-ն ընդդեմ Ավստրիայի, թիվ 69917/01, 2008 թվականի դեկտեմբերի 18

Sacilor-Lormines-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 65411/01, ՄԻԵԴ 2006-XIII

Sakellaropoulos-ն ընդդեմ Հունաստանի (որոշում), թիվ 38110/08, 2011 թվականի հունվարի 6

Salesi-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1993 թվականի փետրվարի 26, շարք Ա, թիվ 257-Ե

Salomonsson-ն ընդդեմ Շվեդիայի, թիվ 38978/97, 2002 թվականի նոյեմբերի 12

Sâmbata Bihor Greco-Catholic Parish-ն ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 48107/99, 2010 թվականի հունվարի 12

San Leonard Band Club-ն ընդդեմ Մալթայի, թիվ 77562/01, ՄԻԵԴ 2004-IX

Sanglier-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 50342/99, 2003 թվականի մայիսի 27

Santambrogio-ն ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 61945/00, 2004 թվականի սեպտեմբերի 21

Santos Pinto-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, թիվ 39005/04, 2008 թվականի մայիսի 20

Saoud-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 9375/02, 2007 թվականի հոկտեմբերի 9

Sara Lind Eggertsdóttir-ն ընդդեմ Իսլանդիայի, թիվ 31930/04, 2007 թվականի հուլիսի 5

Sartory-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 40589/07, 2009 թվականի սեպտեմբերի 24

Savino-ն եւ այլք ընդդեմ Իտալիայի, թիվ 17214/05 եւ 2 այլ փաստաթղթեր, 2009 թվականի ապրիլի 28

Schouten-ը եւ Meldrum-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1994 թվականի դեկտեմբերի 9, շարք Ա թիվ 304

Schuler-Zgraggen-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, 1993 թվականի հունիսի 24, շարք Ա թիվ 263
































Scordino-ն ընդդեմ Իտալիայի (թիվ 1) [ՄՊ], թիվ 36813/97, ՄԻԵԴ 2006-V

Sdružení Jihočeské Matky-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության (որոշում), թիվ 19101/03, 2006 թվականի հուլիսի 10

Siaƚkowska-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 8932/05, 2007 թվականի մարտի 22

Siegel-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 36350/97, ՄԻԵԴ 2000-XII

Sigalas-ն ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 19754/02, 2005 թվականի սեպտեմբերի 22

Sigma Radio Television Ltd-ն ընդդեմ Կիպրոսի, թիվ 32181/04 եւ թիվ 35122/05, 2011 թվականի հուլիսի 21

Šikić-ն ընդդեմ Խորվաթիայի, թիվ 9143/08, 2010 թվականի հուլիսի 15

Silva Pontes-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, 1994 թվականի մարտի 23, շարք Ա թիվ 286-Ա

Skorobogatykh-ն ընդդեմ Ռուսաստանի (որոշում), թիվ 37966/02, 2006 թվականի հունիսի 8

Smirnov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի (որոշում), թիվ 14085/04, 2006 թվականի հուլիսի 6

Société anonyme d’habitations à loyers modérés Terre et Famille-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի (որոշում), թիվ 62033/00, 2004 թվականի փետրվարի 17

Sokurenko-ն եւ Strygun-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 29458/04 եւ թիվ 29465/04, 2006 թվականի հուլիսի 20

Sommerfeld-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], թիվ 31871/96, ՄԻԵԴ 2003-VIII (քաղվածքներ)

Sotiris and Nikos Koutras ATTEE-ն ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 39442/98, ՄԻԵԴ 2000-XII

Sovtransavto Holding-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 48553/99, ՄԻԵԴ 2002-VII

Speil-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում), թիվ 42057/98, 2002 թվականի սեպտեմբերի 5

Sporrong-ը եւ Lönnroth-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1982 թվականի սեպտեմբերի 23, շարք Ա թիվ 52

Sramek-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1984 թվականի հոկտեմբերի 22, շարք Ա թիվ 84

Stanev-ն ընդդեմ Բուլղարիայի [ՄՊ], թիվ 36760/06, ՄԻԵԴ 2012

Stankiewicz-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 46917/99, ՄԻԵԴ 2006-VI

Star Cate Epilekta Gevmata-ն եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի (որոշում), թիվ 54111/07, 2010 թվականի հուլիսի 6

Staroszczyk-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 59519/00, 2007 թվականի մարտի 22

Steel-ը եւ Morris-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 68416/01, ՄԻԵԴ 2005-II

Stegarescu-ն եւ Bahrin-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի, թիվ 46194/06, 2010 թվականի ապրիլի 6

Stepinska-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 1814/02, 2004 թվականի հունիսի 15

Storck-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 61603/00, ՄԻԵԴ 2005-V

Stran Greek Refineries-ը եւ Stratis Andreadis-ն ընդդեմ Հունաստանի, 1994 թվականի դեկտեմբերի 9, շարք Ա թիվ 301-Բ

Stubbings-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1996 թվականի հոկտեմբերի 22, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-IV

























ttp://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-97972






Suda-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, թիվ 1643/06, 2010 թվականի հոկտեմբերի 28

Suküt-ն ընդդեմ Թուրքիայի (որոշում), թիվ 59773/00, 2007 թվականի սեպտեմբերի 11

Suominen-ն ընդդեմ Ֆինլանդիայի, թիվ 37801/97, 2003 թվականի հուլիսի 1

Sürmeli-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], թիվ 75529/01, ՄԻԵԴ 2006-VII

Süßmann-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], 1996 թվականի սեպտեմբերի 16, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-IV

Švarc-ը եւ Kavnik-ն ընդդեմ Սլովենիայի, թիվ 75617/01, 2007 թվականի փետրվարի 8

Syngelidis-ն ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 24895/07, 2010 թվականի փետրվարի 11

Szücs-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1997 թվականի նոյեմբերի 24, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VII

— T — Tabor-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 12825/02, 2006 թվականի հունիսի 27

Taşkın-ը եւ այլք ընդդեմ Թուրքիայի, թիվ 46117/99, ՄԻԵԴ 2004-X

Tatishvili-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 1509/02, ՄԻԵԴ 2007-I

Terra Woningen B.V.-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1996 թվականի դեկտեմբերի 17, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-VI

Teteriny-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 11931/03, 2005 թվականի հունիսի 30

The Holy Monasteries-ն ընդդեմ Հունաստանի, 1994 թվականի դեկտեմբերի 9, շարք Ա թիվ 301-Ա

Thlimmenos-ն ընդդեմ Հունաստանի [ՄՊ], թիվ 34369/97, ՄԻԵԴ 2000-IV

Tiemann-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի եւ Գերմանիայի (որոշում), թիվ 47457/99 եւ թիվ 47458/99, ՄԻԵԴ 2000-IV

Tierce-ն ընդդեմ Սան Մարինոյի, թիվ 69700/01, ՄԻԵԴ 2003-VII

Tinnelly & Sons Ltd-ն եւ այլք եւ McElduff-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1998 թվականի հուլիսի 10, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1998-IV

Tocono-ն եւ Profesorii Prometeişti-ն ընդդեմ Մոլդովայի, թիվ 32263/03, 2007 թվականի հունիսի 26

Tolstoy Miloslavsky-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, 1995 թվականի հուլիսի 13, շարք Ա թիվ 316-Բ

Torri-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1997 թվականի հուլիսի 1, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-IV

Toziczka-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 29995/08, 2012 թվականի հուլիսի 24

Tre Traktörer Aktiebolag-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1989 թվականի հուլիսի 7, շարք Ա թիվ 159

Tregubenko-ն ընդդեմ Ուկրաինայի, թիվ 61333/00, 2004 թվականի նոյեմբերի 2



























Treska-ն ընդդեմ Ալբանիայի եւ Իտալիայի (որոշում), թիվ 26937/04, ՄԻԵԴ 2006-XI (քաղվածքներ)

Tsfayo-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, թիվ 60860/00, 2006 թվականի նոյեմբերի 14

Tsikakis-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 1521/06, 2011 թվականի փետրվարի 10

Turczanik-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 38064/97, ՄԻԵԴ 2005-VI

Tuziński-ն ընդդեմ Լեհաստանի (որոշում), թիվ 40140/98, 1999 թվականի մարտի 30

— U — Uçar-ն ընդդեմ Թուրքիայի (որոշում), թիվ 12960/05, 2009 թվականի սեպտեմբերի 29

Ullens de Schooten-ը եւ Rezabek-ն ընդդեմ Բելգիայի, թիվ 3989/07 եւ թիվ 38353/07, 2011 թվականի սեպտեմբերի 20

Ulyanov-ն ընդդեմ Ուկրաինայի (որոշում), թիվ 16472/04, 2010 թվականի հոկտեմբերի 5

Unédic-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 20153/04, 2008 թվականի դեկտեմբերի 18

Unión Alimentaria Sanders S.A.-ն ընդդեմ Իսպանիայի, 1989 թվականի հուլիսի 7, շարք Ա թիվ 157

Užukauskas-ն ընդդեմ Լիտվայի, թիվ 16965/04, 2010 թվականի հուլիսի 6

— V — Valová-ն, Slezák-ը եւ Slezák-ն ընդդեմ Սլովակիայի, թիվ 44925/98, 2004 թվականի հունիսի 1

Van de Hurk-ն ընդդեմ Նիդեռլանդների, 1994 թվականի ապրիլի 19, շարք Ա թիվ 288

Van Droogenbroeck-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1982 թվականի հունիսի 24, շարք Ա թիվ 50

Van Orshoven-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1997 թվականի հունիսի 25, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-III

Varela Assalino-ն ընդդեմ Պորտուգալիայի (որոշում), թիվ 64336/01, 2002 թվականի ապրիլի 25

Vasilchenko-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 34784/02, 2010 թվականի սեպտեմբերի 23

Verein gegen Tierfabriken Schweiz (VgT)-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի (թիվ 2), թիվ 32772/02, 2007 թվականի հոկտեմբերի 4

Verlagsgruppe News GmbH-ն ընդդեմ Ավստրիայի (որոշում), թիվ 62763/00, 2003 թվականի հունվարի 16

Vermeulen-ն ընդդեմ Բելգիայի, 1996 թվականի փետրվարի 20, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1996-I

Vernillo-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1991 թվականի փետրվարի 20, շարք Ա թիվ 198

Versini-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 40096/98, 2001 թվականի հուլիսի 10

Vilho Eskelinen-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆինլանդիայի [ՄՊ], թիվ 63235/00, ՄԻԵԴ 2007-II

Vocaturo-ն ընդդեմ Իտալիայի, 1991 թվականի մայիսի 24, շարք Ա թիվ 206-Գ

Voggenreiter-ն ընդդեմ Գերմանիայի, թիվ 47169/99, ՄԻԵԴ 2004-I (քաղվածքներ)




























Von Maltzan-ը եւ այլք ընդդեմ Գերմանիայի (որոշում) [ՄՊ], թիվ 71916/01 եւ 2 այլ փաստաթղթեր, ՄԻԵԴ 2005-V

— W — Wagner-ը եւ J.M.W.L.-ն ընդդեմ Լյուքսեմբուրգի, թիվ 76240/01, 2007 թվականի հունիսի 28

Waite-ը եւ Kennedy-ն ընդդեմ Գերմանիայի [ՄՊ], թիվ 26083/94, ՄԻԵԴ 1999-I

Warsicka-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 2065/03, 2007 թվականի հունվարի 16

Weissman-ը եւ այլք ընդդեմ Ռումինիայի, թիվ 63945/00, ՄԻԵԴ 2006-VII (քաղվածքներ)

Werner-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1997 թվականի նոյեմբերի 24, Վճիռների եւ որոշումների մասին զեկույցներ 1997-VII

Wettstein-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, թիվ 33958/96, ՄԻԵԴ 2000-XII

Wierzbicki-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 24541/94, 2002 թվականի հունիսի 18

Wiesinger-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1991 թվականի հոկտեմբերի 30, շարք Ա թիվ 213

Woś-ն ընդդեմ Լեհաստանի, թիվ 22860/02, ՄԻԵԴ 2006-VII

Wynen-ը եւ Centre hospitalier interrégional Edith-Cavell-ն ընդդեմ Բելգիայի, թիվ 32576/96, ՄԻԵԴ 2002-VIII

— X — X-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, 1992 թվականի մարտի 31, շարք Ա, թիվ 234-Գ

— Y — Yagtzilar-ը եւ այլք ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 41727/98, ՄԻԵԴ 2001-XII

Yakovlev-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 72701/01, 2005 թվականի մարտի 15

Yavorivskaya-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 34687/02, 2005 թվականի հուլիսի 21

Yvon-ն ընդդեմ Ֆրանսիայի, թիվ 44962/98, ՄԻԵԴ 2003-V

— Z — Z-ը եւ այլք ընդդեմ Միացյալ Թագավորության [ՄՊ], թիվ 29392/95, ՄԻԵԴ 2001-V

Zagorodnikov-ն ընդդեմ Ռուսաստանի, թիվ 66941/01, 2007 թվականի հունիսի 7

Zalli-ն ընդդեմ Ալբանիայի (որոշում), թիվ 52531/07, 2011 թվականի փետրվարի 8

Zander-ն ընդդեմ Շվեդիայի, 1993 թվականի նոյեմբերի 25, շարք Ա թիվ 279-Բ

Zapletal-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության (որոշում), թիվ 12720/06, 2010 թվականի նոյեմբերի 30
























Ziegler-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, թիվ 33499/96, 2002 թվականի փետրվարի 21

Zielinski-ն, Pradal-ը, Gonzalez-ը եւ այլք ընդդեմ Ֆրանսիայի [ՄՊ], թիվ 24846/94 եւ 9 այլ փաստաթղթեր, ՄԻԵԴ 1999-VII

Zimmermann-ը եւ Steiner-ն ընդդեմ Շվեյցարիայի, 1983 թվականի հուլիսի 13, շարք Ա թիվ 66

Zollmann-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության (որոշում), թիվ 62902/00, ՄԻԵԴ 2003-XII

Zolotas-ն ընդդեմ Հունաստանի, թիվ 38240/02, 2005 թվականի հունիսի 2

Zumtobel-ն ընդդեմ Ավստրիայի, 1993 թվականի սեպտեմբերի 21, շարք Ա թիվ 268-Ա

Zvolský-ն եւ Zvolská-ն ընդդեմ Չեխիայի Հանրապետության, թիվ 46129/99, ՄԻԵԴ 2002-IX









Documents

Արդար դատաքննության իրավունք ... · 2017. 11. 8. · գրադարանի բաժնի կողմից եւ պարտադիր ուժ չունի Դատարանի