ΕΥΡΙΠΙΔΟΥ ΜΗΔΕΙΑ

ή πως το Παρελθόν ερμηνεύει το παρόν και καθοδηγεί το Μέλλον

Το έργο διδάχτηκε στα Μεγάλα Διονύσια το 431π.χ. και κατέλαβε την Τρίτη θέση. Βρισκόμαστε στις παραμονές του πελοποννησιακού πολέμου και στη δίνη έντονων πολιτικών γεγονότων τα οποία θα θίξει ο Ευριπίδης στο έργο του. Αντίθετα απ’ ό,τι συνήθιζε, ο ποιητής δε μας λέει στον πρόλογο τίποτα απ’ ό,τι θα γίνει, η υπόθεση θα εξελιχθεί σιγά σιγά μέσα στην ορχήστρα που γίνεται «το αλώνι της ανθρώπινης ψυχής».

Το έργο αρχίζει με την είσοδο της παραμάνας η οποία καταριέται την Αργώ και τους Αργοναύτες που έγιναν αιτία να αφήσει η Μήδεια την πατρίδα της και να γίνει αφορμή για το θάνατο του Πελία( βασιλιά της Ιωλκού). Αναφέρει την εγκατάλειψη της Μήδειας από τον Ιάσονα και το γάμο του με την Γλαύκη (κόρη του Κρέοντα , βασιλιά της Κορίνθου)και εκφράζει την ανησυχία της μήπως η Μήδεια γίνει αιτία μεγάλων συμφορών, εξαιτίας του παράφορου χαρακτήρα της και της ατίμωσης την οποία έχει υποστεί «Τήνε φοβάμαι, μήπως μελετάει κάποιο κακό, γιατί η ψυχή της είναι παράφορη και ουδέ θα συγχωρήσει την αδικία». Το μονόλογο της διακόπτει ο παιδαγωγός ο οποίος διηγείται ότι ο Κρέοντας θα διώξει από τη χώρα τη Μήδεια μαζί με τα παιδιά της , οπότε για δεύτερη φορά η παραμάνα, οδηγώντας μέσα στο παλάτι τα παιδιά, εκφράζει την αγωνία της. « την είδα με βαρύ να τα κοιτάζει μάτι, λες και μελετούσε κάτι κακό να κάνει, ούτε θα πάψει, καλά την ξέρω εγώ, το χόλιασμα της, πριν κάψει κάποιον με τους κεραυνού της» Συγχρόνως μέσα από το παλάτι ακούγεται η Μήδεια να ξεφωνίζει την πρώτη μακάβρια ένδειξη « ω ! τέκνα κατάρατα μάνας πανάθλιας, να χαθείτε κι εσείς κι ο γονιός σας», εμφανίζεται ο χορός ο οποίος συμπονάει τη Μήδεια και στο διάλογο που αναπτύσσεται ανάμεσα σ ‘ αυτόν ,τη Μήδεια και την παραμάνα ο ποιητής βρίσκει την ευκαιρία να αναφερθεί τρεις φορές σε καταπάτηση όρκων «Ω! Δία τρανέ και σεβάσμια θέμιδα, τι πάσχω θωρείτε, κι ας είχα τον άθλιο άντρα μου δέσει μ’ όρκους μεγάλους.» «την ακούτε τι λέει, πως κράζει τη Θέμιδα, που κατάρες και ευχές επιβλέπει, και τον Δία τον προστάτη των όρκων» «θρηνεί για έναν άντρα κακόν κι ορκοπάτη του γάμου»

Εμφανίζεται η Μήδεια .Εκθέτει στο χορό τη μειονεκτική θέση της γυναίκας «απ’ όσα έχουν ψυχή και νου, γυναίκες, το πιο δυστυχισμένο είμαστε πλάσμα. Πρώτα με χρήματα περίσσια πρέπει τον άντρα ν’ αγοράσουμε κι αφέντη να βάλουμε έτσι στο κορμί μας»,αναφέρει στις γυναίκες την επιθυμία να εκδικηθεί τον άντρα της και ζητάει να την καλύψουν πράγμα που εκείνες υπόσχονται. Τη στιγμή εκείνη εμφανίζεται ο βασιλιάς της Κορίνθου Κρέων ο οποίος ζητά από τη Μήδεια να εγκαταλείψει τη χώρα μαζί με τα παιδιά της ,μετά από παράκληση της Μήδειας της δίδει προθεσμία μια μέρας , χρονικό διάστημα που είναι αρκετά στη Μήδεια για να πραγματοποιήσει το σχέδιο της. « μ’ άφησε να μείνω μια μέρα μοναχά, που τρείς εχθρούς μου, τον άντρα μου, την κόρη, το γονιό της, στο θάνατο θα στείλω» ο χορός αγανακτεί αλλά συμφωνεί μαζί της στο θέμα της απιστίας των ανδρών και της καταπάτησης των όρκων «το σέβας χάθηκε των όρκων, πάει, δεν έμεινε ντροπή στη ξακουσμένη Ελλάδα, χάθηκε στον αιθέρα»

Στη σκηνή παρουσιάζεται ο Ιάσονας , γίνεται η συνάντηση ανάμεσα στους δύο συζύγους και ο ποιητής, εκμεταλλευμένος τα διδάγματα της ρητορικής τέχνης και τους «δισσούς λόγους» των σοφιστών, οδηγείται σε μια αποτύπωση των επιχειρημάτων αλλά και της ψυχοσύνθεσης των δύο πρωταγωνιστών που θα είναι και η κινητήρια δύναμη των εξελίξεων, αποκαλύπτοντας την αιώνια πάλη ανάμεσα στο αρσενικό και το θηλυκό, τη φύση και το πνεύμα. ο Ιάσονας τονίζει ότι η εξορία της Μήδειας οφείλεται στον παράφορο χαρακτήρα της, «μα δεν κρατούσες τον ανόητο το νου σου και κατηγόριες σώριαζες για κείνους. Γι’ αυτό σε διώχνουν» δηλώνει την πρόθεση του να τη βοηθήσει υλικά « όμως για τα παιδιά σου ή και για σένα στην εξορία άμα θελήσεις να χεις κάποια βοήθεια

από το βιός μου. Λέγε.» δεν αρνείται τις θυσίες που έχει κάνει η Μήδεια για κείνον υποστηρίζοντας όμως ότι ο έρωτας ήταν η αιτία της βοήθειας και ότι τα καλά που απόλαυσε η Μήδεια ζώντας στην Ελλάδα ήταν μεγαλύτερα από την προσφορά της. «εσύ, παρόλο που κοφτερό έχεις νου, διόλου δε θέλεις να το παραδεχτείς πως οι σαΐτες του Έρωτα οι αλάθευτες σε σπρώξαν και μ’ έσωσες. Μα σώζοντας με περισσότερα έχεις κερδισμένα απ’ όσα μου πρόσφερες, καθώς θα στο αποδείξω.» και καταλήγει υποστηρίζοντας ότι ο γάμος με την Γλαύκη έχει ως στόχο να εξασφαλίσει οικονομικά τα παιδιά του προσφέροντας τους μεγίστη ασφάλεια ως παιδιά πια του βασιλιά της Κορίνθου «μα πάνω απ’ όλα ετούτο γύρευα, καλά να ζούμε δίχως τίποτα να μας λείπει κι ΄θελα τα παιδιά μου να αναθρέψω καθώς αξίζει στη σειρά μου» « δεν πήρα του βασιλιά την κόρη, από τον πόθο για μια γυναίκα, αλλά για να σώσω εσέ κι αδέρφια βασιλικά στα τέκνα μου να σπείρω, σίγουρη του σπιτιού μου προστασία.» ψυχρός υπολογιστής ,προικοθήρας, εμφορούμενος από τη λογική και τη φρόνηση ,ορθολογιστής ο οποίος δεν κάνει τίποτα άλλο από το να χρησιμοποιεί σοφιστείες για να δικαιολογήσει τις πράξεις του ,απογυμνωμένος πλήρως από την αίγλη του μυθικού ήρωα ο Ιάσονας ή είναι ανόητος κατά τον Page ή δαιμόνιος και σκληρός υπολογιστής ,διεφθαρμένος και πρόστυχος.

Ο λόγος της Μήδειας είναι ο λόγος μια προδομένης ,εγκαταλελειμμένης και οργισμένης γυναίκας. Μέσα από υπερβολικά χρωματισμένες εικόνες και ένα χείμαρρο λέξεων προβάλλονται όλα τα ανόσια και φοβερά πράγματα που έκανε η Μήδεια για χάρη του Ιάσονα. « πρόδωσα το γονιό μου και το σπίτι και πιότερο απ’ τον έρωτα σπρωγμένη ήρθα μαζί σου στην Ιωλκό και με τα ίδια χέρια των παιδιών του σκότωσα απαίσια τον Πελία κι όλο το σπιτικό του αφάνισα»ενώ εκείνος ως ανταπόδοση την προδίδει καταπατώντας τους νόμους « το ξέρεις πως ορκοπάτης φάνηκες σε μένα» . Για την Μήδεια η πίστη στους προαιώνιους όρκους είναι σημαντικότερη από τα πλούτη και την ασφάλεια που της προσφέρει με το γάμο του ο Ιάσων και παρά τα δεδομένα της εποχής δεν ανέχεται την απιστία του άνδρα της, χωρίς να αποκαλύψει τίποτα από τα σχέδια της αρνείται κάθε φιλική συμπαράσταση « μήτε στους φίλους σου θα πάω ,μήτε θέλω από σε βοήθεια . μη μου δώσεις. Δεν ωφελούν απ’ τους κακούς τα δώρα.» τα τελευταία λόγια της, στα οποία ο Ιάσονας δεν δίδει σημασία, υπαινικτικά προοικονομούν το φρικτό τέλος του γάμου του. «τρέχα στο νιόπαντρο κρεβάτι σου. ίσως – το λόγο μου οι θεοί να τον ακούσουν-ο γάμος σου να καταντήσει τέτοιος, που δε θα στέργεις γάμο να τον λένε.» ο Έρωτας της Μήδειας έχει μετατραπεί σε μίσος και αυτό την κάνει ικανή για κάθε πράξη, η οργή της, αρχέγονη και θυελλώδης, καθιστά την επερχόμενη καταστροφή αναγκαιότητα.

Η εμφάνιση του Αιγέα, βασιλιά της Αθήνας, δίδει νέα εξέλιξη στην υπόθεση. Ο Αιγέας υπόσχεται στη Μήδεια ότι θα της δώσει άσυλο στην Αθήνα με αντάλλαγμα να τον βοηθήσει να αποκτήσει τέκνα και με τον όρο να πάει εκεί χωρίς την βοήθεια του . ο Αιγέας φεύγει και η Μήδεια αποκαλύπτει στο χορό το αποτρόπαιο σχέδιο της θα στείλει με τα παιδιά της δηλητηριασμένο πέπλο και στεφάνι στη Γλαύκη για να πεθάνει αυτή και όποιος την αγγίξει ,και ύστερα θα σκοτώσει τα παιδιά της. « θα τα στείλω στη νύφη φορτωμένα πλούσια δώρα, πέπλο ψιλό και ολόχρυσο στεφάνι, που αν πάρει και φορέσει τα στολίδια φριχτό θάνατο θα βρει κι όποιος άλλος θα την αγγίξει. σε φαρμάκια τέτοια θα ‘χω ποτίσει τα χαρίσματα μου. Μα εδώ σωπαίνω. Και με πιάνει θρήνος για το έργο που μετά θα πράξω. Πρέπει να σφάξω τα παιδιά μου και κανένας δε θα μπορέσει να τα σώσει.» ο χορός εξορκίζει την Μήδεια να μην προχωρήσει στην πράξη της « προσπέφτω, να, στα γόνατα σου κι από καρδιάς παρακαλώ μη σφάξεις τα παιδιά σου ,μη ……και πως θα αντέξειςς να τα δεις μ’ αδάκρυτη ματιά σα θα τα σφάζεις.» υπόσχεται όμως να κρατήσει το μυστικό και προσκαλεί τον Ιάσονα στη σκηνή. Σ’ αυτή τη δεύτερη συνάντηση η Μήδεια δήθεν μετανοιωμένη παρακαλεί τον Ιάσονα να κρατήσει τα παιδιά και να μεσολαβήσει στη Γλαύκη να δεχτεί τα δώρα της. Ο Ιάσονας δέχεται. Η τύχη της Γλαύκης έχει κριθεί. Ακολουθεί ο συνταρακτικός μονόλογος της Μήδειας με τα παιδιά της ,λυγίζει, γίνεται αποφασιστική, μετανιώνει, θρηνεί το χαμό των παιδιών και ύστερα πάλι

αλλάζει γνώμη « παιδάκια μου, παιδάκια μου, μια χώρα κι ένα παλάτι τώρα σας προσμένει…..πάει το κουράγιο αφήνω τα όσα λόγιαζα. Θα πάρω τα τέκνα μου μαζί στην εξορία……μα τι παθαίνω; Θέλω να με κάνουν ανάμπαιγμα οι εχθροί; Θάρρος χρειάζεται…..όχι καρδιά μου, μην το πράξεις τούτο. Άσε, δυστυχισμένη, τα παιδιά σου σπλαχνίσου τα. Μαζί σου κι αν δε ζούνε, χαρά όμως θα σου δίνουν…..μα θέλω τα παιδιά να χαιρετήσω, γιατί στον πιο πικρό πηγαίνω δρόμο κι αυτά σ΄ ακόμη πιο πικρό θα στείλω » η λογική και το πάθος συγκρούονται ,το φως εναλλάσσεται με το σκοτάδι, η θλίψη οδηγεί στο θυμό, η μητρική στοργή κονταροχτυπιέται με τη μανική ζηλοτυπία, ο πόθος για εκδίκηση αντιπαλεύει με το μητρικό σπαραγμό, η μητέρα αντιμάχεται τη φόνισσα. Δεν υπάρχει, κατά τον Δρομάζο, στην παγκόσμια δραματουργία παρόμοιο κομμάτι ψυχικού διχασμού.

Ξαφνικά εμφανίζεται ο Άγγελλος και αφηγείται με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες τον θάνατο της Γλαύκης και του Κρέοντα οπότε η Μήδεια συνειδητοποιεί ότι είναι πλέον υποχρεωμένη να σκοτώσει τα παιδιά της πριν τα σκοτώσουν οι εχθροί της «Ανάγκη πάσα να πεθάνουν. πρέπει να τα σκοτώσω εγώ που τα χω κάμει …παντέρμο χέρι, πάρε το ξίφος, πάρε το, προχώρα ν’ αρχίσεις μια ζωή γεμάτη πόνο.» μπαίνει μέσα στο παλάτι, ακούγονται οι φωνές των παιδιών και η αποδοκιμασία του χορού για τη φρικτή πράξη. Έρχεται ο Ιάσων αλλά είναι αργά πια η συμφορά που τον βρήκε είναι η τυπική τιμωρία για την καταπάτηση των όρκων, η Μήδεια ανεβασμένη στο άρμα που της έστειλε ο παππούς της Ήλιος αναχωρεί για την Αθήνα παίρνοντας μαζί και τα νεκρά παιδιά της, ενώ ο χορός απορεί με το ανεπάντεχο τέλος που έδωσαν οι θεοί. «από τον Όλυμπο ο Δίας μοιράζει πολλά κι από τα ανέλπιστα πλήθος οι θεοί ξετελεύουν. Όσα πρόσμενες λύση δε βρίσκουν, μα δίνει στ’ αναπάντεχο ο θεός ένα τέρμα.

Τελικά η Μήδεια είναι τραγικό πρόσωπο η μόνο μια ψυχρή παιδοκτόνος; «είναι μια Betty Broderick που αθωώνεται ή μια Susan Smith που δεν τιμωρείται;» πριν την κρίνουμε ας σκεφτούμε την καταγωγή της, τις θυσίες στις οποίες υποβλήθηκε για χάρη του Ιάσονα και πως ενεργεί εκείνος , το γεγονός ότι είναι ξένη σε ξένο τόπο και πάνω από όλα ότι είναι γυναίκα ερωτευμένη και συγχρόνως προδομένη και εξευτελισμένη. Το τραγικό στοιχείο στη Μήδεια εντοπίζεται στη διχασμένη της προσωπικότητα, μέσα της παλεύουν ακατάπαυστα η μάνα με τη φόνισσα, η λογική με το πάθος. Είναι τραγική στη δυστυχία και τη μοναξιά της. ο ποιητής « έπλασε στο πρόσωπο της Μήδειας μια γυναίκα αδάμαστη, ανήμερη, αχαλίνωτη και παθιασμένη, παράφορα ερωτευμένη, που χάνει τα λογικά της από την προδοσία. Αυτό που την κάνει τρομακτική είναι ότι κατέχει τα μυστικά της φύσης και είναι διατεθειμένη να τα χρησιμοποιήσει, είναι βάρβαρη και σοφή, φέρνει την πρωτογενή θηλυκότητα, την απειλή στον κόσμο.» το πάθος της εμφανίζεται σαρωτικό για τους γύρω της αλλά και για την ίδια. ο θυμός υπερισχύει της λογικής και την οδηγεί σε εξωανθρώπινες περιοχές ώστε να σκοτώσει τα παιδιά της για να εκδικηθεί τον άνδρα της και όπως γράφει ο Γεωργουσόπουλος « η Μήδεια είναι ζωή, γι αυτό και μπορεί να σκοτώσει. Τα παιδιά είναι η φυσική της προέκταση, σκοτώνοντας τα σκοτώνει τον εαυτό της και συγχρόνως ευνουχίζει συμβολικά τον προδότη του έρωτα» ή όπως υποστηρίζει ο Χειμωνάς «η Μήδεια θα οδηγήσει την ερωτική της ιστορία προς ένα τέρμα όχι για να την τελειώσει αλλά για να την αποθεώσει μέσα σε μια τρομακτική , βάρβαρη ένωση. Γιατί ο σκοπός του έρωτα είναι η οπωσδήποτε ένωση και η βαρβαρότητα του η οποιαδήποτε πράξη για να την κατορθώσει. Ο πόνος του Ιάσονα για τα παιδιά είναι το τελευταίο της τέχνασμα που θα τον υποτάξει στην πιο μαρτυρική, στην πιο αληθινή ένωση του μαζί της. Ο Ιάσονας τώρα μπαίνει στο σκοτάδι του έρωτα στο οποίο βρισκόταν τόσο καιρό η Μήδεια »

Γιάννης Οικονομάκης

Φιλόλογος

Βιβλιογραφία

1 Ευριπίδης, Μήδεια, μτφρ. Τάσος Ρούσος , εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1994

2 Kitto. Η αρχαία ελληνική τραγωδία, εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1989.

3 lesky. Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, εκδόσεις Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 2001.

4 Δρομάζος. Αρχαίο δράμα, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 1984.

5 Χειμωνάς. Ευριπίδη Μήδεια, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1989.

6 Mc Donald. Οι όροι τη ευτυχίας στον Ευριπίδη, εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 1991.

7 Γεωργουσόπουλος. Κλειδιά και κώδικες θεάτρου, εκδόσεις Εστία, Αθήνα 1981.

8 Αρετή Οικονόμου. Σημασίες του θέματος του λόγου στη Μήδεια του Ευριπίδη, διπλωματική εργασία, Πάτρα 2007

Mήδεια του Ντελακρουά