ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ Μ.Μ.Ε.

ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

ΚΑΤΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΗ ΧΡΟΝΙΑ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΔΗΜΗΤΡΙΟ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟ

ΜΙΧΑΗΛ Π. ΤΑΣΤΣΟΓΛΟΥ250130

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Το ρεπορτάζ

Λίγα για την επικρατούσα κατάσταση:

πίσω στο 1974

Κεφάλαιο Η.Π.Α.

Κεφάλαιο Τουρκία

Κεφάλαιο Ελλάδα

Κεφάλαιο Ο.Η.Ε.

Κρίσιμες συμφωνίες κατά τα πρώτα μετά

την εισβολή χρόνια

Συμπεράσματα

Υποσημειώσεις

Βιβλιογραφία

ΤΟ ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Το ρεπορτάζ αυτό έχει ως σκοπό να καταγράψει και να αναδείξει τις άμεσες αντιδράσεις των αντιμαχόμενων πλευρών αμέσως μετά την τουρκική εισβολή στο νησί (μετά το πέρας και της δεύτερης φάσης αυτής), αλλά και να δει τις πολιτικές καθεμίας εξ αυτών αναλυτικά, όπως επιδιώχθηκαν να πραγματοποιηθούν επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή του πρεσβύτερου. Η Μεταπολίτευση ξεκίνησε έχοντας έναν ογκόλιθο να ξεπεράσει και είναι εποικοδομητικό να δούμε το πώς προσέγγισαν το ζήτημα τα Υπουργεία Εξωτερικών των ενδιαφερόμενων κρατών. Ακόμη, το πέρασμα της Χούντας στην ιστορία (ως σελίδας μαύρης) επηρέασε την πολιτική και των τριών εμπλεκομένων κρατών. Επομένως, αξίζει καταγραφής η πολιτική πλεύση όλων, ώστε να δούμε πως γεννήθηκε αυτή η καθυστέρηση στην επίλυση του προβλήματος που πήρε τραγική διάσταση το 1974. Τέλος, οι μαραθώνιες συζητήσεις και οι ζυμώσεις που αφήνουν το πρόβλημα ανεπίλυτο, θεωρώ πως έχουν αξία βαρύνουσα και σε αυτήν την περίοδο (1974 – 1980), είτε ως κομμάτι της ροής της ιστορίας, είτε ως γενεσιουργός δύναμη των σημερινών και διαχρονικών διαφορών.

ΛΊΓΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΟΎΣΑ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ: ΠΊΣΩ

ΣΤΟ 1974

Ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στην Κύπρο σε δύο φάσεις: 20 έως 22 Ιουλίου και 14 έως 16 Αυγούστου 1974. Με την αυγή της 17ης Αυγούστου, το 37% της νήσου τελούσε υπό τουρκική κυριαρχία. Πρέπει να τονιστεί δε, ότι το εν λόγω τμήμα, ήταν και το μείζονος οικονομικής σημασίας του νησιού. Παράλληλα,

190.000 Ελληνοκύπριοι είχαν χάσει τα σπίτια τους. Πλέον, η τουρκική πλευρά είχε να αντιμετωπίσει τον Ο.Η.Ε., καθώς το δεύτερο άρθρο του Χάρτη του Ο.Η.Ε.1 απαγόρευε την εφαρμογή βίας, ενώ ανθρωπολόγοι και πολιτικοί επιστήμονες έσπευσαν να χαρακτηρίσουν το γεγονός ως διεθνές αδίκημα. Η Χούντα αντιμαχόταν το Μακάριο2, την ώρα που εκείνος έδινε τον υπέρ πάντων αγώνα στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.3 Ο κυπριακός λαός καταλάβαινε ότι η Χούντα έπραττε άλογα συνεχίζοντας να επεμβαίνει στο εσωτερικό της Κύπρου, με την Ε.Ο.Κ.Α. Β’4 να δρα τρομοκρατικά, υποκινητικά και να συμβάλλει στην αποσταθεροποίηση του Μακαρίου και του εν γένει κλίματος. Ο Ραούφ Ντενκτάς5, ηγέτης της τουρκοκυπριακής πλευράς, έκανε το όνειρό του πραγματικότητα και του έμενε να σταθεροποιήσει όσα είχε επιτύχει μέχρι τότε, επιδιώκοντας τα μέγιστα δυνατά για την πλευρά του οφέλη. Οι Τούρκοι υποστηρίζουν πως χωρίς λύση του προβλήματος ή εγγυήσεις για την ασφάλεια των Τουρκοκυπρίων, οι στρατιωτικές τους δυνάμεις δεν αποσύρονται από το νησί. Η δε Κύπρος προτάσσει το ότι προσέφερε κατοχυρωμένη προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στους Τουρκοκυπρίους. Οι τελευταίοι, πλέον, προσπαθούν να αποδιεθνοποιήσουν το ζήτημα. Οι Η.Π.Α., δραττόμενες της ευκαιρίας κι αφού ήθελαν εξ αρχής να εδραιώσουν τις θέσεις της Τουρκίας στην Κύπρο (καθώς η Τουρκία ήταν ο μεγάλος τους σύμμαχος στην ευρύτερη περιοχή και είχαν ήδη ανοικτά ζητήματα υψίστης σημασίας με τις γειτονικές χώρες όπως η Ρωσία, το Ιράν κτλ.), προσπαθούν να επιτύχουν διπλωματικά το μέγιστο για αυτές κέρδος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η.ΠΑ.

Οι Αμερικανοί καίγονταν για την ενσωμάτωση της Κύπρου στο στρατηγικό σχέδιο που είχαν εκπονήσει για την Ανατολική Μεσόγειο. Η κρίση μεταξύ Ισραήλ και Αράβων, έθετε την Κύπρο ως προϋπόθεση για την εκπλήρωση της νατοϊκής στρατηγικής. Ήδη το Νοέμβρη του 1973, οι Η.Π.Α. είχαν απορρίψει πρόταση

περί ενιαίου κράτους. Όπως ομολογεί ο Χένρυ Κίσινγκερ6 σε βιβλίο του: «Συνορεύοντας με τη Μέση Ανατολή, την Κεντρική Ασία, την Ε.Σ.Σ.Δ. και την Ευρώπη, η Τουρκία ήταν απαραίτητη για την αμερικανική πολιτική σ’ όλες αυτές τις περιοχές». Ο Κίσινγκερ, μάλιστα, είχε κατηγορηθεί πως βρισκόταν πίσω από την Ε.Ο.Κ.Α. Β’.

Στον καθαρά Ελλαδικό χώρο, η Αμερική από τη Γιάλτα7 κι έπειτα και σαφώς κατόπιν της αγγλικής αδυναμίας επιβολής, ενδιαφερόταν περισσότερο για τη διατήρηση της μετεμφυλιακής αστάθειας. Η μοναρχία είχε την αμερικανική υποστήριξη, ενώ ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πήρε την εξουσία το 1955 κατόπιν αμερικανικής υποδείξεως. Αργότερα, αφού ο Καραμανλής έδειξε τάσεις αποφυγής του αμερικανικού παρεμβατισμού, οι Η.Π.Α. ενίσχυσαν τον «ανένδοτο» αγώνα του Γεωργίου Παπανδρέου. Μετά όμως από το θρυλικό 53% που απέσπασε στις εκλογές του 1964, εναντιώθηκαν και σ’ αυτόν. Μάλιστα, οι Η.Π.Α. υπήρξαν και λόγος ενδοκομματικής διαμάχης, καθώς ο Ανδρέας Παπανδρέου έβλεπε πιο καχύποπτα το ρόλο τους. Καταλαβαίνουμε ότι οι Η.Π.Α. διαχρονικά ήθελαν ν’ ασκούν επιρροή, θέλοντας να διαιωνίσουν εκείνο το 90% επί της Ελλάδος που είχε αποσπάσει ο Γουίνστον Τσόρτσιλ8 στη Γιάλτα. Ο Ψυχρός πόλεμος ήταν στα φόρτε του και οι Η.Π.Α. ήθελαν τη χώρα με το μέρος τους για να ‘χουν ένα κομμάτι της ανατολικής Ευρώπης, που ήταν εξ ολοκλήρου υπό τους Σοβιετικούς. Οι Η.Π.Α. στήριζαν σε μεγάλο βαθμό στρατιωτικά την Τουρκία, ήδη από εποχής δόγματος Τρούμαν. Η Τουρκία εφοδιαζόταν με εξοπλισμό αποκλειστικά από τις Η.Π.Α..

Επί Κίσινγκερ, η εξωτερική πολιτική κυμαινόταν έτσι ώστε να εξασφαλίζει την καλύτερη δυνατή διπλωματική σχέση με το νικητή της εκάστοτε διαμάχης. Σαφώς, λοιπόν, η αμερικανική διπλωματία δε μπορούσε να κάνει αλλιώς το 1974, αφού νικήτρια ήταν η Τουρκία. Κύκλοι του State Department9 επιβεβαιώνουν την ικανοποίηση των αμερικανικών βλέψεων μετά την απομάκρυνση του Μακαρίου που δεχόταν τον πόλεμο της Ε.Ο.Κ.Α. β’. Χαρακτηριστική είναι η στάση του Κίσινγκερ που εναντιώθηκε

του Κογκρέσου όταν αυτό προσπάθησε ν’ απονομιμοποιήσει την αμερικανική στρατιωτική βοήθεια στην Τουρκία και να συνταχθεί με τις διατάξεις του Ο.Η.Ε.

Η πολιτική των Η.Π.Α. παρέμεινε ο πιο σημαντικός τροχός εξελίξεων στο Κυπριακό. Φάνταζαν και ήταν η μόνη χώρα που αν το επιθυμούσε, θα μπορούσε κάλλιστα να επηρεάσει έως και μεταβάλει την Τουρκική πολιτική. Μετά την εισβολή, η αμερικανική πολιτική προέβη σε δύο συγκεκριμένες κινήσεις που προωθούσε και την προηγούμενη δεκαετία. Εν πρώτοις, αποδέχθηκε την αυτονομία των Τουρκοκυπρίων και την ικανοποίηση των Τουρκικών συμφερόντων ως απροϋπόθετη έννοια οποιασδήποτε συνταγματικής διευθέτησης κι εν δευτέροις, αναγνώριζε το πόσο στρατηγικός ήταν για τις Η.Π.Α. ο ρόλος της Τουρκίας και η ανεξαρτησία της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΟΥΡΚΙΑ

Η Τουρκία μετά την εισβολή του καλοκαιριού του 1974 είχε να αντιμετωπίσει τον Ο.Η.Ε., την κατακραυγή της διεθνούς κοινής γνώμης και τους Ελληνοκυπρίους. Ήταν η αναμφισβήτητη νικήτρια και τώρα έπρεπε να προχωρήσει έτσι ώστε οι πρόσφατες κατακτήσεις της να μεταβληθούν σε status quo στο νησί. Οι Τουρκοκύπριοι ήθελαν το μόνιμο, οριστικό διαχωρισμό του νησιού. Η τουρκική εισβολή απετέλεσε ένα αποφασιστικό βήμα προς την εκδήλωση των επιδιώξεών τους. Ο τουρκικός πολιτικός κόσμος στρεφόταν στην παγίωση της μετά την εισβολής κατάστασης. Ο Μπουλέντ Ετσεβίτ10 δήλωσε χαρακτηριστικά: «Πολλά έχουν αλλάξει ανεπιστρεπτί απ’ το πρωί της 20ης Ιουλίου του 1974», θέλοντας να δείξει ότι η Τουρκία ουδεμία πρόθεση είχε να χάσει όσα πήρε εκείνο το θέρος και να υποχωρήσει σε παλαιότερα δεδομένα.

Η πρότερη κατάσταση είχε ξεγραφεί. Η Άγκυρα έπαιρνε τα γεγονότα ως δεδομένα. Πλέον, προφανής σκοπός της η διατήρηση όσων κατόρθωσε να επιτύχει το 1974. Η επέμβαση είχε καταφέρει όχι μόνο την αποτροπή της ένωσης που επεδίωκε η Χούντα, αλλά

πολλά παραπάνω για την Τουρκία. Η βάση των συζητήσεων από εκεί κι έπειτα θα ήταν άλλη. Ο Ετσεβίτ έλεγε πως το κυπριακό ζήτημα βρήκε τη λύση του το 1974 και οι Τούρκοι ασπάζονταν τη θέση του αυτή. Η Άγκυρα δεν επρόκειτο ν’ αποδεχθεί την αποχώρηση των στρατευμάτων της απ’ το νησί, παρά την πίεση των άλλων πλευρών. Η τουρκική διπλωματία λαμβάνοντας σταθερά υπόψιν της τις αμερικανικές θέσεις, συνέχιζε να διεκδικεί μέχρι και την τελευταία των επιδιώξεών της. Πολλώ δε, τη ζωτικού συμφέροντος στρατιωτική υπεροχή της στο νησί.

Ένας τομέας πάνω στον οποίο επί δεκαετίες χτίζει η τουρκική πολιτική είναι η αγαστή σχέση Τούρκων και Τουρκοκυπρίων, φροντίζοντας πάντα να καλλιεργεί αυτήν τη σχέση, την ώρα που Χούντα και Ελληνοκύπριοι βρίσκονταν σε διαμάχη. Καθεμία σφαίρα της τουρκοκυπριακής δραστηριότητας, είτε σε οικονομικό, είτε σε στρατιωτικό, είτε σε διπλωματικό επίπεδο, φέρει τη σφραγίδα της Άγκυρας. Τα προβλήματα ανάπτυξης που αντιμετώπισε το τουρκοκυπριακό ήμισυ του νησιού (το έτερο μισό ήκμαζε ταχύτατα) έτυχαν της ευαισθητοποίησης του τουρκικού πολιτικού κόσμου. Πρωτεύουσα ανάγκη για την Τουρκία ήταν η δημιουργία θέσεων εργασίας και η οικοδόμηση σταθερής και πάγιας ανάπτυξης στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού. Παράλληλα, η μεταναστευτική τάση που επεδείκνυαν οι Τουρκοκύπριοι ανησυχούσε την Άγκυρα και καθιστούσε την επίτευξη των παραπάνω επιτακτική. Προς αυτό συνέπλευσαν και τα άμεσα μέτρα της Άγκυρας με την αποστολή καθαρού τουρκικού πληθυσμού για να εποικήσει εκεί. Το γεγονός ότι το 40% των κατοίκων του τουρκοκυπριακού χώρου είναι Τούρκοι έποικοι δείχνει πολλά για την αρωγή του τουρκικού κόσμου σχετικά με το κυπριακό.

Το τελευταίο γεγονός επιτείνει την αγωνία στο άλλο μισό του νησιού. Είναι προφανές ότι η ελληνική πλευρά, βλέποντας τους αμιγώς Τουρκοκυπρίους να λιγοστεύουν (αντικαθιστάμενοι από Τούρκους), φοβάται πως η λύση που θα επιδιώκουν οι Τουρκοκύπριοι θα συμβαδίζει ολοένα και περισσότερο με τη βούληση της Τουρκίας, καθώς η ταύτιση θα επέλθει αναπόφευκτα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΛΛΑΔΑ

Στην Ελλάδα οι εσωτερικές εξελίξεις κάλπαζαν. Η Χούντα διένυε τους τελευταίους της μήνες και η πρώτη φάση της τουρκικής εισβολής θα λέγαμε ότι ήταν το τελικό χτύπημα, με αποτέλεσμα την επιστροφή του Καραμανλή. Η δεύτερη φάση της εισβολής βρήκε την ελληνική κυβέρνηση ανήμπορη ν’ αντιδράσει. Η τελευταία πλέον θα επικεντρωνόταν στην είσοδο της Ελλάδας σε μία νέα εποχή (στη μεταπολίτευση), στην οικονομική ανάπτυξη και στη διαδικασία εισόδου στην Ε.Ο.Κ11. Το κυπριακό πλήγωνε και η νέα κυβέρνηση είχε να αντιμετωπίσει και την κυπριακή δυσπιστία, καθώς η Χούντα, πολεμώντας το Μακάριο, έδρασε ουσιαστικά αφήνοντας την Κύπρο στο έλεος των Τούρκων. Έτσι ενώ το τουρκοκυπριακό μέρος ήταν αρραγές και αδιάσπαστο, στο ελληνοκυπριακό υπήρχε μια δυσαρμονία που έτρωγε σα σαράκι τις κοινές επιδιώξεις των δύο.

Οι Τούρκοι χρησιμοποίησαν το πραξικόπημα της Χούντας κατά του Μακαρίου12 ως πρόφαση για τις καταπατητικές κι επεκτατικές ενέργειές τους. Μετά από πενήντα χρόνια διαμαχών που κρατούσαν μόνο σε διπλωματικό επίπεδο, οι δύο χώρες φτάσανε στο «χείλος» του πολέμου (1923 Συνθήκη Λοζάνης13 – 1974 εισβολή στην Κύπρο). Πλέον, το ελληνικό μέτωπο θα στρεφόταν με όλες του τις δυνάμεις στο να περισώσει ό,τι μπορεί, ό,τι απέμεινε από τη λαίλαπα του Αττίλα και να επιδιώξει να βρει κάποιο δίκαιο, πάνω στο οποίο θα έχτιζε τη μετέπειτα διπλωματική του στρατηγική, με τα δεδομένα μιας Ελλάδας δημοκρατικής κι επανακάμψασας.

Παράλληλα, η Ελλάδα δεν ήταν επ’ ουδενί σε θέση να επέμβει στρατιωτικά. Οποιαδήποτε ένοπλη σύγκρουση θα έδινε στους Τούρκους τεράστιο πλεονέκτημα. Και ήταν δύσκολο για την κυβέρνηση να επιβάλει στο λαό την άποψη - που ήταν και

ρεαλιστική – ότι ο πόλεμος θα ισοδυναμούσε με ήττα. Υπήρχαν ακραίες τάσεις που αψηφούσαν το υλικό Τουρκικό πλεονέκτημα κι επιζητούσαν τη δικαίωση μέσω των όπλων. Ωστόσο, αφού οι ένοπλες δυνάμεις ήταν αποδιοργανωμένες έως και διαλυμένες, η αποφυγή πολέμου έπρεπε να επιδιωχθεί και η λογική πρυτάνευσε έναντι του εθνικισμού και του πατριωτισμού. Η Ελλάδα, λοιπόν, προσέφυγε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε., το οποίο και καταδίκασε (έστω και σε ένα επίπεδο παραπάνω του λεκτικου) την τουρκική στάση. Η Ελλάδα αποχωρεί από το στρατιωτικό σκέλος του Ν.Α.Τ.Ο. ως ένδειξη διαμαρτυρίας, αλλά και αμφισβήτησης της αμερικανικής πολιτικής ως ανίκανης να διαιτητεύσει σωστά.

Σε συνδυασμό με τα νέα προβλήματα με την Τουρκία με αντικείμενο αυτή τη φορά το Αιγαίο και τ’ αμφισβητούμενα από την Τουρκία νόμιμα δικαιώματα της Ελλάδος στην Υφαλοκρηπίδα και τον διεθνή εναέριο χώρο του πελάγους, η ελληνική πολιτική ηγεσία υφίστατο προκλήσεις που απαιτούσαν δυναμική – διπλωματική έστω – αντίδραση. Έτσι, οι Η.Π.Α. οδηγήθηκαν στο να επιβάλουν το εμπάργκο παροχής πολεμικού υλικού προς την Τουρκία. Καθοριστικό ρόλο στην επιβολή αυτή έπαιξε η πίεση που άσκησε η κοινή γνώμη στις Η.Π.Α. Παράλληλα, η Ελλάδα στρεφόταν σε νέες πηγές πορισμού, ενώ η άμυνα της εξοπλιζόταν και από τη δυτική Ευρώπη, γεγονός που καθιστούσε την απεξάρτησή της από την Αμερική λιγότερο δύσκολη. Πάραυτα, ακόμα και το 1978, περισσότερο από το 60% των στρατιωτικών δαπανών της Ελλάδος πήγαινε στις Η.Π.Α. Ως αποτέλεσμα δε του εμπάργκο (Φεβρουάριος 1975), οι Η.Π.Α. τήρησαν ισορροπία αμυντικών παροχών προς τις δύο χώρες, παρά τη σχετικά γρήγορη άρση του εμπάργκο.

Η κυβέρνηση σκλήρυνε τη στάση της απέναντι στις Η.Π.Α. κι έκανε κι ένα άνοιγμα προς την αντίπαλο τους, την Ε.Σ.Σ.Δ14., αλλά πάντοτε με ευπρέπεια και σεβασμό προς τις Η..Π.Α. Αναφορικά με τις διακοινοτικές συνομιλίες (Ιούλιος 1974 – Απρίλιος 1975), υπήρξε άμεση ελληνική παρουσία, η οποία άφησε αποκλειστικά στην επίσημη κυπριακή πρωτοβουλία τους χειρισμούς. Σύμφωνα δε, με τις συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου15, η Ελλάδα δρούσε ως

εγγυήτρια χώρα. Ο Καραμανλής όμως, πλέον, πίστευε πως αυτό έπρεπε να σταματήσει με προφανή σκοπό να αποχαρακτηριστεί το κυπριακό από «ελληνοτουρκική διαφορά».

Αναφορικά με τον ελληνικό λαό, εκδηλώθηκε έντονος αντιαμερικανισμός, εκφρασμένος με λαϊκές κινητοποιήσεις και θέσεις κομμάτων και εφημερίδων της αντιπολίτευσης.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ο.Η.Ε.

Ο Ο.Η.Ε. επεδείκνυε μία ανοχή και μία πλαδαρότητα απέναντι στην επιθετική τακτική της Τουρκίας (προ της εισβολής). Δε θα ήταν ακραίο να υποστηρίξουμε πως αυτή η «επιείκεια» είχε ως επακόλουθο την εισβολή του 1974. Ο Χάρτης του Ο.ΗΕ. καταδίκαζε τις τουρκικές πρακτικές, αλλά η αλλαγή του σκηνικού είχε ως αποτέλεσμα την ενθάρρυνση της τουρκικής πλευράς ώστε να επιχειρήσει να ανατρέψει τα δεδομένα του Ο.Η.Ε. μέσα από διπλωματικές ζυμώσεις.

Ο Ο.Η.Ε. καταδίκασε τα γεγονότα της εισβολής ως απειλή της διεθνούς ειρήνης. Η δριμύτατη κριτική της Γενικής Συνέλευσης16 απέναντι στις επιθετικές πρακτικές της Τουρκίας όμως, αμβλύνθηκε ως διά μαγείας. Είναι προφανές ότι εντός των κόλπων της Γενικής Συνέλευσης είχαν επέλθει ριζικές μεταβολές θέσεων, φαινόμενο σύνηθες για τα διεθνή τεκταινόμενα, ήδη από τη δεκαετία του ’60. Χαρακτηριστικά για τον Ο.Η.Ε., ο πολιτικός επιστήμων και καθηγητής Μανώλης Ιωάννου, θεωρεί ότι η αδυναμία εξεύρεσης λύσης για το κυπριακό είναι απότοκη της αποτυχημένης πολιτικής του Οργανισμού, από το 1964 μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ‘90. Μεταξύ τύπων και ουσίας, ο Ο.Η.Ε. κάλεσε όλα τα κράτη να σεβαστούν την κυριαρχία, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα της Κύπρου. Από εκεί κι έπειτα, απαιτεί τον άμεσο τερματισμό των εξωτερικών στρατιωτικών επεμβάσεων, αποδοκιμάζει τη μονομερή στρατιωτική δράση κατά της Δημοκρατίας της Κύπρου, ενώ παράλληλα ζητά κι ενθαρρύνει τις διαπραγματεύσεις.

Το κυπριακό δεν είναι συνηθισμένο πρόβλημα, ούτε καν για τον ίδιο τον Ο.Η.Ε.. Σύμφωνα με το Σωτήρη Μουσούρη, πρώην αναπληρωτή Γενικό Γραμματέα του Οργανισμού, το κυπριακό ζήτημα είναι το μακροβιότερο και το πιο απαιτητικό για τον Ο.Η.Ε. Ναι, είναι αλήθεια ότι μεγάλες πλειοψηφίες απαίτησαν την αποχώρηση όλων των ξένων ενόπλων δυνάμεων τα επόμενα της εισβολής χρόνια, κυρίως μέσω της Γενικής Συνέλευσης. Εδώ όμως, θα πρέπει να παραθέσουμε μία μεταβολή: το 1975 είχαμε 117 υπέρ, 1 κατά (Τουρκία) και 9 αποχές, ενώ το 1979 είχαμε 99 υπέρ, 5 κατά και 35 αποχές σε αντίστοιχες Γενικές Συνελεύσεις, κάτι που καταδεικνύει την αλλαγή στάσης. Συν τοις άλλοις, τα ισχυρά κράτη της Δύσης και οι Η.Π.Α. απείχαν κατά κανόνα, οπότε και οι υπέρ ψήφοι δεν είχαν τόσο μεγάλο εκτόπισμα.

Ωστόσο, το ότι καταφύγαμε στον Ο.Η.Ε., μόνο ως σωστό μπορεί να καταγραφεί, γιατί έτσι μπορέσαμε να επιτύχουμε τη διεθνοποίηση του ζητήματος.

ΚΡΊΣΙΜΕΣ ΣΥΜΦΩΝΊΕΣ ΚΑΤΆ ΤΑ ΠΡΏΤΑ ΜΕΤΆ ΤΗΝ ΕΙΣΒΟΛΉ

ΧΡΌΝΙΑ

1. ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ ΒΡΥΞΕΛΛΩΝ

Στις 12 Ιανουαρίου 1976 υπεγράφη μεταξύ των Υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας και Τουρκίας το Πρωτόκολλο για την επανάληψη των διακοινοτικών συνομιλιών.

Σύμφωνα με το ψήφισμα της Γενικής Συνέλευσης στις 21.11.1975 ο Ο.Η.Ε. ζητούσε αποχώρηση ξένων στρατευμάτων, επιστροφή των προσφύγων στις εστίες τους και τη διεξαγωγή διακοινοτικών συνομιλιών. Ωστόσο, στις Βρυξέλλες το μόνο απ’ τα τρία που αξιοποιήθηκε ήταν το ήσσονος σημασίας, η επανέναρξη των συνομιλιών. Το Πρωτόκολλο όριζε συζητήσεις

για το εδαφικό, το ομοσπονδιακό, το εύρος των εξουσιών και τις λειτουργίες της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

2. ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΜΑΚΑΡΙΟΥ – ΝΤΕΝΚΤΑΣ

Στις 12.3.19977 Μακάριος και Ντενκτάς συμφώνησαν από κοινού ότι: α) ζητούν ανεξάρτητη, αδέσμευτη, δικοινοτική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία, β) τα εδάφη θα διοικούνται σύμφωνα με την οικονομική βιωσιμότητα της κάθε πλευράς, γ) θα συζητηθούν ζητήματα αρχών σύμφωνα με τις θεμελιώδεις αρχές ενός δικοινοτικού ομοσπονδιακού συστήματος και δ) ότι οι εξουσίες της κεντρικής ομοσπονδιακής κυβέρνησης θα εξασφαλίζουν την ενότητα της χώρας.

Ήταν ένα διπλωματικό σφάλμα του Μακαρίου. Αγνοήθηκε η επιστροφή των προσφύγων και η αποχώρηση των στρατευμάτων από το νησί.

3. ΣΥΜΦΩΝΙΑ 10 ΣΗΜΕΙΩΝ

Με βάση την επανέναρξη των συνομιλιών επήλθε η Συμφωνία μεταξύ Κυπριανού17 και Ντενκτάς στις 19.5.1979. Ο σεβασμός προς τα ανθρώπινα δικαιώματα, η αποστρατικοποίηση του νησιού, η αναγνώριση της ανεξαρτησίας και η προτεραιότητα της επανεγκατάστασης των Αμμοχωστιανών στα Βαρώσια, ήταν αναμφισβήτητες θετικές εξελίξεις. Όμως το σημείο 6 (αποχή από οποιαδήποτε ενέργεια που θα διακινδύνευε την έκβαση των συνομιλιών), απετέλεσε φενάκη. Οι Τούρκοι ερμήνευσαν και τη διεθνοποίηση του ζητήματος ως διακινδύνευση των συνομιλιών. Το φθινόπωρο του 1980, το Κυπριακό διεγράφη απ’ την ημερήσια διάταξη της Γενικής Συνέλευσης του Ο.Η.Ε. Το σημείο 6 λειτούργησε αποδιεθνοποιητικά.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ελληνοκυπριακή πλευρά έπρεπε να περιμένει τα γεγονότα του θέρους του 1974 από πριν. Η συνέχεια, βρήκε τους Τούρκους και τους Τουρκοκυπρίους συσπειρωμένους σε θέση ισχύος να προσπαθούν να διατηρήσουν τα – από εκείνο το καλοκαίρι – κεκτημένα τους. Σαφέστατα, η αμερικανική πολιτική ήταν ο σπουδαιότερος σύμμαχός τους προς την κατεύθυνση αυτή, καθώς τα συμφέροντά τους συνέπιπταν.

Από την άλλη, η Ελλάδα μπήκε σε δημοκρατική τροχιά έχοντας να αντιμετωπίσει πολλά σημαντικά ζητήματα, με πρώτο και κυριότερο την αναδιοργάνωσή της. Οι Τούρκοι εκμεταλλεύτηκαν τη χρονική συγκυρία όσο πιο καλά μπορούσαν. Ίσως αναβολή ολίγων μηνών στα σχέδια εισβολής τους, να είχε άλλα αποτελέσματα, σαφώς θετικότερα για τους Έλληνες. Επιπροσθέτως, η ελληνική πλευρά υπέπεσε και σε λάθη, ενώ ποτέ ουσιαστικά δε μπόρεσε να νουθετήσει τις τουρκικές πρακτικές. Η Άγκυρα, διπλωματικά, ερμήνευε τα πάντα με βάση το τουρκικό συμφέρον (όπως το περίφημο σημείο 6) κι έτσι η ελληνική πλευρά ήταν δέσμια. Τα ίδια προβλήματα είναι αυτά που παραμένουν άλυτα μέχρι σήμερα. Ελλάδα, Κύπρος και Ο.Η.Ε. επέμεναν -σχεδόν μόνο - να συζητούν και να μην παίρνουν ουσιαστικές αποφάσεις, καθώς τα όσα συζητούνταν, δεν υλοποιούνταν. Ούτως ή άλλως, ποτέ δε δεσμεύτηκε η τουρκική πλευρά για κάτι που θα άλλαζε άρδην το σκηνικό. Η Τουρκία βρήκε και τα έκανε, δρώντας εκ του ασφαλούς. Ούτε ο Ο.Η.Ε., ούτε το προσωρινό εμπάργκο παροχής εξοπλισμού την τιθάσευσαν.

Ο θάνατος του Μακαρίου (παρότι έκανε κι αυτός λάθη) θα λέγαμε ότι έδρασε ανασταλτικά. Πλέον, το θέμα δεν είναι τόσο «καυτό» όσο τότε και η λύση, αν επέλθει, θα είναι συμβιβαστική.

Τα πρώτα μετά την εισβολή χρόνια Ελλάδα και Κύπρος δεν πήραν όσα μπορούσαν κι αυτό μοιάζει να ήταν η μοναδική ευκαιρία. Όμως, πράγματι, δε μπορούσαν και πολλά…

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Χάρτης του Ο.Η.Ε.: υπεγράφη το 1945. Η τουρκική εισβολή παραβίαζε το άρθρο 2 του Καταστατικού του Χάρτη.

2. Μακάριος: εκκλησιαστικό όνομα του Μιχαήλ Χριστοδούλου Μούσκου (19.01.1913-03.08.1977). Διετέλεσε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου από το 1950 και πρώτος Πρόεδρος της Κύπρου από το 1960.

3. Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.: το ισχυρότερο διεθνές όργανο. Σκοπός του η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης.

4. Ε.Ο.Κ.Α. Β’: οργάνωση που συμμετείχε στο πραξικόπημα της Εθνικής Φρουράς. Στόχος της ο Μακάριος, τον οποίο και αποπειράθηκε να δολοφονήσει, όπως και το δικτάτορα Παπαδόπουλο.

5. Ραούφ Ντενκτάς: Τουρκοκύπριος πολιτικός ηγέτης . Πρόεδρος των Τουρκοκυπρίων. Ήταν στην πολιτική σκηνή απ’ το 1957 έως το 2006 .

6. Χένρυ Κίσινγκερ: Υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α.

7. Γιάλτα: υπεγράφη στις 11.02.1945, σήμανε το τέλος το δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου. Λέγεται ότι σε ένα χαρτάκι γράφτηκαν οι χώρες που θα είχαν στην επιρροή τους Αγγλία και Ρωσία, αντίστοιχα. Το 90% επί της Ελλάδος το απέσπασαν οι Άγγλοι.

8. Γουίνστον Τσόρτσιλ: Άγγλος πρωθυπουργός. Ο παρών στη συνθήκη της Γιάλτας.

9. State Department: το αντίστοιχο Υπουργείο Εξωτερικών των Η.Π.Α.

10. Μπουλέντ Ετσεβίτ: Πρωθυπουργός της Τουρκίας. Εκείνος που διέταξε την εισβολή του 1974.

11. Ε.Ο.Κ.: Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση.

12. πραξικόπημα Χούντας κατά Μακαρίου: Στις 15.07.1974 ο Νίκος Σαμψών ορκίστηκε Πρόεδρος της Κύπρου, ύστερα από πραξικόπημα της ίδιας ημέρας κατά του Μακαρίου.

13. Συνθήκη Λοζάνης: υπεγράφη στις 24.07.1923 και όριζε τα σύνορα της Τουρκίας, δίνοντάς της σαφή πλεονεκτήματα κι εδάφη που έκαναν τους Έλληνες να εγκαταλείψουν τη «Μεγάλη Ιδέα».

14. άνοιγμα προς την Ε.Σ.Σ.Δ.: στις 29.07.1975 έγινε διάσκεψη για την ασφάλεια της Ευρώπης έπειτα από εμμονή της Ε.Σ.Σ.Δ. και η Ελλάδα συμμετείχε σε αυτήν.

15. συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου: διήρκεσαν από 05.02.1959 έως 11.02.1959 και από 17.02.1959 έως 19.02.1959. Εκεί τέθηκε το νομικό πλαίσιο δημιουργίας της Κυπριακής Δημοκρατίας.

16. Γενική Συνέλευση Ο.Η.Ε.: το πρώτο κατά σειρά κύριο όργανο του Ο.Η.Ε. Ο Καταστατικός Χάρτης του Ο.Η.Ε. προβλέπει τα καθήκοντά της.

17. Σπύρος Κυπριανού (28.10.1932 – 12.03.2002): Πρόεδρος της Δημοκρατίας της Κύπρου (1976 – 1987)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

30 Χρόνια Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής: 1974 -2004Ομαδικό, εκδ. Λιβάνη, 2005

Ειρηνευτικές Προσπάθειες για το ΚυπριακόΚ. Μελακοπίδης, εκδ. Παπαζήση, 1977

Ελληνική Εξωτερική Πολιτική Χ. Ροζάκης, Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών, 1987

Η Αμερικανική Εξωτερική Πολιτική για την Ελλάδα και την ΚύπροΘ. Κουλουμπής, S. Hicks, εκδ. Παπαζήση, 1976

Η Νέα Διεθνής Τάξη: η Ελλάδα, η Τουρκία και το Κυπριακό πρόβλημα

Ομαδικό, εκδ. Ι. Σιδέρης, 1993

Η Σύγχρονη Τουρκία: κοινωνία, οικονομία κι εξωτερική πολιτικήΘ. Βερεμής, Θ. Ντόκος, εκδ. Παπαζήση, 2002Καραμανλής: ο Αναμορφωτής: 1955-1963 και 1974-1980 Μ. Έβερτ, 1983

Κύπρος: Ιστορία, Προβλήματα κι Αγώνες του Λαού τηςΓ. Τενεκίδης, Γ. Κρανιδιώτης, εκδ. Εστία, 2000

Μία Δεκαετία: 1967-1976Γ. Πεσματζόγλου, εκδ. Αθήνα, 1976

Προβλήματα Ελληνοαμερικανικών ΣχέσεωνΘ. Κουλουμπής, εκδ. Εστία, 1978

Στρατός και Πολιτική Εξουσία: η δομή της εξουσίας στη μετεμφυλιακή ΕλλάδαΔ. Χαραλάμπης, εκδ. Εξάντας, 1985

Turkish Foreign Policy: new prospectsThe Gothen Press, 1992

www.state.gov

www2.rizospastis.gr

el.wikipedia.org

www.geocities.com