«Δημογραφικές εξελίξεις, ενεργός γήρανση και διακρίσεις στην Ελλάδα»

Μανώλης Χρυσάκης, Διευθυντής Ερευνών, Ινστιτούτο Κοινωνικής Πολιτικής του ΕΚΚΕΔιονύσης Μπαλούρδος, Διευθυντής Ινστιτούτου Κοινωνικής Πολιτικής του ΕΚΚΕ

Αναλογία του πληθυσμού 60 και άνω: παγκοσμίως, 1950-2050 (%)

Διαχρονικά, η αναλογία των ατόμων ηλικίας 60 και άνω άνω αυξάνεται σταθερά παγκοσμίως, από 8 % το 1950 σε 11 % το 2009 και εκτιμάται ότι θα φτάσει σε 22 % το 2050. Καθώς η θνησιμότητα των ηλικιωμένων βαίνει μειούμενη και η γονιμότητα παραμένει χαμηλή, η αναλογία των ηλικωμένων ατόμων στον πληθυσμό αναμένεται να αυξηθεί.

(World Population Ageing2009, Department of Economic and Social AffairsPopulation Division, United Nations)

Διάμεση ηλικία πληθυσμού παγκοσμίως

Διάμεση ηλικία πληθυσμού: Ελλάδα και ΕΕ 27, 2005-2010

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 201138

38.5

39

39.5

40

40.5

41

41.5

42

Ελλάδα

ΕΕ 27

Διάμεση ηλικία

Διάμεση ηλικία πληθυσμού στις χώρες της ΕΕ 27, 1990 και 2010

35.236.2 36.5

35.1

3737.6

34.2

29.1

36

33.434.7

36.9

30.5

34.6

32.4

36.3 36.1

32.8

34.435.6

32.2

33.932.6

34

31.2

36.3

38.4

35.8

40.9 40.9 41.4

39.440.5

44.2

39.5

34.3

41.7

39.9 39.9

43.1

36.2

4039.2 38.9

39.839.2

40.641.7

37.7

40.7

38.3

41.4

36.9

4240.7

39.6

1990 2010

Πυραμίδα πληθυσμού Ελλάδας, 1951

500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000

0-4 5-9

10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74

75+

Ηλι

κία

Πληθυσμός

Άνδρες

Γυναίκες

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001

Πυραμίδα πληθυσμού Ελλάδας, 2001

500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000

0-4 5-9

10-14 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90-94 95-99>=100

Ηλι

κία

Πληθυσμός

Άνδρες

Γυναίκες

Πηγή: ΕΣΥΕ, Απογραφή 2001

Europe Population over 65 - Wikipedia

65 ΠΟΣΟΣΤΟΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΕΤΩΝΚΑΙ ΑΝΩ

Πληθυσμός 65+ και 0-14 ετών, 2001-2010

2000 2002 2004 2006 2008 2010 201212

13

14

15

16

17

18

19

20

65+ ετών 0-14 ετών

%

Έτος

Δείκτης γήρανσης Ελλάδα και ΕΕ 27, 2005-2010

2005 2006 2007 2008 2009 2010100

105

110

115

120

125

130

135

Ελλάδα

ΕΕ-27

Δείκτης εξάρτησης ηλικιωμένων: Ελλάδα και ΕΕ 27, 2005-2010

2005 2006 2007 2008 2009 201024

24.5

25

25.5

26

26.5

27

27.5

28

28.5

29

Ελλάδα

ΕΕ 27

%

Ευρωπαϊκή Ένωση και Ενεργός Γήρανση

Στόχοι του Ευρωπαϊκού έτους για την ενεργό γήρανση και την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών

Προώθηση της ενεργούς γήρανσης στην απασχόλησηΠροώθηση της ενεργούς γήρανσης στην κοινότητα μέσω

εθελοντικής προσφοράς και φροντίδας Προώθηση της υγιούς γήρανσης και της αυτόνομης διαβίωσης Προώθηση της αλληλεγγύης μεταξύ των γενεών προκειμένου

να δημιουργηθεί μια κοινωνία για όλες τις ηλικίες

Το 2012 είναι το Ευρωπαϊκό έτος για την Ενεργό Γήρανση και την Αλληλεγγύη μεταξύ των Γενεών. Μια ευκαιρία για όλους να αναλογιστούν πως οι Ευρωπαίοι μπορούν να ζήσουν περισσότερο παραμένοντας υγιείς .

Ευρωπαϊκή Ένωση και Ενεργός Γήρανση

Βελτίωση των συνθηκών εργασίας

Επένδυση στη Δια Βίου Μάθηση

Άρση εμποδίων για απασχόληση

Αύξηση των ποσοστών

απασχόλησης των ηλικιωμένων

εργαζομένων

Αύξηση των ποσοστών απασχόλησης των ηλικιωμένων εργαζομένων...

Αντιμετώπιση των διακρίσεων.

Καταπολέμηση των προκαταλήψεων & των

αρνητικών στερεοτύπων

Ευαισθητοποίηση του πληθυσμού

Ενθάρρυνση της τηλεεργασίας και των

ευέλικτων μορφών απασχόλησης

Δια Βίου Μάθηση

Δίκτυο Κοινωνικοοικονομικών Εμπειρογνωμόνων στο πεδίο της καταπολέμησης των διακρίσεων(Πρόγραμμα Progress - Δίκτυο SEN)Επιστημονικός Υπεύθυνος: Δ. Καραντινός

ΕΚΘΕΣΗ για την ενεργό γήρανση και τις διακρίσεις (2011):

Το ζήτημα των διακρίσεων κατά των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας δεν έχει προσελκύσει μεγάλη προσοχή. Ο δημόσιος διάλογος επικεντρώνεται στη βιωσιμότητα του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Γενικά, θεωρείται ότι οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας, προστατεύονται στην αγορά εργασίας σε σχέση με άλλες ομάδες. Αυτό οφείλεται στο μεγάλο ποσοστό του εργατικού δυναμικού που απασχολείται στο δημόσιο τομέα, στο μεγάλο ποσοστό της αυτοαπασχόλησης στην Ελλάδα, και στο μεγάλο ποσοστό πολύ μικρών επιχειρήσεων (που ενισχύει τις προσωπικές σχέσεις και δυσκολεύει την απόλυση μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων).

Απασχόληση

• Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνδρες παρουσιάζουν πολύ υψηλότερα ποσοστά απασχόλησης σε σχέση με τις γυναίκες (57,7% έναντι 27,7% το 2009).

• Μεγαλύτερη συγκέντρωση στους κλάδους χαμηλής ή φθίνουσας ανάπτυξης (γεωργία,εμπόριο,βιομηχανία).

• Υψηλότερο ποσοστό αυτοαπασχόλησης (και στα δύο φύλα σε σχέση με τους νεότερους), ωστόσο εγείρονται ζητήματα παραγωγικότητας και υποαπασχόλησης.

• Το μέσο επίπεδο εκπαίδευσης των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας είναι σημαντικά χαμηλότερο από αυτό των νεότερων ατόμων, εξηγώντας τα παραπάνω σημεία.

Πρόσβαση στην αγορά εργασίας -Ανεργία

• Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνδρες 55-64 ετών παρουσιάζουν χαμηλότερα ποσοστά ανεργίας σε σχέση με τις μεγαλύτερες σε ηλικία γυναίκες (4,1% έναντι 5,5% το 2009). Η διαφορά στα ποσοστά ανεργίας ισχύει για τις γυναίκες όλων των ηλικιών.

• Μέχρι το 2010, τα ποσοστά ανεργίας των μεγαλύτερων εργαζομένων ήταν χαμηλότερα απο τον μέσο όρο της ΕΕ και από των νεότερων εργαζομένων. Με την κρίση όμως, οι αυστηροί κανόνες για τις αποζημιώσεις και τα όρια απόλυσης αμβλύνθηκαν και η τάση της αυξημένης ανεργίας για όλες τις ηλικιακές ομάδες έχει επηρεάσει και τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζομένους ανεξαρτήτως φύλου.

• Η επάνοδος στην εργασία είναι ιδιαίτερα δύσκολη για τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζομένους. Η μακροχρόνια ανεργία ως % της συνολικής απασχόλησης ήταν 52,5% για την ομάδα 50-74 ετών έναντι 46,6% για τους 20-64 ετών (3ο τρίμηνο 2010)

Επαναπασχόληση / Αδράνεια

Λιγότερες ευκαιρίες επαναπασχόλησης, που οδηγούν τα άτομα από την απασχόληση στην αδράνεια, παρακάμπτοντας την ανεργία. Τα στοιχεία για την αδράνεια των 50+ δείχνουν τους κύριους παράγοντες που οδηγούν στην αδράνεια: -Συνταξιοδότηση (πρόωρη και κανονική) άνδρες (91,7%)/γυναίκες (41,7%) -οικογενειακές ευθύνες, ιδιαίτερα για τις γυναίκες (18,8%), ζήτημα συνδυασμού επαγγελματικής κ οικογενειακής ζωης.-προβλήματα υγείας (6,1% άνδρες / 3,7% γυναίκες), ζήτημα της ασφάλειας κατά την εργασία. -34,6% των γυναικών ανέφερε «άλλους» λόγους για την αδράνεια, όπου ίσως εμπλέκονται πολιτισμικοί παράγοντες

Διακρίσεις κατά των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων στον εργασιακό χώρο

• Μελέτη της 50+ Ελλάς ανέλυσε αγγελίες για κενές θέσεις εργασίας σε επαρχιακή εφημερίδα. Διαπιστώθηκε ηλικιακή διάκριση στο 31% των αγγελιών. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων (84% του συνόλου) το ηλικιακό όριο ήταν τα 31-40 έτη. Οι εργοδότες εμφανίζονται να ευνοούν τα νεότερα άτομα λόγω των μισθολογικών προνομίων που πρέπει να παρέχουν σε μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους.

• Ο Συνήγορος του Πολίτη λαμβάνει μικρό αριθμό καταγγελιών, που αφορούν άτομα μέσης ηλικίας που δεν κατόρθωσαν να προσληφθούν σε κάποια θέση του δημόσιου τομέα λόγω ηλικίας. Π.χ. το 2009, 5 από τις 54 καταγγελίες αφορούσαν ηλικιακές διακρίσεις.

Αντιλήψεις για την ενεργό γήρανση στην Ελλάδα - Ευρωβαρόμετρο

• Τα πορίσματα αντανακλούν την αγωνία των νεότερων ατόμων ως προς την παιδεία και την απασχόληση. Οι νέοι φοβούνται ότι η επέκταση του εργασιακού βίου των μεγαλύτερων εργαζο-μένων θα οδηγήσει σε λιγότερες ευκαιρίες για τους νέους.

• Τα νεαρότερα άτομα εκφράζουν τις ανησυχίες τους για τη μελλοντική βιωσιμότητα του συνταξιοδοτικού συστήματος.

• Τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους για το επίπεδο των συντάξεων και γενικότερα για την ποιότητα και την κάλυψη των κοινωνικών υπηρεσιών.

• Ομως οι Έλληνες, περισσότερο από όλους τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, διαφωνούν με την άποψη ότι τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας αποτελούν βάρος για την κοινωνία, ενδεικτικό του σεβασμού που συνεχίζουν να απολαμβάνουν τα άτομα μεγαλύτερης ηλικίας στην ελληνική κοινωνία.

Πολλαπλές διακρίσεις

• το συνταξιοδοτικό σύστημα δεν παρέχει επαρκή κάλυψη στα μεγαλύτερης ηλικίας άτομα.

• Τα ηλικιωμένα άτομα αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των εργαζόμενων φτωχών.

• Σύμφωνα με την έρευνα EU SILC, τα άτομα ηλικίας 55-64 ετών, εμφανίζουν ποσοστό συμμετοχής στη φτώχεια 14,8%, ενώ τα φτωχά άτομα ηλικίας 65+ συμμετέχουν στη φτώχεια με 26,6%. Στην ΕΕ27 τα αντίστοιχα ποσοστά φτώχειας ήταν για τα τα άτομα ηλικίας 55-64: 7,6% και για τα άτομα ηλικίας 65+: 13%.

• Οι απώλειες από την κρίση είναι ελαφρά μεγαλύτερες για τους άνδρες σε σχέση με τις γυναίκες.

• Η κρίση έχει επηρεάσει κατά κύριο λόγο τους μετανάστες

Κυβερνητικές πολιτικές και μέτρα για την ενεργό γήρανση

• Λίγες στοχευμένες πολιτικές και μέτρα, όπως τα ολοκληρωμένα προγράμματα για τους ανέργους ηλικίας 45-64 ετών του ΟΑΕΔ και τα προγράμματα επιδοτήσεων που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Κοινωνικών Εταίρων και το ΛΑΕΚ όπου επιδοτήθηκαν επιχειρήσεις προκειμένου να προσλάβουν ανέργους οι οποίοι πλησιάζουν σε ηλικία συνταξιοδότησης.

• ο νόμος 3845/2010 ο οποίος έχει ως στόχο τη μετατροπή του επιδόματος ανεργίας – με τη συναίνεση του ανέργου – σε «επιταγή για την επανένταξη στην αγορά εργασίας»

• ο ΟΑΕΔ επιδοτεί γραφεία εύρεσης προσωρινής απασχόλησης για την πρόσληψη ανέργων ηλικίας 55-64 ετών στο δημόσιο τομέα

Παρούσα κατάσταση

Στην τρέχουσα οικονομική κρίση, οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας ενδέχεται να επηρεαστούν αρνητικά: -Τα επίπεδα απασχόλησης έχουν υποστεί πιέσεις και η ανεργία μεταξύ των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας αυξάνεται. -Αλλαγές όπως οι ατομικές συμβάσεις εργασίας, οι αμοιβές κάτω του κατώτατου μισθού για τους νέους και οι περικοπές στις αποζημιώσεις απόλυσης θα επηρεάσουν αρνητικά.-Ως αποτέλεσμα της κρίσης και των πολιτικών που έχουν επιλεγεί για την αντιμετώπισή της, οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας θα απολέσουν την σχετικά ενισχυμένη θέση που κατείχαν μέχρι τώρα στην αγορά εργασίας.-Τα μνημόνια και οι εφαρμοστικοί νόμοι δεν εμπεριέχουν ρήτρες για την προστασία των μεγαλύτερων σε ηλικία ατόμων από την παγίδα της φτώχειας.

Ευχαριστούμε για την προσοχή σας

echrysakis@ekke.grdbalourdos@ekke.gr