9

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

شناسي زبان مطبوعات آسيب

نوشتة *دكتر حسن ذوالفقاري

چكيدهايـن . هاي جمعي به ويژه مطبوعات، اشكاالتي اساسي دارد كه در لزوم رفع آنها ترديـدي نيسـت زبان رسانه

لفظي و اشكاالت يا ناشي از ناآگاهي از قواعد ساختمان زبان فارسي، و يا ناشي از اشكاالت منطقي، بالغي، تدهنـد؛ بنـابراين الزم اسـت ايـن ها روز به روز الگوهاي زباني غيرمعيار را بيشتر رواج مي رسانه. بياني است

.الگوها شناخته و بررسي شوند و در صورت امكان كنترل گردند يا الگوهاي معيار جايگزين آنها شوداست كه به سـفارش دفتـر » بان مطبوعاتالگوهاي غيرمعيار در ز«اين مقاله بر گرفته از تحقيقي با عنوان

رساني وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمي، تعريف، هاي معاونت امور مطبوعاتي و اطالع مطالعات و توسعة رسانه 320هـزار و 12(ها و مجالت كثيراالنتشـار در اين مقاله زبان تعدادي از روزنامه. تدوين و اجرا شده است

اه الگوهاي زباني غيرمعيار بررسي و الگوهاي زبـاني معيـار را مطـابق قواعـد را از ديدگ) نشريه 22جمله از . كنيم هاي پرهيز از كاربرد الگوهاي غيرمعيار را معين مي ساختمان زبان فارسي پيشنهاد و راه

هاي بعدي در اين حوزه را هموار كند، به معرفي بنيادين مباحث پژوهش حاضر براي آنكه راه اجراي پژوهشاي نظري براي هرگونه تحليلي در عرصـة اين تحقيق پشتوانه. براي تحليل زبان مطبوعات پرداخته است نظري

:كند مقاله اهداف زير را دنبال مي. آورد زبان مطبوعات فراهم مي ترين الگوهاي زباني غيرمعيار در زبان مطبوعات؛ شناختن مهم. 1 يار؛بندي الگوهاي زباني غيرمع بندي و تقسيم طبقه. 2 گيري از آن؛ بررسي بسامدي الگوهاي زباني غيرمعيار مطبوعات و نتيجه. 3 .ارائه راهكارهايي براي كنترل و اصالح كاربرد الگوهاي زباني در مطبوعات. 4

شناسي، الگوهاي زباني، زبان غيرمعيار، زبان معيار زبان مطبوعات، آسيب :كليد واژه

مقدمهطوري كه امروزه گ و تمدن ما پيوندي ديرينه و ناگسستني دارد، بهزبان فارسي با تاريخ و فرهن

____________________________ ت علمي دانشگاه تربيت مدرسئعضو هيدكتراي زبان و ادبيات فارسي و *

10

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

همـين دليـل، پاسداشـت و بـه . آيـد حساب مـي ترين اركان هويت ملي ما ايرانيان به يكي از مهمتقويت زبان فارسي، ارج نهادن به اين ميراث ارزشمند فرهنگي و استحكام بخشـيدن بـه بنيـان

زبان فارسي زبان رسمي كشور ما و زبان آمـوزش و ن،يبر ا عالوه. شود هويت ملي ما تلقي ميارتباطات فكري و علمي ماست و بخش مهمي از تفكر ما در چارچوب قواعد اين زبـان شـكل

همين علت، كيفيت ارتباطات فكري و رشد علمي و فني ما كامالً وابسته بـه كيفيـت به. گيرد مي .فارسي است انزبان ما يعني زب

. اسـت ”زبـان معيـار “ يهـا يكي از مصداق) تر يرسم يها ويژه در بخش به( مطبوعات زبان ينخسـتين گـام در راه رفـع ايرادهـا . رود چنين زباني خالي از ايراد و اشـكال باشـد انتظار مي

شناختي، توصيف دقيق زباني است كه در احتمالي زبان مطبوعات و به كار بستن تجويزات زبانداشتن شناخت و توصـيف دقيـق اشـكاالت زبـان . رود كار مي به مطبوعاتهاي مختلف بخش

نظرات تجويزي و در نهايت حل مسائل و مشكالت ةهرگونه تالش براي ارائ ةمطبوعات، مقدمطور دقيق، علمي و مستند به توصيف دقيـق اشـكاالت زبـان ابتدا بايد به. زباني اين رسانه است

گـاه الگوهـا و سـاختارهاي معيـار را يل كرد و آنبندي و تحل مطبوعات پرداخت و آنها را طبقه. سـازد براي اجراي تحقيقات ديگر فراهم مـي زيچنين توصيفي، مواد خام بسياري ن. تجويز كرد

و به سفارش دفتـر يزبان فارس يارسازيمع يها و ضرورت ها رسانه ازيطرح حاضر بر اساس ن : كند اهداف زير را دنبال مي وو اجرا شده نيتدو ف،يتعر ها مطالعات و توسعه رسانه

ترين الگوهاي زباني غيرمعيار در زبان مطبوعات؛ شناختن مهم. 1 بندي الگوهاي زباني غيرمعيار؛ بندي و تقسيم طبقه. 2 گيري از آن؛ مطبوعات و نتيجهدر بررسي بسامدي الگوهاي زباني غيرمعيار . 3 .لگوهاي زباني در مطبوعاتارائه راهكارهايي براي كنترل و اصالح كاربرد ا. 4

از ميان نشريات سراسـري . نشريه انتخاب گرديد 22جمله از 320هزار و 12پژوهش حاضر درجـم، آفتاب يزد، ابرار، اطالعات، اعتماد، ايران، جاماين نشريات شامل . جمله انتخاب شد 6720

ان نشـريات هسـتند و از ميـ جمهوري اسالمي، رسالت، شـرق، كيهـان، همبسـتگي، همشـهري ،آدينه، ابـرار ورزشـي، اسـتقالل جـوان : اين نشريات شامل. جمله انتخاب شد 4480پسند عامهجملـه 1120هستند و از ميان نشريات محلي سوي افتخار، پيروزي، خانواده سبز، راه زندگي به

نشـريات از يـك روز . هسـتند طاق بسـتان، امـين، خبرجنـوب اين نشريات شامل .انتخاب شدجملـه در هشـت گـروه 560طور مساوي هر مجله به از. انتخاب گرديد) 10/84/ 12( خاص

جملـه، دينـي 1662جملـه، فرهنگـي 2262جملـه، ورزشـي 1309اجتمـاعي : موضوعي شـامل جملـه 1169جملـه، علمـي 505جمله، اقتصادي 1011جمله، حوادث 1455جمله، سياسي 647

. انتخاب گرديدجملـه، 940جملـه، مصـاحبه 3499جمله، گزارش 3938الب خبر ها نيز چهار ق ميان قالب ازاين سه حوزه . اساسي ويرايش بررسي مي شود ةجمله انتخاب گرديد تا در سه حوز3943مقاله :اند از عبارتبنـدي، گـذاري، صـفحه بنـدي و عنـوان الخـط و امـالي فارسـي، نشـانه شـامل رسـم :فنيطابق فعل و فاعل در افراد و جمع؛ بـه كـار بـردن شامل رعايت نكردن ت :زباني بندي؛ پاراگراف

11

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

شكل مجهول فعل به جاي معلوم؛ آوردن را پس از فعـل، بـه جـاي آوردن آن پـس از مفعـول؛ هاي مركب به جاي فعل داشتن؛ آوردن صفات نامتناسب با موصوف؛ به كار بردن فعل كاربرد نابه

جاي فعـل؛ كـاربرد زمـان ذف بيبه جاي فعل شخصي؛ ح مفعولجاي بسيط، به كار بردن اسم .شامل كاربرد بيش از حد كلمات مترادف؛ درازگويي؛ حشو :بالغي حال به جاي گذشته؛

شدن بـه عـرف در مطبوعـات، از ليتبد يرواج فراوان و حت ليبه دل ارهايمعرياز غ يتعداد د،يتشـد ن،يهـا از تنـو تمام روزنامه ديو شا شتريدر ب: مثال يپژوهش خارج شد؛ برا نيا ةحوز

ياز عالئـم نشـانه گـذار يبرخـ زيكوتاه و ن يها مصوت ةهم يطور كل همزه، فتحه، كسره و به يخـط فارسـ ةويدر بخش رسم الخط، شـ . شود به ندرت استفاده مي ومه،يمانند قالب، ستاره، گ

اي موارد يدر برخ كسانينبود قواعد ليبه دل. ميرا مبنا قرار داد يمصوب فرهنگستان زبان فارسـ ا ،يانجيم يايجمع و يها سرهم نوشتن ايجدا ريكاربردها نظ يبرخ يدوگانه برا يمجوزها ني

.ديخارج گرد اشكاالتموارد از فهرست از دخالـت ذوق و ،يو بالغـ يهاي زبان خصوص در حوزه به ارهايرمعيدر ثبت غ ميا دهيكوش

ـ بـا ا . ميالً روشن بپـرداز و در عوض به مشتركات و اشكاالت كام ميكن زيپره يشخص ةقيسل ني گـر يبتواند جمالت اصالح شده را به زعم خود بار د يراستاريحال ممكن است هنوز هم هر و

.كند شيرايو معيارچيست؟ زبان

. هاست كردگان و زبان آموزشي در مدارس و دانشگاه زبان معيار زبان تحصيل. 1هـاي محلـي و ها، به لهجـه ساير وضعيت زبان معيار وسيله ارتباطي ميان افرادي است كه در. 2

. گويند اجتماعي خود سخن مي . دهندگي، اعتباردهندگي و مرجعيـت دارد زبان معيار نقش وحدت. 3

: اند از معيارسازي عبارت منابع كهن فارسي براساس آثار معتبر؛ نازب .1 مراجع علمي و دانشگاهي خصوصاً فرهنگستان زبان و ادب فارسي؛ .2 جامعه؛ ةكرد ار و نوشتار امروز طبقه تحصيلزبان گفت .3 نثرهاي معاصر از استادان برجسته زبان فارسي كه مالك و معيار نثر فصيح امروزي است؛ .4 نويسي نگاشته و قبول عام يافته است؛ درست ةهايي كه در زمين ها، مقاالت و پژوهش كتاب .5

: اند از سازد عبارت زبان را از معيار دور مي آنچه و دستوري؛ يعناصر زباني متروك و مهجور در سطوح آوايي، صرفي، نحوي و معنايي و عناصر قاموس. 1 گرايي كه ضعف و ناتواني زبان را در پي دارند؛ مĤبي و عاميانه نويسي، عربي اصرار در سره. 2 ها؛ هاي بيگانه از طريق ترجمه، تبليغات، رسانه برداري از زبان گرته. 3 اي و اصرار و افراط در آن؛ عناصر زبان محلي و محاوره كاربرد. 4 استفاده غيرضروري از عناصر ادبي و فرا زباني؛ . 5 غير ضروري و بدون تمايز و توضيح؛ موارد هاي اجتماعي در هاي صنفي و سبك كاربرد گونه. 6 غيرضروري؛موارد نويسي در شكسته. 7

12

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

هاي آموزشـي، علمـي، مطبوعـاتي، كودكانـه و گونه تواند معيار براساس كاربرد آن مي زبان .اداري داشته باشد كه الزم است اصول سلبي و ايجابي يادشده را دارا باشند

و زبان مطبوعات

يها مردمان دوره يانسان معاصر را با زندگ يزندگ ،جمعي يها و رسانه يارتباط ليوسا شيدايپنبـوده اسـت، بلكـه در يگام عمل كيتنها ليوسا نيا شيدايپ. سخت متفاوت كرده است شيپ

،يبـاطن (حاصـل شـده اسـت يشگرف يها شرفتيمقدم بر آنها، پ ايهمگام زين ينظر يها نهيزماز جمله مطبوعات نقـش يهمگان يها ويژه در كشور ما رسانه در دوران معاصر به .)119 :1370كـالم، . انـد نوشت زبـان گذاشـته بر سر يا گسترده و الجرم تأثير يدر گفت و شنود مل يا عمدهبا توجه به . نديگو ياز مردم سخن م يميهاست كه هرروزه با تودة عظ رسانه نيابزار ا نيتر عمده

مـا، آمـوزش زبـان ياسـت و در نظـام آموزشـ اريسوادان كشور ما بس كه شمار كم تيواقع نياو آموزنـد يا خوب نمـ ر يآموختگان، زبان فارس و دانش رديگ يصورت م يبه نحو ناقص يفارس

آنـان را بـه يهمگـان ي هـا زبان رسـانه تيفيك كنند، يآن كسب نم يريكارگ در به يچندان مهارتـ يا( دارد يوام يرويو پ يو خواه ناخواه به الگوبردار دهد يتأثير قرار م سهولت تحت : 1375،يران

167(. تـر و مـؤثرتر از مهـم يدر سالمت زبـان فارسـ رانيا جمعي يها نقش رسانه رسد ينظر م بهـ خود دارند؛ ز يدر سالمت زبان مل شرفتهيپ يكشورها يهمگان يها است كه رسانه ينقش در راي

سازد يآن ماهر م يريكارگ و در به آموزد يزبان را تا آن حد به مردم م يآن كشورها نظام آموزشكسب كنند، حـال يسبن يمنيا جمعي يها رسانه ياحتمال يها يقگيها و كج سل غلط برابركه در

سرعت در به جمعي يها رسانه يزبان يها يقگيسل ها و كج و غلط ستين نيآنكه در كشور ما چن .)167 :همان( سازد يم ماريو زبان را آلوده و ب شود يم جيمردم را انيم

شـوند، يجوامع م نيتر شدن ارتباطات درون جوامع و ارتباطات ب ها سبب آسان رسانه اينكههـاي دارد؛ مـثالً باعـث زوال زبـان يدر پ ــعالوه بر آنچه گفته شد ــ زيرا ن يگريد يانآثار زب

ـ را پد يزبـان يكپـارچگ يو گسـترش و شـود يكشور مـ كي يمحل يها شيو گو يرسمريغ ديافـراد يعنـ ي شود؛ يدر طبقات مختلف جامعه م يزبان يالگو كي وعيباعث ش نيهمچن. آورد يم

طبقـات بـاالتر . كننـد يم ديجامعه تقل يطبقات باال يها از رفتار زبان سانهتأثير ر تحت نييپا ةطبق رنـد، يگ يرا بـه كـار مـ يگريد يزبان يها و صورت كنند يم دايپ يا تازه يها شينوبة خود گرا بهبـرود انيـ از م جيبـه تـدر يجامعة زبان كيو تنوعات يممكن است گوناگون دتدر درازم يول .)157 :1368،يمدرس(

هـا، رسانه قياز طر يجامعة زبان كي ياعضا يهاي زبان ها و تفاوت شدن از گوناگوني تهكاسدر وحـدت يزبان مشترك گـاه . شود مي دهينام يمنجر شود كه وحدت زبان يتواند به روند ميتوانـد عامـل زبـان مـي . اسـت يو اجتماع ياسيس ،يهاي فرهنگ مؤلفه ريگروه مؤثرتر از سا كي

، ليـ ترادگ(رساني تفـاوت باشـد و عالمت يگروه يهمبستگ ،يگروه يانندهم در يمهم اريبس1376 :31(. ريـ با توجه به نقش فراگ. است يچون مطبوعات، نقش آموزش ييها ترين نقش رسانه مهم اماهـا از رسـانه يريپـذ تأثير زانيـ با م ،شود آموخته مي يمراجع رسم قيآنچه از طر زانيها، م رسانه

13

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

آنها يو گستردگ يارتباط جمع لينفوذ وسا زانيم .)47 :1365 ملكان،( ستين سهياصالً قابل مقاويـژه زبـان كه عناصر مختلف آن به ديآ ديپد يبه نام فرهنگ جمع يكه مفهوم ستباعث شده ا

وجود يمشخص يو راهبرد آموزش يفرهنگ استياگر س. ها قرار دارند رسانه ميتحت تأثير مستقداشته باشند، بلكه ينقش اساس يفرهنگ جمع يدر بارور توانند يتنها مها نه داشته باشد، رسانه

جبران كننـد و بـر زياز كمبودها را ن ياريبس توانند يدر حال توسعه م يهاخصوص در كشور به... به نقاط دورافتاده و يكمبود علم، دشوار بودن دسترس ،يآموزش يچون كمبود فضا يمشكالت .)504 :1365 درزاده،يح( نديفائق آـ بر زبان ترد يگذارها در تأثير نقش مهم رسانه ةتوجه به آنچه گذشت، دربار با سـت، ين يدي

يعنـ يترين ابـزار خـود چون مطبوعات، تا كنون از مهم يا در كشور ما رسانه رسد ياما به نظر مهـا هدر كـار رسـان يند كه مشكالت و موانعا صاحب نظران برآن. اند استفاده نكرده يخوب زبان به

ـ يمشكالت برطرف نشوند نمـ نيكه ا يدارد و تا زمان ودوج ـ در ا وانت يهـا بـه افـق نـه يزم ني .بود دواريام يروشن

: است نيچن شود يها م كه از زبان رسانه يياز انتقادها يبرخ يزبـان فارسـ يها كه به دور از قواعد و اسلوب روند يم يزبان تيبه طرف تثب ها رسانه. 1

نيتر نيريرا از ش يو زبان فارس ميكن يسو به ادبا و شعرا و زبانمان افتخار م كيما از .استرونـد كـه بـه يم يزبان تيتثب يها به سو كه رسانه مينيب يم گر،يد يو از سو ميدان يها م نازب

اسـت يطور اعم، زبـان ما به يها زبان رسانه. است يزبان فارس يها قواعد و اسلوب زدور اآن در يشـود و مطالـب علمـ مـي ”سـاخته “به قواعـد يتوجه يو ب يدگكه در حالت شتابز

كه تـأليف باشـد، چنـان يدر صورت يحت اياست يكيمحصول ترجمة مكان ط،يشرا نيبهترهـم غلـط فـاحش نداشـته باشـد، ياست كه اگر از نظر دسـتور جيتأثير اشتباهات را تحت

.)513 :1365 درزاده،يح( معناست يب يعبارات آن به كل يخوب ما با آنكه به ونيزيو تلو ويراد ـ ها روزنامه .هاي آشكار است ها پر از غلط رسانه زبان. 2

يهـا انـد، پـر از غلـط كـرده اريكه اخت يباخبرند، زبان ياز نقش خود در سالمت زبان فارسو حـس ياز آگـاه يكـه حـاك نـد يگو يو م سندينو يم يگاه مطالب آشكار است و با آنكه گه

.)168 :1375 ،يرانيا( پردازند يدرد نم نيكه چرا به درمان ا ستيمعلوم ن ست،ا تيمسئولدر اش يموضـع انفعـال ليـ هـا بـه دل رسانه يزبان فارس .دارد ييها ابهام و نارسا رسانه زبان. 3

... به سرعت در ترجمة اخبار و علـوم و ازيو ن يو فرانسو يو عرب يسيهاي انگل مقابل زبان .)55 :1377 ،يصفو(انده شده است ابهام كش يبه سو

: سر و كـار دارنـد، معتقدنـد يا رسانه يها تيبا فعال كيكه خود از نزد نظراني صاحب يهـا تصـفية زبـان رسـانه يبـرا يمؤثر يو صاف لهيوس چياست كه ما اكنون ه يتيواقع نيا«

سـندگان يوجامعه زبان خود جامعـه اسـت، ن نيا يها زبان رسانه ،ياز طرف. ميندار يگروه رسـتان ياند، از دبستان و دب جامعه درس خوانده نياند و در هم آمده هجامع نيها از هم رسانه

اند و ما امروز قلـم را پشت سر گذاشته ياند، مقاطع متعدد نظام آموزش و دانشگاه عبور كرده .)142 :1371 روزان،يف(» سندينو ياند و م آنها خود قلم به دست گرفته اي ميا به دستشان داده

در . آنها مربوط است تيريو گردش كار و مد يبه سازمانده زيها ن از مشكالت زبان رسانه يكيوجـود ) ولـو نـاقص ( يابيمتن و ارزش يچند عنصر مشخص مثل سازمانده يرسم يها آموزش

14

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

ـ عوامـل ةهم نياز ا ينشان يهمگان يها در رسانه يدارد، ول . سـت ين انيـ از آنهـا در م يبرخـ ايشـده نيمشخص و تـدو استيس كيموارد از شتريآنها در ب يويژه بخش علم ما، به يها هرسان

مختلف شـدت و ضـعف دارد و در يها در مطبوعات و رسانه يناهماهنگ نيا. كنند ينم يرويپ ياجتمـاع يهـا ناها و آرمـ تفرهنگ، سنّ يعنيآنها تياز اصول حاكم بر فعال يهر صورت ناش

.)507 :1365 درزاده،يح(است اشـتغال مـداوم بـه ترجمـه، . مطبوعات بر پاية آزمون و خطاسـت شتريگردش كار ب امروزه

را سـندگان ينو يبدون آمـوزش مسـتمر، آگـاه ،يعموم يها و متون علم نوشته ديتول اي شيرايوـ ا يرغبتـ يب ن،يو عالوه بر ا دهد يتنزل م يعموم يسرعت به سطح همان موضوعات علم به ني

و انطباق آنها بـا ياطالع رسان ديجد يها روش افتنيو قيدر راه تحق يگذار هيسرماها به رسانهاسـت يدر حـال نيا. دهد يها را روز به روز كاهش م استفادة مطلوب از رسانه ،يداخل يازهاين

كننـد يگـذار هيآمـوزش افـراد خـود سـرما يبرا توانند يم يها به راحت رسانه نياز ا ياريكه بس .)511 :همان(

زبان مطبوعات يارهايرمعيغ ترين مهمـ و ،يفن شيرايو ةدر سه حوز توان يزبان مطبوعات را م يارهايرمعيغ ـ و و يزبـان شيراي شيراي

:توان مشاهده كرد در نمودار زير ميزان اشكاالت در سه حوزه يادشده را مي. كرد يبررس يبالغ

يفن شيرايو .الف يسـ يالخـط و عددنو غلط تايپي، رسم امالي نادرست، ،يگذار ناظر بر نشانه يفن شيرايو حوزه :دهد نشان مي درصد پراكندگي غيرمعيارها درحوزه ويرايش فني را ميزان و 1 نمودار .است

1 نمودار

يگذار نشانه. 1است كـه خوانـدن و ييها ها و نشانه به كار بردن عالمت) يگذار نقطه ،يسجاوند( يگذار نشانه . كند يها كمك م ابهام يطلب را آسان و به رفع برخفهم م جهيدر نت يهـا كاربرد، نشانه بيدر مطبوعات معموالً به ترت ،ينشانه پربسامد زبان فارس ازدهي انيم از

كاربرد نابجـا يها به صورت(كاربرد درست و نادرست نيشتريب رگوليو نقطه و رگولينقطه، وـ استفاده شـده طور محدود به اي گرينشانة درا دارند و از هشت ) عدم كاربرد ايو زائد اصـالً اي

.)عالمت سؤال ايمثل قالب (استفاده نشده است درصـد از 4/23مورد، معادل 3631جمله، تعداد 7224مورد اشكال در 15٫528از مجموع

. است اديز اريكل اشكاالت بس اسيرقم در مق نياست كه ا يگذار كل اشكاالت مربوط به نشانه

15

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

نيو قانونمندتر نيتر يكه صور يگذار آن است كه در مطبوعات به امر نشانه انگريسئله بم نيا .شود ياست توجه نم يارسازيمقولة مع

رسم الخط. 2درصد كل اشـكاالت 6 يعنيمورد 931 يمورد اشكال، اشكاالت رسم الخط 15٫528مجموع ازدر حـوزه رسـم ارهـا يرمعيغ يهـا مصداق نيتر عمده. است يدرصد از كل اشكاالت فن 6/13و

. است... نوشتن ب و وستهيكاربرد نادرست همزه، پ ،يكلمات طوالن يسينو وستهيالخط، پ :از جمله شود؛ يم دهيد يينادرست امال يها شكل يبرخ ريز ليبه دال يزبان فارس درادل كـه چهـار معـ / Z/ يمانند صدا. متفاوت دارند ينوشتار يها كه صورت ييصداها وجود •

؛دارد) ز، ذ، ض، ظ( يخط ؛كلمه انيو پا انهيحرف در آغاز، م كي يمختلف نوشتار يها گونه • ي؛در زبان فارس گانهيكلمات ب يمختلف نگارش يها شكل • ؛مختلف يها واحد در لهجه يا كلمه يمختلف برا يها تلفظ • .مثل خواندن ينبودن گفتار و نوشتار در كلمات كساني •

نادرست يامال ةمورد اشكال در مقول 15فني تنها شيرايده در حوزه وش يدر مطبوعات بررس ـ ا شـتر يگفـت ب تـوان يامـا مـ سـت؛ ين ليـ كم بودن تعداد، قابل تحل ليشود كه به دل ديده مي ني

.شود يم ياشكاالت از منطبق نبودن صورت مكتوب و ملفوظ كلمات ناش نادرست يامال .3

يسيعدد نو. 4

غلط تايپي. 5 ويرايش فنيو بندي جمع. 6

مورد اشكال در 5071از مجموع ،يفن شيرايو ةدر حوز ،شود مالحظه مي 1در جدول كه چنان رسـالت اتينادرست، نشر يو امال يسيعددنو ،يپيالخط، غلط تا رسم ،يگذار نشانه يها مقوله

بـا بيـ تبه تر وبخبر جنو نيام اتيمورد و نشر 331و 364با تعداد بيبه ترت طاق بستانو . اشكاالت هستند نيو كمتر نيشتريب يمورد اشكال، دارا 177و 126تعداد

ـ و ةدر حـوز ،شـود مالحظـه مـي 1در جدول كه چنان از مجمـوع اشـكاالت ،يفنـ شيراينادرسـت، موضـوعات يو امـال يسـ يعددنو ،يپيالخط، غلـط تـا رسم ،يگذار نشانه يها مقوله

. اشكاالت هستند نيو كمتر اقتصادي و ورزشي بيشترين

يزبان شيرايو .باسـم و فعـل و ةمورد غيرمعيارهاي زباني در طرح اوليه در سـه حـوز 40اين حوزه از ميان در

. مورد انتخاب شد زيرا ميزان اشكاالت در بقية موارد قابل اعتنا نبود 23حرف،

16

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

2 نمودار

اشكاالت مربوط به كاربرد فعل. 1هر گونه اشكالي در كاربرد افعـال، عـالوه بـر آنكـه ممكـن . ترين اركان جمله است از مهم فعل

. گـذارد است موجب تغيير معناي جمله يا ابهام آن شود، بر ساختمان نحوي جمله نيز تأثير مـي :شود شامل موارد زير است ترين اشكاالتي كه در كاربرد فعل در زبان مطبوعات ديده مي رايج

بايد از نظر جمع و مفرد بودن با فاعل خود مطابقت داشـته فعل. نهاد و فعل يگناهماهن .1. 1اشكال در تطابق فعل و فاعل از نظر مفرد و جمع بودن در زبان مطبوعات معمـوالً وقتـي . باشد

. هاي جمع سروكار داريم آيد كه با برخي از اسم پيش مي

ويژه در ريشه در زبان اداري دارد و به اشكال دستوري و نحوي اين .فعل نهيقر يحذف ب. 1. 2دليل آن هم ظاهراً رعايت اختصـار . شود هاي نظامي بسيار ديده مي مكاتبات اداري ميان سازمان

:مثال. و كوتاهي است

در جلسه امروز شوراي نگهبان مطرح و مغاير با شرع و قانون اساسي شـناخته ...اليحه :نادرست .نشد

جلسه امروز شوراي نگهبان مطرح شد و مغـاير بـا شـرع و قـانون اساسـي در …اليحه : درست .شناخته نشد

كـه كنـد يبـروز مـ يزمـان داسـت يكه از عنوانش پ اشكال چنان نيا. زمان نامناسب فعل. 1. 3مورد اغلـب نيا. جمله به كار رود كه زمان آن با زمان جمله متفاوت است ياز فعل برا يا گونه

.دهد يرخ م ”ستنيبا“چون يخاص يها در فعل

.مناطق مستقر شوند نيدر ا ندهيحداكثر تا دو ماه آ ستيبا يم پاسدار صلح يروهاين .مناطق مستقر شوند نيدر ا ندهيحداكثر تا دو ماه آ ديباپاسدار صلح يروهاين

خـواهيم زبان فارسي، استفاده از فعل مجهول زماني الزم است كه ن در .مجهول نامناسب .1. 4مجهول فعل كـاربرد ةهايي مانند انگليسي و فرانسه، صيغ در زبان. از فاعل اصلي جمله ياد كنيم

اي دارد و اين كاربرد، از طريق ترجمه به زبان فارسي هم وارد شـده و عموميـت يافتـه گستردهه مطبوعات، با آنكه فاعل و عامل اصلي جمله مشخص است و ب هاي هدر بسياري از جمل. است

:آيد صراحت در جمله ذكر شده است، فعل به صورت مجهول مي

17

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

18

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

قائميان اگر پرداخـت ةميليارد ريال آن، سود و متفرعات وام است كه به گفت 85اين ميزان از .شود بخشوده ميبانك از سويشود، ديركرد پول آنها

. جهـول بيايـد فاعل جمله است و نيازي نيست كـه فعـل بـه صـورت م ”بانك“فوق، ةجمل دراگر پرداخت شود، بانـك ديركـرد بـدهي : ... بنابراين شكل صحيح اين جمله چنين خواهد بود

.بخشد آنها را مياي هم در زبان فارسـي رواج كنار كاربرد فعل مجهول، برخي از كلمات و عبارات كليشه در، ”از سـوي “هـاي عبـارت . شـوند اند كه در زبان مطبوعات هم با بسـامد بـااليي ديـده مـي يافته

همگي مربوط بـه كـاربرد صـيغة ”قرار گرفتن... مورد “و نيز ساختار ... و ”به وسيله“، ”توسط“ :هستند فعلمجهول

.اسكان داده شدندآموزش و پرورش توسطر و مسافر نوروزي زائر هزار 92: نادرست .داداسكان را نوروزي ر و مسافرئهزار زا 92 آموزش و پرورش، :درست

هـاي خـارجي وارد از طريق ترجمـه و از زبـان ”توسط“حرف اضافه + جمله مجهول ساختارگـاه نبايـد آن را در زبان فارسي اگر قرار باشد نهاد در جمله بيايد، هيچ. زبان فارسي شده است

.و فعل جمله را مجهول آورد ”توسط“پس از

جـزء فعلـي يعنـي : دارنـد دو جزء كم دستمركب، هاي فعل. فعل مركب ياجزا يدور. 1. 5جزئي كه شناسه دارد و جزء اسمي كه در واقع همان تكواژ يا تكواژهاي مستقلي اسـت كـه بـه

توان بين جزء هاي فعل مركب هم اين است كه نمي يكي از ويژگي. جزء فعلي اضافه شده استمـع، صـفت بيـاني و هـاي ج نشـانه سـاز، ساز و تفصيلي اسمي و جزء فعلي آن تكواژهاي نكره

.اليه آورد مضافاز اشكاالت موجود در زبان مطبوعات همين است كه كلمه يا كلماتي ميان اجزاي فعل يكي

:افكنند مركب فاصله مي .داردبه عوامل مختلفي بستگيايران در اين پرونده موفقيت :نادرست .داردبستگي موفقيت ايران در اين پرونده به عوامل مختلفي : درست

جيويژه افراط در آن از اشكاالت را و به يوجه وصف يجا نابه كاربرد .يكاربرد وجه وصف. 1. 6 يدر قرون گذشـته ناشـ ياز سبك نوشتار فارس كاربرد كه عمدتاً نيا. مطبوعات است يدر برخ

.ندارد يگاهيجا يفارس اريشده است، امروزه در زبان مع

.ديحرارت بگذار يو رو ختهير يبزرگ ةتاب يروغن را در ماه: نادرست .ديحرارت بگذار يو رو ديزيبر يتابه بزرگ يروغن را در ماه :درست

از فعل نامناسب، كاربرد نادرست افعالي ماننـد گرديـدن، نمـودن، مقصود .فعل نامناسب. 1. 7غير معنـي ، منطبق نبودن زمان افعال با يكديگر و كاربرد فعل در)جاي است به(باشد، هست مي

هـاي نيز كاربرد افعال طوالني به جاي افعال كوتاه و آوردن معين. وضع شده و مشهور آن است :نامناسب و وجه نامناسب و نظاير آن است

.شود برپا مياسفند در تهران 25جوانان و اميد ايران ةدوم اردوي تيم ملي كارات ةمرحل .تهيه كنندتوانند يهاي دفاعي خود را م از نيازمندي بسياري

19

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

برگـزار «جمله تناسب ندارد و بايـد بـه جـاي آن از ةبا بقي »شود برپا مي«اول فعل در مثال . معناي جمله را دچار اشكال كرده است» تهيه كنند«در مثال دوم نيز فعل . استفاده شود »شود مي

.رفع كنند يا برطرف كنند: توان گفت به جاي آن مياربرد و حوزة معنايي خاصي دارند، ولي امـروزه اسـتفادة نادرسـت از ك زيكمكي ن هاي فعل

برخي از اين افعال يا استفاده از آنها به جاي هم در زبان فارسي و حتي زبان نوشـتاري رسـمي شـود و بايـد از كـاربرد آنهـا در زبـان رايج شده است كه طبق قواعد زباني غلط محسوب مـي

:مطبوعات پرهيز كرد

كنـيم شـاءاهللا سـعي مـي المللي تهـران و ان قرار شده با همكارمان در محل نمايشگاه بينبر ارتباط .باشيمآخرين اخبار و اطالعات اين نمايشگاه را در خدمت شما

توانـد فوق مي شكل صحيح جملة. كامالً نادرست به كار رفته است» باشيم«فوق، فعل جملة در :چنين باشد

.بار و اطالعات اين نمايشگاه را در اختيار شما قرار دهيمكنيم آخرين اخ سعي مي... استقالل و رسالتمورد 1408فعل، از مجموع ةدر حوز ،شود مالحظه مي 2در جدول كه چنان

.اشكاالت هستند نيو كمتر نيشتريب يدارا جوان

اسم. 2داليـل سياسـي، بـه ) linguistic borrowing(زبـاني گيـري قـرض . گانهيب يكاربرد اسام. 2. 1

هـاي هـا، آميـزش آمـد برخوردهـا، تمـاس فرهنگي، اجتماعي، علمي، اقتصـادي، تـاريخي، پـي گيـري، تـرين نـوع قـرض رايـج . دهـد يآميز يا قهرآميز جوامع انساني با يكديگر رخ م مسالمت

اين فرايند از گذشـته وجـود . هاست تماس ينتر ترين و فوري مستقيم ةاست كه نتيج» واژگاني« .هاي اخير سرعت بيشتري به خود گرفته است اشته، ليكن در سدهد

هاي خـاص كلمـات عربـي كـه نبايـد بـا از نشانه برخي .يها و قواعد عرب كاربرد نشانه. 2. 2 . كلمات فارسي به كار رود

قيتـرين مصـاد تناسب ميان صـفت و موصـوف از مهـم نبود .استفاده از صفت نامناسب. 2. 3 :تصفت نامناسب اس

جاده سريع :نادرست جاده پركشش :درست

كـه يكه ممكن است از به كـار بـردن صـفات ييتا جا ديدر مطبوعات با يسيدر خبرنو نيهمچن يكه حاو يخبر. شود زيهاست، پره دهيپد اي دادهاينگار بر رو روزنامه يگذار ارزش ةدهند نشان

كـه منـابع يرا فقـط در صـورت يسنجشـ صفات . كاهد يشعار باشد از ارزش مطلب م ايصفت ـ ز يهـا در جمله. كرد انيتوان ب يآن هم به نقل از خود آنها م ند،گفته باش يخبر صـفت زيـ ن ري

:صفت نامناسب است قيبه كار رفته است كه از مصاد يسنجش

.نفر كشته شدند 35 ونياتوبوس و كام وحشتناكتصادف در

:گونه نوشت نيا ح،يتوان آنها را به شكل صح يم كه

.نفر كشته شدند 35 ون،يتصادف اتوبوس و كام در

20

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

21

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

روح بـودن، بـه يذ ريروح و غ ياز نظر شخص، افراد و جمع، ذ ر،يضم .نامناسب ريضما. 2. 4 ليـ دل بـه زين يگاه. با مرجع خود تناسب داشته باشد ديبا... انسان و ريانسان و غ يرفتن برا كار

حسـن گفـت به يعل«مثالً در جملة . ستيرجع آن در جمله مشخص نم ر،يابهام در كاربرد ضمـ گـردد يبـازم يپدر عل به» ش« ريكه ضم ستين خصمش» .گردد يپدرش از سفر برم كه پـدر اي

. حسن :دهد يرخ م ريز يها معموالً به شكل دينامناسب ق كاربرد .نامناسب ديق. 2. 5 .است يالبته امروز هوا باران: ار نباشد، ماننددر ك يكه تأكيد يتأكيد زمان دياستفاده از ق • .كوتاه يدهايق يبلند به جا يدهايكاربرد ق • .باشند كساني ييهم بدون اينكه از نظر معنا يبه جا دهايكاربرد ق • .ندارد يجمله همخوان يكه با معنا يديكاربرد ق • .صفت اياسم، يخود مثالً به جا يدستور گاهيجا ريدر غ ديكاربرد ق •

از نظركاربرد نادرست اسم اتيكلي نشر ةسيمقاو افتخـار يسو بهمورد 1906در حوزه اسم، از مجموع ،شود مالحظه مي 3در جدول كه چنان .اشكاالت هستند نيو كمتر نيشتريب ياشكال، دارا جم جام

اشكاالت مربوط به كاربرد حرف . 3تـرين اشـكاالت زبـاني افه، از مهـم در اسـتفاده از حـرف اضـ اشكال. حرف اضافه زائد. 3. 1

.شود هايي از آن ديده مي شود كه در زبان مطبوعات هم نمونه محسوب مي، ”شـدن شـمرده “، ”شـدن شـناخته “هـاي به همـراه فعـل ”به عنوان“كاربردن حرف اضافه به

است كه در زبـان انگليسـي asة اين غلط ناشي از ترجم. معني آنها و افعال هم ”شدن محسوب“رود، امـا در ترجمـه آن بـه فارسـي معمـوالً هاي ياد شده به كار مي ه همراه افعالي معادل فعلب

.اي به معنا بخورد را از ترجمه ساقط كرد؛ بدون آنكه لطمه asتوان مي

.آيد يكي از آثار فرهنگي مهمِ اين شهر به حساب مي به عنوانقاپو عمارت عالي :نادرست .آيد پو يكي از آثار فرهنگي مهمِ اين شهر به حساب ميقا عمارت عالي :درست

سه جزئي با مسند را به سه جزئـي ةبرند و جمل را با فعل ربطي نيز به كار مي ”به عنوان“ برخي .كنند تبديل مي) با فعل ربطي(با متمم

.گلستان به عنوان يكي از آثار مهم سعدي است :نادرست .مهم سعدي استگلستان يكي از آثار :درست

فعـل بـه فعـل يـا جانشـين فعـل حرف اضافه، بر وابستگي متممِ. حرف اضافه نامناسب. 3. 2

براي هر فعلي، حرف . خواهد متمم فعل، اگر مفعول صريح باشد، حرف اضافه نمي. داللت داردبراي برخي افعال، بيش از يك حرف اضـافه مناسـب وجـود دارد و . اضافه معيني مناسب است

مشـغول شـدن “به معني ”...پرداختن به “ مثالً: ندك با هر يك از آنها معناي ديگري پيدا مي فعل .)162 :1375 سميعي،(است ”...فارغ شدن از “به معني ”...پرداختن از “و ”...به

:زير از كاربرد نامناسب حرف اضافه در مطبوعات بررسي شده، ديده شده است موارد

22

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

23

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

. حريف واگذار كرد برايد تالش بازيكنان اين تيم، تيم بارسلونا بازي را وجو با :نادرست .حريف واگذار كرد بهبازي را : .... درست

به يك زن و مرد آمريكايي در يـك خانـه مسـكوني در ايالـت ويرجينيـا متعلق اجساد :نادرست . كشف شد

...اجساد يك زن و مرد آمريكايي در يك خانه مسكوني :درست

هاي كوچك براي رسيدن قدم به عنوانتوان تنها فروش محصوالت خانگي را مي ماجراي :نادرست .به چنين موفقيتي دانست

هاي كوچك براي رسيدن به چنـين توان تنها قدم ماجراي فروش محصوالت خانگي را مي :درست .موفقيتي دانست

دانسـتن، بـه شـمار “هـايي نظيـر مراه با فعـل ه ”به عنوان“استفاده از (اينكه مورد اخير توضيحيكي از خطاهاي بسيار رايج در زبـان فارسـي و زبـان مطبوعـات ”...آوردن، محسوب شدن و

.است كه الزم است براي رفع آن دقت كافي صورت گيرد

عطف نامناسب. 3. 3 .كرد اديدوباره پ يو هنر به مفهوم عام تولد رانيا ينماينود، س يها در سال :درست .دوباره متولد شد رانيو هنر ا نماينود س يدر سال ها :درستنا

حذف حرف اضافه. 3. 4 .ابدي يمورد بحث آگاه عيوقا شيپس و پخواننده از تحوالت جهيدر نت: درستنا .ابدي يمورد بحث آگاه يها از اتفاق شيپس و پخواننده از تحوالت جهيدر نت: :درست

از اشكاالت مربوط به كاربرد حروف، استفاده از حرف ربـط گريد يكي .ائدحرف ربط ز. 3. 5ـ و مانند آنها همراه هم در ”يول... هرچند “، ”اما ... اگرچه “به كار بردن . است دئمزدوج زا كي

.اشكاالت است نياز جملة ا) رنديگ يقرار م زيكه در مقولة حشو ن(جمله شـمال يايغال سنگ و نفت در درزمعادن لياز قب ينيرزميز منابع ياروپا دارا هرچند :درسـت نا

.كند يقاره را نم نيا ميعظ عيصنا يمنابع تكافو نياست، اما اـ غال سنگ و نفت در درزمعادن لياز قب ينيرزمياروپا منابع ز :درست ـ شـمال دارد، امـا ا ياي ني

.ستين يقاره كاف نيا ميعظ عيصنا يمنابع برا

هـايي اسـت كـه در پـس از فعـل از پربسـامدترين غلـط ”را“به كار بردن .جا هناب ”يار“. 3. 6نماي مفعولي است و بايد بالفاصـله نقش ”را“. شود هاي اخير در كاربرد زبان معيار ديده مي سال

پـس از گـروه فعلـي، ”را“به كـاربردن . اي كه نقش مفعولي دارد به كار رود پس از گروه اسميدستوري، خواندن متني كه در ةگذشته از اين جنب ).159ـ63: 1375 ،نجفي(غلط و نامعيار است

رود، دشوار است؛ زيرا بـه فاصـله انـدكي دو مكـث در عبـارت به كار مي ”را“آن پس از فعل، بسامد كاربرد اين الگو بيش از ”را“يك مكث پس از فعل و مكث ديگر پس از : آيد وجود مي به

.حروف است هط بساير الگوهاي نامعيار مربوشود، بايد مطرح شود و كمتر به آن توجه مي ”را“مهمي كه در خصوص نقش نماي ةنكت اما

هـايي همچـون قيـد در مواردي مفعول جملـه داراي وابسـته . است ”را“جا كردن افراط در جابه

24

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

ويسـندگان و بعد از آنها بيايد، اما برخـي ن ”را“است كه طبيعتاً بايد در كنار مفعول قرار گيرند و حتمـاً بـه مفعـول بچسـبد، آن را ”را“مطبوعات، با تصور اينكه در اينجا هم بايـد ويراستارانيا

:كنند جا مي جابه

اين كشور افراد دستگير شده در مرزهاي شمالي در دسامبر گذشته را هنوز هم آزاد نكـرده پليس .است

”را“به تمامي مفعـول اسـت و » هاي شمالي در دسامبر گذشتهافراد دستگيرشده در مرز« عبارت :همين جمله در يكي از مطبوعات به اين صورت آمده است. به درستي بعد از آن آمده است

اين كشور افراد دستگير شده را در مرزهاي شمالي در دسامبر گذشته، هنوز هم آزاد نكرده پليس .است

.از نظر دستوري غلط است و هم از نظر معنايي ابهام دارد كه اين شكل از جمله، هم پيداست

حذف را. 7. 3جـز همـام بـن ستين يباشد كس دهينفر فهم كياگر تنها و تنها عياسالم و تش تيواقع :درستنا

.السالم بود هيعل رياز اصحاب حضرت ام يكيكه ثميعباده بن خجز همـام بـن ستين يباشد كس دهينفر فهم كي را اگر تنها و تنها عياسالم و تش تيواقع :درست

.السالم بود هيعل رياز اصحاب حضرت ام يكيكه ثميعباده بن خ

زائد يأر. 8. 3ـ يجـوان يها هشدار را به خانم نيرو، ا نياز ا :درستنا وزن خـود شياز حـد بـه افـزا شيكـه ب

.ميده يدهند، م ينشان م تيحساسنشـان تيوزن خـود حساسـ شياز حـد بـه افـزا شيكه ب يجوان يها رو، به خانم نياز ا :درست

.ميده يدهند، هشدار م يم

حرف ربط نامناسب. 9. 3محرز به شيروزيبود و پ شيپ ياز ووشوكار ژاپن يانيپا قيتا دقا نكهياو در راند سوم با ا :درستنا

ـ أيبا ر د،يرس ينظر م ـ ه حرناعادالنه سه داور از پنج داور حاضر مبارزه را ب واگـذار كـرد تـا في .شود ختهيبرانگ زيكشورها ن گريتعجب د

ـ پ ديرسـ يبود و به نظر م شيپ ياز ووشوكار ژاپن يانيپا يها قهياو در دور سوم تا دق :درست روزي .تعجب همگان، مبارزه را باخت انيناعادالنه سه داور از پنج داور مسابقه در م يبا رأ يشود، ول

حذف ربط .10. 3 ... عيمهندس صنا يگريو د يميمهندس ش يكيدو برادر دارد، :درستنا .است عيمهندس صنا يگريو د يمياز آنها مهندس ش يكيدو برادر دارد؛ كه :درست

عقب افتاده را يبخواهند كارها يو همفكر يبا همدل ينظام اسالم رانياگر نسل دوم مد :درستنا .برند انيپا

عقـب افتـاده را يكارها يو همفكر يبخواهند با همدل ينظام اسالم رانيداگر نسل دوم م :درست .برند انيبه پا

پيـروزي و ابـرار مورد 936شود، در حوزة حرف، از مجموع مالحظه مي 4كه در جدول چنان . اشكاالت هستند نيكمترداراي بيشترين و

25

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

26

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

27

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

28

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

4250زه ويـرايش زبـاني، از مجمـوع شود، در حو مالحظه مي 5چنان كه در جدول شماره .داراي بيشترين و كمترين اشكاالت هستند جمهوري اسالمي و شرقمورد

يبالغ شيرايو .پ

نامناسب ريتعاب. 1 ازتعابير نامناسب موارد زير است منظور

كـار زبـان بـه صـورت قـالبي در به بدون تفكر و اي كه براساس كثرت تكرار كليشه تعابير. 1. 1زيرسـؤال عنـوان، برحسـب، به ،مثل ،گاه مبتذل نيز هست ود اين كاربرد اغلب نازيبا ور مي

...اين راستا، و بردن، نسبت به، عدم، در نويسي كـاربرد تعـابير پيچيـده و فروشي يا تظاهر به ادبي متكلفانه كه ناشي از فضل تعابير. 1. 2

.مورد است برگ دادن بي هم شاخ و دور از

كاهش ،”امكانات“جاي به ”ظريفيت“، ”خواندن نماز“جاي به ”اداي نماز“اسب مثل نامن تركيبات . ...پيشرفت، و

ناقص ريتعاب. 2شـود مـورد باعـث مـي اختصارنويسي بي نوشتن يا ايجاز غيرمجاز و اثر شتاب زدگي در بر گاه

ي جملـه برخي از اجزاي يك تركيب حذف شود كه نتيجه آن نارسـايي و نـامفهوم شـدن معنـا .شود جمله مبهم گردد مورد نظر است كه باعث مي

انهيعام ريتعاب. 3

و جمالتي است كه معمـوالً در زبـان ها ها يا عبارت كلمه ةتكي تعابير عاميانه برخي از از مقصودآميختن زبان گفتار با زبان نوشتار دليل اصلي كاربردهاي عاميانه .رود كار مي گفتاري غيرمعيار به

”بـودن دوار“ نهايـت و سـرانجام، ، به جـاي در ”دست آخر“ آيد؛ مثالً تعابيري مانند ار ميشم بهطو رتصـادفي، روده دراز بـودن بـه جـاي پرگـويي، جاي به به ”اهللا بختكي“» جاي آشنا بودن، به . ...و ”واگير“به جاي ”دار واگير“ يسيدرازنو. 4

برخـي از . وب زبـان رسـانه تناسـب نـدارد هاي مطل طوالني بودن جمالت مطبوعات، با ويژگيساختارهاي رايج در زبان نوشتار همچون جمالت معترضه و بلند و ساختارهاي طـوالني نبايـد

هاي خبري در زبان متن جيويژه يكي از اشكاالت را اين مسئله به. كار روند در زبان مطبوعات به .تر رفع شود ند جمله كوتاهكه بايد با تبديل جمالت طوالني به دو يا چ استمطبوعات

هـا يـا جمـالت بسياري از موارد، طوالني شدن جمالت ناشـي از كـاربرد قيـدها، بـدل در .اي آورد توان آنها را از ساختار جمله حذف كرد و در جمالت جداگانه اي است كه مي معترضهحات هـا و اصـطال گاهي طوالني شدن برخي از جمالت، ناشي از كـاربرد تكيـه كـالم البته

عبـاراتي . خاصي است كه امروزه ديدن آنها براي مخاطبان مطبوعات، امري عـادي شـده اسـت گفتني است كه، در همين حال، اين در حـالي اسـت كـه، براسـاس همـين گـزارش، ايـن : نظير

اي هـم ناميـد، از ايـن توان آنها را عبـارات كليشـه كه مي... وگزارش همچنين حاكي است كه

29

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

ن است در نگاه اول به نظر برسد بسياري از اين عناصر زباني در مقوله حشو ممك. دست هستندگيرند و بايد از زبان مطبوعات حذف شوند، اما بايد به اين نكته هم دقت كرد كه ايـن جاي مي

هـاي مختلـف خاصي دارند و براي ايجاد ارتباط ميان بخش ييبار معنا يكلمات و عبارات، گاه .روند كار مي كالم بهاي زبـاني از آن جمله پديده. كند توجه داشت كه مطلب فوق، در تمام موارد صدق نمي بايد

شهرت يافته است و در آن، تحـت تـأثير عـواملي چـون گـرايش بـه ”درازنويسي“است كه به ةتوان آن را در چنـد كلمـ اي، مطلبي كه مي نويسي يا استفاده از افعال و اصطالحات كليشه ادبي

براي مثال خواننـدگان مطبوعـات، از بـين دو . شود با عبارات طوالني بيان مي رد،كمحدود بيان تـر درك تـر و سـريع ، دومـي را راحـت ”اجـرا كـردن “و ”به مرحله اجرا درآوردن“گروه فعلي .خواهند كردنوشت كه قابـل فهـم و درك يكوتاه و رسا به صورت يها با جمله ديمطبوعات را با مطالب

آن رابطـه يهـا هر جمله با تعداد واژه ميكه درك مفاه دهد يانجام شده نشان م قاتيتحق. باشد. تـر اسـت جملـه كمتـر باشـد، درك مفهـوم آن آسـان كي يها واژه هرچه تعداد. معكوس دارد

يو مركـب خـوددار يطوالن يها چون خبر، از نوشتن جمله يويژه در مطالب به دينگار با روزنامهبلكـه خواننـده را خسـته و او را از سـت، يقابل فهـم ن يآسان نه تنها به يا نوشته نيچن رايكند، ز

.)148 :1383 ،يعيبد( كند يخواندن خبر دلسرد م

گانهيب يانيب يالگوها. 5تعمـيم يـا ترجمـه بـرداري از الگوهـاي زبـان بيگانـه و از الگوهاي بياني بيگانـه گرتـه مقصودبـرداري ممكـن اسـت واژگـاني ارسي است گرتـه ف الفظي يك تركيب يا عبارت بيگانه در تحت

.نحوي باشد معنوي ياحسـاب : آيـد مثـل الفظي يك تركيب به فارسـي مـي تحت ةبرداري واژگاني ترجم گرته در

...تفاوت، رنج كشيدن، حمام گرفتن و كردن روي كسي، بيزبـان ي آن دربه ديگـر معـان أزبان مبد معاني واژه را در برداري معنوي تنها يكي از گرته در

يا استفاده و ”جسماني وضع“به جاي ”جسماني شرايط“مثالً كاربرد . شود مقصد تعميم داده مي :درمثال زير ”نماينده“به جاي ”چهره“از

.هاي مشهور ادب فارسي است از چهره حافظ

ـ .شـود زبان مقصد الگـوبرداري مـي بيگانه در ةبرداري نحوي از ساخت جمل گرته در وع ايـن نگلستان : زبان فارسي هاي مجهول در افتد مثل اغلب كاربرد برداري بيشتر درجمله اتفاق مي گرته

.را نوشت گلستانتوسط سعدي نوشته شد، به جاي سعدي

اركان جمله ييجا جابه. 6قواعد نحوي زبان فارسي، هر يك از اجزاي جمله در زبان نوشتار جايگاه خاصـي دارنـد؛ طبق

آيد و يا در شرايط طبيعي، فاعل بر مفعول مقـدم گاه فعل در آغاز جمله نمي تار هيچمثالً در نوش. تـوجهي بـه همـين قواعـد اسـت گاهي اشكاالت موجود در زبان مطبوعات، ناشي از بي. است :اند هاي بررسي شده قابل توجه هاي زير در بخش نمونه

30

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

.اصلش از بدل آن بهتر استنبايد فراموش كرد كه هر اثر هنري، : گفت وي :درستنا .بدل آن است ةنبايد فراموش كرد كه نسخه اصلي هر اثر هنري، بهتر از نسخ: وي گفت :درست

.جايي اركان جمله موجب شده است ساختار جمله به كلي غلط شود جمله زير، جابه در

.كننده با آمريكا هنوز مشخص نيست و تيم مذاكره زمان :نادرست .كننده هنوز مشخص نيست ان مذاكره با آمريكا و تركيب تيم مذاكرهزم :درست

تكرار . 7

تكـرار .آنكه ضرورتي داشـته باشـد يك جمله است بي تكرار، تكرار عين كلمات در از مقصودتكرار اغلب موجـب درازي .آيند شمار مي هاي تكرار به مصداق يك عبارت از قيد، حرف، اسم،

نثر مطبوعاتي نويسندگان اغلب بدون آنكه خود متوجه شـوند در .ودش پيچيدگي آن مي جمله و :برند؛ مثالً كار مي به آنكه جمله به آن نياز داشته باشد، را بي زياديكلمات ها و عبارت

است؟ يو سنت يميقد يها يباز تان،يها يباز شتريچرا ب م،يدياز قناد پرس :نادرست است؟ يو سنت يميقد تانياه يباز شتريچرا ب: ميديپرس :درست

يسيمترادف نو. 8

:هم معني درجمله است هاي مترادف و نويسي آوردن عبارت مترادف از مقصودـ و داد و ب سـر و صـدا مان با بحث شهياما هم ميا مورد صحبت كرده نيما بارها در ا :درستنا دادي

.است كاره مانده نصفهو جهينت يخواهرم بـ مـان بـا داد و ب بحـث شـه ياما هم م،يمورد صحبت كرده ا نيا ما بارها در :درست خـواهرم دادي .مانده است جهينت يب

حشو. 9

شده همـان كلمـات و هاي زائد است كه معاني بيان از حشو به كاربردن كلمات و عبارت منظور برد دوبه معنـي كـار جا حشو اين در» ديگرشهرهاي ساير« :مثال. كنند تعابير را دوباره بيان مي

مثـال كـه در چنـان .داشـته باشـد آن دو كلمه مفهوم ديگـري را درحالي كه يكي از ،كلمه است. آن دو كـافي اسـت ذكـر يكـي از رود و بـه كـارمي مـرده فقط براي جنازه ةكلم ”جنازه مرده“

سـنگ القـدر، ، شـب ليلـه بـل ق بيني كـردن از پيش :اند ي ازحشوهاي زبان فارسي چنينيها نمونه ...برعليه، سؤال پرسيدن و برد، تخته وايت سود، ريسك خطرناك،حجراال

يسيمبهم نو. 10

ها در جاي نامناسب، اضافه كردن پي در جايي اجزاي جمله و نشاندن سازه جابه ةدر نتيج گاهيپي كلمات به هم، معلوم نبودن مرجع ضماير، آوردن افعالي كه معاني دو پهلو دارند و عواملي از اين

با آنهارود كه مخاطب در درك و دريافت معنا و مفهوم در زبان مطبوعات جمالتي به كار ميدست قابليت انتقال دو مفهوم مختلف ةبرخي عوامل فوق، جمل ةگاهي نيز در نتيج. شود رو مي مشكل روبه

ييهـا بديهي است كه زبان بخش. را دارد كه حتي ممكن است با يكديگر متضاد و يا متناقض باشندصـريح و ايـد هاي ديگر زبان از جملـه زبـان ادبـي، ب از مطبوعات همچون خبر، خالف برخي گونه

.روشن و عاري از هر گونه ابهام و پيچيدگي يا معاني دو پهلو باشد

31

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

32

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

ابهـام و . نامنـد امكان استنباط معاني مختلف يا خالف مراد نويسنده از زبـان را كژتـابي مـي مكن است ناشي از كاربرد قيد به صورت مبهم و يا حدف بدون قرينه برخي كژتابي گاهي نيز م . داز اركان جمله باشن

هـاي جهـاني از جملـه مسـائل هـا و مخالفـت و آن را علت و مسبب بسـياري از تـنش : درستنا )ابهام. (دانند اي مي هسته

.دانند اي مي مسائل هستههاي جهاني با ها و مخالفت و آن را علت بسياري از تنش: ... درست

مورد اشـكال 6206از مجموع ،يبالغ شيرايو ةدر حوز ،شود مالحظه مي 6در جدول كه چناناركـان جملـه، تكـرار، ييحشـو، جابجـا ،يسيدرازنو ،يسينو مبهم ،يسينو مترادف يها در مقوله

و سـبز وادةخـان اتينشـر گانـه، يب يانيب يو الگوها انهيعام ريناقص، تعاب رينامناسب، تعاب ريتعاببـا بيـ جام جم و استقالل جوان بـه ترت اتيمورد و نشر 551و 604با تعداد بيبه ترتشرق

. اشكاالت هستند نيو كمتر نيشتريب يمورد اشكال، دارا 131و 126تعداد يريگ جهينت

م رفـع شده است كه در لـزو يجد يها بيمطبوعات امروز بر اثر عوامل مختلف دچار آس زبانـ ا. است يريشگيها قابل كنترل و پ بيآس نيو البته ا ستين ديچ ترديآنها ه اشـكاالت عمـدتاً نيـ و يمتون مطبوعات دآورندگانيپد يدگيند و آموزش ياز ناآگاه يناش ـ اي مسـئوالن يتـوجه يب

ـ . است موضوع نينسبت به ا ـ و ،ينيو فرصـت انـدك بـازب اتينشـر يبا گسترش كم و شيرايشـود و تـأثير مـي جيتـرو اريـ رمعيغ يزبـان ياز ساختارها ياديها، روزانه تعداد ز اصالح نوشته

مطالـب انيـ از مـردم از م ياريبسـ ،گريد ياز سو. گذارد يمردم م يبرفرهنگ نوشتار ينامطلوبكنند و نثـر ياكتفا م) خاص يا هيو آن هم اغلب نشر( اتينشر اندنمكتوب مختلف، تنها به خو

در . گـذارد يمهارت نوشتن آنان تأثير م ايزبان يريبه كارگ ياه بر چگونگمطبوعات، خواه ناخورا يزبـان گـر يد يهـا مختلف گونه يها زبان مطبوعات، به شكل يارهايرمعيغ زين ياريموارد بس

.دهد يقرار م ريثتأ تحت زيندر يهمـ تواند گام م يرفع آنها م يبرا ييها راه شنهاديو پ ارهايرمعيغ نيا يو بررس ييشناسا

ـ زبان از اشكاالت مختلف به شمار آ راستنيو پ يسينو درست يسو حركت به ريمس بـا درك . ديمعاونـت يهـا ضرورت بود كه پژوهش حاضر به سفارش دفتر مطالعـات و توسـعة رسـانه نيا

يفارسـ اتيـ زبـان و ادب قاتيمركز تحق شنهاديو با پ يو ارشاد اسالم رهنگوزارت ف يمطبوعات .ديمدرس اجرا گرد تيدانشگاه تربو يبنـد طبقـه ،يمطبوعـات اريـ رمعيغ يتـرين الگوهـا مهم ييطرح، شناسا نيا ياصل اهداف

.رفع آنهاست يمناسب برا يو ارائة راهكارها يريگ جهينت تيو در نها كيبسامد هر يبررس :استوار بوده است ريبه شرح ز ييها هيسؤاالت و فرض پژوهش بر نيا

سؤاالت

ند؟ا ن الگوهاي زباني غيرمعيار مطبوعات كدامتري مهم. 1ها و تعلق آنها به سطوح ها و گونه هاي بروز، شكل الگوهاي زباني غيرمعيار را از جهت زمينه. 2

بندي كرد؟ توان تقسيم مختلف زباني، چگونه مي

33

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

پسـند، هـا سراسـري، عامـه روزنامـه (هاي مطبوعـات الگوهاي زباني غيرمعيار در كدام بخش. 3 شوند؟ و در چه سطوح زباني بيشتر ظاهر مي) محلي

بندي و نيز بررسـي ترين الگوهاي زباني غيرمعيار مطبوعات و چگونگي طبقه آيا با تعيين مهم. 4توان به شمايي كلي از اشكاالت زبـاني مطبوعـات فارسـي دسـت آنها از جهت بسامدي مي

يافت؟رد الگوهاي زباني غيرمعيار و اصالح آنها در زبان چه راهكارهايي براي كنترل و پرهيز از كارب. 5

توان ارائه داد؟ مطبوعات مي

ها هيفرض .هاي مطبوعاتي وجود دارد درصد از جمله 30الگوهاي زباني غيرمعيار در بيش از .1بيشترين الگوهاي زباني غيرمعيار مربوط بـه بخـش هـاي خبـري در موضـوعات سياسـي و .2

.اجتماعي استپسند بيش از مطبوعـات سراسـري ديـده اي زباني غيرمعيار در مطبوعات محلي و عامهالگوه .3

.شود مي .شود هاي فني، زباني و بالغي ديده مي بيشترين الگوهاي زباني غيرمعيار به ترتيب در حوزه .4

درصد يك يا چند اشكال دارد 7/67يعني جمله؛ 8329فني، زباني و بالغي ةدر سه حوز جمعاًجملـه 8339ميـان از. درصد از كل جمـالت بـدون اشـكال اسـت 3/32يعني جمله؛ 3981و

طـور متوسـط دو اشـكال يعني در هر جمله به مورد اشكال وجود دارد؛ 258,15غيرمعيار جمعاً از درصـد 30شماره يـك طـرح اسـت كـه تنهـا ةدرست خالف فرضي تيجهاين ن. شود ديده مي

. داند ميجمالت مطبوعاتي را داراي اشكال كند؛ زيرا تعداد اشكاالت براساس نتايج نتيجه، فرضيه شماره چهار طرح را نيز ابطال مي اين .بالغي، فني، زباني است: طرح

يعنـي مـورد؛ 250/4، زبـاني درصـد 33يعنـي ؛071/5اشكاالت در سـه حـوزه فنـي ميزان . است درصد40مورد؛ يعني 206,6و بالغي درصد27

مورد غيرمعيـار موضـوع پـژوهش در سـه گـروه مـورد 38گيري بهتر يجهمقايسه و نت براي بررسي را در جدول تفكيكي آن بر مبنـاي بسـامد، درصـد از زيـر مجموعـه و درصـد از كـل،

. دهيم موضوع و نوع نشان مي قالب، بيشترين و كمترين مورد دربيشترين تعداد شامل گذاري، هاي ويرايش فني نشانه به جدول، از ميان زير مجموعه توجه بافني را داراست كه ةاز اشكاالت حوز درصد73از كل اشكاالت و درصد23مورد، معادل 3630

در ها گزارش، بيشترين رخداد ميان قالب. اين رقم در مقايسه با كل اشكاالت بسيار زياد است

34

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

جدول

7 نتيجه گيري

35

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

ادامهجدول

7

36

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

ادامه ج دول

7

37

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

آن اسـت كـه ةر نشـان دهنـد اين آمـا . پسند است نوع نشريات عامه موضوعات، اجتماعي و در

تـرين بخـش تـرين و قانونمنـد تـرين و الزم تـرين و بـديهي تـرين، سـاده مطبوعات به صـوري . اند توجه معيارسازي زبان بي

نگارشي در مطبوعات يا به صورت كاربرد نادرست اسـت و يـا كـاربرد زائـد يـا هاي نشانه. ) (گـذاري تنهـا نقطـه مد در نشـانه از ميـان يـازده نشـانه پربسـا . اساساً بدون كاربرد درسـت

پراكنـدگي نـوع و شـيوه . انـد داشته) درست يا نادرست(كاربرد ) ،(و ويرگول ) ؛(ويرگول نقطهدهـد رويـه خـاص و علمـي مـدنظر نويسـندگان عالئم محدود نيز نشـان مـي ميناستفاده از ه

. هاي مختلف مطبوعاتي نبوده، بلكه اغلب كاربردها ذوقي است بخشاز كل زير مجموعـه و درصد18الخط با گذاري عدم كاربرد درست قواعد رسم از نشانه پس

الخط فرهنگستان زبان و ادب فارسـي، رسم. از كل اشكاالت در اين حوزه مطرح است درصد6 ةشود و اغلـب نشـريات خصوصـاً نشـريات سراسـري در حـوز تنها در چند نشريه رعايت مي و گـو بـا خبرنگـاران و در گفـت . كننـد تبعيت نمي الخط سمن رگزارش و مسائل اجتماعي از اي

الخط فرهنگستان نه ازسوي مراجع رسمي مثل خود مديران چند رسانه معلوم شد كه اساساً رسمفرهنگستان يا معاونت مطبوعـاتي ابـالغ شـده و نـه مـديران مطبوعـات بـه مـديران داخلـي و

. اند خبرنگاران اعالم و ابالغ كردهبـه درصد22و حرف با درصد33، فعل با درصد45سه حوزه ويرايش زباني، اسم با ميان از

مـورد؛يعني 1089در حوزه اسم نيز كاربرد اسامي بيگانه بـا . ترتيب بيشترين غيرمعيارها را دارد .از كل اشكاالت بيشترين بسامد غيرمعيار را داراست درصد7كل ويرايش زباني و درصد26

302قرينـه فعـل بـا مورد و سپس حذف بـي 452ربرد نامناسب فعل با در حوزه فعل نيز كاها و كاربردهاي نامناسـب، شايد يك علت اين حذف. مورد بيشتر غيرمعيارهاي اين حوزه است

ها، ابتدا متوجه فعل جمله است و اختصار غيرضروري است كه معموالً آسيب سازي خبر فشردهالت مركب و بلند و تو در تو، فعل به شكل نامناسب و يا و كاربرد جم زنويسياغلب بر اثر درا.

نامناسب ةحرف اضاف ةها در حوز در حوزه حرف نيز بيشترين غيرمعيار. رود محذوف به كار مي . شود دار مشاهده مي مورد در كل جمالت اشكال 235است كه ر نامناسـب بـا مورد اشكال، تعـابي 2606بخش ويرايش بالغي از مجموع، ده غيرمعيار با دردرصـد از كـل اشـكاالت 10و درصد از اشكاالت زير مجموعـه خـود 25مورد؛ يعني 1546

اي متكلفانه، غيررايج، سـاختگي تعابير نامناسب شامل تعابير كليشه. دهد مطبوعاتي را تشكيل ميرجمـه دهنده تأثير شديد آنهـا از الگوهـاي بيگانـه و ت آن در مطبوعات نشان زياداست كه تعداد

اصطالحات و تعابير بيگانه به زبان فارسي بدون در نظر گرفتن مالحظات و قواعد زبـاني زبـان . مقصد استها و خبرها است و نشريات سراسري نسبت به بقيـه از تعابير نامناسب در مصاحبه بيشترين

38

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

رزشي بسامد تعابير نامناسب در موضوعات اقتصادي و و. كنند اين گونه تعابير بيشتر استفاده ميويرايش بالغي به ترتيـب بـا ةپس از تعابير نامناسب درازنويسي و حشو در حوز. بيشتري دارد

) درصـد كـل اشـكاالت 21(مـورد 1327و حشـو بـا ) از كل اشكاالت درصد10( وردم 1507 درازنويسـي، . غيرمعيار زبان مطبوعات، درازنويسي اسـت امروزه يك شاخص. پربسامدتر است

هـا، درج چنـد همچنين كاربرد تكيـه كـالم . ت معترضه متعدد در خبر اصلي استآوردن جمالها و تكرار آنها باعـث ناسازماني اشخاص و سازم هاي تاطالع در يك خبر، ذكر عناوين و پس

پسند نسبت بـه بقيـه در دو مـورد اخيـر بيشـترين مجالت عامه. طوالني شدن نوشته شده استيـك دليـل طـوالني . تر است ها درازتر و طوالني به نسبت بقيه قالبمتن خبرها . كاربرد را دارند

فشردگي مطالـب و كوتـاه زمـان اسـت كـه وشدن جمالت خبري تنگي جا، حجم زياد اخبار هـا و در سازي يك علت حذف نابجاي فعـل اين فشرده. شود سازي خبر مي همگي باعث فشرده

. گردد نتيجه طوالني كردن جمالت ميمورد و 1074با خانواده سبزامي نشريات بيست و دو گانه مورد تحقيق، نشريات ميان تم از. هـاي ويرايشـي هسـتند مورد اشكال داراي بيشترين اشكاالت در تمـامي حـوزه 1068با شرق

دو نشـريه پـر اشـكال از نشـريات . نيز كمترين اشـكاالت را دارنـد خبرجنوبو اميننشريات شماره سـه تحقيـق كـه ةبنابر فرضي. ال از نشريات محلي هستنداشك و كم ريپسند و سراس عامه

دانـد، نتـايج پسند را بيشتر از سراسـري مـي الگوهاي زباني غيرمعيار در مطبوعات محلي و عامهپسند و سپس سراسري بيشترين اشكال را دارنـد كـه ايـن كند كه مطبوعات عامه طرح ثابت مي

. كند مي قضفرضيه را نتايج تحقيق نشماره دو طرح كه قالب خبر را داراي بيشترين ةميان موضوعات نشريات نيز بنابر فرضي رد

شود، سـپس مقالـه و در خبرها بيشترين موارد اشكال ديده مي. شود داند، اثبات مي اشكاالت ميدو ادعا شـده اسـت كـه موضـوعات سياسـي و ةاما در بخش دوم فرضيه شمار. گاه گزارش آن

يشترين اشكاالت است كه موضـوعات اجتمـاعي و اقتصـادي در نتـايج طـرح اجتماعي داراي ب . دهد بيشترين غيرمعيارها را به خود اختصاص مي

پيشنهادها

. ها انتقال درست خود پيام به بهترين شكل در كمتـرين زمـان اسـت مهم رسانه از وظايف يكيبه كارگيري درسـت . ه ايفا مي كندزبان به عنوان ابزار ارتباطي نقش بسيار مهمي را در اين زمين

ترين ابزار هـر رسـانه زبان و قواعد آن از طريق اصول و مباني نگارشي و ويرايشي اولين و مهمزبان آن دسته از مطبوعاتي كه فاخر، معيار، به اسـلوب و صـحيح اسـت، بيشـتر فهميـده . است . شود يشود و رسالت خبررساني و مطبوعاتي آنها نيز به خوبي انجام م مي

ايـن . زبان در مطبوعات كشور به گواهي گزارش ارائه شده، چندان مطلوب نيست وضعيتگير است كه بـيش از هميشـه و گزارش هشدار و زنگ خطري براي مسئوالن اجرايي و تصميم

39

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

پيش از آن كه كنترل زبان مطبوعات از دست خارج شود، الزم است تدابيري در كوتـاه، ميـان و تواند به صورت مستمر، موقت، يا آزمايشي به اجـرا اين پيشنهادها مي. شيده شودبلند مدت اندي

بـه هـر حـال تأمـل در ايـن . درآيد و براساس نتايج آن اقدامات بعدي را تبيـين و تعيـين كـرد . گيرهاي آتي نقش به سزايي ايفا كند تواند در تصميم پيشنهادها مي

هـاي ترين اقدامات براي اعمال كنترل ين و بايستهاز ضروري تر يكي. تأسيس اداره ويرايش. 1توانـد از جمله اهداف و وظايف ايـن اداره مـي . زباني در مطبوعات تأسيس اداره ويرايش است

: موارد زير باشدهـاي وزارتخانـه و معاونـت ريزي زباني، پيگيـري و اجـراي برنامـه سياستگذاري و برنامه .1. 1

مطبوعاتي؛ هاي مصوب؛ كردن سياست ق و عملياتيپيگيري و تحقّ. 2. 2تشكيل شوراي عالي ويرايش در معاونت مطبوعاتي و تشكيل كـار گـروه ويـرايش بـراي . 2. 3

هاي الزم؛ ين خط و مشييارائه و تببرقراري ارتباط مؤثر با فرهنگستان زبان و ادبيات كشور به منظور ايجاد پل ارتباطي ميـان . 2. 4

هنگستان و اجرا و ابالغ به موقع مصوبات فرهنگستان در نشريات؛معاونت مطبوعاتي و فرهاي الزم براي اقدامات تشويقي، آموزشي، بازدارنـده و تـوبيخي نامه بيني و تبين آيين پيش. 2. 5

به منظور اصالح روند امور و مديريت زباني مطبوعات؛ع زبـاني نشـريات از طريـق هاي الزم و مشاورهاي به هنگام، براي بهبود وضـ ارائه كمك. 2. 6

اي و تصادفي؛ هاي دوره مراقبت .شناخت، آموزش و جذب ويراستاران براي معرفي به نشريات مختلف. 2. 7

هـاي مقطعـي، از خدمات اداره ويرايش مراقبـت يكي .ساالنه زبان معيار در مطبوعات يابيارز .2توان با توجـه براي اين منظور مي. ان استاي، منظم و نامنظم مطبوعات از حيث كاربرد درست زب دوره

اي تهيه كرد و ساالنه تعداد مشخصي از جمـالت هـر هنااي راي به برنامه طرح حاضر و تكميل آن برنامهيك از مطبوعات تحت پوشش وزارت فرهنگ و ارشاد اسالمي را با توجه به معيارهاي كامالً روشـن،

دب فارسي ويرايش كرد و وضعيت زبان در مطبوعات را ي و براساس مصوبات فرهنگستان زبان و اكمـ ويرايش مي ةادار. با تعيين خطوط و مرزهاي مشخص به آنان ابالغ نمود ي و تواند هر سال گزارش كم

غيرمعيارها و وضعيت هر نشريه در برابر سـاير نشـريات را در اختيـار نوعكيفي از ميزان، چگونگي و تـوان وسـيله مـي بـدين . لي مطبوعات كشور را سـاالنه منتشـر سـازد ها قرار دهد و وضعيت ك روزنامه

هاي گذشته مقايسه كرد تـا هاي آتي نيز سنجيد و با همان نشريه در سال وضعيت مطبوعات را در سالتوانـد ها مـي نتيجه اين پژوهش. هر نشريه يا نشريات كشور از اين طريق معلوم شود فتميزان ارتقا يا ا

) مثل تعطيلي موقت(نقدي يا غيرنقدي ةاي، جريم يا تنبيهي چون اخطارهاي مرحله اقدامات تشويقي و . يا حتي تعطيلي دائم باشد

40

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

:توان به شرح زير اعالم كرد از اقدامات تشويقي را مي برخي. اقدامات تشويقي. 3ه بندي مطبوعات رعايـت زبـان معيـار باشـد، چنانچـ يكي از معيارها در سطح ديبا اساساً. 3. 1

اي، هـاي حرفـه بخواهد از سطح خود ارتقا يابد، بايد عالوه بر بـاال بـردن مهـارت يا هينشر . عيب و معيار نيز برخوردار باشد ، از زبان سالم ، بي...، مقبوليت عام و شمارگان

مهم براي ارتقاي سطح مطبوعات و اصـحاب آن، در يشنهادياز جمله اقدامات تشويقي پ. 3. 2. هاي انتخاب در جشنواره مطبوعات اسـت از شاخصه يان معيار به عنوان يكنظر گرفتن زب

كـه در حفـظ زبـان يا هينشـر به بهترين روزنامه يـا چنين جز معيار قرار دادن زبان، بايد هماي ويـژه فارسي كوشيده است با همكاري مشترك فرهنگستان زبـان و ادب فارسـي جـايزه

. تعلق گيردـ اش درصـدي از يار اختصاص يا افزاي. 3. 3 هـاي مطبوعـاتي بـه نشـريه يـا نشـرياتي كـه در هن

. اند معيارسازي زبان مطبوعات و اصالح و بهبود آن تالش بيشتري كرده. كنند برعهده گرفتن درصدي از حقوق يا مزايا و يا بيمه نشرياتي كه ويراستار استخدام مي. 3. 4

.)الس 5مثالً (به صورت تسهيالت حمايتي تا مدت مشخص

هـاي آمـوزش هاي تخصصي خبرنگاري الزم است دوره يـا دوره حوزه آموزش در. آموزش. 4 . ها برگزار شود نگارش و ويرايش مطبوعاتي براي انواع و اقسام گونه

در مراكـز و نهادهـايي ) هفتـه 15(هاي كوتاه مدت ويرايش طور خاص دوره اكنون و به هماي، صدا و سيما، دانشگاه تربيـت مـدرس، دانشـگاه رفهچون جهاد دانشگاهي، سازمان فني و ح

توان با عقد قراردادهايي با نهادهاي ياد شود كه مي تهران و برخي نهادهاي خصوصي برگزار ميمركز تحقيقـات زبـان و . هايي را برگزار كرد صاحب صالحيت ديگر چنين دوره هادشده يا هر ن

هـاي از سـاليان دور تـاكنون دوره ) ح حاضـر مجري طـر (ادبيات فارسي دانشگاه تربيت مدرس فراوان ويرايش و نگارش را در دو سطح مقدماتي و پيشرفته برگزار كرده است و آمـادگي دارد

تمامي خبرنگاران و اصحاب ... هاي، مجازي و هنااز راه دور، راي ،هاي مختلف كارگاهي با روشزبـان “بـا گـرايش ييهـا كارگـاه ژهيو طور شود به توصيه مي. مطبوعات را زير پوشش قرار دهد

. برگزار شود ”مطبوعات

توانـد مستمر در حوزه زبان مطبوعات در ابعاد و سطوح مختلـف مـي هاي پژوهش. پژوهش. 5هـايي به همين منظور تعريف طـرح . گيري را در مديران ايجاد يا تقويت نمايد هاي تصميم زمينه

از جملـه . به نتايج مطلوب علمي و عملي منجر شود تواند در حوزه ارتباط زبان و مطبوعات مي : در ادامه و تكميل اين پژوهش به عمل آورد به شرح زير است اندتو هايي كه مي پژوهش

مقايسه زبان مطبوعات از گذشته تا امروز .الف هاي زباني ديگر بررسي زبان معيار مطبوعاتي در مقايسه با گونه .ب گانه در مطبوعات كشور بررسي الگوهاي زباني بي .پ

41

بآسي

سي

شنا

اتبوع

مطن زبا

) همين طرح ةگسترش يافت(الگوهاي زباني غيرمعيار در كل نشريات كشور .ت سازي زبان مطبوعات كشور هاي بهينه پژوهش در شيوه .ث يزبان مطبوعات يها گونه فيتوص. ج زبان يزير برنامه نديمطبوعات در فرا گاهيجا يو بررس يابيارز. چ . گريد يو كشورها رانيا يها رسانه يقيتطب يبررس .ح

زيـ ن گـر يد يصورت گرفتـه در كشـورها قاتيتحق يتوان از برخ يم نهيزم نيآنكه در ا حيتوض يمنابع علم نياز معتبرتر يكيكه يجمع يها در رسانه قينمونه در كتاب تحق يبرا. استفاده كرد

بـه پـژوهش در يلمفصـ يهـا بخـش كاست،يآمر يها در دانشگاه يا رسانه قاتيمربوط به تحقصـورت گرفتـه در قاتيتحق سةيمقا. است افتهيويژه مطبوعات اختصاص و به يچاپ يها رسانه

ازيـ ن نهيزم نيدر ا دهد يدر كشور ما نشان م يا رسانه يها حوزه با پژوهش نيدر ا يجوامع غرب فيو ك كم كتاب مذكور هم از زدهميبه فصل س يتوان با نگاه يم. ميدار يمتعدد يها تيبه فعال

جيطـور خـاص از نتـا حوزه مطلع شـد و الگـو گرفـت و هـم بـه نيپژوهش در ا يها و روش ) 566و 525 :1384 مر،يو. يد: كن. (كسب كرد يمشابه با پژوهش حاضر اطالعات يها پژوهش

م افزارها اقدا توان به توليد برخي نرم هاي مشابه مي اين طرح و طرح براساس .افراز توليد نرم. 6 :كرد؛ از جمله

افزار آموزش ويراستاري مطبوعاتي؛ نرم. 6. 1 خط؛ ةياب فارسي و يكسان سازي شيو افزارغلط نرم. 6. 2 افزار ويراستار فارسي؛ نرم. 6. 3 . اب فارسي براي واژگان مطبوعاتيينرم افزار برابر . 6. 4

. هاي الزم نامه اعمال قوانين و تدوين آيين. 7گذاري و ويـرايش مطبوعـاتي الخط، نشانه كارگيري رسم به ةضرورت شيو ةنام آيينتدوين . 7. 1

؛در تمامي مطبوعات كشور ؛ت دولتئكارگيري اسامي بيگانه مصوب هي نامه عدم به ابالغ بخش. 7. 2ت نظارت بر مطبوعـات و سـاير ئهاي مطبوعاتي، هي هاي اجرايي جشنواره نامه اصالح آيين. 7. 3

هـاي زبـاني در هـر يـك از آنهـا ته به مطبوعات و اعمال قوانين الزم كنترلهاي وابس بخش .هاي عالي مرتبط براساس مصوبات شوراي ويرايش مطبوعات و تأييد شوراها و مقام

منابع

.1375 ،يمركز نشر دانشگاه ،يدربارة زبان فارس ،»ميرا حفظ كن يزبان فارس« .ناصر ،يرانيا. 1 .1376 ر،يركبيام :تهران .يزبان فارس يساختمان دستور فيوصت .محمدرضا ،يباطن. 2

42

/

هم جد

ل هسا

/ره شما

4

.1370آگاه، : ، تهرانشناسي نوين مسائل زبان. باطني، محمدرضا. 3 .1363آگاه، :تازه به دستور زبان، چاپ دوم، تهران ينگاه .محمدرضا ،يباطن. 4 ،يينتشـارات دانشـگاه عالمـه طباطبـا ا :چاپ چهارم، تهـران ،نينو يروزنامه نگار .يقند نيو حس مينع ،يعيبد. 5

1383. .1376آگاه، :تهران ،ييترجمة محمد طباطبا ،ياجتماع يشناس زبان .تريپ ل،يترادگ. 6 .1383 ه،يانتشارات ثان :مطبوعات، تهران ينوشتن برا ييمثلث طال .احمد ،يتوكل. 7 .1379 انتشارات خجسته، :اخبار، تهران تيريو مد يراستاريو .احمد ،يتوكل. 8سـروش، ما،يدر صـدا و سـ يزبـان فارسـ ناريسم نيدوم ،»راستاريزبان، زبانشناس، و« .محمد يحق شناس، عل. 9

.1371، خردد 23 ـ 25يها شمارهزبـان علـم از جيزبان علم و مشكالت موجـود در تـرو جيدر ترو يهمگان يها نقش رسانه« .قيتوف درزاده،يح. 10

.1365 ،يزبان علم، مركز نشر دانشگاه ،يزبان فارس ناري، مجموعه مقاالت سم»ها رسانه .1382 :تهران ،يفرهنگستان زبان و ادب فارس ،يدستور خط فارس. 11 :تهـران ،يداماميترجمـة كـاووس سـ ،يجمعـ يدر رسانه هـا قيتحق .كينيراجر و جوزف آر دوم مر،يو. دي. 12

.1384انتشارات سروش، گـزارش ( ”يزبان خبر بـر اسـاس دسـتور سـاختار ياشكاالت نحو يبررس“ .اتيب نيو حس يناصرقل ،يسارل. 13

.1385، 19شمارة ما،يصدا و س يا مطالعات و سنجش برنامه قات،ي، مركز تحق)يپژوهشمطالعـات و سـنجش قـات، ي، مركـز تحق )يگـزارش پژوهشـ ( ”مايو صدا و سـ اريزبان مع“ .يناصرقل ،يسارل. 14

.1379، 81شمارة ما،يصدا و س يا برنامهدربـارة زبـان ،»ماياز فرهنگ مردم در صدا و س يريگ زبان شكسته و بهره ،يزبان محل« .احمد ،يالنيگ يعيسم. 15

.1375 ،يمركز نشر دانشگاه ،يفارس .1377هرمس، :چند اصطالح، تهران خچةيتار ات؛يو ادب يزبانشناس .)مترجم(كورش ،يصفو. 16ـ « .يمهد روزان،يف. 17 سـروش، ما،يدر صـدا و سـ يزبـان فارسـ ناريسـم ني، دومـ »ل زبـان رسـانه هـا تأثير متقاب

.1371، خردد 23 ـ 25يها شمارهدفتـر :، تهـران )يطـرح پژوهشـ ( يفارسـ اتيدر نشـر يياروپـا گانـه يب يها در واژه يپژوهش .ييحي ،يمدرس. 18

.1376خرداد ،يفرهنگ يها پژوهش .1368مركز مطالعات و تحقيقات فرهنگي، : ، تهرانانشناسي زب درآمدي بر جامعه. مدرسي، يحيي. 19زبـان علـم، ،يزبـان فارسـ ناري، مجموعه مقاالت سم»به عنوان زبان علم يمشكالت زبان فارس« .ديملكان، مج. 20

.1365 ،يمركز نشر دانشگاه .1375 ،يهمركز نشر دانشگا ،ي، دربارة زبان فارس»در خطر است؟ يزبان فارس ايآ« .ابوالحسن ،ينجف. 21