View
625
Download
9
Embed Size (px)
DESCRIPTION
წარმოგიდგენთ 2008 წელს ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის მიერ გამოცემული წიგნის - "ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან - შესავალს.ტექსტის ავტორები არიან არსენ როგინსკი (საერთაშორისო საზოგადოება მემორიალი) და ალექსანდრ დანიელი (საერთაშორისო საზოგადოება მემორიალი).
Citation preview
wignidan: `alJiris” tyveTa portretebi: stalinizmis istoriidan
hainrih biolis fondi
Tbilisi
2008
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
akmolinskis banaki samSoblos moRalateTa colebisaTvis
( alJiri )
istoriuli cnoba
arseni roginski
aleqsandr danieli
Tema@`qali banakSi~ _ yovelTvis tragikulia, tragikulia Tavisi arsiT.
SemTxveviTi araa, rom sabanako memuaristikis yvelaze mkafio da yvelaze saSineli
furclebi qalis kalmiTaa dawerili: evgenia ginzburgis `rTuli marSruti~,
ekaterina olickaias `Cemi mogonebebi~, nadeJda surovcevas, olga adamova-
sliozbergis, xava voloviCis, ada voitolovskaias da sxvaTa aTobiT memuari.
kolimis, vorkutis, norilskisa da taiSetis qalebis mier da maTze dawerili
gulagis yvelaze Rirebuli da yvelaze STambeWdavi damowmebaa.
da mainc, TviT `qalTa TemaSi~ yaragandis banakis istorias gansakuTrebuli
adgili uWiravs. swored aq, 1938 wels, 26-e SromiTi dasaxlebis bazaze
akmolinskis qalTa specganyofileba gaixsna, `gulagis arqipelagis~ sami
kunZulidan erT-erTi, sadac xelisuflebas isini Cahyavda, vinc Tavisi patimrobis
vada miiRo, rogorc `smow-ma~ _ `samSoblos moRalatis ojaxis wevrma~.
danarCeni ori banaki, sadac 1937-38 wlebSi `moRalateTa colebs~ gzavnidnen,
mordveTSi da tomskSi iyo ganlagebuli.
akmolinskeli patimari qalebi TavianT kunZuls erTmaneTTan saubrisas
naxevradxumrobiT moixseniebdnen egzotikuri sityviT “alJir” _ akmolinskis
samSoblos moRalateTa colebis banaki.
* * *
prevenciuli dapatimrebebi, proskripciebi, mZevloba da `krugovaia poruka~,
koleqtiuri pasuxismgeblobis principi, represiebi ama Tu im jgufisTvis
mikuTvnebulobis niSniT _ bolSevikTa yvela es iuridiuli novatoroba (ufro
zustad, kargad gaxsenebuli Zveli gamocdileba, kacobriobis istoriis
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
barbarosul epoqaTa memkvidreoba) sabWoTa xelisuflebis pirvelive Tveebidan
daedo safuZvlad politikur represiebs.
1918-1920 wlebSi `kontrrevolucionerTa~ mSoblebs, colebs, Svilebs
apatimrebdnen. iZulebiT samuSaoze gzavnidnen, sakoncentracio banakebSi
amwyvdevdnen, xvretdnen. maSinac da samoqalaqo omis damTavrebis Semdegac
apatimrebdnen da aseve xvretdnen, banakebSi gzavnidnen glexTa ajanyebebis
monawileTa naTesavebs. `kontrrevoluciur elementTa~ ojaxis wevrebis devna
epizodurad mTeli 1920-iani wlebis ganmavlobaSi xdeboda.
ojaxebis winaaRmdeg represiebs TiTqmis centraluri adgili uWiravs
koleqtivizaciis istoriaSic. rogorc cnobilia, `kulakebi~ sam kategoriad iyvnen
dayofili. isini, vinc xelisuflebam pirvel kategorias, anu `kontrrevoluciur
aqtivs~ miakuTvna, daapatimres da Semdeg daxvrites an banakebSi gagzavnes. maTi
ojaxebi ki `kavSiris CrdiloeT raionebSi~ unda gaegzavnaT. es sabWoTa
istoriaSi, represirebulTa ojaxis wevrebis winaaRmdeg mimarTuli yvelaze
masobrivi operacia iyo. mas dapatimrebul glexTa asiaTasobiT naTesavi
emsxverpla.1
1934 wels sabWoTa kanonmdeblobaSi Cndeba termini `[samSoblos]
moRalatis ojaxis wevri~. ssrk cak-is 8 ivnisis dadgenilebiT isjebodnen
sazRvargareT gaqceul samxedro mosamsaxureTa ojaxebi. imis mixedviT
(gamomZiebelTa azriT), icodnen Tu ara gaqceulTa gegmebis Sesaxeb, ojaxis
wevrebs sjidnen banakiT 5-dan 10 wlamde an cimbirSi gadasaxlebiT 5 wliT2.
`yofilTa~ (Tavadaznaurobis, sasuliero da msxvili burJuaziis wridan
gamosulTa) ojaxebis gasaxleba leningradidan 1935 wels, `antisabWoTa
elementebis~ ojaxTa deportaciebi dasavleT ukrainidan, dasavleT belorusiidan,
baltiispireTidan 1939-1941 wlebSi, moRalateTa (namdvil da arcTu ise)
ojaxebis dapatimrebebi da gadasaxlebebi omis wlebSi da omis Semdgom,
baltiispireTisa da dasavleT ukrainis nacionaluri winaaRmdegobis monawileTa
ojaxebis omisSemdgomi gadasaxlebebi _ es CamonaTvali SeiZleba kidec Seivsos da
kidec gagrZeldes.
1937 wlis ivlisis pirvel ricxvebSi miRebul iqna gadawyvetilebebi,
romlebmac gansazRvres teroris mravali aTasi momavali msxverplis bedi. maTgan
1 rac Seexeba meore da mesame kategoriis gankulakebulT, aq represia imTaviTve mimarTuli iyo
mTeli glexuri meurneobis winaaRmdeg.gankulakebul mamas da meuRles Semdeg ki ar miayolebdnen
xolme col-Svils, aramed asaxlebdnen mTel ojaxs, rogorc aseTs. 2 zogierT smows 1937-38 wlebSi dapatimrebis mizezad dakiTxvaze ganumartavdnen, rom maTze
axla vrceldeboda kanoni ardabrunebulTa ojaxebis Sesaxeb. ix. Mамаева Е.А., Жизнь
прожить...1998. С.77.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
mTavaria _ politbiuros 2 ivlisis dadgenileba “antisabWoTa elementebis
Sesaxeb”, romelmac startis niSani misca “didi teroris” epoqis yvelaze
masStabur operacias. am gadawyvetilebis safuZvelze ivlisis bolosTvis
momzaddeba Sinsaxkomis /НКВД/ saxelganTqmuli operatiuli brZaneba # 00447
(“kulakuri brZaneba”), romlis Tanaxmadac specialurad Seqmnili НКВД_УНКВД-s
sameulebi 1937 wlis 5 agvistodan 1938 wlis Sua noembramde gaasamarTleben
aranakleb 800 aTasi adamianisa, maTgan naxevars daxvretas miusjian3.
rogorc Cans, swored ivlisis am pirvel dReebSi moxda Semobruneba
gegmebSic “xalxis mterTa” ojaxebisTvis momzadebuli xvedris Sesaxeb. 1937 wlis
3 ivliss maTi Semdgomi dapatimrebis mizniT “kulakTa” aRricxvis Catarebis
moTxovnis depeSasTan erTad eJovma Tavis qveSevrdomebs ori gankarguleba
gaugzavna.
pirveli moiTxovda ssrk-s uzenaesi sasamarTlos samxedro kolegiis mier
gasamarTlebulTa ojaxebis ukve dawyebuli gasaxlebis droebiT SeCerebas.
pirdapir iyo miTiTebuli droebiTi SeCerebis mizezic: “es ojaxebi uaxloes
xanebSi damwyvdeuli iqnebian specialur banakebSi”.
meore gankarguleba daegzavna УУНКВДУ-s yvela ufross:
“a.w. ivlisisaTvis warmomidgineT im pirTa yvela ojaxis siebi, romlebic
1934 wlis pirveli dekembris Semdgom iqnen gasamarTlebulni uzenaesi
sasamarTlos samxedro kolegiis mier pirveli, meore da mesame kategoriiT,
agreTve, sasamarTloTa speckolegiebis mier gasamarTlebulTa socialurad
saSiSi ojaxebis siebi.
siebSi mieTiTos:
1) ojaxis gasamarTlebuli ufrosis gvari, saxeli, mamis saxeli, romeli
kategoriiT aris gasamarTlebuli;
2) gasamarTlebulis ojaxis wevrTa gvarebi, saxelebi, mamis saxelebi,
agreTve maTi asaki, sad da ra Tanamdebobaze muSaoben an romel saswavlo
dawesebulebaSi swavloben.
ojaxis SemadgenlobaSi CaiTvalos: coli, qmari, Svilebi, agreTve, maT
kmayofaze myofi da maTTan erTad mcxovrebi mama, deda, Zmebi da debi. es ojaxebi
uaxloes xanebSi moTavsdebian specialur banakebSi.
3 1937 wlis agvistodan moyolebuli, НКВД gamoscems kidev ramdenime specialur brZanebas e.w.
“nacionaluri operaciebis” Catarebis Sesaxeb, romelTa Sedegad 1937-38 wlebis teroris
msxverplTa ricxvi TiTqmis 350 aTasiT gaizarda. dasaxelebuli cifrebi eyrdnoba 1937-38 w.w.
politikuri represiebis statistikis Seswavlis Sedegebs; kvleva Caatara “memorialis”
TanamSromelTa jgufma.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
Tqvengan siebis miRebis Semdeg miTiTebas am ojaxebis banakebSi gagzavnis
wesis Sesaxeb mogawvdiT damatebiT. eJovi4 .
dabolos, imave dRes, 1937 wlis 3 ivliss dasavleT cimbiris mxaris
УНКВД-s ufrosis mironovisa da yazaxeTis Sinagan saqmeTa saxalxo komisris
zalinis saxelze moskovidan gaigzavna kidev erTi Sifrotelegrama, romelic
dagegmili operaciis mniSvnelovan detalebs Seicavda. mas xels awerda
gulagis ufrosi m. bermani, magram ueWvelia, rom gankarguleba, romelic
masSia gawerili, eJovisgan momdinareobs:
uaxloes xanebSi gasamarTldebian da gansakuTrebiT gaZlierebuli reJimis
pirobebSi unda izolirdnen daxvretil trockistTa da memarjveneTa ojaxebi,
daaxloebiT 6-7 aTasi adamiani, upiratesad qalebi da moxucTa umniSvnelo
raodenoba. maTTan erTad gaigzavnebian skolamdeli asakis bavSvebi.
am kontingentis mosavlelad aucilebelia ori sakoncentracio banakis
organizeba daaxloebiT sam aTas kacze, mkacri reJimiT, gaZlierebuli dacviT
(mxolod Tavisufal daqiravebulTagan), rac gamoricxavs gaqcevebs, aucilebeli
SemoRobviT mavTulxlarTiT an RobiT, sayaraulo koSkebiT da msgavsi rameebiT,
kontingenti gamoyenebuli unda iyos samuSaoze banakis SigniT.
vinaidan aucilebelia am banakebis swrafad Seqmna, yvelaze mizanSewonilad
mimaCnia maTi organizeba narimSi da yaragandaSi arsebuli SromiTi dasaxlebebis
bazaze; pirvel rigSiGunda gamoyenebul iqnas Tavisufali an is nawilobriv
Sesaxlebuli Senobebi, romlebic swrafad SeiZleba gamoTavisufldes iq myof
gadasaxlebulTa sxvagan gadaadgilebis Sedegad.
gTavazobT, swrafad daamuSaoT narimSi da yazaxeTSi sakoncentracio
banakebis organizebis sakiTxi, TiToeuli _ sam aTas kacze“.5
bermanis depeSa _ pirveli dokumentia, romelsac pirdapiri da uSualo
kavSiri aqvs alJiris SeqmnasTan.
* * *
am depeSebSi bevri ram bundovani rCeboda: banakebSi yvela gasamarTlebulis
ojaxebi gaigzavneboda Tu mxolod maTi ojaxebi, visac daxvreta hqonda misjili,
axali represiebi mxolod “trockistTa da memarjveneTa” ojaxebs unda Sexeboda
Tu amas safuZvlad aRebulia saxeldobr samxedro kolegiis mier gasamarTlebis
principi (braldebis Semadgenlobisgan damoukideblad) edo, ra unda eqnaT sxva
organoTa mier gasamarTlebulTa ojaxebsTvis. cxadi mxolod erTia _ 1937 wlis
4 rf-s ufs-s centraluri arqivi, Ф.3., Оп.4., Д.147., Л.315. 5iqve, furceli 310-311
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
ivlisisaTvis msjavrdebulTa ojaxis wevrebis mniSvnelovani nawilis mimarT
gasaxleba represiis arasakmaris zomad miiCnies da gadawyvites misis banakebSi
gamomwyvdeviT Canacvleba.
“samSoblos moRalateTa” colebis winaaRmdeg momavali operaciis
konturebi sabolood kidev ori dRis Semdeg gamoikveTa _ 1937 wlis 5
ivliss politbiurom daadgina:
“1. miRebul iqnes Sinsaxkomis winadadeba 5-8 wliT banakebSi
gamwesebis Sesaxeb samSoblos moRalateTa, memarjvene-trockistuli
jaSuSur-diversiuli organizaciis wevrTa yvela colisa,warmodgenili siis
mixedviT.
2. winadadeba mieces Sinsaxkoms, moawyos amisaTvis specialuri
banakebi narimis mxareSi da yazaxeTis turgais raionSi.
3. samomavlod dadgindes wesi, romlis mixedviTac gamovlenil
samSoblos moRalateTa, memarjvene-trockist jaSuSTa yvela coli
daeqvemdebareba banakSi gamwesebas aranakleb 5-8 wliT.
4. msjavrdebis Semdeg darCenili 15 wlamde asakis yveli oboli
bavSvi ayvanil iqnas saxelmwifos kmayofaze, rac Seexeba 15 welze meti
asakis bavSvebs, maTi sakiTxebi gadawydes individualurad.
5. Sinsaxkoms winadadeba mieces ganaTavson bavSvebi respublikebis
ganaTlebis saxalxo komisariatTa sabavSvo saxlebisa da daxuruli
internatebis arsebul qselSi.
yvela bavSvi unda ganTavsdes qalaqebSi, garda moskovisa,
leningradisa, kievisa, Tbilisisa, minskisa, zRvispira da sazRvrispira
qalaqebisa”6.
* * *
1937 wlis 5 ivlisis Semdeg SinsaxkomSi daiwyo gaZlierebuli mzadeba
momavali operaciisaTvis.
6 dadgenilebis fototipuri gamocema ix.: sazogadoeba “memorialis” mmarTvelobis sainformacio
biuletenSi seqtemberi, 1999, #12. gv. 18. agreTve: gulagis bavSvebi, 1918-1956,Sedgenili
s.s.vilenskisa da sxvaTa mier. moskovi, 2002.gv. 229-230. aqve unda aRvniSnoT,rom am wignSi
warmodgenilia dokumentTa didi korpusi bavSvebis _ smow-ebis Sesaxeb.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
aRiricxa dapatimrebulTa da msjavrdebulTa ojaxebis yvela wevri.
monacemebi igzavneboda moskovSi, sadac maT Sinsaxkomis centraluri aparatis
aRricxvisa da statistikis ganyofilebis TanamSromlebi amuSavebdnen. miwer-
mowera mimdinareobda ganaTlebis saxalxo komisariatTan sabavSvo saxlebSi
adgilebis momzadebis Sesaxeb, FfarTovdeboda Sinsaxkomis bavSvTa mimReb-
gamanawileblebis qseli. grZeldeboda qalTa banakebis mosawyobad Sesaferisi
adgilebis Zebna.
sabolood, 1937 wlis 15 agvistos gamoica ssrk Sinsaxkomis brZaneba #
00486.
Tu imave wlis 5 ivlisis politbiuros lapidaruli gadawyvetileba
SeiZleba CaiTvalos dokumentad, romelic inicirebas ukeTebs Sinsaxkomis
operacias “samSoblos moRalateTa” colebis winaaRmdeg, es mravalgverdiani
brZaneba iyo dokumenti, romelic am operaciis dawvrilebiT reglamentacias
warmoadgenda. es dokumenti ukanasknel wlebSi araerTxel gamoqveynda,7 amitom
mivuTiTebT mis mxolod sam yvelaze mniSvnelovan debulebas.
pirvel yovlisa, am brZanebis Tanaxmad, dapatimrebas eqvemdebarebodnen imaTi
colebi, visac 1936 wlis 1 agvistodan miesaja daxvreta, cixe an banaki uzenaesi
sasamarTlos samxedro kolegiis an samxedro tribunalebis mier “memarjvene-
trockistul jaSuSur-diversiul organizaciebSi” saqmianobis gamo.
meorec _ SemdgomSi evalebodaT “momavalSi gamovlenil samSoblos
moRalateTa, memarjvene-trockist jaSuSTa yvela coli dapatimrebul iqnes
qmrebTan erTad”.
mesamec _ gansazRvruli iyo ganaCenTa gaformebis meqanizmi _ ssrk
Sinsaxkomis sagangebo TaTbiri da patimrobis vada _ “aranakleb 5-8 weli”.
dabolos _ yvelaze arsebiTi _ politbiuros gadawyvetilebis kvaldakval
brZaneba eZRvneba saxeldobr colebs da Svilebs, da ara zogadad ojaxis wevrebs,
rogorc es Sinsaxkomis ufro adrindel dokumentebSia.
Tumca, daviwyebuli arc msjavrdebulTa sxva kategoriebis naTesavebi arian.
magram zomebi, romlebic Sinsaxkomis organoebma am kategoriebis mimarT unda
miiRon, bevrad ufro individualizebulia. ase, msjavrdebulTa yofili colebi
dapatimrebas mxolod im SemTxvevaSi eqvemdebarebian, Tu isini monawileobdnen
msjavrdebulis “kontrrevoluciur saqmianobaSi”, malavdnen an icodnen mainc amis
Sesaxeb da ar daabezRes. 15 welze meti asakis bavSvebic aseve mxolod maSin
7 pirvelad gamoqveynda: memorial-aspeqti. 1993, #2/3, n.g. oxotinis publ. ix. agreTve: gulagis
bavSvebi. 1918-1956 , moskovi,2002 gv. 234-238.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
eqvemdebarebodnen dapatimrebas, roca maT cnobdnen “socialurad saSiSad da
antisabWoTa qmedebis Cadenis SemZled”. am SemTxvevaSi maTi saqmeebi, iseve, rogorc
dapatimrebul colTa saqmeebi, gansaxilvelad sagangebo TaTbirs (ОСО)
gadaecemoda. marTalia, msjavrdebuli Svilebi SeiZleba ara marto banakSi an
Sroma-gasworebis koloniaSi gaegzavnaT, aramed “gaemwesebinaT gansakuTrebuli
reJimis sabavSvo saxlebSi”.
dabolos, unda SevniSnoT, rom brZanebis Tanaxmad, orsuli qalebis, mZime
avadmyofebis, meZuZurebis, agreTve xnieri colebis dapatimreba droebiT unda
gadadebuliyo. Tumca, brZanebis sxva adgilas maTi Semdgomi bedis Sesaxeb mkafiod
aris naTqvami: “samSoblos moRalateTa msjavrdebuli colebi, romlebic ar iyvnen
dapatimrebuli avadmyofobis an avadmyofi bavSvebis yolis gamo,
gamojanmrTelebisTanave dapatimrdebian da gaigzavnebian banakSi. samSoblos
moRalateTa meZuZuri colebi ganaCenis gamotanisTanave dapatimrdebian da cixeSi
Segzavnis gareSe igzavnebian uSualod banakSi. aseve unda moeqceT xnier
msjavrdebul colebs”.
brZanebis mniSvnelovani nawili eTmoba dedis dapatimrebis Semdeg
umeTvalyureod darCenil bavSvebs. Cvilebi erTidan sam wlamde igzavnebodnen
jandacvis saxalxo komisariatis bagebSi da sabavSvo saxlebSi, bavSvebi 3-dan 15
wlamde _ ganaTlebis saxalxo komisariatis sabavSvo saxlebSi. amasTanave,
specialurad iyo miTiTebuli, rom Tu “darCenili oblebis TavianT srul
kmayofaze ayvanas sxva naTesavebi (ararepresirebuli) moindomeben _ amas ar
SeewinaaRmdegoT”.
* * *
stalinis TvalsazrisiT qalebi, romlebic represirdebodnen # 00486
brZanebis CarCoebSi, mxolod “xalxis mtrebis” colebi ar iyvnen. isini iyvnen
colebi “mTavari mtrebisa”: “trockist-buxarinel SeTqmulTa” _ partiul da
sabWoTa moRvaweTa, mrewvelobis xelmZRvanelTa, gamoCenil samxedroTa, kulturis
moRvaweTa8 . Tanamedrove enaze rom vTqvaT, elitis colebi iyvnen. swored im
8 gagaxsenebT, rom represirebulTa am kategoriis bedis gansazRvraSi stalini piradad
monawileobda. 1937-38 wlebSi, manam, sanam saqme samxedro kolegias gaegzavneboda xolme, igi
(Tavis uaxloes garemocvasTan erTad, Cveulebriv _ molotovTan, voroSilovTan, kaganoviCTan,
JdanovTan erTad) aTvalierebda da vizas aZlevda momaval msjavrdebulTa Sinsaxkomis mier
warmodgenil siebs. amis Semdeg samxedro kolegias isRa rCeboda, Tavisi gadawyvetilebiT “beWedi
daesva” faqtobrivad ukve gamotanili ganaCenisaTvis (80%-ze met SemTxvevaSi _ daxvreta). xolo
1937 wlis agvistodan, operaciis dawyebis Semdeg, Sinsaxkomis #00486 brZanebis Tanaxmad
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
elitisa, romelic sabWoTa xelisuflebis pirvel or aTwleulSi Camoyalibda da
romelsac stalini (ara mTlianad, rasakvirvelia, aramed mis mniSvnelovan
nawils) 30-iani wlebis Sua periodisaTvis ganixilavda an rogorc balasts, an
rogorc mudmiv wyaros SeTqmulebebisa swored am xelisuflebis an piradad mis
winaaRmdeg. saukunis dasawyisis revolucioner-iatakqveSelTa ojaxur yofaze
dakvirvebis sakuTari gamocdileba hkarnaxobda: yofil TanamebrZolTa da momxreTa
_ rogorc xnierTa, ise axalgazrdaTa _ colebi TavianTi qmrebis mxares unda
yofiliyvnen. beladis logikiT es sulac ar niSnavda imas, rom isini pirdapir
exmarebodnen maT “kontrrevoluciur saqmianobaSi”. magram icodnen amis Sesaxeb, ar
SeiZleboda, rom ar scodnodaT. da es codna, SesaZloa TanagrZnobac, aqcevda am
qalebs TavianTi qmrebis Tanamoazreebad mis TvalSi. swored am juris
warmodgenebi daedo safuZvlad represiebs colebis winaaRmdeg.
“samSoblos moRalateTa” colebis dapatimrebebi 1937 wlis 15 agvistos
Semdeg maSinve daiwyo.
Cveulebriv, colebs qmrebze ramdenime dRiT, kviriT da TviT gvianac ki
apatimrebdnen, radgan colisTvis ganaCenis gamotana mxolod qmris gasamarTlebis
Semdeg SeeZloT.
sagangebo TaTbiris dadgenilebebSi braldebis nacvlad figurirebs
formula “rogorc samSoblos moRalatis ojaxis wevri”, zogjer ki pirdapir
abreviatura _ smow (ЧСИР) .
xandaxan dapatimrebul smow-Ta ricxvSi xvdebodnen agreTve
msjavrdebulTa debi da mSoblebi. cnobilia SemTxvevebi, roca erT banakSi (maT
samxedro kolegiis mier qmrisTvis gamotanil ganaCens avtomaturad mosdevda sagangebo TaTbiris
(ОСО) ganaCeni colisTvis. ise, rom gadaWarbebuli ar iqneba, Tu vityviT, rom colebisTvis
ganaCeni arsebiTad imave adamianebs gamohqondaT, romlebmac sikvdili miusajes maT qmrebs, radgan
faqtobrivad isev da isev “stalinuri siebisaken” migviTiTebdnen. “stalinuri siebi” (maTSi 40
000-ze meti saxelia) gamoqveynebulia eleqtronuli saxiT sazogadoeba “memorialis” mier. ix.
kompaqt-diski: dasaxvretTa stalinuri siebi, moskovi,memorial-rgolebi, 2002.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
Soris alJirSic) erTdroulad imyofebodnen deda da qaliSvili _ orive,
rogorc smow-i.
1937 wlis oqtomberSi sarepresio colTa “kontingenti” mkveTrad
gafarTovda. eJovis specialuri gankargulebiT # 00486 brZaneba gavrcelda maT
colebzec, vinc dapatimrebuli iyo “polonuri xaziT’, Semdeg rumineli da
germaneli “jaSuSebis” colebze da “xarbinelebis” colebze ( КВЖД _ CineT-
aRmosavleTis rkinigzis _ manjuriidan dabrunebuli yofili TanamSromlebi,
romelTac bralad edebodaT jaSuSoba iaponiis sasargeblod).
1938 wlis Semodgomaze mkafiod gamoikveTa kursi 1937 wlis zafxulSi
dawyebuli “masobrivi operaciebis” Semcirebisken. 1938 wlis oqtomberSi gauqmda
# 00486 brZanebis 36-e punqti _ xalxis mtrebis colebis qmrebTan erTdroulad
dapatimrebis aucileblobis Sesaxeb. TviT brZaneba Zalas inarCunebda kidev xuTi
kviris ganmavlobaSi. sabolood gauqmda 1938 wlis 26 noembers.
* * *
sul ramdeni qali iqna gagzavnili banakebSi 1937-38 wlebSi, rogorc
“samSoblos moRalatis ojaxis wevri”? zusti cifri CvenTvis ucnobia9. misi
aRdgena SeiZleba mxolod sagangebo TaTbiris ( ОСО) oqmebis mixedviT, romlebic
samwuxarod CvenTvis jer kidev miuwvdomelia. garkveul orientirad SeiZleba
gamogvadges monacemebi zemoT naxsenebi baraTisa, romelic 1938 wlis 5 oqtombriT
aris daTariRebuli. masSi Sinsaxkomis xelmZRvaneloba stalins atyobinebs, rom
# 00486 brZanebis safuZvelze sul “arasruli monacemebiT represirebulia
dapatimrebul moRalateTa 18 000-ze meti coli, maT Soris _ moskovidan 3 000-
ze meti da leningradidan daaxloebiT 1 500”10 .
9 “ojaxis wevrTa” mimarT represiis SesaZleblobebi marto #00486 brZanebiT ar iyo uzrunvelyofili.aseT SesaZleblobebs iZleoda, magaliTad, zemoT naxsenebi “kulakuri brZaneba”. igi Seicavda punqts, romlis Tanaxmadac represirebulis ojaxis srulwlovani wevrebi SeiZleba gagzavniliyvnen SromiT dasaxlebebSi an banakebSi, Tu maT “xelewifebaT aqtiuri antisabWoTa qmedebebi” an yovel SemTxvevaSi, unda gasaxlebuliyvnen reJimuli qalaqebidan da sasazRvro teritoriebidan. 10 ufb-s centraluri arqivi. Ф.3, Оп.5, Д. 79, Л. 281. vfiqrobT, rom represirebuli colebis aq dasaxelebuli ricxvi ar aris Semcirebuli. ufro gviandel dokumentSi, Sinsaxkomis pirveli specganyofilebis ufrosis _ petrovis 1939 wlis noembris raportSi berias saxelze, romelic eZRvneba konfiskebuli qonebis problemebs, dasaxelebulia ufro mcire ricxvi _ 12,5 aTasi. magram dokumentis konteqstidan ar Cans, es ricxvi #00486 brZanebiT msjavrdebul yvela cols moicavs,
Tu mxolod maT, visTanac konfiskacia Catarda (ix. iqve. Оп. 6, Д. 839, Л. 71-73). SeiZleba gagvikvirdes, Tu msjavrdebuli colebis ricxvs SevadarebT uzenaesi sasamarTlos samxedro kolegiis ricxvobriv SedegebTan (tribunalebiT msjavrdebulTa saerTo ricxvi gacilebiT naklebi iyo), 1936 wlis 1 oqtombridan 1938 wlis 1 noembramde ussk-m (uzenaesi sasamarTlos samxedro komisia) da misma gamsvlelma sesiebma msjavri dasdes 39 745 adamians. am Seusabamobas ramdenime
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
ufro zustia monacemebi “CamorTmeul” bavSvebze. Sinsaxkomis
administraciul-sameurneo sammarTveloSi, romelic ganagebda am bavSvebis
ganawilebas sabavSvo dawesebulebebSi, mkacri aRricxva mimdinareobda. Semonaxuli
Sidauwyebrivi da uwyebaTaSorisi mimoweridan vigebT ara marto maT raodenobas,
aramed imasac, rom # 00486 brZanebis mixedviT Catarebuli mTeli operacia
nawilobriv “gegmiuri xasiaTisa” iyo.
jer kidev operaciis dawyebamde eJovi dawvrilebiT atyobinebda stalins
momavali “CamorTmevebis” Sesaxeb: “saorientacio gaTvlebiT pirveli kategoriis
bavSvebi iqnebian 5 000-mde suli”11 . Semdeg is werda: “bavSvebis ganTavsebas ise
vapirebT, rom ramdenime mSoblis Svilebi erTi qalaqidan, romlebic
dakavSirebuli arian saerTo nacnobobiT an naTesaobiT, ver moxvdnen erTsa da
imave sabavSvo saxlSi. amasTanave, rogorc wesi, erT olqSi mcxovrebi bavSvebi
aucileblad iqnebian gadayvanili sxva olqis sabavSvo saxlebSi”12 .
magram CamosarTmev bavSvTa raodenoba gacilebiT meti aRmoCnda. 1937 wlis
27 noembers eJovi atyobinebs saxkomsabWos Tavmjdomares molotovs: “skkp(b) ck-s
gadawyvetilebis Sesrulebis Sesabamisad [igulisxmeba politbiuros 1937 wlis 5
ivlisis dadgenileba _ a.r.], operaciis dawyebidan a.w. 20 noembramde moskovsa da
mTel kavSirSi Sinsaxkomma ganaTlebis saxkomis bavSvTa saxlebSi gagzavna da
moawyo 5 862 suli _ represirebuli mSoblebis Svilebi. gansaTavsebeli bavSvebis
adre navaraudevi raodenoba (5 000) gadaWarbebulia. operaciis bolomde
ivaraudeba kidev 10 000-mde bavSvis CamorTmeva”. am mimarTvis pasuxad 1937 wlis
19 dekembers saxkomsabWom daadgina, rom ruseTis federaciis, ukrainis, yazaxeTisa
da belorusiis ganaTlebis saxalxo komisariatebs daevaloT sabavSvo saxlebSi
gamoyon damatebiTi 10 000 adgili. Tumca, es adgilebic ar aRmoCnda sakmarisi.
1938 wlis 4 agvistos Sinsaxkomis Tavmjdomaris moadgile Jukovski
(Tanamdebobrivad kurirebda Sinsaxkomis administraciul- sameurneo sammarTvelos
mizezi aqvs. pirvel yovlisa, ussk da tribunalebi asamarTlebdnen ara mxolod “memarjvene trockist jaSuSebsa da diversantebs”, aramed braldebulTa ufro farTo wres, Sesabamisad, am organoebis mier msjavrdebulTa yvela coli ar eqvemdebareboda dapatimrebas, rogorc smow-i. meorec: dapatimrebuli qmrebis bevri coli 1937-38 wkebSi msjavrdebuli iyo damoukidebeli braldebebiT _ zusti statistika, samwuxarod, ucnobia. da bolos, memuaristikis Tanaxmad, colebis arc Tu mcire raodenobam moaxerxa mimalva, “damalva” qmris dapatimrebis Semdeg, qveynis sxva raionSi gamgzavrebiT, an naTesavebTan an megobrebTan gadasvliT imave qalaqSi, sadac qmari daapatimres. 11 iqve; Оп. 4, Д. 79, Л. 85 . pirveli kategoriis xseneba, albaT, afiqsirebs brZanebis momzadebis Sualedur stadias _ ideas _ dapatimrdnen da msjavri daedoT mxolod daxvretilTa colebs. Sesabamisad igegmeboda bavSvTa saxlebSi mxolod im bavSvebis gagzavna, romlebic gasamarTlebuli iyvnen “pirveli kategoriiT”. 15 wlamde asakis aseTi bavSvebi 1937 wlis ivnisSi kavSiris
masStabiT aRiricxa daaxloebiT 3 800 suli (ix. iqve: Д. 2166, Л. 249). SegaxsenebT, rom maT ricxvSi imaTi Svilebic Sediodnen, vinc 1934 wlis pirveli dekembris Semdeg daixvrita. 12 es debuleba Sevida #00486 brZanebaSi, romlis 27-e punqtSi naTqvamia, rom erTsa da imave bavSvTa saxlSi ar unda moxvdnen bavSvebi, romlebic “dakavSirebuli arian erTmaneTTan naTesaurad an nacnobobiT”. 1937 wlis 20 seqtembers es debuleba Serbilda: eJovma neba darTo “..... gaigzavnon erTsa da imave bavSvTa saxlSi bavSvebi, dakavSirebulni naTesaurad, Tu maT amis piradi survili
aqvT” (ix. iqve: Д. 10, Л. 12 ).
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
_ АХУ НКВД) swerda saxkomsabWos saqmeTa mmarTvels petruniCevs: :“skkp(b) ck-s
gadawyvetilebis Sesrulebis mizniT ssrk Sinsaxkomma a.w. 10 ivlisisaTvis
mokavSire respublikaTa ganaTlebis saxkomatebis bavSvTa saxlebSi moawyo
represirebul mSobelTa 17 355 bavSvi. ssrk Sinsaxkomis varaudiT saWiro iqneba
CamorTmeuli da ganTavsebuli iyos kidev 5 000-mde bavSvi“. Txovna ruseTis
federaciisa da ukrainis bavSvTa saxlebSi damatebiTi 5 000 adgilis gamoyofis
Sesaxeb dakmayofilda13 .
1937-38 wlebis Semajamebeli cifrebi Sinsaxkomis administraciul-
sameurneo sammarTvelos ( АХУ НКВД) ufrosma sumbaTovma Seatyobina baraTiT
berias saxelze:
„Sinsaxkomis 1937 wlis # 00486 brZanebiT Sinsaxkomis administraciul-
sameurneo sammarTvelos mieca gansakuTrebuli davaleba xalxis mtrebis Svilebis
CamorTmevisa da am bavSvebis ganTavsebisa bavSvTa dawesebulebebSi an sameurveod
naTesavebisTvis gadacemis Sesaxeb.
1937 wlis 15 agvistodan aqamde administraciul-sameurneo sammarTvelos
mier Catarebulia Semdegi samuSao:
sul kavSirSi CamorTmeulia bavSvebi 25 342 suli. aqedan:
a) ganaTlebis saxkomisariatis bavSvTa saxlebSi da adgilobriv bagebSi 22
427 suli
aqedan moskovisaSi 1 909 suli
b) sameurveod gadaecaT da dedebs daubrundaT 2 915 suli”14 .
es cifrebi sruliad sandod gamoiyureba, magram namdvilad arasrulia.
maTSi ar Sedian 15 welze meti asakis Svilebi, romlebic CaiTvalnen
“socialurad saSiSebad”, dapatimrdnen da msjavri daedoT. Cven Zalian cota
saxeli viciT – sul ramdenime aTeuli. sinamdvileSi msjavrdebuli Svilebi
bevrad metni iyvnen.
aq ar aris monacemebi arc represirebuli mSoblebis sxva 15-17 wlis
Svilebze, romlebsac ar aRmoaCndaT naTesavebi, romlebic isurvebdnen TavianT
ojaxebSi maT wayvanas. maT saSualo skolis damTavrebamde bavSvTa saxlebSi
gzavnidnen an iZulebiT awyobdnen samuSaoze. magram 15 welze meti asakis bavSvebis
bavSvTa saxlebSi gagzavnasac da maT SromiT mowyobasac axorcielebdnen
Sinsaxkomis adgilobrivi sammarTveloebi ssrk Sinsaxkomis administraciul-
13 ix. iqve: Оп. 5, Д. 69, Л. 186. 14 iqve: Оп. 6, Д. 839, Л. 35.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
sameurneo sammarTvelos monawileobis gareSe, amitom statistikaSi es monacemebi
ar aisaxa.
ar arsebobs monacemebi arc im ufrosi Tu umcrosi asakis bavSvebze,
romlebic naTesavebma mSoblebis dapatimrebisTanave waiyvanes (zogjer ukve bavSvTa
gamanawileblebidan), Sinsaxkomis organoebSi meurveobis oficialuri gaformebis
gareSe. ar aris aRricxuli arc mravali SemTxveva, roca TviT bavSvebma SeZles
Tavi aeridebinaT “CamorTmevisaTvis”, sakuTari riskis fasad gaemgzavrnen
naTesavebTan (zogjer Soreuli mogzaurobiT, saidumlod Caiparnen sxva qalaqebsa
da regionebSi) an, ubralod, upatronoTa rigebi Seavses.
Sinsaxkomis administraciul-sameurneo sammarTvelos ufrosis baraTSi ar
aris cnobebi arc im ZuZuTa bavSvebze, romlebic dedebs Tan mihyavdaT banakebSi,
arc patimrobaSi gaCenil bavSvebze (miuxedavad fexmZimeTa dapatimrebis akrZalvis
arsebobisa # 00486 brZanebaSi, es wesi mudmivad irRveoda).
magram saqme cifrebSi ki ar aris, aramed ucilobel faqtSi _ # 00486
brZanebiT operacia mimarTuli iyo ara marto “xalxis mtrebis” colebis, aramed
maTi Svilebis winaaRmdegac. da rodesac Cven vcdilobT am brZanebis msxverplTa
saerTo ricxvis gamoTvlas, aucilebelia, rom saboloo cifrebSi isinic CavrToT.
Csir-ebs, romlebsac sabanako vadebi hqondaT misjili, uflebebi
sareabilitacio procesis dasawyisSive aRudgines _ 1950-ian wlebSi. 2003 wels
ruseTis federaciaSi bolos da bolos sakanonmdeblo wesiT CaiTvalnen
politikuri represiebis msxverplad Svilebi, romlebic “CamoarTves” mSoblebs an
didi xniT moswyvites maT, moswyvites mSobliur adgilebs; romlebmac gaiares
Sinsaxkomis bavSvTa gamanawileblebi da saxlebi; romlebic mravali weli
imyofebodnen uSiSroebis organoTa marad fxizeli zedamxedvelobis qveS.
* * *
Csir-ebis pirveli etapebi banakebisken 1937 wlis seqtemberSi daiZra.
1937 wlis ivlisSi gaica brZaneba, rom qalebisTvis Seqmniliyo ori
specialuri banaki dasavleT cimbirsa da yazaxeTSi. magram operaciis
dasawyisisTvis maTi momzadeba ver moeswro. amitom, # 00486 brZanebaSi patimarTa
gasagzavnad miTiTebuli iyo temnikovis Sroma-gasworebis banaki, romelic
dislocirebuli iyo arc Tu Sors moskovidan _ mordveTSi.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
1937 wlis seqtemberSi aq organizebuli iyo pirveli specialuri
ganyofileba daetia temlagSi qalTaTvis _ “samSoblos moRalateTa” ojaxis
wevrTaTvis. Tumca mas ar SeeZlo gagzavnili yvela smow-i.
rogorc iqna, 1938 wlis dasawyisSi gaixsna specganyofileba akmolinskSi,
romelic Sedioda yaragandis Sgb-s (ИТЛ) struqturaSi. misi Seqmnis nebarTva
gulagma jer kidev seqtembris dasawyisSi gasca15 . Semdegi oTxi Tve
mosamzadebel samuSaoebze daixarja, Tanac moskovi mudmivad aCqarebda karlags16 .
1938 wlis 10 ianvridan moyolebuli, daiwyo etapebis Camosvla. akmolinskis
specganyofileba swrafad ivseboda17 da naxevari wlis ganmavlobaSi ise
gadaitena, rom karlagis xelmZRvaneloba iZulebuli gaxda, patimari colebis
morigi etapebi jer droebiT gadaenawilebina sxva sabanako ganyofilebebSi, xolo
SemodgomisaTvis Seeqmna kidev erTi specialuri ganyofileba smow-ebisaTvis _
spaskisa. cnobebis mixedviT, 1939 wlis Sua ricxvebSi alJir-Si imyofeboda 4
400-ze meti qali _ smow-i.
banakis arsebobis pirveli weliwadnaxevari yvelaze Zneli iyo
patimarTaTvis. siviwrove, mZime, uCveulo yofa, auwyobeli warmoeba, yvelaferi es,
“speckontingentisaTvis” dadgenili mkacri izolaciis reJimTan erTad, maT
cxovrebas gansakuTrebulad mtanjvels xdida. da mTeli am drois ganmavlobaSi
alJir-i ganixileboda ara rogorc ubralod banaki smow-ebisaTvis, aramed
rogorc maTgan ~yvelaze saSiSTa” gamomwyvdevis adgili18 . mxolod 1939 wlis
15 ix. gulag-is ufrosis plineris depeSa yazaxeTis ssr SinsaxkomSi 9.09.37 TariRiT:
“akmolinskis #26 SromiTi dasaxlebis bazaze sakoncentracio banakis organizebaze Tanaxma var.
<.........> daaproeqteT barakebis mSenebloba (rf-s ufs-s centraluri arqivi.Ф. 3, Оп. 4, Д. 2246,
Л.566). 16 ix., mag., gulag-is ufrosis moadgilis leoniukis depeSa alma-ataSi 13.11.37 TariRiT: “gTxovT,
SematyobinoT, rogor midis sakoncentracio banakis mSenebloba akmolinskSi, rodis ramdeni saTavsi
iqneba mzad, rodis iqneba SesaZlebeli msjavrdebulTa iq gagzavna; ivaraudeba, rom sakoncentracio
banaki gamoyenebuli iqneba sagangebo TaTbiris mier gasamarTlebuli qalebis _ samSoblos
moRalateTa ojaxis wevrebis mosaTavseblad”(ix.Д. 2254, Л. 749). ix. agreTve misi depeSa
yaragandaSi 17.12.37 TariRiT: “midepeSeT msjavrdebulTa miRebisa da ganTavsebisaTvis akmolinskis
specganyofilebis momzadebis msvlelobis Sesaxeb, agreTve, sadgur akmolinskSi mimRebi punqtis
organizebis Sesaxeb <........>. gaiTvaliswineT, rom dekembris bolos daiwyeba patimarTa Camoyvana (ix.
iqve; Д. 2259, Л. 599). 17 a.r. kukuSkinas monacemebiT mxolod pirveli ori kviris ganmavlobaSi banakSi 8 etapi Camovida
moskovidan, orenburgidan, irkutskidan, rostovidan, kalugidan, orSidan ( Кукушкина А.Р.
Акмолинский лагерь жен «изменников родины» : История и судьбы. Караганда, 2002. С. 73). . a.r. kukuSkinas _ yazaxeTis finansur-ekonomikuri universitetis pedagogisa da istoriul-
saganmanaTleblo sazogadoeba „memorial-yaragandas“ Tavmjdomaris naSromSi Tavmoyrili da
ganzogadebulia mniSvnelovani faqtobrivi masala, kerZod, yaragandis Sroma-gasworebis banakis (
ИТЛ) arqividan. zogierTi cnoba, romelic Cven mogvaqvs winamdebare statiaSi, da romelic exeba
akmolinskis specganyofilebis funqcionirebas, Cvens mier swored am naSromidan aris aRebuli. 18 ix. Sinsaxkomisris moadgilis Jukovskis miTiTeba Soreuli aRmosavleTis mxaris Sinsaxkomis
sammarTvelosadmi (УНКВД) 23.07.38 TariRiT: “xalxis mtrebis colebi,romlebic eqvemdebarebian
sagangebo TaTbirze ganxilvas, gagzavneT karlagSi. garda gansakuTrebulad saSiSebisa, romlebic
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
maisSi, mxolod naxevari wlis Semdeg mas mere, rac gareT damTavrda “samSoblos
moRalateTa colebis mimarT mimarTuli operacia, gamoica gulag-is brZaneba,
romlis Sesasrulebladac zafxul-Semodgomis ganmavlobaSi temlagis, siblagis da
karlagis ganyofilebebi, sadac koncentrirebuli iyvnen smow-ebi, “specreJimidan”
saerTo sabanako reJimze gadaiyvanes. es moaswavebda ramdenime principul
cvlilebas alJir-is patimarTa cxovrebaSi. maTgan mTavari iyo, rom qalebs neba
daerToT manamde akrZaluli mimowerisa gare samyarosTan. mxolod axla Seityo
mravalma maTganma TavianTi qmrebis bedis Sesaxeb, an ra mouvida maT Svilebs.
agreTve darTes amanaTebis miRebis neba, moixsna akrZalva specialistebis
specialobis mixedviT gamoyenebis Sesaxeb da a.S.
saerTo-sabanako reJimze gadasvla kerZod imas niSnavda, rom smow-ebi aRar
warmoadgenen ”speckontingents”, romelic sxva patimrebisagan mkacrad unda
yofiliyo izolirebuli. axla SeiZleboda maTi gaerTianeba sxva sabanako
“kontingentebTan”, gadayvana sxva sabanako punqtebSi, warmoebis an reJimisaTvis
saWiroebis SemTxvevaSi _ sxva banakebSi. aman sakmaod swrafad gamoiwvia smow-ebis
tomskis banakis daSla; iqidan qalebis umetesi nawili gadaiyvanes siblagis # 1
Sroma-gasworebis koloniaSi sadgur iaiaSi, smow-ebis ramdenime etapi gadatenili
temlagidan gaigzavna sxva banakebSi, magaliTad, kareliaSi, segeJis
tyeqimqaRaldkombinatis mSeneblobaze (mravali maTgani Semdeg iqidan karlagSi iqna
gadayvanili. TviT karlagSi likvidirda cota xniT adre Seqmnili spaskis
ganyofileba, xolo smow-ebi ganawildnen banakis sxva ganyofilebebs Soris
(mniSvnelovani niwili dolinkaSi moxvda). daiwyo agreTve smow-ebis gadayvana
karlagidan sxva banakebSi _ solikamskis celuloza-qaRaldis kombinatis
mSeneblobaze, krasnoiarskis Sroma-gasworebis banakSi da a.S.
akmolinskis specganyofileba 1939 wlis miwuruls sabolood Seerwya
karlags (manamde is karlagis struqturaSi formalurad Sedioda, ZiriTadad ki
uSualod gulags eqvemdebareboda) da daerqva karlagis me-17 ganyofileba. Tumca,
omis dawyebamde is jer kidev inarCunebda Tavdapirvel specifikas, rCeboda ra,
pirvel yovlisa, swored smow-ebis Tavmoyris adgilad. aq daiwyes im qalebisa da
kacebis moTavseba, romlebic msjavrdebuli iyvnen sxva “kontrrevoluciuri
danaSaulebisaTvis”, zogjer ki sisxlis samarTlis muxlebis mixedviT.
Tanamedrove mkvlevris azriT _ “40-iani wlebis dasawyisisaTvis akmolinskis
ganyofileba gaxda Sereuli da sul ufro emsgavseboda karlagis sxva
ganyofilebebs”19 .
gagzavneTcalke akmolinskis specganyofilebaSi“ (rf-s ufs-s centraluri arqivi . Ф.3, Оп. 4, Д. 87,
Л. 181). 19 a.r. kukuSkina. cit. naSromi.gv. 90. ix. agreTve gv. 83-85 da sxva.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
akmolinskis banakis patimar-qalTa cxovrebas eZRvneba bevri, ukve
gamoqveynebuli da Tavisi gamomcemlis momlodine, memuaruli teqsti20 . maTSi
dawvrilebiT aris aRwerili barakebic, mwiri ulufac, Sromac _ lerwmis Wra,
sasoflo-sameurneo samuSaoebi, samkervalo warmoeba. iqvea aRwerili agreTve
banakSi Camoyvanili an iq gaCenili bavSvebis bedi, aRwerilia sabanako “CvilTa
saxlebi”. banakis qalTa mogonebebis TiTqmis gamWoli Temaa _ bavSvebTan
ganSorebuli dedebis tanjva, warmatebuli an warumatebeli cdebi mimoweris
saSualebiT im BbavSvebis Zebnisa, romlebic bavSvTa saxlebSi iyvnen moTavsebuli
an _ rac arc Tu iSviaTad xdeboda _ sulac sadRac gaqrnen, daikargnen teroris
oromtrialSi. kidev erTi Temaa _ ganTavisuflebis Semdeg SvilebTan nanatri
Sexvedrebi, romlebic arc Tu iSviaTad tragediad iqceoda xolme. da bolos,
cxovreba TavisuflebaSi “xalxis mtris” damRiT. yvela am Temas Cven axla ar
SevexebiT. isini TiTo-orola gverds ki ara, calke wignebs imsaxureben.
# 00486 brZanebiT msjavrdebul qalebs vadebi unda damTavrebodaT 1942-
43 an 1945-46 wlebSi. Tumca, droulad arc erTi maTgani ar gauTavisuflebiaT.21
omis pirvelsave dRes, 1941 wlis 22 ivniss gamoica specialuri direqtiva,
romelic krZalavda banakebidan “kontrrevolucionerebis, banditebis,
recidivistebis da sxva saSiSi damnaSaveebis” ganTavisuflebas. Semdeg wels
gamoica axali direqtivebi, romlebic im smow-ebis ganTavisuflebis nebas iZleoda,
romlebsac patimrobis vada daumTavrdaT. magram Tavisufleba, romelsac isini
iRebdnen, metad pirobiTi iyo, radgan direqtiva iuwyeboda:“ sasjelis
vadamoxdili ganTavisuflebulebi datovebul unda iqnan samuSaod Sinsaxkomis
banakebSi, rogorc Tavisuflad daqiravebulni, gamgzavrebis uflebis gareSe, omis
damTavrebamde banak-mSeneblobebis samuSaoTa raionebTan mimagrebiT”. aseT
“ganTavisuflebulebs”, rogorc wesi, pasportebs ar aZlevdnen, sakmarisad
Tvlidnen mxolod banakis cnobas. garda amisa, nabrZanebi iyo maTi moTavseba
“calkeul sabanako punqtebSi, sadac zonis mavTulxlarTebi unda moxsniliyo,
20 ix.,mag., Мамаева Е.А. Жизнь прожить.... М.: КОПИ-ЦЕНТР, 1998; Поль И.Л. Оглянись со скорбью:
История одной семьи. _-- Иркутск: Вост.-Сиб. кн. изд-во 1991. Степанова-Ключникова Г. Казахстанский
АЛЖИР \ Подгот.: Ассоц. жертв незаконных полит. репрессий. – с. Малшновка, г. Астана, 2003.
Страницы трагических судеб: Сборник воспоминаний жертв политических репрессий в СССР в 1920-
1950-е гг. \ Казахстан. ист.-просветит. о-во «Адилет» (Справедливость) – Алматы:Жети жаргы, 2002.
(на каз. и рус. яз.). rac Seexeba memuaruli xasiaTis gamouqveynebel teqstebs, mxolod sazogadoeba
„memorialis“ (moskovi) arqivSi inaxeba ramdenime mogoneba, miZRvnili alJir-isadmi: m.l. ancisisa,
a.f. barina-Silovasi, i.i.verJenskaiasi, r.l. volinskaiasi, m.m. goldbergisa, o.m. kuCumovasi, g.a.
semionovasi da sxvaTa. ix., agreTve a.d. saxarovis saxelobis centris da muzeumis (moskovi) da
istoriul-literaturuli sazogadoeba „dabrunebis“ (moskovi) saarqivo koleqciebi. 21 garda imaTi, visac sagangebo TaTbirma ratomRac 3-wliani vada ganusazRvra. Tu es vada omis
dawyebamde mTavrdeboda,maSin maT, ramdenadac CvenTvis cnobilia, droulad uSvebdnen. garda amisa,
qalTa Zalian mcire nawili ganTavisuflda banakidan saqmis gadasinjvis Sedegad 1939-1940 wlebSi.
amasTan, zogierT maTgans banakis vada Seecvala gadasaxlebiT.sul 1939-41 wlebSi karlagidan
ganTavisuflda iq myof qalTa _ smow-Ta daaxloebiT 5%.
წიგნიდან:
"ალჟირის" ტყვეთა პორტრეტები: სტალინიზმის ისტორიიდან, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდი, თბ., 2008
vagonis tipis narebiT gawyobil barakebSi”. Tumca, Tu amgvarad ganTavisuflebuli
invalidebis, moxucebis, bavSviani qalebis banakebSi samuSaod gamoyeneba
SeuZlebeli iyo, banakis ufross ufleba hqonda, Tavisi Sexedulebisamebr
gaeTavisuflebina isini “saerTo safuZvelze”. amasTanave, masve hqonda ufleba,
sulac ar gaeTavisuflebina patimari da daeyovnebina banakSi omis damTavrebamde,
Tu is “uaryofiTad xasiaTdeboda”. amgvarad, bevri qalisaTvis, romelsac vada
omis wlebSi umTavrdeboda, ganTavisufleba mxolod formaluri iyo, faqtobrivad
es sxvas arafers niSnavda, garda zonis gareT gadabargebisa. isini sabolood
mxolod 1946 wlis maisis Semdeg gaaTavisufles. amasTanave, yvela
gaTavisuflebulis pasportSi miTiTebuli iyo Caweris SezRudva “reJimul
adgilebSi”22 . es imas niSnavda, rom ganTavisuflebuli qali-smow-ebis
umetesobas ar SeeZlo mSobliur qalaqebSi dabruneba.
sul 1938-46 wlebSi karlagSi sasjeli moixada daaxloebiT 6 500 qalma-
smow-ma. maTgan 4 500-ze metma gamoiara alJiri _ erT-erTi umsxvilesi (Tu
yvelaze msxvili ara) sabWoTa qalTa banaki.
* * *
amJamad yazaxeTis respublikis mraval qalaqsa da dasaxlebaSi aRmarTulia
sabWoTa epoqis politikuri represiebis msxverplTa memorialuri kompleqsebi,
monumentebi, samaxsovro niSnebi. axal dedaqalaqSi _ astanaSi (yofili
akmolinski) _ msxverplTa ZeglTan miaqvT yvavilebi, maxloblad rgaven xeebs.
malinovkaSi _ ase ewodeba axla yofil SromiT dasaxlebas # 26 _ dgas
alJir-is patimarTa Zegli. odesRac maTi xeliT darguli alvis xeebis xeivanSi
ganTavsebulia stendebi saxelebiT da mogonebaTa fragmentebiT; kulturis saxlSi
Seqmnilia alJir-is muzeumi. im adgilas, sadac gardacvlil patimrebs
marxavdnen, aRmarTulia simboluri saflavis qvebi _ qristianuli da
muslimanuri23. yovel wels xsovnisa da mwuxarebis dRes aq Camodian im qalTa
naTesavebi, romlebic odesRac patimrobas akmolinskis banakSi ixdidnen.
Camodian TviTon yofili patimrebic. isini ukve sul cotaniRa arian
darCenilni.
22 ix. direqtivebi, miTiTebebi da brZanebebi banakebidan ganTavisuflebis Sewyvetisa da ganaxlebis
Sesaxeb 22.06.1941, 29.04.1942, 7.05.1942, 24.06.1946 daTariRebiT,sakanonmdeblo da normatiuli
aqtebis krebulSi politikuri represiebis msxverplTa represirebisa da reabilitaciis Sesaxeb.
Seadgina e.a.zaicevma. moskovi, 1993, gv. 158-166. 23 SeuZlebelia ar aRiniSnos, rom es yvelaferi _ Zeglic, stendebic, muzeumic, memorialuri
saflavis qvebic _ Seiqmna da moqmedebs adgilobrivi sabWiTa meurneobis direqtoris i.i. Sarfis
mudmivi TanadgomiT. Zegli daidga jer kidev 1989 wels, roca ssrk-s bevr regionSi amaze
seriozulad arc ki laparakobdnen.