1

Η δομή της νεύρωσης και ο αυθεντικός εαυτός στην ψυχοθεραπεία Γκεσταλτ.

Δέσποινα Γρανέτα3ο έτος

Gestalt FoundationΑθήνα 2011

2

“ The awareness of death is the price we have to pay in order to gain the awareness of life.’’

Otto Rank

Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε τι είπαν σχετικά με την

νεύρωση τα μέλη μιας ομάδας εκπαιδευομένων του gestalt

foundation, στον αρχικό κύκλο-μοίρασμα του σεμιναρίου σχετικά με

την νεύρωση.

«Γέρικα σκυλιά κόλπα δεν μαθαίνουν»

«Να καθηλώνομαι και να βρίσκομαι σε αδιέξοδο»

«Είναι κάτι βασανιστικό και με ταλαιπωρεί»

«Είναι παλιά και παράνομη ερωμένη»

«Είναι εμμονή, φοβίες και ένας κύκλος χωρίς να εξελίσσομαι»

«Η προσπάθεια να κλείσω ανοιχτούς λογαριασμούς, όμως τα

πράγματα πάνε πίσω και δεν ζω το παρόν»

«Νεύρωση είναι ότι μου φέρνει ψυχοσωματικά»

«Κάτι οικείο που όμως με ταλαιπωρεί»

«Η νεύρωση είναι επανάληψη»

«Η νεύρωση είναι καθήλωση»

«Η νεύρωση είναι καταπίεση»

3

«Η νεύρωση είναι η ένταση, συχνότητα, διάρκεια της δυσφορίας

μου»

Για να δούμε λοιπόν τι σχέση έχουν όλα αυτά που

μοιράστηκαν οι εκπαιδευόμενοι με την νεύρωση και την λειτουργία

της.

Η νεύρωση σχετίζεται άμεσα με την έννοια της υπαρξιακής

κρίσης στην ζωή ενός ατόμου, ενώ είναι ένας από τους πιο

συχνούς λόγους που μπορούν να μας φέρουν στο γραφείο του

ψυχοθεραπευτή. Υπαρξιακή κρίση σημαίνει ότι δεν καταφέρνω να

ικανοποιήσω με τον τρόπο ζωής μου, τις επιλογές ή την έλλειψη

αυτό-υποστήριξης μου τις «ψυχολογικές ανάγκες με τις οποίες έχω

ταυτιστεί και που μου είναι τόσο ουσιαστικές όσο και η αναπνοή»

(Περλς, 1989, σελ. 67). Παρόλο που οι υπαρξιακές ανάγκες

διαφέρουν από άτομο σε άτομο, καταφεύγουμε στην ψυχοθεραπεία

για να εξερευνήσουμε το πώς εμποδίζουμε τον εαυτό μας από την

ολοκλήρωση και την πληρότητα, καθώς και ότι αναζητούμε στην

θεραπευτική σχέση τα μέσα υποστήριξης που μας λείπουν.

Η ιδέα της αυτό-υποστήριξης με ενδιαφέρει πολύ σε σχέση με

την δομή της νεύρωσης επειδή τονίζει την ενεργητικότητα του

ατόμου που με τις επιλογές και την παγιωμένη στάση του απέναντι

στον εαυτό του και το περιβάλλον κάνει ή δεν κάνει κάτι, έτσι ώστε

να προσαρμοστεί δημιουργικά και να ικανοποιήσει τις ανάγκες του.

Έτσι, κατανοώ καλύτερα την νεύρωση σαν μια μαύρη τρύπα στην

ικανότητα ενός ατόμου όσον αφορά στην οργανική αυτορρύθμιση

4

και την δημιουργική προσαρμογή. Οι χειρισμοί του ατόμου που ήταν

κάποτε γι’ αυτόν μέσα αυτορρύθμισης και προσαρμογής έχουν

καταλήξει να είναι παγιωμένες Γκεσταλτ που τον οδηγούν σε

αδιέξοδο και του στερούν την πρόσβαση στα μέσα αυτό-

υποστήριξης που μπορεί να αντλήσει από τον εαυτό του. Στην

πραγματικότητα βέβαια το πρόβλημα δεν είναι η ανικανότητα του

ατόμου να χειρίζεται το περιβάλλον, αλλά το γεγονός ότι οι

χειρισμοί του τον οδηγούν στην διατήρηση της δυσφορίας και της

υπαρξιακής κρίσης. Παρατηρούμε πως το νευρωτικό άτομο έχοντας

αποκοπεί από τα δικά του μέσα αυτό-υποστήριξης, έχει στραφεί

προς το περιβάλλον και με τους χειρισμούς του αφιερώνει πολύ

ενέργεια στο να κάνει το περιβάλλον του να τον υποστηρίξει

(Περλς, 1989).

Στην κατεύθυνση του πως ένα άτομο αποκόβει την πρόσβαση

που έχει στα μέσα αυτό-υποστήριξης του, θέλω να εισάγω και την

έννοια της αυτοαντίληψης που πιστεύω ότι συνδέεται και επηρεάζει

την έννοια του αυθεντικού εαυτού. Είναι σημαντικό να δούμε πως

ένας τρόπος αποκοπής από τα αληθινά μέσα αυτό-υποστήριξης

είναι και το να αναπτύσσω μια «εντελώς λαθεμένη αντίληψη του

εαυτού, της οποίας κάθε χαρακτηριστικό αντιπροσωπεύει ακριβώς

το αντίθετο της πραγματικότητας» (Περλς, 1989, σελ. 72). Δεν

είναι βέβαια τυχαίο που αυτό που ονομάζουμε εδώ αυτοαντίληψη

και έχει αναφορές σε πολλά θεωρητικά και φιλοσοφικά μοντέλα με

ονομασίες όπως -αντίδραση-διαμόρφωση(reaction formation), αυτό-

σύστημα(self-system), εγώ-ιδανικό(ideal ego), προσωπείο(persona)-

5

δεν εκφράζει άλλο από τις ψυχολογικές ανάγκες ενός ατόμου. Κατά

τον Περλς, (1989) «η θεραπεία σπάνια κατορθώνει να διεισδύσει

πραγματικά στην προσωπικότητα. Αυτό συμβαίνει γιατί στους

περισσότερους τύπους θεραπείας δεν δίνεται αρκετή προσοχή στο

στρώμα σύγχυσης που χωρίζει την προσωπικότητα από την

αυτοαντίληψη. Εφόσον η σύγχυση είναι εξαιρετικά δυσάρεστη, ο

ασθενής κινητοποιεί κάθε μέσο που έχει στην διάθεση του για να

αποφύγει να δει καθαρά τις περιοχές της σύγχυσης του» (σελ, 73).

Είναι σημαντικό να δούμε ότι εκτός από καθηλωτική, η

νευρωτική συμπεριφορά μπορεί να ειδωθεί και ως δημιουργική

προσαρμογή στο πεδίο και συνδέεται με την απώθηση τραυματικών

εμπειριών ή αναμνήσεων. Η απώθηση γίνεται σκόπιμα έτσι ώστε η

προσοχή και η ενέργεια του ατόμου να εστιαστούν στα τρέχοντα

προβλήματα του, είτε το άτομο ενεργητικά αποφεύγει της

τραυματικές ή απειλητικές αναμνήσεις. Στην όποια περίπτωση, το

άτομο μέσω της απώθησης προσπαθεί να διατηρήσει τα ψυχολογικά

χαρακτηριστικά με τα οποία ταυτίζεται και έχει τόσο ανάγκη.

Έτσι, το άτομο καταφέρνει από την μια να επιβιώσει

συναισθηματικά και κοινωνικά μέσα από παγιωμένους ρόλους , από

την άλλη όμως διακόπτει ή αποδυναμώνει όλο το δημιουργικό

δυναμικό που έχει στην διάθεση του για να αλληλεπιδράσει με το

περιβάλλον και να αυτό-εκπληρωθεί (Dreitzel, 2004).

Οι μηχανισμοί που λειτουργούν πίσω από την νευρωτική

διαδικασία, μιας και η διαδικασία είναι που μας ενδιαφέρει

6

περισσότερο, συνιστούν είτε στην αποφυγή της εν δυνάμει

επώδυνης εμπειρίας (συμπεριφορά), αλλά και στον συναίσθημα του

φόβου του αφανισμού, παρατηρώντας έτσι μια αφαιρετική

λειτουργία και ποιότητα. Σύμφωνα με τον Perls, (1975) αυτή η

αφαιρετική λειτουργία εμπεριέχει την νέκρωση των αισθήσεων μιας

και «στο να μην βλέπεις και να μην ακούς η πηγή της ενόχλησης

μοιάζει να εξαφανίζεται» (σελ, 85). Άλλος τρόπος θα ήταν η

επιλεκτικότητα (selectivity) η οποία είναι ένας τρόπος να

εστιάζουμε και να προσεγγίζουμε μια συγκεκριμένη οπτική γωνία,

αποφεύγοντας να δούμε μια άλλη. Η αναστολή (inhibition) είναι

ένας ακόμη μηχανισμός που λειτουργεί στην διάθεση της

αφαιρετικής λειτουργίας και συνδέεται πολύ με την ενδοβολή, την

κοινωνική απαίτηση και τον αυτοέλεγχο. Για παράδειγμα, όταν

συγκινούμαι και είμαι έτοιμη να κλάψω, μπορεί να αναστείλω τη

συγκίνηση μου αν βρίσκομαι σε δημόσιο χώρο και θεωρώ πως μια

τέτοια συμπεριφορά δεν αρμόζει στο πλαίσιο, ή θεωρώ πως είναι

σημάδι αδυναμίας και έλλειψης ελέγχου και αυτοσυγκράτησης.

Ένας πολύ συνηθισμένος μηχανισμός είναι η απόδραση ( escape) η

οποία όμως οδηγεί το άτομο σε αδιέξοδο μια και κανένας δεν

μπορεί να αποδράσει από τον εαυτό του. Συνήθως, το άτομο που

έχει τάσεις φυγής κουβαλάει την προβληματική του και στις

καινούριες καταστάσεις/αλληλεπιδράσεις, αν θεωρήσουμε ότι έχει

καταφέρει να ξεφύγει από παλιές (Perls, 1975).

7

Τώρα, όσον αφορά στους μηχανισμός που παρουσιάζουν μια

προσθετική λειτουργία, πάντα με πρόθεση την αποφυγή ή την

κάλυψη της εν δυνάμει επώδυνης εμπειρίας. Παρατηρούμε μια

υπέρ-αντιστάθμιση (overcompensation) που έχει να κάνει με την

αποφυγή της αίσθησης κατωτερότητας (Adler), δημιουργώντας ένα

τοίχος προστασίας γύρω από τα ευάλωτα κομμάτια του εαυτού.

Αλλά και η ιδέα της πανοπλίας του Reich είναι κάτι ανάλογο σε

οργανικό/σωματικό επίπεδο. Στην ιδεοψυχαναγκαστική νεύρωση,

το άτομο σε μια προσπάθεια αποφυγής της επαφής του με

απαγορευμένες επιθυμίες (π.χ. επιθετικότητα) ή αντικείμενα (π.χ.

βρωμιά) αναπτύσσει δράσεις και τελετουργικά που του δημιουργούν

μια αίσθηση ασφάλειας (π.χ. εμμονικό πλύσιμο χεριών). Στην ίδια

νοοτροπία, η διανοητικοποίηση και η εκλογίκευση χρησιμεύουν στο

άτομο που δεν μπορεί να δει και να αποδεχτεί τον εαυτό του όπως

είναι. Στην μετάθεση, (displacement) το άτομο μεταθέτει την

προσοχή του από το αρχικό αντικείμενο της επιθυμίας του (π.χ.

πατέρας) σε κάποια άλλη πατρική φιγούρα-υποκατάστατο (π.χ.

θείος). Στην εξιδανίκευση, (sublimation) αυτό που μεταθέτεται είναι

η ενέργεια μιας μη αποδεκτής δράσης (π.χ. επιθετικότητα) σε μια

αποδεκτή δράση όπως είναι η τέχνη για παράδειγμα (Perls, 1975).

Στην συνέχεια, θα ήθελα να αναπτύξω την θεωρία του Perls

σε σχέση με τα 5 στάδια της νεύρωσης, καθώς και την συμβολή του

Philippson στον εκσυγχρονισμό της θεωρίας αυτής. Φαίνεται, πως η

μεγαλύτερη συνεισφορά του Philippson έγκειται στο ότι προσεγγίζει

8

τα 5 στάδια της νεύρωσης σαν μια εξελικτική διαδικασία,

επηρεασμένος και από τις εξελικτικές θεωρίες της Mahler και του

Stern, η οποία εμπεριέχει τον τρόπο ύπαρξης και τον τρόπο που

σχετίζεται το άτομο με το περιβάλλον. Αυτή η διαδικασία χτίζεται

διαδοχικά, πολλές φορές όμως, το άτομο ‘‘υποτροπιάζει’’ σε ένα

προηγούμενο στάδιο, το οποίο μας δείχνει ότι υπάρχουν ανοιχτοί

λογαριασμοί και παγιωμένες ή ανολοκλήρωτες γκεσταλτ . Έτσι, τα

στάδια αλληλεπιδρούν μεταξύ τους ανάλογα με το που βρίσκεται

συναισθηματικά και ψυχολογικά το άτομο. Στην θεραπεία

εξερευνούμε αυτή την αλληλεπίδραση για να δούμε σε ποιο στάδιο

βασίζεται η εμπειρία του θεραπευόμενου και κατά πόσο η εμπειρία

του τον αποτρέπει από τα να βιώσει και τα άλλα στάδια, καθώς και

ποιες είναι οι επιπτώσεις στην ζωή του και στον τρόπο που κάνει

επαφή (Philippson, 2005).

Σύμφωνα λοιπόν με τον Perls, το 1ο στάδιο της νεύρωσης

είναι το κίβδηλο στρώμα, όπου το άτομο συμπεριφέρεται και

σχετίζεται μέσα από παγιωμένους κοινωνικούς ρόλους, οι οποίοι

έχουν τις ρίζες τους «στην ενδοβολή και την κοινωνικά αποδεκτή

συμπεριφορά» (Clarkson & Mackewn, σελ. 78, 1993), ενώ βασικές

ανάγκες, επιθυμίες και συναισθήματα που αναγνωρίζονται ως ‘‘

παιδικά’’ ή ‘‘ πρωτόγονα’’ καταπιέζονται ως μη ανάρμοστα και

ανεπιθύμητα. Ο κλισέ ρόλος στη θεραπεία εκφράζει την ανάγκη του

ατόμου να ανακλάσει το άγχος που βιώνει και που σχετίζεται με

ανοιχτούς λογαριασμούς ή με τον ανοίκειο/επώδυνο τρόπο του

9

σχετίζεσθε μέσα στο θεραπευτικό πλαίσιο. Το 2ο στάδιο είναι το

φοβικό στρώμα όπου το άτομο λειτουργεί και συμπεριφέρεται ‘σαν

να’ είναι το θύμα, ο ισχυρός, το καλό παιδί, το μαύρο πρόβατο και

ούτω κάθε εξής. Με λίγα λόγια, το άτομο ταυτίζεται με τους

ρόλους που παίζει, με αποτέλεσμα να μην είναι αυθεντικός ούτε με

τον εαυτό του αλλά ούτε και στην επαφή του με τους άλλους

(Clarkson & Mackewn, 1993). Το πρόβλημα που δημιουργείται είναι

οι ατέρμονες πολώσεις, μιας και το άτομο ταυτίζεται μόνο με

κάποιες από τις δυνατότητες του ενώ αποξενώνεται από άλλες

περιορίζοντας την επίγνωση και την αυθεντικότητα του. Όπως

πολύ εύστοχα παρατηρεί ο Philippson (2005) «η θεραπεία Γκεσταλτ

είναι μια θεραπεία εαυτού και όχι της έννοιας του εαυτού (self-

concept), οπότε και είναι σημαντικό να προχωρήσουμε πέρα από

την ταύτιση, έτσι ώστε ο θεραπευόμενος να διευρύνει τις

δυνατότητες του και να αυξήσει την επίγνωση του» (σελ. 5).

Το 3ο στάδιο της νεύρωσης είναι το στρώμα του αδιεξόδου

όπου το άτομο βιώνει 2 πλευρές του εαυτού του σε σύγκρουση.

Υπάρχει έντονο το αίσθημα της δυσφορίας, της στασιμότητας, της

σύγχυσης και φυσικά του άγχους. Στην προσπάθεια του να αποφύγει

όλα αυτά τα δυσάρεστα συναισθήματα το άτομο αποφεύγει να

πάρει την ευθύνη για την κατάσταση του. Ένας ακόμη παράγοντας

που ακινητοποιεί το άτομο είναι η επίγνωση και η αποδοχή των

δυνατοτήτων και των περιορισμών του. Φαίνεται πως ακόμη δεν

είναι έτοιμο να σηκώσει το βάρος της ευθύνης και της ελευθερίας

10

(Clarkson & Mackewn, 1993). Όμως είναι σημαντικό ο

θεραπευόμενος να περάσει στο επόμενο στάδιο, και σ’ αυτό μπορεί

να συνεισφέρει και ο θεραπευτής δείχνοντας του εμπιστοσύνη,

διδάσκοντας τον δεξιότητες αυτουποστήριξης, συνοδεύοντας τον

συναισθηματικά σε μια τόσο μετέωρη συναισθηματική κατάσταση.

Σε αυτό το στρώμα, είναι πολύ πιθανή και η οπισθοδρόμηση μιας

και το άγχος που προκαλείται είναι μεγάλο και με αυτό τον τρόπο

δελεάζει το άτομο να επιστρέψει σε μια προηγούμενη «ασφαλή» και

γνώριμη, όμως στατική κατάσταση.

Το επόμενο στάδιο, το στρώμα της ενδόρρηξης σχετίζεται

άμεσα με το στρώμα του αδιέξοδου. Σε αυτό το στάδιο η δυσφορία

γίνεται ακόμα μεγαλύτερη. «Οι αντίθετες δυνάμεις τραβούν προς

αντίθετες κατευθύνσεις, ενώ το άτομο παραλύει σε μια προσπάθεια

να συγκροτήσει τον εαυτό του. Ακόμα και σε σωματικό επίπεδο, οι

μυς συσπώνται και δημιουργείται μια εσωτερική έκρηξη» (Clarkson

& Mackewn, σελ. 79, 1993). Προφανώς το άτομο νιώθει μεγάλη

συμπίεση και συρρίκνωση του εαυτού. Έχει υποστεί ένα πολύ

μεγάλο ναρκισσιστικό πλήγμα, όπου η εικόνα του εαυτού έχει πλέον

τσαλακωθεί, οι παλιές γκεσταλτ αποδομούνται, οι καινούργιες δεν

έχουν πάρει μορφή ακόμα και έτσι το άτομο νιώθει αρκετό φόβο

μπροστά στο άγνωστο. Είναι αξιοσημείωτο ότι ο φόβος του

θανάτου που δημιουργείται σε αυτό το στρώμα, έχει να κάνει με

αυτήν ακριβώς την απώλεια του παλιού εαυτού. Η δυναμική της

11

απώλειας εμπεριέχει το ξεμπλοκάρισμα της ενέργειας με

αποτέλεσμα να εξωτερικεύονται τα συναισθήματα (γέλιο, κλάμα).

Έτσι οδηγούμαστε στο 5ο στάδιο, το στρώμα της έκρηξης που

συνήθως συμβαίνει στα προχωρημένα στάδια της θεραπείας. Σε

αυτό το στάδιο το άτομο είναι αυθεντικό και εκφράζεται με γνήσια

συναισθήματα. Ο Perls (1988) στο βιβλίο του Gestalt Therapy

Verbatim αναφέρει πως υπάρχουν 4 τύποι έκρηξης. Ο πρώτος

σχετίζεται με την θλίψη της απώλειας που εμπεριέχεται στην

αποδοχή ότι κάτι έχει χαθεί. Ο δεύτερος έχει να κάνει με τον

οργασμό και μια γενικότερη ενεργοποίηση της σεξουαλικότητας

του ατόμου που φυσικά και συμβολίζει την όρεξη για ζωή. Ο τρίτος

τύπος σχετίζεται με τον θυμό και την απαραίτητη επιθετικότητα

που έχουν όλοι οι ζωντανοί οργανισμοί, δηλώνοντας την ύπαρξη

τους. Ο τέταρτος τύπος είναι η χαρά της ζωής, ενώ ο Philippson

(2005) προσθέτει την εξάρτηση από τους άλλους και το άνοιγμα

στο να μπορείς να παίρνεις φροντίδα από το περιβάλλον.

Με πολύ κατανοητό τρόπο μας εξηγεί η Spagnuolo-Lobb,

(2001) τη δομή της νεύρωσης, «Ένα εξάχρονο κορίτσι αυθόρμητα

αισθάνεται την ανάγκη να αγκαλιάσει τον μπαμπά της για να του

εκφράσει την αγάπη της αλλά και για να συνδεθεί μαζί του

(λειτουργία του id). Η ίδια, αντιλαμβάνεται τον εαυτό της σαν ένα

άτομο χαρούμενο και τρυφερό προς τους άλλους (λειτουργία του

personality). Η συστηματική προσέγγιση στον μπαμπά της με σκοπό

την φροντίδα και τρυφερότητα, προσκρούει στην

12

ψυχρότητα/ανικανότητα του πατέρα να ανταποκριθεί

συναισθηματικά στην αλληλεπίδραση τους

(περιβαλλοντικός/εξωτερικός παράγοντας). Μετά από την

επαναλαμβανόμενα απογοητευτική εμπειρία ανάμεσα στην κόρη και

τον πατέρα, αναπτύσσεται ένας δυσλειτουργικός τρόπος επαφής

μεταξύ τους, κατά τον οποίο η διέγερση για επαφή μεταμορφώνεται

σε άγχος και τάση αποφυγής της (σελ. 113). Να, μερικοί τρόποι με

τους οποίους μπορεί να γίνει αυτό. Για παράδειγμα, η διακοπή της

πρόθεσης για εγγύτητα μπορεί να κρύβει από πίσω την ενδοβολή

ότι ‘‘δεν πρέπει να επεκτείνομαι (σωματικά) προς τους άλλους’’ ή

ότι ‘‘τους μπαμπάδες δεν πρέπει να τους αγκαλιάζουμε’’. Ένας

άλλος τρόπος θα ήταν μέσω της προβολής, ‘‘ο μπαμπάς μου με

απορρίπτει’’ ή ‘‘δεν πρέπει να είμαι διαχυτική με τους άλλους’’.

Ένας ακόμη τρόπος, θα ήταν μέσω της αναστροφής, ‘‘δεν

χρειάζομαι τρυφερότητα’’ Spagnuolo-Lobb, (2001).

Όποιο και αν είναι το εμπόδιο, αυτό που έχει σημασία είναι η

συσσώρευση των ημιτελών συναισθηματικά καταστάσεων που

δημιουργεί μια συστηματική έλλειψη (τραυματική εμπειρία) στον

τρόπο με τον οποίο θα σχετίζεται αυτό το κορίτσι, με στόχο να

‘καλύψει’ το αρχικό έλλειμμα (τραύμα). Αφού «η προσωπικότητα

αντιπροσωπεύει την ικανότητα του εαυτού να οργανώνει και να

αφομοιώνει την παρελθούσα εμπειρία μέσω της μνήμης,

‘ενημερώνει’ κατά κάποιο τρόπο τον εαυτό ώστε να αποφεύγει τις

κακοτοπιές στην επαφή. Θα μπορούσαμε να την παρομοιάσουμε με

μια τράπεζα μνήμης που ενημερώνει τον εαυτό στο παρόν σχετικά

13

με επικίνδυνες εμπειρίες του παρελθόντος. Σε συνδυασμό με το id,

(οργάνωση των αισθήσεων και των αισθητηριακών ερεθισμάτων), η

δυσλειτουργική προσωπικότητα της οποίας σκοπός είναι να

διατηρήσει τα αρχαϊκά στοιχεία του εαυτού, και ως τέτοια

συμβάλει στην απώλεια των λειτουργιών του ego, το οποίο

βρίσκεται στην βάση της νεύρωσης» (Spagnuolo-Lobb, σελ. 114,

2001).

Ας δούμε τώρα πως συνδέεται η δομή της νεύρωσης με τον

κύκλο και τα εμπόδια στην επαφή. Στην ψυχοθεραπεία Γκεσταλτ,

αυτό που μας ενδιαφέρει να δούμε είναι «το πότε, το που και το

πως το άτομο διακόπτει την διαδικασία ικανοποίησης των φυσικών,

συναισθηματικών, διανοητικών και πνευματικών του αναγκών»

(Dreitzel, σελ. 38, 2004). Έτσι, οι διαταραχές στον κύκλο της

επαφής μπορούν να ειδωθούν ως μια καθήλωση που παρεμβάλλεται

στην ομαλή και δημιουργική λειτουργία του εαυτού στο όριο της

αλληλεπίδρασης του οργανισμού με το περιβάλλον. Αξίζει να

σημειωθεί πως η διαταραχή του κύκλου της επαφής εννοείται σαν

μια δυσλειτουργία στην ροή της δημιουργίας μορφών ή σε κάποια

από τις φάσεις του κύκλου. Έτσι λοιπόν, η δυσλειτουργία στην φάση

της αίσθησης, έχει ως αποτέλεσμα την απευαισθητοποίηση του

ατόμου όσον αφορά στις σωματικές ενδείξεις όπως είναι ο πόνος ή

η δυσφορία. Η συμβολή, είναι ο μηχανισμός που μπορεί να διακόψει

την επαφή σε αυτή την φάση. Κατά την διάρκεια της φάσης της

επίγνωσης η διαταραχή προκύπτει από την έλλειψη ενσυναίσθησης

και νοηματοδότησης των αισθητηριακών, σωματικών ή

14

περιβαλλοντικών πληροφοριών. Ουσιαστικά, το άτομο διαταράσσει

εσκεμμένα είτε από έλλειψη προσοχής την δημιουργία μιας

καινούριας μορφής (απευαισθητοποίηση), στρέφοντας την προσοχή

του στην εκπλήρωση μιας πιο ζωτικής για την ώρα, ανάγκης του.

Για παράδειγμα, τα παθητικό-επιθετικά άτομα μπορεί να

αποκλείσουν ένα εξωτερικό ερέθισμα από το να έχει επίδραση πάνω

τους, μπλοκάροντας την επίγνωση (Clarkson, 2004).

Στην επόμενη φάση του κύκλου της επαφής, στην

κινητοποίηση της ενέργειας με σκοπό την δράση και την

ικανοποίηση των αναγκών του ατόμου η διαταραχή μπορεί να

οφείλεται στην έλλειψη ή την υπερβολή της απαιτούμενης

ενέργειας. Ακόμα, είναι δυνατό η διέγερση που αρχικά νιώθει το

άτομο να μπλοκαριστεί ή να παρερμηνευτεί από τον ίδιο. Εδώ, ο

μηχανισμός της ανάκλασης μπορεί να παρεμποδίσει την

κινητοποίηση. Ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα θα ήταν ένα

καταθλιπτικό άτομο που παρουσιάζει διαταραχή σε αυτή την φάση

του κύκλου ακριβώς επειδή δεν μπορεί να κινητοποιήσει την

ενέργεια του. Στην φάση της δράσης, η διαταραχή συνίσταται σε

μη αφομοιωμένα κομμάτια του εαυτού του ατόμου που όμως

αποδίδονται στους άλλους μέσω της προβολής. Η προβολή

αποτρέπει το άτομο από το να έχει πλήρη επαφή με την δράση που

απαιτείται για την ικανοποίηση μιας αίσθησης ή μιας εμπειρίας. Για

παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να επαναλαμβάνει μια δράση ξανά

και ξανά χωρίς να ικανοποιεί αποτελεσματικά την ανάγκη του.

15

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι εξαρτήσεις ή οι

ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές (Clarkson, 2004).

Στην φάση της τελικής επαφής, η διακοπή μπορεί να

οφείλεται στην έλλειψη ζωτικότητας της ενέργειας που θα

αποφορτίσει και θα ικανοποιήσει την ανάγκη του ατόμου. Με άλλα

λόγια, το άτομο αντί να κατευθύνει την δράση του σε ένα

εξωτερικό στόχο, αναστρέφει την συμπεριφορά προς τον εαυτό

του. Στο στάδιο της μετά-επαφής, η νευρωτική διαδικασία

παρατηρείται όταν το άτομο δεν μπορεί να βιώσει με πληρότητα

την εμπειρία του, με αποτέλεσμα να περνάει παρορμητικά από την

μια εμπειρία στην άλλη χωρίς να μπορεί να κρατήσει το άρωμα της

κάθε εμπειρίας. Κατά μια έννοια είναι σαν να μην μπορεί το άτομο

να νιώσει την ολοκλήρωση μέσα από τις εμπειρίες του (Clarkson,

2004). Ο εγωτισμός ως κυρίαρχη αντίσταση στο στάδιο της μετά-

επαφής, σχετίζεται με την εμπιστοσύνη στο περιβάλλον και το

‘άφημα’ του ελέγχου. Τα άτομα που χρόνια αλληλεπιδρούν με αυτό

το μοτίβο, δείχνουν να έχουν το έλεγχο, όμως δεν μπορούν να

συντονιστούν ούτε με τον εαυτό τους, ούτε με το περιβάλλον

(Clarkson, 2004).

Στο στάδιο της απόσυρσης, το άτομο βρίσκεται σε μια

κατάσταση ηρεμίας και ισορροπίας, ένα είδος δημιουργικού κενού,

ενώ μια νευρωτική τάση θα ήταν η πρώιμη κινητοποίηση για την

δημιουργία μιας καινούριας μορφής. Το γεγονός ότι το άτομο

δυσκολεύεται να μείνει με το δημιουργικό κενό μας προτρέπει να

16

υποθέσουμε ότι δεν αφήνεται εύκολα ούτε στο κομμάτι της

εμπιστοσύνης ούτε στο κομμάτι των προσωπικών βιωμάτων και

εμπειριών, κάτι που συνιστά στην νευρωτική διαδικασία. Όπως έχει

αναφερθεί και παραπάνω, η διαδικασία της απώλειας και του

αποχαιρετισμού παλιών εμπειριών ή συνειρμών είναι ζωτικής

σημασίας. Εξίσου μεγάλης σημασίας είναι και η θλίψη που

συνοδεύει αυτή την απώλεια η οποία όμως είναι απαραίτητη για

την ολοκλήρωση, την αποσύνδεση και το άνοιγμα σε καινούριες

προοπτικές σύνδεσης με τον εαυτό και τους άλλους (Clarkson,

2004).

Αντί επιλόγου:

‘‘Δεν ήθελα τίποτε άλλο από το να προσπαθήσω να ζήσω

εκείνο που από μόνο του ήθελε να βγει από μέσα μου. Γιατί ήταν

τόσο δύσκολο αυτό;’’

Χέρμαν Έσσε

17

Βιβλιογραφία:

Περλς,Φ.(1989). Η προσέγγιση Γκεστάλτ. Αθήνα: Εκδόσεις Γλάρος.

Clarkson, P.(2004). Gestalt counseling in action. London: Sage.

Clarkson, P., Mackewn, J. (1993). Fritz Perls. London: Sage

Publications.

Dreitzel, H., P. (2004). Gestalt and Process. Edition Humanistische

Psyhologie.

Perls, F. (1975). Yo, Hambre y Agresión. Los comienzos de la Terapia

Gestáltica. México: Fondo de cultura económica.

Perls, F. (1988). Gestalt Therapy Verbatim. New York: The Gestalt

Journal Press.

Philippson, P. (2005). Layers Theories. Two theories of five

Layers.Manchester Gestalt Centre. http://www.mgc.org.uk/

Spagnuolo-Lobb, M. (2001). The Theory of Self in Gestalt Therapy: A

Restatement of Some Aspects, in: Gestalt Review, vol. 5, No 4.

18

19