Ο τεμαχισμένος ιδανικός εαυτός: τρείς εκφάνσεις της διαδικτυακής ταυτότητας

Χρήστος Παναγιώτου

Στη μελέτη αυτή γίνεται μια θεωρητική εξερεύνηση τριών «τρόπων» με τους οποίους παρουσιάζεται η ταυτότητα στο διαδίκτυο: α. ως μιας τεμαχισμένης αυτό-εικόνας που συνεχώς μεταβάλλεται αναλόγως της πληροφορίας που κάποιος ανταλλάζει, β. ως μιας ιδεατής αυτό-εικόνας που προβάλλεται στο διαδίκτυο και γ. ως προέκταση της φυσικής ταυτότητας του ατόμου. Στην έρευνα θα παρουσιαστούν θεωρίες της ανάπτυξης της «φυσικής» και διαδικτυακής ταυτότητας, θεωρίες της επικοινωνίας από το έργο του Goffman, ενώ παράλληλα οι θεωρίες αυτές θα συγκριθούν με τις στάσεις των εφήβων για το πώς οι ίδιοι τείνουν να παρουσιάζουν την διαδικτυακή τους ταυτότητά. Στην πρώτη περίπτωση, η διαδικτυακή ταυτότητα μπορεί να είναι πολλαπλή αν πρόκειται για ένα περιβάλλον που άγνωστοι ανταλλάζουν μηνύματα μεταξύ τους, στην δεύτερη περίπτωση η ταυτότητα μπορεί να πάρει την μορφή ενός «ιδεατού» εαυτού, όταν τα άτομα επικοινωνούν μόνο διαδικτυακά, αλλά έχουν ισχυρούς δεσμούς, ενώ στην τρίτη περίπτωση η διαδικτυακή ταυτότητα μπορεί να λειτουργεί ως προέκταση της «πραγματικής» όταν τα άτομα γνωρίζονται και στην «φυσική» πραγματικότητα παράλληλα.

Εισαγωγή

Η μετακίνηση του διαδικτύου από ένα αφιλόξενο τεχνητό περιβάλλον μηχανών, σε ένα χώρο παγκόσμιας ανθρώπινης αλληλεπικοινωνίας έχει μεταβάλει την ανθρώπινη φύση μας, και τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τους εαυτούς μας και τις αλληλεπιδράσεις μας με άλλους ανθρώπους. Η αίσθηση του εαυτού μας έχει αποκτήσει ένα νέο ψηφιακό «σώμα» και η αντίληψή μας για το κοινωνικό μας περιβάλλον έχει αποκτήσει μια νέα ψηφιακή διάσταση. Η έννοια του χώρου και του χρόνου ως παράμετροι που καθορίζουν την «εικόνα» του ατόμου, τείνουν μέσα από το διαδίκτυο να εξαλειφθούν, όπως επίσης και τα σωματικά χαρακτηριστικά ως παράγοντες που καθορίζουν την ταυτότητα. Η ανωνυμία στο διαδίκτυο και η ευκαιρία που προσφέρει στον καθένα να έχει μια «ελεύθερη» ταυτότητα έχουν γίνει θέμα έρευνας πολλών ερευνητών όπως της Sherry Turkle που υποστηρίζει πώς η ταυτότητα στο διαδίκτυο είναι τεμαχισμένη και πολλαπλή. Με την εξέλιξη όμως των εφαρμογών του διαδικτύου και με την εύκολη, πολυμεσική και ασύγχρονη επικοινωνία που προσφέρουν, ίσως η διαδικτυακή ταυτότητα να παρουσιάζει μια ιδεατή αυτό-εικόνα, αφού μπορεί κάποιος να «διαχειριστεί» καλύτερα την εικόνα που προβάλει. Ωστόσο, η προβολή μιας ιδεατής αυτό-εικόνας ίσως πάλι να μην είναι εφικτή και το διαδίκτυο ίσως λειτουργεί απλά ως ένα νέο μέσο επικοινωνίας όπου η διαδικτυακή ταυτότητα είναι προέκταση της «φυσικής», παρά κάτι διαφορετικό.

Ταυτότητα

Η αίσθηση «συνοχής» και συνέχειας του εαυτού μας στον χρόνο – η μετάβαση από κάποιο «μοναδικό» παρελθόν προς ένα «μοναδικό» μέλλον, είναι ίσως αυτά που καθορίζουν και την ταυτότητά μας. Αν όμως αυτή η «συνοχή» , ουσιαστικά δεν μπορεί να αυτό-οριστεί αλλά επικαλείται πάντα μια εξωτερική σύγκριση, η ταυτότητα τότε δεν μπορεί παρά μόνο να οριστεί μέσα από τη διαφορά της με τους άλλους: «ξέρω τι δεν είμαι», και να εκληφθεί αναπόφευκτα ως ένα κοινωνικό-πολιτισμικό κατασκεύασμα παρά ως κάποιο έμφυτο ατομικό «χαρακτηριστικό». (Ermann, 2010) Ως αποτέλεσμα, η «ταυτότητα» ορίζει όποια φαινόμενα περιγράφουν την μετάβαση από το ατομικό στο κοινωνικό, από το «εγώ» στο οι «άλλοι», και ως εκ τούτου καθορίζει την κοινωνική αντανάκλαση του ατόμου προϋποθέτοντας πάντα μια αλληλεπίδραση μέσα σ’ ένα κοινωνικό-πολιτισμικό πεδίο. Αν όμως οι κοινωνικές καταστάσεις, οι κοινωνικοί κώδικες και οι επικοινωνιακοί κώδικες μεταβάλλονται είτε αναλόγως του χώρου είτε του χρόνου, αναπόφευκτα και η κοινωνική αυτοαντίληψη του ατόμου, η ταυτότητά του θα αλλάζει. (Ermann, 2010) Δεδομένου πώς το διαδίκτυο είναι ένα νέο είδος κοινωνικού πεδίου, όπου η έννοια της κοινωνικοποίησης διατηρείται αλλά υπόκειται σε διαφορετικούς «κώδικες» και «κανόνες» (που έχουν να κάνουν με την κατάργηση κυρίως του χώρου από τη μια και της ανωνυμίας που κάποιος αποκτά από την άλλη) (Turkle,2006), θα μπορούσαμε να υποθέσουμε πώς η έννοια της ταυτότητας θα μπορούσε να εξαρτηθεί και από το «μέσο» της κοινωνικής αλληλεπίδρασης (σ’ αυτή τη περίπτωση το διαδίκτυο) και πώς το μέσο – αναλόγως των περιορισμών ή των δυνατοτήτων του, θα καθορίσει τόσο την έννοια της ταυτότητας όσο και την ταυτότητα του κάθε ατόμου σ’ αυτό τον «χώρο».

Η Τεμαχισμένη Ταυτότητα – Sherry Turkle

Αρχικά το διαδίκτυο εκλήφθηκε ως ένας χώρος «παγκόσμιας εξίσωσης» όπου διέγραφε κάθε κοινωνικό στερεότυπο βασισμένο στο φύλο, την ηλικία την θρησκεία κλπ. Μέσα από την ανωνυμία του διαδικτύου διασφαλιζόταν η ισότητα των χρηστών, αφού ο οποιοσδήποτε μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε (Πάνος1, 2011). Μέσα από την ανωνυμία, αυτή και την «αυθαιρεσία» της ταυτότητας στο διαδίκτυο, κάποιος μπορούσε κτίσει την ταυτότητά του μόνο μέσα από το λεκτικό περιβάλλον του κειμένου που μοιραζόταν με τους άλλους χρήστες. Αλλάζοντας το κείμενο, άλλαζε την ταυτότητά του. Η διατήρηση του κειμένου δηλαδή που αναρτιόταν στον «δημόσιο» ηλεκτρονικό χώρο ήταν που καθόριζε και την ηλεκτρονική «ύπαρξη» της ταυτότητας του ατόμου. Έτσι, η ταυτότητα στο διαδίκτυο, μη έχοντας κάποια άμεση σύνδεση με την «φυσικότητα» του ατόμου, μπορούσε να πάρει οποιαδήποτε μορφή (Turkle, 1999). Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το διαδίκτυο έχει αποδομήσει την ταυτότητα του ατόμου, αφού η διαδικασία της «κατασκευής» της ταυτότητας δεν είναι πλέον αποτέλεσμα μιας γραμμικής οικοδόμησης της αυτό-εικόνας αλλά είναι μια περίπλοκη μη-γραμμική διαδικασία κατασκευής μιας αυτοεικόνας που

βασίζεται στην αλλαγή ρόλων, περιβαλλόντων επικοινωνίας και αντιλήψεων (Burnett & Marshall, 2003), και που στο διαδίκτυο αυθονούν.

Ακόμα, οι πρόσφατες προσομοιώσεις της κοινωνικής πραγματικότητας μέσα από τα SNS και τα θολά όρια μεταξύ «φυσικότητας» και «εικονικότητας» του κοινωνικού περιβάλλοντος με το οποίο κάποιος έρχεται σε επαφή έχουν περαιτέρω βοηθήσει αυτή την σύνθετη τεμαχισμένη αυτό-εικόνα. Η συνεχής εναλλαγή μεταξύ των εικονικών περιβαλλόντων, σε πολλές περιπτώσεις την ίδια στιγμή, έχουν καταργήσει τους οποιουσδήποτε φυσικούς και κοινωνικούς περιορισμούς για παρουσίαση της ταυτότητας, κάτι που γίνεται ιδιαίτερα εμφανές στο περιβάλλον των MUD, των online εικονικών κόσμων και των MMORPG, όπου η ταυτότητα του χρήστη στους κόσμους αυτούς, μπορεί να απέχει πολύ από την ταυτότητα του στη «φυσική» κοινωνική πραγματικότητα. Κάποιος όμως θα μπορούσε πολύ εύκολα να πει πως η εικονική ταυτότητα κάποιου διαδικτυακού χρήστη είναι απλά «ψεύτικη», και πώς η «πραγματική» του ταυτότητα βρίσκεται στην «φυσική» πραγματικότητα. Σύμφωνα όμως με την Sherry Turkle, οι ταυτότητες των ατόμων στο διαδίκτυο κάθε άλλο παρά «ψεύτικες» μπορούν να θεωρηθούν αφού κάθε μια από αυτές αντιπροσωπεύει μια πτυχή της όλης ταυτότητας του ατόμου, με την «φυσική» ταυτότητα του ατόμου ως απλά ένα ακόμα «παράθυρο της οθόνης». Εξάλλου, το ιντερνέτ έχει την δυνατότητα να «απελευθερώνει» την έκφραση του ατόμου μέσα από μια ελεύθερη «υπόδηση» ρόλων που ταιριάζουν στο άτομο και που κατά τα άλλα θα ήταν περιορισμένο στην φυσική πραγματικότητα. Έτσι, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, το διαδίκτυο μετατρέπεται σε ένα πεδίο «πειραματισμού» και «ελεύθερης φαντασίωσης» (Burnett & Marshall, 2003), του κάθε συνδεδεμένου χρήστη με πολλαπλές και ασταθείς ταυτότητες.

Ο Erikson μιλά επίσης για ένα στάδιο της ζωής του ανθρώπου, όπου κυριαρχεί ο πειραματισμός της ταυτότητας. Σύμφωνα με την θεωρία της ανάπτυξης του Erikson, η ταυτότητα του ατόμου διαμορφώνεται σε μια φάση της ζωής του ατόμου όπου υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότεροι κοινωνικοί περιορισμοί. Το στάδιο αυτό, που ο ίδιος ονομάζει moratorium, λειτουργεί ως ένα «χρονικό πεδίο» όπου το άτομο έρχεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με άτομα και ιδέες προκειμένου να διαμορφώσει την προσωπική του ταυτότητα, ενώ το πεδίο αυτό, χάνεται όταν ο ενήλικας ενταχθεί στους κοινωνικούς περιορισμούς. Η Sherry Turkle (1999), κάνει τον παραλληλισμό και συνδέει το «πεδίο» του Moratorium με το πεδίο «ελεύθερης φαντασίωσης» (Burnett & Marshall, 2003), του διαδικτύου. Αν στο Moratorium ο έφηβος μπορεί να πειραματιστεί με την ταυτότητα του με όσο το δυνατό λιγότερους κοινωνικούς περιορισμούς, έτσι και στο διαδίκτυο η ανωνυμία του χρήστη και οι ελλείψεις περιορισμών μπορούν να «επαναφέρουν» μόνιμα στο άτομο (εν όσο βρίσκεται στον χώρο του διαδικτύου) το στάδιο αυτό. Έτσι στο διαδίκτυο σύμφωνα με την άποψη αυτή, η ταυτότητα είναι πάντοτε «ελεύθερη» και «ανοικτή», συνεχώς εξελισσόμενη και πάντοτε πολλαπλή (Turkle ,1999). Με λίγα λόγια, σ’ αυτό που κάνει λόγο η Turkle είναι πώς το διαδίκτυο είναι εκ φύσεως ένα πεδίο όπου μπορούν να αποκαλυφθούν όλες οι πτυχές της ταυτότητας του ατόμου και να δημιουργήσουν μαζί ένα «δίκτυο» ταυτοτήτων που η κάθε μια από αυτές δεν είναι λιγότερο πραγματική από την άλλη.

Όσον αφορά τους εφήβους, έρευνα που έγινε από τους Yasmin B. Kafai, Deborah A. Fields και Melissa Cook (2007), έδειξε πώς οι έφηβοι όντως πειραματίζονταν με την ψηφιακή τους

εικόνα, αφού κανένας δεν σχεδιάζει avatar με κριτήριο την ομοιότητά του με τον πραγματικό τους εαυτό. Μάλιστα, πολλές από τις απαντήσεις που έδωσαν σε σχέση με το πώς επέλεξαν να σχεδιάσουν το avatar τους, κάποιοι απάντησαν πώς το σχεδίασαν για να «συσχετιστούν» με κάτι, κάτι που ίσως μπορούμε να πούμε πώς δείχνει μια τάση πειραματισμού σε σχέση με την ταυτότητα, αφού αυτή η «συσχέτιση», με κάποιο σύνολο ή ιδέα, θα μπορούσε να εκληφθεί ως μια παράμετρος που καθορίζει την ταυτότητα του ατόμου (Fritch & Cromwell, 2001), και επομένως μια «ταύτιση» του ατόμου με ένα σύνολο στον διαδικτυακό χώρο μάλλον λειτουργεί «πειραματικά». (Turkle ,1999). Επίσης, ακόμα μια από τις απαντήσεις που έδωσαν σχετικά με το πώς δημιούργησαν το avatar τους, είχε να κάνει με την αποδοχή ή την απόρριψη μιας κοινωνικής τάσης (Kafai, Fields, & Cook, 2007), κάτι που ίσως φανερώνει αφ’ ενός ένα πειραματισμό ταυτότητας ή ίσως μια μεταφορά των κοινωνικών στερεοτύπων στον διαδικτυακό χώρο.

Όσων αφορά τα SNS, οι νεαρότεροι έφηβοι φάνηκε να προτιμούν σελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως το MySpace που τους επιτρέπει περισσότερες δυνατότητες αυτοπροβολής παρά άλλες σελίδες κοινωνικής δικτύωσης όπως για παράδειγμα το facebook (Livingstone, 2006). Αυτό ίσως να συνδέεται με το γεγονός πώς το περιβάλλον του MySpace μοιάζει κατά κάποια έννοια με το περιβάλλον των MUD όπως τα περιγράφει η Turkle. Για παράδειγμα, φάνηκε πώς οι έφηβοι χρησιμοποιώντας το MySpace προβάλλουν διαφορετικές και συχνά «αμφιλεγόμενες» απόψεις του εαυτού τους (σεξουαλικό προσανατολισμό, χρήση ναρκωτικών και αλκοόλ) (Rosen, 2006), έτσι που με αυτό τον τρόπο δοκιμάζουν τις αντιδράσεις του συνόλου για αυτές τις ταυτότητες πριν τις υιοθετήσουν στην «πραγματική» τους ζωή. Επομένως, οι νεαρότεροι έφηβοι ίσως να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο ως ένα πεδίο πειραματισμού περισσότερο απ’ ότι οι μεγαλύτεροι έφηβοι που προτιμούν να διαμορφώνουν την ταυτότητά τους μέσα από τους «φίλους» (Livingstone, 2006).

Ιδεατή ταυτότητα

“Computer screens are the new location for our fantasies, both erotic and intellectual. We are using life on computer screens to become comfortable with new ways of thinking about evolution, relationships, sexuality, politics, and identity.” (Turkle, 4.01: Who Am We?, 2004)

ο Andre Nusselder παίρνει ένα μέρος της ψυχαναλυτικής θεωρίας του Lacan και εξηγεί πώς ο κυβερνοχώρος θα μπορούσε να λειτουργεί ως ένα είδος πεδίου «ζωντανής» φαντασίωσης (Nusselder, 2006) και «Μαζικής συναινετικής παραίσθησης» (Gibson, 1984). Σύμφωνα με τον Nusselder – επικαλούμενος τον Lacan και τον Freud, το άτομο ενδίδει σε φαντασιώσεις για να καλύψει το «κενό» που προβάλλουν οι μη εκπληρωμένες επιθυμίες του ή επιθυμίες που δεν μπορεί να φτάσει εξ’ αιτίας κοινωνικών ή φυσικών περιορισμών. Έτσι όπως αναφέρθηκε πιο πριν, σε ένα περιβάλλον με ελάχιστους κοινωνικούς περιορισμούς εξαιτίας της ανωνυμίας (Turkle, 2006), το διαδίκτυο λειτουργεί ως ένα πεδίο που αυτές οι φαντασιώσεις αποκτούν «υλική» υπόσταση και βιώνονται «πραγματικά» από τον χρήστη ως μια εικόνα που προκαλεί ευχαρίστηση (Nusselder, 2006) Επομένως, αφού το διαδίκτυο είναι πράγματι ένας χώρος όπου οι ιδανικές μας σκέψεις μπορούν να αποκτούν κάποιου είδους φυσική υπόσταση μέσω της οθόνης, θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε

πώς και ο ίδιος ο σχεδιασμός του εαυτού και της ταυτότητας μας στον χώρο του διαδικτύου ίσως εμπίπτει στο επίπεδο του ιδανικού. Ο ιδανικός εαυτός όμως δεν μπορεί να είναι τεμαχισμένος και συνεχώς μεταβαλλόμενος όπως τον περιγράφει η Turkle, αλλά περισσότερο θα μπορούσε να είναι μια «κεντρική» εικόνα, μια φωτογραφία που να προβάλει όσο το δυνατό την ιδανικότερη «ταυτότητα» του χρήστη, που δεν μπορεί να έχει στην «πραγματική» ζωή. Γενικά στα online κοινωνικά δίκτυα, υπάρχει η τάση για παρουσίαση του εαυτού μεσ’ από τη φωτογραφία, καθώς ο «ρεαλισμός» της φωτογραφίας εμπερικλείει εμπιστοσύνη και εκτιμάται περισσότερο από τους online φίλους. Έρευνες έχουν δείξει πώς χρήστες που προβάλλουν τον εαυτό τους μέσα από ανάρτηση φωτογραφίας στο προφίλ τους γίνονται γενικά πιο αποδεκτοί (Πανος, 2011). Παράλληλα, μια φωτογραφία αναρτημένη στον ιστοχώρο κάποιου υποδηλώνει άμεση σχέση με τον ίδιο τον χρήστη στην φυσική πραγματικότητα, αφού παύει πλέον η ταυτότητα να είναι κάτι το αόριστο και συγκεκριμενοποιείται στην «σωματικότητα» του χρήστη που επικοινωνεί. Η σύνδεση όμως αυτή με την «φυσική πραγματικότητα» του online χρήστη μέσω της φωτογραφίας του προφίλ, είναι ίσως αναμενόμενο να μετατρέψει την online επικοινωνία σε ένα είδος «φυσικής» επικοινωνίας, παρά «διαδικτυακής».

Σε μια διαδικασία επικοινωνίας, σύμφωνα με τον Goffman οι άνθρωποι προσπαθούν να διαχειριστούν τις εντυπώσεις, δηλαδή το τι δίδουν και τι «προδίδουν» για τον εαυτό τους. (Utz, 2010) Στον offline κόσμο το να διαχειριστεί κάποιος όλες τις πληροφορίες που μεταδίδει είναι σχεδόν αδύνατο, καθώς ασυνείδητα (γλώσσα του σώματος, τόνος φωνής κλπ) δίνει πληροφορίες για τον εαυτό του που δεν θέλει απαραίτητα να δώσει. Στο διαδίκτυο η διαχείριση αυτή γίνεται πολύ πιο απλά γιατί σε αντίθεση με την φυσική πραγματικότητα η επικοινωνία συμβαίνει κατά το πλείστον ασύγχρονα και έτσι δίνεται η ευκαιρία στον χρήστη να ελέγξει τι θέλει να μεταδώσει. Έτσι, το ασύγχρονο online περιβάλλον αφήνει τα άτομα να κτίσουν μιαν «ιδεατή» ταυτότητα (Utz, 2010). Η ιδεατή αυτή ταυτότητα όμως, ίσως να έρχεται σε αντίθεση με τον «τεμαχισμένο» εαυτό της Turkle και έχει τις ρίζες της στην αφ’ ενός καταδήλωση της «σωματικότητας» του χρήστη μέσω της φωτογραφίας του προφίλ και αφ’ ετέρου στην επιτυχημένη «διαχείριση των εντυπώσεων» (Goffmann) που προσφέρει η ασύγχρονη online επικοινωνία. Έτσι για παράδειγμα στις “Myspace Angles” φωτογραφίες, γίνεται η σύνδεση του εικονικού προφίλ του χρήστη με τον «πραγματικό εαυτό» του χρήστη μέσω της «αληθοφάνειας» της φωτογραφίας. Η φωτογραφία όμως, εκμεταλλευόμενη την στατικότητα της, λειτουργεί ως ένα σταθερό σημείο όπου παρουσιάζει μια «εξιδανικευμένη» εικόνα του χρήστη που προκύπτει μέσα από την τεχνική της ίδιας της φωτογραφικής λήψης παρά από την «πραγματικότητα» του χρήστη. Έτσι η φωτογραφία ναι μεν παρουσιάζει μια σταθερή, κεντρική εικόνα του χρήστη αλλά από μια οπτική γωνία που ο ίδιος ο χρήστης επιλέγει να δείξει και να ταυτιστεί. Γενικότερα, η χρήση των myspace angles γίνεται από νεαρά άτομα (έφηβους ή νεαρούς ενήλικες) και μέσω της συγκεκριμένης φωτογραφικής τεχνικής (συνήθως λήψη από πάνω προς τα κάτω), κάνει το άτομο να φαίνεται σωματικά πιο «ελκυστικό». Πρόσφατα όμως η χρήση της τεχνικής αυτής έχει κατηγορηθεί από τους χρήστες των SNS ως εξαπάτηση, κομφορμισμός και ναρκισσισμός, έτσι υπάρχει μια τάση για αποφυγή επικοινωνίας με άτομα που προβάλλουν τον εαυτό τους μέσα από τις λήψεις αυτές. (Lauren, 2009)

Παράλληλα, σε ένα άλλο διαδικτυακό περιβάλλον, στον εικονικό κόσμο του Whyville, οι έφηβοι όταν ρωτήθηκαν για την επιλογή του avatar, έδωσαν μεταξύ άλλων και την

απάντηση ότι σχεδίασαν τον διαδικτυακό τους εαυτό με «χαρακτηριστικά» που δεν θα μπορύσε να είχε ο «φυσικός» τους (Kafai, Fields, & Cook, 2007). Ίσως αυτό να δείχνει μια τάση για να προσδώσουν στον εαυτό τους μια ιδανική εικόνα που στον φυσικό κόσμο εμπίπτει σε κοινωνικούς ή φυσικούς περιορισμούς .

Προέκταση του φυσικού εαυτού

Γενικά, θα συμπεραίναμε πώς η «επιλογή» των χρηστών των social networks για το «τι» και «πώς» θα πουν κάτι, να μας παραπέμπει σε μια «ταυτότητα» που ορίζεται περισσότερο από την «διαχείριση των εντυπώσεων» του Goffman. Ο χρήστης προσπαθεί να έχει τον έλεγχο της «ροής» των πληροφοριών για την ταυτότητά του, έτσι που να σχηματίζει μια ταυτότητα βασισμένη στο ιδεατό του «εγώ». Σε μια επικοινωνία μεταξύ αγνώστων, εύκολα κάποιος μπορεί να «διαχειριστεί τις εντυπώσεις» (Goffman, 1959), όμως σε ένα SNS δίκτυο που προορίζεται για επικοινωνία μεταξύ φίλων και γνωστών από τον «πραγματικό» κόσμο η ιδεατή προβολή της ταυτότητας κάποιου δεν μπορεί να πετύχει (Utz, 2010). Σύμφωνα με την Judith Donath (2007), η επιτυχημένη «σύνδεση» μεταξύ των ατόμων σε ένα κοινωνικό δίκτυο, προέρχεται από την μεταξύ τους αμοιβαία εμπιστοσύνη στις πληροφορίες που ανταλλάζουν. Έτσι, αν ο χρήστης προσπαθήσει να προβάλει μια εικόνα που κατά τα άλλα δεν «ταιριάζει» με την εικόνα της φυσικής του κοινωνικής πραγματικότητας, οι «φίλοι» του στα κοινωνικά δίκτυα δεν θα την αποδεχτούν. Με λίγα λόγια η εικόνα που κάποιος προβάλει μέσα στα κοινωνικά δίκτυα δεν μπορεί να είναι πολύ διαφορετική από αυτή που προβάλει στην «φυσική» κοινωνική πραγματικότητα, αφού οι φίλοι θα λειτουργήσουν ως ένα «κοινωνικό περιβάλλον» που θα «κρίνει» την «αξιοπιστία» της εικονικής ταυτότητας του χρήστη. (Utz,2010) Έτσι, μπορούμε να υποθέσουμε πώς αν οι διαδικτυακοί φίλοι είναι φίλοι από την «πραγματική» ζωή, τότε θα λειτουργήσουν ως ένας σύνδεσμος του διαδικτυακού προφίλ του χρήστη με την φυσική του πραγματικότητα. Με λίγα λόγια, η διαδικτυακή ταυτότητα του χρήστη σε ένα SNS, θα είναι απλά μια προέκταση της «φυσικής» του ταυτότητας στον χώρο του διαδικτύου.

Παράλληλα με τα προηγούμενα, έχει φανεί πώς η αμοιβαία εμπιστοσύνη και η οικειότητα για την οποία κάνει λόγο η Donath (2007), διαμορφώνεται όχι μόνο μέσα από την ειλικρίνεια, αλλά και μέσα από την ποσότητα των πληροφοριών που οι νέοι ανταλλάζουν μεταξύ τους. Σύμφωνα με την Livingstone (2008), οι νεαροί χρήστες των SNS φαίνεται να αποκαλύπτουν πολλές πληροφορίες για την ταυτότητά τους, που υπό άλλες συνθήκες θα ήταν «προσωπικές». Η αποκάλυψη αυτή των προσωπικών πληροφοριών σύμφωνα με την Livingstone (2008) γίνεται ούτως ώστε να ενισχυθεί το αίσθημα της αμοιβαιότητας μεταξύ των χρηστών, ενώ η «προσοχή» των χρηστών επικεντρώνεται όχι τόσο στο «είδος» της πληροφορίας που θα αποκαλύψουν αλλά στο «σε ποιόν» θα την αποκαλύψουν. (Livingstone, 2008) Έτσι, σύμφωνα με τα πιο πάνω ίσως προκύπτει πώς η διαδικτυακή ταυτότητα διαμορφώνεται περισσότερο από το «ποιους φίλους» έχει κάποιος στο SNS δίκτυό του, παρά από τις ίδιες τις πληροφορίες που δίδει.

Συμπεράσματα

Ως γενικότερο συμπέρασμα θα μπορούσαμε να πούμε πώς η ταυτότητα στο διαδίκτυο, όπως και στην «φυσική κοινωνική πραγματικότητα» είναι πολλαπλή και κάθε φορά ανάλογη του δικτύου με το οποίο κάποιος επικοινωνεί. Για παράδειγμα, ένας έφηβος θα είχε «διαφορετική» ταυτότητα σε ένα SNS δίκτυο με συγγενείς του (αφού θα εξέπεμπε και τις ανάλογες πληροφορίες), διαφορετική ταυτότητα σε ένα δίκτυο με φίλους και διαφορετική σε ένα δίκτυο με αγνώστους. Θα ήταν ασφαλές να υποθέσουμε ότι σύμφωνα με την πιο πάνω βιβλιογραφική ανασκόπηση ίσως προκύπτει πώς η «τεμαχισμένη ταυτότητα» όπως την περιγράφει η Turkle συνεχίζει να ισχύει σε δίκτυα που σχηματίζονται μεταξύ αγνώστων, όπως για παράδειγμα στο MySpace, όπου ο κάθε έφηβος αναρτά συχνά αμφιλεγόμενα στοιχεία για την ταυτότητά του με σκοπό να πειραματιστεί με τις αντιδράσεις του δικτύου αυτού.

Σε μια άλλη περίπτωση, η ιδεατή ταυτότητα ίσως να ισχύει σε περιπτώσεις όπου σχηματίζονται ισχυροί δεσμοί μεταξύ διαδικτυακών φίλων (που δεν γνωρίζονται στην φυσική πραγματικότητα), έτσι που ο χρήστης διατηρεί μια «σταθερή», διαδικτυακή ταυτότητα βασισμένη στον πλήρη έλεγχο της ροής των πληροφοριών που δίδει, αφού δεν μπορεί να κριθεί με βάση την «φυσική» του ταυτότητα. Έτσι για παράδειγμα σε ένα δίκτυο από διαδικτυακούς φίλους που δεν γνωρίζονται στην φυσική πραγματικότητα, η εικόνα του στηρίζεται μόνο στην διαδικτυακή της «κατασκευή» και είναι ανεξάρτητη της «φυσικής» ζωής του χρήστη, αφήνοντας τον χρήστη να την παρουσιάσει όπως θέλει.

Η προέκταση της φυσικής ταυτότητας στο διαδίκτυο από την άλλη, μάλλον προκύπτει μέσα από τη δημιουργία δικτύου επικοινωνίας μεταξύ ήδη γνωστών (από τη φυσική πραγματικότητα) φίλων. Σ’ αυτή την περίπτωση οι φίλοι λειτουργούν ως ένα δίκτυο που κρίνει την «αξιοπιστία» των πληροφοριών που ανεβάζει κάποιος στο διαδίκτυο, έτσι που η ταυτότητά του δεν θα μπορέσει να αποκλίνει και πολύ από αυτή της «φυσικής» του ταυτότητας. Έτσι αναπόφευκτα, για να διατηρηθεί η αμοιβαία εμπιστοσύνη, οι χρήστες σ’ αυτή την περίπτωση ανεβάζουν πληροφορίες για την ταυτότητά τους που είναι ήδη «γνωστές» από την φυσική τους ζωή.

Περαιτέρω έρευνα

Για να μπορούσαν να εξαχθούν περισσότερα συμπεράσματα σε σχέση με την φύση της ταυτότητας στο διαδίκτυο, ίσως να μπορούσαν να γίνουν έρευνες σε σχέση με το πώς η ταυτότητα αυτή διαμορφώθηκε στις διάφορες φάσεις του διαδικτύου. Για παράδειγμα, αρχικά, η δύσκολη πρόσβαση στο διαδίκτυο και οι προαπαιτούμενες τεχνικές γνώσεις που έπρεπε να είχε κάποιος για να επικοινωνήσει, έκαναν το διαδίκτυο ένα χώρο συνάντησης ορισμένων ατόμων που επικοινωνούσαν για συγκεκριμένα θέματα. Επομένως η ταυτότητα των χρηστών του διαδικτύου ίσως να έπαιρνε μια μορφή «εναλλακτικής» ταυτότητας από άτομα που ανήκαν σε μια «εναλλακτική» κουλτούρα, μεταξύ κυρίως αγνώστων που είχαν τις τεχνικές γνώσεις για επικοινωνία μέσω διαδικτύου, όπως γινόταν παλαιότερα με τους χρήστες ασυρμάτων.

Αργότερα, όταν η επικοινωνία μέσω διαδικτύου διαδόθηκε περισσότερο, η «εναλλακτική» αυτή ταυτότητα έγινε πλέον νόρμα, και αναπόφευκτα η διαδικτυακή ταυτότητα του ατόμου χρησιμεύει πλέον ως κατά το πλείστον μια προέκταση του φυσικού του εαυτού, για να μπορεί να επικοινωνεί σε πραγματικό χρόνο με γνωστά του πλέον άτομα, όπως γίνεται λ.χ. με τη χρήση του τηλεφώνου.

Βιβλιογραφία

Donath, J. (2007). Signals in Social Supernets. Journal of Computer-Mediated Communication , 231-251.

Ermann, M. (2010). Identität, Identitätsdiffusion, Identitätsstörung. München.

Turkle, S. (2006). Always-on/Always-on-you: The Tethered Self. Cambridge: MIT Press.

Πάνος, Δ. (2011, Μάρτιος). Η αρχική αντίληψη για το Internet: Ο «Παγκόσμιος Εξισωτής». Διάλεξη για το μάθημα: Κοινωνικές Σχέσεις στον Κυβερνοχώρο, Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λεμεσός.

Turkle, S. (1999, November). Cyberspace and Identity. Contemporary Sociology , pp. 643-648.

Burnett, R., Marshall, D. (2003). Web theory: an introduction. Oxon : Routledge.

Turkle, S. (2004). 4.01: Who Am We? Retrieved March 21, 2012, from Wired: http://www.wired.com/wired/archive/4.01/turkle_pr.html

Nusselder, A. C. (2006). Interface Fantasy A Lacanian Cyborg Ontology. Amsterdam: F&N Eigen Beheer.

Gibson, W. (1984). Neuromancer. New York: Ace Books.

Utz, S. (2010). Show me your friends and I will tell you what type of person you are: How one’s profile, number of friends, and type of friends influence impression formation on social network sites. Journal of Computer-Mediated Communication , 314-335.

Goffman, E. (1959). The Presentation of Self in Everyday Life. Carden City, New York: Doubleday & Company.

Fritch, W., & Cromwell, R. (2001). Evaluating Internet Resources: Identity, Affiliation, and Cognitive Authority in a Networked World. Journal of The American Society for Information Science and Technology , 499-507.

Kafai, Y., Fields, D., & Cook, M. (2007). Your Second Selves: Avatar Designs and Identity Play in a Teen Virtual World. DiGRA 2007 Conference (pp. 1-9). Los Angeles: Authors & Digital Games Research Association (DiGRA).

Rosen, L. (2006, July-August). MySpace or Yours? The National Psychologist .

Lauren, F. (2009, July 6). You Looked Better on MySpace: Deception and authenticity on Web 2.0.

Livingstone, S. (2008). Taking risky opportunities in youthful content creation: teenagers' use of social networking sites for intimacy, privacy and self-expression. New Media & Society , 393-411.