СОУ„ Љупчо Сантов“ – Кочани

Проектна задача

по предметот:

Биологија

Тема:

„Делба на клетките : Митоза и Мејоза“

Ментор: Изработил: Лиза Кучиевска IV-5

Професор

Март, Кочани, 2011 година

СОДРЖИНА:

ВОВЕД-----------------------------------------------------------------------------------------------3

ДЕЛБА НА КЛЕТКАТА (МИТОЗА)----------------------------------------------------------4

А) ПОИМ---------------------------------------------------------------------------------------------4

Б) ГЛАВНИ ФАЗИ НА МИТОЗАТА---------------------------------------------------------5

ДЕЛБА НА КЛЕТКАТА (МЕЈОЗА)----------------------------------------------------------9

А) ПОИМ--------------------------------------------------------------------------------------------9

Б) ИНТЕРФАЗА КАЈ МЕЈОЗАТА---------------------------------------------------------10

МИТОЗА И МЕЈОЗА (ПРИМЕР)-----------------------------------------------------------12

РЕЗИМЕ--------------------------------------------------------------------------------------------13

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА-----------------------------------------------------------------14

2

ВОВЕД

Создавањето на новите клетки се одвива со делба на клетките.

Секоја клетка, било да е дел од многуклеточен организам или претставува

самата едноклеточен организам, потекнува само од претходна (мајчина)

клетка. Делбата на клетките опфаќа два процеси кои обично се

синхронизирани и временски тесно поврзани: кариокинеза (делба на

јадрото), по која следува цитокинезата (делба на цитоплазмата).

Постојат исто така и проста делба на клетката или митоза, или сложена

делба на клетката односно мејоза.

Саморазмножувањето е веројатно најфундаменталната особина на

клетките, како што може да се каже и за сите живи организми. Сите клетки

се размножуваат со делба, при што секоја родителска клетка дава две

ќеркини клетки на крајот од циклусот на делба на клетките. Делбата на

клетките мора да е внимателно регулирана и координирана во клеточниот

раст и репликацијата на ДНК за да се осигура создавање на прогенски

клетки кои содржат интактни геноми. Кај еукариотските клетки,

напредувањето на клеточниот циклус е контролирано од неколку

протеински кинази кои се зачувале (конзервирале) од квасците, па до

цицачите. Кај вишите еукариоти, клеточниот циклус е регулиран од

факторите на растење кои ја контролираат клеточната пролиферација,

притоа дозволувајќи делбата на единечните клетки да биде координирана

со потребите на организмот како целина. За да може организмот да расте,

да се развива или пак да заздравува потребно е постојано да се зголемува

бројот на клетките.

Поради тоа кај клетките се јавила способност да се делат. Постојат

два типа на делба на клетката : проста делба или митоза и сложена

делба или мејоза. Ја одбрав оваа проектна задача бидејки иако изгледаат,

3

како едноставни поими, горенаведените поими се многу покомплицирани

отколку што изгледаат само напишани.

ДЕЛБА НА КЛЕТКАТА (МИТОЗА)

А) ПОИМ

Името митоза често се употребува како синоним за клеточната

делба, меѓутоа, митозата е само делба на јадрото. Митозата, главно, се

врши во телесните (соматски) клетки. Во оваа делба, јасно е видлива

кончестата структура на хромозомите (од каде доаѓа и името на оваа

делба, на грчки се нарекува mitos1)

Биолошката смисла на митозата се состои во рамномерната

распределба на наследниот материјал, што се содржи во хромозомите на

двете новодобиени со митоза, јадра. Митозата може да се смета и како и

крајна видлива фаза на делење на реплицираните хромозоми.

Клетка мајка

Две клетки

ќерки исти

со клетка мајка I фаза

IV фаза

II фаза

III фаза

1 Во грчкиот јазик mitos означува конец;

4

Слика 1 – Проста делба на клетката или митоза;

Со митоза секоја клетка се дели на две идентични клетки-ќерки.

Меѓутоа, пред да почне митозата, наследниот материјал во клетката мора

да се удвои. За да се опише, појасно митозата може да се подели на четири

етапи, во текот на кои се случуваат различни промени во клетката. Двете

нови клетки-ќерки се идентични, сосема исти меѓу себе, но помали од

родителската клетка. Двете нови клетки ќе растат, ќе се развиваат и

постојано ќе ги извршуваат животните функции

Б) ГЛАВНИ ФАЗИ НА МИТОЗАТА

Profaza: period na kondenzacija na nasledniot materijal,

dezintegracija na jadrenata membrana i nukleolusot:

Metafaza: hromozomite se maksimalno spiralizirani i

rasporedeni vo ekvatorijalnata ramnina na delbenoto

vreteno;

Anafaza: hromatidite se odvojuvaat i trgnuvaat kon

sprotivnite polovi;

Telofaza: despiralizacijata na nasledniot materijal,

reorganizacija na jadrenata membrana i nukleolusite ″

Профаза:

Profazata zapo~nuva so zgolemuvawe na jadroto, a potoa

se slu~uvaat koreneti promeni vo prestruktuiraweto na jadroto i

kletkata- period na reorganizacija. ″Niz profazata, prvata

mitotska faza, hromozomite postanuvaat vidlivi pod svetlosen

mikroskop poradi nivna kondenzacija i skusnuvawe (hromozomite

ne se jasno vidlivi vo tekot na interfaza) Primarnoto stesnuvawe

se ozna~uvalo i kako kinetohor, i pod nego se podrazbira

5

struktura za koja se prika~uvaat vlaknata na delbenoto vreteno.

Toj e zabele`liv pod elektronski mikroskop. Utvrdeno e deka

kinetohorot ima razli~na struktura kaj razli~ni kletki. Kaj

hromozomite na ~ovek ima troslojna (trilaminarna) struktura.

Nadvoreшniot del e elektron- mikroskopski pogust. Sredniot sloj e

poslab, pobled. Vnatreшniot del e povtorno pogust elektron-

mikroskopski sloj. Kako rezultat na spiralizacijata nastanuva

kondenzacija i skusuvawe na hromozomite. Centriolite se otideni

na sprotivnite polovi na delbenoto vreteno, mеѓu koi postojat

niшki na delbenoto vreteno izgradeni od mikrotubuli.

Метафаза:

Metafazata zapo~nuva koga jadrenata membrana }e bide

kompletno dezintegrirana. Delbenoto vreteno e vo dinami~ka

ramnote`a. Delbenoto vreteno ima tri klasi na mikrotubuli i toa:

Astralni- koi se protegaat radijalno od centrozomot i

pridonesuvaat za podocne`noto oddale~uvawe na polovite.

U~estvuvaat vo orientacija i pozicionirawe na delbenoto

vreteno.

Kinetohorni- gi povrzuvaat kinetohorite vo centromernite

regioni na hromozomite so polovite na delbenoto vreteno

Meѓupolarni- trgnuvaat od polovite i se sreќavaat vo

ekvatorijalnata мramninana delbenoto vreteno″.

Metafazata se prepoznava po toa шto hromozomite se

krajno spiralizirani i najskuseni, poradi шto individualno

morfoloшki dobro se razlikuvaat, i se najpogodni za prou~uvawe.

″Poradi ovaa pri~ina, klini~kite dijagnozi na poremetuvawa vo

6

hromozomite naj~esto se bazirani na hromozomite vo metafaza″.

Niz mеtafaza delbenoto vreteno po~nuva da kontraktira i gi

vle~e centromerite na hromozomite.

Анафаза:

Anafazata po~nuva so naglo osloboduvawe na molekulot

kohezin koj gi dr`el hromatidite zaedno vo metafaznata plo~a.

Preodot od metafaza vo anafaza e ovozmo`en od proteinskiot

kompleks koj go inaktivira M-ciklinot, a so toa i M-Cdk

komleksot. ″Niz anafaza, slednata mitotska delba, centromerite

na sekoj hromozom se razdeluvaat, dozvoluvaj}i sestrinskite

hromatidi da se razdelat.″. Posle odvojuvaweto na kohezin,

sestrinskite hromatidi trgnuvaat na sprotivnite polovi. Vo edna

kletka site hromozomi vo anafazata se dvi`at sinhronizirano, so

centromerot napred.

Телофаза:

Telofazata e zavrшnata faza na mitoza. Vo telofaza

hromatidite, koi se sega nezavisni hromozomi, sodr`ejќi se od

eden dvoen heliks se potpolno razdeleni. Taa zapo~nuva koga

ednohromatidnite hromozomi }e gi dostignat dvata sprotivni pola

na delbenoto vrteteno. Nivniot broj na dvata pola e ednakov, t.e.

diploidни broеви na hromozomi (46) . Hromozomskite grupi na

dvata pola preku proces na dekondenzacija se vra}aat vo

sostojba karakteristi~na za interfaza. Vo telofaza doa|a do

rekonstrukcija na jadrenata membrana i jadrencata.

7

8

9

ДЕЛБА НА КЛЕТКАТА (МЕЈОЗА)

А) ПОИМ

Мејозата или редукциона делба се одвива само кај некои клетки, а

се врши во текот на спорогенезата кај растенијата и гаметогенезата кај

животните, при што овозможува создавање спори, односно гамети. Како

резултат на мејозата, во едно диплоидно клеточно јадро (2n) се

создаваат четири хаплоидни (n), генетски различни јадра.

I фаза II фаза III фаза IV фаза

<= Клетка мајка Четири клетки ќерки со број

на хромозоми за половинапомал од клетката мајка

Слика 2 – Сложена делба на клетката – Мејоза;

Во случај да отсуствува мејозата, половите клетки (и спорите) би

содржеле ист број хромозоми како и телесните. Со тоа, по неколку

генерации многу би се зголемил бројот на хромозоми. Меѓутоа, ваква

појава во природата нема бидејќи пред или при создавањето на половите

10

клетки (или спорите), јадрото на одделни клетки во спорогеното ткиво на

прашниците и плодникот (кај растенијата) и во половите жлезди (кај

животните), наречени мејоцити, се дели со мејоза.

Добиените јадра како јадра на гаметите или спорите имаат

редуциран број хромозоми (n), од каде доаѓа и другото име на мејозата -

редукциона делба.

Биолошкото значење на мејозата не е само во намалувањето

(редуцирањето) на бројот на хромозомите на половина, туку и размена на

генетичкиот материјал меѓу хромозомите на двата родители, што има за

последица создавање нови единки со различни наследни својства.

Мејоза е сложена делба на клетката при што од една мајка клетка се

добиваат четири нови клетки. На тој начин кај новонастанатите клетки се

добива наследен материјал – хромозоми чиј што број е за половина помал

од бројот на хромозомите кај клетките кои се добиени со митоза. Со мејоза

се делат само половите клетки

Б) ИНТЕРФАЗА КАЈ МЕЈОЗАТА

Приближно 95% од клеточниот циклус и припаѓа на интерфазата. За

време на интерфаза, хромозомите се декондензирани и распоредени низ

јадрото, така што тоа изгледа морфолошки униформно. Меѓутоа, на

молекуларно ниво, интерфазата е периодот во кој се одвиваат

последователно клеточниот раст и репликацијата на ДНК, со што клетката

се подготвува за делба.

Клетката расте со постојан степен во текот на интерфазата, при што

повеќето клетки во делба се дуплираат во големина меѓу една митоза и

друга. За споредба, ДНК се синтетизира само во еден дел од интерфазата.

Времетраењето на синтезата на ДНК го дели циклусот на еукариотските

клетки на четири дискретни фази. М фазата од циклусот соодветствува на

митозата, по која најчесто следува цитокинезата. По оваа следува G1

фазата, која соодветствува со времето меѓу митозата и започнувањето на

11

репликацијата на ДНК. За време на G1, клетката е метаболички активна и

постојано расте, но не ја реплицира својата ДНК. По G1 следи S фазата

(фаза на синтеза), во која се одвива репликација на ДНК. Крајот на

синтезата на ДНК е пропратен G2 фаза, за време на која продолжува

клеточниот раст и се синтетизираат протеини како подготовка за митоза.

Времетраењето на овие фази е различно кај различни видови клетки.

За типична брзо пролиферирачка човечка клетка чиј циклус трае 24 часа, G1

фазата може да трае околу 11 часа, S околу 8 часа, G2 околу 4 часа и М

околу 1 час. Меѓутоа, други типови на клетки може да се делат многу

побрзо. Пупечките квасци, на пример, може да напредуваат низ сите четири

степени на клеточниот циклус за само околу 90 минути. Дури и пократки

клеточни циклуси (од 30 или помалку минути) се случуваат кај раните

ембрионални клетки кратко по оплодувањето на јајце клетката. Но, во овој

случај клетката не расте. Наместо тоа, овие рани ембрионални клетки се

делат брзо на помали клетки. Не постои G1 или G2 фаза, а репликацијата на

ДНК се случува мошне брзо, која тогаш се состои од многу кратки Ѕ фази

кои алтернираат со М фазите.

12

МИТОЗА И МЕЈОЗА (ПРИМЕР)

13

РЕЗИМЕ

14

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА:

1. http://fzf.ukim.edu.mk

2. http://mk.wikipedia.org

15