Σχ. Έτος 2009-10Σχολική Σύμβουλος1ης Εκπ/κής ΠεριφέρειαςΝ. Χαλκιδικής

Προτάσεις δημιουργικής γραφής

Δημιουργία παραμυθιών

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όπως καταδεικνύεται από σχετικές έρευνες, η έκθεση των παιδιών σε όλα τα είδη ενδιαφέρουσας λογοτεχνίας, σε κάθε στάδιο της σχολικής τους ζωής, αυξάνει σημαντικά τις ικανότητες της γραπτής τους έκφρασης. Περιγράφοντας τα πλεονεκτήματα της λογοτεχνίας, η Routman (1988) τονίζει ότι: επιτρέπει στο νόημα να κυριαρχήσει. Είναι εύκολο να συζητήσει και να

θυμάται το παιδί μια ιστορία που έχει νόημα γι' αυτό, ενδιαφέρεται για τη δημιουργία αναγνωστών/τριών και όχι άμεσα για

την ανάπτυξη δεξιοτήτων, καλλιεργεί συναισθήματα αυτοεκτίμησης στα παιδιά που μυούνται στην

ανάγνωση, καλλιεργεί την ανάπτυξη της γλώσσας, καλλιεργεί την ευχέρεια στο διάβασμα, εκθέτει τα παιδιά σε μια ποικιλία δομών, θεμάτων και συγγραφικών

στυλ. Τα παιδιά ευαισθητοποιούνται σε όρους όπως χαρακτήρες, πλοκή, σκηνικό. εκθέτει τα παιδιά σε εικονογράφηση στην καλύτερη της μορφή. κάνει το διάβασμα διασκέδαση και απόλαυση και η Routman τελειώνει την απαρίθμηση των πλεονεκτημάτων της λογοτεχνίας με μια αναφορά στο D. Fader «Αν οι εκπαιδευτικοί έβλεπαν τους εαυτούς τους ως χορη-γούς ευχαρίστησης και όχι ως εκπαιδευτές δεξιοτήτων, θα ανακάλυπταν ότι οι δεξιότητες ανθίζουν όπου η ευχαρίστηση έχει εδραιωθεί»

Δυο είναι βασικά οι τύποι γραφής σε σχέση με τη λογοτεχνία: 1. Η Δημιουργική Γραφή, όπου η λογοτεχνία αποτελεί το ερέθισμα για να γράψει το

παιδί. Τα παιδιά διαβάζουν συγγραφείς και βαθμιαία αρχίζουν να τους μιμούνται ως προς το λογοτεχνικό είδος, τη θεματολογία και την τεχνική. Ωστόσο, το «δημιουργικό γράψιμο» δεν μπορεί να μπει σε καλούπια ή να ενταχθεί σε μια μηχανιστική διαδικασία του τύπου «σωστό» ή «λάθος». Το «δημιουργικό γράψιμο» προϋποθέτει ανοιχτούς ορίζοντες, ελεύθερη, δίχως περιορισμούς αυτοέκφραση, με στόχο τη διασκέδαση, το λεκτικό παιχνίδι, την καλλιέργεια της φαντασίας και της αποκλίνουσας σκέψης, την εξωτερίκευση εμπειριών και βιωμάτων των παιδιών. Έτσι, ενθαρρύνεται το παιδί «να γίνει συγγραφέας στη θέση του συγγραφέα», μέσα σε μια διαδικασία όπου, ανακαλύπτοντας τις τεχνικές της γραφής και κυρίως τη λεκτική του επινοητικότητα και φαντασία, ενεργοποιεί όλες τις πνευματικές, ψυχικές και συναισθηματικές του δυνάμεις.

2. Η Ανταπόκριση στη Λογοτεχνία, όπου τα παιδιά καλούνται να εκφράσουν τη γνώμη τους με εποικοδομητικό και κριτικό τρόπο για τα έργα που διαβάζουν (βιβλιοπαρουσιάσεις, κριτική, δραματοποιήσεις, κ.ά.).

1.1. Δημιουργική γραφή: Σκαρώνοντας παραμύθια Τόσο στην ξένη όσο και στην ελληνική σχετική βιβλιογραφία αναφέρονται και κατατίθενται ποικίλες τεχνικές και δραστηριότητες δημιουργικής γραφής. Ενδεικτικά αναφέρουμε τη σύνθεση ιστοριών (π.χ. συλλογική δημιουργία ιστοριών, φανταστικά διώνυμα, δημιουργικό λάθος, κ.ά.) και ποιημάτων, την αξιοποίηση των ελεύθερων συνειρμών και του «καταιγισμού ιδεών» (brainstorming), υπερρεαλιστικά παιχνίδια, παιχνίδια με τις λέξεις σε μορφολογικό και σημασιολογικό επίπεδο, κ.ά. Όσον αφορά τη δημιουργία ιστοριών από τα παιδιά, κοινά χαρακτηριστικά των τεχνικών που αναφέρονται είναι ο συνδυασμός λέξεων ή ιδεών με πρωτότυπους, ευρηματικούς τρόπους, καθώς και η αλλοίωση ή η αντιστροφή γνωστών παραμυθιών ή παραμυθικών μοτίβων. Αυτή η δημιουργική «επέμβαση» στο υλικό των παραμυθιών μπορεί να πάρει διάφορες μορφές - ορισμένες προτείνονται στη συνέχεια – όπως, ενδεικτικά:

τροποποίηση ορισμένων στοιχείων του παραμυθιού (π.χ. ο Λύκος χορτοφάγος)

εισαγωγή αλλότριων αντικειμένων στον κόσμο του παραμυθιού (π.χ. ένα ελικόπτερο στο γνωστό παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας)

δημιουργία νέων ιστοριών με βάση ένα δομικό πρότυπο παραμυθοσαλάτες

αντιστροφές (π.χ. ο Λύκος καλός, η Κοκκινοσκουφίτσα κακιά) συμπληρώσεις/προεκτάσεις (τι θα μπορούσε να γίνει πριν ή

μετά)Α. Δημιουργία λαϊκών ή έντεχνων/σύγχρονων παραμυθιών με βάση ένα δομικό πρότυπο: Μπορούν να αξιοποιηθούν τα θεμελιώδη συστατικά του (λαϊκού) παραμυθιού, ό,τι ο Vladimir Propp ονόμασε «λειτουργίες». Σύμφωνα με τον Propp, η δομή των λαϊκών παραμυθιών μπορεί να αναλυθεί σε 31 «λειτουργίες», οι οποίες αποτελούν μόνιμα και σταθερά συστατικά μέρη που επανέρχονται και συνδυάζονται σε κάθε παραμύθι (Propp, 1991; Todorov, 1995) και είναι οι εξής:

1. απομάκρυνση του ήρωα2. απαγόρευση3. παράβαση4. έρευνα5. προδοσία6. παγίδα7. συνενοχή8. βλάβη (ή έλλειψη)9. μεσολάβηση10.συναίνεση του ήρωα11.αναχώρηση του ήρωα12.ο ήρωας υποβάλλεται σε δοκιμασία από το δωρητή13.αντίδραση του ήρωα14.προμήθεια του μαγικού μέσου15.μετακίνηση του ήρωα16.αγώνας ανάμεσα στον ήρωα και τον ανταγωνιστή του17.ο σημαδεμένος ήρωας18.ο ήρωας νικά τον ανταγωνιστή του19.απαλλαγή από τη συμφορά ή την αρχική έλλειψη20.επιστροφή του ήρωα21.καταδίωξη του ήρωα22.ο ήρωας σώζεται23.ο ήρωας φτάνει αγνώριστος στο σπίτι του24.αξιώσεις του ψεύτικου ήρωα25.στον ήρωα αναθέτουν έναν δύσκολο άθλο26.εκτέλεση του άθλου27.αναγνώριση του ήρωα28.ξεσκέπασμα του ψεύτικου ήρωα ή του ανταγωνιστή29.μεταμόρφωση του ήρωα30.τιμωρία του ανταγωνιστή31.γάμος του ήρωα

Στο βιβλίο του, «Η γραμματική της φαντασίας» (1994:91-101), ο Rodari αξιοποιεί, αυτούσιες αλλά και με παραλλαγές, τις «λειτουργίες» του Propp, για τη σύνθεση παραμυθιών από τα παιδιά. Όπως επισημαίνει ο Rodari, δεν απαντώνται όλες ταυτόχρονα οι λειτουργίες σε όλα τα παραμύθια. Στην παραπάνω αλληλουχία των λειτουργιών παρατηρούνται άλματα, συνενώσεις και συνοψίσεις, που όμως δεν έρχονται σε αντίθεση με τη γενική γραμμή. Έτσι, ένα παραμύθι μπορεί να αρχίζει από την πρώτη λειτουργία («απομάκρυνση του ήρωα»), από την έβδομη («συνενοχή») ή από τη δωδέκατη («ο ήρωας υποβάλλεται σε δοκιμασία από το δωρητή»). Επίσης, κάθε «λειτουργία» μπορεί να περιέχει και το αντίθετό της: η «απαγόρευση» μπορεί να αντιπροσωπεύεται από μια θετική «εντολή» κ.ό.κ. Ωστόσο, οι «λειτουργίες» του Propp δεν απαντώνται αποκλειστικά και μόνο στα λαϊκά παραμύθια. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί η πλοκή του βιβλίου του Μπουλώτη, «Με τα φτερά του Πήγασου», η οποία διαμορφώνεται, σύμφωνα με τις «λειτουργίες» του Propp, ως εξής:8β. Έλλειψη (Αρχική κατάσταση: διακαής επιθυμία του ήρωα-αναζητητή δηλαδή του ξύλινου αλόγου ενός Καρουζέλ να ταξιδέψει)

9. Μεσολάβηση (η επιθυμία γνωστοποιείται: ο Πήγασος μαθαίνει την επιθυμία του ξύλινου αλόγου)14. Λήψη μαγικού μέσου (ο Πήγασος δανείζει τα φτερά του στο ξύλινο αλογάκι για τρία μερόνυχτα)2. Απαγόρευση (ο Πήγασος συμβουλεύει το ξύλινο άλογο να μην πετάει ψηλά ούτε και πολύ χαμηλά αλλά και πως την τρίτη νύχτα πρέπει να είναι πίσω οπωσδήποτε)15. Τοπική μετακίνηση (το αλογάκι φτάνει στην Κίνα)3. Παράβαση (το άλογο πετά πολύ χαμηλά, παραβιάζοντας την προειδοποίηση του Πήγασου)8α. Δολιοφθορά (το άλογο συλλαμβάνεται από τον Κινέζο ιδιοκτήτη ενός τσίρκου)19. Εξάλειψη της δυστυχίας (η μοναχοκόρη του ιδιοκτήτη απελευθερώνει το αιχμάλωτο ξύλινο άλογο)20. Επιστροφή (το άλογο επιστρέφει στο Καρουζέλ και στην αγαπημένη του φίλη) Συνεπώς, μπορούν να αξιοποιηθούν είτε λαϊκά είτε έντεχνα (σύγχρονα) παραμύθια προκειμένου να εντοπιστούν οι «λειτουργίες» από τα παιδιά και στη συνέχεια ζητείται, είτε ατομικά είτε συνεργαζόμενα στις ομάδες τους, να γράψουν το δικό τους παραμύθι (βλ. Ενδεικτική δραστηριότητα 2.1).

Β. Δημιουργία παραμυθιών: Μπερδεύοντας/παραλλάσσοντας κλασσικά παραμύθια (βλ. Ενδεικτική δραστηριότητα 2.2) Διαβάζοντας ένα συγκεκριμένο κείμενο, θυμόμαστε ένα σωρό άλλα κείμενα, τα οποία “δένονται” μεταξύ τους. Αυτό συμβαίνει όταν στοιχεία ενός κειμένου περιέχονται σε άλλο κείμενο (πρωταγωνιστές, κοινά στοιχεία στην πλοκή κ.ά.), ένα κείμενο έχει απορροφηθεί μέσα στο άλλο και ταυτόχρονα μετασχηματιστεί, κείμενα παραλλάζονται ή επεκτείνονται. Διακειμενικότητα είναι η ικανότητα του αναγνώστη να μπορεί, διαβάζοντας ένα κείμενο να το ανάγει, συγκρίνοντάς το ή εξομοιώνοντάς το ή παραλλάζοντάς το, σε άλλα γνωστά. Στοιχεία διακειμενικότητας περιέχουν τα Μεταπαραμύθια, τα οποία δομούνται πάνω στα γνωστά παραμύθια. Οι παραλλαγές και η διακειμενικότητα στη λογοτεχνία ενθουσιάζουν τα παιδιά. Το μπέρδεμα/παραλλαγή των παραμυθιών ως ακρόαση ή ως παραγωγή μπορεί να ελευθερώσει τα παιδιά από ορισμένες έμμονες ιδέες, καθώς αποδραματοποιείται ο «κακός λύκος», εξευτελίζεται ο δράκος, γελοιοποιείται η κακιά μάγισσα.

• Παραλλαγές του μύθου της Κοκκινοσκουφίτσας, όπως γράφτηκε από τους αδελφούς Γκριμ, παρουσιάζονται στο βιβλίο της Σμαράγδας Μανταδάκη, Ασπροπαπουτσίτσα (η Κοκκινοσκουφίτσα γιαγιά πλέον ανατρέπει το γνωστό μύθο), στο βιβλίο του Phillipe Corentin, Η Δεσποινίς... τρέξε, αν θέλεις να σωθείς (ο αγαθός λύκος ταλαιπωρείται από το σκληρό και αμείλικτο κοριτσάκι) και στο βιβλίο του Τζέημς Φινν Γκάρνερ, Πολιτικώς ορθά παραμύθια. Στην Κοκκινοσκουφίτσα του Τόνυ Ρος, ο λύκος γίνεται χορτοφάγος. Παραλλαγή του μύθου παρουσιάζει και η Νανά Μαρμαρά-Δαγιόγλου στο: Η Κοκκινοσκουφίτσα και ο τελευταίος λύκος.• Παραλλαγές του παραμυθιού: Ο λύκος και τα τρία γουρουνάκια παρουσιάζονται στο βιβλίο του Ευγένιου Τριβιζά, Τα τρία μικρά λυκάκια, στο βιβλίο του Colin Mc Naughton, Ουπς και στο βιβλίο του Geoffroy de Pennart: Το γεύμα των λύκων.• Ο Satoshi Kitamura στο βιβλίο του: Τα πρόβατα ντύθηκαν λύκοι, παραλλάζει το γνωστό παραμύθι των αδελφών Γκριμ: Ο λύκος και τα εφτά κατσικάκια.• Χαρακτηριστικά παραδείγματα, όπου εμπλέκονται στοιχεία δυο ή περισσότερων μύθων αποτελούν τα βιβλία του Geoffroy de Pennart: Ο καλόκαρδος Λύκος και Ο Λύκος ξαναγύρισε. Στο τελευταίο βιβλίο ο λύκος έχει να αντιμετωπίσει όλους τους ήρωες των κλασικών παραμυθιών!

Γ. Δημιουργία παραμυθιών: «Αναποδογυρίζοντας» ένα γνωστό παραμυθικό θέμα (βλ. Ενδεικτική δραστηριότητα 2.3.) Πρόκειται για παραλλαγή του «μπερδέματος των παραμυθιών», για ένα προμελετημένο και πιο συστηματικό αναποδογύρισμα του παραμυθικού θέματος. Τα

παιδιά καλούνται να δημιουργήσουν παραμύθια, αντιστρέφοντας ρόλους, ιδιότητες, χαρακτήρες των δρώντων προσώπων (π.χ. «Η Κοκκινοσκουφίτσα είναι κακιά και ο λύκος είναι καλός...»)Δ. Δημιουργία παραμυθιών: «Παραμυθοσαλάτα» (βλ. Ενδεικτική δραστηριότητα 2.4.) Πρόκειται για μια μείξη χαρακτήρων και παραμυθικών θεμάτων από δύο ή περισσότερα κλασσικά παραμύθια σε ένα παραμύθι, με πολύ δημιουργικό, ευφάνταστο και πρωτότυπο αποτέλεσμα που συναρπάζει τα παιδιά-δημιουργούς. Έτσι κι αλλιώς μια πρώτη ιδέα αυτής της «παραμυθοσαλάτας» παρατηρούμε στα παιδικά σχέδια, στα οποία πρόσωπα διαφόρων παραμυθιών συμβιώνουν θαυμάσια.

Ε. Δημιουργία παραμυθιών: Ολοκληρώνοντας ένα παραμύθι (συνέχεια, τέλος)(βλ. Ενδεικτική δραστηριότητα 2.5.) Η συγκεκριμένη τεχνική/δραστηριότητα δημιουργικής γραφής καθιστά το παιδί συνδημιουργό μιας ιστορίας, «συγγραφέα στη θέση του συγγραφέα», καθώς και κριτικό αποδέκτη. Συνεχίζοντας και ολοκληρώνοντας την ιστορία καταθέτει τη δική του οπτική γωνία, δημιουργώντας συχνά απροσδόκητη συνέχεια και αναπάντεχο τέλος. Επιπλέον, συγκρίνει την εκδοχή του με εκείνην του συγγραφέα, αποτιμά και αξιολογεί, σχολιάζει και κρίνει. Σημειωτέον, ότι πολλοί συγγραφείς της Παιδικής Λογοτεχνίας παρέχουν συνειδητά αυτή την ευκαιρία της συνδημιουργίας. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί ο Ευγένιος Τριβιζάς, ο Χρήστος Μπουλώτης, κ.ά.

ΣΤ. Δημιουργία παραμυθιών: «Φανταστικά διώνυμα»(βλ. Ενδεικτική δραστηριότητα 2.6.) Πρόκειται για τη γνωστή ιδέα/πρόταση του G. Rodari. Εδώ, το ερέθισμα για τη φανταστική ιστορία δίνεται από τυχαίους συνδυασμούς σημασιολογικά απομακρυσμένων λέξεων (π.χ. σκύλος/ντουλάπα, κροκόδειλος/κρεβάτι κ.λ.π.), δηλαδή από «φανταστικά διώνυμα». Παραθέτω, ενδεικτικά, ένα απόσπασμα ως παράδειγμα αξιοποίησης του «φανταστικού διώνυμου» για τη δημιουργία ιστορίας από τα παιδιά υπό την «καθοδήγηση» του Rodari (βλ. Gianni Rodari, Ασκήσεις Φαντασίας, μτφρ. Μαρία Βερτσώνη-Κοκόλη, Αθήνα: Τέσσερα 1990, σσ. 56-57:

Ροντάρι: […] Ποιος θα διαλέξει δύο λέξεις;Κορίτσι: «Αλεπού»Αγόρι: «Λάμπα»Ροντάρι: Έχουμε δύο λέξεις: μια που τη διάλεξε ένα κοριτσάκι και μια που τη διάλεξε ένα αγόρι. Τώρα, ας παντρέψουμε αυτές τις δύο λέξεις να δούμε τι παιδιά θα γεννηθούν! Κάτι θα γεννηθεί, ε;Αγόρι: Φωτεινές αλεπούδες!!!Ροντάρι: Καλή ιδέα. Άρχισε από την αρχή!Αγόρι: Μια φορά κι ένα καιρό, μια αλεπού μπήκε σε μια τρύπα και βρήκε εκεί μια λάμπα. Τότε η λάμπα αποφάσισε να παντρευτεί την αλεπού, γιατί ήτανε και οι δύο μόνες τους…και η αλεπού έκανε φωτεινές αλεπούδες…(Ύστερα το αγόρι δεν ξέρει πώς να συνεχίσει την ιστορία του)Ροντάρι: …Λοιπόν, η αλεπού και η λάμπα που παντρεύτηκαν έκαναν φωτεινά αλεπουδάκια ή λαμπάκια που γάβγιζαν;Αγόρι: …Φωτεινά αλεπουδάκια! Κι αυτά τα φωτεινά αλεπουδάκια δεν τα κατάφεραν ποτέ να πιάσουν τίποτε στο κυνήγι, γιατί τα έβλεπαν από μακριά.Ροντάρι: Είδατε τι ωραία ιστορία; Να κάνουμε κι άλλη; Ελάτε να διαλέξουμε τις λέξεις.

Στην ενδεικτική δραστηριότητα (βλ. 2.6.), που προτείνεται παρακάτω, αξιοποιείται η ιδέα των «φανταστικών διώνυμων» για τη δημιουργία παραμυθιών από τα παιδιά.

2. ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ2.1. Δημιουργία λαϊκών ή έντεχνων/σύγχρονων παραμυθιών

με βάση ένα δομικό πρότυπο

Προτεινόμενες τάξεις: Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄

Πρώτο δίωρο:α. Μοιράζεται στις ομάδες, σε φωτοτυπία, το λαϊκό παραμύθι: «Η Πούλια κι ο Αυγερινός» (Γ. Ιωάννου. Παραμύθια του λαού μας. Ερμής, Αθήνα 1987, σ. 214-218). Το παραμύθι διαβάζεται με μεγαλόφωνη και υποδειγματική ανάγνωση από τον/την δάσκαλο/α, χρησιμοποιώντας παραγλωσσικά στοιχεία, κατάλληλο επιτονισμό και δραματοποιημένο ύφος, έτσι ώστε η αφήγηση να είναι ζωντανή και παραστατική. Πριν αρχίσει η αφήγηση και προκειμένου να διαμορφωθεί η ανάλογη ατμόσφαιρα, επιλέγεται και αναφέρεται από τον/την εκπαιδευτικό ένας από τους στερεότυπους τρόπους έναρξης των παραμυθιών, έμμετρος ή ευτράπελος. Η αφήγηση μπορεί να συνοδεύεται και από μουσική υπόκρουσηβ. Μετά την ανάγνωση ακολουθούν: αυθόρμητα σχόλια, εντυπώσεις, διακειμενικές αναφορές, έκφραση συναισθημάτων από τους μαθητές/τριες («αισθητική προσέγγιση») γ. Παρακίνηση των μαθητών/τριών να εντοπίσουν τα βασικά μέρη της αφηγηματικής δομής του συγκεκριμένου παραμυθιού (εισαγωγή ηρώων-προσανατολισμός στο χώρο και στο χρόνο, διήγηση (μοτίβα-επεισόδια), Κλείσιμο-τέλος). Αρχικά οι μαθητές/τριες και στη συνέχεια συμπληρώνει ο/η εκπαιδευτικός, αναφέρουν στερεότυπες φράσεις έναρξης των παραμυθιών που γνωρίζουν («διακειμενικότητα»). Σχολιάζεται το ευχάριστο τέλος, ως χαρακτηριστικό γνώρισμα των λαϊκών παραμυθιών, και η λειτουργία του στον αναγνώστη/τρια (αμοιβή του «καλού», τιμωρία του «κακού» [κάθαρση]). Παρακίνηση με διακειμενικές αναφορές στην ανίχνευση βασικών χαρακτηριστικών στοιχείων των λαϊκών παραμυθιών (μαγικό, υπερφυσικό, ηθικό, θρησκευτικό στοιχείο)δ. Σχολιασμός του γλωσσικού ύφους, των γλωσσικών στοιχείων και αναφορά στις λειτουργίες τους (Αόριστος, ιστορικός Ενεστώτας, ευθύς λόγος, επαναλήψεις, γλωσσικές ιδιομορφίες, ιδιωτισμοί, προφορικότητα κ.λ.π.)ε. Αναφορά στα λαϊκά παραμύθια που γνωρίζουν τα παιδιά. Τίθεται ο προβληματισμός και αναπτύσσεται συζήτηση για την προσφορά και τη λειτουργία των παραμυθιών στη ζωή των παιδιών αλλά και των ενηλίκων στο παρελθόν [Ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να αναφερθεί στα «σπεροκαθίσματα» των παλαιότερων χρόνων, τις μαζώξεις ανδρών και γυναικών που γίνονταν τα βράδια, ιδιαίτερα κατά το σαρανταήμερο, στις οποίες ο καθένας έλεγε κι από ένα παραμύθι ή όλοι μαζί άκουγαν τα παραμύθια του πιο επιδέξιου παραμυθά. Οι μαζώξεις αυτές γίνονταν συνήθως σε σπίτια ή ακόμα και στο φούρνο του χωριού, όπου υπήρχε ζεστασιά. Οι γυναίκες έπαιρναν μαζί και τη δουλειά τους (ρόκα, πλέξιμο, δαντέλα) και παρακολουθούσαν δουλεύοντας (βλ. Γ.Ιωάννου, Παραμύθια του λαού μας, Ερμής, Αθηνα 1987, σ. 10-11)]Εντοπισμός των διαφορών ως προς τη σχέση των παιδιών με το παραμύθι παλιότερα και σήμερα και αιτιολόγηση («πυρηνική οικογένεια», εντατικοποιημένο σχολικό πρόγραμμα, εξωσχολικές δραστηριότητες, Η/Υ, τηλεόραση, βιβλίο…)στ. Αναφορά σε κλασσικά παραμύθια, επισήμανση της διαχρονικότητας και της παγκοσμιότητάς τους (Κοκκινοσκουφίτσα, Σταχτοπούτα…). Αναφορά σε τίτλους σύγχρονων παραμυθιών που έχουν διαβάσει τα παιδιά και στους δημιουργούς τους. Προσπάθεια εντοπισμού των διαφορών ανάμεσα στο λαϊκό και στο σύγχρονο/ έντεχνο παραμύθι (Θεματολογικές και υφολογικές διαφορές, «πολιτική ορθότητα»…)ζ. Ανάθεση ερευνητικής εργασίας: Απευθυνόμενοι/ες οι μαθητές/τριες σε συγγενικά πρόσωπα καταγράφουν πιστά ή μαγνητοφωνούν λαϊκά παραμύθια. Εναλλακτικά,

εφόσον υπάρχει η δυνατότητα, επίσκεψη στην τάξη συγγενικού προσώπου (π.χ. γιαγιά) ή τοπικού «παραμυθά» για ζωντανή αφήγηση παραμυθιού/ών. Τα παιδιά λειτουργούν ως λαογράφοι-ερευνητές. Απευθύνονται στους γεροντότερους (γιαγιάδες, παππούδες, συγγενείς, γείτονες) και ζητούν να τους διηγηθούν τα αγαπημένα παραμύθια του τόπου τους. Οι αφηγήσεις μαγνητοφωνούνται και απομαγνητοφωνούνται στην τάξη. Το άκουσμα αυτών των αφηγήσεων θα δώσει την ευκαιρία στα παιδιά να γνωρίσουν γλωσσικές ιδιαιτερότητες τοπικού χαρακτήρα (ντοπιολαλιές, λέξεις που χάνονται κ.ά.). Οι προφορικές αφηγήσεις μετατρέπονται σε γραπτό κείμενο και ακολουθεί επεξεργασία (διόρθωση κλπ.). Τα παραμύθια μεταφέρονται σε καλαίσθητα φυλλάδια που κατασκευάζουν τα παιδιά και εικονογραφούνται. Στα χωριά ή σε πόλεις με λιγοστούς κατοίκους είναι πιθανό να καταγραφούν ξεχασμένα τοπικά παραμύθια. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η καταγραφή παραμυθιών άλλων χωρών από αλλοδαπούς ή παλιννοστούντες μαθητές/τριες. Η ανάγνωση αυτών των παραμυθιών και η σύγκριση με τα ελληνικά παραμύθια θα καταδείξει το πλήθος των κοινών χαρακτηριστικών των λαϊκών παραμυθιών.

Δεύτερο δίωρο:α. Ανάγνωση με επιτονισμένο και δραματοποιημένο τρόπο ή ακρόαση των παραμυθιών: Σχόλια, εντυπώσεις, έκφραση συναισθημάτων, διακειμενικές αναφορές. Προσπάθεια εντοπισμού ομοιοτήτων μεταξύ των παραμυθιών ως προς τη δομή και ως προς τις «λειτουργίες» των προσώπων. β. Συζήτηση για τις δυνατότητες και τους πιθανούς τρόπους παρουσίασης του υλικού (εκδήλωση στο σχολείο, ανάρτηση στην ιστοσελίδα του σχολείου, δημοσίευση στην εφημερίδα του σχολείου/της τάξης, στην τοπική εφημερίδα, εικονογραφημένο άλμπουμ των παραμυθιών και διάθεσή του στη σχολική βιβλιοθήκη, κ.λ.π.)

Τρίτο δίωρο:α. Μοιράζεται στους μαθητές/τριες φωτοτυπία που περιέχει τις 31 «λειτουργίες» των δρώντων προσώπων του Propp (βλ. Εισαγωγή). Αναφέρεται ότι ο αριθμός των «λειτουργιών» και το περιεχόμενό τους προέκυψε από μια έρευνα που έγινε στα ρωσικά λαϊκά παραμύθια και επισημαίνεται ότι τις ίδιες «λειτουργίες» συναντάμε στα λαϊκά παραμύθια όλων των χωρών καθώς και στα ελληνικά. Διαβάζονται οι «λειτουργίες» και γίνονται οι απαραίτητες διευκρινίσεις.β. Οι μαθητές/τριες συνεργαζόμενοι/ες στις ομάδες τους και συμβουλευόμενοι/ες τον πίνακα με τις «λειτουργίες» προσπαθούν να εντοπίσουν τις ανάλογες στο παραμύθι «Η Πούλια κι ο Αυγερινός». Ανακοινώνονται οι «λειτουργίες» που διαπίστωσαν και ακολουθούν παρατηρήσεις και σχόλια (π.χ. διατήρηση της αλληλουχίας, δεν περιλαμβάνονται όλες οι λειτουργίες αλλά ορισμένες κ.λ.π.)γ. Συλλογική δημιουργία παραμυθιού - Από Κοινού Γραφή (Shared Writing) : Ο Frank Smith είπε κάποτε ότι «ο πιο άμεσος και σχετικός τρόπος για να επιδείξεις σ' ένα παιδί τη δύναμη του γραπτού λόγου είναι να γράψεις μαζί του». Είναι μια διαδικασία κατά την οποία μαθητές/μαθήτριες και εκπαιδευτικός διαπραγμα-τεύονται νοήματα, θέματα, επιλογή λεξιλογίου μέχρι να καταλήξουν σε αποφάσεις και να συνθέσουν από κοινού ένα κείμενο, στην προκειμένη περίπτωση ένα παραμύθι. Τα πλεονεκτήματα της από κοινού γραφής είναι ότι διευκολύνει όλα τα παιδιά να συμμετέχουν επιτρέπει την προσεκτική εξέταση λογοτεχνικών κειμένων και των

επιλογών του/της συγγραφέα ως προς τη δομή, τις λέξεις, το ύφος, κλπ. δίνει στα παιδιά τη δυνατότητα να επικεντρωθούν στη σύνθεση

καθώς ο/η εκπαιδευτικός παίζει το ρόλο του «γραφέα» βοηθάει τα παιδιά να δουν διαστάσεις που ίσως τους διέφευγαν διευκολύνει να εκφραστούν εκείνα τα παιδιά που ενώ έχουν πλούσιο

λόγο, υστερούν στη γραπτή έκφραση.

δίνει στο παιδί εμπιστοσύνη στις συγγραφικές του ικανότητες καθώς δημιουργείται ένα ενισχυτικό περιβάλλον πειραματισμού και δοκιμής

λειτουργεί ως προσυγγραφική δραστηριότητα, ως «προθέρμανση» για την «ανεξάρτητη γραφή» από το παιδί που θα ακολουθήσει

Καλό είναι, προς διευκόλυνση των παιδιών στην προσυγγραφική αυτή δραστηριότητα που προηγείται της ανεξάρτητης γραφής, να ελαττωθούν οι «λειτουργίες» σε είκοσι, κατά το πρότυπο-παράδειγμα του Rodari (1994:96). Ενδεικτικά: 1. Απαγόρευση 2. Παράβαση 3. Βλάβη ή έλλειψη 4. Αναχώρηση του ήρωα 5. Αποστολή 6. Συνάντηση με το δωρητή 7. Μαγικά δώρα 8. Εμφανίζεται ο ανταγωνιστής 9. Διαβολικές ικανότητες του ανταγωνιστή 10. Αγώνας 11. Νίκη 12. Επιστροφή 13. Άφιξη στο σπίτι 14. Ο ψεύτικος ήρωας 15. Δύσκολες δοκιμασίες 16. Αποκατάσταση της βλάβης 17. Αναγνώριση του ήρωα 18. Ο ψεύτικος ήρωας ξεσκεπάζεται 19. Τιμωρία του ανταγωνιστή 20. Γάμος. Ο/η εκπαιδευτικός που έχει ήδη φιλοτεχνήσει, σε 20 «τραπουλόχαρτα» (πλαστικοποιημένα) με τον τίτλο της λειτουργίας και μια σχετική εικόνα, τις ισάριθμες παραπάνω «λειτουργίες», τις μοιράζει στις ομάδες, τυχαία, και εφόσον είναι δυνατόν τον ίδιο αριθμό «τραπουλόχαρτων» σε κάθε ομάδα. Ακολουθεί η από κοινού συγγραφή με τις ομάδες των παιδιών να συνεισφέρουν ανάλογα με τις «λειτουργίες» που τους αναλογούν ως ομάδα.

Τέταρτο δίωρο: α. Ομαδική γραφή παραμυθιών - Ανεξάρτητη Γραφή (Independent Writing) Παρακινούνται τα παιδιά, συνεργαζόμενα στις ομάδες τους, να γράψουν το δικό τους ομαδικό παραμύθι. Διευκρινίζεται ότι μπορούν να επιλέξουν ορισμένες «λειτουργίες» από τον πίνακα (βλ. Εισαγωγή) και να συνθέσουν το παραμύθι τους. Επισημαίνεται ότι θα πρέπει να τηρήσουν την αλληλουχία των «λειτουργιών» καθώς και τις συμβάσεις (χαρακτηριστικά-ιδιότητες) του αφηγηματικού είδους, όπως αναφέρθηκαν στο πρώτο δίωρο.β. Επεξεργασία των παραμυθιών Καλούνται τα παιδιά να αξιολογήσουν και να κρίνουν, αρχικά το δικό τους συγγραφικό εγχείρημα και στη συνέχεια των υπόλοιπων ομάδων, με βάση συγκεκριμένα κριτήρια:

• διακρίνονται τα τρία βασικά μέρη (δομή) του λαϊκού παραμυθιού;

• η δομή του παραμυθιού απηχεί στο συγκεκριμένο αφηγηματικό είδος (συμβάσεις, μοτίβα, αλληλουχία λειτουργιών)

• η πλοκή είναι ενδιαφέρουσα, απρόβλεπτη, πρωτότυπη, ευρηματική;

Τέλος, με τη βοήθεια και την καθοδήγηση του/της εκπαιδευτικού επεξεργάζονται (διόρθωση αδυναμιών σε επίπεδο ορθογραφίας, μορφολογίας, σύνταξης, λεξιλογίου, οργάνωσης κειμένου) και επιμελούνται τα παραμύθια τους.

2.2. Δημιουργία παραμυθιών: Μπερδεύοντας/παραλλάσσοντας κλασσικά παραμύθια

Προτεινόμενες τάξεις: Β΄, Γ΄, Δ΄

Πρώτο δίωρο: α. Ανάγνωση από κάθε ομάδα παιδιών ενός κλασσικού παραμυθιού και μιας παραλλαγής του (βλ. Εισαγωγή), στο χώρο της σχολικής βιβλιοθήκης. Η ανάγνωση των βιβλίων αποτελεί αφορμή για συζητήσεις και συγκριτικές μελέτες.β. Κάθε ομάδα παρουσιάζει προφορικά με λίγα λόγια το περιεχόμενο των δύο βιβλίων, που τα μέλη της είχαν διαλέξει να διαβάσουν. Τα παιδιά των άλλων ομάδων, αν το επιθυμούν, εκφράζουν τις πρώτες απόψεις στο άκουσμα των περιλήψεων.

γ. Τα παιδιά στις ομάδες τους μετά από συζήτηση, γράφουν κείμενα με τα οποία συγκρίνουν το περιεχόμενο των δύο βιβλίων, δηλαδή βρίσκουν ομοιότητες και διαφορές ανάμεσα στο κλασσικό παραμύθι και στην παραλλαγή του. Ενθαρρύνονται να επικεντρώσουν την προσοχή τους στα πρόσωπα - πρωταγωνιστές, στα εξωτερικά χαρακτηριστικά, π.χ. τι φοράνε, πώς σκέφτονται, πώς ενεργούν, διαφορές στην πλοκή του μύθου, πώς δικαιολογείται ο τίτλος, ποιο είναι το επιμύθιο σε κάθε ιστορία, σχολιασμός της εικονογράφησης των βιβλίων κ.ά. Η σύγκριση των δύο βιβλίων μπορεί να γίνει είτε σε συγκριτικό πίνακα είτε σε κείμενο με παραγράφους.

Δεύτερο δίωροα. Τα παιδιά διαλέγουν δύο ήρωες, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους, γιατί είναι πρωταγωνιστές διαφορετικών παραμυθιών. Φαντάζονται τη συνάντηση αυτών των δύο ηρώων και γράφουν μια καινούρια πρωτότυπη ιστορία. Π.χ. “Τι θα συνέβαινε αν... συναντούσε η Κοκκινοσκουφίτσα τα τρία γουρουνάκια;” Στα κείμενα των παιδιών γίνεται σύνθεση δύο ιστοριών σε μία κοινή αφήγηση, η οποία διατηρεί άλλοτε λιγότερα κι άλλοτε περισσότερα στοιχεία των αρχικών γνωστών ιστοριών. Βέβαια τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα, ενθαρρύνονται μάλιστα, να διαφοροποιηθούν από τις αρχικές ιστορίες και να εξωτερικεύσουν συναισθήματα.β. Τα κείμενα διαβάζονται από τα παιδιά στην τάξη και σχολιάζονται αυθόρμητα, χωρίς πρόθεση κριτικής. Γίνεται προσπάθεια εμπλουτισμού σημείων της αφήγησης από τα παιδιά των άλλων ομάδων.

2.3. Δημιουργία παραμυθιών: «Αναποδογυρίζοντας» ένα γνωστό παραμυθικό θέμα Προτεινόμενες τάξεις: Β΄, Γ΄

Πρώτο δίωρο:α. Διαβάζεται απ’ το δάσκαλο/α το παραμύθι του Ε. Τριβιζά «Τα τρία μικρά λυκάκια», με μεγαλόφωνη, ζωντανή και παραστατική ανάγνωση. Ένας μαθητής/τρια ξεκινά την αναδιήγηση του παραμυθιού, συμμετέχουν και βοηθούν στην ολοκλήρωσή του και τα υπόλοιπα παιδιά. Με τη συζήτηση που ακολουθεί επιχειρείται να εντοπίσουν οι μαθητές/τριες τη διακειμενικότητα (:η ικανότητα του αναγνώστη, όταν διαβάζει ένα κείμενο, να το ανάγει σε άλλα γνωστά. Βλ. Μ. Κανατσούλη: Εισαγωγή στην Παιδική Λογοτεχνία, Υπηρεσία Δημοσιευμάτων Α.Π.Θ, Θεσ/νίκη 1996, σ. 19) και το παιχνίδι που «παίζει» ο συγγραφέας «αναποδογυρίζοντας» το γνωστό παραμυθικό θέμα του παραμυθιού: «Τα τρία μικρά γουρουνάκια».β. Μοιράζεται, σε φωτοτυπία, ενδεικτικά, η παρακάτω οδηγία:«Αναποδογυρίζουμε παραμύθια; Φαντάσου ότι η Κοκκινοσκουφίτσα είναι κακιά και ο λύκος είναι καλός…Η Χιονάτη συναντά, στο πιο μαύρο και πυκνό σημείο του δάσους, όχι τους εφτά νάνους, αλλά εφτά γίγαντες!! Σχεδιάζουν να κλέψουν μαζί τα κοσμήματα της καλής μητριάς…!»

Δεύτερο δίωρο:α. Τα «αναποδογυρισμένα παραμύθια» διαβάζονται από τα παιδιά στην τάξη και σχολιάζονται αυθόρμητα, χωρίς πρόθεση κριτικής. Γίνεται προσπάθεια εμπλουτισμού σημείων της αφήγησης από τα παιδιά των άλλων ομάδων.

2.4. Δημιουργία παραμυθιών: «Παραμυθοσαλάτα»

Προτεινόμενες τάξεις: Β΄, Γ΄, Δ΄

Πρώτο δίωρο:

α. Οι μαθητές/τριες διασκεδάζουν φτιάχνοντας μια πρωτότυπη και ευρηματική… «παραμυθοσαλάτα»! Μοιράζεται, σε φωτοτυπία, καταγεγραμμένη, ενδεικτικά, η εξής οδηγία: «Η Κοκκινοσκουφίτσα συναντά στο δάσος…τον παπουτσωμένο γάτο! Οι εφτά νάνοι βοηθούν το ασχημόπαπο να βρει τη μητέρα του…Διάλεξε δυο ή περισσότερους ήρωες αγαπημένων σου παραμυθιών και φτιάξε μια… παραμυθοσαλάτα!!». Τα παραμύθια διαβάζονται από τα παιδιά στην τάξη και σχολιάζονται αυθόρμητα κυρίως ως προς την πρωτοτυπία και την ευρηματικότητα που διαθέτει η παραμυθοσαλάτα που «μαγείρεψαν».

Δεύτερο δίωρο:α. Τα παραμύθια εικονογραφούνται ή μετατρέπονται σε κόμικς ή σε μικρά θεατρικά δρώμενα. β. Σκηνές των παραμυθιών μετατρέπονται σε “ζωντανούς” εικαστικούς πίνακες. Τα παιδιά με διάφορα εύκαιρα υλικά (πανιά, χαρτόνια, ξύλα κ.ά.) κατασκευάζουν μια μεγάλη άδεια κορνίζα στο μέγεθος θεατρικής σκηνής. Μέσα στην κορνίζα με τα σώματά τους, βουβά, θα αναπαραστήσουν διάφορες σκηνές των παραμυθιών. Την ίδια στιγμή ένα παιδί-αφηγητής διαβάζει μεγαλόφωνα το παραμύθι. Η παρουσίαση επενδύεται με μουσικά αποσπάσματα έργων που επιλέγουν τα ίδια τα παιδιά.

2.5. Δημιουργία παραμυθιών: Ολοκληρώνοντας ένα παραμύθι

Προτεινόμενες τάξεις: Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄

Πρώτο δίωρο:α. Μοιράζεται, σε φωτοτυπία και ανολοκλήρωτο, το παραμύθι του Τζ. Ροντάρι «Το μαγικό ταμπούρλο»1, το οποίο διαβάζεται, σιωπηρά, από τους μαθητές/τριες. Ακολουθεί προσπάθεια ζωντανής και παραστατικής αφήγησης του παραμυθιού από ορισμένους/ες. Επισημαίνεται απ’ τον/την εκπαιδευτικό ότι ο συγγραφέας προτείνει τρεις διαφορετικούς τρόπους ολοκλήρωσης του συγκεκριμένου παραμυθιού. Στον προβληματισμό που ακολουθεί, για ποιο λόγο το κάμει αυτό ο συγγραφέας, αφήνονται να διατυπώσουν διάφορες υποθέσεις και ερμηνείες. Ο δάσκαλος/α συντονίζει και επικεντρώνει τη συζήτηση στην αίσθηση που προκαλεί στον αναγνώστη το εγχείρημα του συγγραφέα. Προτείνοντας δηλ. τρεις διαφορετικούς τρόπους για το τέλος του παραμυθιού μοιάζει σα να προσκαλεί τον αναγνώστη σε μια ανάλογη διαδικασία, ώστε να δώσει κι αυτός το δικό του τέλος στο παραμύθι. Ακόμη δίνεται η δυνατότητα στον αναγνώστη να κρίνει την προσπάθεια του συγγραφέα και να σχολιάσει το πιο ευρηματικό, φανταστικό και πρωτότυπο τέλος του παραμυθιού. Οι μαθητές/τριες με τη συζήτηση αντιλαμβάνονται την προσπάθεια του συγγραφέα να εμπλέξει, να δραστηριοποιήσει τον αναγνώστη και να τον καταστήσει συνδημιουργό2. β. Ζητείται απ’ τους μαθητές/τριες να συνεχίσουν και να ολοκληρώσουν το παραμύθι επιστρατεύοντας τη φαντασία, την πρωτοτυπία και την ευρηματικότητά τους.γ. Αφού ολοκληρώσουν το παραμύθι, διαβάζονται και ακούγονται στην τάξη οι εκδοχές των ομάδων. Κρίνεται και αξιολογείται η προσπάθεια ως προς τη φαντασία, την πρωτοτυπία και την ευρηματικότητα.

Δεύτερο δίωρο:α. Ο δάσκαλος/α διαβάζει τους τρεις διαφορετικούς τρόπους που προτείνονται απ’ το συγγραφέα για την ολοκλήρωση και το τέλος του συγκεκριμένου παραμυθιού. Αφήνονται οι μαθητές/τριες να σχολιάσουν και να κρίνουν τις προτάσεις του

1 Τζ, Ροντάρι: Παραμύθια για να σπάτε κέφι, απόδοση Άλκη Ζέη, Κέδρος, Αθήνα 1980, σ. 11-132 Σύμφωνα με τη θεωρία της πρόσληψης, ο αναγνώστης είναι σχεδόν τόσο απαραίτητος όσο και ο συγγραφέας. Σύμφωνα με τον Ήγκλετον, ο αναγνώστης είναι αυτός που «πραγματώνει» το λογοτεχνικό έργο, το οποίο δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια αλυσίδα οργανωμένων μαύρων σημαδιών πάνω στη σελίδα. Χωρίς την ενεργό συμμετοχή και δραστηριοποίηση του αναγνώστη, το λογοτεχνικό έργο δεν υπάρχει! (Βλ. Ήγκλετον Τ. : Εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας, μετ. Μ. Μαυρωνάς, Οδυσσέας, Αθήνα 1989, σ. 124)

συγγραφέα. Στη συνέχεια συγκρίνουν τις δικές τους προτάσεις για το τέλος του παραμυθιού με εκείνες του συγγραφέα και εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές.

2.6. Δημιουργία παραμυθιών: «Φανταστικά διώνυμα»

Προτεινόμενες τάξεις: Α΄, Β΄Βήματα:α. Διαβάζονται στην τάξη ή στη σχολική βιβλιοθήκη με την πρακτική του Μεγάλου Βιβλίου κλασικά παραμύθια. Μετά την «αισθητική προσέγγιση» (έκφραση εντυπώσεων, συναισθημάτων, βιωμάτων, εμπειριών, διακειμενικών αναφορών), προκείμενου να εγείρουμε τη φαντασία των παιδιών και να τα προετοιμάσουμε στο παιχνίδι των «φανταστικών διώνυμων» διατυπώνουμε ερωτήματα του τύπου, ενδεικτικά: «Τι θα συνέβαινε αν…», «Φανταστείτε ότι στο παραμύθι της Κοκκινοσκουφίτσας παρουσιάζεται ξαφνικά ένας κηπουρός…», «Φανταστείτε ότι η Ωραία Κοιμωμένη δεν ξυπνάει από το φιλί του πρίγκιπα, αλλά από ένα ξυπνητήρι. Τι έγινε μετά;» β. Σε μικρά χαρτονάκια συγκεκριμένου χρώματος ή σχήματος, που έχουμε εκ των προτέρων κατασκευάσει, ζητάμε από τα παιδιά, συνεργαζόμενα ανά ζεύγη, να γράψουν ονόματα κλασικών ηρώων γνωστών παραμυθιών (π.χ. Κοκκινοσκουφίτσα, Ωραία Κοιμωμένη, Χιονάτη, Εφτά νάνοι, Κοντορεβιθούλης, κ.λ.π.). Σε άλλα χαρτονάκια διαφορετικού χρώματος και σχήματος με τα προηγούμενα, ζητάμε από τα ζεύγη των παιδιών να γράψουν ένα ουσιαστικό (έμψυχο ή άψυχο) που έρχεται τυχαία στο μυαλό τους (π.χ. ξυπνητήρι, πέτρα, κηπουρός, γάτα, ελικόπτερο, κ.λ.π). Οι δυο διαφορετικές ομάδες από χαρτονάκια τοποθετούνται σε ξεχωριστά κουτιά. Έτσι, δημιουργούνται δύο πακέτα από χαρτόνια, από τα οποία τραβούν τα ζεύγη των παιδιών στην τύχη ένα χαρτονάκι. Στη συνέχεια διαβάζουν τα τυχαία ζευγάρια («φανταστικά διώνυμα»: π.χ. Κοκκινοσκουφίτσα - ελικόπτερο) και παρακινούνται να τα εντάξουν, με τη βοήθεια του/της εκπαιδευτικού στο παραμυθικό θέμα και στα μοτίβα των γνωστών παραμυθιών (π.χ. Κοκκινοσκουφίτσα, δάσος, λουλούδια, λύκος, γιαγιά, ελικόπτερο) και να αφηγηθούν το παραμύθι. Δημιουργούνται, έτσι, διασκεδαστικές, ευφάνταστες εκδοχές αλλά και ανατροπές των κλασικών παραμυθιών (π.χ. Ωραία κοιμωμένη – ξυπνητήρι). Εναλλακτικά, -Ο/η εκπαιδευτικός γράφει στα χαρτονάκια τα ονόματα των κλασικών ηρώων και τα έμψυχα ή άψυχα ουσιαστικά, αντίστοιχα, αποβλέποντας στη μέγιστη δυνατή σημασιολογική απόσταση για τη δημιουργία απρόβλεπτων και ευφάνταστων εκδοχών-Ο/η εκπαιδευτικός καταγράφει στον πίνακα «φανταστικά διώνυμα» (π.χ. Κοκκινοσκουφίτσα – ελικόπτερο ή Ωραία Κοιμωμένη - ξυπνητήρι), παρακινώντας τα παιδιά να αφηγηθούν τα παραμύθια εντάσσοντας και καταγράφοντας το διώνυμο στα μοτίβα (π.χ. Κοκκινοσκουφίτσα, δάσος, λουλούδια, λύκος, γιαγιά, ελικόπτερο)-Αντί για ήρωες παραμυθιών τα παιδιά καταγράφουν στην πρώτη κατηγορία χαρτονιών ένα ουσιαστικό (π.χ. γάτος, πέτρα, κασετίνα, καταιγίδα κ.λ.π.) και στη δεύτερη κατηγορία χαρτονιών ένα επίθετο που έρχεται τυχαία στο μυαλό τους (π.χ. μαύρος, υπερήφανη, φλύαρος, κ.λ.π.). Τραβάνε στην τύχη από ένα χαρτονάκι από τα αντίστοιχα πακέτα και διαβάζονται τα τυχαία ζευγάρια (έστω υπερήφανη μολύβι, φλύαρος καταιγίδα). Τροποποιούμε τις πιθανές μορφοσυντακτικές αρρυθμίες (π.χ. υπερήφανη μολύβι – υπερήφανο μολύβι). Στη συνέχεια ζητάμε από τα παιδιά να μας πούνε ό,τι ξέρουν για αυτό το παράξενο πλάσμα που δημιούργησαν στην τύχη, να διηγηθούν τις περιπέτειές του με τη μορφή του παραμυθιού. Αν τα παιδιά διστάζουν, τα παροτρύνουμε και κάνουμε εμείς την αρχή λέγοντας: Μια φορά κι έναν καιρό ήτανε ένα υπερήφανο μολύβι που ξεμύτισε από την κασετίνα, έριξε μια ματιά τριγύρω και φώναξε:Δεν είμαι εγώ για κασετίνες φυλακή και παιδικές τσάντες! Εμένα μου ταιριάζουν πινέλα και ζωγραφική!...β. Οι προφορικές αφηγήσεις καταγράφονται (με τη μορφή Μεγάλου Βιβλίου) και εικονογραφούνται, με τα παιδιά να συνεργάζονται ανά ζεύγη και με τον εκπαιδευτικό να εμψυχώνει

Τα ομαδικά παραμύθια γράφονται με επικοινωνιακό στόχο να δημοσιευθούν στην εφημερίδα της τάξης/του σχολείου ή για να αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του σχολείου, εφόσον διαθέτει. Ακόμη, μπορεί να δημιουργηθεί το άλμπουμ παραμυθιών της τάξης το οποίο θα επιμεληθούν τα παιδιά, θα το φιλοτεχνήσουν και θα το εικονογραφήσουν με στόχο τη διάθεσή του στη σχολική βιβλιοθήκη. Ενδεχομένως, τα παραμύθια των παιδιών μπορούν να παρουσιαστούν σε μια λογοτεχνική εκδήλωση την οποία θα οργανώσουν στο χώρο του σχολείου με θέμα το παραμύθι. Στην περίπτωση που αποφασιστεί να πραγματοποιηθεί η λογοτεχνική εκδήλωση δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές/τριες να προσεγγίσουν και άλλες μορφές επικοινωνιακού λόγου (αφίσα, προσκλήσεις, ανακοινώσεις, πρόγραμμα εκδήλωσης). 3. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΓκάρνερ, Τ.: Πολιτικώς ορθά παραμύθια, εκδ. Δίαυλος.Corentin, Phillipe, Η Δεσποινίς... τρέξε, αν θέλεις να σωθείς, εκδ. Παπαδόπουλος.Geoffroy de Pennart, Το γεύμα των λύκων, εκδ. ΠαπαδόπουλοςΉγκλετον, Τ. : Εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας, μετ. Μ. Μαυρωνάς, Οδυσσέας, Αθήνα 1989Ιωάννου, Γ.: Παραμύθια του λαού μας, Ερμής, ΑθήναΚανατσούλη, Μ.: Εισαγωγή στην Παιδική Λογοτεχνία, Υπηρεσία Δημοσιευμάτων Α.Π.Θ, Θεσ/νίκηΚαφαντάρη, Κ.: Ελληνικά λαϊκά παραμύθια, Οδυσσέας, Αθήνα(2 τόμοι)Κουβάς, Γ.: Τα μικρασιατικά παραμύθια της Νενές Μαριγώς, Δελφίνι, Αθήνα 1997Λουκάτος, Δ.: Εισαγωγή στην Ελληνική Λαογραφία, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1985Λουκάτος, Δ.: Νεοελληνικοί παροιμιόμυθοι, Ερμής, Αθήνα 1978Μανταδάκη, Σ.: Ασπροπαπουτσίτσα, εκδ. ΚαστανιώτηΜαρμαρά-Δαγιόγλου, Ν.: Η Κοκκινοσκουφίτσα και ο τελευταίος λύκος, εκδ. Κέδρος.Μέγα, Γ. Α.: Ελληνικά παραμύθια, Εστία, Αθήνα(2 τόμοι)Johann Georg von Hahn: Ελληνικά παραμύθια, Opera, Aθήνα 1991Mc Naughton, C.: Ουπς, εκδ. Παπαδόπουλος.Μερακλής, Μ.Γ.: Έντεχνος λαϊκός λόγος, Καρδαμίτσα, Αθήνα 1993Μερακλής, Μ. Γ.: Ευτράπελες διηγήσεις. Το κοινωνικό τους περιεχόμενο, Εστία, Αθήνα 1980Παραμύθια της Μικρασίας, Νέοι Ακρίτες, Αθήνα 1991Πατεράκη, Γ. – Χατζηκωσταντή, Αλ.: Νησιώτικα παραμύθια, Καστανιώτης, Αθήνα 1990Β. Γ. Προπ, Μορφολογία του παραμυθιού, μτφ. Αρ. Παρίση, Καρδαμίτσας, Αθήνα 1991Ροντάρι, Τζ.: Γραμματική της Φαντασίας, Τεκμήριο, ΑθήναΡοντάρι,Τζ.: Παραμύθια για να σπάτε κέφι, απόδοση Άλκη Ζέη, Κέδρος, Αθήνα 1980Ρος, Τ.: Κοκκινοσκουφίτσα, εκδ. Δεληθανάση.Τριβιζάς, Ε.: Τα τρία μικρά λυκάκια , εκδ. ΜίνωαςSara, Stephen Corrin, Ο μαγεμένος αυλός, μτφ. Ρ. Ρώσση- Ζαϊρη, εκδ. Ε. Ρώσση, Αθήνα

Άρθρα σε περιοδικά:Επιθεώρηση Παιδικής Λογοτεχνίας: αφιέρωμα «Μύθοι και μυθοποιοί», τόμος 2, 1987- αφιέρωμα «Το παραμύθι και οι παραμυθάδες»,τόμος 3, 1988Διαβάζω: αφιέρωμα «Οι παραμυθάδες», τεύχος 108, 1984 αφιέρωμα «Το ελληνικό παραμύθι», τεύχος 130, 1985