637
درم اژدهد اد از اب ز ا راپ . و ااد ا : رر اان ا رن دو ن ۀا سا اان ر و دوا xelmokleobis gamo am wigns, romelic samoci wlis jafis Sedegia, mxolod eqvs calad vbeWdav. es eqvsi cali ase ganawilda: erTi cali _ iranis islamuri respublikis prezidentis biblioTekas, erTi cali _ saqarTvelos prezidentis biblioTekas, ori cali _ Cems gamzrdels, saqarTvelos erovnul (Tbilisis sajaro) biblioTekas, erTi cali _ Cems sayvarel SviliSvils, axalgazrda iranist Tamar lekveiSvils da erTi calic _ me. magali Todua

მაგალი თოდუა სპარსული პოეზიის შედევრები

Embed Size (px)

DESCRIPTION

მაგალი თოდუა სპარსული პოეზიის შედევრები

Citation preview

���� ��� � ��ب ا�� از ��د ا���د� اژده� �م در ���� � �� �� ا#� #�" ! � ز�

$%� &! '�� 0 ا�� � /.�اد ا�� و. , +�* (�پ را /1/ * �%/ �! :2� '�� � ��'��� 3 ر4

��' �2 ا�1ان ا8,9# 7��6ر5 � ��'��� 3 ��' دو ;71���ن ر4 � �1/� ���� ����

��'�����' �2 ;71���ن 8>, � �� �2 و �?���8 " +�� /�,�ر �7ان ا�1ا�?��س ;1ا, * ۀ

'�� � ����

/�دوا ,�;�"8

xelmokleobis gamo am wigns, romelic samoci wlis jafis Sedegia, mxolod eqvs calad

vbeWdav. es eqvsi cali ase ganawilda: erTi cali _ iranis islamuri respublikis

prezidentis biblioTekas, erTi cali _ saqarTvelos prezidentis biblioTekas, ori

cali _ Cems gamzrdels, saqarTvelos erovnul (Tbilisis sajaro) biblioTekas, erTi

cali _ Cems sayvarel SviliSvils, axalgazrda iranist Tamar lekveiSvils da

erTi calic _ me.

magali Todua

2

.ر! ه+�ره�5!�

��ر8#

;ر87 � /ر7� از ��ر8#

و@د/� 8"�;�,

�A/س

200 ٨

3

sparsuli poeziis

Sedevrebi

s p a r s u l i d a n T a r g m n a

m a g a l i T o d u a m

Tbilisi

2008

4

gamomcemloba `universali~, 2008

Tbilisi, 0179, i. WavWavaZis gamz. 19, �: 22 36 09, 8(99) 17 22 30

E-mail: [email protected] ISBN 978-9941-12-407-5

5

winasityvaoba

7

winamdebare krebulSi zogi iraneli poetis Semoqmedeba vrclad aris warmodgeni-

li, xolo zogs, TviT iseTs, romelsac didi literaturuli memkvidreoba darCa, mxo-

lod erTi leqsiT vacnob mkiTxvels; Zalian bevri klasikosisa ki saerTod araferi mo-

maqvs.

krebulSi marto Cemi Targmanebia Tavmoyrili, Tanac is Targmanebi, piradad me uf-

ro rom momwons da ara maincdamainc isini, romelTa motana sparsuli poeziis gacnobis

TvalsazrisiT SeiZleba, mkiTxvelisTvis ufro sasargeblo yofiliyo. wigns “sparsuli

poeziis Sedevrebi” ki davarqvi, magram mkiTxveli advilad miuxvdeba, rom es aq motani-

li leqsebis originalebia, Sedevrebi rom aris, Torem Cemi TargmanebiT gadmocemuli

maTi qarTuli adeqvatebi ki ara. Tanac sparsul poeziaSi xom Sedevri sxvac uamravia.

klasikuri sparsuli leqsis gageba Wirs. aq marto ena ki ar qmnis dabrkolebas,

aramed metwilad _ nawarmoebis mxatvruli samyaro, aRmosavlur realiebsa da litera-

turul informaciebze dafuZnebuli poeturi xatebi. iranel klasikosTa didi nawili

Rrma ganaTlebis mqone mkiTxvelisTvis werda (aq nu SevalT imis gansjaSi, ramdenad ga-

marTlebuli iyo es). iyvnen poetebi, romlebic TavianT mxatvrul saxeebs enciklopedi-

uri codnis flobis principze agebdnen. etyoba, maTi koncepciiT, Rrma da farTo ganaT-

leba ara marto swavlulTaTvis unda yofiliyo Cveulebrivi movlena, _ magaliTad,

omar xaiami (g.1123w.) iyo didi fizikosi, maTematikosi, astronomi, eqimi, poeti, _ ara-

med garkveuli mocemulobiT _ mkiTxvelTaTvisac. arc imis uTqmeloba ivargebs, rom

rCeba STabeWdileba, zogi iraneli klasikosi, sulo codvilo, gangeb ise arTulebdes

Tavis poetur figurebs, TiTqos miT ufro did SemoqmedebiT siamovnebas Rebulobdes,

rac ufro awvalebs mkiTxvels Tavisi rebusebis gaSifrvis dros. mravalTagan aq or

genialur poets, xayanisa (g.1199w.) da nizamis (g.1203w.), davasaxelebdi. amdenad, spar-

suli leqsis Targmna erTdroulad Semoqmedebacaa da kvlevac, _ xSirad mTargmnels

uwevs ara marto, Cveulebisamebr, sityvis, frazis an Sinaarsis erTi enidan meore enaze

leqsad gadatana, aramed originalis urTulesi poeturi saxeebis qveteqstebSi garkve-

vac, rac ioli saqme ar aris da Rrma da farTo iranistikul ganaTlebas moiTxovs.

amitom arc ise iSviaTad naxavT sparsuli poeziis Targmanebs, mxatvruli iqneba is

Tu filologiuri, teqstis gagebis TvalsazrisiT kuriozebisgan dazRveuli rom iyos.

am movlenas ise umtkivneulod da ucnaurad mieCvivnen iranistikaSi, rom arc avtorTa

mier dagebul xafangSi gabmuli mTargmnelebi wiTldebian TavianTi ususurobis Sedegad

daSvebuli Secdomebis gamo da aTasSi erTxel zogi aseTi kuriozi vinmem Tu gaaswora,

arc mas ukraven taSs. aris kidev erTi mniSvnelovani mizezi: namdvili teqstis uqon-

loba. TiTqmis yvela iraneli klasikosis ama Tu im Txzulebis aTobiT (zogjer _ aso-

biT) xelnawers Rrma ZiliT sZinavs msoflios uamrav muzeumsa da gvian mignebul Tu

jerac miugnebel (Tanac _ zereled aRweril Tu saerTod aRuwerel) kerZo koleqcieb-

Si. maTi variantebis Seswavla, urTierTSejereba da amis safuZvelze klasikosTa Txzu-

lebebis akademiuri teqstebis dadgena imdenad SeuZlebeli saqmea, rom amaze mecnierebi

arc ki ocneboben. vTqvaT, moxda saswauli da Seiqmna es akademiuri korpusi. Cixidan

gamosavali mainc ar aris, radgan akademiuri gamocema mwerlis avtografs ver Secvlis

da ar arsebobs imisi Teoriuli SesaZleblobac ki, vicodeT, romeli teqstia sando.

amis gamo, ra Tqma unda, Seusabamobani Cems TargmanebSiac iqneba da me sparsuli

enis Rrma mcodne da iranul yofasa da mxatvrul samyaroSi kargad Caxedul axalgaz-

rda mkvlevarT (aseTebi ki, ar vkargav imeds, gamoCndebian) vurCev, Cemi Targmanebi spar-

8

suli originalebis teqstebs Seudaron. amiT isini mamidasac moinaxuleben da kvicsac

gaxednian, _ Cemi Targmanebis avkargianobas xom gaarkveven da gaarkveven, Tavadac aimaR-

leben sparsuli poetikis codnis dones.

dRes leqsis mTargmnelisgan SeuZlebel saqmes iTxoven: mas saTargmni teqstis Si-

naarsobrivad zusti adeqvatis mocemasac avaleben da originalis Sesaferisi mxatvruli

efeqtis Seqmnasac emarTlebian. egre sadaa! aseT cis gaxsnas kaci aTasSi erTxel Tu Se-

eswreba.

saerTod, literaturaTmcodneoba dafiqrebula ki imaze (iqneb, dafiqrebula, mag-

ram, samwuxarod, xma imdenad ar aRumaRlebia, Sedegi Candes), rom Zvelad Targmna, ro-

gorc es termini dRes gvesmis, ar xdeboda? didi mwerlebi, homerosidan (Zv.w. VIIIs.)

mokidebuli joisamde (1882-1941), aiRebdnen maTi interesebis Sesabamisi da sicocxli-

sunariani, sxvaTa mier ganaxlebuli (da ara SeTxzuli) poemebis fabulebs (zogjer ki-

dev meti, _ siuJetebs), adnobdnen maT sakuTar quraSi da amiT zust Targmanebs ki ar

iZleodnen, aramed Tavisi drois mkiTxvelTa sulis, miswrafebisa da gemovnebis Sesaba-

mis versiebs qmnidnen. swored es iyo literaturis ganviTarebis bunebrivi procesi. mag-

ram amgvari qmedeba advili rodi gaxlavT, saamisod kargi qura unda gedgas da gizgiza

cecxli unda genTos. Tu es problema mogvarebuli gaqvs, nakurTxi Semoqmedi gamo-

dixar, Tu ara _ mimbaZveli. aq moqmedebs kanoni, romelsac me ase Camovayalibebdi: “bav-

Svi dedis gareSe ver gaCndeba”. ase Rebulobda kacobrioba Zveli fabulebis wiaRidan

axal da axal qmnilebebs. muSaobda e.w. “nacnobis esTetika” (am Temaze aq saubars aRar

gavagrZeleb. visac es banaluri sakiTxi ainteresebs, sxvaTa gamokvlebebze xeli Tu ar

miuwvda, mivuTiTeb Cems monografiaze: “vefxis naxtomi anu riTi sjobs rusTveli Seq-

spirsa da goeTes”). dRevandeli gagebiT arsebuli leqsis Targmanis, am majlajunis, ga-

Cenis codva ZiriTadad XIX-XX saukuneebis kiserzea, ise rogorc am saukuneebis kiser-

zea e.w. sabavSvo literaturis Seqmnis danaSauli, _ bavSvebs wignebidan enas rom vuC-

leqT da nacvlad imisa, rom xeli ar SevuSaloT, uflis mier maTTvis dedis saSodan

gamoyolili unariT cxovrebisaTvis Tvalis gasworeba Tavad iswavlon, yalbi gulaCu-

yebiT veJRurtulebiT da maTi asakisTvis ukve Seuferebel titins vaCvevT (neta, im

`sabavSvo wignebSi~ Camaxeda, aristoteles da servantess rom ukiTxavdnen maTi mSoble-

bi!).

erTi enidan meore enaze leqsis leqsadve Targmnis praqtika Zvelad CvenSiac iyo.

amitom werda jer kidev TiTqmis samasi wlis win vaxtang VI (1675-1737): ”leqsi spar-

suli qarTuls enaSi leqsad ar iTargmneba, ambad movao”. vaxtangs sparsuli leqsis

qarTulad Targmnis problema awuxebda, Tavis gasaWirze Cioda da mxolod amitom asa-

xelebda konkretulad sparsul leqss, Torem Zalian kargad icoda, rom sparsuli leq-

si aq gamonakliss ar warmoadgens. mas gavlili hqonda qarTuli mTargmnelobiTi praq-

tikis mware gakveTilebi: misma winamorbedma poetebma @”Sah-names” versiebi, _ e.i. Tvi-

Ton firdousis (X-XI ss.) genialuri poema ki ar galeqses, aramed misi mibaZviT Seq-

mnili opusebi Targmnes gariTmuli leqsiT da mainc damarcxdnen, _ verc erTma maTganma

miaxloebiTac ki ver miuaxlova Tavisi naxelavi originalis mxatvrul dones.

Cveni winapris sibrZnes, erTdroulad riTmovani leqsis gariTmuli leqsiTve zus-

tad Targmnac da originalis mxatvruli donis SenarCunebac SeuZlebeli saqme rom

aris, kacobrioba Zalian gvian miuxvda, _ dRes klasikur poezias ZiriTadad uriTmo

leqsiT Targmnian. am saqmis mesveurebma kargad ician, rom gamosavali esec ar aris, mag-

ram ra qnan! gariTmvisagan Tavis Sekaveba keTilSobilur mizans ase Tu ise mainc emsa-

xureba. riTma oxeri ramaa! _ gariTmuli leqsis gariTmul leqsadve Targmnis gamo

mTargmnels originalis mxatvruli qsovilis darRveva uxdeba. danaSauls CavdivarT, _

originalis mirons Cveneul surogatSi vazavebT, ojaleSSi adesas vurevT. sabednierod,

istoriulad qarTuli literatura marto gariTmuli leqsis gariTmuli leqsiTve gad-

9

momtani poetebis anabara ar yofila, igi RvTivkurTxeul gzas jer kidev XII saukuneSi

adga. erTi qarTveli mwerali (bedis ironiiT misi saxelic ki ar viciT), romelic ara

marto Zalian niWieri Semoqmedi, aramed Zalian Wkviani kacic aRmoCnda, cTunebas ar ah-

yva. man genialuri sparsuli poema “visi da ramini” leqsad ki ar gaawyo, aramed pro-

ziT Targmna da amis Sedegad dagvitova qarTuli mTargmnelobiTi literaturis Sedev-

ri _ “visramiani”.

krebulSi sparsuli leqsis sami saxis Targmani maqvs motanili: 1) marcvalTa ra-

odenoba daculi da riTmiT gawyobili. 2) marcvalTa raodenoba daculi, magram uriT-

mo da 3) proziT gadmocemuli. romelma ufro gaamarTla, es TiTqos aSkaraa _ proziT

moTxrobilma. magram nu viCqarebT! SeiZleba, zogadad es asec iyos, magram aq moqceuli

Cems mier adaptirebuli teqsti, “visisa da raminis siyvarulis ambavi”, amis magaliTad

ar gamodgeba, radgan misi momxiblvelobis mxolod CemTvis mowera usamarTloba iqnebo-

da, _ rac masSi tkbilqarTulia, sul im cxonebuli anonimi mTargmnelisgan maqvs mopa-

ruli. cali Tvali originalisken meWira, meore ki misi Targmanisken gamirboda. ase

rom, es teqstia swored Targmani (Cveni winaprebiseuli, tradiciuli da marTebuli,

gagebiT) da me Tavxedoba rom myofnides, dRevandel Wkuaze mdgar mkiTxvels ar davuS-

lidi, igi “visramianis” axal, Cemeul versiad mieCnia.

daaxloebiT XI saukunidan mokidebuli ager Cvens dromde mTeli satrfialo spar-

suli poezia (gansakuTrebiT lirika), mcire gamonaklisis garda, gamsWvalulia sufiuri

(zereled rom ganvmarto, islamuri neoplatonizmis) doqtriniT: yvelaferi, rac amqvey-

nad arsebobs, maT Soris, bunebrivia, adamianic, absolutis emanaciaa. Cven, adamianebs,

SegviZlia da gvmarTebs kidevac pirvelsawyisisken ltolva. Cveni ideali unda iyos

isev ufalTan dabruneba, oRond masTan mxolod axlo dgoma ki ara (rogorc amas,

vTqvaT, qristianoba isaxavs miznad da rac, etyoba, udidesi netarebaa), aramed _ masSi

ganzaveba, isev imad gadaqceva, rac adre viyaviT. amitom dominirebs sparsul poeziaSi

qristes kulti, _ macxovari xom dedamiwaze adamianad movida da isev Tavis sawyiss

daubrunda, RmerTi iyo da isev RmerTad iqca! mTel sparsul poeziaSi, gagikvirdebaT,

ise aqeben da adideben qristes. gana paradoqsi ar aris? _ msoflioSi arc erT qristi-

anul saero (xazs vusvam: saero) literaturas ar miuZRvnia imdeni himni ieso qristes-

Tvis da iseTi siyvaruliT ar dauxatavs igi, rogorc es musulmanurma sparsulma li-

teraturam gaakeTa. iraneli poetebis daxasiaTebiT, qriste aris: mkurnali, momakvdavTa

gadamrCeneli, mkvdarTa mkvdreTiT aRmdgeneli, mowyale, guluxvi, erTgulebis etaloni,

keTilSobilebis gansaxiereba, yovelgvar faseulobas moklebul movlenasa da saganSi

garkveuli Rirsebebis damnaxveli, Tavmdabali, mWevrmetyveli, musikosi, lamazi, momxib-

lveli Rimilis mqone, fSviadi, ferovani, ferTa momniWebeli, uflis mosavi, jvarcmis

Sedegad cad aRmsvleli da a.S.

iranel poetebs, garda uSualod adamianad movlenili qristes sasoebiT asaxvisa,

absoluti metaforebiTac hyavT warmodgenili. aq ki umTavresi adgili Rvinosa da qals

uWiravs. amitomac etrfian TavianT leqsebSi iraneli sufi poetebi maT. da aq sagange-

bod aRniSvnis Rirsi aris am mwerlobis iSviaTi Tavisebureba, kerZod is, rom mTel

sparsul lirikul poezias ori fokusi gaaCnia: mkiTxvelTagan vinc absolutisken il-

tvis, am metaforul xotbebs miiCnevs uzenaesisadmi miZRvnil himnebad da ufalSi gan-

zavebisken mowodebad, xolo mas, vinc faqiz metaforul xelovnebas ver swvdeba, am po-

eziaSi xorcieli tkbobis amsaxveli literaturuli masala xiblavs. Cveni azriT, aq

ucnaur da TiTqos SeuZlebel movlenasTan gvaqvs saqme: erTi da igive mxatvruli Zeg-

li saero nawarmoebic rom gamodis da sasulieroc. sparsuli poeziis es sruliad uni-

kaluri Tavisebureba sagangebo da Rrma kvlevis sagani unda gaxdes!

pirvel xanebSi islami aseT poetebs, bunebrivia, eretikosad miiCnevda da sasti-

kad devnida. magaliTad, 922 wels xalifis brZanebiT koconze dawves sufi mansur ha-

10

laji, romelic saxalxod gaiZaxoda: “me var RmerTio!” magram Semdeg da Semdeg (ragind

ucnaurad mogveCvenos es) islamma sufizmi imdenad igua, rom imami xomeinic (1902-

1989) ki, romelmac iranis ori aTas xuTaswlovani monarqia daamxo da es qveyana isla-

mur respublikad aqcia, rogorc poeti, sufi iyo da werda: me mansuriviT gaviZaxi, rom

RmerTi var; mombezrda medrese da meCeTi; gulSi qalwuli myavs Caxutebuli; Rvino

minda; meriqifev, oRond Sen meCvene da meqisken sulac ar gavixedavo da a.S.

amasTan erTad, ar SeiZleba, mivCqmaloT erTi TvalSi sacemi movlenac: iraneli po-

etebi musulmanebi iyvnen da, undodaT es Tu ara, isini “yurans” ver ugulebelyofdnen.

amis gamo zog, TviT ukiduresad sufi klasikoss, qriste maTi oficialuri saRvTo

wignis mixedviTac hyavs CvenTvis daxatuli (magaliTad, macxovari maT cis meoTxe sfe-

roSi, mzis gverdiT davanebulad rom egulebaT da sxva).

aq moqceuli leqsebis Targmna studentobis dros daviwye, roca arc sparsuli vi-

codi xeirianad (axla vici?) da arc qarTuli. vTargmnidi ise, rogorc mixerxdeboda.

magram, rac ar unda meqna, mainc ver avscdebodi Targmnis Sesaxeb arsebul samad sam

mocemulobas: rom frangebi amboben, leqsis Targmani colsa hgavs, Tu Zalian lamazia,

eWvianob, xom ar mRalatobso; rom omar xaiamis robaiebis inglisuri sensaciuri adeq-

vatis Semqmnelma eduard fitcjeraldma (1809-1883) Targmnis dros mimarTa paradoq-

sul meTods: Tu ginda, originals dauaxlovde, unda daSorde mas; rom don kixotma

sanCos ganumarta: Targmani noxis ukana mxares hgavs, romelzedac misi yvela feri da

moxatuloba ki Cans, magram noxis piriviT xasxasa araa, mkrTaliao.

klasikuri xanis sparsuli lirikuli leqsi (iSviaTi gamonaklisis garda) dasaTa-

urebuli ar aris. krebulSi motanili lirikuli leqsebis (Tu fragmentebis) saTaure-

bi me mekuTvnis da pirobiTia.

12.VIII. 2007w.

11

Targmanebi

13

rabia yazdaris asuli

(IX_X ss.)

RmerTs mxolod erTs vTxov

RmerTs mxolod erTs vTxov

(de, es Txovnac

Zvel Txovnas erTos!):

me rom miyvarxar, Segiyvardes

Senc ise erT dros

iseTi vinme, trfoba raa,

arc ki icodes,

SensaviT masac gulis nacvlad

mkerdSi qva edos;

gaigo, satrfos monatreba

Tu ra yofila,

trfialis misis cecxli gulSi

genTos da genTos!

rogorc me Seni siyvaruliT

vigrixebi dRes,

igrixebode siyvaruliT

Senc misiT (RmerTo!),

vinZlo gaigo, visac satrfo

zed arc uyurebs,

mas vaebisgan viT emxoba

Tavze cis erdo!

vxvdebi

vxvdebi, Cemze eWvianob,

gRalatobde Cumad TiTqos.

cecxlSi rom mwvav, RmerTs ra pasuxs

aZlev, roca gangsjis TviTon?!

ganze cqera qals sulian-

xorciana wymeds da Rupavs,

me Sen aq rom giRalato,

iq ra vuTxra (miTxar!) ufals?

me uSenod jojoxeTad

miCns samoTxe, icis RmerTma,

14

da samoTxed vTvli jojoxeTs,

Sig Tu viwvi SenTan erTad.

Sen me isev ise malxen,

viT malxendi (hai!) uwin.

Tafls uSenod Tu vWam, gesls vsvam,

SenTan ki Sxams, viT yands, vwuwni.

isev avtrokdi

isev avtrokdi da siyvarulis

qamandSi Tavi amovyav isev.

rad ar viCqare da es qamandi

rad ar moviZre yelidan myisve!

ukidegano zRvas hgavs trfiali,

vervin Seudgams Tvals mis napirebs

da rom Setope Sig, qalbatono,

gaRma gacurvas rogor apireb?

gulis nebaze es siyvaruli

gsurda, Segergo, magram, neta, riT?

aTasi Wiri guls giWams, Sen ki

kidev gsurs, SegrCes yofa netari?

maSin lamazad unda geCvenos

is jojo, Sen rom etrfi da esav;*

unda gegonos, pirs TafliT itkbob

maSin, rodesac sawamlav gesls svam!

gauxednavi kviciviT ganze

rom gaxti, awi amaod xvneSi,_

unda gcodnoda: rac Sors iwevi,

yulfi miT ufro mogiWers yelSi.

walkotSi

walkotSi imden yvavilebs vxedav,

viTvli maT ferT da ver viTvli, vera!

aq albaT mani* ijda da veli

Tavisi yalmiT wera da wera.

Rrubeli wuxel majnunis* msgavsad

sisxlis cremlebiT tiroda, mjera,

Torem am vardebs, viT leilis* RawvT,

arRavnis* feri vin misca ferad!

titac wiTeli RviniT savse Tass

hgavs, xelT Tu misi mogiwevs Wera.

nargizi ferad keisris gvirgvins

amsgavsa, SoriT vinc igi zvera.

15

ias iseTi lurji Caucvams

kaba,

ifiqreb, Sedgao berad.

yoCaR, niavo!

vardsa da sosans, niavo, roca

mostace oqros da vercxlis feri,

yoCaR, niavo, gaqeb da glocav,

manis* naxatis rom gvatkbob cqeriT!..

keTilmowyale iesos madliT

xarobs qveyana, eri da beri.

wvimis xoSora margalitebiT

agvevso ezo, bani da Weri.

xorSakisagan dagvalul xeebs

isev sicocxlis daudgaT jeri.

16

Sahid balxeli

(IX-X ss.)

goneba da qoneba

nargizi da vardia

goneba da qoneba,

erTad rom ar xaroben,

albaT gagegoneba.

is, vinc gonieria,

mas qoneba ara aqvs,

xolo vinc mdidaria,

mas cota aqvs goneba.

dards rom cecxliviT kvamli sdiodes

sawuTro wyvdiads

miecemoda,

dards rom cecxliviT

kvamli sdiodes,− qveynad ver naxav kacs,

Wkua hqondes

da gulSi rame

rom ar stkiodes.

gazafxuli

baRi icinis qalwuliviT,

hyvavis da brwyinavs,

Rrubeli tiris, TiTqos misi

trfiali hqondes;

quxili grgvinavs ise Zlier,

rogorc me vgminav

ganTiadisas, siyvarulze

rodesac vgodeb.

17

vai am yofas!

vai am yofas! _ Cvens lxins isev

yadaRa adevs, _

vera da vera, ver vicilebT

sevdebs da dardebs.

ise ar gava dRe, vinme rom

ar gamogvakldes ...

RmerTo, aseTi gaduxdeli

ra vali gvmarTebs?

amnair gzaze

makedonelis* saflavTan erT

brZens uTqvams wynarad:

“am kacs sad da sad ar uvlia

gzaze mdgars marad,

magram amnair gzaze, axla

rom dadgomia,

arc arsad

da arc arasodes

igi ar mdgara”.

codna

codnav,

dards misev, dRes Sen fasi

dagigdes ise,

Tumca yvelafers fass Sen adeb

isev da isev.

me ki uSenod qveynis ganZic

rom momcen, ar msurs, _

Rataki viyo da Sen gflobde,

mwadia ise.

martokacs codna Tu aqvs, Sekrebs

spas da sZlevs momxvdurs,

xolo spis myols Tu codna ar aqvs,

moigrexs kisers.

sicocxle Seni davifice me

sicocxle Seni davifice me

da davimarxe gulSi is fici.

2. sparsuli poeziis Sedevrebi

18

ficic aris da ficic, ra mtkice

fici mogeci, Senc kargad ici.

aTasi vinme aTas raRacas

mirCevs, magram me znes gana vicvli

(isRa maklia, aseTi ficiT

Sekrulma yuri vugdo sxvis Rlicins)!

edemSi mxolod igi moxvdeba,

vinc guldamwvarTa wamebiT iwvis.

asi kakabi erT Sevardnobas

ver izams, ase Tavs vervin icvlis!

asi monis guls Tu erTi mefis

guls surs, etolos, amaod iRwvis.

xateba Seni xataelT* mefem

rom naxos (imden turfas flobs is, vinc),

tfil terfTa SenTa erTxel kocnisTvis

qveynis saganZurs qars miscems isic.

kupriviT Savi zilfebi Seni

rom daenaxa Sahs zangTa miwis,

kerpTa siyvaruls amoiZrobda

gulidan, TiTqos soboda xiwvi.

suyvela Senken, viT qaabisken,*

rom iyureba da Senken iZvris,

vin xar aseTi an is ra vardis

furclebi iyo, tanze rom icvi?

caSi

caSi Woni* da feiqari

iqmonen saqmes

da iq maT pirze oflis xviTqi

gadasdiT ase:

erTi xelmwifeT ukeravs da

ukeravs gvirgvinT,

xolo meore RaribT uqsovs

da uqsovs flasebs.

vezirs

veziro, kvlav rom aRaras mCuqni,

mitom gaxseneb Tavs vai-viSiT,

radgan sanamde tirils ar iwyebs,

deda bavSvs ZuZus ar udebs pirSi.

19

rudaqi

(g. 941 w.)

amas ras vxedav!

amas ras vxedav, Seni mSvenebiT

TviTon mSveneba ara Cans mSvenad!

vinc zilfTa SenTa fSvena isunTqa,

gadaaviwyda muSk-ambris fSvena.

guli ki ara, qva gidevs mkerdSi,

qvaze aTasjer civi da mZime,

kargad vici me da mainc (xedav?)

ise gificav, viTarca zenas.

Sen ar gegonos, me Sengan rame

wyalobas anda sikeTes veli, _

sad gagonila, gulqvas ulbobdes

guls guldamwvarTa gulebis qSena!

Senze aTasjer SevCivle gamCens

da imas Svela aTasjer vTxove,

magram ra vpove?! Turme RvTaebas

ar epuebi, RvTaebav, Sen aq!

me Tund aTasi mefe mamonon,

ra TavSi vixli aseT wyalobas,

Sen amiyvane yurmoWril monad

da es iqneba rudaqis Svela!

Senma, Senma silamazem

ganSorebis qariSxalma,

tanwerweta Cemo sarov,

Zirfesvian amomTxara

da Sens axlos veRar vxarob.

Sens grZel dalals SeuZlia,

Tqvas: qamandi marTlac varo, _

kaci misgan moTokili

ver moglijo qrolviT, qaro!

asi Tavi vis abia,

mogikiTxos: rogor xaro?

20

gakocono? aqedanve

ujobT, miwa gaiTxaron.

Senma, Senma silamazem

damwva, cremli unda vRvaro.

dagSordi da es qveyana

meCveneba, rogorc xaro.

Sav mTaze TeTrad dauTovia

Sav mTaze TeTrad dauTovia,

mSvilds migavs ukve werweta saro.

rac Svebas mgvrida, dRes igi mtanjavs

da rac miyvarda, dRes imas vzarob.

ra ician

sadac trfobiT wamebulma

gaiara gulis urviT,

miwa wuwa cremlis wurviT,

ca daqufra janRis burviT.

Cven, mijnurebs, majnunebi*

Zlivs gvigeben, Torem, aba,

leilebma* Cveni dardi

ra ician, ras vemduriT!

es siyvaruli

es siyvaruli me, rudaqis,

ise mawamebs,

rom sisxlis cremli male marjnad

miqcevs wamwamebs.

ise damwva me ganSorebam,

rom jojoxeTic _

“Cemebr cxel cecxlSi ar iwviso!” _

cils ver damwamebs.

davanebula gazafxuli

aha esera, daWirxluli

zamTris ToSiTa

moli da neSo rom ar Canda,

21

xmeli Cala −ki, davanebula gazafxuli

da manis* xeliT

arJangis* msgavsad mouxatavs

veli, Walaki.

frTxilad iyavi,

nu endobi dinebas soflis,

Torem niangTa bunagi ars

ese alagi!

ra aris wuTisofeli?

ra aris wuTisofeli,

es Cveni iwi-biwia?

sizmari aris, Zmobilo,

Torem es sxvebmac ician.

vinc aq siave daTesa,

siame iman iwvnia,

xolo sikeTis moqmedni

gogirdis cecxlSi iwvian.

Sen aq simSvides eZebdi,

amqveynad mitom dasaxldi?

icia,* vinc is iZia,

Tavze ra Wiri iwia?

saWvretad aris saamo,

Torem bunebiT undoa,

ieriT aris keTili,

Torem gunebiT bilwia.

xval

wuTisofelSi stumrad moxvedi

da aq darCenis ara gaqvs neba,

dRes Tundac Tbili logini gegos,

xval civi miwa gegeba lebad.

dRes aq rad ginda moyvris mogeba,

xval Tu iq oblad mogiwevs gdeba?!

Wiebi gelis tol-megobrebad,

matlebi kidev − debad da Zmebad.

22

RmerTs daumadle

me am cxovrebam Wkua maswavla

da maziara simarTles namdvils

(raRa marto me, yovel nabijze

Senc aseT daskvnas gamoitandi):

visac ara aqvs dardi, mas uTxra:

ar gaikaro naRvelis landic;

RmerTs daumadle, bevria, visac

Seni arCivi hgonia yandi!

frTxilad! girCevdi, gadagetana

boRma (am boRmas Tu aitandi), − visac enaze klite ar adevs,

imas fexebze daades bandi.

oTxi rame

naRvelisgan oTxi rame

dagifaravs, SenTan Tua:

janmrTeloba, saTnoeba,

saxeli da merme Wkua.

is, vinc RmerTma ar daswyevla:

(`es oTxi ram SenTan nua!~),

gaixara, ar Cavarda

simZimils da naRvels Sua.

keTili rCeva

dro mxiarulad gaatare

SavTvala qalTan, − cxovreba zRapris magvaria,

msgavsia qarTa;

is rac wavida, arasodes

ar gaixseno,

momavlisagan sxvas nu eli

keTilis garda!

mivdivar masTan, visac udis*

surneli udis,

mivdivar masTan, − silamaziT

feriis gvarTan.

bednieria is, vinc gasca

da Wama Tavad,

ubeduria, vinc cxovreba

ase ar marTa.

qarTa da RrubelT msgavsad uTqvamT

23

sawuTro Cveni, − moita Rvino, rac gveweva,

gvewios mTvralTa!

qveyana mefis nebisad iyos!

qveyana mefis nebisad iyos

da TviTon mefe sufevdes marad,

bedis avdari da yiameTi

mas Seecvalos yovelTvis darad;

RvTaebis darad sikeTe Tesos

da saTnoebas edges kvlav farad!

`Tu erTi kari gadagviketa,

aTasi kari dagvigdo karad~.

da rad vemduroT, Tuki gangebiT,

erT gunebaze yvela ar mdgara, − yofa Wrelia, am qveyanaze

zogjer vnetarebT da zogjer − ara.

sami perangi

gamigonia,

iosebs* Turme

gaWirvebis Tu dalxenis Jamad,

sami perangi

hqonia, turfav,

ra mouvida, Tu ici, amaT?

erTi muxTlobis

sisxlma SeReba,

meore cilma dafxriwa samad,

xolo mesamem

misi patronis

Tvaldavsebuli gankurna mama.

im pirvel perangs

hgavs loya Cemi,

meoris msgavsad es guli damaqvs.

axla mesames,

egeb, vin icis,

Sveba maRirsos, daveZeb amad.

24

aba ra moxda?

am sasaxleSi

miqeifia,

smiT da RreobiT SemiZravs TaRi,

amiraTa da mefeTa msgavsad

megona Tavi didi da laRi.

dRes igive var,

sasaxlec _ igiv,

igiv qalaqi da igiv baRi.

aba ra moxda,

sanacvlod Svebis

saidan gaCnda es vnebis daRi?

Wirisufali

Tmas rom viRebav,

Wabukobas me gana vlamob

an msurs, kvlav codva

Cavidino gulisTvis amo?!

ara! ise, viT

ZaZas icvams Wirisufali,

Cems siyrmes vglovob

da viSaveb wvers amis gamo.

amira modis

mulianidan* zefiri modis

(sad momagondi, sad momagondi!),

abreSumiviT gvegeba fexqveS

amudariis riye da lodi.

welamde swvdeba Cvens bedaurebs

jeonis* zvirTni wamrRvnelni kbodis.

hei buxarav, amira modis,

imxiarule, datkbi da cxondi!

Sen zeca xar da amira − mTvare, mTvare aRmoxda rodis da rodis!...

Sen baRi xar da amira − saro, saros mounda savane odis.

Tundac daece da gaverande,

manc Rirsi xar xotbis da odis!

25

tkbili iyo?

− movida CemTan... − vina? − satrfo, − es rodis? − diliT.

− krTeboda? − maSa! − rad krTeboda? − mama hyavs frTxili.

− sul davukocne.

− ra? − tuCebi. − tuCebi? − ara − maS? − iagundi. − tkbili iyo?

− TafliviT tkbili.

iesom brZana

sadme rom xelSi Caigdo dana,

kacs unda yelSi atako gana!

aseTi avi Tavis Seqceva

ar moswonT uflis wiaRTa Tana.

maxvili gana mitom gaWedes,

rom sisxlismsmelma aiRos xelSi

an yurZens gana misTvis wuraven,

Rvinos muStrebi rom

blomad hyvanan!

gamigonia, iesom erTxel

moklulis gvami ipova gzaze.

jer SekrTa, pirSi itaca TiTi,

mere Cafiqrda da ase brZana:

„dRemde sxvebs hklavdi,

Se ubeduro,

dRes ki, xom xedav,

sxvam mogkla ager;

xval im Sens mkvlelsac

sxva vinme moklavs.

unda gcodnoda es anabana!“

26

kvirobdes xalxi

mefev, gaSale iseTi sufra,

ar mouCandes arsad samani;

xasxasa vardiT daxate igi,

daxunZle mZime iasamaniT;

iseTi saqme qmen, he mefeo,

dRemde amqveynad aravis eqnas,

moyvass siamiT aRevsos suli,

xolo mters guli maxviliT eqnas;

farCiT da dibiT damosilebi

dasxi stumrebi Zvirfas noxebze;

iqiT mimxedvelT Tvali axaron

da Sveba igrZnon aqeT momxedvelT;

Cangze daukran ise, msmeneli

gabruvdes misi saamo bangiT;

kvirobdes xalxi: xom ar gvesmao

cidan iesos barbiTis hangi!1

27

qesai maraveli

(d. 953 w.)

cru sofels vende

samas ormocdaerTi

weli dga

hijruli* welTaaRricxviT CveniT,

dRiT oTxSabaTi,

sami dRe aklda,

miwurviliyo Savalis* dReni.2

risTvis movedi

amqveynad? saqmiT

ra unda meqna an meTqva eniT? − unda memRera

da dReni Cemni

unda ganmevlo SvebiT da lxeniT.

mere viT ganvvle?

am wuTisofels

mivaTrev, rogorc jaglagi cxeni.

ojaxis tyve var,

col-Svilis mona,

damdablebis da damcrobis mTmeni.

ormocdaaTi

weli gavlie.

ra SemrCa xelSi, risi var mZeni?

xelT maqvs angariSsworebis

wigni

aTasi wyenis, senis da tkenis.

rogor movabam

Tavs angariSis

sworebis am wigns, romc viyo brZeni,

roca sicrue

miZevs saZirkvlad,

xolo sircxvilma amivso sxveni?!

Tavi sixarbes

Cavugde xelSi,

siwuwkisagan miviRe ZRveni;

28

cru sofels vende,

maTxovrad viqec

da amazrzeni saqmeni vqeni!

lerwams vemsgavse

amdeni jafiT,

amdeni SromiT, wyromiT da wyeniT.

Tma rZisfrad meqca,

Rawvebi − lilis,

gulSi ki naRvels vteni da vteni.

viT gasawkepli

bavSvi wkeplis win

kankalebs, axlos ar Canan mweni,

sikvdilis SiSiT

vZrwi dRe da Rame

da ver mSvelian adamis Zeni.

vardis gamyidvlis gamkvirvebia

vardi samoTxis

saCuqaria

da uflis gaxlavT wyaloba didi,

vardis sikeTiT

keTilSobili

gaxdeba kaci, romc iyos flidi.

vardis gamyidvlis

gamkvirvebia,

aseT zaralze TviTon rom midis:

vardze ukeTess

sxvas ras iyidis

fuliT, razedac is am vards yidis!

Tmas rom viRebav

Tmas rom viRebav

da es moxuci

yrmasaviT Savi wveriT davdivar,

Tqven ra ggoniaT,

risTvis viRebav,

am saZrax saqmes ratom Cavdivar?

ratom da, xalxi

TeTrwvera moxucs

brZen kacad racxavs da Wkuas hkiTxavs,

mec vSiSob, vinmem

Wkua ar mkiTxos, − me xom ceti da WkuamCate var!

29

gamozafxulda

gamozafxulda da sadac zamTris

avdari idga, axla daria.

xeebma mwvane kaba Caicves,

sioa, rom qris, gana qaria!

wuxel gabriel mTavarangelozs

xom ar aeqca, neta, mxari aq, _

es neSo man xom ar gamoasxa

baRebs gamxmars da ekal-narians

ise, viT erT dros yrma Causaxa

mucelSi yovladwmida mariams?!

30

dayiyi

(g. 977 w.)

da im ors monebs eri da beri

qveyanas ori

ramiT ipyroben

da im ors monebs eri da beri:

erTs lega feri

gadahkravs farCis,

meores aZevs zafranis feri.

erTi oqroa,

zed rom tvifraven

saxels, mefobis visic dgas jeri,

xolo meore

iemenuri

rkinaa basri da risxviT mzeri. *

mefobis Jinma

Tu agitana,

Tu mefis skiptris gsurs, iyo mWeri,

gangebac unda

gwyalobdes, magram

veras iqm marto gangebis cqeriT.

piriT badagi

unda gdiodes,

xeliT − bajaRlo dinaris* Cqeri.

gulSi moyvrobac

gedvas da mtrobac, − moyvass efero da musro mteri.

ori ram ginda,

Tu gsurs, qveyanam

gmonos da mogces xarki da zveri: *

pirveli igi

oqros qisaa,

xolo meore − maxvilis wveri.

31

ordibeheSTi*

Sexe, Zvirfaso,

samoTxis Rrubels

rogor mourwyavs edemis veli,

rogor mousxams

mTas da bars irgvliv

ordibeheSTis xalaTi Wreli!

veli Soridan

rogor Wiatebs,

viT diba sisxlis SxefebiT sveli!

es lilisferi

caa Tu farCa

livlivebs, gaxda garCeva Zneli.

nukris TvaliviT

kamkama wyaro

CeroSi Sedis da Cvenc iq gvelis.

erTi gasinje,

masze saamo

sasmelis Tu xar odesme msmeli!

baRs edemisas

damgvanebia

ganaxlebuli walkoti Zveli

da tanwerweta

kviparozT gzebze

qalwulebiviT erwevaT weli.

irgvliv iseTi

mSvidoba sufevs,

arvis sWirdeba Semwe da mSveli,

Txas da mgels erTad

daudevT bina,

vefxvs saseirnod dahyveba Sveli.

miwas vardiswylis

surneli asdis,

roca uberavs niavi neli.

es Tixa vardis

wyalSi vin zila? _

saocaria da sakvirveli!

kargia axla

am gunebaze

mzisRawvebians Tu aqve eli

(mze vTqvi? qals mTvared

vityviT mgosnebi,

kacis xatad ki mze uTqvamT mwveli).

am qveyanaze

yvelafrisagan,

sayvarelia Tu saZulveli,

dayiyim oTxi

ram airCia,

32

sxvaze yovelze aiRo xeli:

lal-iagundis

tuCebi qalis,

Cangis qviTini Jruantlis mgvreli,

Rvino − wiTeli,

rogorc sisxli da

zarduSTis* rjuli Zveli da qveli.

Sen rom ar iyo

netavi, mudam

dRe yofiliyo,

ar damdgariyo arasdros Rame,

me bageTagan

SenTa, Zvirfaso,

momwyvetda maSin amqvenad rame!

Sens brolis Rawvze

muSkis* kululebs

Rrianklis* msgavsad rom ar ecocaT,

me Rriankali

ar damgeslavda

da iqneb erTxans kidev mecocxla!

Seni varskvlavis

badali xali

rom ar gvixmobdes tuCebis qvemoT,

varskvlavi Cemi

mexvaSiade*

ar iqneboda, Zvirfaso Cemo.3

me ra miSavda,

Sen rom ar iyo

saTnoebiT da sikeTiT savse,

maSin sul ase

ver damavsebda

soflis siave, axla rom mavsebs.

Tu me uSenod

unda vicocxlo,

gangSorde Sen da kvlav veRar gerTo,

maSin sofeli

Calad ar miRirs,

anda sicocxles ras vaqnev, RmerTo!

33

firdousi

(X–XI ss.)

Sah-name

(mefeTa wigni)

nawyvetebi poemidan

dasawyisi

imis saxeliT, vinc ganagebs�

suls da gons Cvensas,

romelze maRla Tavad azric

rom ver asula;

vinc meufea saxelis da

samkvidrebelis,

sazrdos vinc gviCens da etikad*

win migviZRveba;

vinc ufalia am qveynis da

mbrunavi cargvlis,

vinc aris, naTels rom aniWebs

mTvares, erms* da mzes;

vinc saxels, niSans da gumansac

ver ausaxavs,

Tavad ki visac mousaxavs

yoveli arsi;

vis Tvals ver hkideb, Sen rom gasxen,

im TvalTa xedviT

(mas ver ixilav, Tvals nu itken

tyuilubralod!);

� originalis teqsti dadgenili ar aris, ris gamo TargmanSi xSirad Segvxvdeba Sinaarsobrivi

Seusabamobani.

3. sparsuli poeziis Sedevrebi

34

viskenac, azric rom azria,

gzas ver gaikvlevs,

radgan saxelis da samkvidros

imier sufevs;

Cven, kacTa, sityva soflis nivTTa

gaRmac gagvicdes,

vis arss verc suliT CavwvdebiT da

verc goniT CveniT.

goni ki, sagans diaxac rom

SeurCevs saxels,

magram im sagans mxolod, CvenTvis

rac xilulia.

kacma ar uwyis, viT Seesxas

mas unda qeba,

emono unda, erTia gza,

sxva gza ar aris!

gonis Cvenis da sulis Cvenis

amwon-damwoni

awon-dawonil Cvens azrSi gsurs,

rom Caatio?!

gansjis, sulis da enis imgvar

saSualebiT,

Cvens xelT rom aris, misi Sesxma

viT SeiZleba?!

aRmsarebeli unda viyoT

misi, morCa da

gaTavda, da fuW roSvebs Tavi

unda vaneboT!

iqnebi misi mesavi* da

gzas gasdev marTals

da nebiT misiT ganWvret siRrmes

misi mcnebisas.

visac codna aqvs, SemZlebeli

igia mxolod,

codnis wyalobiT ymawvildeba

bexrekis gulic.

am fardis iqiT aRar aris

adgili sityvis,

imis imier azrs gzebi aqvs

gadaketili.

35

gonis Sesxmad Tqmuli

he goniero, axla ukve

dagvidga jeri,

me da Sen gonis Taobaze

vilaparakoT.

gvasmine, erTi, saganZurSi

ra giZevs gonis,

nayofiT Seni gonebisa

dagvitkbe smena!

yvelaze kargi, rac ufalma

mogvca, gonia.

Sesxma gonisa simarTlis gzas

aRemateba.

gonia, sul rom win migviZRvis

da sul rom gvxiblavs,

igi gvyavs Semwed saaqaos

da saiqios.

es misgan gvilxins, Tuki gvilxins,

da misgan gviWirs,

es misgan mogvdis aRzevebac

da damdablebac.

kacs, Tundac sulmnaTs, goni bneli

Tu gamohyveba,

wuTi ra aris, qveynad wuTiT

ver gaixarebs.

erTi iseTi rame uTqvams

erT gonier kacs,

rom, mcodne Tu xar, usaTuod

siames moggvris:

“igi, vinc Tavis saqcielSi

gons ver mouxmobs,

naqnariT TvisiT Tavisve guls

daikodavso!”

Wkviani kaci aseT ugnurs

damTxveuls uxmobs,

xolo moyvasi mas, viT ucxos,

ise ver hguobs.

goni visac aqvs mrTeli, sufevs

orsav sofelSi,

xolo romelsac is daexSo,

borkilebSi zis.

36

goni Tvalia sulis Senis,

Tu miuxvdebi.

Tvalis Tvinier ki, TviT ici,

ra Svebac gelis!

esec icode: upirveles

goni Seiqmna

da goniT givis sulis mcveli

sami daraji.

es darajebi gaxlavs: yuri,

Tvali da ena.

maTgan geweva Sen sikeTec

da borotebac.

vin kadnieri gaubedavs

gons da suls qebas,

me rom meqna es, vin Tavxedi

momismenda mas!

Tu arvin aris, brZeno, azri

aqvs Tqmas raime?

da amis Semdeg Semamecne

qmnilebis arsi!

qveynierebis Semoqmedis

Seqmnili Sen xar,

aSkarac kargad uwyi, raa

da dafarulic.

dasTurad* mudam goni gyavdes,

mas apyar yuri

da ukeTuri Sens suls axlos

ver moudgeba!

mcodneTa mcnebis gzas mihyevi

mxolod da mxolod,

iare soflad da es mcneba

qveyanas amcne!

codnas yovelgvars miapyari

yovelTvis yuri;

ar moisveno da sul swavlis

xarbi iyavi!

codnis xis totze roca Tvali

agexileba,

iq miuxvdebi, ar hqonia

am xis fesvT bolo.

37

samyaros Seqmnis Sesaxeb

upirvelesad yovlis kargad

unda uwyode,

ra iyo nivTTa dasabami

da safuZveli.

raoba Seqmna Semoqmedma

araraisgan,

raTa SeZleba Tvisi naTliv

gamoeCina.

misgan Seiqmna dasabami

im oTxTa nivTTa

jafis Tvinier da gareSe

JamTa srbolisa.

da aRetkina maSin erTi

mxurvale cecxli

ayalo miwis, niavis da

wylis rasme wiaR.

upirvelesad moZraobam

warmoSva cecxli

da simxurvaliT misiT iqve

xmeleTic gaCnda.

amis Semdeg ki myudroebam

rom daivana,

agrilda, xolo sigrileSi

tenma imata.

da roca oTxi nivTi ese

erTad SenivTda,

Seiqmna maTgan Cveni xrwnadi

samkvidrebeli.

Semdgom amisa Seezavnen

erTurTs es nivTni,

nair saganTa daayenes

korianteli.

da warmoiqmna cis gumbaTic

swrafad mbrunavi,

axalTaxalis gamomCeni

saocrebebis.

maSin daudga Tormets Svidi

mamasaxlisad4

da yovelives miekuTvna

adgili Tvisi.

38

gaboZebis da miniWebis

niWi gamoCnda

da mcodnes igi ewyaloba,

rac ekuTvnoda.

ra sfero cisa daesarTa

zed sferos cisas,

igic daiZra, roca midga

saqme saqmeze.

da aha, gaCnda zRva, mindvrebi

da mTianeTi

da aelvarda es xmeleTi,

viT CiraRdani.

ze aiwivnen mTani, wyalni

ki qve daqandnen,

miwis upidan mcenareTac

amohyves yuri.

TviT dedamiwis Tavs zemoT ki

arara iyo

cis erTi bneli da usaxo

Wipis Tvinier.

iq ki varskvlavi akiafda

(sakvirvelebav!)

da moemata dedamiwas

sinaTle misgan.

maRla vidoda cecxlis ali,

wyali ki − daRma da dedamiwis irgvliv iwyo

Semovla mzemac.

moli amwvanda da korommac

fexi aidga, − gaxarebis da tanis ayris

daudgaT Jami.

mxolod adgilze ZaluZT imaT,

gaSalon mxrebi,

Torem daZvra da siaruli

ar SeuZliaT.

amis Semdeg ki, ros cxovelic

gaCnda, amqveynad

mcenareuli rac ki iyo,

man moiCrdila.

39

misi Tviseba netarebas

danatrebaa,

amitom uyvars Wama, Zili

da mosveneba.

utyvi aqvs ena (pirutyvia),

ar Seswevs goni

da Tavi gaaqvs miwiT mosul

balax-bulaxiT.

kargs avisagan ver gaarCevs,

saqnels ver gansjis,

mesaobasac* Semoqmedi

arc Txovs amitom.

radgan mcodnea, yovlisSemZle

da marTmsajuli,

saswor-samarTliT ganuriga

Tavis qmnilT arsi.

aseTi aris qveynis amis

saqme da bolo.

magram vuwyiT ki, ras gvimalavs

is an ras gviCens?!

adamianis Seqmnis Sesaxeb

amis Semdgom ki gaCnda TviTon

adamiani

da yovel daxSuls klite Tvisi

gamoenaxa.

werweta saros aiyara

man msgavsad tani,

mWevrad daiwyo laparaki

da gons moego.

gonebas uxmo, Seiwia

azri da Wkua

da amiT mxeci da pirutyvi

daimorCila.

aba, dafiqrdi da es saqme

ise gansaje,

Tu mniSvneloba raa sityvis:

`adamiani~!

40

axirebulad nu uyureb

Sen adamians!

masSi sxva niSan-Tvisebebi

ver SeamCnie?

ori samyaros wiaRidan

SeganivTes Sen

da am pirobiT gagaCines

am qveyanaze.

pirvelSeqmnilis Rirseba scan

Sen nabolarad,

es Sen xar, rac xar, Tavis Senis

yadri icode!

amaze sul sxva Tvalsazrisic

momismenia,

magram ar vici xvaSiadi*

WeSmaritebis.

win gaixede da ifiqre

Sens aRsasrulze

da saqnelTagan is qmen, raic

sikeTes qmnides!

Sens tans Tu jafas daayeneb,

ar iTakilo,

radganac jafa (azris mqone)

upriania.

da Tu gwadia, yovelgvar avs

xeliT dausxlte

da ar gaeba faTerakSi

orive fexiT;

Tu gsurs, zeobde arxeinad

orsav sofelSi

da Semoqmedmac miiTvalos

naRvawi Seni, −

am swrafad msrbolav gumbaTs Sexe

da daixsome:

misgan gveZleva Cven salbunic*

da satkivaric!

arc JamTasvlisgan icviTeba,

icode, igi

da arc es jafa da tanjva gvris

mas rame vnebas.

41

igi sul brunavs, ar isvenebs

erTi wuTiTac,

me Sen getyvi da, Cvenda darad

ganiorwyldeba!

imisgan mogvdis aRzevebac

da damdablebac,

avis da kargis gardmovlena

imis xelTaa.

mzis Seqmnis Sesaxeb

cisferi Carxi iagundis

gaxlavT wiTelis,

qariT, wyliT, mtvriT da kvamliT

SeTxzuls

nu igulisxmeb!

imdeni WaRiT da CiraRiT

aris morTuli,

kaci ifiqrebs, navruzobis*

baRi ariso.

da Tvalsaamod Sig seirnobs

mze − margaliti,

naTeli Tvisi dRes visganac

miniWebia.

igia, yovel ganTiadze

oqros fariviT

aRmosavleTiT moelvare

Tavs rom wamoswevs.

miwa Suqisgan (viS!) Sekeril

perangs Caicvams

da ganaTdeba aremare

bneliT moculi.

xolo rodesac dasavleTSi

daevaneba,

aRmosavleTiT Tavs wamohyofs

axla wyvdiadi.

gzas arasodes gaduWrian

erTimeores

(amaze ufro keTili zne

ra unda iyos!).

42

Sen mogmarTav, Sen! Sen, vinc naTels

hfen mTel msoflios:

me rom ara da ar minaTeb,

ra davaSave?!

mTvaris Seqmnis Sesaxeb

Sen ra ggonia, kunapeti

Rame CiraRs flobs

(sanam SegeZlos, arasodes

avs ar misdio!).

pirs ar gvaCvenebs is ori dRe

da ori Rame,

amden trialSi, ityvi, albaT,

dailiao.

da swored am dros gamoCndeba

piryviTeli da

landad qceuli dardiT moxril

mijnurTa darad.

da is-isaa, mas Soridan

dalandavs kaci,

rom Tvalebs kacTa igi isev

miefereba.

meore Rames gamoCndeba

ufro TvalnaTliv

da naTels axla winandelze

ufro mets mohfens.

or kviraSi ki suls moiTqvams

da aRivseba

da isev imad gardiqmneba,

rac adre iyo.

amis Semdeg ki isev iwyebs

fer-xorcis dayras

da mzes, gizgizas, kidev ufro

uaxlovdeba.

arsTa gamrigem mas aseTi

buneba misca

da es buneba eqneba mas,

sanamdis hgies.*

43

`mefeTa wignis~ Seqmnis Sesaxeb

damaswres sityva da saTqmelic

iTqva Cemamde,

axla me erTxel ukve naTqvams

movyvebi isev.

rasac me vityvi, yvelaferi

Tqves Cemze adre,

baRi codnisa dakrefili

damixvda, ra vqna!

am msxmoiare xeze fexs Tu

ver movikideb,

mis kenweroze Tavs movleba

Tu wilad ar mxvda,

arc indisxurmis Zirs yofnaa

urigo saqme,

imis CeroSi moCrdilebac

netarebaa!

magram ra ici, movikido

rogorme fexi

am maRali da Crdilovani

xis totzec iqneb;

morWmuli mefeT wigniT

amiT saxelovaniT

davtovo iqneb qveynad Cemi

saxsenebeli!

Sen ar gegonos zRapari es

an moWorili,

an magaliTi sicruis da

Tvalis axvevis!

rac masSi Tqmula, yvelaferi

gons efereba

da azri Tvisi udevs yovel

narTauls misas.

Zveli droidan arsebobda

erTi ram wigni

da wigni igi Seicavda

ambavs uamravs.

mxolod mobedebs* SerCenodaT

igi aqa-iq

da sargeblobda imiT, vinc ki

Wkviani iyo.

44

yofila erTi falavani*

dehyanis* modgmis,

guladi, qveli, gonieri

da didebuli.

uZveles droTa mkvlevari da

mCxrekeli iyo

da iZiebda gatacebiT

ZvelTaZvel ambebs.

yoveli qveyniT moiwvia

man xandazmuli

mobedebi da mouyara

am wignebs Tavi.

gamoikiTxa maTgan qais*

modgmis ambavi

da vinaoba saxelovan

da qvelTa gmirTa.

Tu rogor epyraT (mere rodis!)

qveyana ese,

romelic axla SegvrCenia

ase vaglaxad.

rogor gardaxdnen anda maTi

cxovrebis dReni

egre morWmulad, gonivrulad

da svesvianad.

im didebulma mobedebmac

amcnes im dehyans

mefeTa qvelTa ambavi da

sawuTros brunva.

da ra iunja sefahbodma*

maTi naTqvami,

erT saxelganTqmuls Cauyara

wigns safuZveli.

ase daidva man maradi

saxsenebeli

da xotbas asxams dRes mas qveynad

didic da mcirec.

45

dayiyi moSairis ambavi

roca am wignSi Tavmoyrili

ambebis kiTxvas

Seudga xalxi da ganivrco

is da ganiTqva,

suyvelas gulze moeWida

es wigni qveynad,

yvela goniers, yvela morWmuls*

da guliT alals.

da aha, erTi axalgazrda

kaci gamoCnda,

naTelgoneba, mWevrmetyveli

da oqropiri

da gancxada: `am wigns leqsad

gardavTqvam meo!~

da gaaxara xalxis guli

am dapirebiT.

ukeTuri zne modgamda mis

ymawvilkacobas

da dReniadag am av znesTan

brZolaSi iyo.

magram sikvdili mouvarda

anazdeulad

da Tavze Savi muzaradi

daarqva* sawyals.

da ganuteva tkbili suli

im ubedurma

ise, rom qveynad erTi dRec

ar gauxaria.

da Seaqcia mas iRbalma

zurgi amgvarad, − gamoasalma wuTisofels

is erTma monam.

wavida is da darCa wigni

dauwereli.

ase mieca Zils mRviZare

misi yismaTi.

ufalo RmerTo, Seunde mas

codvani misni

da aRazeve is meored

mosvlis dRes ufro!

46

am wignis Seqmnis Sesaxeb

axla vibruneb imisgan pirs

da Cems guls marTals

qveynis meufis taxtis mimarT

mivaqcev kdemiT.

am wigns movkideb me xels axla

da Sevudgebi

Cemi sityvebiT gadmotanas

im Zveli davTris.

Tvla aRar hqonda, imden vinmes

vkiTxe amaze, − sawuTros brunva maSinebda,

marTali giTxraT.

iqneb imdeni ar damcloda,

rom es momeswro

da darCenoda sxvas es saqme

mosaTaveblad!

sando ar aris cis gangeba

da saimedo,

vin aris anda jafis Senis

damfasebeli!

avi dro gaxldaT, sul omi da

sisxlisRvra iyo,

sadac gindodaT, Semoqmed xalxs

cudi dRe adga.

aseT yoymanSi karga xani

gavida kidec,

me ki xvaSiads* vinaxavdi

saTuTad gulSi.

kaci ver vnaxe Sesaferi,

rom am saqmeSi

gverdiT myoloda da weris dros

damxmareboda.

sityvaze (leqsze) ukeTess ras

damisaxeleb?

vin aris, mas rom ar aqebdes,

didi Tu mcire?!

uflis keTili sityva rom ar

arsebuliyo,

mociquls* Cvensas viT SeeZlo

Cveni gaZRola!

47

myavda qalaqSi guliTadi

moyvasi erTi,

yvelaze ufro axlobeli

Cems axloblebSi.

man ase miTxra: `momewona

ganzraxva Seni,

aqedan vatyob, diaR karg gzas

ginda, daadge.

me Sen mogitan falaurad*

daweril am wigns.

da danarCeni ki Sen ici,

Seudeq saqmes!

ena wyliani xom gaqvs da gaqvs,

Wabukica xar

da falavnebze* leqsis wera

Seni niWia.

midi, gardaTqvi es mefeTa

wigni da amiT

didebulebSi moixveWe

pativi Seno!~

roca es wigni momitana

da mas Sevxede,

bneliT moculi suli uceb

gamiciskrovnda.

abu mansur ibn muhamedis qeba

im dros, rodesac wignis amis

Seqmna daviwye,

cxovrobda erTi gmiri vinme

didgvarovani.

Wabuki iyo, falavanTa

Camomavali,

keTilSobili, gamWriaxi

da gonieri.

sazriani da kdemiT savse

iyo is kaci,

tkbilmoubari da saamo

ram xmis patroni.

48

erTxel man miTxra: `riTi ginda,

Segiwyo xeli,

leqsis saTxzvelad aRmafrena

rom ar mogakldes?

xels mogimarTav da mxars mogcem,

rogorc SeviZleb

da Sevecdebi, gaWirveba

Segimciroo!~

rogorc damwvar TiTs, mivlida me

is qveli kaci,

ar momcemoda rame vneba

da sazrunavi.

da aRmazeva kronosamde*

kaci beCavi

misive xeliT talaxidan

amoyvanili.

didebas ise moekida

mis arsSi fesvi,

mis TvalSi erTi fasi hqonda

Tixas da oqros;

Calis fasadac ar miaCnda

sawuTro Seni,

jomardi iyo, erTguli da

misandobeli.

da dagvekarga es vaJkaci

saxelovani,

baRSi grigalma saros xe rom

moTxaros, ise.

verc mkvdrisas vxedav, verc cocxlisas

me niSans misas,

aseT beds swies kacismkvlelma

gveleSapebma.

afsus, samoselmokvarTuli

da tanwerweta,

qamarSekruli axovanis

mefuri rixi!

umisod gulSi aRar mikrTis

imedis sxivi

da tirifiviT miqanavebs

kankali sxeuls.

49

erT darigebas me imisas

vigoneb axla:

litoni guli samarTlisken

rom momibruna,

ase mirCia erTxel: `Sen am

Sens `mefeTa wigns~

Tu daasruleb, igi isev

mefeT uZRveno!~

damiSoSmina vnebisagan

SeZruli guli,

gamaxalisa, gamaxara

da damawynara.

da ha, movkide xeli wignis

amis Seqmnas me,

saxelganTqmuli da lomguli

Sahis saxeliT.5

taxtis patroni da gvirgvinis

mpyrobeli mefe

morWmiT* ganagebs am qveyanas

qudbednieri.

4. sparsuli poeziis Sedevrebi

50

gaiumarTi

(imefa ocdaaTi weliwadi)

ai, ra uTqvams ambis amis

momTxrobel dehyans*,

romelsac qveynad xelT ugdia

didebis Taji*.

vin iyo igi, vinc pirvelma

gvirgvini irqva*,

aravin uwyis, waruxocavs

dros xsovna misi.

esaa mxolod, Svili hyveba

naambobs mamis,

romlisTvis igi TavisTavad

papamiss uTqvams,

Tu vin yofila, vinc didebis

saxels ewia

da sxvebisagan vinc pativiT

rCeuli gaxda.

mxolod es aris, ZvelisZveli

wignis mkvlevari,

romelic warsul falavanTa*

ambavs gviyveba,

mogviTxrobs: TavSi vinc Tavs irqva

samefo Taji

da taxtze dajda, is iyoo

gaiumarTi.

erTxel, roca mze verZis burjSi

Sesula da ros

gamozafxulis miscemia

qveyanas eSxi,

gaiumarTi movlenia

qveyanas mefed;

pirvel xanebSi mTis kalTaze

damkvidrebula.

51

misi taxtis da bedis Ziri

mTa igi iyo.

tyavi vefxvisa TviT Caicva

da sxvebsac acva.

is iyo da is, amis Semdeg

azrze movida

xalxi da iwyo saWmlisa da

tansacmlis rCeva.

am sawuTroSi ocdaaTi

weli imefa.

sikeTiT ise asxivebda,

viT mze mnaTobi.

samefo taxtze ise turfad

Canda, ityodi:

werweta saros Tavze mTvare

Camomjdarao.

raginda mxecic yofiliyo

an sxva xvadagi,

mas rom naxavda, Tvinieri

xdeboda myisve.

imis taxtis win qeds idrekda

yoveli eri

da brwyinvaleba iyo misi

Zlevamosili.

da modiodnen mis win misda

Tayvaniscemad.

rwmena da rjulis wesi Tvisi

misgan iswavles.

erTi vaJi hyva tanadi da

kalmiT naxati.

yoveli niWiT Semkuls mamas

adridnen misas.

am morWmul* ymawvils siamaqi

erqva saxelad,

gaiumarTis igi iyo

suli da guli;

misi SexedviT ixarebda

am qveyanaze,

nayofiT ase daxunZlul tots

SvebiT Semzerda.

52

magram es iyo, sul Svilis mzes

dahkankalebda

da ganSorebis misis SiSi

ubugavda guls.

gamoxda erTi xani kidev

da am xelmwifes

samefo ufro auyvavda

da gaubrwyinda.

am qveyanaze sxva duSmani

mas ar hyolia

garda faruli mtris − cbieri ahrimanisa.*

avis mzraxvelma ahrimanma,

Surisgan xelma,

isurva, misTvis daemarTa

bediTi* saqme.

masac erTi Ze esva, guliT

mZvinvare mxeci

da isic unda iTqvas, mZime

laSqari hyavda.

erT dRes ahyara es laSqari

da misken daZra, − samefo taxtis da gvirgvinis

xelT gdeba hsurda.

devis naSobi TvalSi veRar

ixedeboda

siamaqis da misi mamis

sikeTis boRmiT.

dros ar hkargavda, sxvebs andobda

Tavis bilw zraxvas

da daayena erTi

vai-uSvelebeli.

gaiumarTs ki aba rogor

unda gaego,

rom avi suli mas mefobas

ecileboda!

misi mfarveli angelozi

ewvia erT dRes

feriis saxis, vefxvis tyaviT

tanSemosili

53

da Cumad amcno: `frTxilad iyav,

ahrimani da

misi memkvidre borotis qnas

gipirebeno!~

siamaqis sikvdili

roca siamaqs amcnes, zemoT

rac ukve iTqva,

Sesaxeb bilwi devis avi

saqmis da zraxvis,

ganrisxda friad ufliswuli,

jari Sehyara

da gamoisxa asi Tvali

da asi yuri.

tanze moigdo vefxvis tyavi

(im dros jer kidev

jaWvi ar ecvaT, arc icodnen

javSnis xmareba).

da ha, urTierT Sesabmelad

gamzadebuli

ori laSqari erTmaneTis

pirispir dadga.

gavida velze siamaqi

dediSobila

da ahrimanis vaJs Seeba

orTabrZolaSi.

magram aq Savma devma Tvisi

kauWa Wangi

gamoiwvada da ufliswuls

weli moswyvita.

miwaze dasca Ze mefisa,

ar daaxana

da axla imis gul-mucels swvda

basri brWyalebiT.

ase arjali* devis xelSi

siamaqs aba

ra unda eqna! daiRupa.

daoblda jari.

54

Svilis sikvdilis ambavi rom

acnobes mefes,

TvalT daubnelda saSineli

mwuxarebisgan.

taxtidan zariT gadmoiWra,

Rriali morTo,

gminavda mwared da frCxilebiT

iglejda sxeuls.

loyebi sisxliT moeTxvara

gulRviZldamwvar kacs.

sawuTro ese, mware, ufro

gamwareboda.

jariskacebi qviTinebdnen

guldaTuTqulni,

urvis Radarze iwvodnen da

ixrukebodnen.

atyda laSqarSi mwuxarebis

zaTqi da zari.

mere Camwkrivda es laSqari

Tvisi mefis win.

firuzisferad damosili

iyo suyvela,

Tvalebi sisxlisferi hqondaT,

loya − zafranis.

da ase zariT da godebiT

gaswies mTisken.

dardiT da urviT gvemulebma

da mgloviareT.

miadgnen mefis sra-saxls. dadgnen.

da adga mtveri.

erT sruls weliwads igloves is,

xolo wlis bolos

Semoqmedisgan mouvidaT

SemoTvliloba, − mefes mfarveli angelozis

piriT auwyes:

`geyofa glova, nuRar godeb,

moiTqvi suli,

jari Sekribe, waiyvane,

rogorc me getyvi

55

da mtrebis Senis Tavze risxviT

adine mtveri;

im uwminduri devisagan

gawminde miwa

da miT Senc Jini moikali

Surisgebiso!~

mefem cas avismosurneze

Zleva SesTxova,

Tayvaniscemis niSnad didis

RvTis, iazdanis,*

davarda Zirs da wamwamebiT

gaxveta miwa.

Semdeg ki Svilis sisxlis Zebnis

saqmes Seudga,

Zili ra iyo, daiviwya

da mosveneba.

uSangisa da gaiumarTis omi Sav devTan

siamaqs erTi vaJi darCa,

netarxsenebuls,

romelic papis Tvisis karze

vezirad iyo.

saxelad uSangs uxmobdnen am

Rirseul ymawvils,

yvela sikeTiT Semkuls, ganTqmuls

Wkua-gonebiT.

mamis saxelis saxseneblad

da saxed misad

zrdida mas papa da mze masze

amosdioda.

da hyavda axla papas Tvisi

Svilis sanacvlod,

is iyo misi TvalisCini

da sasoeba.

SurisZiebad da saomrad

aRtyinebulma

erT dRes RirsebiT savse igi,

uSangi, ixmo

da mas gaando xvaSiadi

Tavis gulis.

rac ki saTqmeli da saqneli

iyo, gaacno:

56

`mindao, − uTxra, − aviyvano erTi laSqari,

daviZra omad da sabrZolo

yiJina davsce.

Sen gmarTebs, laSqars rom usardlo,

radgan Sena xar

xvalis imedi, me ki ukve

wamsvleli varo!~

omSi meSvelad uxmo vefxvebs,

lomebs, feriebs,

mxecTagan mgeli da guladi

babric awvia.

mxecTa, sirTa* da feriaTa

Sedga spa erTi,

romelsac sardlad hyavda gmiri

Zlevamosili.

am spis zurgs ukan Tavad mefe

gaiumarTi

idga, xolo spas SviliSvili

miuZRveboda.

aha, gamoCnda Savi devic,

SiSis momgvreli.

cad adioda, irgvliv iseT

buqs ayenebda,

magram mxecebma imdagvari

Rriali morTes,

qveynis patroni miuxvda, rom

mters gatexavda.

Seeba erTurTs ori jari

mopirdapire

da marTlac sZlies devT mxecebma

da nadirebma!

gamoiwvada, rogorc lomma,

uSangma Wangi

da daumokla mamac Sav devs

sawuTro misi.

welSi swvda, ficxlad daiTria,

miwaze dasca

da sworupovars devTa Soris

Tavi moaWra.

57

Sav devze roca amdagvarad

iyara javri,

gaiumarTsac Tavad didxans

ar ucocxlia.

wavida igi da sawuTrom

is mtvrad aqcia.

aba, maCvene qveynad vinme,

man rom uxaTros!

58

uSangi

(imefa ormoci weliwadi)

simarTliTa da gonivruli

saqmiT qebulma

uSangma papis nacvlad Tavze

dairqva* Taji*.

ormoci weli Carxis brunvas

Seeswro cisas

mefoba WkuiT da samarTliT

savse am Sahis.

rodesac adgils aRzevebuls

daepatrona,

samefo taxtze nebierad

mjdarma Tqva ase:

`Svidi samefos mbrZanebeli

me var xelmwife,

Zlevamosili var da yvelgan

me mmonebeno!~

Zlevis momcemi Semoqmedis

brZanebisamebr

Tavad samarTals msaxurebda

da guluxvobas.

samefo Tvisi aayvava

kidiT kidemde

da miwis pirze samarTali

gaabatona.

upirvelesad es sikeTe

ewia: codnis

cdiT da unariT sip qvas rkina

gamoarida.

swored im lurjma rkinam iyo,

rac qna, im rkinam,

royio qvisgan kacis WkuiT

moZiebulma!

59

rakiRa rkina gaCnda, iqve

gaCnda mWedelic

da gamoWeda rkiniT: culi,

xerxi da eCo.

amas rom morCa is, mowyale

eqmna uwylobas

da daarwyula mdinaris wyliT

xrioki miwa.

arxebi gasWra da ruebi

adina velze.

mefis sikeTem xalxs siZnele

gauadvila.

Semdeg ki ufro gons moego,

iswavla Tesva,

yanis gaToxna da aReba

Wirnaxulisa.

arsobis puris mopoveba

daiwyo xalxma,

daido fuZe da mamuli

Semoimijna.

sanam mowevas mosavlisas

Seiswavlida,

xilis Tvinier sxva saWmeli

kacs ar egemna.

tanisamosic araferi

ecvaT manamdis,

mxolod foTlebiT ifaravdnen

tans da es iyo.

uSangs kvlav papis Tvisis epyra

sarwmunoeba,

izadis* iyo mesavi da

Tayvanismcemi.

rogorc arabebs qaabis qva*

aqvT salocavi,

amaT gizgiza cecxli enToT

saajebeli.

60

sedes dResaswaulis daweseba

erTxel xelmwifes mTianeTSi

mouxda gavla,

amala axlda, gars exvivnen

didebulebi.

ucbad SeniSnes, usaSvelod

grZeli raRaca,

Savi ram tanad, gamouxtaT

ficxi da mkrCxali.

Tvalebis nacvlad nakadulni

sdioda sisxlis,

kvamliT, piridan monaxrColiT,

mzes abnelebda.

magram uSangi, sazriani,

ar dabneula,

xeli daavlo myisve qvas da

gvels Seutia.

ise viT devgmirs Sehferoda,

gaSala mklavi,

magram piridan cecxlismfqrvevi

gveli gaeqca.

es patara qva gveleSapis

taniT tals moxvda,

qva ki miefSvna, magram talsac

natexi asxltda.

da gaielva uceb Suqma

qvaTa maT Soris

ise, rom tali gaRvivebul

cecxls daemgvana.

mokvliT ver mokla gveleSapi,

magram qvisagan

cecxlis gaCenis saidumlos

ki miakvlia.

mas Semdeg mudam rkinas qvas rom

gahkravdnen xolme,

talisgan cecxlis naperwkali

gadmoscvioda.

qveynis mpyrobelma Semoqmedis

qveynis winaSe

qeba-dideba aRavlina,

adida igi,

61

rom man keTilad uboZa kacT

sinaTle cecxlis.

da cecxli igi salocavi

Seiqmna maTi.

brZana: `izadis* gveRirsa Cven

RvTiuri cecxli

da vinc gonzea, im cecxls unda

Tayvani sceso!~

roca daRamda, mTisodeni

cecxli daagzes

da kocons irgvliv mieficxa

mefe da eri.

dResaswauli daawesa.

im dResaswauls

uwoda sede. im Rames ki

sva da ilxina.

da ai, dRes rom sedes zatiks*

vdResaswaulobT,

man dagviwesa. netav, bevri

mefe hgavdes mas!

keTilnaSeni dagvitova

qveyana ese

da amiT Tvisic daimkvidra

saxsenebeli.

izadis farriT* da Cveuli

didebulebiT

mefem sxva tyiurT − kanjris remas da jogs irmisas

gamoarida: Zroxa, viri

da kidev cxvari, − rac sasargeblo iyo, igi

gamoiyena

da gonierma kacTa modgmas

dagvido mcnebad:

es cxovelebi dawyvilebiT

iyolieTo!

sxva tyiurebs ki, visac bewvi

hqonda Zvirfasi,

xocavda xolme mefe da tyavs

guldagul xdida.

62

sinjafi iyo es, yaryumi

gina Tu meli,

an kidev maTebr Tbilbewveba

siasamuri.

amrigad fafuk bewvTa mqone

tyiurTa tyaviT

Tbilad Semosva Seaswavla

adamianebs.

uxvad gascemda, Tavad Wamda,

sxvasac aWmevda

da waritana Tan kacuri

kacis saxeli.

ramdeni jafa hqonda am kacs

Tavs gadaxdili,

ramdeni fiqri dauxarjavs,

ramdeni xerxi!

magram rodesac daudga dro

am qveyniT wasvlis,

didebulebis taxti Tvisi

oxrad daurCa.

sawuTrom erTi wuTiT meti

ar daacala

da miicvala WkuiT savse

mefe uSangic.

aseTi aris es qveyana,

guls ar gagixsnis

da arc aSkarad gviCvenebs pirs

miundobeli.

63

Teimurazi

(imefa ocdaaTi weliwadi)

erTi vaJi hyva sazriani

uSangs, saxelad

Teimurazi, metsaxelad

ki − devTmpyrobeli.

modga da taxtze dajda mamis

Tvisis magier

da moemzada samefod da

qveynis samarTad.

TavisTan ixmo yvela kuTxis

yvela mobedi*

da maT winaSe sefesityva

warmoTqva mefem:

`dRes me vifereb am samefo

taxts da sasaxles

da davimSvene Tavs gvirgvini.

jaric me mmonebs.

ganzraxuli maqvs, sanam cdiT da

gamWriaxobiT

qveyanas biws ar movaSoreb,

ar davisveno.

unda aRvkveTo, aRTqmuli maqvs,

devTa parpaSi.

me unda viyo qveynis sruli

baton-patroni.

am qveyanaze Tuki rame

sasargebloa,

msurs, imas kvalSi Cavudge da

aSkara vyoo!~

cxvrisa da kravis kreWas mihyo xelmwifem xeli,

xalxs Seaswavla Zafis darTva,

da Caagona

64

mas, Tu viT unda moeqsova

tanisamosi

anda safeni noxi rogor

unda eboWa.

saxedar pirutyvs ganumwesa

Tavis sarCo

(balaxi, Cala da qeri Tqva

imaT sakvebad).

Semdeg gareul cxovelTa rigs

mixeda mefem, − aq siaguSs* da avazas xvda

meti pativi.

mTebSi iWerdnen am tyiurebs

anda velebSi

da SinaurqmnilT mere saxlSi

imsaxurebdnen.

frinvelTaganac rac ki naxa

gamosadegi,

qori iyo is an amayi,

vTqvaT, Sevardeni,

xelSi Caigdo da nebaze

gawvrTna isini.

mTeli qveyana gaakvirva

am saqcieliT.

brZaneba gasca, mopyrobodnen

am sirT* azizad

da dayvavebiT moqceodnen,

roca ixmobdnen.

amas rom morCa, daabudra

dedali mefem.

mamalic hyavda (gaTenebas

rom gvamcnobs Tanac).

yovel mxecs saqme miuCina

unarisamebr

da hyo isini kacisaTvis

sargebliani.

xalxs ki ubrZana: `xams, miagoT

pativi amaT,

qveynis Semoqmeds ki Tayvani

eciT Tqven kdemiT,

65

radgan man mogvca tyiurebze

Cven batonoba;

dideba ufals, win Cven igi

migviZRodao!~

am mefes erTi RvTisnieri

dasTuri* hyavda,

Sors iyo igi yovelgvari

avi zraxvisgan.

Sidasfi erqva saTnoebiT

ganTqmul am vezirs,

fexs mxolod qveynis sasikeTo

gzaze rom dgamda.

mTeli dRe ise gavidoda,

pirSi nawilsac

ar Caidebda, Rame ki RmerTs

edga msaxurad.

bedis varskvlavi xelmwifisa

misiT naTobda

da aRekveTa masve safrTxe

ukeTurobis.

mefes sikeTis gzaze dgomas

Seaswavlida

da dReniadag samarTlis qnas

CasCiCinebda.

mefesac ise ganewminda

biwisgan guli,

RvTiuri farri* didebulad

brwyinavda misgan.

raRaca grZnebiT ahrimani*

moToka mefem

da masze erT dRes, rogorc cxenze,

ise amxedrda.

Semdeg dro da dro Seadgamda

unagirs unass

da sadac hsurda, yvelgan imas

daagelvebda.

roca devebma dainaxes

mefis es saqme,

urCi Seeqmnen da daiwyes

ganze yureba.

5. sparsuli poeziis Sedevrebi

66

mogrovdnen erTad da idumlad

moiTaTbires,

taxtidan rogor CamoegdoT

Teimurazi.

magram devebis SeTqmulebas

ugrZna xelmwifem,

ganrisxda Zlier da mtrebs zraxva

gauniorwyla.

Seirtya welze Semoqmedis

farriT* qamari

da mZime gurzi gadaido

mxarze saomrad.

saca ki iyo xvadi devi

da jadoqari,

mogrovda erTad da grZneulTa

laSqari Sedga.

win mouZRoda Savi devi

am jars mZvinvare.

zecas swvdeboda devT RavRavi

da Rrianceli.

veli, saxtad rom darCebodiT,

ise dabnelda,

mtverma da buRma haeric ki

gadaaSava.

qveynis mpyrobeli da mZleTamZle

Teimurazic

mzad iyo mterTan sabrZolvelad

da risxvis gebad.

iqiT Cnda devTa mZvinvarebis

cecxli da kvamli,

aqeT ki qveynis mefis mZime

laSqari idga.

Seeba devebs ficxel omSi

mefe morWmuli.*

Zalian didxans brZola rodi

gagrZelebia, −

devTagan ori wili iqve

grZnebiT gaToka,

danarCenebs ki mZime gurziT*

mouRo bolo.

67

damarcxebulma da tyveqmnilma

devebma mefes

mudariT Txoves patieba

da Seexvewnen:

`oRond nu dagvxoc, fici mogvec,

da SegaswavliT

iseT raRacas, Zalian rom

gamogadgeso!~

saxelovanma gmirma devebs

misca piroba:

`maswavleT igi da, fics gaZlevT,

ar dagxocavTo!~

sikvdilisagan raki suli

gamoisyides,

sxva ra gza hqondaT, mas miemxrnen

da piri misces.

wera da kiTxva Seaswavles

devebma mefes

da guli misi codnis SuqiT

gaaCiraRdnes.

Tan: Seaswavles wera-kiTxva

erTi ki ara,

ocdaaTamde: arabuli,

berZnuli, Cveni,

soRduri* iyo, Tu Cinuri,

Tu falauri*,

Tu sxva, raic ki iwereba

da ikiTxeba.

qveynis mpyrobeli ocdaaTi

mefobda weli

da raodeni qveli saqme

moimoqmeda!

wavida, raki aResrula

sawuTros dReni,

magram naRvawi darCa, misi

mosagonari.

sawuTrov, momkas Tu gvipireb,

rad gvajejileb

da Tu gvaxareb, maSin momkas

ras gvemarTlebi!

68

mWedeli qavas ajanyeba

arabTa mefe zaaqs kacis saxe miRebuli eSmaki mosamsaxured daudga da mas mxrebze kocnis neba

Txova. akoca Tu ara, zaaqs mxrebze ori gveli amouvida. ramdenic ar aWres, ar eSvela. bolos xelaxla

gamoecxada eqimis saxiT da mefes aswavla: am gvelebs kacis tvini unda aWamoo! mefec ase iqceoda. yo-

veldRe or kacs klavdnen. zaaqma iranic daipyro. amasobaSi iranis taxtis kanonieri patroni fariduni

(fridoni) gamoCnda. zaaqi gansacdelSi Cavarda.

gadis dReebi, zaaqs dardi

aRar asvenebs

da dRe da Rame sul fridonis

saxels axsenebs.

zaaqis gulSi dabinavda

Zrwola da SiSi

da xSirad ismis bagiT misiT

vai da viSi.

erT dRes zaaqma taxti dadga

(sul spilos Zvali),

exura Taji* Semkobili

Zvirfasi TvaliT.

ixmo samefos Tavkacebi

da oxvra-axiT

daeTaTbira maT iranis

mtarvali Sahi.

nazir-vezirebs da mobedebs*

mimarTa ase:

`he mecnierno, xarT sibrZniT da

gonebiT savse,

maS, momismineT, − me faruli

mteri myavs erTi.

ar vici, misgan ras mimzadebs

bedi Tu RmerTi.

minda, laSqari gardaiqmnas

Cveni ulevi,

Seivsos igi qajebiT da

avi sulebiT.

Tqven dagiZaxeT, maqvs imedi,

karg rCevas masmenT,

ver movisveneb, Tu es saqme

ar vqeni ase.

69

Tanac axlave damibeWdeT

sikeTis mTesavs

sigeli ese, rom eSmaks vgmob

da ufals vesav!~

zaaqis SiSiT guldedalma

misma kacebma,

dasturi dasces da Seiqna

kalmis taceba.

rasac iTxovda maTgan maTi

mefe veragi,

daudastures. da ver dasZra

krintic veravin.

am dros moisma mefis karze

yvirili didi.

viRac zaaqTan moiwevda,

ar hqonda ridi.

Canda, samarTals eZiebda

mtarvalis karze;

Semoiyvanes kaci boRmiT

da risxviT savse.

dasves Sahis win, gars moertya

mefis krebuli.

zaaqma hkiTxa: `visze xaro

ganrisxebuli?~

amboxebulma waiSina

xelebi Tavze:

`me mWedeli var, mefev, Sengan

vaebiT savse.

o, ganmikiTxe da miSvele,

gemudarebi!

Sen amomwyvite, damigmane

saxlis karebi.

mizezi Cemi daRupvisa

Sen xar, icode!

Sen ar daminde, Sen gamwire,

Sen ar micode.

miTxar, mefeo, ulmobelo,

vin mogca neba,

rom Svilebs miklav da mayeneb

tanjvas da vnebas?!

70

Tvrameti vaJi myavda, gesmis?

da dRes ki maTgan

erTi-Ra SemrCa,

damixoce yvelani radgan.

sul nu damRupav, Semomxede

mowyale guliT;

cecxli minTia, mefev, gulSi.

gamige Tqmuli!

Tu davaSave Sens win rame,

miTxari Cqara

da Tu ara da, raRas merCi?

meyofa, kmara!

me welSi gavwydi da movxucdi,

Savi dRe madgas,

boRmiT da sevdiT avsebuli,

maqvs guli radgan.

Tavad rom uZlurs memateba

sneba da Wiri,

Svilebsac miklav, momiTxare

Tesli da Ziri.

erTi sawyali mWedeli var

wynari da mSvidi,

Sen ki tanjva da mwuxareba

margune didi.

sul Sen gekuTvnis dedamiwis

Svidive mxare

da Cven rad gvtanjav, rad gvadine

cremlebi cxare?

vaJiSvils, − isic ukanasknels, − miklaven axla,

raTa Sens gvelebs tvini misi

miarTvan samxrad!~.

mefem ismina, rasac qava

mwared Cioda

da bolos brZana, TiTqos misTvis

guli stkioda,

rom vaJi misi ar daeklaT

gvelTa sadilad.

magram mWedeli vin gauSva

agre advilad!

71

da brZanebs mefe xalxTa cremlis

da sisxlis mRvreli,

rom qavam sigels moaweros

axlave xeli.

qavam zaaqis saqeb sigels

kargad daxeda,

gaxelda kaci,

moeCvena mefe Tavxedad

da mere iq mdgar didebulebs

mimarTa mkvaxed:

`hei Tqve mxdalno! erTi amaT

saqciels daxeT!

migiyidiaT eSmakisTvis

suli, es aris.

giwamebiaT ahrimanis*

ganamwesari.

aRrialdeba am sityvebiT

mWedeli qava,

daxevs maT sigels, dayris iqve

da gareT gava.

mWedeli roca sasaxlidan

gareT gavarda,

mTelma qalaqma moiyara

Tavi qavasTan.

yviroda qava, axla ukve

rodi godebda,

xalxs da qveyanas samarTlisken

mouwodebda.

moiZro mWedlis feStamali

(Tan hqonda axlac),

aago Subze, da viT droSa

aRmarTa maRla.

erTi wadiliT, _ rom moespo

mtarvali mteri, _

wamodga xalxi, aiSala

buqi da mtveri.

da xelSi droSiT qadagebda

mWedeli qava:

`Tu ki ar gindaT, xalxo, qveynad

gvaxsenon avad,

72

Tu xarT guladi da grZnobT, saqme

rogor gaWirda,

ixseniT Tavi gveleSapis

basri klanWidan!

fridonis, mefis Cvenis, Zebnad

wavideT yvela! _

mxolod mas ZaluZs marto Cveni

daxsna da Svela.

axla xom iciT, rom zaaqi

Cveni mteria,

rom taxti Cveni dRes belzebels*

dauWeria!~

ar gawyda dena qavasaken

momaval xalxTa,

axla mas ukve uTvalavi

laSqari axlda.

qavam icoda, Tu sad iyo

fridonis saxli.

xelT epyra droSa, xolo ukan

misdevda xalxi.

73

zurabi

rostomis wasvla sanadirod

dehyanisagan* gagonili

ambavi erTi

Zvel TqmulebaTa gadmocemas

amgvarad erTvis.

mobedisgan* ki es dasTani

Tqmula amgvarad:

gmiri rostomi erT dRes Turme

adre amdgara.

falavnis* gulis sawadeli

kanjris mwvadia.

kaparWi* isriT gaitena

dilaadrian, −

nadirobisTvis airCia

veli Turanis*

da iqiT dasZra gulmZvinvare

Tvisi qurani.

roca rostomi Turanis vels

daadga Tavze,

naxa mindori kidiT kide

kanjrebiT* savse.

siamisagan auyvavda

alisfrad loya

da TahamTanic* nadirobas

mohyva da mohyva.

daanTo cecxli, xes SeaWra

veeba toti

da zed kanjari wamoago

lomisebr totiT.

Seiwva mwvadi da rostomic

danayrda ZlivsRa.

arc eyo xorci da mouxda

gamoxra Zvlisac.

Wama da iqve mieZina

maZRars maSinve.

raSi ki misi iqve Zovda,

im SambnarSive.*

74

da swored am dros Turqma mgzavrma

Svidma Tu aTma

iq gaiara da rodesac

Tvalebma maTma

naxes, rom raSi Tvalwarmtaci

roninebs velad,

misi daWeris sawadelma

acduna yvela.

axlo daudgnen − siTavxede naxeT amaTi! − SemoemarTnen da esroles

ficxi qamandi.

roca qamandi naxa raSma

nasroli misken,

aRborgda igi, Zu lomi rom,

aRborgdes, ise.

zogs wixlis cemiT gaucuda

fuWi garja man,

zogsac gadaswvda da kbilebiT

Tavi wasWama.

ase, amgvarad, sami kaci

gafuWda ise.

rom ver miugdes sagdebelic

taiWis kisers.

mere moxeSa yvelam erTxmad

qamandi xelSi.

daiWires da waiyvanes

oxvriT da xvneSiT.

ficxlav qalaqSi gaaqanes

rostomis raSi.

yvelas undoda wili Tvisi

hqonoda masSi.

roca inaTa, gaeRviZa

mZleTamZle rostoms.

mounda raSi. TvalT isari

mindor-vels mosdo,

magram ramdenic aqeT-iqiT

atara Tvali,

ver naxa cxeni, ver ipova

imisi kvalic.

75

daRonda metad, TiTqos Tavze

daeca mexi

da samanganSi* mimaval gzas

daadga fexiT.

miabotebda da butbutiT

ityoda ase:

qveiTma rogor viaro, es

sircxvili mavsebs!

aRkazmuli var mSvildiT, isriT,

gurziT, qamariT,

TorqiT*, maxviliT. tvirTi ese

mcire ram aris,

magram udabno viT gavlio

da Tu egebis

mosisxle Semxvdes, ase rogor

Sevegebebi!

anda Turqebic ras ityvian,

xom gaecinaT,

rom Cemi raSi mompares da

me ki meZina!

aw Zebnad unda gavemarTo,

esRa egebis,

sadme wavawyde raSis Cemis

niSans egebis!~

wavida ase, gmiri savse

boRmiT da wyeniT.

swuxda Zalian, rom dakarga

Tavisi cxeni.

rostomis Casvla samanganSi

roca rostomma miaRwia

samangan-qalaqs,

erTi ambavi daatyda Tavs

samefo alags:

`modis rostomi xelmwifeTa

mosarCle gmiri,

nadirobaze daukargavs

raSi da gminviT

76

CvenTan daeZebs, aq vnaxoo

igi egeba”.

mTeli sasaxle rostoms gzaze

gamoegeba.

fexqveS egeba da butbutebs

xalxi mRelvare:

`kacia es Tu mze gvidgaso

Tvalwin elvare!~

CamoqveiTda mis win Sahi

samanganisa,

moawyda rostoms xalxi qveynis

saman-ganisa.

movida mefe, rostomis win

Tavi daxara

(mefem rostomis axlo xilviT

Tvali axara).

“am Cvens qalaqSi yvela SenTvis

kargis mdomi varT,

rasac gvibrZaneb, im gzaze da azrze

mdgomi varT.

Sen gaqebs ena, Cveni Wkua,

Cveni goneba.

miiRe ZRvenad, rame Tua

Cveni qoneba!~

gmiri rostomi mefis amgvar

moqcevas endo

(Canda, Ralati mas namdvilad

gulSi ar edo).

da bolos uTxra: `Tqvens miwaze

Semovel raSiT.

davkarge igi, daRlils roca

meZina, maSin.

gamovekide mis naterfals

gavlie tevric

da kvalma TqvenTan momiyvana,

rom vsdie bevri.

Tu momiZebni, saqebi xar,

mefeo, maSin

da Tu arada, Tu davkarge

me Cemi raSi,

77

icodes yvelam, saqmes vizam

TqvenTvis saSinels

da Tavs, ar vici, vis wavaWri

risxviT maSin me!~

SeSinda mefe, moefera

rostoms da amcno:

`Sens sawyens qveynad vin gabedavs,

mZeTamZle kaco?!

aq darCi stumrad, Cveni mrCeni da

Cveni mSveni;

Sens nebisamebr aRsruldeba

survili Seni!

amaRam erTad viqeifoT

CangiT da RviniT,

gulidan dardi moviSoroT,

vixaroT lxiniT.

ar gagvawbiloT, nu gviwyrebiT,

qeifi gvelis~

(tkbilad Tqmul sityvas xvrelidanac

gamohyavs gveli).

`raSze rom ambob, fasudebi,

elvisTvaleba

rostomis raSi aba visTan

daimaleba!

amaze mZime ar mogveces

saqme netavo,

he falavano mZleTamZlev da

rkinis mkvnetavo!~.

daaSoSmina, rogorc iqna,

rostomi mwyrali,

risxvisgan ixsna Tavi Tvisic

da miwa-wyalic.

Semdeg sasaxles waiyvana

didi stumari,

dasva rostomi, win daudga

TviTon mdumari.

awvia xalxi da saqnelic

iqna sefuri,*

gaaSlevina didebuli

sufra mefuri.

78

dasxes mutribni, dafa-zurnis

damkvrelnic dasxes

(rostomis gulis mZvinvareba

iqneba dacxres!).

daTvra rostomi da wamodga

sufridan mTvrali,

exuWeboda uZilobiT

daRlili Tvali.

dasasveneblad wabarbacda

Zilis msurveli.

logini daxvda rbili, savse

muSkis* surneliT.

samanganis mefis asulis Tahmines

misvla rostomTan

rodesac bneli Ramis erTi

Jami gamoxda,

gmiri rostomis savaneSi

ai ra moxda:

frTxilad da Cumad SemoiRo

oTaxis kari

da erTi mona anTebuli

sanTliT Tu kvariT

Sevida SigniT da gmir rostoms

daadga Tavze.

xolo mas Semdeg pir-mTvare da

mzis SuqiT savse

Semodga qali, tanad iyo

kenari saro.

nawnav-qamanda, warb-wamwami − samSvildisaro.

hqonda loyebi iagundTan

Sedarebuli,

tuCebi viwro _ rogorc guli

Seyvarebulis.

rostomma es rom dainaxa,

wamoxta zeze,

qalis winaSe dga, viT kaci

gasuli mzeze

79

da bolos hkiTxa: `qaliSvilo,

vin xar, ra gqvia,

CemTan aq gvian ras daeZeb,

ra dagkargvia?~

qalma miugo: `Tahmine var,

mefis asuli,

me Senma ndomam gamomtaca

guli da suli.

me mefeTagan gulistolad

arvin Semferis,

radgan amqveynad arsad aris

qali Cemferi.

uTavsaburod da uCadrod

jer arcerT mnaxvels

ar daunaxavs Cemi Suqis

mfrqveveli saxe.

ramdeni rame samijnurod

ocnebis mSleli,

gamigonia zRapris msgavsi

ambavi Seni.

rom arc niangis, arc lomebis

da arc vefxvebis

ar geSinia, gagirbian

maT rom Sexvdebi.

wkvaram RameSi marto daxval

velze Turanis,

roca xmals iZrob, zecas esxmis

Tavze burani.

Sen rom gixilavs, mteri garbis

vaiT da viSiT

da Seni basri xmlis naxvisgan

aRZruli SiSi

arwivebs afrTxobs caSic Turme,

amay arwivebs,

Rrubeli miwas SiSiT SeniT

cremlebs awvimebs.

Senma ambebma me Soridan

mdaRes da mdages,

Sen gnatrulobdi da kbilebiT

vikvnetdi bages.

80

diacur vnebas auSlia

CemTvis goneba,

qali var da msurs Sens gulmkerdze

Semokoneba!

Seni var axla, Tu ki Senic

iqneba neba.

xedav, Zvirfaso, kdema rogor

wamarTva vnebam!

Zlivs movel SenTan siyvarulis

bnediT da retiT.

maCuqe Svili, saTxovari

sxca ar maqvs meti!

mas Sens Rirsebebs mianiWebs

zecis arseba,

ZaliT da RoniT Tavis mamas

daemsgavseba!~

Tahmines survils mousmina

rostomma srulad,

axed-daxeda qals da cno is

samoTxis sulad.

vnebisgan mTvrali qalwulisgan

moedo ali.

...da mTeli Rame erTad darCnen

gmiri da qali.

qveynis mnaTobi Subistarze

iyo asuli,

rostoms cremlebiT rom daSorda

mefis asuli.�

movida mefe, moikiTxa

rogorc moyvare

da raSi misi uvnebelad

rostoms mohgvares.

mivida cxenTan, moefera,

dauwyo kazma,

aRar isurva drois met xans

samangans* dazma.

survili hqonda adrianad

zabulSi* misvlis.

wavida. kacs ar gaugia

ambavi misi.

rostomma Tahmines niSani dautova, − Tu vaJi SegeZinos, mklavze Seabi da miT vicnobo.

� es strofi saxalisod vaTargmnine Cems megobarsa da maswavlebels apolon basilaias.

81

zurabis dabadeba

cxra Tve gavida da Tahmines,

xelmwifis asuls,

eyola vaJi. hgavda bavSvi

mTvares cad gasuls.

rom Sexedavdnen, mamamisi

edgaT sul Tvalwin.

zed etyoboda, rom saami

hyva papad ymawvils.

rom winaprebi misi iyvnen

lomebr mZvinvare.

zurabi arqves bavSvs pirbadrs da

bagemcinares.

bavSvi TveobiT izrdeboda

gasazrdels wlisas,

zed etyoboda, rom Ze iyo

zaalis Zisa.

aTi wlis zurabs gmiroba da

brZola ewada,

arvis SeeZlo, masTan Zala

gamoecada.

erT dRes zurabma dedas uTxra:

`mismine, deda,

viT davlomkacdi da davmSvendi,

Senc kargad xedav.

me ki ar vici, visi Ze var

da vnaRvlob amas,

ra vupasuxo, vinmem mkiTxos:

“vin gyavso mama?”

ambavi Cemi winaprebis

da Cemi mamis

miTxari, Torem ar gacocxlo

Tund erTi wami!~

Tahminem zurabs dauyvava:

`dawynardi, Svilo! _

mama-papaTa gzas misdio,

mec amas vcdilob.

6. sparsuli poeziis Sedevrebi

82

mamaSeni ki rostomia,

gmiri Zlieri.

Sen narimanis da saamis

xar naSieri.

qveynis gaCenis dRidan dRemde

TvaliT mxedvariT

arvis unaxavs rostomiviT

ficxi mxedari~.

Tval-margaliti da werili

uCvena. `amas

Sexede, Svilo, Sen gigzavnis

am nobaTs mama.

mxolod gafrTxileb, es ar icis

qveynad aravin.

afrasiabi mtarvalia

gulTamzaravi.

igi rostomis mteri aris

dauZinari,

xalxi hyavs mtarvals tanjuli da

gaucinari.

is geSs agiRebs da siaves

ifiqrebs Senze,

rostomis SuriT usaTuod

Camiqrobs Sens mzes.

an mamaSenmac rom gaigos,

rom vaJi misi

xmals ase iqnev, gurzs* ase flob

da ase isvri,

TavisTan gixmobs, me davrCebi

uSenod marto.

me ram macocxlos! hai maSin

sevdav da dardo!~

zurabma uTxra: `dedav, Wkuas

ar vxedav aq me,

miwis pirze xom yvelam icis

rostomis saqme!

didebulebs da falavnebs* xom

didi xania,

rostomis qebiT guli veRar

moufxaniaT.

83

roca mZvinvare omis buRi

datrialdeba,

amis damalva CameTvleba

me did braldebad.

axlave Sevyri gamorCeul

TurqTagan laSqars,

imdens, rom Cems spas dasasruli

ar hqondes arsad.

msurs, qaiqaoss davatexo

elva da mexi

da Tavxed Tussac aRvukveTo

miwidan fexi!

mere goderZi da navzari

da mere givi,

mere gurgeni da gosTahmi

da bahram-nivi, −

yvela isini unda movspo

gurziT da laxtiT,

rom Semdeg rostoms Cavabaro

iranis taxti.

afrasiabis mzes Cavaqrob

qaosis Semdeg

da Cems Subis wvers avamaRleb

zecaSi, mzemde.

xalxSi gadava saqme Cemi

gasakvirveli,

Sen ki gaxdebi dedofali

qveynad pirveli.

rostoms Cems mamad igulveben,

mec mcnoben, vin var.

ar mogakldeba elvareba

da mzisebr brwyinva~.

zurabi cxens irCevs

Semdeg zurabma dedas uTxra:

`he dedaCemo,

Cemi omi da lomkacoba

unda gaCveno.

84

magram jer minda, avirCio

sabrZolo raSi,

Torem omi rom momixdeba,

ras vizam maSin!

me minda cxeni fex-ficxeli,

frTamardi raSi.

kldeze jixviviT gadiodes,

TevziviT − wyalSi,

ficxlad ataros aRWurvili

misi ufali

brtyeli mxar-beWiT, jaWv-javSniT da

mZime gufaliT*.~

movida rema da nisliviT

dafara veli.

aha, zurabmac qamand-sasrols

daavlo xeli.

gascada yvela, magram erTic

ar moxvda TvalSi.

Sewuxda. magram viRac kaci

warudga maSin.

`me myavso, − uTxra, − erTi cxeni raSis gvariso,

Zala aqvs lomis da siswrafe

Seswevs qariso.

kvicia tanad mTis odena,

klde-Rris mlaxveli.

misebri mernis jer araa

kaci mnaxveli.

sificxe elvis aqvs da tanad

msgavsia qedis,

frinavs, viT mtredi da dacuravs

wyalSi, viT gedi.

misebri swrafi isari Tu

iqneba oden,

mis torTa cemiT caSi mTvarec

SiSisgan godebs!~

gamxiarulda ymawvilkaci

da myisve maSin

brZana, saswrafod moeyvanaT

im kacis raSi.

85

mohgvares. naxa. moewona.

amxedrda masze,

aWena didxans da Semdeg ki

warmoTqva ase:

`RmerTma ineba, rom meSovna

aseTi cxeni,

awi ki SevZleb, gavuSavo

Sah qaoss dReni~.

saxlSi mobrunda da saomrad

jari awvia.

movidnen gmirni. tanze rvalis

jaWvi acviaT.

papamiss hkadra: `Tu, patrono,

inebeb amas,

waval iranSi da movZebni

sakuTar mamas~.

samanganis Sahs gaubrwyina

aman goneba,

uboZa zurabs gvirgvini da

didi qoneba.

afrasiabi barmans da omans gzavnis zurabTan

da afrasiabs miuvida

ambavi maSin:

`Seacurao navi Tvisi

zurabma zRvaSi!~

mefis brZaneba, falavnebze*

naxmovanebi,

moedo Turans, modgenen axlos

axovanebi.

moiTaTbires, viT moiqcnen

da viT jobia:

`jer viRac ymawvils pirs dedis rZe

ar SeSrobia

da omi unda. auRia

xmali da qosi,*

unda, taxtidan gadmoagdos

qaiqaosi.

86

modis maxviliT da laSqari

mohyavs uTvleli.

mklavSiac Zala aqvs, ase Tqves,

eniT uTqmeli~.

ros afrasiabs es macnemac

daudastura,

aduRda, magram gaiRima

Semdeg macdurad.

molaSqreTagan sul lomguli

da omSi mkacri

amoarCia aTormeti

aTasi kaci,

omans da barmans Caabara

da daariga:

`ariqa, axlav gaeSureT

da is ar iqnas,

rom Svilma mama Tvisi naxos

da igi icnos,

mamam da Svilma erTmaneTi

daxocon vinZlo!

es saidumlo gulSi Cumad,

gibrZanebT, idoT;

mama da Svili, xams, erTmenTs

rom gadavkidoT!

da Tu rostomi moviSoreT

zurabis xeliT,

veomoT irans, sisxliT movrwyaT

iranis veli.

jer qaos mefes dRe naTeli

vuqcioT Ramed,

Semdeg zurabsac sasikvdilod

vuRonoT rame!~

gagzavna ori falavani

lomkacis mimarT.

mefem saWurWle* gaatana

zurabTan imaT:

aTi jori da aTi cxeni

mZimed mavali,

taxti da Taji,* oqro-vercxli

bevrze mravali.

87

dawera wigni* zurabisTvis

da omans misca:

`devgmiro, oRond daipyari

iranis miwa

da jars gaSveleb, oRond misi

patroni gaxdi.

avis mdomeli daimone,

daidgi taxti!

gigzavni or gmirs, saxelganTqmuls

mTels Cven mxareSi.

maTi xeloba omia da

brZoliT TareSi.

miiRe stumrad, epatrone,

aome mterTan!~

da es werili saCuqrebTan

da ZRvenTan erTad

gagzavna masTan. zurabma rom

naxa isini, − aseTi ZRveni da laSqari

mdgari nisliviT,

gulmxiaruli Camovarda

maTTan qariviT.

omanma misi mxar-mklavi da

beWis ganivi

rom naxa, saxtad darCa kaci

da mefis ZRveni,

Tval-margalitiT datvirTuli

jori da cxeni,

miarTva zurabs, mefem misma

uxvad rom gasca.

zurabma jari Semohyara

da qosebs* dasca.

aivso veli laSqriTa da

laSqris ZaxiliT,

iranisaken gaemarTnen

xmliT da maxviliT.

Tahminem lSqrobis win zurabs mklavze rostomis niSani Seaba.

88

zurabi iranis sazRvars miadga

iranis zRvarze cixe Sexvda

amayad mdgari,

Sig idga jari da es iyo

iranis fari.

jars ufrosobda gmiri bevri

brZolis mnaxveli,

hajiri iyo am mZvinvare

kacis saxeli.

mefe gaJdahams ekuTvnoda

is mxare maSin,

cixec mas hqonda, aziduli

amayad caSi.

safidis cixes rom miadga

zurabi jariT,

es SeamCnies da hajiric,

viTarca qari,

gavarda misken. zurabma rom

hajirs gaxeda,

aRSfoTda metad, moeCvena

igi Tavxedad.

SesZaxa: `vin xar? Seni qceva

makvirvebs metad.

sabralov, ase sasikvdilod

vin gagimeta?

migiCnevia Tavi Tvisi

laSqrad da jarad.

moswi sadave da adgilze

gaqvavdi Cqara!

miTxari, vin xar, CemTan mosvlas

marto rom bedav,

visi gvaris xar, visi unda

atirdes deda?~

hajirma uTxra: `me var gmiri

tolunaxveli,

didi spaspeti.* hajiria

Cemi saxeli.

89

movel, Cems mefes mivutano

ZRvnad Seni Tavi,

xolo Sens tanze vayaSyaSo

svavi da yvavi.~

zurabma erTi Caicina

da Subawvdili

hajirisaken gaeqana

gmiri ymawvili.

gegonebodaT, dedamiwa

TiTqos daiqca.

magram hajiric rodi Sedrka,

rodi gaiqca.

ataka Subi, magram jaWvi

ver Seumtvria.

aq ki zurabma dro ixelTa

da Seutia.

aZgera Subi da moswyvita

unagirs myisve,

grigalma miwas mCate mtveri

mostacos, ise.

mZime lodiviT daeca Zirs

gmiri hajiri.

waxda mxedari, Tavs sikvdilis

adga aCrdili.

zurabi hajirs mieaxla

basri daniT da

undoda, misTvis waeclia

Tavi tanidan.

hajirma igrZno gansacdeli

da suli sTxova,

misma vedrebam keTil gulSi

adgili hpova.

tyved waiyvana da borkiliT

Seukra fexi.

daatyda irans es ambavi

viTarca mexi.

iranisa da Turanis jarebi brZolis velze dabanakdnen, omi unda daiwyos.

90

zurabi hajirs gamohkiTxavs iranelTa

laSqris ambavs

rodesac caze aitana

mzem oqros fari

da gaanaTa sxivma misma

zeca da bari,

adga zurabi, daixura

CaCqani Tavze,

amxedrda cxenze, ferad nilos

mdinaris msgavsze.

jaWvi emosa da ekida

maxvili mWreli,

SublmoRuSulma mimozvera

jer brZolis veli

da mere brZana, moeyvanaT

hajiri masTan.

uTxra: `Tu piriT rame erTi

tyuili dagcda,

Tu momaRore da pasuxi

swori ar miTxar,

Tu damimale rame erTic,

rasac me gkiTxav,

Seni savane kvlav iqneba

sakani bneli.

Tu marTals metyvi, Segecvleba

sicocxle Zneli.

mogcem saCuqrebs da guluxvad

giboZeb ganZebs,

gagiSveb SenTvis da Segindob,

rac codva gaZevs.

iranis jarze rac ki ici,

miTxar yoveli.

Tavs ixsni, Tu mas metyvi, Sengan

rasac moveli!~

hajirma hkadra: `iranis spa

aris rogori,

yvelafers marTals mogaxseneb,

ara mogonils;

91

getyvi, rac vici da gagacnob

mis Zlierebas,

ar mekadreba me sicrue

da cbiereba.

CemTan kacs meti ra unaxavs

simarTlis garda,

dRes miT umetes, roca vdgavar

gankiTxvis karTan.

adamisZisTvis sindisi da

marTlis mTqmeloba

xom Tavidanve cnobilia,

rogorc qveloba.~

zurabma uTxra: `Zlier kargi,

uarze ar xar,

magram gafrTxileb, saidumlos

nu daimarxav!

saxelovani devgmirebi

rogorc givia,

rogorc Tusia, goderZi da

bahram-nivia,

viT rostomia, mtris mmusvreli

da sxvebi kidev, − maCvene, vinZlo, rac daTese,

mxolod mas mkide!

erT droSas vxedav mTvaris msgavss da

oqroswverians.

feradac igi, kargad varCev,

mTvaris feria.

igi vin aris, iq rom moCans

im laSqris Sua?~

`ar vici kargad − Tqva hajirma _ es mefe Tua!~

zurabma hkiTxa: `ai iqiT

marjvena kides

didi jari Cans, spiloebsac,

mgoni, Tvals vkideb.

vxedav, karavi dauciaT,

didi da Savi,

xolo mis irgvliv mouyriaT

meomrebs Tavi.

92

maT gareSemo dauTvleli

karvebi dganan,

iqiT rom Canan, spiloebi

ar aris gana?

es vin mosula spilos saxe

daxatul droSiT,

visia is spa, jaWv-WavSani

da oqros qoSi?~

hajirma uTxra: `es Tusia,

Svili navzaris.

droSa romlisac mtris risxvaa,

SiSis Tavzari~.

zurabma hkiTxa: `ai aqeT,

wiTeli feris

karavi moCans, axvevia

mxedari bevri,

mTeli laSqari mis zurgs ukan

fexze mdgaria,

lomdaxatuli droSa moaqvT,

Tqvi, vin arian?~

hajirma hkadra: `es goderZi

vatyob, mosula,

saca Sesula sabrZolvelad,

mteri mosrula.

oTxmoci devis mama aris,

gmirTa dideba,

lomi gaurbis da verc spilo

SeeWideba.~

zurabma uTxra: `aqeT Sexe

molisfer karavs;

Sexede laSqars, mis win gaSlil

mindors rom faravs!

erTi taxti dgas, amkobs broli,

saTi da mina,

xolo taxtis win qaianTa*

varskvlavi brwyinavs.

taxtze damjdara falavani*

mZleTamZle erTi,

mis gamoxedvas devgmiruli

ieri erTvis.

93

mis win dgas raSi aRkazmuli,

maRalfexeba,

qamandi mas rom zed hkidia,

miwas exeba.

Rrialebs, drdvinavs, raRac brazi

gulSi hqonia,

mis xmas rom vismen, zRvis grgvinva da

zaTqi mgonia.

veRar wynardeba, verc adgilze

mousvenia,

iranelebSi aseT gmirze

arra msmenia.

spiloni misni mindor-velma

veRar datia,

Sexede droSas: gveleSapi

dauxatia.~

es rom ismina, gaifiqra

hajirma gulSi:

`am kacs rostomis vinaobas

Tu gadavuSli,

gamZvinvardeba es devgmiri

keTili gulis

da gairkveva, rostoms sve rom

hqonia kruli.

ar gavscem rostoms, Tu vipove

raime xerxi.

`ar vici − uTxra − erTi vinme CineTis qveyniT

Cvenda maSvelad wamovida,

igi Tu aris~.

`saxeli miTxar!~ `ar gekuTvnis

Tumca uari,

magram vera vcnob, radgan maTTan

ar var me axla.

dilegSi vijeq, roca igi

mefes eaxla~.

zurabi metad daaRona

pasuxma misma,

hajiris piriT rom `rostomi~

smeniT ar isma.

94

mamis niSani mas amgvari

aswavla dedam,

monaxa igi da sakuTar

TvaliTac xedavs.

magram hajirs ki ar wamoscda

misi saxeli

(albaT es iyo misi bedi

avis mzraxveli).

isev ikiTxa: `ai, iqiT,

moednis Tavze

visi jaria, bukis xmiT rom

mTas da bars avsebs?

maTi droSis frTa caSi Rrubels

epotineba,

miTxar visia? _ es xom mainc

gecodineba~.

hajirma hkadra: `es goderZis

vaJia, givi.

mas metsaxelad devgmirebma

Searqves nivi~.*

magram zurabi mamis niSans

eZebda mxolod,

Cans, ver ixilavs da es aris

zurabis bolo.

iRbali misi sxvas fiqrobda,

sul sxva ewada,

asruldeboda, ra sacdelic

unda ecada.

nu miendobi am sawuTros,

Torem gagwiravs.

nu, Torem gimtrobs, varamsa da

WirSi CagZiravs!

zurabma hajirs isev hkiTxa

mwvane karavze,

goliaT cxenze da im gmirze

mzeriT mzaravze.

hajirma isev Seageba

sityva mzakvruli.

ar gaxsna misi saidumlo,

saqme gzakruli.

95

miugo isev: `im Cinelze

arra vicio,

Tu vtyuodeo, neba gaqvso,

Suri iZio!~

zurabma uTxra: `me ar mjera

Sen mier Tqmuli,

gana gmir rostoms mouTmenda

uomrad guli?!

tyui, rostomi, is vinc mudam

omis mdomia,

me meeWveba, iq ar iyos,

sadac omia!~

zurabisa da rostomis orTabrZola

zurabi velze gamovida

SubamarTuli,

dedis naTqvamis gamo iyo

fiqrSi garTuli.

brZolis alagad gamoZebnes

patara veli,

mokle SubebiT erTmaneTze

amarTes xeli.

marcxena mklaviT dauWires

cxenebs aRviri,

dautydaT Subi da iSiSvles

basri maxvili.

induri xmlebi daalewes

erTmaneTs roca

(o, rogor scemdnen, daayenes

meored mosvla!),

daagdes xmlebi da aiRes

laxtebi Semdeg.

erTxans imasac uzogvelad

erTmaneTs scemdnen.

iyo dartymisgan mZime laxtTa

dreka da Runva,

falavanT* Wmunva, raSTa xtunva

da mtverSi brunva.

96

cxenT da falavanT SemoemsxvraT

tanze javSani,

dacvivdnen cxenni da gmirebic

dadgnen maSvralni.

piri mtvriT savse. tanze oflis

niaRvris dena.

wyurvilisagan daxeTqili

gamSrali ena!

da maSin erTurTs Camoexsnen

Smagi devebi.

daRlilni iyvnen erTmaneTze

boRmis mtevebni.

hoi sawuTrov, me makvirvebs,

ra zne gWirs odiT!

kargic sul Sengan gvaqvs, siavec

sul Sengan mogvdis.

ar aRmoaCnda arc mamas, arc

Zes siyvaruli,

maTTvis goni da siyvaruli

gaxda faruli.

yoveli mxeci Tavis pirmSos

gaarCevs sxvaSi:

velze kanjari*, gina Tevzi

mcuravi zRvaSi,

magram kaci ki, vnebiT savse

mZvinvare mama,

Tavis Svils mtrisgan ver gaarCevs,

ver izams amas!

rostomma gulSi gaifiqra:

`amas ras vxedav! − ar damxvedria me niangic

ase Tavxedad.

gamisresia did brZolaSi

mZvinvare devi,

dRes ki davkarge imedi am

falavnis* Zlevis.

CemTvis aseTi Zneli saqme

arvis uqnia,

dRes viRac Rlapma, visTvis xmali

arvis uqia,

97

gamoucdelma, usaxelo

viRac ymawvilma

ori laSqris win Semarcxvina

da gamawbila!~

roca brZolisgan meomrebma

moiTqves suli,

sircxvileulni kvlav miecnen

Widilis survils.

pirispir dadgnen erTmaneTis

TvaliT mrisxavni,

moigdes mSvildi da erTmaneTs

tyorcnes isari.

magram orTaves javSani da

ecva xafTani, *

isarma abjars ver ajoba,

da viT afTari

gaavebulni da sibrazis

boRmiT xelebi

erTimeoris qamar-sartyels

miswvdnen xelebiT.

pitalo kldisTvis rom waevlo

TahamTans* brWyali,

dafSvnida masac, iqneboda

Tu ki is mwyrali.

asec ifiqra mtris xelT gdeba

guliT cxeliT da

iwada, zurabs rom swvdomoda,

raTa cxenidan

gadmoeTria da moeSTo

risxvis mTesavi,

magram ver uqna Zvrac, zurabi

daxvda kldesaviT.

daSvra rostomi, daeRala

mklavi da muxli

(es vin yofila, TviT rostomsac

mklavebs rom uRlis!).

ver gaZRnen brZoliT da rkinebiT

avi lomebi,

Tumc daiqancnen, rodi iyvnen

zavis mdomebi.

7. sparsuli poeziis Sedevrebi

98

da ieriSi miitana

zurabma axla,

unagiridan mZime gurzi

aRmarTa maRla

da Tavze lewa rostoms, man ki

ar iwyo gminva,

Tumc daiklakna, aitana

tkivili gmirma.

zurabma erTi gaiRima

da uTxra ase:

`ar Sexvedrixar, falavano,*

gatyob, Cems msgavsebs.

saxedaria Seni cxeni,

raSi ki ara,

da Seni mklavic ver patronobs

kargad iaraRs.

moxuci gmiri swored maSin

aris suleli,

roca gaxdeba Wabukuri

saqmis msurveli~.

SercxvaT erTurTis, ecotavaT

sadgomad miwa,

iqcies zurgi da gascildnen

erTmaneTs im wams.

gmiri rostomi daeria

mtris jars maxviliT,

Turanelebi daireka,

rogorc naxiri.

aq ki zurabmac iranis jars

uswora mzera,

sadaveebi mianeba

fexficxel merans.

iranelTaken boRmiT savses

da risxviT mavals

vervin daudga, mouswrafa

sicocxle mravals.

spa iranelTa daarbia,

viT fara _ mgelma.

rostomi SiSma aitana

Jruantlis mgvrelma:

99

mand qaos mefes ar uqnaso

rame am Slegma! − da is-is iyo, piri misken

rom unda eqna,

Sexeda, zurabs daexia

laSqari misi,

miwa lalisfrad SeeReba

iranelT sisxliT.

sisxlSi mosvroda grZeli Subi,

jaWvi da xeli,

Telavda laSqars lomi sisxliT

mTvrali da xeli.

zurabis qcevam da mis mier

iranelT Jletam

gmiri rostomi ganarisxa

zomaze metad.

uyvira: `Turqo, ulmobelo

da msmelo sisxlis,

ucodvel laSqars ras erCi, ra

javri gWirs misi?

rad ar dagtexe is mklavebi

Cemive xeliT,

rom cxvris faraSi Sevardnilxar,

mZvinvare mgeli!~

zurabma uTxra: `rad ggonia

es sakvirveli?

Turanis laSqars daerie

Sen xom pirveli;

es xom Sen iyav maTi sisxlis

da kvdomis mdomi.

TuranelT arc ki ufiqriaT

brZola da omi!~

maSin rostomma upasuxa:

`saRamo dadga

da dRes cocxali gadamirCi

brZolaSi radgan,

xval SevxvdeT erTurTs, roca qveynad

sinaTle mova,

vnaxoT, vis laSqars mouwevs xval

moTqma da glova~.

100

rostomi da zurabi Tav-TavianT banakebSi

brundebian

bneli Ramea da dabrunda

zurabi jarSi

damsxvreul begTriT, dalewili

jaWviT da javSniT

da omans uTxra: `hei oman,

dRes bedis survils

moutania CvenTvis omi,

mtroba da Suri.

Tqven ra gardagxdaT, momiyevi

Tqveni omisac,

ra giqnaT iman, visac Wangi

mohyva lomis aq?

rogor getakaT is devgmiri

da viT geomaT,

romlis badalsac me ar vicnob

qveynad meomars?

erTi moxuci kaci aris,

magvari lomis,

visac ver aZRebs mZvinvareba

brZolis da omis.

is qveyanaze uZleveli

gmiri ram aris.

arvis Seukravs, viTarca mas,

risxvis qamari~.

omanma hkadra: `erTi viRac,

devs rom ityvian,

iseTma kacma mZime laSqars

Semogvitia.

gegoneboda, gamosula

RviniT mTvralio

da axla unda, meomarTa

sisxlic dalios.

Semogveria da dagvfanta

Turanis xalxi,

bevric daxoca, gauxada

iRbali Talxi,

101

mere dabrunda, sadac

idga iranis jari,

miaqrolebda bedauri,

frTamali qari~.

zurabma hkiTxa: `is iseTi

mZlavri gmiria,

falavanTagan* aravin ar

ganugmiria?

iranelebi me sakmaod

bevri davxoce

da sisxlis maTis RvariT miwis

piri avxoce.

xval mogvixdeba gadamwyveti,

omano, brZola,

xval gadawydeba, vis mouwevs

miwaSi wola.

o, RmerTo, qveynis Semoqmedo,

wyaloba momec

da ar davtoveb qveynad duSmans da

avis mdomels!

axala ki sufra, TavSeqceva,

mRera da lxini!

modi, CamovsxdeT da varami

CaviklaT RviniT!~

iqiT rostommac alodina

laSqari didxans,

gvian dabrunda, givis brZolis

ambavi hkiTxa.

givim miugo: `brZolis velze

aseTi kaci

me ar minaxavs. Tuss miapyro

man mzera mkacri

(grigalze ijda da xelT epyra

gurzi* veeba).

daiRriala lomis xmaze

da Tuss Seeba.

aZgera gurzi ise mZlavrad,

rom misma Zalam

gmir Tuss Tavidan muzaradi

gadaacala.

102

gaiqca Tusi, ver daudga

mxedars mxedari,

datova velze CvenianTa

bevri cxedari~.

amis gagebam daaRona

rostomi mwared,

daagdo givi da gulmwyrali

gavida gareT.

qaiqaosTan gamocxadda

da uTxra patrons,

rac man zurabTan ganicada

brZolaSi martom:

`aseTi gmiri ar unaxavs

qveynad aravis,

aseTi mZleTamZle, risxva da

gulis mzaravi.

is dedamiwas zneqs, rodesac

miwaze dadis,

TaviT ki varskvlavT ebjineba,

maRali camdis.

ver davamarcxe is maxviliT,

gurziT da isriT,

mere mindoda, gadmomeRo

cxenidan kisriT,

gavcecxldi kaci da vutace

kidec qamari,

magram, mefeo, is devgmiri

da klde ram aris.

idga mTasaviT, Cems Zalas is

arc grZnobda, vgoneb,

davexsen, radgan aRar mqonda

kvlav brZolis Rone.

ase gavcuddi, gamovbrundi,

ver vuqen rame.

daRamda kidec da umTvaro

Camowva Rame.

xval gamJRavndeba Cvens WidilSi

ganzraxva uflis.

ar vici, visi Seimosvis

ca lega RrubliT.

103

o, xval romelsac gaumarjvebs

gangebis neba,

man keTil sulebs da cis mnaTobs

Seasxas qeba!~

qaosma uTxra: `RmerTs SevsTxovoT,

movigoT omi.

man daamarcxos Cveni cudis

da avis mdomi.

me ki amaRam mas mivmarTav

mxurvale locviT,

Sens Tavs RvTaebas Sevavedreb

muxlebze cocviT.

nu SiSob, gmiro, da Tavmdebi

amisi me var,

rom xval uTuod mogixdeba

im Turqis Zleva.

mWknari imedi ayvavdeba

da amis Semdeg

saxeli Seni amaRldeba

zecaSi mzemde~.

gmirma madloba moaxsena

Sah qaoss, radgan

gulSi imedi Causaxa

da mere adga.

Tavis banakSi gaeSura,

iqiT qna piri,

guldardiani midioda

gamwyrali gmiri.

zavari Tavis Zmas eaxla,

suliT iwvoda,

dRes rostoms Tavze ra gardaxda,

jer ar icoda.

rostomma puri moiTxova,

daicxro guli

da mere zavars ase uTxra:

`gamige Tqmuli!

iyav fxizeli, me viT getyvi,

ise hqen, zavar:

xval me aqedan brZolis velze

rodesac gaval,

104

Cemi laSqari aiyvane

am Cemi droSiT.

waiRe Cemi oqros taxti

da oqros qoSi.

iq damicade, sadac aris

Cemi karavi

manamde, sanam mzis piri Cans

daufaravi.

Tu gamarjveba me merguna,

ukanve moval

da Tu ara da, Tu brZlaSi

sikvdilma mpova,

nu momakiTxavT, miatoveT

Tqvenc brZolis veli

da Cemi sisxlis aRebazec

aiReT xeli!

zabulisTanSi yvela erTad

dabrundiT ukan,

Cemi ambavi amcneT dasTans,

da ridi nu gaqvT;

Sen anugeSe dedaCemis

guli mwuxare,

mokvda-Tqo igi, vis saxeliT

hqonda mquxare.

uTxari, Cemze nu idardebs,

wuxili kmara,

yvela momkvdara, vinc Sobila,

vin cocxlobs marad?

bevri niangi, bevri vefxvi

da bevri lomi

momiklavs qveynad, gardvixade

mravali omi.

viyavi bevrze bevri mtkice

cixis mngreveli,

ar Semxvedria qveynad kaci,

Cemi mZleveli.

zecas sikvdili moaqvs bolos,

ase aqvs wesad,

Tundac aTasma welma ganvlos,

ver waxval versad.

105

aba jamSidi* gaixsene,

is mZleTa mZlevi,

Teimurazi* moigone,

mboWveli devis,

qveynad sxva mefe sad yofila

maTi sadari,

magram Sexede, dRes jamSidi

aba sad aris!

rodesac mova kacis Tavze

sikvdilis jeri,

unda wavides, yrma iqneba

igi Tu beri.~

banaks gautyda Ramis Zili

tkbili da amo

da mTeli Rame saubrobdnen

zurabis gamo.

zurabma rostomi waaqcia

roca kaSkaSa frTa gaSala

brwyinvale mzeman,

xolo pirbneli frTa dakeca

frinvelma bnelma,

wamodga zeze TahamTani*

da tyavi vefxvis

Caicva tanze. (daquxebas

iwyebda mexi).

amxedrda cxenze. gamovida

velze mRelvare.

rkinis CaCqani daexura

mzeze elvare.

zurabs eZebda, misken epyra

Tvali da mzera.

Sexeda, zurabs hqonda lxini,

cekva da mRera.

zurabma omans ase uTxra:

`ai, is gmiri,

visTanac guSin brZola mqonda

saTqmelad Zviri.

106

simaRliT igi rodi aris

Cemze patara,

magram brZolaSi CemTan kargi

dro ver atara.

aqvs mas mxar-beWi da mklavebi

Cemi badali

da cxenosnobiT mec majobebs,

giTxra marTali.

me mis niSnebSi melandeba

xateba mamis,

vuyureb am kacs da eWvebma

damWamon lamis.

igi rostomi unda iyos.

oman, vgrZnob ase

da axla ki mas Tu Sevebi

kvlav risxviT savse,

miTxari, gana kargs Caviden?

viT gansji amas,

rogor iqneba, umecrebiT

vebrZolo mamas?~

omanma hkadra: `Tumc ar vicnob

rostoms axlodan,

magram is omSi me mravaljer

momiaxlovda.

mazandaraSi ra ambebi

daatriala,

gurziT da laxtiT mteri rogor

gaatiala!

mgoni, is aris, me mecnoba

rostomis raSi.

Tumc ufro iyo mZvinvare da

ficxeli maSin~.

zurabma myisve muzaradi

Tavze ixura,

gulmxiaruli wamoiWra

zeze jiqurad,

velze gavarda sixarulis

didi ZaxiliT.

xelSi eWira mZime laxti,

rogorc maxvili.

107

rostomTan Sedga, miesalma,

Sescina tkbilad,

TiTqos is Rame Zineboda

am kacTan wyvilad.

hkiTxa: `xom RmerTma dilas mSvidad

agayenao,

brZolis Sesaxeb gulma ra gzas

dagayenao?

mo, gadavagdoT mtrobis xmali,

mtrobis isari,

nuRar viqnebiT kvlav moqiSpe

da mosisxari;

gadaviviwyoT is, rac RmerTTan

SevcodeT guSin,

ar viqonioT erTmaneTis

qiSpoba gulSi!

ratomRac Zlier Segiyvare,

rogorc ki gnaxe,

naxe, sircxvilis cremli rogor

mirecxavs saxes!

miTxari, gmiro, xvaSiadi*

gamande Seni.

saxelis malva gana Senebr

falavans* Svenis?!

nuTu Sen sisxli saamisa

ar gidgas tanSi,

rostomi ar xar Sen, ganTqmuli

zabulisTanSi?~*

zurabis sityva moismina

rostomma da Tqva:

`Cven ar gvqonia, ymawvilkaco,

aseTi daTqma,

SebrZolebaze erTurTs sityva

miveciT guSin,

gavtexo igi, es imedi

ar gqondes gulSi!

Sen Tu bavSvi xar, me ara var

ymawvili awi,

velze saomrad gamovsulvar,

amxela, kaci.

108

unda SevibneT. gaimarjvos

Cvens Soris erTma,

dae, aRsruldes is, rac CvenTvis

isurva RmerTma!

gamocdili var, bevri kargi

da avi vici,

ar miyvars kacis moRoreba,

gatexa ficis!~

maSin zurabma upasuxa:

`viT gatyob, Sen aq

Cems darigebas arc ki ginda,

miapyra smena.

me ki mindoda, bero kaco,

ase gdomoda,

Tavis dros suli Sens loginSi

amogxdomoda.

ukve akldamebs iSeneben

Seni xnisani

da sulis xsnisTvis zrunva aris

maTi mizani.

Sen ki briyvulad micemixar

sisxlis Rvris survils.

mewios RmerTi, amogxado

axlave suli!~

Camoxdnen cxeniT, moisinjes

abjari tanze

(avi zraxvebiT hqonda guli

orives savse).

vefxviviT erTurTs daeZgernen

gulgacxarebiT,

oflis nakaduls Seuries

sisxlis Rvarebi.

alionidan saRamomde

gagrZelda brZola,

mainc ar hqondaT gulSi mcire

SiSi da Zrwola.

zurabma didi daiZaxa,

SeinZra miwa,

eZgera rostoms, − da rostomic miwaze iwva.

109

waqceul mxedars zed daajda

maSinve gmiri.

rostoms sul miwiT daetena

cxviri da piri.

zurabma myisve basri dana

amoiwvada.

mixvda rostomi, ras uzamdnen,

kargad icoda.

ayvirda: `gmiro, Semiwyale,

gfaravdes RmerTi!

vidre momklavde, maTqmevine

saTqmeli erTi~.

cbierma rostomma zurabi moatyua: CvenSi aseTi wesia, pirvel waqcevaze falavani damarcxebuls

cocxlad gauSvebs, meored Tu waaqcia, maSin Wris Tavso.

mis macdur sityvebs daujera

ymawvilis gulma,

keTili kaci daarwmuna

cbierad Tqmulma.

Seundo rostoms, ar moeqca

Zleuls avad da

am dros ki velze niamorma

gainavarda,

gamoekida mas zurabi,

Seqcevis mdomi,

arc gaixsena im dRes Tvisi

rkena da omi.

nadirobidan ki banakSi

dabrunda Rame.

omanma brZolis ar icoda

jer kidev rame.

zurabma uTxra omans maTi

ambavi srulad,

Tu viT ajoba mters, magram viT

ar sZlia sulma.

omanma TavSi xeli ica,

cecxlebr aRenTo:

`aseTi mteri (RmerTo!) rogor

unda dagendo!

110

vaime, am kacs ra uqnia,

SexedeT erTi!

gagbaxebia vaJkacoba,

gamwyrala RmerTi.

es ra giqnia, xalxo, amis

saqciels daxeT!

uzambarisTvis* agixsnia

Sen TviTon maxe.

sxva dagixsnia, xolo Tavi

wagixdenia,

mosalodneli didi safrTxe

agixdenia!

rad daiviwye, gmirTagmiro,

andaza Zveli:

`Semcdarxar, jaban mtrisganac Tu

xifaTs ar eli~.

es Tqva omanma, gamwyralma da

gaocebulma.

magram zurabma mSvidad uTxra:

`nu Relav, oman,

gularxeinad iyav, ar xams

SiSi da Zrwola!

xval me xelaxla momixdeba

im kacTan brZola

da mas gaCveneb borkilebSi,

gjerodes Tqmuli!~

Tqva da karavSi gaemarTa

mZvinvare guliT.

raki rostomma daigula

sikvdili Sorad,

moiTqva suli, daemsgavsa

foladis goras.

Semdeg Zlivs SesZlo, mdinarisken

biji gaedga.

dalia wyali da xelaxla

suli Caedga.

Tavi da tani daibana

ankara wyliT da

qveynierebis Semoqmedi

axsena wminda.

111

moTqmiT da cremliT Zliereba

misi adida,

jer ar icoda, bediswera

ras uqadida.

Tavidanve rostoms RmerTma imdeni Zala misca, rom mas es Zala moZraobaSi xels uSlida. RmerTs

sTxova: cota Zala momaSore da roca damWirdeba, maSin damibruneo! RmerTma mas es survili Seusrula.

rostoms swored axala dasWirda is gadanaxuli Zala da RmerTs sTxova: igi ukanve daebrunebina. Rmer-

Tmac daubruna.

zurabis sikvdili

CamoqveiTdnen cxenebidan

sarkenad isev.

da moiwia avis ndomad

gangeba mqise.

Tuki gabrazda bedi avis

da Savis mdomi,

gjerodes, kaJic darbildeba,

viTarca comi.

zurabma rostoms xeli ise

daavlo Zlier,

TiTqos Seikra is ciuri

Zalebis mier.

aman ki ufro gaaSmaga

rostomi mwyrali

da qed-kiserSi zurabs mZlavrad

daavlo brWyali,

orad mokeca axalgazrda

misma Zalam da

aha, zurabic am cxovrebas

daesalama.

dasca miwaze, magram ki ar

imedovnebda,

Tu Zirs zurabi ase didxans

daayovnebda.

basri xanjali amoiRo

xeliT swrafiT da

Tavisi RviZli Svilis guli

xanjliT dafliTa.

zurabma erTi daigmina

da Zirs daeca,

miuxvda, rom mas am brZolaSi

bedi daewva.

112

uTxra: `dRes me rac momivida,

Cem Tavs vabraleb,

sicocxlis Cemis gasaRebi

Sen Cagabare.

Sen Cems sikvdilSi ar migiZRvis,

danaSauli, _

rac bedisagan dagvewesa,

gverds ver avuvliT.

afsus, iqneba Cemze kidec

icinos mterma,

Cemi mxar-beWi rom dasvara

miwam da mtverma!

gamovyolilvar mamis Tvisis

moZebnis survils,

ver vnaxe igi, mis ZebnaSi

amomxda suli.

viare qveynad, raTa mamis

mexila saxe

da am qveynidan mival ise,

igi ver vnaxe.

vai, rom mainc Tan mimyveba

ocneba amis

da ise vkvdebi, rom mnaxveli

ver gavxdi mamis!

Sen ki, moxuco, Tundac Tevzad

Caxvide wyalSi

an cas varskvlavad rom gaekra,

roca gsurs, maSin,

anda sibneles SeenivTo

Sen TviTon bneli,

mostaco miwas mzis sxivebi

sinaTlis mgvreli,

mainc mogispos Sen rostomma

qveynad bogini,

roca gaigebs, rom miwaa

Cemi logini.

vinme molaSqre wava masTan

ambis mbobeli,

Senc es mogelis, gaxde misgan

bedis mgmobeli!~

113

roca rostomma es ismina,

gaSterda metad,

TvalTa sinaTle daubnela

dasxmulma retma.

ra unda eqna, ra pasuxi

unda gaeca!

moeWra muxli da ugonod

iqve daeca.

tiriliT hkiTxa, ra movida

rostomi grZnobas:

`sad gaqvs niSani, riTac me Sens

SevZlebdi cnobas?

rostomi me var, sicocxlis da

Tavis mgmobeli.

Cemze SavebSi Camjdariyves

Cemi mSobeli!~

sxeulSi sisxli aRuSfoTda

rostoms mduRare,

Tma daiglija myviralma da

guliT mwuxarem...

roca zurabma am yofaSi

rostomi naxa.

uTxra: `godeba gviania,

moxuco, axla,

marTla da Sen Tu mama iyav

Cemi faruli,

ra iqna Sengan an dandoba,

an siyvaruli?

me xom vcdilobdi, momeyvane

azrsa da cnobas!

Sen gulSi ratom ar SeuSvi

kacuri grZnoba?

roca aqeTken movdiodi

buk-dafis cemiT,

CemTan movida gulmwuxare

mSobeli Cemi.

atirebulma da kaeSniT

aRsavse dedam

Tvalmargalitis mZime mZivi

Semaba zed da

8. sparsuli poeziis Sedevrebi

114

miTxra: vin icis, awi SenTvis

ra dRe dadgeso,

es mamis niSnad gqondes,

vinZlo gamogadgeso!

axla gaxseni bandi Cemi

jaWvis perangis

da gamicani − Svili var Tu

mteri veragi!~

roca rostomma niSneuli

mZivi ixila,

ayvirda, tanze samoseli

Semoixia.

Rriali morTo: `Cemiv xeliT

mogkali, Svilo,

lomgulo gmiro, vardis rtoo,

saTuTad Slilo!~

didxans godebda sakuTari

sicocxlis mteri,

Tma daiglija, Tavs iyara

miwa da mtveri.

da maSin mamis sanugeSod

aRmoxda ymawvils:

`cremlebis frqveva da tirili

fuWia awi.

ra maqnisia Tavis gvema

da mokvdineba!

rac moxda, moxda! bedma Cemma

ase ineba~.

SuqismToveli mze gumbaTis

kideSi Cadga,

daRamda, magram TahamTani*

kidev ar Canda.

ocma mZleTamZle falavanma*

iranis laSqriT

rostomisaken gaaqana

fexmardi raSi.

naxes mindorSi ori cxeni

umxedrod mdgari,

mterSi asvrili; erTs ekida

rostomis fari

115

da ar moCanda unagirze

wamomarTuli

mZle pilotani*, mudam brZolis

saqmiT garTuli.

TvalT daubneldaT, Tavs daecaT

mexi da zari.

gmiri rostomi rom ver naxes,

egonaT mkvdari.

mefes eaxlnen mZime ambiT

SeZrwunebulni:

`dagviqvrivdao TahamTanis

taxti qebuli!~

amoxda laSqars yvirili da

godeba mware,

TiTqos SeinZra dedamiwis

oTxive mxare.

zurabma uTxra guldamwvar da

sabralo mamas:

`me ar megona, Tu gangeba

mizamda amas.

dRes, roca Cems beds daZinebuls

awevs burani,

gansacdelSia Cavardnili

mTeli Turani.

es mainc qeni, danarCeni

rac aris, aris:

Turanis zRvarze nu gadava

iranis jari!

maT qveynad Cemi imediRa

gaaCndaT mxolod,

is ki ara da, − ai, rogor movida bolo!

nebivrobas myavs daCveuli

Turqi mxedrebi,

ar ganurisxde, mxolod amas

Segevedrebi!

cixeSi erTi sardali myavs

iranelT tomis,

me davatyveve, roca TqvenTan

daviwye omi.

116

Seni aq yofna damifara

mzakvruli zraxviT,

ar gamaxara Seni cnobiT

da Seni naxviT.

RmerTma miuzRos mas amisTvis

samagiero!

magram Sen TviTon xels nu axleb,

gmiro Zliero!

ra vuyoT axla, Tu sawuTro

ganagebs amas;

Tu sakuTari xeliT unda

movekal mamas!

movel, viT elva da mivdivar,

viTarca qari,

RmerTma inebos, rom gameRos

samoTxis kari!~

amoikvnesa da Seswyvita

saTqmeli amiT,

guli aevso mwvave cecxliT,

Tvalebi − namiT.

rostomi myisve cxens moaxta

ficxi da Cqari,

gulSi xanZari boboqrobda,

tuCebze − qari!

mTavarbanakSi gaeqana

guliT mwuxare,

SeiWra jarSi da gaisma

sityva mquxare.

iranelebma gaixares

rostomis naxviT,

magram rostomis rom moesmaT

kvnesa da axi,

hkiTxes: `ra moxda, gmirTagmiro,

ra ambavia?

rogorc etyoba, bedi Cveni

mainc avia!~

rostomma TvaliT gadmohyara

cremlebi cxare,

mere SesZaxa: `xalxo, gveyo,

rac sisxli vRvareT!

117

vubrZaneb laSqars, erT isarsac

nuRar isvrian,

saSineleba, rac me vqeni,

sakmarisia!~

modis zavari, tanze

javSanSemoxeuli,

xelyofili aqvs samosiviT

TviTon sxeulic.

Zma roca naxa sabrZolvelad

gaficxebuli,

rostomma uTxra mas Svilisgan

daficebuli:

`me axla vnanob Cems sisxlian

saqmes, saqciels,

codvaTa CemTa sacodavad

gadamaqcies.

he Zmao zavar, xedav? gulSi

Camesxa gesli,

amomeTxara samudamod

fesvi da Tesli!...~

rostomma omans gaugzavna

Sikriki mali:

`SurisZiebis da qiSpobis

Cavage xmali.

me dReis Semdeg Tqveni mteri

ara var wamiT,

SevwyvitoT omi da yoveli

damTavrdes amiT!

Tumca Sen TviTon codvebSi xar

gamoxveuli,

cecxls rom mieci Cemi suli,

Cemi sxeuli.~

omanma mtkiced iuara

braldeba misi:

`me zurabs gverdSi ise vedeq,

viT Zma da Tvisi.

me ra brali maqvs, damnaSave

aris hajiri

da es codvebic mis kiserze

aris dajrili.

118

es man daRvara ucodveli

zurabis sisxli,

CemTan ra gindaT, hajiria

sikvdilis Rirsi!~

rostomma es rom gaigona,

gaSmagda metad,

TvalT daubnelda da daiwyo

tuCebis kvneta.

ficxlav amxedrda,

saomari daagdo veli,

mieWra hajirs, sayeloSi

daavlo xeli,

miwaze dasca da undoda,

Tavi moeWra,

magram aq rostoms didebulTa

gundi moeWra

da sikvdilisgan daifara

flidi hajiri.

rostomma isev inaxula

Svili daWrili...

sacodaobis im adgilze

mogrovda yvela:

goderZi, Tusi, gosTahami – undodaT Svela,

yovelgvar Rones eZiebda

jari da xalxi,

avicdinoTo iqneb bedi

Savi da Talxi!

am dros viRacas rostomisTvis

Tvali moekra,

xanjali eZro da undoda,

Tavi moekla.

myisve miscvivdnen ubedur da

sacodav mamas,

Sekres (Tavadac tirodnen, ros

Svrebodnen amas).

goderZma uTxra: `ras uSveli

Sens saqmes amiT,

Tund miwis pirze aayeno

mtveri da kvamli!

119

awi Tavs Tundac miayeno

ziani asi,

amas zurabis dasaxsnelad

ara aqvs fasi.

Tu ki sawuTros qveynad misi

darCena unda,

ar mogikvdeba da Senc masTan

icocxle mudam!

da Tu mas Cvengan wasasvlelad

amzadebs RmerTi,

ras vizamT?! kacis Ze ukvdavi

maCvene erTi!

sikvdili yvelas inadirebs,

visac ki xedav.

sikvdili elis yovel suldgmuls,

mefes Tu mxedars.

vin ar vRondebiT, roca igi

mogvagondeba,

aqedan gvmarTebs Cvens sakuTar

Tavze godeba!~

dedam zurabis sikvdilis

ambavi gaigo

moicva miwa Turanisa

glovam da Zrwolam:

`gmiri zurabi imsxverplao

rostomTan brZolam!~

samanganis Sahs es ambavi

rogorc ki esma,

atexa zruni* da godeba,

moTqma da kvnesa.

dedas acnobes es ambavi

Jruantlis mgvreli:

`zurabi rostoms mouklavso

sakuTar xeliT!~

sabralo dedas mexi eca,

gaisva brWyali

da daixoka pirisaxe − broli da lali.

120

manam hkioda, sanam bneda

Seeyreboda.

mere daeca, micvalebuls

Seedreboda.

Tmis zilf-kavebi qamandiviT

grexil-xveuli

Tvisive xeliT daiwewa.

misi sxeuli

sisxlis nakaduls aCqefebda

da sisxlis Rvarsac.

isev daeca, daemgvana

sabralo mkvdars da

ise gaxelda, Tavze miwa

iyara Savi,

ise gaSmagda, daiWama

kbilebiT mklavi.

mere adga da Tmaze cecxlis

ali dainTo,

muSkis dalali daitrusa, _

Tmac ar daindo.

mwared moTqvamda: `vai Svilo,

sulo dedisav,

sad gdixar axla gadamyreli

Savi bedis? sad?

uSenod yofna dRemdec Wirze

ufro meWira,

Sens molodinSi Tvali mudam

gzaze meWira.

megona beCavs, moZebnidi

megona mamas,

ras vifiqrebdi, Tu iRbali

mizamda amas!

ras vifiqrebdi, rom sakuTar

mamas naxavdi

da Tavs ki, vai, misi xeliT

daimarxavdi!

sulwawymedilma, vinc iyavi,

Tu ar icoda,

Seni sinorCe mainc ratom

ar Seicoda?!

121

SenTvis mewvoda suli

dardebSemoseuli.

gana miwisTvis vasaTuTe

Seni sxeuli?

aravin ar myavs, rom SevCivlo

gulis naRveli,

nuTu xelaxla ver gixilav,

ise waxveli?

Seni saxeliT vis mivmarTo,

viRas vuwodo?

dardiT, naRveliT awi xeli

viRas vuwodo?

aw laSqrobidan gamarjvebiT

veRar momixval,

mamas eZebdi da samares

gadawydomixar...

he Svilo, manam, sanam gulSi

dagcemda danas,

sanam sicocxles mogispobda

Senive mama,

rad ar aCvene niSani, rac

wesiT da rigiT

me gagatane? Sen im niSniT

gicnobda igi.

laSqrobis jafa ratom mec ar

gaviziare,

mamaSenisken SenTan erTad

rad ar viare!

me rom mnaxavda, eweoda

sawadels miT xom!

gagvitkbeboda, rogorc amas

adaTi iTxovs.

gadaagdebda moRerebul

xmalsac da Subsac,

dagvikocnida sacodavi

Tvalsa da Sublsa...~

ase moTqvamda da godebda

sabralo deda,

ar SeirCina samoseli

sxeulsa zeda.

122

mis SemxedvareT SemoegznoT

cecxlis alebi.

gulebi sevdas ver itevdnen,

cremlebs − Tvalebi.

isev davarda, wauvida

goni srulebiT.

godebdnen sxvebic, sevdiT

gulebdaisrulebi.

gons rom movida (ra simSvide,

ra sulis moTqma!),

isev daiwyo Secxadeba,

gminva da moTqma.

eh, cremli iyo is Tu sisxli

guliT wurvili?

`Svilis gvirgvini momarTviTo!~

iyo survili.

Svilis gvirgvinze daanTxia

cremlebis Rvari.

gamoitira Svilis taxti,

mefuri gvari.

gamoiyvana cxeni igi,

frTamali raSi,

zurabs rom hyavda, mze misi rom

brwyinavda, maSin.

quranis Tavi miixuta

dakodil gulze

(viT uZlebs guli mas, vinc aseT

sanaxavs umzers!).

Subli da Tvalni gadakocna

zurabis cxenis,

cxens floqvebamde Casdioda

cremlebi cxeli.

Tumca ra cremli! − nakaduli

Cqari da mali.

sul daukocna cxens muxlebi,

foli da nali.

gamoitana mkvdari Svilis

kaba da Coxa,

guls Caixuta, magram guli

ver moioxa.

123

gamoitana misi xmali,

jaWvi da Subi,

mis xarisTava gurzs* axeTqa

Tavi da Subli.

mere lagami da qamandi

amoiJina,

misi lagami zed saxeze

wamoiSina.

gamoitana daRupuli

Svilis CaCqani

(isev godeba, cremlis Cqeri

isev Cqar-Cqari).

gamoitana fari, Svilis

tanze nafari...

misiv basri xmliT cxens

daaWra Zua-fafari.

oqro da vercxli ar isurva

dasadebad da

Raribebs misca, rac sad hqonda

da sad ebada.

gaasaCuqra uamravi

cxeni da raxti.

gamoigmana saxlis kari,

dalewa taxti,

gadmoungria sra-sasaxles

bani da burji,

TviTon ki ZaZa Seikera

Savi da lurji.

dRe-Ram moTqvamda, gulze cecxli

ekida mwveli,

zurabis Semdeg kidev erTi

icocxla weli

da wlis bolos ki, rac sabralos

surda Zalian,

igi auxda, − godebaSi suli dalia. 6

124

givis mier qaixosrovis

Camoyvana iranSi

esizmra goderZs: viTom xvatiT

damzral iranSi

movida wvima da daaZRo

wyliT dedamiwa.

naxa, Rrubelze angelozi

Camomjdariyo.

da angelozman man falavans*

xma uyo ase:

`Tqven rogor gindaT, gadaurCeT

am gaWirvebas

an Turq gveleSaps, rogor fiqrobT,

gausxlteT xeliT?

mismine: Tqveni ufliswuli

TuranSi* cxovrobs.

qaixosrovi ewodeba

im yrmas saxelad.

siauSis Ze aris qveli

xelmwife igi.

garda gvarisa sxva aTasi

Rirsebac amkobs.

is siauSis Teslis kia,

magram dedis mxriT

Turis,* irajis* Zmis, modgams mas

Camomavloba.

roca iranSi dabrundeba

keTili fexiT,

zecas rac unda hkiTxos, misgan

pasuxs miiRebs.

is mamis sisxlis saZieblad

aisxams rkinas

da nacartutad gadaaqcevs

Turis qveyanas.

125

Surisgebis jaWvs ar gaixdis

tanT, unagirze

dauRamdeba, unagirze

gauTendeba.

didebulTagan da gmirTagan

givis Tvinier

mis kvals veravin ver miagnebs

am qveyanaze.

aseTi aris ganagebi.

keTili TvaliT

umzers mas zeca da usazRvro

siyvaruliTo~.

roca goderZma Zilisagan

gamoiRviZa,

ufals Tayvani sca, madloba

uZRvna mravali.

TeTri wverebiT miwa xveta

monobis niSnad,

iranis mefis sasoebiT

aevso guli.

xolo rodesac mze gamoCnda

mTianeTidan

da ze aRmoxda, viT CiraRi

manaTobeli,

spilosZvlis taxtze nebierad

dajda morWmiT* da

daadgmevina sasaxleSi

sandlis skamebi.

fiqriT moculma

Svili Tvisi gamoibara

da mas mouyva is sizmari

TaviT bolomde.

uTxra: `dRe Seni da nabiji

kurTxeulia.

varskvlavi aris gzaTa SenTa

manaTobeli.

Sen rom dedaSens daebade,

iseTi iyav,

mTeli qveyana Sen qebas da

xotbas ityoda.

126

uflis gangebiT, wuxel ZilSi

roca viyavi,

sizmrad keTili angelozi

gamomecxada.

Rrubelze ijda mawvimarze

qarsa da TqeSSi

da xvatiT damxvrCaval xalxs

simZimils ganuqarvebda.

rom daminaxa me, es miTxra:

`ici Tu ara,

es mwuxareba da es xvati

Tu risgan aris?

imisgan, rom Tqvens Sahs farri* aqvs

sul davsebuli

da xelmwifeTa wesisamebr

ar irjebao.

aio, − miTxra, − Turanidan qaixosrovi

rom dabrundeba, iranis mtrebs

musrs gaavlebso.

vervin miagnebs mas da vervin

ver Camoiyvans

Ze xorcieli Seni Svilis,

givis gardao.

maRalma zecam gadmogvxeda

mowyale TvaliT,

radgan Sen gergo, gansacdlisgan

ixsna irani.

ficxel brZolaSi daeZebdi

didebas mudam.

axla ki ager ukvdav saxels

ixveW iCqiTad.

mere ra saxels, − qveyanaze kaci da sityva

sanam arsebobs, Senc yovelTvis

rom ixsenebi!

wuTisofelSi radgan mudam

ar cocxlobs kaci,

isev saxelis xelT gdeba sjobs

am soflad gdebas.

127

qveyanas mefes daubruneb,

ra ginda meti

da sikeTis xes Sensas totebs

dauxunZlavo!~

givim miugo: `mamaCemo,

mona var Seni,

sanamdis vcocxlob, rasac metyvi,

imas vecdebi.

Tu SeviZeli, Sevudgebi

am saqmes dResve

locva-kurTxeviT SeniT, Cveno

winamZRoloo!~

dabrunda Sin da maSinaTve

wasvlis samzadiss

Seudga givi mamis sizmriT

gaognebuli.

meuRle hyavda givis rCeulT

Soris rCeuli.

TviTon rostomis qaliSvili

gaxldaT is qali.

banu goSafis yurs rom esma

givis ambavi

(gasamgzavreblad ukve cxeni

Seukazmavso),

werweti welis rweviT Tavis

qmarTan mivida

da uTxra: `gmiro, sul saxelis

maZiebelo,

rogorc gavige, Turme Turans*

miemgzavrebi,

vinZlo iq sadme mefis Cvenis

kvals miakvlio.

Tu nebas damrTav, falavano

saxelovano,

rostomTan waval, misi naxva

minda Zalian.

danatrebuli var mamisTvis

Tvalis Sevlebas,

mas rom ver vxedav, Zlier vwuxvar

SeWirvebuli.

128

naxvamdis, kargad gnaxe gmiro,

saxelganTqmulo!

falavanT zurgi iyavi da

iqnebi kvlavo.~

gamoiTxova qmrisgan neba,

gabrunda misgan

da siisTanis* gzas dadga

gaxarebuli.

givis wasvla TuranSi

qaixosrovis saZebnelad

roca aRmoxda mze, am qveynis

manaTobeli

da aremare vardisferad

aaelvara,

movida givi mokazmuli

da SeWurvili,

niavqariviT frTamal cxenze

amxedrebuli.

goderZma hkiTxa: `amxanagad

vin migyavs, Svilo,

grZel da Znel gzaze vin mogyveba

Tanamdgomado?”

givim miugo: `falavano

saxelganTqmulo,

Tavaweulo, gulovano

da goniero,

qamandi aris amxanagi,

Cemi da cxeni.

im mxares sxvisi daxmareba

me ar mWirdeba.

jari im gzaze rom viaxlo,

ar gamodgeba, − jars rom naxaven, Tavadac jars

momagebeben.

unagirs Camokidebuli

qamandi minda,

cxeni da tanze talavari

induri* mxolod.

129

velze momelis xetiali

da mTebSi bobRva.

iq ki vin unda gamiwios

me megzuroba!

xolo rodesac romelsame

qalaqs gavivli,

veravin unda micnos, Torem

xifaTs vewevi.

qveynad ganTqmulo falavano,

kurTxeviT SeniT

da bediT SeniT me uvneblad

dagibrundebi.

patara beJans Sen gabareb,

mas momiare,

ar damiRono da mkerdidan

ar momiSoro!

miswavle Cems biWs omis rigi,

rom Tavis droze

brZolac SeeZlos

da molxenis wesic icodes!

bavSvia is jer, magram ukve

koWebze vatyob,

saxelovani da guladi

kaci dadgeba.

mSvidobiT iyav, mamaCemo,

gaxsovde, magram

Cemze fiqrebma Tavi Seni

ar damiRonos!

ar vici, erTurTs kvlav odesme

vnaxavT Tu ara;

qveynis Semoqmeds, Cven ra vuwyiT,

ra udevs gulSi!

rodesac mis win locvad mdgari

gairecxav RawvT,

gTxov, Cemi Tavic Seavedro

meufes Cvensas,

radgan is aris uzenaesT

uzenaesi

da sxva yoveli sulieri

mas emoneba.

9. sparsuli poeziis Sedevrebi

130

es mxolod nebiT misiT brunavs

wuTisofeli

da mcnebiT misiT gagviCnda Cven

sarCo da bina.

man Seqmna miwa, man Seqmna dro,

man Seqmna yofa,

man ganaCina Zlierebac

da uZlurebac.

imedi mxolod misi gvaqvs Cven,

SiSic misi gvaqvs.

cecxlis, haeris, wylis da miwis

is aris RmerTi.

vin unda iyos Semwe Cemi

da winamZRoli

sxva, wuTisoflis Cvenis,

mamav patrono, wino?~

goderZs moxucis Tavi hqonda,

Wabukis guli,

vefxviviT iyo SemarTuli

mudam brZolisTvis.

kidev naxavda Svils Tu ara,

es ar icoda

da amis gamo gul-muceli

ewvoda mamas.

Camoxda cxeniT givi, gmiri

saxelovani

da eambora Tavis lomis

msgavs mamas mklavze.

mamam ki mZlavrad Caixuta

Ze Tvisi gulSi,

gzaze damdgari Svili didxans

kocna da kocna.

Semdeg iazdans* sca Tayvani

moxucma kacma:

`he mowyaleo, gexvewvebi,

Sen Semewie!

dRes Sen gabareb Cems suls, Cems guls

da Cems gonebas,

Cems vaJs, jer kidev ymawvils, magram

saxelmoxveWils.

131

Tu Cvens qveyanas eRirseba

Tavisufleba,

es Cemi Svili xelmeored

maCuqe meo!~

amqveyanad bevrma bevri tanjva

da jafa naxa,

didebis gamo moiTmina

mravali Wiri.

bolos ki mainc miwa aris

kacis logini.

samsalas SevsvamT, salbuni rom

ara aqvs, iseTs.

rodesac ici, ar darCebi

am qveyanaze,

wresgadasuli wadilis Tajs*

ras irqvam,* neta!

erTi dRe mova da, icode,

miwaSi Caxval

im Seni zomagadasuli

wadilianad.

netarebad da Svebad qveynad

is unda gqondes,

sxvisi SvebisTvis Sen rom vnebas

daimsaxureb.

Sen gtanjavs vneba, nacvlad ki sxva

eZleva Svebas,

saflavs da WurWels* Sensas

romc ar uyurebs, ise.

dadgeba dro da mis Svebasac

eqneba bolo,

bolosdabolos isic miwis

kerZad iqceva.

gaxsovdes mudam, rom sofeli

datovo unda.

Tayvaniscema amis gamo

icode uflis!

Tese sikeTe da aravin

ar SeaWirvo, − ai, es aris erTaderTi

gza samarTlisa.

132

am Wreli soflis ar gacdunos

oromtrialma,

mas ar SerCebi Sen yovelTvis,

es daisxsome!

didxans Tu SerCi, nu ifiqreb,

sul SevrCebio,

waxval da ukan verasodes

ver mobrundebi.

eha Wkviano da gonebagaxsnilo

kaco,

nu gZlevs cduneba da amodi

am talaxidan!

patroni Seni xom is unda

iyos, vinc Segqmna?

maSasadame, Semoqmedis

mona yofilxar.

fiqrSi wasuli rodesac Tavs

Zirs daxri, fuWad

nu ukirkiteb arsobis arss! − mas ver Caswvdebi.

ar gaekaro axlos, ar sva,

ar Wamo masTan,

ufals, iazdans*, vinc ar esavs,

suliT da guliT!

aseT arsebas yru aqvs guli,

tvini ki − laye,

Wkviani kaci mas arc ki Tvlis

adamianad.

wyalsa da miwas zed arsobis

niSani aZevs,

codniT imdeni ar qna, xramSi

gadaiCexo!

yovlis SemZle da yovlis mqone

da yovlis mcodne

igia, igiv aris sulis

da gonis mTxzveli.

rodesac mefem Turanisam*

ampartavanma

gulSi ifiqra, saxels ufro

aRvimaRlebo

133

da mokla, axalmowifuli

xelmwifiSvili,7

is swored maSin Seeyara

mZime gansacdels:

qveynis Semqmnelma yovlis SemZlem

im ufliswulis

xes imnairi ram nayofi

moasxmevina,

rom mas sanacvlod damarTa is,

raic marTebda,

mtveri adina imis Tavs da

sasaxles risxvis.

meufis Cvenis, mTvaris, mzis da

ermis* patronis,

romlisgan gvaqvs Cven gamarjveba

da morWmuleba;

uflis, arsisa da samarTlis

meufis qveynad,

romlisgan aris aRzevebac

da dakninebac;

gza ar arsebobs, romlis arsis

da nebis iqiT,

verc mze, verc mTvare vis sibrZnes jer

ver miswvdomia,

ai, am uflis nebiT givim

aisxa rkina

da gzas gaudga, rogorc lomi

daudgromeli.

marto vidoda, kaciSvili

ar iaxla Tan,

ufals miando tani Tvisi

saTuTad zrdili.

ase vlo, sanam CaaRwevda

Turanis* mxares.

gzad marto mavals Tuki vinme

Semoxvdeboda,

gamohkiTxavda Turanel Turqs

Turqul enaze:

qaixosrovis ambavs xom ver

metyvi rameso?

134

Tuki etyoda: araferi

vici, misio,

amoiwvdida xmals da iqve

Tavs waaclida.

gadaaTrevda maSinaTve

gzidan da miwas

miabarebda, kvali Tvisi

rom daemala,

raTa veravin mimxvdariyo

mis namoqmedars

da iranelis vinaoba

arvis Seetyo.

erTxelac ase erTi kaci

gaiyolia,

gzis maswavleblad hyavda (mkvidri

iyo im Temis).

am kacTan erTad karga xani

iara gzaze,

didxans Tavisi xvaSiadi*

ar gaumxila.

bolos ki uTxra: `SenTvis erTi

sakiTxavi maqvs,

saidumloa, Seminaxo

unda pirmtkiced!

me rasac gkiTxav, imis pasuxs

swored Tu gamcem,

gulnamcecobas Sen veravin

ver dagabralebs.

rasac isurveb, Segisruleb

samagierod,

sulic rom mTxovo, TviTon sulsac

ar dagiWero!~

Turqma miugo: `codna Tavad

auwyavia,

magram sxvagan da sxvagan aris

is gafantuli.

mkiTxe, rac gsurdes da Tu vici

pasuxi misi,

mas rom arafriT ar dagiWer,

es gjerodeso!~

135

maSin hkiTxa mas givim: `mefe

qaixosrovi

sad aris axla? vici, ici

da miTxario!~

im Turqma ase upasuxa:

`me es saxeli

pirvelad mesmis da verafers

mogaxsenebo.~

roca aseTi moismina

pasuxi givim,

iZro maxvili da Turqs Tavi

gaagdebina.

qaixosrovis povna

exeteboda givi ase

Turanis velze,

egebis sadme xelmwifis Svils

gadavawydeo!

amasobaSi Svidi grZeli

weli gavida.

xmalma da rkinam gauxexa

fexi da weli.

kanjris* xorcs Wamda, tanze kanjris

tyavi emosa,

xan Sambs* ReWavda, xan mlaSe wyliT

iklavda wyurvils.

seravda velebs da mTagorebs

gadadioda.

Savi dRe adga Wirs gadayrils

da marto STenils...

roca rostomma TurqTa mefis

taxti daagdo

da gadiyvana jari Tvisi

jeihuns* gaRma,

afrasiabi mdinare qangs*

iyo momdgari;

brZoliT ewada dabruneba

Turanis qveynis.

136

firans ubrZana TurqTa mefe

afrasiabma:

`axlave wadi da momgvare

qaixosrovi!

dedasTan erTad moiyvane

maCinis* qveyniT

da gasaqcevi gza yoveli

Seukario!~

firanma wamsve erTi sando

kaci afrina

qaixosrovTan, frTamal cxenze

amxedrebuli.

gamoibara siavaxSis*

vaJi saswrafod

(ras Sexedavda kacis Tvali

masze ukeTess!).

moayvanina da dedamiss

mihgvara igi.

da gaiara erTma xanma

am ambis Semdeg...

givi ki isev imdagvarad

Turanis* velze

exeteboda daRlili da

xelmocaruli.

erT dRes, SemTxveviT,

rom vidoda guljavriani,

Tvalad saamo da gulwarmtac

Walaks miadga.

guldaboRmilma Seabota

Sig, yvelaferi

yvaoda irgvliv, mxolod givis

guli Wkneboda.

xasxasa molze xalisobda

kamkama wyaro;

iq sulis moTqmas an ra sjobda

da wamowolas!

Camoxda tevrSi*, saZovarze

gauSva cxeni,

Tavad ki molze wamowva Rrma

fiqrSi wasuli.

137

gulSi ambobda: `albaT TviTon

eSmaki iyo

mamaCems Tarsad sizmarSi rom

gamoecxada,

Torem amdeni xani aris,

Camovwydi kaci,

mefis nakvalevs ki vera da

ver mivageni.

tolTagan CemTa axla zogi

cxare omSia,

zogi ki iSvebs da qeifiT

iqarvebs dardebs.

erTi didebas eZebs, xolo

meore − Svebas; bedi Cemi ki kakalia

kedels Seyrili.

ra vqna, ar vici, gavwydi welSi,

meti aRar var,

udreki suli gamidrka dRes,

viTarca mSvildi.

ar gaCenoda Cemda Wirad

netavi dedas

qaixosrovi an gangebas

iqve moeSTo!

mets veRar gavZleb; neta im kacs,

vinc erTxel dalevs

samsalas da Wirs samudamod

daexsnebao!~

aseT sazizRar gunebaze

damdgari givi

daabotebda im WilakSi

mefis mZebneli.

ucbad koromSi wyaros rasme

Seavlo Tvali,

wyaros pirze ki alvistana

moyme SeniSna.

RviniT aRsavse jami epyra

im ymawvils xelSi,

xolo qolahze*

Taiguli hqonda gayrili.

138

tanads da Tvalads

Tavze adga izadis* farri*

da sibrZnis droSa samzeoze

ufrialebda.

rom Sexedavdi, ifiqrebdi:

spilosZvlis taxtze

zis siauSi da firuzis

Taji* adgaso.

gulSi gaivlo givim: `Tua,

xelmwifea es.

aseTi saxe aba sxvas vis

unda hqondeso!~

adga da misken gaemarTa

qveiTad givi

da wyaros piras mjdar yrmasTan rom

axlos mivida,

fomflo Seiqna misi tanjvis

bawris naskvi da

miuxvda, Tavis dabeWdil ganZs

rom miakvlia.

wyaros pirs mjdarma ymawvilma ki

givi rom naxa,

xalisiT guli auZgerda

da gaiRima.

gulSi Tqva: `Tua, givi aris

es gmiri, Torem

sxva amis msgavsi falavani*

vinaa CvenSi?!

Cems saZebnelad wamosuli

aris am mxares,

hsurs, damabrunos irans da iq

gamamefoso!~

uTxra: `keTili iyos, givi,

Camosvla Seni!

guldagul iseT dros gvewvie,

rom egeboda.

am qveyanaSi, gmiro, rogor

gamoatane?

Tusis, goderZis da qausis

ra ici, miTxar!

139

yvelani kargad xom arian

da nebierad,

qaixosrovi, mefe maTi,

axsovT Tu ara?

rostomi rogor gvyavs, devgmiri

saxelganTqmuli,

zaali ras iqms, sxva gmirebic

viT ariano!~

rodesac givim es ismina,

gancvifrda kaci,

adida qveynis Semoqmedi:

`es ra mesmiso!~

Semdeg miugo: `hoi gmiro

saxelovano,

sawuTros Cvenis gulis yuro

da Tvalis Cino,

Sen, ase vfiqrob, siauSis

Ze unda iyo,

qaian* mefeT didubuli

Camomavali.

miTxari, brZenTa da samarTlis

gamCenTa Tavo,

saidan ici Sen, goderZi

Tu vin ario?~

qaixosrovma upasuxa:

“lomgulo kaco,

dedisgan vici es, dedas ki

mamam uambo.

izadis* farrzec* uTqvams mamas

dedaCemisTvis

maSin, rodesac utovebda

meuRles anderZs.

mamam dedaCems yvelaferi

winaswar uTxra:

ase da ase moxdebao

Cems Tavze male.

Semdeg Ze Cemi gagiCndeba,

qaixosrovi,

da am daxSul kars gasaRebs is

mounaxavso.

140

xolo rodesac Svili Cemi

davaJkacdeba,

givi Camova iranidan

saxelovani.

waiyvans igi qaixosrovs

Cems qveyanaSi

da mas iranis saxelovan

falavnebs* mihgvris.

is ki gmirobas gamoiCens

iseTs, samyaros

moiqcevs fexqveS da Cems sisxlsac

is iZiebso.~

givim Sehkadra: `hoi Tavo

saxelovanTa,

mefeTa farri* gmosavs irgvliv,

es cxadi aris,

magram niSani siauSis

Zes unda aCndes

mkveTrad ise, viT kupris wveTi

vardis furcelze.

gadaiwie kaba, Seni

miCvene mxari,

niSani igi − xalxisaTvis

TvalsaCinoo!~

amoiyara maSin mefem

kabidan mxrebi

da niSans misas, Savs, daxeda

goderZis vaJma.

qaiyobadis* mefobidan

mokidebuli

qaianebis* CamomavalT

am niSniT cnobdnen.

ra cno niSani, Tayvani sca

givim xelmwifes

da xvaSiadi* gaumxila

atirebulma.

iranis mefem givi magrad

miirqva gulze,

gaxarebulma Seasxa gmirs

qeba-dideba.

141

iranisa da taxtis Tvisis

ambavi hkiTxa

da kvlav rostomis da goderZis

xsenebas mohyva.

`qaianelTa xelmwifeo, − miugo givim, − morWmulo* brZeno, nebiero

da bedniero,

saWeTmpyrobelo, kargad mcodnev

kargis da avis,

Tundac samkvidrod damimtkico

samoTxe mTeli,

Svidi samefos xelmwifoba

miboZo Tugind,

Tavze damarqva* axlav Tundac

didebis Taji*, −

es mowyaleba me imgvarad

ar gamaxarebs,

rogorc TuranSi SenTan Seyram

gamaxara me.

rac iranidan wamovedi,

aravin icis

iq, ra mWirs amden xans, mkvdari var

Tu cocxali var.

madloba ufals, am gansacdels

da gaWirvebas

moeRo bolo da beds keTils

Seveyareo!~

im Walakidan gamovidnen.

xosrovma gzaSi

givis qaosis, papis misis,

ambavi hkiTxa.

isic, amden xans Tavad Tu ra

varamSi iyo,

rogor cxovrobda an ras Wamda,

an viT eZina.

givim uambo dawvrilebiT

Tavis xelmwifes,

qveynis Semqnelma yofa maTi

rogor warmarTa.

142

ra daesizmra goderZs ZilSi,

TviT viT itanja;

Tu ra uWirda mas amden xans

an ra ulxinda.

uambo papis misis, qaos

mefis ambavic,

Svilis sikvdilis Semdeg rogor

daCaCanakda.

sasaxlec rogor gaveranda

da gapartaxda,

rogor dakarga Zveli eSxi

samefo karma.

sacodaobiT maTiT xosrovs

daewva guli.

cecxlis almuri wamoenTo

ymawvils saxeze.

givis efera: `rac Sen tanjva

gamoiare,

gakmara bedma. inetareb

amieridan.

mamad megulvi. magram amas

nuravis etyvi!

naxav, sawuTrom ra sikeTes

Segvaswros Cveno!~

givis da qaixosrovis

gamgzavreba siauSgardSi*

es Tqva da givis cxenze Sejda

xelmwifisSvili.

lomguli givi win qveiTad

gauZRva patrons.

xelSi induri xmali* epyra

amowvarTuli

da vinc ki gzaze momavali

Semoxvdeboda,

Semouqnevda sazriani

givi xmals myisve

da Tavs im sawyal kacs miwaze

agdebinebda.

143

siavaxSgardis* gzas daadga

orive gmiri,

rogorc ki cota moikrifes

Zali da goni.

farangiss unda gandobodnen,

xosrovis dedas.

gaendvnen. Semdeg iTaTbires

da gadawyvites,

rom samiveni irans Cumad

gaparuliyvnen

ise, rom maTi iq aryofna

arvis gaego.

Cqarobda qali, eSinoda

dedis guls: `Cveni

aq dayovneba saSiSia

da saxifaTo!

afrasiabis yurs rom Caswvdes

Cveni ambavi,

yvelafers iqve daagdebs da

aqeT wamova.

mogvivardeba, rogorc TeTri

devi da maSin

gamoveTxovoT samiveni

sicocxles unda.

es mxare Cveni mtrebiT aris,

Svilo, sul savse,

eSmakT da avsulT upyriaT xelT

es saxelmwifo.

Sen, Zeo Cemo, qebulo da

farriT* mosilo,

erT rCevas mogcem da guldasmiT

damigde yuri:

aqedan cota moSorebiT

ialaRia

cxenosan TurqTa gza-Saridan

moSorebuli.

xval unagiri da lagami

mamiseuli

aiRe xelT da gaswie im

ialaRisken!

144

mTa Semogxvdeba, iq rom mixval,

ise maRali,

rom loyas Tvisas mis kefaze

ifxans Rrubeli.

mTaze rom axval, Tvalsaamo

walkots Sexvdebi,

ayvavebuli gazafxulis

baRiviT turfas.

im mTidan erTi civi wyaro

moedineba,

erTi Sexedva misi kacs rom

suls moubrunebs.

saRamos, roca mze maRali

mTis Tavze jdeba

da daZinebas moinebebs

afrasiabi,

ialaRebze Tuki sadme

cxenebi Zoven,

wylis dasalevad im wyarosTan

mogrovdebian.

es unagiri da lagami

behzads* aCvene

da Tvinierad Tuki Segxvda,

misken gaswie;

miuxlovdi da eCvene

guldagul kargad,

SenTan moixme da saxeze

moualerse!

roca siauSs warekveTa

amqveynad saso

da roca bolos daubnelda

sicocxlis dilac,

ase mimarTa man Sav taiWs:

`damigde yuri,

brZaneba Cemi qars da niavs

ar gaatano!

manam iyavi ialaRze,

sanamdis SenTan

qaixosrovi movidodes

da Svelas gTxovdes;

145

Seni mxedari is iqneba,

atare igi

da floqviT SeniT gadaTqere

misi mterio!“

qaixosrovis mier behzadis daWera

da masze amxedreba

kvlav givis cxenze Sejda mefe

qaixosrovi,

Tavad givi ki kvlav qveiTad

waruZRva patrons.

im ialaRis gzas daado

Tavi orTavem,

gansacdelidan gamosavlis

maZiebelma.

saRamos wyalze Camovida

cxenebis rema,

dalies wyali da dasicxulT

moiTqves suli.

qedaweulma da guladma

qaixosrovma

im wyaros napirs miatana

ise Tu ara,

behzads Soridan daanaxa

mamiseuli

Savi lagami (rogorc uTxres)

da unagiri.

cxenma ufliswuls rom Sexeda,

mixvda, vinc iyo

da civi oxvra amouSva

cxeli gulidan.

is grZeluzanga unagiric

icno, is frTebic*

da is lagamic siauSis

danatovari.

wyalSi Sesuli iyo, roca

xosrovs Sexeda,

ar moucvlia fexi, sadac

idga, iqidan.

10. sparsuli poeziis Sedevrebi

146

raki taiWi ase mSvidad

daxvda, xosrovma

misken gaswia unagiriT

xelSi maSinve.

idga wyaroSi da ucdida

patrons merani

da Tvalebidan wyarosTvalis

wyali sdioda.

itires misma Semxedvare

mefem da givim,

cecxlad ekeTaT gulSi misi

mxedris sikvdili.

TvalTagan cxeli cremlis Cqeri

gadmodiodaT

da afrasiabs wyevla-krulvas

uTvlidnen gulSi.

mefe efera cxens, TvalT nebi

saTuTad usva,

Zua-fafarze ufaTura

xeli da fxana.

mere Sekazma, pirs lagami

amosdo Savi,

zurgze daadga unagiri

mamiseuli.

rogorc ki Sejda da fexebi

Sehyo uzangSi,

maSinve adgils moswyda raSi

qariSxaliviT.

Tvals da xels Sua gahqra uceb

cxeni da kaci

ise, rom givim verc moaswro

Tvalis Sevleba.

gaognebuli idga givi

saxtad STenili,

RmerTi axsena, Sewyaleba

iTxova misgan.

ase ambobda: `albaT cxenis

saxe miiRo

eSmakma da zed aimxedra

qaixosrovi.

147

bolo moeRo xosrovsac da

tanjvasac Cemsas,

kruli yofila bedi Cemi

da es ariso~!

rodesac mefem naxevari

ganvlo im qedis,

Savi lagami daumokla

cxens da SeCerda.

iq idga manam, sanam givim

ar moatana

da ra eaxla givi, uTxra

qaixosrovma:

`ginda Tu ara, gamovicno,

Tu falavanma

ra gaifiqra gulSi, marto

roca darCao?~

givim miugo: `xelmwifeo

saxelovano,

mekuTvnis, gulis xvaSiadi,

rom gagimxilo.

izadis* madlis, mefis farris*

da kverTxis mqones

anda ra unda dagemalos

qveyanazeo!~

qaixosrovma ase uTxra:

`am bedauri

cxenis Sesaxeb gulSi cudi

fiqri gaivle.

SiSma Segipyro, falavano*

saxelganTqmulo:

xelmwifis Svili avma sulma

Seisva zurgze,

wavida da wyals gamitana

amagi Cemi,

me gulgvemuli aq damagdo,

is ki iSvebso.~

Camoxda cxeniT givi

aTasWirgamovlili

da axalgazrda iranis Sahs

xotba Seasxa:

148

`de, bednieri iyos Seni

dRe da moswreba,

mteri da avis mdomi Seni

ki − Semusruli!

kverTxi, sasaxle, taxti, farri

unari, gvari

sul iazdanma* moganiWa

da Seniao!~

es Tqva Tu ara, sasaxlis gzas

daadves Tavi.

gamosavali ra enaxaT,

es afiqrebdaT.

ra farangisTan Semoiqcnen,

bWoba daiwyes,

Zneli da grZeli gza Tu rogor

gadaelaxaT.

qveynad aravis ar codnoda

es saqme unda

da xvaSiadi* maTi arvis

unda gaego.

ra farangisma karze momdgar

behzads Sexeda,

ise itira, Rapa-RupiT

sdioda cremli.

loyebiT cxenis Tavs da kisers

ekvroda qvrivi

da siauSis, Tavisi qmris,

suls axsenebda.

rodis da rodis, roca tirils

morCa, Tvalebi

amoimSrala da wavida

saganZurisken.

qals sasaxleSi ganZi hqonda

gadamaluli

ise, rom qveynad kaciSvilma

es ar icoda.

gamoZeZgili iyo ganZiT

is saganZuri, − oqros dinariT*, margalitiT

Tu iagundiT.

149

Sig ra ar hqonda Senaxuli, − bargasTuani*,

gufali*, xmali, Tu xanjali,

Tu mZime gurzi.*

Tvalcremlianma da vaebiT

guldaTuTqulma

Svils farangisma saganZuris

karni ganuxvna.

givis ki uTxra: `gmiro

mravalWirgamovlilo,

modi, rac gsurs da ramdenic gsurs,

aiRe ganZi!

aha dinari* da oboli,

ha margaliti,

aha gvirgvini, iagundi

da Tvalni sxvani!

ganZi Senia, Cven ki misi

mcvelni varT mxolod,

Tavis ganwirva CvenTvis radgan

SeiZel Seno.~

akoca miwas farangisis

win falavanma

da uTxra: `ehe banovanTa

Soris rCeulo,

sadac gaivli Sen, iq miwa

samoTxed hyvavis,

SeniT gvigzavnis ca zegardmo

avsac da kargsac.

dae qveyana Svilis Senis

mona Seiqnes,

avis mdomi da mteri Seni

ki moisposo!~

Semdeg saganZurs gadaavlo

zereled Tvali

da Sig javSani siauSis

amoarCia.

Zvirfas TvalTagan ki, rac imaT

TvalT mouvidaT,

gadaalages da Sexvies

wamosaRebad...

150

isev daketes saganZuris

mZime karebi.

dro iyo ukve, udabnosTvis

miecaT Tavi.

farangisis, givisa da qaixosrovis

iranSi gaqceva

morCnen Tu ara gzis Tadarigs,

Sekazmes ficxlad

niavqariviT frTaSesxmuli

cxenebi Tvisi.

Tavze CaCqani farangisma

irqva kaciviT.

da grigaliviT moswydnen myisve

iqaurobas.

iranisaken mimaval gzas

daadves Tavi,

arvis ugrZvnia TiTqos, ise

Cumad gaiqcnen.

magram es saqme damaluli

viT darCeboda! − firans eaxla erTi kaci

da moaxsena:

`aq iranidan Camovida

guladi givi

da saxelovan xelmwifiSvils

daukavSirda.

axla ki adgnen da iranSi

gaiqcnen erTad

samive: givi, farangisi

da mefis Zeo.~

es rom moesma, elda eca

firans. SeZrwunda,

caxcaxi iwyo, viT niavze

verxvis foTolma.

gulSi ambobda: `ase Cqara

rogor amixda,

rac Tvisi piriT mauwya me

ufalma Cemma?!

151

ra vuTxra axla afrasiabs,

riTi vimarTlo

Tavi mefis win an ra meTqmis

amis Semdego!~

amoarCia lomgulTagan

ori mamaci

(gulbaaTs xmobdnen erTs,

meores kidev−nasTihans),

ubrZana: `ficxlad aiyvaneT

samasi Turqi

da gaqceulebs axlav ukan

gaudeqiTo!~

laSqars ki uTxra gzaze damdgars:

`gafrTxilebT me Tqven,

kefis fxanis da mTqnarebis dro

ar aris axla;

unda momarTvaT givis Tavi

acmuli Subze,

xolo farangiss binad miwa

unda argunoT!

is ki, is tlu da bedisagan

devnili moyme

datyvevebuli da Sekruli

aq momiTrieT!

man rom gagvaswros da gacuros

wyali, ar icis

kacma, ra xifaTs da gansacdels

SeveyrebiTo!~

is ori gmiri win waruZRva

im samas mxedars

da jari igi gaqceulTa

kvals gamoudga.

farangisi da vaJi misi,

jafagavlilni,

miwvnen cota xniT, egeb Tvali

movatyuoTo.

givi fxizlobda, mcvelad idga

da darajobda

Zilad migdebulT−qaixosrovs da dedas misas.

152

eZina or suls, xolo risxviT

savse givis ki

gzaze eWira Tvali, − mdevrebs dagvaweveno.

javSani ecva, muzaradi

exura Tavze.

mzad iyo gmiri, mdevrebisTvis

Seekla Tavi.

cxenic mzad hyavda (zed emosa

bargasTuani) *,

aseTi gaxldaT gulovani

vaJkacis Cveva.

givim gulbaaTi da nasTihani gaaqcia

rodesac SoriT jaris aSlil

mtvers mohkra Tvali,

lomgulma givim xmalze ikra

xeli maSinve.

daiRriala quxiliviT

ise Zlierad,

gauxeTqavda guls mZvinvare

lomsac xma misi.

Semoxveuli mtris laSqarSi

ise brunavda,

ver gaarCevdi erTurTisgan

laJvards da miwas.

xan basri xanjliT musravda mters,

xan − mZime gurziT, − xmlisa da kverTxis wvima wvimda

momxvdurTa mxrebze.

imdeni urtya gurzi* Tavze

mtris laSqrisTavebs,

aRar SemorCa aRaravis

kvlav brZolis Tavi.

ise gaxelda brZolis velze

da gamZvinvarda,

zRva boboqari wyarosTvalad

eCvenebda.

153

talRad da talRad awydeboda

irgvliv laSqari

im laSqrismfrewels, xvad loms, omSi

dauRlel vaJkacs.

SubTa simravlem lerwmis Walad

aqcia veli,

mzesa da mTvares daubnela

Tvalebi mtverma.

guli lomisa lerwmianSi

SeiWirvebda.

sisxlma sawnaxels daamgvana

is lelis Wala.

bevri momxvduri Camoagdo

cxenidan givim.

Sedrknen Turqebi, gauWirdaT

devgmirTan brZola.

da gulbaaTma gadasZaxa

nasTihans: `Zmao,

am kacs mxar-beWi da gul-mkerdi

tinis kldisa aqvs.

icode, farri* ifaravs mas

qaixosrovis.

givisTvis Cveul gurzis dakvras.

ar hgavs es dakvra.

ara vici ra, unda giTxra,

ra gvelis misgan

an iazdanis* SemweobiT

vin gadirCens Tavs.

varskvlavTmricxvelTa mier erTxel

winaswarTqmuli

cudad agvixda da es aris

Cven da Turanso!~

lomebis darad, guluSiSrad

da Seupovrad,

Turqma mxedrebma Seuties

iranel gmirs kvlav.

velze Rnaoda yvirostviri.*

iseTi idga

Weqis xma, mTasac gaduqanda

eldisgan guli.

154

aivso irgvliv mindor-veli

mkvdari TurqebiT,

sisxlma SeReba dedamiwa

arRavnisferad.*

veRar daudgnen da ibrunes

Turqebma piri.

ver gaumklavda ase mZime

spa erT kacs, givis.

vinc mokvda, brZolis velze darCa

da vinc gadarCa,

Zlivs miitana dakodilma

Tavi firanTan.

mamaci givi ki ufliswuls

eaxla kdemiT

(sul sisxlSi hqonda amosvrili

lomis TaTebi)

da moaxsena: `nebierad

iyav, mefeo,

goneba Semwed gyavdes, TviT ki

SvebiT sufevde!

erTi laSqari dagvawies

moulodnelad

gulbaaTma da nasTihanma

Wangmomaxulma.

magram iqcia yvelam piri,

vinc cocxlad darCa,

afsusi iyo mxar-beWi da

gul-mkerdi maTi.

rostomis garda mTels iranSi

ar meguleba

mxedari, CemTan gamklaveba

rom SeeZloso!~

qaixosrovma gaixara,

es rom ismina.

qeba Seasxa givis bevri

da xotba uZRvna.

saxeldaxelod waixemses,

Semdeg ki adgnen

da maSinaTve gadixvewnen

im adgilidan.

155

Turqebi firans daubrundnen

Tavslafdasxmulni.

Zlivs miitanes masTan suli

iseT yofaSi.

cecxli moedo maT Semxedvel

firans, gulbaaTs

uyvira: `saqme amisTana

sad gagonila!

givis ra hqeniT, ra uyaviT

qaixosrovi?

miTxari Cqara, araferi

damimaloo!~

aq gulbaaTma firans uTxra:

`he falavano,

me rom avidga ena da Sen

wvrilad giambo,

saxelovanma givim Cvens gmirT

ra dRe awia,

brZolis velisken ar gagiwevs

arodes guli.

madloba ufals, ginaxivar

laSqarSi Tavad,

ficxel omSiac albaT bevrjer

mogwonebivar.

me Cemeburad veci givis,

gulSi vfiqrobdi,

Zirs davcem-meTqi mas, sxvac bevri

viT damicia.

aTasze met kacs, falavano

saxelovano,

Tavs dastexia gurzi* Cemi,

viTarca mexi.

magram mas grdemli adgas mxrebze

Tavi ki ara,

xolo mxar-mklavi da gul-mkerdi.

spilosZvlisa aqvs.

Tavad minaxavs brZolis velze

rostomi bevrjer,

ambavi misi sxvebisganac

xSirad msmenia,

156

magram ar vgoneb, dartymas isic

itandes ase

da brZolis velze trialebdes,

rogorc es kaci.

gurzebi Cveni Tundac cvilis

rom yofiliyo,

Subebi kidev − vefxvis rbili

tyaviT nakeri,

ar iqneboda sakvirveli,

mainc mxar-beWi

rom dmsxvreoda amdeni da

aseTi dartymiT.

is ki ufro da ufro RrWenda

da mZvinvarebda,

ufro da ufro Rrialebda

omaxianad.

imdeni Jlita xalxi, gorad

aqcia veli,

gawyda laSqari welSi, gmirnic

dauZlurdneno~.

firani aman gaacofa

da iRriala:

`kmara, sircxviliT aseT ambavs

nu hyvebi mainc!

erT kacs ebrZodiT, mets xom ara,

amdeni xalxi!

da kidev omis ambavs ybedob

aq usircxvilod.

Sen iq iyavi, nasTihanic

saxelovani,*

xvadi lomebis darni gaxldnen

Tan meomrebi.

mZvinvare spilod dagvisaxe

givi am omSi,

xolo Sen Tavad gagebaxa

gmiris saxeli.

afrasiabi rom Seityobs

am ambavs, vici,

Zirs daanarcxebs sibrazisgan

samefo gvirgvins,

157

orma aseTma falavanma,

orma mxedarma,

amdeni laSqriT erT kacs brZola

rom ver mougo;

rom erTma kacma gaafuWa

amxela jari,

zogi daxoca, zogi kidev

win gaireka!

arami aris saomari

abjari SenTvis;

droSis, gurzis da qosis* Rirsi

ara xar Seno!~

158

goderZisa da firanis omi

arc siavea qveynad myari

da arc sikeTe,

aseT aris am cxovrebis

wesi da rigi.

gulis sixarbe kacs rodesac

agiyoliebs,

ageweweba es uxano

wuTisofeli.

didebas sdio unda kvalSi,

dideba igi

Tundac urCxulis ybaSi iyos

gamomwyvdeuli!

RvarZlis damTesi da sixarbis

kerZi kacis Ze

am qveyanaze aravisgan

jer ar qebula.

Tu droebiT varT masSi, maSin

ra bedenaa,

es Zveli saxli viwro aris

Tu ganieri!

rodesac welSi moixreba

werweta saro,

mas metad veRar ualersebs

CiraRis Suqi.

toti uWkneba, usustdeba

TandaTan fesvi

da tani misi wasaqcevad

miiwureba.

rac aRmocenda miwiT,

miwad iqceva isev.

yovel suliers guls uqanebs

sikvdilis SiSi.

zneSenaxulis safiqrali

es unda iyos:

ar miayenos sxvas ziani

da satanjveli.

159

am qeyanaze yofna didxans

Tu dagiyovnda,

sikvdils inatreb, imnairad

dauZlurdebi.

Rrma da uZiro zRvas magonebs

wuTisofeli

da xvaSiadis* misis klite

ver gvipovnia.

rac mets miiReb, ufro meti

mogekiTxeba;

rac meti Wame, erT dRes unda

wamoanTxio.

sami ramea, usaTuod

kacs rom sWirdeba

(mitomac aris alali da

uyvedrebeli):

saWmeli aris es, sawoli

da tansacmeli.

eseni Tu gvaqvs, sxva rameze

nu daiCivleb!

da Tu indomeb amaze mets,

xarbi xar, xolo

ra gaWirvebas mouklixar

da ra sixarbes!

rodesac ici, es cxovreba

rom ar SegrCeba,

ratom itanjav sulsa da guls

sixarbiT SeniT?!

Wame is, rac gaqvs, da rac ar gaqvs,

imas nu eZeb,

radgan sixarbiT ilaxeba

Rirseba RirsTa!

qaixosrovi goderZs agzavnis

TuranelebTan saomrad

ambavi amcnes Zlevamosil

iranis mefes:

`Turanelebis jari irans

Semoesia.

160

im znewamxdars da mtarvals,

TurqTa Tavs, afrasiabs,

boRmisgan Zilic daukargavs

da mosvenebac.

CvenTan brZolaSi rac sircxvili

Wama, imisgan

hsurs, gamovides da yovelmxriv

jari mousxams.

Subis wvers Turme sawamlavSi

avlebs unasi,

iranisaken rom mouSvas

aRviri hunes.

mohyavs mxedari Tan samasi

aTasi kaci

da jeihunis* gadmolaxva

aqvs ganzraxuli.

iseTs amboben im mxedrobas:

omSi rom Seva,

jeihunisgan cis TaRamde

Sxefs aadenso!

afrasiabis sasaxleSi

Turme iseTi

ismis bukis xma, rom vaJkacebs

Ramec ar sZinavT.

Seifuris* da zaris cema

udgaT imgvari,

msmenels rom guli saguleSi

ar uCerdeba.

Tu jari igi Cvens qveyanas

Semoesia,

Turqebis SiSiT lomic

Tavs ver gamohyofs gareT.

iranisaken Turme gmiri

firani modis,

ukan mohyveba mZime jari

abjarasmuli.

xorezmiskenac sxva

ormocdaaTi aTasi

mebrZoli kidev, sabrZolvelad

gamzadebuli,

161

Sides mohyveba, TurqTa mefis

Zes, visac ZaluZs,

maxviliT TvisiT TviTon ficxi

cecxlic gatexos.

mTvralTa spiloTa jari modis

mefev, iseTi,

mTas rom eZgeros, mTas miwasTan

gaasworebso!~

qaixosrovma rom saqmeSi

Caxedul kacTa

aseTi cnoba moismina,

mZimed Cafiqrda.

Semdeg ki brZana qvelma mefem:

`darbaiselno,

mobedebisgan aseTi ram

maxsovs naTqvami:

Turqebis mTvarem Tu gabeda

caze amosvla,

iranis mzisgan mTvare igi

daivsebao.

gvels roca Tvisis moundeba

Tavis gaWeWyva,

gamova xvreliT da Tavs joxTan

TviTon miitans.

Tuki xelmwifem nergi dargo

usamarTlobis,

mas xelmwifobac Seaqcevs zurgs

da iRbalico!~

es rom Tqva, Tvisi mobedebi*

moixmo mefem

da maT uambo, rac macnisgan

Tavad esmina.

gaixalvaTes xelmwifesTan

saqmis sarCevad

omis xelobis kargad mcodne

didebulebma,

dasTani* iyo is, rostomi,

goderZi, givi

Tu SeiduSi Tu farhadi

Tu mZle rohami.

11. sparsuli poeziis Sedevrebi

162

beJanic ejda win, aSqaSic

da gosTahamic,

gorgini, zange, geJdehemi

Zlevamosili,

Tusi, ZarRvebSi visac edga

navzaris sisxli

da fariborzic, Svili TviTon

mefe qaosis.

sxvebic aq iyvnen, Tuki vinme

saxelovani

iyo iranis spis mSveneba

da Zliereba.

ase mimarTa Tvis mZleTamZle

falavnebs* mefem:

`Turqebs yovelTvis sisxlis Rvra da

omis swadiaT.

mteri saomrad modis Cvenzed

xmalamarTuli,

Cvenc dasaxvedrad gvmarTebs

swrafad movemzadoTo!~

es Tqva da brZana, CaeberaT

sayvirisaTvis,

yvirostvirebma* sayviris xmebs

aubes mxari.

sra-sasaxlidan moedanze

gavida mefe,

spiloze turfa taxtrevani

daudges xosrovs.

ca gadaSavda da lilisfrad

iqca xmeleTi,

molaSqreebi vefxvebiviT

modgnen mefesTan.

xelT gurzi epyraT,

xolo gulSi brazi emwyvdiaT,

velze zRvasaviT boboqrobda

Seyrili jari.

gaisma uceb sasaxlidan:

`ehe lomgulno,

Seudrekelo falavanno

iranelT laSqris!

163

visac ki guli erCis marTla

da mxedaria,

iseTi dRea, Sin ram unda

gaaCeroso!~

brZana xelmwifem: `rumidan* da

indoeTidan

mxedrebi gvinda, mogvividnen

gulovanebi!

arabTa qveyniT lomebs uxmeT

mkrCxalTa da mamacT,

ficxel brZolebSi gamobrZmedilT

da SeupovarT!

samasaTas kacs viTxovT mebrZols

iaraRasxmuls.

Subosan mxedarT velebidan

meomrebs veliT.

vinc ormoc dReSi mefes Tvisas

ar eaxleba,

icodes, Tavze mas qolahi*

ar SerCebao!~

daweres wigni sawveveli

omSi da igi

sxvadasxva mxares gaaqanes

malesmsrbolebma.

laSqris wvevidan ori kvirac

ar gasuliyo,

rom iwyo jarma mefis maTis

karebTan mojra.

mTeli qveyana aivso spiT.

borgavda jari.

cas ayruebda zriali da

yiJina misi.

xolo rodesac iriJraJa,

mamlis yivilze,

gaisma qosis* daga-dugi

aqeT da iqiT.

yoveli kuTxis Tavni TvisiT

wamodgnen laSqriT

da dairazmnen sasaxlis win

qaixosrovis.

164

ganaxvna mefem iranisam

saganZurT karni

da mozRvavebul spas dauwyo

diremis* frqveva.

ar darCa kaci, meomari,

ganZiT yelamde

aRsavses oqros qolahi* rom

ar daexura.

bargasTuanSi* da abjarSi

Camjdari jari

ise Seikra, rkinis qedi

gegonebodaT.

roca damTavrda spis aRWurva

da gamzadeba

da am saqmisgan moicala

iranis mefem,

molaSqreTagan pirvel yovlis

gamoarCia

ficxi mxedari, ocdaaTi

aTasi kaci,

spa igi rostoms Caabara

da ase uTxra:

`ehe devgmiro, lomgulo da

saxelovano,

gzas siisTnisas* daadeqi

am mZime laSqriT,

xolo iqidan indoeTis

qveynebSi gadi!

is mxareebi, Razninidan

mokidebuli,

daipyar da Sen miikuTvne

taxti da Taji*!

xolo, rodesac erT samefod

Sekrav im qveynebs

da Txa da mgeli wylis sasmelad

erTad ivlian,

gulad faramorzs Caabare

taxti da Taji,

ramdeni kaci sWirdebodes,

mas dautove,

165

Sen ki Semohkar rvalis qoss da

nais* Cahbere, − ar SerCe didxans qaSmiris da

qabulis qveynebs!

afrasiabTan gvelis omi,

Senc kargad ici,

Wamis, Zilis da dasvenebis

dro ar gvrCebao!~

alanisa* da RorCis* mxare

luarsabs misca

da ase uTxra: `gmirTagmiro

keTilSobilo,

erTi laSqari Seadgine,

Sekruli viT mTa,

vinc mogivides TvalSi,

midi, amoarCie!

ficxel cxenosanT aiyvane

razmi da Turqebs

ra dRes daayri, Sen ici da

Senma jarmao!~

eSqaSs ubrZana: ocdaaTi

aTasi kaci,

sul darCeuli cxenosani

rkinis mkvneteli.

xorezmisaken waregragna

veeba qosiT

da im qveyanas Tavs dasxmodnen,

viT faras − mglebi;

qalaqis Tavze daetexaT

risxva da mexi

da Sides laSqars guluSiSrad

Setakebodnen!

meoTxe jari Caabara

xelmwifem goderZs,

uTxra: `falavanT naSiero,

lomgulo gmiro,

iranis qveynis Tavkacebs Sen

mohkide xeli,

Tan waiyvane gomsTahami,

gorgini, zenge;

166

lomi xoradi, SeiduSi,

farhadi, givi,

qveli goraze da rohami

gmirTa gmirio!~

Semdeg ubrZana mefem devgmirT

zemoT xsenebulT,

aesxaT rkina da Turanis*

gzas dadgomodnen.

mTavarsardali mZle goderZi

qeSvadiani

da falavnebi da spis maTis

warCinebulni

mefis brZanebiT myisve huneT

moaxtnen iqve.

xolo sardali win daudga

mxedrebs, goderZi.

goderZs dauwyo darigeba

iranis mefem:

`abjarasxmuli sabrZolvelad

rodesac waxval,

unda ecado, ar misdio

usamarTlobas

da miT sasaxle ar daamxo

keTilnaSeni!

esec icode, kaci win Tu

ar aRgdgomia,

ar unda avno im kacs

omSi gamarjvebulma!

ar mogviwonebs siavis qnas

gulTamxilavi,

Cven wuTisoflis stumrebi varT,

es daixsome!

roca Turanis TemSi Sexval

Zlevamosili,

gacxarebuli mterTan omSi

nu gacecxldebi!

nu gaficxdebi Senc, Tusi rom

ficxdeba ise

da waramara xeli xmalze

ar daiWiro!

167

yovelTvis iyav gankiTxvis dros

samarTliani,

RmerTi gaxsovdes sul, sikeTis

momniWebeli!

Sens amalaSi gamocdili

da sazriani

monaxe kaci da firanTan

gagzavne igi;

aTasnairi darigebiT

aRuxven Tvalni

da siyvarulis ride pirze

daafareo!~

laSqris sardalma upasuxa:

`xelmwifev Cemo,

brZaneba Seni ufro maRla

dgas, vidre mTvare.

rogorc Sen brZaneb,

moviqcevi me mxolod ise,

qveynis patroni Sen xar, me ki

yma var Senio!~

es rom Tqva, laSqars SeuZaxa

gmirma goderZma

da sayviris xmam dedamiwa

gamoayrua.

daewyo jari da daiwyo

laSqarma dena

da daabnela cxenT floqvebis

mtverma is mxare.

samoci spilo miuZRoda

win mZime laSqars,

gaafTrebulni mTasa da bars

Telavdnen fexiT.

nametur oTxi spilo Canda

rCeuli maTSi

mefis sajdomad sagangebod

gamowyobili.

zed oTxiveze gaemarTaT

samefo taxti

gvirgvinisa da farris* mqone

xelmwifisaTvis.

168

Sahma moiRo mowyaleba,

rom aRmxdariyo

gmiri goderZi mefis taxtiT

morTul spiloze.

daiZra razmi spiloebis

da aRdga buqi

da bedis varskvlavs mimarTa im

buqSi goderZma:

`vinZlo mters Cvensas, firans, zurgze

vadino boli,

spiloTa kvalze mtveri rom dgas,

amdagvario!~

da jari igi gamosuli

mefis nebaze

gzas mikecavda da guguniT

mTa-bars iklebda.

goderZi givis agzavnis

firanTan mociqulad

roca goderZi mieaxla

raibedis* Tems,

molaSqreTagan gamoixmo

mxedarTmTavrebi.

aTasi kaci SearCia

SubosanT Soris,

yvela mamaci da brZolaSi

Seupovari.

aTi mxedari gamoixmo

maTgan sardalma,

xmalic da enac rom uWridaT

kargad, iseTi.

Semdeg ki givi daibara,

Tavisi vaJi,

da mas uambo mefisagan

davalebuli.

uTxra mas: `Svilo,

goniero da sazriano,

gamoCenilo gmirTa Soris

gamoCenilTa,

169

sxvadsxva qveynis TavkacTagan

erTi laSqari,

Sen rom Segferis imisTana

Segidgine me.

firanTan minda, gagagzavno, − saTqmeli Cemi

mas miutano da pasuxi

misi momarTva.

ase uTxari mas: `brZanebiT

xelmwifis Cemis

Semovadeqi raibedis

sanaxebs spiT-Tqo.

Sen TviTon ici, rac giTqvams da

giqnia CvenTvis,

ra gansacdeli gangicdia

da rac gicdia.

ici, Tu Turma* viT gvimtro da

gvimuxanaTa,

roca mogvikla mefe Cveni

saxelovani.7

dardi da daRi daaWdieT

Tqven fridons gulze

da sibereSi tirili da

gminva arguneT.

irani glovis zars mieciT,

mefe – vaebas. irajze* mtiralT caze mTvarec

ar gvinaTebda.

giTvlis xelmwife: TurqTa Soris

erTi Sena xar,

kacis gatanas rom Cemulob

da Cvens atanas.

sul tyuilia yoveli es, − Cemgan uTxari, − jer ar minaxavs dandobili

me Sengan kaci.

magram ras vizam, mefem Cvenma

keTilSobilma

me damavala, lmobierad

rom mogeqce-Tqo.

170

radgan brZana man,

rom sikvdilSi siauSisa

ar miuZRviso firans mcire

danaSaulic.

didad gimadlis imis gamo,

rom mamamisis

sisxlSi ara gaqvs Sen gasvrili

xeli sxvebiviT.

da swored amis Sedegia,

yvela codvaze,

rac Sen migiZRvis iranelTa

winaSe, firan,

mefe Tvals xuWavs da iviwyebs

Sens danaSauls

da sul gpatiobs Sens siaveT

keTili guliT.

arc me vikadreb, rom mogkiTxo

Zveli codvebi

da axla gizRo imaT nacvlad

samagiero,

Tu, ra Tqma unda, ar aubam

mxars afrasiabs

da sakuTar Tavs Senve TviTon

Tu ar waageb!

ase uTxari: iraneli

didebulebis

da Svilis Cemis piriT amas

giTvli-Tqo TviTon:

rac saTqmeli gaqvs, maT uTxari,

xolo isini

rasac getyvian, imazedac

pasuxi gaec!

Tu daarwmuneb Cems mociqulT

Sens simarTleSi,

gadurCebi-Tqo gansacdels da

sulsac SeirCen;

mamuls da fuZes moimravleb

da moiSeneb,

Tavsac aacden moqneul xmals

da TvisianTac.

171

magram Tu codvas miusarTav

kidev Sens codvebs,

icode, maSin mefes Cvensas

ver gadurCebi!

ar davisveneb Surisgebis

gzaze; ras vuzam

Tqvens mefes omSi, es me vici

da Cemma gurzma.

bevri laSqari ar sWirdeba

xelmwifes Cvensas,

rom afrasiabs mougrixos

kiseri omSi.

keTili rCeva Seismine

Cemi, firano,

da Seasrule uyoymanod,

rasac me getyvi!

pirveli, rasac viTxov Sengan,

ai, es aris:

vinc imTaviTve dasabami

misca Cvens mtrobas;

vinc siauSis daanTxia

umanko sisxli

da amazrzeni Caidina

danaSauli,

yvela ZaRliviT upatiod

gabawre, viT tyve,

da Cem winaSe moaTrie

pativayrili,

raTa isini gavugzavno

mefes; enebos,

Tavebi daWras da enebos,

codva Seundos!

vici, isini vinc arian

(yvela imaTi

Cawerili maqvs xelmwifisgan

saxeli wignSi).

Sen es ambavi ar gsmenia,

sayovelTaod

cnobili: lomma mZvinvarem rom

mgels uTxra Turme? −

172

is, vinc mefeTa sicocxleze

aRmarTavs xels, mas

bedkruls sawuTro nacar-tutad

gadaaqcevso!

axla meore: rac qoneba

gaqvs dagrovili

da sulis Senis kidev ufro

gibnelebs wyvdiads,

cxenebi aris is, Tu aris

Tval-margaliti,

dinari* aris, dibaa is

Tu gvirgvinia,

xmalia igi, zuCia Tu

bargasTuani*,

xafTani* aris Tu induri

xanjali basri,

aRWurviloba laSqris Senis,

oqroc da vercxlic,

suyvelaferi aq momarTvi,

rac gabadia!

is, rac xalxisTvis

usamarTlod wagiglejia

da mogiboWavs avkacobiT

da angarebiT,

gadmomilage yvelaferi

aqeT, miT vinZlo

uSvelo Tavs da tkbili suli

SeirCino-Tqo!

is, rac xelmwifes ekadreba

im qonebidan,

ZRvnad gavugzavni

Zlevamosil iranis mefes

da rac darCeba, mas Cvens mxedrebs

gavuwiladeb

imis sazRaod, ra simwarec

Sen mas awvnie.

xolo mesame aseTia

piroba Cemi:

Seni rCeuli vaJi (beWdis

da taxtis Rirsi)

173

da ori Seni Zma, orive

mxedarTufrosi,

qeds rom morWmiT da axovnebiT

mTvares uweven,

samive gmiri, TurqTa qveynis

sami mSveneba,

rogorc mZevali, aqeT unda

gamomigzavno,

raTa ar mqondes molodini

Ralatis Sengan

da erTgulebis xeman Senman

xili moisxas!

kargad ifiqre da oridan

erTi qmen, firan:

an Cven xelmwifes Seewynare

da Seevrdome, −

adeq da Seni saxleuliT

eaxel xosrovs

da Ceros misas Seafare

mSvidobiT Tavi;

amoikveTe gulidan eg

afrasiabi

ise, rom igi sizmarSiac,

ar mogeCvenos

da me pirobas gaZlev mtkices,

rom qaixosrovs

Sens Tavs didebiT mzis burjamde

aRvazevineb!

Tavadac ici, rom mowyale

guli aqvs Cvens Sahs

da siamis mets rom verafers

ver naxav misgan.

magram meore gzas Tu arCev

da Tu Turqebis

xelmwifis SiSiT iranis Sahs

ar eaxlebi,

maSin daagdo, gijobs, axlav

Turanis* zRvari,

CaCSi* gaxvide da iq sajis*

taxti daidga.

174

xolo Tu gulze geWideba

afrasiabi,

wadi, eaxel, magram omSi

win ar Semomxvde,

Torem, xom ici, Tu brZolaze

mivarda saqme,

me lomis guli maqvs, keTilo,

da vefxvis Wangi!

gadagaviwyebT Turqebs taxtis

saxsenebelsac, − goderZis mSvildi Rrubels hgavs da

sikvdils awvimebs.

Tu meti gansjis da gagebis

ar Segwevs Zali

da TavSi omis Winka gizis

maincdamainc,

maSin Sen ici, ha burTi da

ha moedani,

mZvinvare lomTan brZolis Tavi

Tu gaqvs, gamodi!

maSin, rodesac daewyoba

jari pirispir,

iq gamoCndeba, vin mrudia

da vin _ marTali.

me Cemi giTxar, xolo Sen Tu

Cems keTil rCevas

yurad ar iReb, Sens saqciels

mwared inaneb.

magram eg Seni sinanuli

raRas giSvelis,

rodesac Tavi mxrebze aRar

SegrCeba Sen-Tqo!~

uTxra goderZma es Tavis vaJs

da Tan dasZina:

`es yvelaferi firans ase

gadaecio!~

175

givis gamgzavreba firanTan

visegardSi*

adga goderZis Ze da balxis

Tems gaeSura.

mkvaxe sityvebi mihqonda Tan

TurqTa sardalTan.

balxs rom Cavida, Camoxda da

kaci gagzavna

firanTan, rogorc daariga

mamam, goderZma.

iq gaiTena erTi Rame,

xolo dilaze

jari ahyara da gaudga

visegardis gzas.

rodesac givis kaci firans

ewvia, TurqTa

sardalma naxa, iranis spa

kars mosdgomoda.

givis despanma moaxsena

firans: `gmirebiT

da lomgulebiT balxis bWesTan

icdis givio!~

es rom firanma moismina

yureba cqvita

da atyda irgvliv erTi

vai-uSvelebeli.

brinjaos sayvirs Cahberes da

qoss* rom sces, cxenT floqvT

Tqarunma miwa abanozis*

ferad aqcia.

asaTi aTas mxedars uxmo

firanma myisve

da sabrZolvelad dairazma

Turqis laSqari.

im laSqris ori mesamedi

iqve datova.

Tavad ki jari aiyvana

gamorCeuli,

176

jeihunisken* gaeswrafa,

miadga wyals da

jariskacebiT amoxerga

mdinaris piri.

magram iranis laSqars yurze

rodi eZina, − grZeli SubebiT jeihuni

Semoesara.

daiwyo despanT mimogzavna

or banaks Soris.

or kviras bWobdnen, − avicdinoT iqneb omio!

iranelebma Tavisi Tqves,

Turqebma − Tvisi. yvelafers Turqebs abralebdnen

iranelebi.

modgnen da modgenen firans TurqTa

qceviT gamwyralni.

aRar gaCerdnen erTxel gudas

rom moxsnens Tavi.

firanma saqmis gadawyveta

Tavze ver ido,

TurqTa Tavs kaci gaugzana

da SeuTvala:

`aRzevebuli da morWmuli

qeSvadiani

goderZi karze gvyavs momdgari

veeba laSqriT.

gamomigzana mociqulad

Tavisi vaJi,

lomguli givi, falavnebSi*

gamorCeuli.

guli da yuri mopyrobili

Senken maqvs, mefev.

rogor moviqce, mibrZane da

ise vizamo!~

Turanis mefem es ambavi

rom moismina,

uricxvi spisgan Seadgina

laSqari erTi.

177

firans mamaci da brZolaSi

Seudrekeli

gamougzavna ocdaaTi

aTasi kaci.

SemouTvala: `Surisgebis

iSiSvle xmali

da pirisagan miwis

mteri aRgave Cveni!

brZaneba Cemi aseTia:

bolo mouRe

mtrebs, givis, mamas misas, farhads,

gorgins da rohams!

Tvla aRara aqvs, mogvivida

imdeni jari,

iranis taxtis damxoba gvsurs

da Zalac Segvwevs.

minda, wavasxa es uricxvi

laSqari irans

da miwa maTi maTiv sisxlis

ruebiT movrwya.

am gamWriaxi WkuiT CemiT

da Cemi laSqriT

gaCvenebT, mefe qaixosrovs

bdRvirs viT vadeno!~

roca firanma mZime laSqars

Sexeda momdgars

(yovel jariskacs, rogorc afTars,

sisxli swyuroda),

aRivso risxviT mefisagan

gulmocemuli.

dahyva mis nebas da mieca

sisxlisRvris vnebas.

guliT keTil kacs Causaxlda

siave gvamSi

da omisa da kacTa Jletis

cdunebam sZlia.

givis ki uTxra: `adeqi da

imasTan wadi,

vinc gamoggzavna da mas Cemgan

ase uTxari:

12. sparsuli poeziis Sedevrebi

178

nu hgoneb Sen-Tqo, maqnevino

rac ar Semferis

da sakadrisi rac ar aris,

is marCevino!

jer erTi is, rom didebuli

moZmeni Tvisi

kacma mters xelSi rom Caugdos,

sad gagonila!

meore: rac ki gvabadia − qoneba, jari,

abjari, cxeni, saxelmwifo

taxti da Taji*;

TvalTa sinaTle Cemi,

ori Zma gulovani

da maTTan erTad RviZli Svili

gmiri rCeuli −

rogor iqneba, rom gulidan

amovikveTo

da mosisxle mters Cavugdo xelT

muxanaTiviT?!

mbrZanebeli var da yurmoWril

monad gadviqce?

nazrax sicocxles Rirseuli

sikvdili mijobs!

gana amaze ar iyo, rom

vefxvma uTxra loms,

rodesac Turme erTxel masTan

Sebma mouxda? −

Tu saxelovnad davecemi

SenTan brZolaSi,

es mijobs, vidre Sercxvenili

cocxlad davrCeo!

esec ar iyos, momivida

mefis brZaneba,

migzavnis laSqars da mavalebs

TqvenTan Sebmaso!~

rodesac givim es ismina,

ukan gabrunda

amaliT TvisiT, _ gmirebiT da

didebulebiT.

179

rogorc ki givi miefara

Tvals TurqTa spisa,

yiJina dasca saomari

firanma iqve.

qenabedisken* gaiyvana

mZime laSqari

da iq, mTis ZirSi, erT mindorze

daibanaka.

beJani givisTan midis da Txovs,

TuranelebTan viomoTo!

ori laSqari erTmaneTis

pirispir idga

Tavisi brZolad atexili

jariskacebiT.

ukve sami dRe miiwura

da sami Rame,

sulganabulni rom Semzerdnen

erTimeores.

ase fiqrobda iranelTa

mTavarsardali

goderZi: ~me rom ieriSze

gadaviyvano

laSqari, myisve mteri zurgSi

momepareba

da damarcxeba maSin, vici,

ar amcdebao!~

idga goderZi dRe da Rame

laSqarTan erTad

da caze mTvares, mzes da varskvlavT

akvirdeboda.

eloda, rodis dadgeboda

varskvlavi ise,

rom gamarjvebis yofiliyo

maniSnebeli.

Tanac iqneba, dauberos

aqedan qarma

mterma mtvrisagan

rom Tvalebi ver gaaxilos!

180

ai, maSin ki damidgeba

saamo Jami

da grigaliviT davacxrebi

Tavze Turqebso!

meore mxares ki firanic

amas natrobda:

netav, goderZma boRma metad

veRar moTokos

da ieriSze gadmovides,

rom maSinaTve

mis jars zurgidan movuaro

da gavJuJoo!

meoTxe dRec rom miiwura,

mtris SuagulSi

movarda zurgSi mdgari givis

vaJi beJani.

SesZaxa mamas: `gamocdilo

mSobelo Cemo,

raRas udgaxar ase uqmad,

miTxari, erTi?!

gavida oTxi dRe da oTxi

Rame, rac ager

amdeni xalxi gaunZrevlad

vyrivarT kunZiviT.

mzes ver vaRirseT xmalTa CvenTa

laplapis xilva,

verc is SevZeliT, agvedina

velze mtvris buqi.

mxedrebi Tvlemen javSansa da

CaCqanSi msxdarni.

ZarRvebSi arvis ar uCqrolavs, − ver xedav? − sisxli.

rostomis* Semdeg mTels iranSi

goderZis msgavsi

mxedari arvis ar unaxavs

da arc smenia,

magram mas aqeT, rac feSanTan

waago omi

da amazrzeni rac ixila

iq xocva-Jleta;

181

ladenSi Tvalwin rac moukles

imdeni Svili

da iranelTa Tavs damtydari

RvTis risxva naxa,

guli mokluli aqvs da Tav-gza

abneuli aqvs,

aRar hsurs omi, brZola aRar

exaliseba.

xom gasxen Tvalni, − ver xedav, rom daberda kaci

da brZolis nacvlad dgas da maRla

cas rom Sehyurebs?!

mTavarsardali, imis nacvlad,

rom spa aRricxos,

roca varskvlavebs ricxavs caze

mTvaresTan Seyrils,

rad unda Tqma, rom mas ar uCqefs

ZarRvebSi sisxli

da aRara aqvs mterTan brZolis

da omis Tavi.

Tavad goderZis saqcieli

me ar makvirvebs,

radganac vici, aRar aris

amqveynad kaci,

Seni qcevaa, mamaCemo,

rom mancvifrebs me,

Seni, romelsac veRar giZlebs

mZvinvare lomic.

ori laSqari axla TvalSi

Sen Semogcqeris.

maS, gaanZrie kargad tvini,

ra gemarTeba?!

sanam Tbilia miwa, sanam

dRis sinaTlea,

spas SeuZlia, saomari

dasces yiJina.

magram Tu cota daayovne,

qar-yinvisagan

piri miwisa Seikvreba

rogorc foladi.

182

rodesac xeli kacs zed Subze

mieyineba,

zurgze rom buqi moeyreba,

mkerdze − isari,

romel meomars moundeba,

miTxari, erTi,

iseT amindSi brZolis velze

rom gamovides?!

xolo Turqebi rom arian

Casafrebulni

da busunidan,* SiSobT, zurgSi

mogvivliano,

aTasi kaci momeciT me,

guliT mamaci

(oRond isini spidan Tavad

amarCevineT)

da me gaCvenebT, ra vuyo maT, − Tavs davesxmebi

mtris sabusunos da zed buqs da

mtvers avadeno!~

givis beJanis am sityvebze

jer gaecina,

qeba-dideba Seasxa Svils,

Semdeg ki ase

mimarTa ufals: `madlobeli

var Seni, RmerTo,

rom amisTana Rirseuli

Svili maCuqe!

ar daakeli mas goneba,

Rone da rwmena,

brZolaSi Zalas iCens, xolo

saqmeSi − Wkuas.

madlobas gwirav, rom Ze Cemi

me damamgvane,

iseTi dadga is, falavnis*

Svils viT Sehferis.

gamigonia, xvadma lomma.

cols uTxra Turme:

Tu Svili Cemi ar gamova

Cemebr mamaci,

183

momikveTia maSin igi

gulidan, mamad

mdinaris wyali hyavdes, xolo

dedad − miwao!

magram Sen mainc, Svilo Cemo

enamziano,

papaSens ase udierad

nu ixsenieb!

gamocdileba aqvs mas didi

da amis gamo

Wkuac meti aqvs Cvenze,

mitom gvyavs ufrosadac.

Tu cxovrebaSi aris kaci

gamojegili,

mas waramara sxvisi rCeva

aRar sWirdeba.

Sen marTali xar, Cvens mxedrobas

mZime dRe adgas,

magram arc TurqTa laSqaria

dalxinebuli.

WirSi arian Cacvinulni.

Turanelebsac,

TvalebSi cremli udgaT, xolo

gulebSi − boRma.

Cvens moxucs erTi survili aqvs

amjerad mxolod:

unda, rom TurqTa spam pirvelma

daiwyos brZola.

hsurs, zurgi TurqTa spis moscildes

mTas erT manZilze,

rom Semdeg laSqars SeuZaxos

erTbaSad Tvisas.

maSin ixilav Sen goderZis

gufalis* trials

da gagaocebs kvlav sificxe

da xafi misi.

cas rom Sescqeris, es mitom, rom

karg varskvlavze hsurs

TuranelebTan Sebma, Svilo,

da ara navsze.

184

rogorc ki naxavs Sesaferis

dros, ecema da

TurqTagan ambis wamReb kacsac

ar datovebso.~

ase miugo maSin Tavis

mamas beJanma:

`he falavano, qveyanaze

saxelganTqmulo,

radgan papaCems omSi Sesvla

ar eCqareba,

aq risTvis vdgavarT, rad gvacvia

berZnuli kaba?

waval, gavixdi tanze javSans,

aviyri rkinas

da Rawvebs RviniT, viT arRavans*

aviRaRaneb.

xolo rodesac davWirdebi

goderZs brZolaSi,

abjarasxmuli veaxlebi

maSinaTveo!~

omani firans Txovs, brZolis

neba momecio!

amdeni xani Turqis spaSi

dgomiT omanic

gabezrebuli miuvarda

firans lomiviT.

`he, falavano gulovano,

afrasiabma

aqeTken Cven xom fxoWa-glejiT

gamogvagzavna!

mexuTe dRea, amodena

mxedroba ager

rkinaasxmuli velodebiT

brZolis dawyebas.

weli abjarma dagviglija,

jigari − boRmam, Tvalebi kidev gagviSterda

mtris mxares cqeriT.

185

ase pirispir rom udgaxar

mters, ras udgaxar;

miTxari mainc, ra gaqvs gulSi

Cafiqrebuli?

Tu sabrZolvelad xar mosuli,

daiwye brZola,

xolo Tu ukan gabruneba

ginda, ras ucdi?

ver xvdebi mainc, samarcxvinod

rom iTrev fexebs,

zurgs ukan yvela rom dagcinis,

vera grZnob gana?

es xom igive spaa, Cven rom

win ver dagvidga

da samarcxvino damarcxeba

iwvnia Cvengan?!

mTeli laSqari amovJuJeT,

xom gaxsovs, maSin

da brZolis veli maTi sisxlis

ruebiT movrwyeT.

maSin rom gvyavda, axlac ar gvyavs

jari naklebi

da arc rostomi imyofeba

iranelT spaSi.

Sen Tu sisxlis Rvris xasiaTze

ara xar, anda

survili ar gaqvs iranelTa

laSqarTan Sebmis,

amomirCie maSin erTi

razmi mamacTa,

momeci me da rogor unda

omi, naxeo!~

roca firanma moismina

omanis Tqmuli,

ase miugo: `nu Cqarob da

nu cxarob, Zmao!

ici Tu ara, rom es kaci,

romelic ager

pirispir gvidgas iranelTa

veeba laSqariT,

186

gaxlavs rCeuli xosros* lomgul

falavanT* Soris

da gmirTa maTTa Tavkaci da

TvalisCinia?!

sxvac giTxra barem. erTi is, rom

iranis mefe

xelmwifes Cvensas saxeliT da

didebiT jabnis.

meore: Soris falavanTa

qaixosrovis

goderZis msgavsi gulovani

ar meguleba

(mas rom mohgavdes vaJkacobiT

da qedmaRlobiT,

sazrianobiT, WkuiTa da

gonebis ZaliT).

mesamec giTxra: jigari aqvs

damwvari goderZs, − imdeni Svilis erTad sikvdils

ver xarSavs guli.

Cven davuxoceT is Svilebi.

gadagaviwyda,

misi vaJebis sisxliT miwa

rom davarwyuleT?

sanamdis pirSi suli udgas,

SurisZiebis

boRmiT gveliviT iklakneba

da ver isvenebs.

meoTxe is, rom or jars irgvliv

ori mTa akravs

da maT Suaa moqceuli

mxedroba mTeli.

iranis laSqars versaidan

ver miudgebi.

Sen rogor fiqrob, iolia

maTze Tavdasxma?

unda vecadoT, vaiZuloT

spa iranelTa,

rogorme im mTas gamoscildes

cotaze mainc,

187

vinZlo lodiniT daiqancnen

da dauZlurdnen,

waZlioT sulma da daiwyon

pirvelma omi!

rogorc ki im mTas jari maTi

gamoSordeba,

me dros vixelTeb da maSinve

isrebs davayri.

SemovevlebiT kedeliviT

spas iranisas

da musrs gavavlebT maT mZvinvare

lomebis msgavsad.

mters is mouva, rasac vnatrobT,

xolo saxeli

Cveni mzesaviT aRzevdeba

didebisagan.

kaci TuranelT spis zurgi xar,

sardali mefis,

didebiT Tavi cas giwvdeba,

ra ginda meti?

saxelisaTvis visac brZola

aRar sWirdeba,

imas rad unda gulis nebis

ayola kidev?!

esec icode, rom arc erTi

saxelis mqone*

SensaviT vefxvTan sabrZolvelad

aq ar gamova.

yvelaze nakleb gulovani

vinc aris jarSi

da Senebr visac gmirTan brZola

esaxeleba,

mas gamogiyvans goderZi im

orTabrZolaSi.

aseT meomars brZolis velze

Tu daamarcxeb,

Sens saxels amiT araferi

miemateba

da arc iranelT daakldeba

raime amiT.

188

xolo Tu igi gZlevs brZolaSi,

vinicobaa,

Seni daklebiT daknindeba

Turanis spao!~

rac Tqva firanma, moismina

Wabukma kargad,

magram WkuaSi ar daujda

misi naTqvami.

ase miugo Zmas omanma:

`iranelT jarSi

vin unda iyos, rom man CemTan

brZola gabedos?!

Tvinierebas da siyvaruls

Tesav Sen guliT,

me ki brZolis da sisxlisRvris Jins

veRar viokeb.

Sen omisa da risxvis nTxevis

Tu ar gaqvs Tavi,

brZolis gizgiza cecxli Tu ar

ginTia gulSi,

maSin me vici, rasac vizam, − Sevjdebi cxenze

da uTenia brZolis velze

marto gavalo!~

omani rohams iwvevs orTabrZolaSi

Tavis banakSi rom dabrunda,

ganrisxebuli,

viT gareuli taxi, kbilebs

aRrWialebda.

rogorc inaTa, maSinaTve

Sekazma cxeni,

mZvinvare lomma Tarjimani

iaxla erTi,

iranelebis jarTan jiqur

miiWra, guli

aRsavse hqonda brZoliT, Tavi

ki − Sahis mtrobiT.

189

firans rom uTxres, brZolis velze

omani marto

gaeSurao, SeuRonda

kinaRam guli.

Zmis saqcielma moukida

jigarze cecxli

da darigeba moagonda

mamiseuli:

`ar aCqardeba arasodes

Wkviani kaci

da gansacdelSi ar amohyofs

Tavs Tavis nebiT.

saqmeSi ceti sulswrafobas

rom gamoiCens,

mas saqme igi ukuRmarTad

waremarTeba.

Tu TavSi tvini ar udevs kacs,

fasi ara aqvs,

piridan Tundac margalitebs

afrqvevdes sulo!”

omanma omSi sulswrafoba

gamoiCina

da ras moigebs, me ar vici,

Tavisi qceviT.

qveynis Semqmneli iyos awi

misi mfarveli! − veWvob, RvTis garda

misi Svela vinmem SesZloso.~

amasobaSi vises vaJi,

gmiri omani

gamouvarda iranelTa

gawyobil laSqars,

raTa brZolaSi gamoexmo

vinme guladi.

win iranelTa spis daraji

Semoeyara.

omans rom axlda Tarjimani,

masTan mivida

(zed etyoboda, rom ar hgavda

samoyvrod mosuls).

190

hkiTxa im Tanmxlebs man: `rom ase

auReria

am kacs Tavi da brZolis velze

rom gamosula,

risTvis mosula anda saiT

apirebs wasvlas

abjarasxmuli da xelSi

gurzapyrobilio?~

ase miugo Tarjimanma

iranel darajs:

`gurzis, maxvilis da mSvildis dro

damdgara ukve.

am saxelganTqmul gmirs,

am lomgul meomars TqvenTan

swyuria brZola da amisaTvis

aris mosuli.

viseanT omans uxmoben mas,

qarqaSSi basri

maxvili udevs, xolo mkerdSi − lomis gulio!~

iranelebma rom Sexedes

mis gurzs* veebas,

misi abjari da mefuri

tani rom naxes,

xelidan Subi gauvardaT,

SeudrkaT guli

am axovani yrmis da farris∗

misis winaSe.

omanisagan maSinaTve

ibrunes piri,

Tarjimans misas miubrundnen

da ase uTxres:

“wadi da omans moaxsene

Turqul enaze

suyvelaferi, rac Cveni misi

pasuxi giTxraT:

ar vapireb-Tqo SenTan brZolas

Cven, vinaidan

goderZisagan saamiso

ara gvaqvs neba.

191

Tu brZola ginda, vin dagiSlis,

oRond radganac

amdens garjilxar, gaisarje

erTxelac barem,

goderZTan wadi, Cveni laSqris

mTavarsardalTan,

da saamiso dasturi mas

gamoTxove-Tqo!~

jaris maTis da TviTon jaris

Tavis Sesaxeb

suyvelaferi dawvrilebiT

mouTxres omans.

isic uambes, Tu laSqarSi

vin hyavdaT gmiri,

spis marjvena frTas vin sardlobda

da vin − marcxenas.

mbobiT es omans ki uambes,

magram goderZTan

saswrafod macnis gagzavnac ar

daviwyebiaT:

`mogvixta, rogorc vefxvi, Turqis

spidan omani,

brZola swyuria da Tanxmoba

Tqveni undao!~

omanma zurgi Seaqcia

iranelT darajs

da rohamisken daaRira

pirdapir Tavi.

masTan rom modga, uRriala,

rac ki SeeZlo:

`he, nebiero vaJiSvilo

mTavarsardlisav,

aqeT moswie cxens aRviri

brZolis velisken,

ori laSqari Semogqceris

gaRma-gamoRma.

spis marcxena frTas Sen flob,

lomis Sen gasxen Wangni,

sardloba Sen gaqvs iranelT spis

da mcvelic Sen xar.

192

Sen gamoxvide unda! sadac

gsurs, iq vibrZloloT,

ginda − mTis ZirSi, ginda − velze,

ginda − wylis pirad.

xolo Tu TviTon ver gabedav

CemTan gamosvlas,

maSin gosTahems uxme Tvisi

faruheliTurT.

riTac ar unda SemebrZolos

me meomari,

SubiT iqneba es, maxviliT

Tu mZime gurziT,

sulerTi aris: vinc gamova

CemTan brZolaSi,

sawuTro miwas ganumzadebs

sawolad sawyals.

me rom xmals viZrob, loms SiSisgan

uskdeba guli

da Seupovar vefxvs exeva

tanze tyavio!~

rohamma ase upasuxa

amaze omans:

`hoi vaJkaco, gulado da

saxelovano,

megona, TurqTa Soris WkuiT

iyav rCeuli,

magram vcdebodi Turme,

rogorc axla Sevityve.

martoka kaci brZolis velze

rom gamosulxar

da amodena spas rom ase

udgaxar jibrSi,

rogor ggonia, SenisTana

guladi kaci

am qveyanaze sxva aravin

moiZebneba?!

maS daatane Wkuas Zala

da gaixsene,

rac Zveli drois didebulebs

uTqvamT odesRac:

193

is, vinc pirveli daiwyebs oms,

unda icodes,

rom dasaxevi ukan gza mas

moWrili aqvso!

Sen rom gmirebi CamoTvale

aq, yvela maTgans

Wangi saomrad momaxuli

aqvs, es icode,

magram goderZis, mTavarsardlis

Cvenis, dasturi

Tu ar miiRes, ise brZolis

velze ver gavlen.

Tu Cven gmirebTan brZola ase

guliT gwadia,

wadi da TxovniT Cvens falavans*

mimarTe TviTon!

misgan aiRe jer nebarTva

mis dev-gmirebTan

brZolis da CvenTan sabrZolvelad

mere modio!~

magram omanma rohams ase

SemouRrina:

`raebs bJuturob! geSinia

da mizezs eZeb.

Sen ra kaci xar, Se dedalo!

Subi ki ara,

xelSi, viT diacs, TiTistari

unda gepyraso!~

omani fariborzs iwvevs orTabrZolaSi

omanma es rom uTxra rohams,

myisve niSanSi

spis Suaguli amoiRo

da iq gaswia.

axla fariborzs miuvarda

ise, viT spilo,

gacofebuli gmiri Tvisi

TarjimaniTurT.

13. sparsuli poeziis Sedevrebi

194

dauRriala: `fariborzo,

Se ubadruko,

TavSi Cartymulo mudam

gmirTagmirebisagan,

flobdi spas, flobdi oqros qoSs da

flobdi spiloebs,

samefo droSas qavasas* xom

flobdi da flobdi,

magram Caugde Turqebs xelSi

es yvelaferi

da dRes iranSi kacs

aravin aRar geZaxis.

patroni iyav, axla TviTon

sapatrono xar.

monis qamari unda gertyas,

Se glaxav, welze!

Sen xom RviZli Zma xar brwyinvale

siauS mefis,

CamomavlobiT xom goderZze

maRla xar mdgari?

me var Turanis* mefis,

Turis* Camomavali,

Ziri da modgma xelmwifuri

maqvs mec SensaviT,

amitom CemTan Serkineba

Sen gmarTebs swored,

orTabrZolaSi Sen gekuTvnis

CemTan gamosvla.

maS ras vucadoT, ha burTi da

ha moedani,

gamodi da spis Tvalwin erTurTs

SevebaT barem!

Tuki Sen CemTan aq gamosvlas

gabedav axla,

saxeli Seni aRzevdeba

kaSkaSa mzemde,

xolo Tu amis geSinia,

maSin egebis

es mainc miTxra: zavare sad

gyavT an goraze?

195

iseTi vinme gamomixme

oRond, icode,

gmiris saxeli rom uquxdes

mTels iranSio!~

ase miugo fariborzma

amaze omans:

`mZvinvare lomTan cudad Sebmas

ar girCev, veJo!

aseTi aris brZolis bolo:

gamarjvebuli

gamodis erTi, meore ki − damarcxebuli.

magram xifaTis SiSi marTebs

gamarjvebulsac,

radgan cargvali erTnairad

ar brunavs mudam.

risxvas da wyromas SeuZlia,

ise aRzevdes,

gauveranos kacs mamuli,

saxli da kari.

kargad moiqca mefe, roca

samefo droSa

da spiloebi da spa, visac

hsurda, mas misca.

qaiyobadis naSieri,

gvars qaianTa*

vinc emsaxura da didebis

Taji* Tavs irqva:

vinc es qveyana aayvava

Tavisi garjiT, − goderZi gaxlavs swored,

Cveni mTavarsardali.

win miuZRveba iranis spas

brZolebSi igi,

mama-papanic spaTa Tavni

hyolia mudam.

daimaxsovre, rasac getyvi:

dadgeba dRe da

goderZis gurzi Tqvens spasalars

Tavs gauxeTqavs.

196

laSqris saxeli da sircxvili

mas ekiTxeba,

brZolis dawyebis is iZleva

brZanebas mxolod.

Tu nebas damrTavs, Sen gamogyve

orTabrZolaSi,

salbuns* damadebs iaraze

Tavisi xeliT.

Tavadac naxav, brZolis velze

rom ar vWam sircxvils

da saxels Cemsas aRvazeveb

cis TaRamdeo!~

omanma ase upasuxa

fariborzs: `kargad

vxedav Zalian, rom qaqanSi

xar mxolod marjve.

erTi vicode neta, am xmliT,

zed rom gkidia,

Tu dagiWria mainc vinme,

Se dafexvilo!

es uvargisi gurzi risTvis

gipyria xelSi,

meomris javSans da zuCs miTi

ras daaklebo!~

omani goderZisgan iTxovs orTabrZolis

nebarTvas

es rom Tqva, ise motrialda

da gaeqana,

gaavebuli lomiao,

ityoda kaci.

iranelebTan sabrZolvelad

rkinaasxmuli

qeSvandiani goderZis win

daerWo axla.

iranis laSqris mTavarsardals

uyvira myifed:

`he didebulo gmirTa gmiro

devTa mboWvelo,

197

gagebuli maqvs is, rac Seni

mefisTvis giTqvams

da isic, Cvenken iranis spa

rad wamoasxi.

isic msmenia, Sahma rogor

dagasaCuqra

da firanisgan arsaqnelis

qnas rom iTxovdi.

TuranSi* kaci mociqulad

gamogvigzavne

(Tavad Seni Ze iyo, givi,

ubadlo gmiri).

xolo mas Semdeg, rac Sen TviTon

fici dadevi

xelmwifis, taxtis, Tajis*, mzis da

mTvaris saxeliT

da daiqadne: brZolis velze

sadme Tu firans

movkari Tvali, gavuxeTqav

mas gurziT Tavso!

mZvinvare lomTa xrovis msgavsi

spa Seadgine

da mogvadeqi brZolis JiniT

aRtyinebuli.

axla ki ager kldesa da Rres

gulgaxeTqili

Sefarebixar, gmiro, mfrTxali

niamoriviT.

ise iqcevi, viT nadiri,

romelic Zlivas

dausxlta xvad loms

mas fexdafex gamokidebuls,

viwro CibeSi, rogorc iqna,

Semala Tavi − oRond gadarCes da sircxvils da

saxels ar Civis.

rad gyavs laSqari mTebis kalTebs

Sefarebuli,

rad ar gamogyavs brZolis velze

saomrad jari?

198

gana xelmwifes amisTana

mieci sityva,

saomrad waval da Tavs mTaSi

davimalavo?~

goderZma omans upasuxa:

`Wkuas moege

da ufro kargad moifiqre

salaparako!

ar ici saqmis arsi, ise

ybedob haerze,

arvin ar agyva da axla aq

me mebazrebi.

roca movedi aq me Cemi

veeba laSqriT

(sul darCeuli devgmirebi

maxlavs iranis),

Tqven moiqeciT, viT iqceva

beberi mela,

monadireTa SiSiT tyeSi

rom imaleba.

sul xrikebSi xarT, fandebsa da

manqanebaSi

Cveni qamandis, Cveni xmlis da

xelSubis SiSiT.

vaJkacobaze nu deb CvenTan

Tavs, mogveride!

sasaciloa, mela gzaze

loms daudgeso!~

ra es sityvebi moismina

gmirma omanma,

lomiviT iwyo brazisagan

brunva da dvrinva.

goderZs uyvira: `CemTan Sebmas

Tavs rom arideb,

imitom ki ar Svrebi amas,

rom gercxvineba

omanTan brZola pirdapiri,

aramed mitom,

rom kargad gaxsovs, iq, feSanSi

ra dRe gayareT.

199

Tu rogor vibrZvi me, ladenSi

ginaxavs, mgoni,

Cem lomgulobas roca Tavad

asxamdi xotbas!

rac Sen miTxari, Tu sworia

da Tuki marTla

Sens sityvebs Seniv saqcieli

esatyviseba,

amomirCie mTels laSqarSi

erTi devgmiri,

rom gamovides da Semebas

orTabrZolaSi!

Tqvens fariborzTan da rohamTan

viyavi ukve,

gamoviwvie saTiTaod

orive xmalSi.

sul daviare jari Seni,

magram TqvenTagan

veravin bedavs CemisTana

veSapTan Sebmas.

tyuoda yvela da erT mizezs

imizezebda:

goderZma Tu ar dagvrTo neba,

ver vibrZolebTo.

Sen is ara xar, rom ambobdi

me rom viomeb,

mTaSi titasac Sevucvlio

wiTel fers yviTlad?!

amden laSqaSi erT kacs rogor

ver gamoZebni,

aiRos xelSi gurzi da me

rom SemebrZolos?!

Tavadac bevri vaJiSvili

gyavs gulovani,

CvenTan saomrad rkina rom aqvs

asxmuli yvelas.

erTi maTgani gamouSvi,

rom Semebas me!

Tu meomari xar, oms

ratom gaurbixaro?~

200

maSin Cafiqrda falavani*

goderZi mZimed:

`vin myavs iseTi, omans brZola

rom gaumarTos?

vTqvaT, gamovuSvi romelime

Cem lomgulTagan

da siavisTvis atexil am

devgmirs Sevabi,

orTabrZolaSi rom daeces

omani, maSin

TuranelTagan brZolis velze

arvin gamova.

daizafreba am zaraliT

maTi sardali

da CvenTan omze iqneb sulac

xeli aiRos!

qenabedidan* ar gamova

laSqari misi

da Cvenc davrCebiT pirSi

Calagamovlebuli.

xolo omanma Tu momikla

orTabrZolaSi

gasuli gmiri, gamitydeba

sardlis saxeli.

guli daswydebaT Cems meomrebs

da moiTxoven,

rom ieriSze gadavideT

dauyonebliv.

isev ajobebs, ar mivuSva

arvin omanTan

da sxvanairad movuaro

rogorme saqmes,

rom vaiZulo Turqi, meti

ver moiTminos,

viwroebidan gamovides

da Segvebaso!”

omans ki ase upasuxa:

`wadi aqedan!

qaqani ici, magram saqme

ar gemarjveba.

201

rogorc ki piri daaRe Sen,

maSinve mivxvdi,

vinc xar da rac xar (gaiyide

TxasaviT Tavi).

ar gaCenila jer TurqebSi

iseTi kaci,

rame gziani moisazros

da moifiqros.

ar ici gana, rom mZvinvare

lomi brZolis dros

Wangebs jabani melis sisxliT

ar daiTxupnis!

esec ar iyos, aRWurvila

ori laSqari,

erTi suli aqvT gmirebs, erTurTs

rodis eZgeron.

codvaa jari, − rom Sexedavs ori meomris

urTierT brZolas, masac omis

Jini mouvlis.

jari jars unda daetakos,

asea wesi,

omi omia, rkina rkinas

unda erkinos!

Sen axla wadi da dabrundi

banakSi ukan,

Sens mTavarsardals warudeqi

da moaxsene:

iranelTagan vis ar vTxove

xmalSi gamosvla,

magram pasuxad mxolod civi

oxvra gamces-Tqo!

ra ginda meti? amiT saxels

gaiTqvam omSi

da fasic meti mogecema

sardlis TvalSio!~

es rom ismina, iRriala

omanma:`TqvenSi

vin aris gmiri an sardali

ramdeni mogyavT?

202

qveynis mpyrobeli mefeT mefis

gamonaTqvami

magondeba sul, Tqvens saqciels

roca Sevcqeri:

didebis taxts da Tajs* nu eZeb,

magram Tu eZeb,

ar daixio ukan, win Tund

cecxlic Segvxvdeso!

omis survils da brZolis xaliss

ar gatyob me Sen,

Torem ueklod vardi rodis

moukrefiaT!

iranis jarSi ver monaxe

erTi lomguli,

CemTan brZola da

Serkineba rom SeZleboda?

tyuilad fiqrob, gamabruno

xrikebiT ukan.

arsad ar waval! getyoba, Sen

me ar micnobo~.

gulovanTagan vinc ismenda

omanis naTqvams,

suyvelam erTxmad mTavarsardals

mimarTa TxovniT:

`amoarCie erTi vinme

gmiri Cven Soris

da is omanTan Sesabmelad

gaiyvaneo!~

magram goderZma ar ismina

maTi vedreba:

`dRes ar egebis, rom Seebas

vinme omanso!~

Tavad omans ki roca yelSi

amouvida

amdeni Txovna, rogorc lomi,

ise gaxelda.

jer gaicina, mere goderZs

zurgi aqcia

da daaRira Tavi jiqur

darajebisken.

203

moigdo mSvildi, kaparWidan*

isari iZro

da oTxi kaci gaagora

iqve maT Tvalwin.

sxva darajebma roca naxes,

omani maTken

rom moiwevda

larze isargadadebuli,

uties gza gmirs da mokurcxles,

rogorc SeeZloT,

Tavs Zlivs uSveles velze

Tavqudmoglejilebma.

boRmisgan mTvrali Turqi ficxlad

avarda mTaze

da is mTa barTan gaaswora,

ise iyvira.

idga da maRla iqnevda Subs

Tavis garSemo:

`uZlevel omans vinc ar icnobT,

me gaxlavarTo!~

mTis Tavze Subi aRimarTa

maRla Tu ara,

brZolis velidan sayviris xma

gaisma myisve.

sixarulisgan cas ewivnen

Turanelebi,

Turqi mxedrebi muzaradiT

mTvares xexavdnen.

iqiT omani boboqrobda

gulze mosuli,

aqeT ki goderZs guli boRmiT

egudeboda.

sircxvilSi iyo Cavardnili

mTavarsardali,

sibrazisagan ar icoda,

ra unda eqna.

iwureboda oflSi Tvisi

mxedrobis Tvalwin

da rac iq moxda, mxolod zecis

gangebiT axsna.

204

`varskvlavis nebiT iyo ase

gadawyvetili,

misive ZaliT avis mdomels

avs mivuzRvavo!~

Semdeg ki masTan mojril gmirebs

axed-daxeda, − vin gamoeSva maTgan TurqTan

orTabrZolaSi?

beJanma omanis ambavi gaigo

beJans ambavi miutanes:

`omani rogorc

mZvinvare lomi miuvarda

papaSens, goderZs,

laSqris marcxena frTazec modga,

marjvena frTazec,

orTabrZolaSi hsurda, vinme

gamoewvia.

aravin ahyva. Cvengan xmalSi

aravin gahyva.

gagvlanZRa magrad da wavida

gaSmagebuli.

molaSqreTagan oTxi kaci

gamogvacala,

vaglaxad yrian mtverSi

isriT gangmirulnio~.

es rom ismina, rogorc vefxvi,

wamoxta zeze

(saomrad hqonda alesili

basri Wangebi).

brZana beJanma, SeekazmaT

saswrafod cxeni,

spilos simaRle bedauri

qariviT mali.

rkinis perangi gadaicva

tanze berZnuli,

Savs mosarTavi mouWira

da zed moevlo.

205

rogorc uxorco gaCnda ucbad

mamis winaSe

da papamisze wamouwyo

kvlav saubari.

ase mimarTa givis Svilma:

`me, mamaCemo,

gulSi rac medo, erTxel ukve

mogaxsene Sen!

aki giTxari, dausustda

goderZs goneba,

gamocvlilia kaci, gana

ver xedav-meTqi?!

guli SiSiT aqvs savse, xolo

jigari − sisxliT

mkvdari Svilebis gamo zaris

da moTqmisagan.

imdeni vaJi gauJuJes

kacs, saSineli

is xocva-Jletac sakuTari

TvaliT ixila.

axla xom xedav, Turqi rogor

gagviTamamda!

amxela laSqars erTi kaci

gveca, viT lomi.

Tavad papaCems miuvarda

SubSemarTuli

da rogorc mTvralma, sul uyvira

da uRriala.

amxela spaSi ar aRmoCnda

erTi guladi,

rom gahyoloda im Tavxed Turqs

orTabrZolaSi,

Sebmoda omans guluSiSrad

da wamoego

igi zed Subze, viT Samfurze

qaTams ageben.

WkuiT qebulo mamav, amas

gTxov: siauSis

Tori rom gaqvs Sen, is Tori me

Camacva tanze!

206

omanTan brZola me mekuTvnis,

unda gavyve mas

da unda davsce igi

orTabrZolaSi meo!~

givim Svils ase uTxra: `Cemo

Wkviano biWo,

damigde yuri da ismine,

rasac me getyvi!

nu ficxob-meTqi, aki erTxel

girCie ukve,

isic giTxari, goderZis Zvirs

nu ityvi-meTqi!

is gamocdili kaci aris,

Wirgamovlili,

mitomac misces iranis spis

mTavarsardloba.

gana guladi devgmirebi

aklia goderZs

(Sexe, mZvinvare spilos rogor

hgvanan isini!),

magram aravin ar gauSva

orTabrZolaSi.

jer Wabuki xar da ver xvdebi

moxucis sibrZnes.

Sen mklavi gerCis, brZola ginda

da amis gamo

modixar CemTan da mTxov, Wabuks

mxari agiba,

magram ara var amis momxre,

giTxari erTxel,

axlac imasve gimeoreb.

mets nuRar mTxovo!~

beJanma mamas upasuxa:

`radgan Cems wadils

win aRudeqi da saxelsac

Cemsas ar Civi,

waval, spasalars veaxlebi

rkinaasxmuli

da Tavad mas vTxov, neba momces

orTabrZoliso!~

207

es rom Tqva, cxeni miabruna

beJanma ficxlav

da gaeSura papis misis

goderZisaken.

Tayvani sca mas, xolo Semdeg

javrian gulze,

suyvelaferi uTxra, rac ki

saTqmeli hqonda:

`ehe am qveynis mefis dido

mTavarsardalo,

yvelafris mcodnev da samefos

taxtis mSvenebav,

erTi ram mikvirs, falavano*,

Seni me, Tumca

Tavad am qveynad sxvac bevri ram

ar gamegeba:

es amodena spa saomrad

rom wamoasxi,

oms rad ar iwyeb, ratom ar gsurs

TurqebTan brZola?

meSvide dRea, rac am velze

usaqmod vyrivarT,

uqmad vaRamebT dRes da Rames

fuWad vaTenebT.

mzes ver vaRirseT xmalTa CvenTa

laplapis xilva,

verc is SevZeliT, agvedina

velze mtvris buqi.

magram es kidev araferi,

me es mancvifrebs:

erTi viRaca vigindara

Turqi mogvixta.

Tavad izadma*,

man, keTilismyofelman Cvenman

xolo im Turqis moZulem da

avismdomelman

gamoityua TuranelTa

laSqridan igi

da aq mogvgvara, raTa misTvis

Tavi mogveWra.

208

Sen ki maxeSi gabmul kanjars*

ver epatrone.

es ratom hqeni, swori giTxra,

ver gamigia.

Sen ase fiqrob: omanis sisxls

Tu davRvriT, maSin

firani CvenTan sabrZolvelad

ar gamovao.

tyuilad fiqrob ase! misi

sikvdili firans

ufro aRanTebs saomrad

da Suris sagebad.

me ager sisxlSi maqvs Wangebi

amobanili

da asxmuli maqvs rkina mterTan

Sesarkineblad.

Tu nebas damrTavs falavani*,

maSin axlave

gavuvardebi omans, rogorc

mZvinvare lomi.

vinZlo ubrZanos givis Cveni

laSqris sardalma,

rom is abjari gmirTagmiris

siavaxSisa

(berZnuli Tori da CaCqani)

me momces aqeT,

keTilinebos da moabas

saqmes Tavio!~

roca goderZma mousmina

beJans, lomguli

rom iyo is da qveli, erTxel

kidev irwmuna.

sixarulisgan gaibadra

da uZRvna qeba:

`dae, gfaravdes marad Seni

Tanmxlebi bedi!

mas aqeT, rac ki vefxvis uzangs

Seadgi fexi.

Wangi daucvda loms da urCxuls

xaxa daexSo.

209

ar ici, raa Sesveneba

da Camuxleba,

omi iqneba Tu sxva saqme,

pirveli Sen xar.

yovel brZolaSi guluSiSrad

Sedixar mudam

da gamodixar, rogorc lomi,

gamarjvebuli.

magram ar icnob mas, unass da

siavis moqmeds,

ahrimanis* aqvs omans qceva,

kacis ki ara.

jer Wabuki xar, gangebisgan

gamoucdeli

da Calis fasad SegiZlia,

sicocxle daTmo.

Sen aq iyavi, masTan ki me

omebSi nacads

mivuSveb vinmes, loms mexiviT

Tavs rom daatydes.

viTarca setyva, daayaros

isrebi omans

da daakeros muzaradi

Tavze isriTo!~.

beJanma papas upasuxa:

`he falavano,

guluSiSari da mamaci

xams axalgazrda.

Sen Tu forudTan brZolas Cemsas

ar Seswrebixar,

axla geZleva dro, xelaxla

rom gamomcado.

feSanTan, gaxsovs, brZolis velze

SevZari miwa.

mters Cemi zurgi ar unaxavs

arasdros omSi.

maSin rad minda me sicocxle

am qveyanaze,

vaJkacobaSi Tuki vinmes

toli davude!

14. sparsuli poeziis Sedevrebi

210

Senc Tu damiSli orTabrZolas

da Senc Tu metyvi

axla, omanTan Sesabmelad

ar gagiSvebo,

maSin xelmwifes Cauvvarde

fexebSi unda,

aRarc abjari minda, aRarc

qolahi* msurso!~

goderZma metad gaixara

da gaiRima,

alvis xis msgavsad gaimarTa

moxuci welSi.

ase miugo: `bednieri

kacia givi,

rom SenisTana gulovani

vaJiSvili hyavs.

de, kurTxeuli iyos igi

dRe svesviani,

roca gauCndi dedas Cemi

gulis imedad!

Sen omis mdomi lomi, roca

daiwyeb brZolas,

metoqe Zrwolas miecema

maSinve SiSiT.

gaZlev omanTan brZolis nebas

da am brZolaSi

dae, gfaravdes angelozi

keTili nebis!

qveynismflobelis iazdanis*

Cvenis saxeliT

da gulovanTa gmirTa CvenTa

xelmwifis bediT

is ahrimani xeliT SeniT

ganigmireba.

Sen Seni scade, danarCeni

ufalma icis!

me givis vetyvi CemdaTavad,

rom siauSis

Tori, romelic mas acvia,

Sen dagilocos.

211

Tu gaimarjveb Sen omanTan

orTabrZolaSi,

mogemateba pativi da

dideba Cemgan

da aRgazeveb givize da

farhadze ufro

ganZiT iqneba, laSqriT, taxtiT

Tu qolahiTo!~*

aseTi sityva uTxra Tavis

SviliSvils papam

da SviliSvilic cas ewia

sixarulisgan.

Camoxda cxeniT maSinaTve,

goderZis ferxTiT

emTxvia miwas da aqo da

adida igi.

xolo goderZma maSinaTve

moixmo givi

da mas dauwyo saubari

beJanis gamo.

Semdeg ki sityva Camougdo

samefo Torze,

romelsac misi Ze iTxovda

TurqTan saomrad.

ase miugo mamas givim

dafeTebulma:

`he falavano, qveyanaze

gamorCeulo,

es biWi aris Cemi suli,

Cemi sicocxle

da gana ase advilia

misi daTmoba?!

miTxari, rogor moviwyvito

mkerdidan pirmSo

da viT Cavugdo is piraSkmul

urCxuls ybaSio?!~

goderZma ase miugo Svils:

`Cemo Zvirfaso,

Sen, rogorc gatyob, sakuTar Svils

ar icnob kargad!

212

marTali aris, Wabukia

igi jer kidev,

magram goneba aqvs fxizeli

da sazriani.

esec ar iyos, aq saomrad

varT Cven mosuli,

raTa gavwmindoT dedamiwa

ahrimanisgan.

Sahis neba da siauSis

vneba ar gvaZlevs

nebas, naTesavT SeRavaTi

rom mivceT omSi.

Rrubeli wvimis wil basr maxvils

rom awvimebdes,

Tavs ver davzogavT,

brZolis velze unda gavideT!

omiT nu afrTxob biWs da brZoliT

nu SeaSineb, − sircxvili raa da saxeli,

unda icodes!

Tu uqnarobas mieCvia

ymawvili kaci,

znedacemuli gamova da

sulmdabalio!~

sxva ra gza hqonda givis

amis mosmenis Semdeg,

magram Tvis urC Svils erTxel kidev

urCia mamam,

omanTan brZolis ganzraxvaze

aeRo xeli,

magram beJanma iTakila:

`saxels mitexo!~

maSin ki givim goderZs uTxra:

`he falavano,*

rodesac xedav, rom sicocxles

sikvdili jabnis,

maSin kacisTvis arc Svilia,

arc ganZi, arc spa,

arc sircxvilia, arc saxeli

da arc brZaneba.

213

win gansacdeli melodeba,

ratom gavswiro

Tavi da xeli sicocxleze

ratom aviRo?!

Tu brZola unda, saWurveli

ratom ara aqvs

da Tu aqvs, maSin saWurvels me

ratom marTmevso!~

es rom ismina, ase uTxra

beJanma mamas:

`mSvidad iyavi, ar gvWirdeba

Cven Seni Tori!

Sen ra ggonia, is javSani

Tu ar eqneba,

ise veravin ver ibrZolebs

am qveyanaze?!

gana siauS mefis Tori

maincdamainc

unda ecvas gmirs,

rom saxeli moixveWoso?!~

es miaZaxa Tavis mamas

Tu ara, iqve

hkra qusli taiWs brZolis velze

gamosasvlelad.

givi beJans siauSis*

Tors aZlevs

roca beJani molaSqreTa

Tvals miefara,

guli moewva givis, qceva

inana Tvisi.

es ra vqenio! − Tqva da cremli

moadga Tvalze.

SexeT, ra mware rame aris

mamaSviloba!

jigardamwvarma da naRveliT

guldaTuTqulma

aRapyrna Tvalni maRla cisken

da qveynis Semqmnels

214

SesTxova givim ase: `hoi

ufalo Cemo,

es dakodili guli, gvedri,

Sen gamimrTelo!

ar damimduRro gul-muceli

beJanis gamo!

damitalaxda fexqveS miwa,

imdens vRvri cremlebs.

maCuqe Svili Cemi, RmerTo,

me xelmeored.

ar mimikaro faTeraki

beJans axloso!~

dabrunda givi ukan fiqriT

damZimebuli,

gansacdelis win edga Svili

da es zaravda.

gulSi ambobda: `ase ratom

gavanawyene,

rad ar davuTme maSinaTve,

rom mTxova Tori;

Tuki omanma momikla is,

ra oxrad minda

maSin an Tori igi, anda

sxva saWurveli!

davrCebi ase vaebiT da

tanjviT gvemuli,

guli naRveliT amevseba,

Tvali ki − wyliTo!~

maSinve qusli hkra qurans da

Svils gaekida,

wamoewia brZolis velze

gamosul beJans.

usayvedura: `aseT dReSi

rad gyavar, Svilo?

sadac sidinje egebis, iq

sificxes iCen.

Sav gvels manamdis SeuZlia

velze parpaSi,

sanamdis wylidan gveleSapi

ar amosula.

215

cis kabadonze mxolod manam

anaTebs mTvare,

ar aRmomxdara sanam qveynis

manaTobeli.

axla omanTan sabrZolvelad

mieSurebi,

me ar mijereb, eurCebi

mamis brZanebas.

ise brmad misdev gonmixdili

gulisTqmas Sensas,

arc ki gafiqrebs, saqmis bolo

viT iqnebao!~

Svilma miugo mas: `siauS

xelmwifis sisxli

minda viZio da Zalian

gTxov, nu damiSli!

arc rkinisa myavs da arc rvalis

Tqveni omani,

arc ahrimani* aris da arc

mTvrali spiloa;

erTi mebrZoli kaci aris,

meti xom ara?

mec meomari var da erT kacs

ar gaveqcevi!

gangebas CemTvis Sublze

rac zed dauweria,

is asruldeba, es sawuTro

uflis xelSia.

Tu gadagxdeba Tavs gangebiT

gadasaxdeli,

guls mwuxarebiT nu aRivseb,

Seurigdio!~

abjarasxmuli da lomiviT

gamokvarTuli

beJanis Tvisis naubari

rom moismina,

qariviT myisve taiWidan

Camoxda givi

da Svils gadasca siauSis

Tori da cxeni.

216

Tan uTxra: `radgan brZola ase

gwadia, Svilo,

da grZnoba Seni gonebaze

ase batonobs,

am grigaliviT mal taiWze

Sejeqi mainc,

visi folis qveS dedamiwa,

Zrwis da zanzarebs!

ha Cemi Toric! naxav, rogor

gamogadgeba,

rodesac gaxval ahrimanTan*

brZolis velzeo!~

mamis bedaurs rom Sexeda

beJanma, myisve,

rogorc grigali, CamoiWra

Tavisi cxeniT.

siauS mefis Tori igi

Caicva tanze,

qamarze kargad miimagra

da zed moirgo.

Semdeg samefo bedaurze

amxedrda gmiri,

Seikra weli da aiRo

xelT mZime gurzi.*

iranis spaSi Tarjimani

monaxa erTi,

kaci, romelmac TurqTa ena

kargad icoda,

gaxelebuli lomis msgavsad

gavarda velad

gmiri, siauS mefis sisxlis

maZiebeli.

rodesac omans mieaxla,

gahkvirda: mis win

kaci ki ara, cecxlis mfrqvevi

rkinis mTa idga.

abjari ise uelavda,

vels anaTebda,

javSanSi iyo CaWedili

veeba spilo.

217

beJanma ase gadasZaxa

Tavis Tarjimans:

`midi da kacTa mavne im Turqs

Cemgan uTxari:

Tu vaJkaci xar, gamobrundi

axlave ukan.

guliT mwadia SenTan aqve

orTabrZola-Tqo~

omans uyvira: `gmiro

mraval omSi nacado,

ras daaWeneb cxens am velze

aRma da daRma?!

siavkaceSi moitoveb

afrasiabsac,

mTeli Turani Sens wyevlaSi

da krulvaSia.

qiSpobisa da mtrobis xanZars

sul Sen aCaReb.

sxvas, Senebr codvils TuranSiac

ver naxavs kaci.

madlobas vwirav did iazdans*,

sikeTis moqmeds,

rom Seni Tavi Semaxvedra

man brZolis velze!

Tu guli gerCis da ZarRvebSi

giRelavs sisxli,

Semoabrune cxeni Cemken

da win damixvdi!

adgili TviTon airCie

orTabrZolisTvis:

gsurdes, vibrZoloT velze, gsurdes, − serze gavideT!

da Tu arada, ager ar dgas

erTimeoris

pirispir ori spa da TvalSi

ar Semogvyurebs?!

Semebi Seni mtrebisa da

moyvrebis Tvalwin

da qveyanaze miT saxeli

moixveWeo!~

218

es rom omanma moismina,

xarxari iwyo

da siciliT rom gaZRa,

beJans ase miugo:

`Se sacodavo, gana cudad

cxovrobdi dRemde,

rom Sens mxrebs Tavis Senis zidva

mobezrebiaT?!

banakSi ise dagabruno

ukan, rom urviT

emduRrebodes gul-muceli

mamaSens Senze.

cotac macale da wagacli Tavs

mSralad ise,

viT wamiclia Tavi bevri

SenisTanisTvis!

WangebSi ise mogimwyvdio,

rogorc rom qori

klanWebiT xoxobs saros totze

itacebs xolme.

xoxobi igi ki kriaxebs

da kuTavs sawylad.

da iRebeba sisxliT misiT

iqauroba.

oRond es aris, sadacaa

mze iwureba

umadle Rames, dRes cocxali

rom gadamirCi!

me isev ukan davbrundebi

mTavarbanakSi

da RamiT sardals veaxlebi

Cveni laSqrisas.

xolo iqidan ki dilaze

qedgamarTuli

gamoval brZolis velze SenTan

Sesabmelado!~

beJanma ase upasuxa:

`sadac gindodes,

wadi, win eSma dagxvedria,

ukan ki − xrami!

219

magram icode, xval rom brZolis

velze gamoxval,

verc spa gixilavs mobrunebuls

ukan, verc mefe.

ise wagacli Tavs tanidan,

rom verasodes

omi ra aris, ver igrZno da

ver iazroo!”

es rom Tqves, zurgi Seaqcies

erTimeores

da brZolis velze Ramis bindi

Camowva kidec.

Tav-Tavis banaks miaSura

orive gmirma

da mTavarsardals Tav-Tavisas

warudga oriv.

sul Zil-RviZilSi gaatares

Rame, orive

gmirs erTi suli hqonda, rodis

gaTendeboda!

roca ciskarma mTis wveridan

amohyo yuri

da bneli Ramis mosasxami

Tvals miefara,

aisxa rkina saomari

tanze omanma

da moaxsena firans,

rasac epireboda:

`orTabrZolaSi gamovixme

givis beJani

da mTeli Rame amis fiqrSi

gavaTeneo!~

laSqridan erTi iranulis

mcodne mxedari

gamoibara da alisfer

taiWze Sesva.

da gamovida brZolis velze

devgmiri Turqi,

beJans eZebda misi Tvali

gafacicebiT.

220

beJanmac brZolis velze gasvla

ar daayovna.

Turqulis mcodne Tarjimanic

misdevda ukan.

Ramisfer cxenze mosxletili

ijda Wabuki,

viT vefxvi, mterTan Sesabmelad

gamzadebuli.

tanT Tori ecva didebulTa

Sesamoseli

da uelavda muzaradi

Tavze samefo.

rom gausworda omans, ase

SesZaxa: `xelo*,

guSin rogorRac gadamirCi

cocxali, magram

araferia, imedi maqvs,

rom ai, am xmliT

axlave ise agacalo

Tavi mxrebidan,

rom sisxlma Senma fexqveS miwa

agitalaxos

da mogagondes ZvelTaZveli

erTi igavi,

Svils rom SesZaxa niamorma

gulgaxeTqilma:

es veli awi xaverdadac

rom gadaiqces,

mas aqeT, rac iq Zlivs maxisgan

davixsen Tavi,

mixedvac ar msurs misken, Seni

iyos igio!

omanma ase upasuxa

amaze beJans:

`daeglijeba dRes jigari

pirmSoze givis.

qenabedis* mTis kalTaze gsurs,

SevebaT erTurTs,

Tu raibedis* mxares arCev

am saqmisaTvis?

221

iq Sors viqnebiT da veravin

mova saSvelad.

arc iraneli SegviSlis xels

da arc Turqio!~

beJanma uTxra: `sanam unda

viybedoT ase,

brZola brZolaa, sadac ginda,

iq dagxvdebio!~

maSin ki cxenebs hkres qusli da

buqi aSales

(mSvildebze hqondaT gawyobili

isrebi ukve).

mosisxle mtrebi iyvnen, brZolas

arvin uSlida

da daeZgernen erTurTs samkvdrod

da sasicocxlod.

Zirs CamoiWrnen qenabedis

mTis kalTebidan

da win gadaSlil farTo vakes

daades Tavi.

erTi tramali veli daxvdaT,

zed kaciSvili

WaWanebiTac ki arsad rom

ar WaWanebda.

im baris Tavze bars* da Zeras

ar gadefrina

da etyoboda, babrsac* fexi

rom ar daedga.

arc iraneli Canda irgvliv,

arc Turaneli,

Semwed verc beJans eweoda vinme,

verc − omans.

sanamdis brZolas daiwyebdnen,

piroba dades:

TarjimanisTvis arcerT maTgans

xeli ar exlo.

`is, vinc cocxali gadarCeba

orTabrZolaSi,

man Tarjimanze ar anTxios

risxva da boRma,

222

vinZlo dabrundes Tarjimani

ukan da mefes

uambos Tvisas orTabrZola

viT warimarTa.

mouyves wvrilad, brZolis velze

rogor vibrZodiT

da rogor sZlia Cvengan erTma

meore gmirso~.

rogorc es daTqves, maSinaTve

CamoqveiTdnen

da saomari rkina tanze

moirges kargad.

Semdeg ki cxenebs mouWires

mosarTavebi.

erTimeores mtrobiT hqondaT

aRsavse guli.

moaxtnen hunes, mSvild-isari

aiRes xelSi

da gamovidnen brZolis velze

mosisxle mtrebi.

ise Zlierad moziduli

hqondaT larebi,

rom erTma wverma meore wvers

uwia mSvildis.

rac ki isari hqondaT, erTurTs

rom daayares,

Subebs Caavles xeli da miT

eZgernen erTurTs.

es rom aqedan umiznebda,

is iqiT xtoda

da trialebda brZolis velze

Subi da kaci.

tanze javSani SemoacvdaT

da SemoemsxvraT.

vin vis gangmiravs? vis umuxTlebs

wuTisofeli?

xaxagamSrali lomebiviT

abCendnen pirebs,

wyurvilis mokvla moenatraT

da sulis moTqma.

223

ganudgnen erTurTs cota xani

da Seisvenes,

gadaisxures nami gulis

gizgiza cecxlze.

kvlav cali xeliT xmals swvdnen, caliT

ifares fari

(meored mosvla iyo is dRe,

brZola ki ara!).

rogorc Rrubeli avdrian dRes − Weqas da elvas,

naperwklebs yridnen basri xmlebi

muzaradebze.

foladi rkinas Seerkina

rkina ki − folads

da am rkenaSi rkina darCa

damarcxebuli.

aRar mosdevdaT ukve Zali

da araqaTi,

magram vera da vera, brZoliT

ver gaZRnen mainc.

roca maxvilic Semoemsxvra

orives xelSi,

gufals* daavles xeli da miT

ekveTnen erTurTs.

magram radganac verc gufaliT

gaxdnen verafers,

raRa rCebodaT xelCarTuli

brZolis Tvinier!

saxelis Sovnis an Sercxvenis

dro dadga, masze

mivarda saqme, cxenidan vin

vis daiTrevda;

vis hqonda Rone, rom metoqes

swvdomoda welSi,

ze aetaca da miwaze

rom gaeSxlarTa.

imdeni qaCes erTmaneTi

aqeT da iqiT,

orive taiWs uzangebi

Semoawyda sul.

224

magram cxenidan erTmaneTi,

ver CamoiRes,

vera da vera, ver ajoba

erTma meores.

maSin Camoxdnen cxenebidan

mxedrebi Tavad

da brZolisagan cota xani

moiTqves suli.

iqiT Tarjimnebs epyraT maTi

bedaurebi,

aqeT eseni lomebiviT

uRrendnen erTurTs.

mainc wamodgenen zed

araqaTgawyvetilebi

da kvlav laslasiT

gaemarTnen erTmaneTisken.

alionidan dawyebuli

SeRamebamde

ar eSveboda ori mteri

erTimeores.

ase gagrZelda orTabrZola

da Zgara-Zguri,

risxva da boRma ki vera da

ver moiWames.

wyalSi curavdnen taniT,

piri ki uxmebodaT

calke brZolisgan, calke kidev

Takara mzisgan.

maSin erTurTTan SeTanxmebiT

Sewyvites brZola

da wyarosaken gaeSurnen

wylis dasalevad.

dalia wyali da wamodga

beJani zeze.

ufals mimarTa mwyalobels da

sikeTis momcems.

javrisgan ise caxcaxebda,

rogorc tirifi,

arvin icoda, vis romeli

gadurCeboda.

225

qveynis Semoqmeds Seevedra:

`hoi ufalo,

Sen uwyi Cemi gansacdeli

da gasaWiri.

Tu me am kacTan am brZolaSi

marTali viyo

da modgma misi javris Cemis

iyos mizezi,

Semewie dRes, mklavSi Rone

ar damilio

da ar damixSo azri Cemi

da gonebao!~

omanis sikvdili beJanis xeliT

jigardamwvari da, viT yvavi,

gaSavebuli

omani wylidan gamobrunda

guljavriani.

daqanculebma isev brZolis

saqmes mixedes

da vefxvebiviT Seetotnen

erTimeores.

xan Turqi sZlevda beJans, xan Turqs

sZlevda beJani,

xan erTi iyo Zirs rkenis dros

da xan _ meore.

rac Zala hqonda kacis modgmas,

sul daixarja

da dadga Jami, saqme zecas

gadaewyvita.

ZaliT omani sjobda beJans,

magram ras izam

ZaliT, iRbalma Senma Tuki

zurgi gaqcia?!

eca beJani rogorc vefxvi

veeba omans,

qedze waavlo cali xeli,

calic _ barkalze,

15. sparsuli poeziis Sedevrebi

226

marcxena xeliT moudrika

kiseri devkacs,

xolo marjveniT fexi TavTan

miatanina.

ze aitaca jer, Semdeg ki

Zirs daanarcxa

da maSinaTve basri xmali

amoiwvada.

dahkra maxvili, moasxipa

mxrebidan Tavi

da gaagora Zirs deviviT

veeba kaci.

vaglaxad egdo mtverSi mis win

omanis tani.

moTqrialebda sisxli da vels

rwyavda wyaliviT.

daxeda gmirma Zirs damxobil

Turqs spilotanas,

tanayril saros rom mohgavda

baRSi waqceuls.

gaocebulma Seaqcia

Zleul mters zurgi

da miabruna piri qveynis

Semoqmedisken:

`ehe Sen, Jamze da sivrceze

ufro diado,

zecis TaRzedac usazRvrov da

uzenaeso,

Sen xar ufali, sxva ufali

ar hgies qveynad,

visac goni aqvs, mas ase swams

da ase sjera.

sad mqonda Rone me aseTi

urCxulis Zlevis,

rogor SemeZlo, es gmiroba

rom Camedina?!

magram biZebis Cemis sisxlma

da siauSis

SeuZlebeli saqme, vxedav,

SemaZlebina.

227

dae, suls Cemsas monad hyavdes

omanis suli,

xolo sxeuli misi lomma

aTrios aqo!~

omanis Tavi unagirze

miaba TasmiT,

tani ki, mtverSi amoTxvrili,

iqve datova.

ar daijero wuTisoflis

sikeTe, ara!

tyuilad xels ar gamogiwvdis,

rom iRrCobode.

Tavs Tvinierad rom gaCvenebs,

maSin gimuxTlebs.

rogor iqneba, kaci guliT

miendos verags!

roca wavida ase vises

omanis saqme,

orive laSqris Tarjimnebma

qusli hkres qurans,

eaxlnen beJans mowiwebiT

da sces Tayvani

ise, viT CinSi* brahmani* kerps

eTayvaneba.

beJanma ukan gabruneba

rom daapira,

uceb dacecxla: TurqTa spis win

unda gaevlo!

amdeni misi mosisxle mtris

SiSi marTebda:

`mimixvdebian brZolis velze

rac Cavidine,

Semomexveva es amxela

laSqari Turqis

da erTi kaci amden mterTan

ras gavxdebio!~

tanT gaixada siauSis

Tori maSinve

da gadaicva zed omanis

jaWvis perangi.

228

omanisave veeba cxens

moevlo zurgze,

xolo xelSi ki sakuTari

droSa aiRo.

mere wavida da im adgils

miago madli,

sadac mas bedma gauRima

orTabrZolaSi.

roca omanis kacma naxa

mfarveli misi

ukve cocxali aRar iyo,

tanT gaacia.

magram beJanma daamSvida:

`nu geSinia,

aRTqma maqvs Senze dadebuli

da xels ver gaxleb!

wadi, dabrundi TuranelTa

banakSi ukan

da Tqvenianebs mouyevi,

rac aq naxeo!~

roca wavida Tarjimani,

qusli hkra taiWs

da gaemarTa qenabedis*

qedisken Tavad.

rodesac Turqma darajebma

SeniSnes SoriT,

maTken momaval gmirs Turquli

jaWvi emosa,

xolo xelT epyra is iranelT

daxrili droSa,

omanad cnes da sixarulis

yiJina dasces.

erTma darajma maSinaTve

hkra hunes qusli

da firanisken gaeqana

niavqariviT.

axara sardals: `mefis bedze

brZolis velidan

gamarjvebuli dagvibrunda

gmiri omani!

229

daxrili aris iraneli

devgmiris droSa,

Tavad beJani ki mokluli

mtverSi gdiao!~

yioda zariT da zeimiT

Turanis jari,

mTavarsardals ki Tavad Tvali

gzaze eWira.

ra maqnisia sixaruli,

sasowarkveTa

Tu Secvlis mas da Tavs sikvdilis

setyvas dagayris?!

amasobaSi Tarjimanic

dabrunda jarSi

da sazareli moutana

Turqebs ambavi.

firans acnobes omanis, Zmis

misis, sikvdili,

samefo farri* moelvare

dagvibneldao!

mTeli Turanis spa moicva

moTqmam da glovam,

Tavze qolahi* gadiglijes

Turqis gmirebma.

dabnelda maTTvis es qveyana,

Caqra naTeli.

ramdenic ginda, igmine da

itire awi!

rogorc ki or spas Caura

beJanma Tvalwin

da mefis taxtis Seafara

Crdils isev Tavi,

maSinve gmirma gulovanma

Turqi lomgulis

xelT Savi droSa rom eWira,

dabla daxara.

iranis laSqris darajebma

naxes Soridan

beJanis xelSi Zirs daxrili

Turquli droSa;

230

falavnis* mxares miibrunes

maSinve piri

da rac SeeZloT, gahyvirodnen:

“gavimarjveTo!“

hkra qusli qurans maSin erTma

darajTaganma

da falavanTan gaeqana

maxarobelad:

`gamarjvebuli dagvibrunda

gmiri beJani,

modis da moaqvs Zirs daxrili

Turqis droSao!~

Svilis lodinSi givi giJad

iyo qceuli,

SiSisgan Zrwoda da daZrwoda

aqeT da iqiT.

`Cemi beJanis xom ar iciT

vinmem rameo?~ − ekiTxeboda SiSiTa da

viSviSiT yvelas.

roca axares: dagibrunda

Seni Svilio!

beJanisaken grigaliviT

gaiWra givi.

Svils saR-salamaTs rom Seavlo

Soridan Tvali,

cxeniT Camoxda maSinaTve,

viT egeboda.

davarda Zirs da SubliT miwis

piri gaxveta,

samarTlis gamCen RmerTs Tayvani

sca mowiwebiT.

Semdeg ki gulSi Caixuta

Tavisi vaJi,

lomguli gmiri da Wabuki

Wkuadamjdari.

maSinve adgnen da pativiT

da mowiwebiT

mefis spasalars miaSures

mamam da Svilma.

231

rogorc ki SoriT Tvali mohkra

spasalar papas,

myisve Camoxta SviliSvili

qurana cxeniT.

amogangluli hqonda mtverSi

Toric da Tavic,

omanis Tavi unagirze

eba sawyvetiT.

omanis cxeni, javSani da

moWrili Tavi

miarTva krZalviT mTavarsardals

lomgulma gmirma.

beJanis naxvam sixaruliT

ise aavso

goderZi, moxucs miwaze ar

edga fexebi.

madloba uZRvna netarma da

svianma papam

jer ufals, mere − varskvlavsa da

bednier iRbals.

Semdeg ubrZana saganZuris

mcvels: `oqros Taji*

da saxelmwifo samoseli

aq momitaneT

(miwad rom oqro aqvs, naySebad

ki − margaliti);

mzisebr elvare qamari da

Taji − aqeTo!~

aTi qurani,

oqros lagamamodebuli

da aTic welze

oqros qamaramortymuli mona

kalmiT naxati − beJanisTvis moayvanina.

`he xvado lomo, uZleveli

urCxuli sZlie.

gmirobiT SeniT gaumarTe

Cven laSqars weli,

xolo mters guli daukode

da moukali.

232

pirgamexebul lomebs hgvanan

gmirebi Cveni

amxedrebulni qariviT swraf

taiWebzeo!”

nesTihanis mier iranelebze miparviT

Tavdasxma da misi mokvla

xolo firanma SurisgebiT

da risxviT mTvralma,

guli − RadariT, Tvali ki − wyliT

rom hqonda savse

nesTihans kaci gaugzavna

da SeuTvala:

`ehe, yovelTvis WirSi moZmis

mSvelelo gmiro,

gmarTebs, saomrad gaileso

saCqarod Wangi

da brZolis velze mokluli Zmis

Suri iZio!

RamiT miparviT daesxi Tavs

iranelT banaks

da maTi sisxliT jeihuni*

adine velze!

aTiaTasi gamocdili

da mklavmagari

rkinaasxmuli waiyvane

omSi mxedari,

vinZlo omanis sisxli Cvens mtrebs

ar SearCino

da moimwyvdio maTi Tavi

marwuxebSio!~

firans miugo nesTihanma:

`asedac vizam,

iranelebis sisxliT velze

jeons* vadeno!”

roca daRamda da wyvdiadma

moicva are,

TurqTa mxedrobis Zgara-Zgurma

qveyana SesZra.

233

gezi aiRes iranis spis

mxrisken Turqebma,

miagelvebdnen bedaurebs

guluSiSarni.

laSqari Tvisi nesTihanma

Surismgebeli

iranelebis laSqris axlos

rom moapara,

bind-bundi idga ukve da kars

momdgari jari

iranelebis spis darajma

kargad SeniSna.

darajma myisve gadasZaxa

sardlis macneebs:

`Turanelebis jari Cumad

mogveparao!~

macneTac, roca es moesmaT,

ar daayovnes

da goderZisken gaeqannen,

rogorc marTebdaT.

“spa mogvepara, viT mdinare

adidebuli,

ise uCumrad, ityvi, yvela

munji ariso!~

miparviT Tavze dasxma ra RvTis

risxvaa da ra

unda qna am dros, spasalarma

kargad icoda.

maSinve brZana falavanma*

goderZma: `fexze

dadges axlave jari da spa

fxizeli iyos!

Tvali geWiroT mtrisken, yuri

miugdeT kargad,

gaigeT, Turqi ra manZilze

mogveaxlao?~

beJans mouxmo amis Semdeg

mTavarsardalma

givis gulad vaJs, brZolaSi rom

xmali uWrida:

234

`bedis varskvlavi ginaTebs Sen

gulis nebaze,

saxelis Senis xsenebac ki

mters guls uxeTqavs.

ramdenic gsurdes da saWiro

iyos mxedari,

amoarCie Cems laSqarSi

Zalgulovani

da Cumad mosul Turanelebs

lomiviT daxvdi,

ise aRzevdi, cis sferosac

zed moeqceo!~

beJanmac jarSi maSinaTve

amoarCia

aTiaTasi meomari

rkinismkvneteli

da gaegeba RamiT Cumad

moparul laSqars,

raTa Sebmoda momxvdurs samkvdrod

da sasicocxlod.

aRerebuli eWiraT xelT

meomrebs gurzi,

zed miwis Tavze bneli buqis

Rrubeli dadga.

uceb TurqT Tavze haeridan

Camowva janRi

da TuranelTa jarma TvalSi

ver gaixeda.

goderZma rogorc ki Seatyo,

rom Savma janRma

Turqebis laSqars saZraoba

daakargvina,

brZaneba gasca, moezidaT

mSvildisTvis lari

da saomari yiJinis xmac

gaisma velze.

beJani TurqTa Tavs, nesTihans,

Semoeyara

da vises vaJis droSas

rogorc ki mohkra Tvali,

235

mozida mSvildi maSinaTve

da nesTihanis

cxens ganuwona momaxuli

isari gulSi.

waiqca cxeni da mxedaric

Tan gaditana,

Tavze daacxra damxobil Turqs

beJani myisve.

aRmarTa maRla mZime gurzi

da ise dahkra,

rom nesTihanma tvini TaviT

gadmoanTxia.

ase SesZaxa iranelTa

laSqars beJanma:

`yoveli kaci, vinc saomrad

aisxams rkinas

da xelSi gurzs da xmals vinc ipyrobs

mterTan saomrad,

me vici, im kacs mSvildiT CemiT

ra dRes davayri!

es saxiTaa feriebs rom

hgvanan Turqebi,

Torem omis da brZolis Tavi

vin misca maTo!~

moices guli iranelma

molaSqreebma,

amoiwvades javardnebi*

da mters etaknen.

haeri zangis ferad iqca,

ise gaSavda,

xolo sisxlis zRvas daemgvana

xrioki veli.

iranelebma Seuties

spiloebiviT

da veli TurqTa mokveTili

TaviT aivso.

amowyda ori wili TurqTa

momxvduri laSqris,

Tqeravdnen floqviT daWril mxedrebs

bedaurebi.

236

veRar daudgnen iranelebs

Turqebi, zurgi

aCvenes mters da miaSures

Tavisianebs.

firanma Zma rom ver ixila

daxeulT Soris,

TvalT daubnelda, imisTana

elda etaka.

brZana maSinve, vinme isev

Seqceuliyo

iq, sadac brZola gadixades

weRan Turqebma.

`ra daemarTa Cems Zmas,

Cqara miTxariT, Torem

Tvalebs daviTxri sakuTari

xeliT aqveo!~

erTma mxedarma maSinaTve

gaswia iqiT,

naxa, nesTihans rac mosvloda.

mobrunda ukan

da firans amcno: `nesTihani

naomar velze

sxva saxelovan da didebul

TuranelT Soris

TavmokveTili gdia, rogorc

veeba spilo,

gurzis cemisgan daJeJili

aqvs sul tanio!~

es rom firanma moismina,

cecxli moedo,

xelT aRar hqonda Tavi, ise

waxda sardali.

gaikra xeli, tanze kaba

Semoixia,

gminavda mwared da bRaoda

guldamduRruli.

ase moTqvamda sacodavi:

`ufalo Cemo,

Sen SemogyurebT sasoebiT

Seqmnilni Senni!

237

mklavebi momtyda, tanSi jani

gamomecala,

mze damibnelda da Camiqra

bedis varskvlavi.

Zirs damxobilan Cemi lomis

wamqcevi gmirni,

tanad devkacni da mamacni

saxelovanni.

sulze utkbesi, Zvirfasi da

sayvareli Zma,

viseanT gvaris TvalisCini,

gmiri omani,

Cemi mZvinvare nesTihani,

ymawvili kaci,

romelsac vefxvi, rogorc meli,

ise ufrTxoda.

vin unda iyos brZolis velze

maTi Semcvleli,

vin gauZRveba TuranelTa

jarebs awio?!”

hkra yvirostviri* da spiloze

qosi* daaba,

ca lilisferad iqca, miwa

ki − abanozis. *

Zirs Camovida qenabedis

qediT laSqari

da daabnela mze da mTvare

mtverma da buRma.

Cahbera sayvirs iranelTa

laSqris sardalmac,

ahyara jari da saomrad

gaawyo velze.

qaianT droSa* elvarebda

laSqris SuaSi,

win ki iisfrad laplapebdnen

SiSveli xmlebi.

yvelas, vinc iyo imaT Soris

saxelovani,*

xelT Subi epyra, xarisTava

gurzi* ekida.

238

gamTeniisas rom Caebnen

cxare brZolaSi,

ar CaugiaT xmali dRis da

Ramis gayramde.

mxolod saRamos daubrundnen

Tav-Tavis karvebs

erTimeores mtrobis boRmiT

mTvrali mxedrebi.

Tavad goderZi gaemarTa

raibedisken.

fiqrebSi iyo gaxveuli

mTavarsardali.

gulSi ambobda: `cxare omi

gadavixadeT,

Turanis laSqris mraval spisTavs

movkveTeT Tavi.

ase mgonia me, firani

dauynebliv

Turanis mefe afrasiabs

kacs gaugzavnis

da maSvel laSqars Txovs mas

CemTan kvlav Sesabmelad.

mec Cems xelwifes maSveli spa

unda vTxovoo!~

firanis werili goderZisadmi

iranis mefis laSqrad wasvlis

ambavi male

miurbenines firans brZolad

gasuls goderZTan.

SeSinda Turqi da daiwyo

imaze fiqri,

am xifaTidan

Tu ra fandiT daexsna Tavi.

dasTuri* hyavda gonieri

da misi rCeviT

firanma aseT TvalTmaqcobas

mimarTa axla:

239

mdivani ixmo da ubrZana

mas, Seedgina

goderZis Tvalis asaxvevi

erTi werili.

werilis TavSi iazdani*

iyo Sesxmuli,

is, vinc ifaravs kacis modgmas

avi sulisgan.

werda: `Semoqmeds sxvas arafers

vTxov qveyanaze

da sawadeli araferi

ar gamaCnia

garda imisa, rom Tqvensa da

Cvens Soris erTxel

da samudamod aRmoifxvras

mtroba da Suri.

Sen rom goderZi xar, amqveynad

Tu is gewada,

rom dageTesa kacTa Soris

qiSpobis Tesli,

aRsrulda gulis Senis neba,

ra ginda meti:

SevbmivarT omSi erTurTs samkvdrod

da sasicocxlod.

maS gaixsene, Tu ramdeni

lomguli gmiri,

uaxloesi naTesavi

maT Soris Cemi,

gangmire Sen da gvami maTi

agore mtverSi!

qveynis Semqmnelis arc SiSi gaqvs,

arc morideba.

ar ici, raa siyvaruli,

xolo gonebas

zurgi aqcie. xom ipove,

rasac eZebdi?!

dadga dro, awi mainc mtrobis

daicxro Jini,

moeSva omebs da amdeni

sisxlis smiT gaZRe!

240

aba daTvale, Turaneli

Tu iraneli

ramdeni kaci daiRupa

am Cvens brZolaSi!

movida Jami, gulqvav, Senc rom

moilbo guli,

xeli aiRo risxvisa da

boRmis nTxevaze!

didi xnis mkvdrebis Senis sisxlis

aRebis mizniT

sanamdis ginda, ucodveli

cocxlebi xoco?!

rac gardasula, is xelaxla

ar mobrundeba,

maS Surisgebis da omis Tesls

rad Tesav qveynad?!

suls nu wariwymed da xorcs vnebas

nu miayeneb,

aiRe xeli kacis kvlaze

da sisxlis Rvraze!

sikvdilis Semdeg zizRiT elis

xseneba im kacs,

visac daurCa am sofelSi

cudi saxeli.

rodesac Tavze kacs Savi Tma

TeTrad eqceva,

didi imedi aRar rCeba

qveynad darCenis.

me imas vSiSob, iranis da

Turanis jari

Tu erTxel kidev daetaka

erTimeores,

cocxali arvin gadarCeba

arc erTi spidan,

suli dagvtovebs, xolo mtroba

kvlav iboginebs.

maSin vin ityvis, Tu vin aris

gamarjvebuli

an damarcxebuls imaT Soris

vin gamoarCevs?

241

magram Sen Tuki isev sisxlis

gwadia daRvra

da ginda, brZola gamimarTo

maincdamainc;

Tu ginda omSi gadaeSva,

viT xvadi lomi;

iranisaTvis gsurs, es saqme

moimoqmedo,

axlave unda miTxra, radgan

dauyovnebliv

me kaci unda gavagzavno

afrasiabTan,

rom dagibrunoT miwa-wyali

Tqven Tqveni isev

da Cvens qiSpobas samudamod

bolo moeRos.

sad manuCaris xelmwifobis

dros hqonda mijna

samefos Tqvensas, iq davudebT

Cvenc zRvars da samans.

daade xeli nebismier

iranul qalaqs

da Turqebisgan dagicli mas,

roca inebeb.

naSeni aris Tu uSeni,

rasac isurvebs

qaixosrovi, igi irans

daubrundeba.

upirvelesad iranidan

mTebze amovalT

moyolebuli RorCiT,* vidre

bosTis* Temamde.

kvlav: Taleyanis mxares zRvamde

fariabisa*

da masTan erTad mTels andarabs*

Tqven dagilocavT.

xuTi qalaqi rCeba kidev

baianamde;*

kvlav: qaianTa* mkvidri miwa,

iranis zRvari;

16. sparsuli poeziis Sedevrebi

242

ayvavebuli mxare, romel

mxaresac mefem

Tqveni qveynisam guzqerani

arqva saxelad;

mxares balxidan mokidebuls

badaxSanamde

(isic iranis samefoSi

rom Sedioda);

kvlav: amis qvemo mxares amus*

veliT zomamde*

(mTeli xaTlani* migviTvlia

misTvis agreTve);

Sunganis* miwas, visegards da

mTels Termezis Tems;

buxaras misi axlomaxlo

qalaqebiTurT;

yvela am mxares soRdis* mijnis

dasawyisamde

Tqven dagibrunebT da mets aRar

SegecilebiT.

xolo nimruzi* ki, rostomis

samSoblo kuTxe,

isev da isev Tavis mflobels

daubrundeba.

jars gamoviyvan iqidan me,

davcli im mxares

da laSqars Cemsas

davxev wiaR aRmosavleTis.

indoeTamde Tqven dagrCebaT,

rac ki odesme

gqoniaT. aRar msurs, kvlav gulRrZo

kacs meZaxodnen.

qaSmiris mxares, yandaaris

Tems da qabulis

sanaxebs sindis* qveyanasTan

erTad Tqven mogcemT.

aqedan vidre yafis* mTamde

rac qveynebia,

brZolis gareSe Cabardeba

iranis mefes.

243

is mxare, sadac laSqrad aris

axla aSqaSi,

iranisaTvis damiTmia,

gqondeT da marTeT!

roca yvelafers vizam imas,

rac CamovTvale,

sadac ki jari myavs iranSi,

ukan gavixmob.

ficiT dagideb pirobas, rom

amieridan

avismdomeli ar viqnebi

arasdros Seni.

Tavadac ici, me simarTles

mivsdevdi mudam,

siyvarulis da erTgulebis

kaci viyavi.

SevuTvli mefe afrasiabs,

amieridan

rom aRar midevs gulSi mtroba

da siZulvili.

Senc ase hqeni: gaugzavne

iranis mefes

werili da rac me mogwere,

Seatyobine!

Tuki Sen am Cems kargi guliT

naTqvams irwmuneb

(omi da sisxlisRvra rom aRar

mwadia meti),

mas Semdeg, rac Cven dazavebis

pirobas SevkravT,

rasac iranis mefe xarkad

moiTxovs Cemgan,

mivarTmev, erTi dramic rom ar

akldeba ise,

Turanelebis mtrobis oRond

kari Caketos.

xarks xom mivarTmev da mivarTmev,

rogorc egebis,

sarTad mZevlebsac gavugzavni

xelmwifes Tqvensas.

244

suliT da guliT SegekvrebiT

da mtrobas Cvensas

erTgulebis da Zmobis xeliT

avubam Tvalebs.

veragi selmis* da avguli

Turis* bralia,

rom didi mefis dros erTmaneTs

CamovcildiT Cven.

xelmwife fridons swored imaT

moukles guli,

roca iraji* wuTisofels

gamoasalmes.

kidev rac gsurdes, moiTxove

keTili guliT,

Semdeg ki mefes es ambavi

Seatyobine!

amas rom vSvrebi, ar egonos

vinme liton kacs,

maiZulebdes amas Cemi

sisuste TiTqos.

me siyvaruli mikarnaxebs

aseT saqciels,

sikeTe minda. amisTana

var da ras izam!

Senze meti maqvs me simdidre

da spac meti myavs,

vaJkacobiTac Senze ufro

me var qebuli,

magram es mtroba da qiSpoba

urTierTSoris,

es erTmaneTis daundoblad

sisxlisRvra mudam,

sul guls miwuxebs me, maRonebs

da maiZulebs,

vecado sacdels da Cven Soris

aRmovfxvra mtroba.

esec ar iyos, Semoqmedis

Cvenis winaSe

rom vcodavT, vici da amisi

SiSic maqvs gulSi.

245

ar mogviwonebs aseT qcevas

ganmsjeli Cveni

da es qveyana sul ubralod

gatialdeba.

keTili guliT am Cems naTqvams

Tu ar miiReb

da maiZuleb, ganvaaxlo

sisxlisRvra isev;

me ucodvel kacs codvis mqoned

Tu gamomiyvan

da rasac girCev, imas Tu yurs

ar aTxoveb Sen;

Tu ar gaarCev mruds da marTals

erTmaneTisgan

da gulSi mxolod qiSpobas da

mtrobas Caideb,

gamoarCie iranelTa

laSqarSi maSin

lomgulni, mZime gurzis qneva

romelTac ZaluZT.

mec ase vizam, Cemi spidan

mec amovarCev

gmirebs, romelTac guli erCiT

orTabrZolisTvis.

gamoviyvanoT da SevabaT

isini erTurTs,

erTimeores SevarkinoT

laSqrisTavebi.

bolos mec da Senc

davetakoT erTimeores,

orTabrZolaSi erTmaneTze

vanTxioT risxva.

imaT ki, visac Cvens mtrobaSi

ar uZRvis brali,

aseT brZolas da Tavganwirvas

nu davaZalebT.

Sen visi boRmac CagrCenia

gulSi TurqTagan

an Sen winaSe damnaSaved

visac miiCnev,

246

miTxari da mas gamoviyvan

orTabrZolaSi,

magram axlave unda mivceT

erTmaneTs sityva:

Tu am brZolaSi Sen gvajobe,

Cven Tu davmarcxdiT

da TurqTa gmirTa Tu daemxo

iRbali pirqve,

spas xels nu mixleb, erTianad

nu amombugav

da nu amomTxri Zirianad

da fesvianad;

mieci neba mas, dabrundes

TuranSi* isev,

nu Causafreb gzaSi kacs da

nu gamifuWeb!

xolo aseve: Tuki Senze

me gamimarjva

varskvlavma da Tu Sen darCebi

damarcxebuli,

Sens molaSqreebs xmas ar gavcem

me ubatonod,

ar davakareb TiTs da risxvas

ar vanTxev maTze.

iranSi mivcem wasasvlel gzas

da mefes Tqvensas

laSqari Tvisi uvnebeli

daubrundeba.

ar wastkivdeba Cvengan TqvenSi

erT kacsac frCxili,

sulic SerCebaT da qonebac,

saR-salamaTebs.

xolo Tu aseT orTabrZolebs

ar isurveb Sen

da sxvanairad ginda, gulis

Jini moikla,

ase vqnaT, jari jars SevabaT

da omi iyos,

arc aq davixev ukan, mzad var

da gelodebi!

247

magram rac sisxli daiRvreba

am sastik omSi,

amaze pasuxs im qveynad Sen

mogkiTxaveno!~

Sehkra werili da dabeWda

igi Tu ara,

Tavisi vaJi sayvareli

ixmo firanma.

hyva vaJiSvili laSqris erTi

sardalTagani.

am rvalistana8 yrmas saxelad

roini erqva.

roca eaxla Svili, uTxra:

`goderZTan wadi,

wigni miarTvi da pasuxi

momitaneo!~

roinma aTi cxenosani

kaci iaxla

da gaemarTa maSinaTve

goderZisaken.

Weneb-WenebiT iara sul

da iranelTa

falavnis* sarafardis* axlos

Camoxda cxeniT.

roca goderZi dainaxa,

xelebi gulze

daiwyo gmirma da daxara

Zirs mis win Tavi.

wamoxta zeze falavani

da maSinaTve

gulSi Caikra mociqulad

masTan mosuli.

jere firani moikiTxa,

mere _ spa misi,

Semdeg xelmwife maTi, bolos

qveyana TurqTa.

roinma goderZs Caabara

firanis wigni*

da rac zepirad daabares,

isic auwya.

248

goderZma mdivans uxmo wignis

wasakiTxavad,

mdivanmac myisve Seasrula

sardlis brZaneba.

TurqTa spisTavis tkbili sityva,

keTili rCeva,

damoyvrebisTvis gamowvdena

Tavisi xelis,

rasac TvalTmaqcad sTavazobda

iranelT sardals

Turqi sardali, goderZs gulze

ar miekara.

ase mimarTa falavanma

TurqTa mociquls:

`he mTavarsardlis vaJiSvilo,

kargo Wabuko,

upirvelesad gimaspinZloT

unda, wesia,

xolo pasuxis wigni Semdeg

unda mogceTo~.

daudges stumars sarafarda*

axalTaxali

da didebuli saxalvaTo

gaumarTes Sig.

Semdeg werilis dauweres

pasuxi firans,

Sig sul awonil-dawonili

sityvebi Casves.

Tan qeifobda erTi kvira

RviniT da CangiT,

Tan im werilis Sedgenaze

fiqrobda gmiri.

xolo rodesac mze am qveynis

manaTobeli

moevleboda zecis tatnobs,

goderZi isev

RviniT da CangiT da meCangiT

iwyebda qeifs

da patiJobda am qeifze

TurqTa mociquls.

249

goderZis pasuxi firanis werilze

ase gavida erTi kvira

da roca merve

dila gaTenda, mwignobari

ixmo goderZma.

ubrZana mdivans, daewera

wignis* pasuxi

da qiSpobis da mtrobis nergi

dargo xelaxla.

werilis TavSi jer afrqvevda

qeba-didebas,

xolo Semdeg ki firanis wigns

upasuxebda:

`werili Seni wavikiTxe

TaviT bolomde

da rasac iq mwer, gulisyuriT

avwon-davwone.

roinma Seni mogvitana

SemoTvlilobac,

ise gadmogvca yvelaferi,

viT daabare.

magram maocebs, swori giTxra,

moqceva Seni,

mikvirs Zalian, dRes rom ase

meJRurtulebi.

ena da guli Seni erTurTs

ar mezobloben

da suli Seni azrs da Wkuas

ar eTanxmeba.

ase gCvevia Sen, yovel dros

yovel saqmeSi.

sul lamaz-lamaz sityvebs afqrvev

xolme piridan.

Seni ambavi vinc ar icis,

ibriyveb amiT

da Tavs ayvareb zogjer kidec

gulubyvilo xalxs.

250

Sen xaSur* miwas gavxar, xvatSi

Soridan TeTrad

tbors rom gvaCvenebs, rodesac mze

aWers xriokze.

magram xrikis da oinis dro

ar gvaqvs Cven axla,

qamandis srolis droa, gurzis*

da Subis qnevis.

SenTan me omis garda ar maqvs

sxva saqme rame,

laparakis da pasuxis drom

mogWama Wiri.

Sexede, rogor dagvibrunda

cargvali Tavze:

veras gavxdebiT damoyvrebiT

da motyuebiT!

axla imaze midga saqme,

qveynis Semqmneli

vis miscems Zalas da brZolaSi

vis gaumarjvebs.

magram werilze pasuxs giwer

da momismine,

Wkuas mouxme da beds Txove,

rom dagifaros!

pirveli: rom gvwer, meo kacis

moyvarul gulSi

meored mosvlis da izadis*

SiSi midgaso;

rom ificebi, momabezra

Tavi omebma,

sul kacis kvlam da gurzis qnevam

damaRonao,

roca am sityvebs warmosTqvamdnen

bageni Senni,

guli da ena Seni erTurTs

arc ki icnobdnen.

Sen rom samarTals marTla ase

guliT esavde,*

ar gagiswrebda, xelo,* xeli

sisxlis saRvrelad.

251

pirvelad givi geaxla Sen,

didebulebSi

saCino kaci da mxedrebSi

rCeuli gmiri.

keTili guliT, kargi rCeviT

da saTno zraxviT

mSvidobisaken mogixmobdnen

Cveni elCebi.

magram Sen yurad ar iRe es,

oms daeSure

da Turanidan iranamde

moasxi jari.

iaraRisken Sen waiRe

pirvelma xeli,

Sen wamohyare spa iranis

asaoxreblad.

axla moege Wkuas dRemde

Wkuaze mwyrali?

axla dagicxra guli dRemde

gaficxebuli?

magram buneba gaqvs iseTi

avi da Savi,

wesier gzaze arasdros rom

ar gagatarebs.

Sens gvars da jilags es siave

Tavidan modgams

da sakvirveli arc ki aris,

aseTi rom xar.

gsmenia, irajs* taxtisa da

gvirgvinis gamo

rogor umuxTles RviZlma Zmebma:

selmma* da Turma*.

selmma da Turma dasabami

misces siaves,

avkacoba da boroteba

ganavrces qveynad.

guldaTuTquli fridoni* ki

dRisiT Tu RamiT

irajis mkvlelTa wyevlasa da

krulvaSi iyo.

252

irajis sisxli manuCarma

iZia bolos

da samarTali ganaCina

farriT* miwaze.

avi qna Turma da siave

Tvisi zRo Tavad.

am ambis Semdeg karga xani

gavida kidev.

Tqven Wkuamokle didkacT Soris

avis moqmedi

vinme Tu iyo, TuranelTa

xelmwife iyo.

afrasiabi jer manuCars

gadaekida,

Semdeg navzars da qaiyobads

dauwyo mtroba.

magram yvelaze saSineli

dRe qaiqaoss

gauTena man, irans mtrobiT

mtveri adina.

man daanTxia siauSis*

umanko sisxli

da ganaaxla mtroba Cveni

gaxelebulma.

axla rom yviri: samarTali,

samarTalio! − maSin sad egde, usamarTlod

rom mokles igi?

ramdeni gmiri, iraneli

gvirgvinosani

amis Sedegad gaCaRebul

omSi daeca!

meore: axla rom mwer kidev,

am WaRara kacs

sanamde ginda, gesxas rkina

da sisxls Rvrideo? −

maS es icode, qvebudanav

mravalnacado,

gamojegilo qveynis aTas

Wirsa da lxinSi:

253

me iazdanma* ase didxans

mitom macocxla

da imisaTvis aRmazeva

am qveyanaze,

raTa omis dros imisTana

dRe gavuTeno

Turans*, rom boli imis Tavze

cad adiodes.

is ki arada, vSiSob, man es

ar damacalos

da amomxados im Jamamde

piridan suli;

ar damacalos guliT Tqveni

javris amoyra

da miwa-wyali Tqveni fexiT

ar maTelinos!

mesame: rom mwer: iazdanis,

wmindaTa wmindis

SiSi da krZalva rom ar medos

TiTqos me gulSi

da ar vicode atexilma,

sisxlis daqceva

bolos da bolos Tavad avad

rom gardamxdeba, −

vTqvaT da verwmune Sens ybedobas,

dagyevi briyvad,

Tavi vanebe oms da ukan

davbrundi saxlSi,

gankiTxvis Jami rom dadgeba

da ganmkiTxveli

rom gamomkiTxavs, ra moxda da

viT moviqeci,

ar metyvis gana: vaJkacoba,

Zala, sardloba

mogeci, Wkua da simdidre

ar dagamadle,

Sen ki ra hqeni? siauSis

umanko sisxlis

maZiebelma ar aisxi

tanze rkinao?!

254

rom mkiTxavs qveynis Semoqmedi

samarTliani:

samocdaaTi Svilis Suri

viT iZieo?

ra vupasuxo Semoqmeds me,

Surisgebaze

ratom aviRe xeli ase,

amis Sesaxeb?

meoTxe: Tavad siauSis

sisxlis aRebis

Sesaxeb rom mwer, TuranelTa

bero sardalo,

gamoo gvamis, ukve miwad

da mtvrad qceulis

cocxal kacs suli amoxado,

ar egebiso! −

maS, gaixsene, Tuki SeZleb,

yvela siave,

yvela wvaleba, yvela vneba

da yvela sneba,

iranis miwas rac unaxavs

Turqebisagan

da mefeT CvenTac maTgan Tavs ra

gadaxdeniaT!

sityvis gatexa iyo, mtroba,

Surisgeba Tu

sxva ram siave, araferi

giTakiliaT.

amas yvelafers rom vigoneb,

viT dagezavo,

rogor gemoyvro kargis mudam

borotad mgebels?

mexuTe: mZevlebs rom mTavazob

da iwerebi,

Turq TavkacT mogcem megobrobis

sawindrad Cvenis;

iranis mefes gadavuxdi,

ramdenic gnebavs,

imden xarajas, oRond xifaTs

averidoTo, −

255

ai, ras getyvi amis gamo,

TurqTa sardalo:

Cemi mefisgan me aseTi

ar maqvs brZaneba.

omi mibrZana man me TqvenTan

da ara zavi,

unda vanTxio sisxli mefis

sisxlismnTxevelTa!

xelmwifis Cemis brZanebas rom

gadavide me,

iq, cis meufis win sircxviliT

suls ra mouva?!

Tu Sen imedi gaqvs imisa,

rom mefe Cveni

am Sens naTqvamze mowyalebiT

mainc mogxedavs,

lehaqs da roins Caabare

mZevlebi igi

da xarkic Tqvengan mosarTmevi

maT gaatane.

isini Cven Sahs gaugzavne

dauyonebliv

me ar dagiSli, gza xsnili gaqvs

iranisaken.

meeqvse: Cveni qalaqebi

gaqvs CamoTvlili,

Tqvens ayvavebul da keTilad

naSen miwa-wyals

dagibrunebTo yvelas ukan,

rom iwerebi

da rac jari myavs iq, mas ukan

gamovixmobo, −

es ukve uflis SemweobiT

aRar gvWirdeba,

jer Tu ar ici, SegiZlia,

axla gaigo,

rom dasavleTis mxares xazarT

qveynis mijnamde

luarsabi flobs ukve

gmiri Zlevamosili.

256

xolo nimruzi* TviTon sindis*

sanaxebiTurT

berZnul abreSums rom miagavs

sisxliT morwyuli,

daimorCila gmirTa gmirma

rostomma Cvenma,

meored mosvla gauTena,

vinc win aRudga.

indoT Tavebi maTi Savi

droSis TanxlebiT

iranis mefes gaugzavna

zaalis vaJma.

rac Seexeba dahesTans* da

xorezmis mxares,

romelic Turqebs Cauvarda

odesRac xelSi

da ise uRvTod gaTqeres da

gadajeges, rom

pirquS udabnos daemgvana

iqauroba, −

aSqaSma Sides risxvis setyva

ayara Tavze

da miiyvana is sikvdilis

piramde TiTqmis.

tyve uamravi da nadavli

auareba

gamougzavna man iqidan

iranis mefes.

aq ki me da Sen veomebiT

erTimeores,

unda SevibneT male samkvdrod

da sasicocxlod!

Sen omi Cemi araerTxel

ginaxavs, mgoni,

Cems devgmirebsac ar icnobde,

ara mgonia.

xolo Tu axla brZolis velze

gamoxval, barem

gixsni amdeni umaqnisi

laybobisagan.

257

uflis SewevniT da xelmwifis

Cemis brZanebiT

sisxlis morevad gadavaqcev

brZolis vels male.

he laSqris dido falavano*

saxelovano,

Sexede, mze da mTvare rogor

brunavs Cvens Tavze!

unda gardagvxdes erTxel Tavze

gardasaxdeli.

Turqebis bedi marwuxSia

gamomwmvdeuli.

Sexedav ager, Seni bilwi

bunebis gamo

qveynis Semqmnelma axla Tavze

ra dRe gawios!

ukve damdgara Jami, borots

Zlios keTilma

da avs miezRos siavisTvis

samagiero.

girCev, dafiqrde, ugunuro,

moego Wkuas

da gonierTa sityvas kargad

daugdo yuri!

rogor ggonia, es aseTi

veeba jari,

asiaTasi meomari

xmalamowvdili,

yvela guladi da mtris Tavze

risxvis mnTxeveli,

ra unda moxdes, igi ukan

rom davabruno?!

meSvide: ise mogaqvs Tavi,

TiTqos pirobis

Senis mindoba xams da gvaZlev

pirobas kidev.

SenTan raime pirobaze

me ar wamoval,

radganac suli Seni sibrZnes

ar etaneba.

17. sparsuli poeziis Sedevrebi

258

yofila gana, rom migeces

vinmesTvis sityva

da sityva igi maSinaTve

ar gagetexos?

pirumtkicobiT siauSi

mogvikles SeniT.

da RmerTma nu qnas, Sens fics kidev

vinme miendos!

Jams gansacdlisas marto darCa

is usasood,

Tumca gixmobda ganwiruli

xmiT: miSveleo!

merve: rom brZaneb, vaJkacobiT,

taxtiT da TajiT,*

agreTve bediT, Senze varo

aRmatebuli;

simdidrec Senze meti maqvs da

jaric meti myavs,

magram sawyali gulis var da

es makavebso, _

me ki, firano, ase maxsovs,

Sen araerTxel

gamogicdivar omSi da vinc

var, kargad uwyi.

Tuki brZolaSi ar gaxsovar

gamarjvebuli,

maSin ras vizamT, xams xelaxla,

rom gamomcado.

rom miwer kidec: vaJkacebSi

Sen ramdenime

amoarCie kaci omSi

Seupovari,

mec Cems laSqarSi amovarCev

gulovan Turqebs

da rkinismkvnetel mxedrebs Cemsas

gamoviyvano;

me siyvaruli mamoZravebs

da ar mwadia,

mTeli laSqari omisaTvis

gavimetoo;

259

mowyale gulis da keTili

znis kaci varo,

gvarwmuneb, magram vinca xar Sen,

Cven kargad viciT.

qveynis mflobeli ganrisxdeba

xelmwife Cemi,

Tuki uomrad gageclebi

da ise waval.

mecxre: rom miTvli, meomari

gamoiyvane,

romelic CemTan orTabrZolas

gabedavdeso;

rom mTxov, Sens spaSi SevarCio

iseTi kaci,

romlisac javri me mWirs gulSi

da mas Seveba, −

ar momcems nebas me iranis

mefeTa mefe,

rom vinme Turqze amnairad

viyaro javri.

upirvelesad ase unda

moxdes: Cemi da

Seni laSqari daetakos

unda erTmaneTs!

ori laSqridan ori mwkrivi

unda wamodges

da maTSi erT-erTs gamarjveba

ergunos unda.

da Tu ara da, maSin gvmarTebs,

gamoCenili

gamovarCioT meomrebi

Cven-Cveni spidan

da SevabrZoloT erTurTs samkvdrod

da sasicocxlod,

Tu gsurs, xom kargi, Tu ara da

me Cemsas vizam.

Tuki Sen CemTan brZolis velze

gamosasvlelad

spa sakmarisi ar mogyavdes,

vinicobaa,

260

Txove Sens mefes da is maSvels

gamogigzavnis,

Seavse razmi da meome

gulis nebaze!

is, vinc daiWra, jars CamorCa

an daifanta,

naTesavebi RviZli Seni

da axloblebi,

mixede, raTa uaqimon

maT aqimebma;

dro xelsayreli gidgas da Senc

sacdels ecade!

Tu gsurs, gadrovo, gadroveb me,

xolo Tu omi

ginda axlave, mec axlave

mzad var saomrad.

amas imitom geubnebi,

rom mere, roca

brZolas daviwyebT, ar daiwyo

mizezis Zebna!

nu metyvi mere: ucabedad

damiwye omi,

ise damesxi, sulis moTqma.

ar macaleo!

xolo CemTvis ki sulerTia,

gind asi welic

gamoxdes, javri Seni guliT

unda viyaro!

imedi nu gaqvs, gadaurCe

Cems Surisgebas.

brmisTvis ra fasi aqvs, dRe aris

Tu Rameao!~

goderZisa da firanis SeTanxmebiT, aTi iraneli gmiri saTiTaod Sexvda orTabrZolaSi aT Turanel

gmirs. aTive Turqi daeca. bolos ki, pirobis Tanaxmad, goderZi da firani Seebnen erTmaneTs.

261

goderZisa da firanis orTabrZola

da firanis sikvdili

roca gavida cxra saaTi

im dRis dilidan,

TurqTa gmirTagan aRaravin

darCa cocxali.

xmliT amoarTves tkbili suli

piridan yvelas

da wuTisofels es ambavi

arc unaRvlia.

man ase icis: jer saTuTad

gazrdis kacis Svils.

SvebiT amyofebs erTi xani

am qveyanaze,

bolos ki ucbad daacxreba

sacodavs Tavze,

saSinelebas daarisxebs

da guliswyromas.

amovardeba grigali da

Cagvxvetavs xramSi,

Cven mxsnels movuxmobT, mis nacvlad ki

msaxvreli mova.

Turanelebma usamarTlo

sisxlis Rvris nacvlad

daimsaxures ganaCeni

gangebis mkacri.

ise wavida maTi saqme,

Turq falavnebSi

firanma erTic ver ixila

gadarCenili.

maSin iranis da Turanis

mTavarsardlebi

eZgernen erTurTs velze

samkvdrod da sasicocxlod.

Widilma maTma dedamiwa

Seazanzara.

guli balRamiT hqondaT savse,

Tavi ki _ boRmiT.

262

iseTi buRi daayenes

zed brZolis velze,

rom mzec dafara mtvris da buqis

koriantelma.

ibrZoles gurziT,* ibrZoles xmliT,

ibrZoles xanjliT,

qamandiT scades erTmaneTis

mogdeba xelSi.

bols ki mainc is aRsrulda,

rac ufals hsurda, − Tavs usaSvelo faTeraki

daatyda firans.

misi mfarveli aRar iyo

mowyale RmerTi, − firans taiWi dauvarda

orTabrZolaSi.

mixvda firani: iazdanis*

iyo es neba

da Tavad awi veRarafers

ver gaawyobda!

magram vaJkaci iyo is da

erCoda guli,

bediTi* bedis win far-xmali

rodi dahyara.

bolos da bolos mSvilds da isars

daavlo xeli

orma sardalma, gamWriaxma

orma moxucma.

goderZma larze imisTana

gado isari,

rom wveri misi tinis qvaSic

ki gaatanda.

tyorcna firanis cxens, gaupo

bargasTuani.*

waiqca cxeni da fexebi

gaasavsava.

firanic Tavis cxens gadahyva

da waqceulma

moiyolia qveS quranma

mxedari Tvisi.

263

da gadaemsxvra firans cxenqveS

marjvena xeli.

mainc wamoxta, rogorc iyo,

devgmiri fexze.

magram miuxvda, rom sikvdilis

daudga Jami

da RvTis ganaCens verafriT ver

gadurCeboda.

dauZvra goderZs da gaiqca

laslasiT mTisken,

calke tkivili awuxdeba,

calke − sirbili.

forTxviT da forTxviT adioda

maRla da maRla, − iqneb mdevarma ver momsdios

da gabrundeso!

es rom ixila, auvarda

tirili goderZs,

sawuTros ase brunvam misi

guli Sezara.

miuxvda, rom is ar indobda

aravis qveynad

da sasiavod iyo mudam

gamzadebuli.

uyvira firans: `falavano*

saxelovano,

ra mogivida amisTana

am qveyanaze,

nadiris msgavsad es lomkaci

rom gamirbixar?

ra iqna Seni spa, imxela

spis spasalaro?

ra iqna Seni vaJkacoba,

da SemarTeba,

guli da Wkua Seni, ganZi

da iaraRi?

gmirT dedaboZo, zurgo

mefis afrasiabis,

Casvenebia CaxCaxa mze

xelmwifes Sensas.

264

wuTisofelma, − vera xedav? − gaqcia zurgi.

fuWad nu Svrebi, ar gagiva

fafxuri CemTan!

radgan amgvarad wagivida

saqme, mTxove me,

rom SegarCino pirSi suli

da gapatio!

vinZlo mefesTan migiyvano

da man Segindos,

falavani* xar radgan beri

Senc CemsaviTo~.

firanma ase upasuxa:

`nu miqnas RmerTma,

wuTisofeli Cemi ase

rom davaRamo;

sicocxle mqondes naCuqari

Tqveni mefisgan

da misgan viyo suliT CemiT

davalebuli!

am qveyanaze sikvdilisTvis

var gaCenili,

mitom vibrZole SenTan ase

gularxeinad.

gamigonia, didebulebs

rom uTqvamT Turme:

rac ginda SvebiT da gancxromiT

vcxovrobdeT qveynad,

bolos sikvdili mogveliso.

misgan saSveli

arvis hqonia da me rogor

unda mqondeso!~

maSin goderZi mtris kvaldakval

Seudga goraks,

auyva iyo mTa da asvla

taiWs uWirda.

Camoxda cxeniT, daiWira

daraka* xelSi

da mihyva mtris kvals, TiTqos mTaSi

nadirs misdevso.

265

marcxena xeliT fari epyra,

marjveniT − Subi da kalTas mTisas aRma-aRma

miuyveboda.

magram firanma Tvali mohkra

goderZs Tu ara,

oTxiT mavali myisve zeze

wamoimarTa,

xanjali styorcna mosisxle mters,

rogorc isari

da moxuc sardals basri rkina

mklavSi gaurWo.

daiWra mZimed falavani.*

tkivilisagan

sulmTlad gacofda da ganrisxda

firanze ufro.

esrola Subi da moartya

zurgSi mosisxles,

rkinis perangSi gaatana

basrma foladma

da Sig jigarSi gaeyara

Subi Sens firans.

waiqca gmiri da brtyel lodze

farTxali iwyo.

sisxli RviZlidan wamosuli

wamoskda piriT

da suli misi moklul TurqTa

sulT SeuerTda.

ase daeca brZolis velze

mZvinvare lomi

foladis basri Subis wveriT

gulgapobili.

cota xans kidev Rafavda suls

royio qvaze,

Semdeg ki dacxra da damSvidda

samaradJamod.

aseTi aris es muxTali

wuTisofeli,

arvis satkivars gulTan axlos

rom ar ikarebs.

266

aqvs sawamlavSi basri Wangi

amovlebuli,

guls gauxeTqavs loms, vefxvs tanze

tyavs Semoaxevs.

roca goderZi amovida

maRla mTis Txemze,

Zirs damxobili dainaxa

gmiri firani.

gulgapobili, xeliT miwas

Caxutebuli,

Tordalewili, welze

qamarSemomsxvreuli,

warmoTqva maSin falavanma:

`he, xvado lomo,

falavanT Tavo da devgmiro

umamaceso,

iseTi, rogorc me var axla

da Sen iyavi,

qveyanam bevri naxa, magram

ver iguao!~

peSviT aiRo (gesmiT?) sisxli

misi, nawili

Sesva, nawiliT moiTxupna

wveri da saxe.

moixsenia siauSis*

sisxli qviTiniT

da Tayvani sca amis Semdeg

qveynis Semoqmeds.

samocdaaTi vaJi Tvisi

axsena bolos

da Seavedra suli maTi

mowyale ufals.

undoda, xanjliT firanisTvis

moeWra Tavi,

magram ver SesZlo ukadrisi

saqmis Cadena.

iqve daurWo micvalebuls

misive droSa

da Tavze droSis Cero

Zeglad gadaafara.

267

mazdaqi

yobadis mier mazdaqis samarTlis miReba

gamoCnda kaci avisa da

kargis mnaxveli,

mazdaqi iyo am Wkviani

kacis saxeli.

is iyo brZeni, mWreli hqonda

Wkua da ena,

Sahsac moswonda misi wesi

da misi rwmena.

da es brZenkaci misi didi

Wkua-gonebiT

gaxda veziri, gaxda mcveli

qveynis qonebis.

erTxel iranSi daiWira

didi gvalvebi,

mdidars Tu Raribs daemuqra

musris gavlebiT.

caze ar Canda sul patara

Rrublis naxevic,

kaci ar iyo mTel iranSi

wvimis mnaxveli.

mefis kars momdgar xalxs mazdaqma

mimarTa ase:

`xalxo, damSviddiT! mefe Cveni

gagviyvans gzaze.~

es Tqva mazdaqma da maSinve

mefes eaxla,

uTxra: `mefeo, saje, rasac

vityvi me axla!

erTi SekiTxva unda mogce,

mefev, aseTi,

misi pasuxiT Tu Sens monas

damafasebdi~.

yobadma uTxra: `gismen, mazdaq,

aba miTxari,

maame da miT guliT sevda

amomiTxare!~

268

mazdaqma hkadra: `erTxel gvelma

dakbina kaci,

suli Zvreboda da kvdeboda,

dRe adga mkacri.

meore kacs ki, mis mkvidrs, hqonda

wamali wylulis

da ar uSvela, momakvdav kacs

ar ando guli.

gaswira igi, Tumca mas xsna

SeeZlo misi.

brZane, mefeo, aris igi

Sendobis Rirsi?~

mefem miugo: `aq pasuxi

erTia, vgoneb:

kacis mkvlelia is veragi,

Triaqis* mqone!~

adga mazdaqi. mouxada

mefes bodiSi,

mivida xalxTan, iq rom idga

imis lodinSi

da maT mimarTa: `me viyavi

mefesTan axla,

moveTaTbire. momismineT:

ukanve waxvalT!

xval uTenia isev modiT

CemTan da, vgoneb,

viZio Tqveni gadarCenis

xerxi da Rone!~

es rom ismina, daiSala

mwuxare xalxi,

dabrundnen Sin da Tan waiRes

varami Talxi.

roca mazdaqi uimedo

xalxs daeTxova.

mefes eaxla, mis win kvlav rom

sityva eTxova

da moaxsena: `he mefeo

svebedniero,

gulmecniero, Zliero da

gulisxmiero!

269

me kiTxva gkadre da pasuxic

miTxar, rac ari,

Cemda salxinod erTxel ukve

ena dasZari.

magram Tu axlac dasturs damcems

qveynis mpyrobeli,

erTi igavi kidev mqonda

saambobeli~.

mefem ubrZana: `gaxsen bage,

ar ginda ridi!

SenTan TaTbiriT sargebeli

damrCeba didi~.

`mefeo, erTxel erTi kaci

bediT wyeuli,

iyo dilegSi uimedod

gamomwyvdeuli.

Sioda Zlier, purs iTxovda,

magram ra moxda, − is aSimSiles manam, sanam

suli amoxda.

da kaci igi, visac hqonda

ZRomaze puri

da ar aTxova momakvdavis

vedrebas yuri,

risi Rirsia, rom gaswira

kaci mSieri,

gulisxmieri, ucodveli

da RvTisnieri?~

mefem miugo: `afsus, is tyve,

Tu iyo Rirsi,

puris mqone kacs dasdebia

imisi sisxli!~

mazdaqma roca es ismina,

mefisgan ase,

akoca miwas da datova

sasaxle wamsve,

dabrunda ukan da xalxs uTxra:

`ismineT, xalxo,

wadiT da yvelgan, sadac puris

beReli naxoT,

270

gatexeT is da gaiyaviT,

iqve xorbali,

vinc win dagidgeT, daubruneT

risxvis borbali!~

ixuvla maSin RatakT modgmam

da naSierma,

iSova lukma xalxma amden

xans namSierma.

TviTon mazdaqi Tavis marags

mSivrebs swiravda.

daxsna beRlebi da xalxs puri

gauwilada.

azvirTda xalxi, daesia

beRlebs da zogma

TviTon samefo beRlebic ki

aRar dazoga.

eaxlnen mefes saxelmwifo

beRlis damcvelni,

hkadres: `ambavi unda gamcnoT

gulisdamwveli:

mefev, mazdaqma Caidina

didi siave,

beRlebi Tqveni datexes da

daaniaves!~

maSin yobadma daibara

mazdaqi myisve.

mazdaqmac hkadra, warbic rom ar

Sexria ise:

`hei mefeo, iyav qveynad

mudam sviani,

Sens sityvas sagzlad atarebdes,

yvela Wkviani!

Sen rac mibrZane, xelmwifeo,

me mxolod igi

gadaveci xalxs, rogorc iTxovs

wesi da rigi.

gaxsovs, igavi rom giTxari

moSxamul kacis,

gaxsovs is kaci usulgulo,

gulRrju da mkacri,

271

romelsac, mefev, aRmoaCnda

veragi guli?

maSin me Sengan sxva vismine,

sxva iyo Tqmuli.

Sen ase brZane: `Tu moklao

is kaci Sxamma,

Tu uWerdao is veragi

momakvdavs wamals,

Triaqis mqones codva aZevs

metad didio.

me mokvlas misas kacis dasjad

ar CavTvlidio~.

mSivrisTvis, mefev, Teriayi*

mxolod puria,

purs vinc ar eZebs, bedTan mas ra

dasamduri aqvs?!

rogor iqneba, xelmwifeo,

iyo keTili,

Siodes xalxs da puri gqondes

gamoketili!~

yobads am sityvam SeukumSa

mowyale guli,

mixvda, mazdaqis piriT iyo

simarTle Tqmuli.

viT mefeebma Zneli saqmis

gamo ician,

brZenT daekiTxa, saqme wvrilad

gamoiZia.

mazdaqis sityvas Seadara

swavlulTa ZvelTa

darigebani da rCevani

gardasul brZenTa.

mere is iyo, gziT Tu ugzo

gzebiT navali

mazdaqis irgvliv Seiyara

xalxi mravali.

da Tqva mazdaqma: `gavauqme

yvela wodeba,

CvenSi mdidari da Raribi

Tanaswordeba.

272

amieridan saqme ise unda

mogvardes,

mdidari Raribs eqceodes,

rogorc moyvares.

Tu samarTali swamT, de mdidrebs

nu egonebaT,

rom alali gziT moexveWoT

Tvisi qoneba!

vambob: qoneba da xvastagi,*

saxli Tu coli,

aris saerTo, glexi xdeba

Tavadis toli!

da Tu Cems mcnebas gadauxvevs

vinme Tavneba,

imas uflisgan miezRveba

veba* da vneba!~

mazdaqis mcneba xalxma yvelgan

guliT atara,

miemxro mazdaqs Rariboba,

didi, patara.

mdidarTa saxli da qoneba

gaiyo xalxma...

ra dro yofila, ra sikeTe! _

gvaocebs axla.

mefe yobadmac moiwona

mazdaqis saqme.

yvelam irwmuna misi mcneba,

sxva mcneba dagmes.

gaxda mazdaqi Sahin-Sahis

marjvena xeli,

locavda mazdaqs yvela qveli

da oflis mRvreli.

didgvarovnebmac gauyadres

Raribebs Tavi,

gaiyves puri da damyarda

Zmoba da zavi.

273

ratom kamaTobT?

ratom kamaTobT erTmaneTSi

moqiSpe ori,

roca arc Sen xar marTali da

arc Sen xar swori?!

orivem sibrZne gaixsenoT,

ar gijobT gana,

adamis modgmis dasamoZRvrad

rac qristem brZana:

„Tu kaci vinme, utifari,

wagarTmevs perangs,

ar gausworde mas, viTarca

mosisxles verags;

xolo Tu vinmem ise magrad

gagawnas sila,

rom misgan TvalSi Ramed geqces

naTeli dila,

ar Seubruno xeli, rac gind

agewvas saxe, _

mZraxvelTa TvalSi gaufrTxildi

Rirseul saxels!“

nuSzadma firuzs upasuxa

...nuSzadma firuzs upasuxa

amaze ase:

„beberi xom xar, Tavic qariT

gqonia savse...

ar dagaviwydes, me ar vdgavar

zardoSTis* rjulze,

me dedis Svili var da dedas

TvalebSi vumzer.

deda ki sul sxva Temis aris,

sxva mcnebas misdevs.

qristea misi salocavi,

mec vesav* qristes.

Tqven fiqrobT, mokvda macxovari,

jvars acves radgan.

is ar momkvdara, zecad aRxda

da ufals axlavs“.

18. sparsuli poeziis Sedevrebi

274

gind muzaradi gverqvas Tavze

gind muzaradi gverqvas Tavze,

gind vflobdeT gvirgvins,

mainc sikvdilis Svilebi varT,

Tan dagvsdevs igi.

Tundac iyavi keisari,

xayani* Tundac,

erTi dRe mova da miwaSi

dagmarxon unda.

RmerTs vTxov, mogagos

keisarma wyaloba isev,

xolo suls Sensas, dae mudam

faravdes qriste!

iesom brZana

mokidebuli firuzidan

xoSnavazamde

ramdenma wyalma Caiara,

wlebs viTvliT ramdens!

daTmes sofeli erTmaneTTan

qiSpiT da daviT, _

Tavisi sityvis gamtexs unda

gautydes Tavi!

iesom brZana: „usamarTlos

nu egoneba,

goneba hqondes! samarTaliT

hgies goneba“.

saTxovari

„erTi rame maqvs saTxovari

iranis SahTan

(aseTi Txovnis Cemis gamo

ar darCe saxtad!):

Sens saganZurSi inaxeba

da brZane, awve

gadmogvcen jvari, macxovari

razedac acves!

didi xania, rac iranSi

tyved gyavT Tqven igi.

mogveciT ukan, daicaviT

mefeTa rigi!“

275

faroxi

(g. 1037 w.)

vin gauZlebda aseT cdunebas?!

gaTenebuli

arc iyo kargad,

roca uCumrad (es moxda guSin)

SemoZvra CemTan

karavSi igi,

trfiali visic mibrunavs gulSi.

gegonebodaT,

camowmendilze

dari uecrad ecvala avdars, _

karavi Rrubels

hgavda, Tavad ki

RrubelSi STanTqmul

cis mnaTobs hgavda.

xelSi aiRo

Cangi da Cemi

saxtad darCenis Ziric aq aris:

ver gavarkvie,

marjnis tuCTagan

rogor cvioda am qals Saqari!

xuTi Tu eqvsi

Tasi dacala

da SezarxoSda kargad Tu ara,

loyebze vardi

auRaRanda,

pirze aprilma gadauara.

da roca maxmurs*

Zili mounda,

modga da iqve momiwva gverdiT,

loginad Cemi

mklavebi ego,

sasTumlad _ Cemiv SiSveli mkerdi.

da maSin CvenTvis

rom daexeda,

verc gaarkvevda goneba sada:

qals kacis mkerdTan

moekalaTa,

276

Tu margaliti Cakvroda sadafs.

saxeze uRvTod

Camocvenoda

Savi zilfebi muSkSi* nalesi.

vin gauZlebda

aseT cdunebas,

ar moepara misTvis alersi!

ratom gamirbi?

_ samad-sam kocnas

gTxov da amaze

uars nu metyvi, turfa huriav!

_ huriis kocna

amqveynad vin Tqva!

ici, huria sadauria?

_ ki vici, magram

kocnisTvis kacis

im qveynad wasvlac jer arvis uTqvams.

_ ololo Sena!

me samoTxe var,

samoTxe ginda da isic muqTad?

_ sul rom gamirbi,

ratom gamirbi?

rac gdie, tanjvad kmara, feriav!

_ feria kacis

modgmas gaurbis.

aq ucnauri araferia!

_ es mainc miTxar,

Tviseba ra gaqvs,

ra niSniT gicno, Tvali Tu gkide?

_ me mze var, mzes ki

am qveyanaze

rame niSani sWirdeba kidev?!

_ he gulis sworo,

Seni werweta

tanis yurebam gamRuna welSi.

_ me isariviT

swori var, isris

gulis swori ki mSvildia wesiT!

277

orjer kocna

lalis tuCebis

kocna mominda,

mivedi masTan da vTxove ase:

`moisxi madli

da momarjule

orad or kocniT me biwiT savse!~

momigo: `orjer

ver gakocnineb,

erTi makoco, isic bevria.

orjer vinc mkocna,

yvela gagiJda,

qveyana ase gadameria.

Cems TiTo kocnas

TiTo sicocxle

moaqvs

da girCev, mudaras morCe, _

sad gagonila,

erTxel gaCenils

am qveyanaze ecocxlos orjer!~

sanam giduRs siWabuke

ra kargia, roca giyvars

da guls giZravs misi vneba,

ra kargia, dedakacis

mZime dalalebiT eba!

ra kargia ZmakacebSi

fexis morTxma, noxis geba,

Sehyev smas da tkbilze tkbili

Rvino wrupe neba-neba.

sanam giduRs siWabuke,

sanam sisxli Tvisas Svreba,

Torem, roca daberdebi,

Svebac mSvidad mogeSveba.

ar egebis WabukisTvis

siWabukis muqTad deba,

imis qeba rogor iTqmis,

vinc ar ixdis trfobis snebas!

eg tuCebi dedakacis

cxel tuCebze Tu ar dneba,

raRa Seni qveynad yofna,

raRa gzaze jirkis gdeba!

siyvaruli Svebis taZars

abia da karad eba.

maS, SeaRe Senc es kari,

maS, igrZeni Senc es Sveba!

278

ar vici, rogor Sevasxa xotba

ar vici, rogor Sevasxa xotba

mas, vinc zRvasaviT guluxvi aris,

vinc mowyalebiT TvisiT suls udgams

kacs, Tugind asi wlis iyos mkvdari!

es guluxvoba da mowyaleba,

romelsac arsad ar udevs zRvari,

lamis iesos gulmowyalebis

da guluxvobis gagvixdes dari!

gamozafxulze, roca saamo

zefirs edemis eReba kari;

rodesac mwvane samosels icvams

irgvliv, mTa aris igi Tu bari,

mefev, xis foTolT siuxves mohgavs,

Sen rom gvayare oqro da lari.

xelgaSliloba

xelgaSliloba RvTis gzaze mdgari

sikeTe mudam iyo da aris.

mas ZaluZs, fexze wamoayenos

kaci, romc iyos asi wlis mkvdari.

abu l-hasano, Sens guluxvobas

da sulgrZelobas ar uCans zRvari.

kacis boZebuls ki ar magonebs,

rac Sen gvayare ganZi da lari, _

TviTon iesom xom ar gagviRo,

viT mas sCvevia, siuxvis kari?

Sahma rom...

Sahma rom Tvali loms gausworos,

loms feri-furi ecvleba SiSiT,

yalyze udgeba maSinve Tma da

fafars aspitis gveliviT iSlis.

mZleTa mZleveli xelmwife visac

Tavisi risxvis daayris merexs,*

guli uskdeba sawyals da gamskdar

guls ra malamo uSvelis mere!

ori buneba mosdgams Cvens mefes

da mtris Tu moyvris mimarT mas aCens:

moZules, rogorc mose*, amarcxebs,

moyvares, rogorc ieso, arCens.

279

igi

omSi Rvris...

_ ras Rvris?

_ ras da sisxls mtris

da avis mdomis.

velze gaurbis...

_ ra gaurbis?

_ mZvinvare lomi.

gulSi aqvs mcneba...

_ mcneba visi?

_ visi da alis.*

marTlmsajulia, rogorc...

_ rogorc vin?

_ nuSirvani.*

brZolaSi iCens...

_ ras iCens?

_ ras da simamaces.

guluxvad afrqvevs...

_ ras afrqvevs?

_ ras da mZime ganZebs.

wyalobiT igi hbaZavs...

_ hbaZavs wyalobas visas?

_ wyalobas, raic

mucliT dahyva

mowyale ’isas.*

280

manuGCehri

(XI s.)

ybaRia xalxma

ybaRia xalxma, vinc mociqulis

avad xsenebas arc ki Takilobs,

vinc TviT RvTismSobels da mis Zes,

qristes,

surs, mounaxos rame sakbilo,

romeli mze da romeli mTvare

me var, saqveynod rom ar gamkilos!

281

naser xosravi

(1004-1072)

xolo Tu vinmes isev vaxsovar

hei niavo,

gza saiT giZevs,

xom ar midixar xorasnis mxares?

es ra xania,

momkveTes mamuls,

samSoblos xilviT ver gavixare.

Tan gatan Cems suls

da amas gnukev,*

uTxra salami Cemi gviani

yvelas, vinc isev

xepred ar darCa,

yvelas, vinc iyos kidev Wkviani!

xolo Tu vinmes

isev vaxsovar

da Cems mokiTxvas kidev ar zarobs,

amcne: sawuTrom

qna-Tqo saqneli,

welSi gatyda-Tqo naseris saro.

ecade, borots ar misce Tavi!

imdenma dRem da

imdenma Ramem

gardaiara Cems Tavze navsad,

rom Tma dResaviT

TeTri maqvs ukve,

xolo dRe Ramis gamixda msgavsad.

sofeli, Svilo,

diacs hgavs kaxpas,

Cven win keklucobs da icvlis iers,

ecade, borots

ar misce Tavi,

ukeTuri da macTuri sZlie!

Sen, mindobili

282

mis rioS* alerss,

guliT netareb, iSveb da xarob,

is kidev qveS-qveS

icinis Senze, _

icis, rom fexqveS giTxrian xaros!

vinc bnel sakanSi

gdia gvemuli,

ver SeZlebs laRad yelis Rerebas,

cieb-cxelebas

vinc gauTangavs,

ar vici, imas ra emRereba!

Cems suls da sxeuls

me im gzaze var

damdgari, Svilo,

da im daRliT var daRlili axla,

gzad sulis moTqma

rom ver giSvelis

da mxolod wasvliT rom gadis daRla.

Cems suls da sxeuls

bnelis da naTlis

ori sawyisi aekviata,

suliT rom ciskris

naTeli amdis,

sxeuli mrCeba Ramis wyvdiadad.

suli wyalia,

tani _ saceri.

aseTi yofa vin naxa mdgradi!

sacerSi wyals an

ra gaaCerebs

da, aha, sulic tanidan gadis.

Cinari da kvaxi

erT dRes erTi kvaxis burdo

Cinars tanze aucocda,

kenweroze mouara,

ar ineba dabla mocda.

oci dRe rom Seusrulda,

gamoiba zedac kvaxi.

_ Sen, Cinaro, ra xnis xaro? _

SeuZaxa Cinars mkvaxed.

_ ocdaaTi wlisa gavxdi

amas winaT, Tu ar vcdebi.

283

_ beCa, me ki oci dRis var

da Sens wveros ukve vwvdebi!

Se sawyalo, amden xanSi

ver moaswar gazrda metad?

aq Cinarma upasuxa:

_ ras ikvexi, kvaxo, neta!

male mova Semodgoma,

qariSxlebic gvidgas axlos

da sawyali vinc iqneba,

ai, maSin vnaxoT, kvaxo!@

awi _ Tqven

aha, gasrulda,

saamSavdReod

Tuki odesme ram gadavmale,

arc imedebis

ram niSanwyali,

arc sasoebis ram natamali!

dadga Jami da

miundobelma

sofelma, rogorc mTvralma aqlemma,

jer TemSaraSi

gadamisrola,

mere momdga da fexiT gamqela.

mqonda dideba,

momages niWi,*

mdevda saxeli dauZraxveli,

magram saxeli

ras mSvelis axla,

roca win midgas yovlismsaxvreli!

davTme sofeli

da kargs arafers

amqveynad ukve aRar moveli,

Tqven gyavdeT awi

es kaxpa qali,

Tqven gqondeT soflis nivTi yoveli!

meyo, rac lamaz

jeirnebs vsdie

da Razelebis* weriT gavZeli,

Tqven sdieT awi

lamaz jeirnebs,

Tqven wereT awi maTze Razeli!

284

iesos sityva

micvalebulTa gasacocxleblad

rom martodmarto wyali kmarodes,

amudariis sanapiroze

ar mokvdeboda arvin arodes.

qriste rom pirSi wyals igubebda

da momakvdavebs kurnavda miTi,

amis Sesaxeb „wyalma gankurna

momakvdavio“, TiTqosda iTqmis.

magram Tu ase vityodiT, maSin

jobda, simarTle bolomde gveTqva:

im momakvdavebs mitom kurnavda

is wyali, qristes rom pirSi edga.

mTavari sulTqma iyo macxovris, _

wyals ukvdavebis wylad is aqcevda,

Torem wylis meti ra iyo qveynad,

wyals vin ar svamda an ar aqcevda!

asea kacis sityvac: amqveynad

vis ar amogvdis piridan sityva,

magram iesos sityvas RvTiuri

sulTqma erTvoda. es minda, giTxra.

kacoba Tu gsurs

winaswarmetyvels imitom vuxmobT

iosebs,* rom man SeiZlo Tmena, _

amZuvnebuli diacis vnebas

ar ahyva, saTno miT eyo zenas.

xolo zelixas* gansadideblad

ar gvibrundeba imitom ena,

rom gulSi vneba ar daioka

da ar moToka grZnobebi qvena.

Cems darigebas miapyar yuri,

Sen Tu guliTad megobars eZeb:

moTminebis niWs miendev mxolod,

mas eTayvane, eyme da eZme!

da daixsome, amis Sesaxeb

qristem rogori rCeva ineba:

„mouTmenlobas kacoba ar scnobs,

kacoba Tu gsurs, xams moTmineba!“

285

he yaribo mogzauro

he, yaribo mogzauro,�

Sen Tu marTla guli gerCis,

ade zeze, aq ras ucdi,

am Zvel funduks rogor SerCi!

es sawuTro is xidia,

aryofna rom gadaxides, _

xidze binas vin ikeTebs,

Cqara unda gadaxvide!

qristes hbaZe, suli Seni

sanam biwiT ar wabilwes,

Sors daudeq am qveyanas,

viT ebrahim adhamis Ze!*

sanam cocxlob, Seimecne:

es sofeli ra dRes, ra xval

unda daTmo! TvalT aRaxvam

da im soflis baRSi gaxval.

gind didebas flobde qveynad,

gind _ sasaxleT,

ginda _ ganZebs,

sul erTia, valad gaZevs,

am cru soflis sazRvars gascde.

daixsome, es qveyana

sul sxvadasxva ferad irTvis;

geyo soflad farTifurTi,

geyo qveynad CirTifirTi!

gza, viT qristes, cisken gviZevs.

man ki ra qna, Cven es viciT:

Tavad zecad aRxda, xolo

Cven SemogvrCa misi kicvi.*

danakiskudi

orgul kacs kacad nu CaTvli,

visic

ar iyos igi Camomavali!

amisTvis bevri igavi vici

da magaliTi ufro mravali.

danakiskudis* magaliTs getyvi:

mwife nayofi danakiskudis

saWmelad rogor tkbilia,

viciT

da surnelebac rogori udis.

� am leqsiT aRtacebuli iyo cnobili qarTveli filosofosi venori qvaCaxia (1924-1982).

286

magram erTia nayofis gemo

sxvaTa da sxvaTa xildasxmul xeTa,

xolo sxva aris im xeTa mier

mkrefelTa xelTa eklebiT fleTa.

aq sakvirveli es aris swored,

es saswaulic im igavT misdevs:

yvelam, mariams visac uxmobdnen,

SeZlo, rom eSva ieso qriste?

287

mas’ud sa’d salmani

(1046-1121)

sada xar, Zmao?

netav Tu am Cems gulSi nadebs

mogawvdens vinme, amre gagi?

sada xar, Zmao, Zvel megobars

kvlav gixmob wrfeli amxanagi!

ara uSavs ra, Sen Tu guli

gadagiqanca Cemma Zmobam, _

me Senma Zmobam ver damRala,

kvlav ZalmiZs moZmis TanagrZnoba.

rac xani gadis, siyvaruli

Tu uneldeba gulSi yvelas,

Cems gulSi Seni siyvaruli,

rac xani gadis, ufro Relavs.

me Sen mWirdebi, megobaro,

davrCi uSenod uRlis cali,

muxlebSi Zala ar momyveba,

mklavebSi Rone gamecala.

rad Semibrunda es cxovreba

ase ukuRma, mec ar vici,

Tu ram mrgebs, sxvagan gamirbis da

Tu ram mwyens, Cemgan fexs ar icvlis!

umadle ufals!

ormocdaTvramet

wels mivatane

(ormocdaCvidmets vaqcie zurgi),

rac kargi iyo

Jami, davxarje

da SemrCa xelSi dro yovlad urgi.

am gzas saTave

sad edo, vici,

magram ar vuwyi, sad udevs kide.

vici, ramden xans

vicocxle, magram

288

ar vuwyi, ramdens vicocxleb kidev.

avismzraxvelTa

SebezRebuli,

mizeziT cilismwamebelT lizRis,*

Tavad dilegis

bnelSi vzivar da

suli da xorci saxmilze mizis.

mas’ud, ormoSi

gadagivarda

burTi da fuWad ras iqnev Cogans?

kvico, kiserze

qamandi gacves, _

raRas xtunaob da raRas borgav!

umadle ufals,

leqsSi zeimobs

Seni buneba wrfeli da wynari.

grCeba

xelixelsagogmanebi

ramodenime aTasi pwkari!

rac RmerTma mogca

cis etli

metad maRla rbis da mas,

amis gamoa, ver vwvdebi xeliT,

Torem, icocxle,

sul nawil-nawil

davSalo, boRmiT ise var xeli!*

es uTanabro

wuTisofeli

rogor iqneba xeiris myreli?

erTs qedi mZimed

moadrekina,

aRerebina meores yeli!

erTi welebze

fexs idgams, magram

tanze ZonZebi acvia Zveli,

meore farCis

axaloxs wunobs,

abreSumiT aqvs Sekruli weli.

is, vinc amqveynad

gancxromiT cxovrobs

da isic, visac bedi xvda Zneli,

orive wuTisofels

uCivis,

orives Tvisi cecxli wvavs neli.

Sen, mas’ud sa’do,

289

ar iwuwuneb,

Tu brZenTa mcnebis iqnebi mcveli.

rac RmerTma mogca,

dasjerdi imas

da gaitane bolomde svreli!

me da Sen

Sens vardisfer Rawvebs migavs

me, Zvirfaso, cremlis Cqeri;

Cems dReebs da Sens kululebs

miuRiaT giSris feri.

SenT tuCTaebr daviwrovdes

es sawuTroc, dadga jeri.

Seni riyis qvis guliviT

damimZimda sulis Weri.

ratom?

Seni siyvaruli maRla midis,

Cemi moTmineba ki _ sul dabla.

ratom?

Seni pirisaxe saTno aris,

Seni buneba ki _ saSineli.

ratom?

loTs da Rvinis msmels me mixmoben,

mTvrali Tvalebi ki Sen gamSvenebs,

ratom?

Cemi tuCebia ufro axlo,

Sen ki xelze kocnas arCev xolme.

ratom?

mefev

mefev, Sens myofads aqedan vxedav

Cemi fxizeli Wkua-gonebiT:

saxsenebeli gawydeba qveynad

xelmwifis Sengan daumoneblis.

Sens meufebas am duniaze

ar daedeba arsad samani,

Sens ferxTiT zeca ise ilocebs,

rogorc kerpis win _ Zveli Samani.

aqedan vxedav, rogor atydeba

19. sparsuli poeziis Sedevrebi

290

mtrebs Tavze Seni wyroma da risxva;

aqedan vxedav, moyvasTa SenTa

gulSi imedi frTebs rogor isxams.

imaT, vinc gmtrobs da

Tavs igdebs qiSpiT,

Sen rogorc mose,* ise amiweb,

xolo moyvares suls udgam pirSi,

viT mkvdars _ ieso mariamis Ze.

Sen xar xmali

Sens gurzs* zuCi rom ver uZlebs,

aman mteri daafeTa,

Sens xmals rac mtris jaWvi daxvda,

sul daWra da sul dafeTa.

Sen xar xmali da samefo

daculia swored am xmliT;

mxolod xmals Tu SeuZlia,

rom acxovros mSvidad xalxi.

rogorc moses,* Seni SiSiT

ZalgiZs, mteri aviSviSo,

moyvares ki alxen ise,

viT mwirs _ mariamis pirmSo.

291

omar xaiami

(g. 1123 w.)

robaiebi

1

meCeTSi rom varT, kvlav loTebi

gana ara varT,

gana alahis imedebis

anabara varT!

aq erT dRes molas salocavi

noxi movpareT,

isev movediT axal noxis

mosaparavad.�

2

Sabanis* TveSi Tu davTveriT,

RmerTs ewyineba

da loTebisTvis man rajabis*

Tvec ar ineba.

kargi, batono, ramazanis*

TveSi davTvrebiT,

magram maSinac ar dagviwyoT

lanZRva-gineba!

3

erTxel mTvrali doqs vwvdi yelSi

da sip qvaze vuwye rtymeva.

doqma niSni migo: `axla

advilia Cemi Zleva.

erTi rCeva unda mogce:

daixsome Seni qceva!

me viyavi, rac dRes Sen xar,

Sen iqnebi, rac dRes me var!~

� am leqss CemTan xSirad ixsenebda ana kalandaZe. dResac ar vici, me miqebda Targmans,

Tu xaiamis robaiT iyo aRtacebuli.

292

4

vin gadaurCa ucodveli

dReebis denas;

vinc ar Sescoda, rogor SeZlo

man Tavis rCena?

me rom cuds vSvrebi da Senc, RmerTo,

cudad rom mixdi,

Se dalocvilo,9 RmerTi xar, Tu

kaci xar Sena?!

5

moTmena Cemi Rvinis ndomiT

ukve iZlia

(aseTi viyav, xasiaTi

ar Semicvlia).

vetrfi im wuTebs, rodesac mwde

momawvdis Rvinos,

maZalebs, magram me daleva

ar SemiZlia.

6

Tavs vimtvrevdi, gamocana

ver amexsna Znelze Zneli:

suyvelafers ra sjobs qveynad,

axalia is Tu Zveli?

brZenma yurSi miTxra: `ra da,

xeliT qalis gepyras weli

da gagrZeldes erTi Rame

ise, rogorc erTi weli.~

7

viRac oxers da mamaZaRls

xotba ratom unda uZno?* _

buzi ar xar, saWmelisTvis

miuskupde viRac ucnobs.

iSimSile, Svilo, magram

monad arvis ar daudge,_

sxvisi puris Wamas gijobs,

Seniv gulis sisxli wuwno!

8

Rvinov, Svebis Cemis wyarov,

Cemo giJo megobaro,

oRond Sen gsva da visac surs,

mTaTxos: `fu, ra bilwi xaro!~

293

imdeni vsva unda Rvino,

rom isic ki, vinc me myvarobs,

meZaxodes: `Rvinis tiko,

aqeT saiT yofilxaro?~

9

Rvino minda! Cems win Tua

Rvino jamiT mdgari,

me mgonia Cemi Tavi

didebulTa gvaris.

jere minda, gaveyaro

Cems rjulsa da rwmenas,

mere vazis asulTan* msurs,

daviwero jvari.

10

o, vis unda, raSi unda

yofa amisTana!

erTi modis, meorisTvis

ileseba dana.

Cveni javri rom icode,

arSobilo jere,

qveyanaze dabadebas

isurvebdi gana?!

11

rogorc Cqari niaRvari,

rogorc qari velTa,

gaqceulan dReni Cveni,

raRa dagvrCa xelTa!

sanam vcocxlob, ar vinaRvli

orTa dReTa gamo:

dReTa jereT mousvlelTa

da warsulTa dReTa.

12

bedi Wadraks TamaSobs,

Cven ki vgavarT paikebs

(tyuils ki ar geubnebi,

marTals vambob, gaige!).

mTeli Cveni cxovreba

erTi saTamaSoa.

dRe mova da aqedan

guda-nabads aikref.

294

13

Tqve TaTrebo, me sul sami

saTxovni maqvs, gana asi:

Rvino masviT, iagundad

meqces piri qarvis msgavsi;

movkvde, RviniT ganmbaneT jer,

xolo mere ficriT vazis

SemikariT taxti igi

da saflavSi ise CamsviT!

14

Tendeba. sirajxanidan

moZme gveZaxis ase:

`hei loTebo, vinc iyoT

xelaRebuli Tavze,

aavseT RviniT fiala

manamde, sanam vinme

xelSi fialad dagviWers

piramde RviniT savses!~

15

hei lamazo, lamazo,

nuRar damagde xelada!_

meCvene vardi da dardi

guls momeSveba xelada.

erTi xelada amivse,

davsxdeT da erTad davlioT,'

sanamdis miwad viqceviT

da TviT gavxdebiT xelada!

16

es sofeli burTs TamaSobs,

xolo Cven varT burTi misi;

xan iqidan aqeT gvtyorcnis,

xan aqedan iqiT gvisvris.

gviTxras mainc, misi xoSiT

rad Zrwis kacis misxis misxi?

ki gavige, rom gvmtrobs, magram

ver mimxvdarvar: ratom, risTvis?

17

bats SemosCivla erTxel Tevzma

gvalviT damfrTxalma:

`am Cvens gubeSi moimatos

netavi wyalma!~

295

batma miugo: `Cven Tu Segvwves

manamde, mere

qveyana Tundac warRvnam STanTqas,

Tund _ cecxlis alma!~

18

tuCebiT rom mivetane

RviniT savse doqis tuCebs,

egeb-meTqi gulis varams

ase ufro gadavurCe!

doqi tuCiT tuCs damakvda,

amoidga ena uceb:

`erT dros qali viyavi me...

gyavde ase da iyuCe!~

19

girCev, qveynad Zlier cota

megobari gyavdes,

nu Tvli moZmed, Sens Zmobaze

vinc sicruiT Tavs debs!

iqneb, sityviT gimtkicebdes

megobrobas namdvils,

namdvilad ki mteri iyos,

saqmiT duSmans hgavdes!

20

im sasaxleSi, sadac jamSids*

eWira jami,

dRes tura hkivis. xedav rogor

icvala Jami?!

hm, im adgilas, sanadirod

rom hqonda bahrams,*

dRes miwas darCa sanadimod

bahramis gvami.

21

cas ginda Svidi skneli hqondes,

ginda _ cxra skneli,

ra bedenaa, erT dRes misgan

Tu sikvdils eli?!

gana sulerTi ar aris, sad

ra SegvWams bolos:

saflavSi Wia, Tu WalaSi_

mamali mgeli!

296

22

gverguna qveynad mwuxareba,

dardi da Zrwola.

mova dro, mova sikvdili da

saflavSi wola.

es oriode dRe rom vcocxlobT,

vilxinoT molze,

sanam Cven TviTon gadviqceviT

miwad da molad!

23

me RmerTma Semqmna, viTarca mas

hqonia wesad,

Tavidan unda xom scodnoda,

ra Teslic mTesa?!

rom memuqreba dRes, maSin xom

kargad uwyoda,

im kacs maCenda, sul rom unda

mesva da mesva?!

24

sacodavia, visac trfobis

Wiri da sneba

ar ganucdia, ar hqonia

amisgan vneba.

visac amqveynad ucxovria

usiyvarulod,

me vcxovrobdio, mas amis Tqmis

ara aqvs neba.

25

turfav, Rvino momawode!

ori rame minda mxolod:

Rvino Sevsva da zed Seni

tkbili tuCi davayolo.

Rvino, Rvino momitane,

raTa Tavis Sekavebis

aRTqma Seni dalaliviT

qars da niavs gavayolo!

26

imis nacvlad, mcire sibrZne

rom Semecno Tundac,

momaRora am sofelma,

tyuilebis gudam.

297

eh, dReni, rac uqalebod

da uRvinod ganvvle,

qveyanaze arsebobad

CameTvalos unda!

27

sisulelea yvela rjuli

da yvela rwmena.

bevrs ki amaod ecviTeba

muxli da ena.

maCveneT vinme, vinc icodes,

saiqioSi

vin wariwymida an vis ergo

samoTxis lxena?

28

gvsurs Tu ara gvsurs, erT dRes yvela

davxuWavT Tvalebs.

wavalT am qveyniT da waviRebT

codvebs da bralebs.

davlioT erTad, megobrebo,

davlioT erTad!_

am qveynad gvian movediT da

mivdivarT male.

29

me ar girCev, qveynis saqmes

waetano Tundac xilad!

man waago, wuTisoflis

xvaSiadi* vinac xila.

sanam gasxen Tvalni, yurni,

sanam ena gidgas, frTxilad! _

viTom rame ar gsmenia,

viTom rame ar gixilavs.

30

roca qveynis Semoqmedma

kacis Seqmna ido Tavze,

me ar vici, srulyofili

Seqmna is Tu nakliT savse.

Tuki kargi gamovida

naxelavi, rad spobs ase?

xolo Tu is cudi aris,

vis movkiTxoT codva? masve?

298

31

loTebs eliso jojoxeTi

gulis mzaravi.

mec sayveduri bevri miTxres

daufaravi.

rogor! jojoxeTs loTs da mijnurs

Tu agzavnian,

maS samoTxeSi vin hyoliaT?

vin da aravin!

32

me ar vici, viT gavCndi,

es masala risia;

Cems iRbalze mze naTobs,

Tu janRi da nislia.

Rvino, qali, barbiTi* _

me es naRdi momeciT

da Tu gindaT, aiReT

Tqven samoTxe_nisia!

33

SenTan ase rom vsulelob,

sulo, sulac ar mrcxvenia.

me is mkicxavs, visi gulic

arc civi da arc cxelia.

qveynad trfobis neqtars is svams,

visac kacis saxeli aqvs,

Torem mxdals da qalaCunas

siyvarulTan ra xeli aqvs!

34

rac ar unda aZagon,

vambob: Rvino kargia!

da vinc amas uaryofs,

Wkua daukargia.

zogjer rasac krZalaven,

swored igi gvWirdeba

da rasac ar krZalaven,

is arafrad gvargia.

35

arc sinagoga, arc meCeTi,

arc eklesia, _

ar mwams arc erTi, maTi gmoba

Cemi wesia!

299

me arc samoTxis imedebiT

vcxovrobdi qveynad,

arc jojoxeTis molodiniT

damikvnesia.

36

mdinaris piras rom damdgaran

turfa naZvebi,

nu, nu awvebi! frTxilad, molze

roca dawvebi!

ici, es naZvi erT dros qalis

tani rom iyo,

es vardebi ki turfa qalis

iyo Rawvebi?!

37

vinc saqmeSi Wkuas uxmobs

da endoba asjer nacads,

fuWad nayavs wyals sawyali

da xars wvelis Zroxis nacvlad.

gijobs, lenCis Coxa gecvas,

lenCs ki brZenis kaba acva! _

dRes sicrue sworad dadis,

simarTle ki _ acabacad.

38

Tu movkvdebiT, sulerTia

baRdadi Tu balxi.

Rvino ginda TeTri iyos,

ginda _ ferad Talxi.

Sesvi, Zmao, ar viqnebiT

Cven amqveynad, Torem

sul amova caze mze da

sul icxovrebs xalxi!

39

o, es jami erTxel rom

mowiwebiT gamowves,

damsxvreula da gzaze

swored amis gamo Zevs.

fTxilad, frTxilad, Tu Zma xar!

xedav? Tavis qalas hgavs.

is rom erT dros kaci iyo,

amas esec amowmebs.

300

40

Cemi gaCeniT sargebeli

cas ar hqonia,

Cemma sikvdilmac ram Sematos,

ara mgonia.

maS (Zlier mikvirs da pasuxs ki

aravin maZlevs)

es mosvla-wasvla mas ra mizniT

mougonia?

41

ca garewars: `kio, kio!~

dasturs aZlevs, alals: `nuo!~

marTals Cagravs, xolo marTlis

lukma visac miaqvs, hguobs.

Rirseuli isev kvnesis,

salaxana isev qsuobs.

axi aris, amisTana

cis etls kacma mia.uos!

42

brZenni yofis arss ikvleven,

sjulis kacni RvTis gzas Cxreken.

`es ase da aseao!~ _

TiTs gviqneven, rogorc regvenT.

me ki vSiSob, Semogvesmas

erT mSvenier dRes xma egeb:

`Tqven rom fiqrobT, iq ar midis

qaravani Tqveni ege!~

43

kacis wameba mis gaZlebas

aRmatebula.

RmerTma Tavidan is sikvdiliT

avaldebula.

netavi imas, visac qveynad

ar ucxovria;

netavi imas, vinc sulac ar

dabadebula!

44

vardobis Tve dgas, Rvinoc vardis

ferad naferi,

Cangi da dafi daukari,

svi da daTveri!

301

me Rvino minda, Sen Tu Rvino

ar gsiamovnebs,

me ras maZageb, _ Sxami Sens pirs,

miwa da mtveri!

45

gatexe marxva; SiSi nu gaqvs.

gabede, hqeni!

samagierod is akeTe,

rasac iqms brZeni:

aWame mSiers, kacs nu avneb

saqmiT da eniT;

gankiTxvis dRes ki me viqnebi

Tavmdebi Seni!

46

ciskris niavma dauxia

sibneles kalTa,

wamodeq zeze da svi Rvino

sayvarel qalTan!

dalie, Zmao, bevrjer mova

ciskari qveynad,

magram Cven TviTon ar gveqneba

sinaTle TvalTa!

47

omar xaiam, sofels arvis

ara aqvs ridi,

Seni daTrgunvac misTvis saqme

araa didi.

svi brolis WiqiT manam, sanam

brols sicocxlisas

sikvdilis xeliT dagimsxvrevdes

sawuTro flidi!

48

miwis gulidan cis TaRamde,

rogorc misani,

qveynis Secnobas Sevdgomodi,

mqonda mizani.

me Sevicani saidumlo

cisa da miwis,

magram sikvdilis saidumlo

ver Sevicani.

302

49

guls nurasdros miakareb

varamsa da sevdas;

Rvino svi da sevda maSin

raRas gagibedavs!?

vazis asuls* miujeqi

da ilxine masTan!

akrZaluli asuli sjobs

nebadarTul dedas.

50

saqmes vaebiT veras Svelis

Wiris mnaxveli.

vinc jafas gaswevs, gonieris

mas aqvs saxeli.

icxovre laRad, guls nurasdros

nu daiRoneb,

oxvra-wuwuniT ar mcirdeba

didi naRveli.10

51

qveynad isev veRar movalT, _

unda giTxra sityva mqise,* _

vinc dRes ase guliT gviyvars,

vaglax, veRar vnaxavT isev!

maS, vataroT dro, Zvirfaso,

xvalis dardebs dRes nu visevT;

mwdev, Semivse Rvinis Tasi

da Semasvi isev ise!

52

Tendeba ukve, Rvinos viTxov

(brolebs da lalebs).

suleli aris, vinc saxelze

wuxs da valalebs.

amqveynad, Zmebo, Zalian bevrs

nu movisurvebT, _

modiT, davsjerdeT Rvinos, Cangs da

qalis dalalebs!

53

bedis badeSi varT gabmuli,

mweriviT vwydebiT

da guli Cveni iTangeba

WiriT da vnebiT.

303

vaime, xalxo, Cveni nebiT

aq ar movsulvarT

da arc aqedan ar mivdivarT

Cven Cveniv nebiT!

54

rom mqondes Zala RvTis da ara

adamis Zisa,

me zecis Carxebs davamxobdi,

davcemdi Zirs da

sxva cas Sevqmnidi, rom xalxs egrZno

Tavisufleba,

rom qveynad bolo moReboda

dardsac da Wirsac.

55

zamTars zafxuli cvlis da Tumca

sawuTro ninvlobs,*

sicocxlis Cvenis dRe ileva,

mze Cveni kninobs.

dalie Rvino da kaeSniT

nu ilev dReebs! _

yvela wuxilis wamalia,

merwmune, Rvino.

56

erT Cems nacnob meTunesTan*

viyav guSin dilas.

jere miwa moTxara da

mere wixliT zila.

uceb fexqveS auyvirda

miwa: `hei, Zmao,

mec SensaviT kaci viyav

erT dros, cota frTxilad!~

57

es doqi albaT siyvaruliT

damwvara erT dros;

es Tavi albaT mas sayvarlis

gul-mkerdze edo;

es xeli albaT mas mijnuris

welze exvia...

vaime, aseT wuTisofels

viT unda endo!

304

58

maqvs cxovreba areuli,

mikidia cecxli mwveli,

rac ioli aris sxvisTvis,

me gamixda Znelze Zneli.

kidev kargi, erT ramisTvis

gaSverili ar maqvs xeli:

yelamde maqvs RvTis wyalobiT

kaeSani gulis mZvreli.

59

ar ginda, sulo, sul am soflis

Wirze valali,

nurc winaparTa varams xarSav

gulSi alali!

dalie Rvino, Torem _ xedav? _

dReebi Cveni

ise mihyveba qars, viT kaxpa

qalis dalali!

60

sanamdis boRma mogaxrCobdes

(iyavi mardi!),

moatanine Zelgi Rvino

ferad viT vardi!

oqro ara xar, jigaro, Sen,

dagmarxon jere

da amogTxaron mere. Sesvi,

moikal dardi!

61

sul gamixunda siWabukis

xasxasa wigni;

ise gamixma yrmobis baRi,

ver viSveb SigniT.

aRar myavs, gulSi sixarulis

Citi rom mejda.

rodis mofrinda anda rodis

gafrinda igi?

305

Jande fili

(1049-1141)

viT mariamis Zem

es sul erTia, wuTisofelma

ar dagvaxana Tu dagvaxana,

aqedan unda wavideT mainc,

avikraT unda bargi-barxana.

iq, sadac marvis* mTebi Cans wminda

da qris zemzemze* safis* aravi,

gvinda Cven axla es Tu ar gvinda,

iq unda davsceT Cveni karavi!

magram Tu maTi varT Cven mesavi

da gvsurs, zemzemis wyali davlioT,

jer ganviwmidoT mwikvlisgan unda

da yvela codva movinanioT!

Semdeg ki jeri Cvenzea ukve,

Cvenc saRvTo saqmiT Tu rames vizamT.

unda gadavdgaT nabiji RvTisken,

viT mariamis Zem qna es, ’isam!

20. sparsuli poeziis Sedevrebi

306

sanai

(1080-1140)

am amtutebul wuTisofelSi

am amtutebul

wuTisofelSi

Tavs viT vuSvelo, ar vici TviTon;

arc masxen frTeni,

avfrinde zecad,

aRarc maqvs Rone, es tvirTi vzido.

ar vuwyi, Tavi

sad mividriko,

sad davdge: mijnis miRma Tu moRma,

verc im soflisken

gavigeni gza,

veRarc am soflad viqarveb boRmas.

vici, warvwymdebi,

mivuxvdi gvian

da Tavis daxsnas awi vapireb:

ganapirebam

miSvelos iqneb,

Tu kidev sadme gavinapire!

iq mijobs, niWTan

gavixalvaTo

da gulisyuri mdevars vuduno,

leqsebma Cemma

qveyana SeZran,

me ki Sin vijde da viruduno.

macTuri

sakuTar Tavs vCxrek,

damidga Jami,

Tavad vicode, Tu ra xviTo var;

gunebiT ra var,

gavigo, anda

bunebam gvamSi ra damitova.

vici, Secnoba

visac surs sagnis,

307

unda Sexedos am sagans TviTon,

magram me rogor

unda SeviZlo,

Sen, Tavo Cemo, Soridan gWvrito!

SigniTa arsi

qacviT maqvs savse,

xolo garedan SroSnad vyvavivar;

rom Semomxedav,

TeTr qorad* vCanvar,

magram Tu gamCxrek, Savi yvavi var.

CvenebiT badags

gaCveneb, magram

smeviT Sxams gasmev da gesliT ggeslav:

saqmiT gimuxTleb

da giRalateb,

sityviT ki urcxvad gficav da gesav.*

nu moxval CemTan,

wyurviliT tanjuls

wylad ar geCveno udabnos wiri!*

me macTuri var

da maZaxura,*

Sen RvTisnieri ggonivar mwiri.

me Rrubeli var,

Sen xvati gaxrCobs

da sasoebiT me mapyrob mzeras,

me ki wvimaze

arc mifiqria

da mikvirs, Cemi rom kidev gjera!

myvinTavma zRvidan

amomitana,

egona, flobda sanukvar sadafs.

magram napirze

roca gamsinja,

xelT SevrCi sawyals niJara sada.

amfsonni kacTa

TvalTa sinaTles

mixmoben, magram xom vici Tavad,

TvalTa sinaTled

sxvebs viT veqmnebi,

rodesac TviTon beci da brma var!

viyavi xarbi,

viyav uZRebi,

vnebaTa CemTa ar hqonda kide,

gulis yanaSi

lencofa vTese

da dRes rad gikvirT, lencofas vmkide!

308

CemisTana gaiZvera

TaRliTs mravals naxavT, magram

CemisTanas _ mainc vera,

qalis saSos ar uSvia

jer Ze Cemebr gaiZvera.

siavkace miwilada,

vinc sikeTe ar axara,

Rorze ufro bilwi var da

ZaRlze ufro salaxana.

sxva ’isa vin gegulebaT?

qveynad mravali qva gdia, magram

saxras* badali sxva qva sad aris?

amqveynad bevri Wa aris, magram

zemzemis* Wis gvaqvs sxva Wa sadari?

’isa saxelad bevrs erqva qveynad,

dResac is gana yvelgan ar ismis? _

magram sxva ’isa* vin gegulebaT

msgavsi im ’isa mariamis Zis?

WeSmaritebis Secnobis vneba

WeSmaritebis Secnobis vneba

guls uZravs qveynad mravals da

mravals,

magram ieso mariamis Zes

ZaluZs is mxolod

(RvTis kvalze mavals);

mxolod is aris, am sibrZnis siRrmis

gazomva visac arafrad uRirs,

mxolod man SeZlo, aexsna zustad

injilis* yvela leqsi da muxli.

gaswire tani!

gaswire tani da daTme sulic,

Tu satrfos quCis mtvris gsurs moneba;

Tu ukvdavebis wylis Sesma ginda,

sul cecxls mieci, rac gaqvs qoneba!

antiqristea simdidre kacis

(ar xams simdidriT Tavmowoneba!),

309

siyvaruli ki qristea Cveni,

ubralo vneba nu gegoneba!

ratom icvlebi?

erT dReSi asjer ratom icvlebi,

sulisdgmav Cemo, martis dResaviT?

Sens garda yaribs, xom ici, ar myavs

qveynad arc moZme, arc naTesavi!

xan, viT iesos, amiyvan caSi

alersiT gulSi Svebis mTesavi,

xan ki xels mkrav da iosebiviT*

Camagdeb WaSi eniT mgeslavi.

xan ise mkocni, lamis xelmwifed

maqcio mona Seni mesavi,*

xan ki guls ise aiyri Cemze,

rom borkilebSi gyavar tyvesaviT.

iesom Turme

iesom Turme Tavis mowafeT

ra uTxra erTxel, getyvi amasac:

„marTlac lamazi nu gegonebaT

Tqven es sofeli, Tumc Cans lamazad!

aq suliers da usulos rasac

uyurebT, mxolod bre* da mtveria.

is moyvaruli ggoniaT Tqveni,

sinamdvileSi Tqveni mteria.

sawuTro risi sawuTro aris,

ar SemogficoT Zmoba da doba,

magram mas wuTiT nu miendobiT, _

ar SeiZleba sawuTros ndoba!

sawuTro vardad ki geCvenebaT

da Tavs gawonebT yvavilis msgavsad,

magram ekali aqvs damaluli,

dro rom gixelToT da gulze gasvaT.

Tqvenebr mimndobi metrfe am turfas

bevri hyolia da axlac uvis.

frTxilad iyaviT, ar daemgvanoT

Tqvens winamorbedT

regvenT da uvicT!“

310

misi badali

lamazi qali bevria, magram

am qalTan vervin TanisTanaobs,

aris sxva vinme, rom mogixedoT

da im moxedviT SegaqanaoT?!

lamazi qali bevria qveynad

(lamaz da Tvalad qalebs ra dalevs!),

magram gyavT vinme, misi badali

dasizmrebodes rosme saqaleTs?

mariams bevr qals vuxmobT saxelad

(maTSi rCeulnic bevrni arian),

magram iesos dedasTan axlos

movides, icnobT iseT mariams?!

bevri samarTlis Camdgari kvalSi

mouvlenia am qveynad zecas,

magram iseTi samarTlis burji

gsmeniaT vinme, vinc jvarze ecva?!

gamigonia

gamigonia, ieso qristes

undoda Turme wvimis moyvana.

didi xnis gvalviT tanjuli xalxi

RvTis savedreblad erTgan mohyara.

xalxmac Tavisi ubedureba

RmerTs SehRaRada oxvriT da axiT,

magram ufalma ar Seismina

gulis mTuTqveli mudara xalxis.

tanjulTa ajis* am arSesmenam

cisa da qveynis meufis mier

sagonebelSi Caagdo qriste.

ra unda eqna? daRonda Zlier.

da iyo aseT yofaSi, roca

xma RvTaebrivi gaisma cidan:

„vinc mlocvelT Soris

codvili iyos

da gulSi zraxva

ar hqondes wminda,

CamoiSore,

vedreba maTi

pirmoTneobas radgan edreba!

gamcnobT: arasdros Seismineba

Cven mier maTi locva-vedreba!“

codvilTac sxva ra gza hqondaT meti,

iqauroba datoves zlazvniT.

mixvdnen, urjulo urjukTa mier

311

uflis win locvas ar hqonda azri.

mxolod erTi-Ra brmobili kaci

darCeniliyo xeljoxze mbjeni.

da miubrunda im kacs ieso

(mas enacvalos sicocxle Cveni!):

„Senc maTTan erTad rad ar waxvedi,

meufis neba xom gesma cidan?

gana Sen maTze nakleb codvili

kaci xar, saTno da guliT wminda?“

miugo: „erT dRes iseT viRacas

davadgi Tvali da vigrZen vneba,

visTvisac arc RvTis da arc adaTis

mier Sexedvis ar mqonda neba.

radgan vicodi, aseTi qceva

miutevebel codvas udrida,

Cemi Tvalebi Cemive xeliT

amoviyare Tvalis budidan.

Tvalebis daTxriT rad gavimware

wuTisofeli, getyvi axlave:

guliT sikeTe ar amovTxare

da CemSi eSma ar gavaxare“.

qristem ubrZana: „maS, aRavline

axlave uflis mimarT vedreba,

iqneb ufali gTnavs* da mis TvalSi

aq SeyrilT Soris vervin gedreba!“

im RvTismoSiSma brmobilma kacmac

ar daayovna vedreba wamiT,

ufals _ „gvaRirse wvimao!“ _ sTxova

da SeaSvela qristemac: „amin!“

ca moigragna uecrad RrubliT

da wamovida Sxapuna wvima,

wyliT isev gaZRa mwyurvali miwa

da isev gayrmda, viT iyo winaT.

iesos madli

ieso qristes madli da Zali

gascda am qveynis zRvrebs da samanebs,

mas caSi misces samkvidrebeli

da zecaSi aqvs dRes mas savane.

ratom aRzevda ase mesia,

es riTi SeZlo, rogor ggoniaT?

riTi da imiT: xuxula raa,

qveynad xuxulac ki ar hqonia.

aw ki RvTaebriv suls mesiisas

binad am soflis qoxi viT hferobs,

roca caSi aqvs sasufeveli, _

misia zecis meoTxe sfero.*

312

Sen qristes darad Tu gsurs

Sen qristes darad Tu gsurs, ukvdavi

iyo, icxovre jer qristes darad,

Semdeg ki Tavi Zelze gaisvi

da jvarcma igi Caagde arad!

esec ar kmara, mkvdar kacs Caudgi

suli! da mere icocxleb marad.

sul vfiqrob da ver mimxvdarvar

sul vfiqrob da ver mimxvdarvar,

ra mWirs, Cems Tavs es ra xdeba?

satrfo aqeT ratom magdebs,

TviTon iqiT ratom sxlteba?

’isas* veZeb _ caSiao.

es kicvic* rom arsad mxvdeba!

sanamde?

sanamde unda gyavdeT pativSi

tani da mklavebs iqcevdeT kunTad,

roca ara da ar gesmiT Tqveniv

gonebis kvnesa da sulis kuTva?!

Tqvens sxeuls safrTxe Tu daemuqra,

icocxleT, gangaSs atexT maSinve.

tans Tqvensas ki grZnobT,

magram dafaruls

da srulqmnils Tqvensas

ver cnobT samSvinvels.

Tqvens win zis qriste. vis aqvs aseTi

bedniereba, raic Tqven dRes gaqvT?

Tqven ki imis wil, mas rom esavdeT,

qristes kicvis floqvs kocniT da esavT.*

cota xniT mainc

Tqven Tu lomiviT mZvinvare ar xarT

da Zalic spilos ara gaqvT dari,

maSin meliviT monaxeT soro

da WinWveliviT iyaviT wynari!..

ras emarTlebiT gonebanaTels? _

mas farTod gulis gauReT kari,

Slegs ki arasdros ar eqceT vardad,

313

mis TvalSi mudam iyaviT nari!

hei sanai, Sen cis meoTxe

sferoSi Tu gsurs,

rom iyo mjdari,

erTai gza gaqvs:

viT qriste, mtris win

jvars ecvi (manam ki zide jvari)!

rwmenis Saraze

erTgulebis da rwmenis Saraze

dgomisTvis rwmena gmarTebs abramis,*

vinc uflis rwmenis aRsasruleblad

ar iyoymana arc erTi wami

(rodesac isaks* kinaRam yeli

gamosWra danam morwmune mamis).

WeSmaritebis Secnoba Tu gsurs,

iwame qriste, xelT igde Jami

da mxolod amiT SeZleb, injilis*

leqsis da muxlis ar iyo xami!

wkvaram RameSi WinWvelis fexis

danaxvas (ase patara ramis)

Sen rogor SesZleb, miTxari, roca

dRisiT spilosac ver xedav lamis?!

qristes aseTi Zalmosileba

Tu modgams, isev zecidan modgams

qristes aseTi Zalmosileba.

radgan miwaze ar hqonda bina,

cam misi zecad aRsvla ineba.

aw RvTaebrivi iesos suli

ras aqnevs haers,

wyals, cecxls da miwas,

ros cis meoTxe sferoSi sufevs

(rac mas ufalma savaned misca).

314

xayani Sirvaneli

(g. 1199w.)

Sveba tkivilSi

tkivils da snebas,

ase rom mtanjavs

da sulis moTqmis ar maZlevs nebas,

salbuni* Svelis,

magram salbunSi

ar gavcvli me Cems tkivils da snebas.

dardi da vneba

rogor mwvda yelSi,

saxmilSi* guli, o, rogor dneba!

magram me Svebas

tkivilSi veZeb,

xolo salbunSi vpoulob vnebas.

he, nebiero,

iRbalma Senma

rom gazuluqa da TafliT gkveba,

me ras medrebi

Sen anda CemTan

ras gaZlevs dava da sityvisgeba!

am Wrel bazarSi

me sxva mafiqrebs,

goneba Seni sxva fiqriT Svreba:

me dards ar vyidi,

rac unda momcen,

xolo Sen xeliT ar uSveb Svebas.

giTxra, Tu ratom

ar veyme sulTans,

ratom ar vuZRven mas leqsad qeba? _

erTs wuTs nebaze

navardi mijobs

aTas weliwads sxvis karze gdebas!

315

musulmanebo!

rogorc ki Sahma

afxazTa qveyniT*

Sirvans ineba Camobruneba,

eklesiaSi

wagvasxa locvad,

Segvacvlevina zne da buneba.

musulmanebo,

meqis* molocvis

dro dgas (yvirili gamemtyuneba?),

Cven ki saydarSi

wirvaze vdgavarT,

amaze meti Tqmula cTuneba!

“moi, moi”

gulqvav, Tumca qristes esav

da giWiravs misi rjuli,

wminda sulis ar xar, Torem

dagwydeboda Cemze guli.

Senma trfobam dRisiT mqenjna,

damikarga RamiT ruli.

“moi, moi”11 da mixseni

kaci Sengan gatanjuli!

es Cemi guli

es Cemi guli

ra gulubryvilo

da miamiti yofila, RmerTo, _

ki ar scodnia sawyals,

rom xalxi

umaduri da undoa erTob!

sasomixdili

dResac mxsnels fuWad

daeZebs ise, viT balxSi erT dros

gadamTieli Cineli vinme

nacnobs eZebda

da Wraqi enTo.

316

Sveba ar sufevs vnebis gareSe

xayani, kargad

daimaxsovre:

kaeSania sicocxlis Ziri, _

Sveba ar sufevs

vnebis gareSe,

lxinis Tvinier ar hgies Wiri!

Tu tanSi sulis

Cadgma tanjvaa

da Tu tkbil sulTan

Seyris dros vtiriT,

ra unda iyos

is tanjva, roca

sul amogvxdian am tkbil suls piriT!

kaci ar viyo, Tu ...

me ar var CrdilSi

mosuli xili,

arc ZaRlTan dabmas ar vimsaxureb,

me cxraTvala mzis

var wyarosTvali

da am qveyanas maRliTY davyureb!

kaci ar viyo,

yvela am cvedans,

vinc CemTan mtrobis bazars axurebs,

Tu ar davasxi

Tavze lafi da

qalis nifxavi Tu ar vaxure!

da qarTulad vlaparakob

trfobiT Seni TeTri saxis

da kavebis, mas rom amkobs,

afxazeTSi* davesaxle

da qarTulad vlaparakob.

imdenjer da iseTi xmiT

gixmob: “moi, moi” aqo! _

ena Tmisebr damiwvrilda,

da Tma enad meqca, kargo.

317

cixis elegia

qristianebis naweriviT

ukuRmarT zecas

vinme Tu jaWviT SeuboWavs,

maT Soris mec var.

am monasterSi nu daeZebT

fuWad mesias,

aq odiTganve antiqristes

xelSi kvnesian.

hijris* mexuTe saukunev12,

Cemi badali

sxva vin gyolia? anda ar var

iqneb marTali?

da me, aseTi oqropiri,

saxmiliT vnebis

qristianebis sanTeliviT

viwvi da vdnebi.

bzikiviT vbzui, guli sisxlis

morevSi vgude

(guls vambob, gulad Tuki iTqmis

krazanis bude!).

ar ganmikiTxes megobrebma

da davSTi calad

da movtydi ise, aRar Semwevs

Civilis Zalac.

fui eSmaks da fui eSmaks

da fui eSmaks!

ufalo, gesav,* Semiwyale,

ufalo, gesav!

arc abasianT gvaris* minda,

miviRo ZRveni,

arc msurs, maZlevdnen mowyalebas

seljuyis Zeni*.

Tu muslimebma ar momages

niWad* raime,

sul migitoveb mahmadis rjuls

(ra vTqvi, vaime!)

da Tu islamze didxans mtkiced

videq da vdgavar,

erT mSvenier dRes fexs davkrav da

afxazeTs* gaval.

Riad damxvdeba qarTvelebis

karebi, mjera,

iqiT rumSiac* mimelian,

rumSiac jer ars!

zurgs Sevubruneb Tqvens qaabas*,

Sevicvli yiblas*,

ierusalims gamgzavreba

318

me ufro mxiblavs.

iq qristes zarebs sasoebiT

vemTxvevi kidec,

zonars* Sevibam, qristianis

jvars davikideb.

naWarmagevSi da muxranSi

minda, gavide.

bagrationTa sasaxleSi

binas davideb.

TbilisSi dabruneba

mas aqeT, rac ki

meufem cisam

wyalobis Tvisis gamiRo kari,

gadmomaCrdila

sikeTis Cero,

gamomacocxla didi xnis mkvdari.

dideba ufals, _

is meqmna Semwe

da gamiTena naavdrals dari;

dideba ufals, _

damixsna bewvze

ufskrulis pirad royiod mdgari!

awi ra miSavs,

aq momiyvanes,

ar mzaravs Zveli zafra da zari.

me aq moviTqvi

gvemulma suli,

aq bJutavs Cemi imedis kvari.

es saocreba

mters Tu acinebs,

icinos, gulze daesvas nari!

nai* rxeuli

miWiravs xelSi

da moTqvams Cemi qebuli qnari.

vardis piriviT

micinis piri,

erT dros rom mqonda naRveliT mWknari.

bageTa CemTa

ganuxven* karni

da margaliti vadine RariT.

aw Tundac reis*

aCuqo mxare

samefo kariT, lariT da jariT,

ver gaixarebs,

niSato* gulis,

319

guli, romelsac Sen xeli hkari.

qveyana ese

gavcvalo sxvaSi,

ar daijero sicrue mtknari,

me samaryandad

meqca Tbilisi

da jeihunad* meCvena mtkvari.

Sen mariami xar

Sen mariami xar Cemi, xolo

danakiskudis* xe me var xmeli

(mwife nayofiT rom daixunZla,

ra RvTismSobelma Seaxo xeli).

Sen xar ieso sulis Camdgmeli

da me var axla Seni mesavi:*

me mkvdari vegde, Sen moxvel CemTan

da aRmadgine lazaresaviT.

me SenTvis

me SenTvis leqss Tu Cavudgi suli,

madlobis arTqmas vinme gaZalebs?

es xom imas hgavs, madlierebiT

ar ixsenebdes qristes lazare?!

Sen spilo ver gjobs

Sen spilo ver gjobs,

spilos ki cocxals

da mkvdars bazarze

erT fasad Tvlian,

radgan ician, rom spilos Zvlisgan

mefis Wadrakis spilos qvas Tlian.

dResve moWeri siqa, sanamdis

gulis murazi siqis mWrelia,

Torem xval Sens naRds yavli gauva,

wuTisofeli ise Wrelia.

axla eZebe wamali, sanam

kidev miwaze brZandeba ’isa,*

Torem rodesac zecad aRxdeba,

mere sneuli verafers izam!

320

iesos msgavsad

iesos msgavsad sulis Camdgmeli

aqvs gulis Cemis damTuTqvels bage.

mSvenivrad icis, rom erTi kocniT

Camiqrobs kocons Cems

mwvels da mdagvels.

gana Sors aris, gana ver mxedavs, _

sul or nabijze dgas CemTan ager,

magram ara da ar gadmoadgams

is im or nabijs arafriT aqeT.

rogor viyavi erTguli misi,

rogor vadide igi da vaqe! _

is ki verc mamCnevs.

RmerTo, rac masze

me ocnebebis koSkebi vage!

321

hasan Razneli

(XII s.)

surneli amo

sulis Camdgmeli surneli amo,

CemTan rom aRwevs rodis da rodis,

niavs Camoaqvs xorasanidan

(sicocxle Cemi iqidan modis).

mxolod samSoblos miqarvebs qari

dardebs, rac yaribs

sevdiT guls mivsebs,

TiTqos var mkvdari da viTom isev

sulis STaberviT

macocxlebs qriste.

21. sparsuli poeziis Sedevrebi

322

anvari

(XII s.)

vficav

vficav im ukvdav suls, mariamis

pirmSos, iesos, pirSi rom udgas;

moses* carcisfer xelisguls vficav,

RvTis saswaulad romelic uTqvamT;

vficav im sevdas, iakobis* guls

Svilis dakargvis gamo rom RrRnida;

vficav iosebs,* visebr lamaz kacs

ar vicnobT kacis gaCenis dRidan!

323

faxr ed-din gorganeli

(XII s.)

visisa da raminiis siyvarulis ambavi

mTxrobelisagan

axla ki minda, mogiTxroT visisa da raminis siyvarulis ambavi. es visi da

ramini daaxloebiT ori aTasi wlis winaT cxovrobdnen iranSi. metyviT, raRa

drois adamisJamobis siyvarulze laparakia, maSin icodnen ki, siyvaruli ra xi-

li iyoo! scodniaT, batono, da es xili gemozedac usinjavT xolme, rogorc ki

amis SemTxveva miscemiaT. maSindel Seyvarebulebs guli dRevandel ymawvilebze

ufro uZgerdaT. is ki ara, gorganis im wigns Tu davujerebT, saidanac me es

ambavi gadmovaqarTule, Cveni romanis gmiri, ufliswuli ramini, ise gauxelebia

Tavisi rZlis siyvaruls, rom gamzrdeli Zmis sareceli Seuginebia. Tavad im

qals ki, iranis dedofals, raminis siyvarulisa gamo arc SiSi Caugdia ainunSi

da arc sircxvili. rac Seexeba alerss, alerss nu ikiTxavT, _ roca dediSo-

bila visi da ramini erTmaneTs exutebodnen, „maT Sua bewvi ar gaeteoda“ da

„wvimis TqeSic rom mosuliyo, mkerdi ar daunamiandebodaT“. Torem esec am wig-

nSi weria da sul male, Tu isurvebT, aqve SegiZliaT, waikiTxoT.

ras mibrZanebT, daviwyo maTi sasiyvarulo ambis moyola?

keTili da patiosani.

visisa da raminis bavSvobis sabediswero ambavi

Zvelad Turme iranSi mefobda erTi Sahi, saxelad moabadi. am moabads marto irani

ar emorCileboda, misi mezobeli qveynebis: erayis, xorasnis, xvarazmis, adarbadaganisa*

da kidev sxva samefoebis xelmwifeni xarks mas uxdidnen. sataxto qalaqi awindeli

TurqmeneTis sanaxebSi hqonda. dRes im adgils mari hqvia, maSin ki marvad ixsenieboda.

qarTvelebi am qalaqs jer kidev im dros maravs uwodebdnen da Cveni Zvelebis pativsa-

cemad, modiT, igi Cvenc ase movixsenioT.

erT dRes am Sahma maravSi didi navruzoba gadaixada. navruzi* maTi axali weli

iyo da am dResaswauls, visac rogor SeeZlo, ise xvdeboda. Sahi moabadis dResaswauli

ki rogori iqneboda, Tavad mixvdebiT, _ mTeli misi samflobelos mefeebi da qveSev-

rdomebi hyavda mowveuli. mindorze stumrebs mdidrulad morTuli Wrel-Wruli karve-

bi daudges, walkoti mokazmes da midamo mravali saqonliTa da samSvenisebiT aavses.

sufraze stumrebi pativis mixedviT iyvnen ganlagebuli. zogi qve ijda, zogi kidev di-

debul mefeTa da xaTunTa* TavT dgomis Rirsad ecnoT. imdeni alva*, muSki* da ambari*

324

ekmiaT da maT surnelTagan egzom didi kvamli damdgariyo, rom kaci ifiqrebda: an aris

da Rrubeli Camowolila miwaze, anda aqauroba lamaz qalebs TavianTi fSviadi TmebiT

dauburavTo.

mefe moabadi mozeimeTa WvretiT ixarebda. aqeT mutribebs* amRerebda, iqeT asparez-

ze cxenebs aTamaSebinebda, ufro axlos lamaz qalebs acekvebda. Tumca xanSi iyo Se-

suli, mainc qalebisken gaurboda Tvali, _ diacTa moyvaruli gaxldaT.

erT dRes moabads adarbadaganis dedofali, pirmSvenieri Sahro gaekekluca. moabad-

ma upasuxa:

_ mocinaro vardo, Warmagobis Jams rom aseTi xar, siyrmeSi rogori iqnebodi! aw

radgan guli damibnele da Sengan uimedo myavi, sul nu momikveT, qaliSvili geyoleba

da colad momaTxoveo!

Sahrom amaze upasuxa:

_ xelmwifeTa xelmwifeo, CemTvis Sens siZeobaze ufro didi bedniereba ra iqne-

boda, magram, samwuxarod, qaliSvili ara myavs da RmerTma Tu igi momca, uTuod Sen

mogaTxovebo.

maSin moabadi saqmeze gadavida:

_ Semomfice, rom Tu asuli mogeca, Cems garda aravis SerTavo!

qalmac Sehfica.

naxeT, ra qnes: dedam muclad uRebeli gaaTxova, siZem ki daubadebeli SeirTo!

gamoxda xani. is piroba Sahrosac daaviwyda da Sah moabadsac. magram moxda saswau-

li da Sahros marTlac SeeZina qaliSvili. xalxi ambobda: Sahro qali ki ara, aRmosav-

leTi yofila, iseTi mzesaviT manaTobeli asuli Svao. gadaixades Zeoba da bavSvs sa-

xelad visi daarqves. Semdeg ki kargi gvaris gamdeli gamoZebnes da bavSvi aRsazrdelad

masTan gagzavnes xuzisTanSi.*

Sah moabads ori Zma hyavda. ufrosi, zardi, vezirad esva. umcrosi ki, ramini, Svi-

liviT uyvarda da radgan Tavad uZeo iyo, taxtis memkvidred is miaCnda. visisa ar

iyos, haeris sikeTis gamo moabads raminic xuzisTanSi hyavda gaZiZavebuli. ase rom, visi

da ramini erT qveyanaSi izrdebodnen, rogorc erT walkotSi ori yvavili.

ramini rom moiwifa, ise damSvenda, qveyanaze misi badali ymawvili aravin iyo; pi-

rad mzesa hgavda, Tval-warbi ki yornis bolosaviT Savi hqonda. Zali lomisa gamohyo-

loda, sificxe _ vefxvisa. misi cxenosnoba da nadiroba ganTqmuli iyo, mSvilds ra-

miniviT veravin mozidavda, Subs misebr veravin ixmarda, asparezobis dros xom toli

ara hyavda da ara. Wadrakis TamaSad rom dajdeboda, kaciSvili misi momgebi ar iyo. ax-

la simRerasa da dakvras ar ikiTxavT! mWvretelni misi yurebiT da mosmeniT ver ZRe-

bodnen. ra dedam Soba aseTio! _ kvirobda xalxi.

moabads rom raminis davaJkaceba esma, gaixara, Raribebi uxvad ganikiTxa da uflis-

wuli maravSi Camoayvanina.

iqiT kidev visim aiyara tani da mediduroba daiwyo. ZiZam Sahros werili miuwera:

„Seni ambavi diaxac gamkvirvebia! rac aqeT gamoagzavne, mas Semdeg sakuTari Svilis

ambavi erTxelac ar gikiTxavs. misi silamaziT xalxSi Tavis mowoneba mainc ar moginda?

me rac SemeZlo, nebierad gavzarde Seni qaliSvili, magram mas aqauroba ukve TvalSi

aRar mosdis. Cveni arc saWmel-sasmeli eameba da arc Cacmuloba moswons. rogori kabac

ar unda Sevukero, wuns midebs. yviTeli Tu mivarTvi, ukan gadmomigdebs _ eg sneulTa

Casacmeliao; wiTeli Tu Sevukere, mijavrdeba _ sabozaod mamzadebo? lurjze miwyreba,

_ mgloviared geyoleba vinme da mas Caacvio! oqros jam-tabakiT Tu ar miarTvi, ise

saWmels xels ar daakarebs. piris fareSebad sul rCeul qaliSvilebs mTxovs, monebad

kidev oqrosqamriani ymawvilebi unda. moaxleebad oTxmoci didgvarovani asuli hyavs,

naklebs ar davjerdebio! me amisi gamZlebi ara var, keTili inebe da Seni Svili ukanve

waiyvaneo!“

325

Sahros ZiZis werili rom mouvida, maSinve oqro-vercxliT dakazmuli msaxurebi

gaagzavna xuzisTanSi da visi didis didebiT hamianis* qalaqSi Camoayvanina. dedam rom

Tavisi Tvalwarmtaci qaliSvili dainaxa, gaixara, jer taxtze damjdar visis Seavlebda

Tvals, mere ki mzes axedavda, _ neta vin romelia, visia mze Tu mze _ visio? maSinaTve

kazmva dauwyo da, rogorc mefis qaliSvils ekadreboda, egre morTo. Semdeg ki visis

uTxra:

_ droa, gagaTxovo, magram Seni swori qveyanaze aravin meguleba. qmrad isev da

isev Seni Zma viro Tu Segferis. Cemi Svili xar da barem rZalic iyavio!

maSindel iranSi wesada hqondaT: da Zmas colad daujdeboda da Zma das SeirTavda.

visis viros siyvaruli gulSi kidevac Cavardnoda, magram axla dedasTan daircxvina. ma-

Sin sefeqalebma Sahros RimiliT uTxres:

_ Sahro, ras Caciebixar mag bavSvs! Cven xom viciT, rom qalis dumili Tanxmobis

niSani ariso.

maSin Sahrom jer varskvlavTmricxvelebs Tavisi Svilebis qorwinebis bedi amkiT-

xvina, Semdeg ki viro da visi ixmo, dis xeli Zmas xelSi Caudo da isini col-qmrad

daloca.

moabadma Tavisi sacole moiTxova

isari sworad wava Tu ara, mSvildis mozidvas Seetyoba; xe kargad moisxams Tu

ara, gazafxulze miuxvdeba kaci, yvavilebs rom gamoiRebs, maSin. visisa da viros col-

qmrobas kargi momavali rom ar eqneboda, im dRes gairkva, roca Sahrom da moabadma

jer kidev mucelSi Causaxveli bavSvi daaqorwines. ai, rogor moxda es ambavi:

is iyo visisa da viros meqorwileni puris Wamad dasxdnen, rom uecrad zRvidan

Savi Rrubeli wamoigragna da mziani dRe Camoabnela. adga didi qari da iseTi mtveri

datrialda, iq myofni erTmaneTs ver xedavdnen. sufra aiSala. am dros Sahros sasax-

les erTi Savad mosili kaci moadga. Tumca am kacs saxelad zardi erqva (rac sparsel-

Ta enaze yviTels niSnavs), igi Savad daraxtul Sav cxenze ijda da tanzedac Savi ab-

jari esxa. iisfrad moxatuli taxtrevani moetana da cxenidan rom ar Camomxdara, ise

Sahros moabadis werili miarTva. cxendacxen xlebisaTvis bodiSi moixada da visis de-

das ase moaxsena:

_ me moabadis Zma da veziri gaxlavarT. mefem TqvenTan es werili gamomatanao.

Sahrom werili rom waikiTxa, feri wauvida. ise gaxda, gegonebodaT, tvirTkidebu-

li viri talaxSi Caefloo, _ visis dedas moabadTan dadebul pirobas Seaxsenebdnen.

Sahi moabadi iwereboda:

„Sahrov, Cven xom fici miveciT erTmaneTs, RmerTi da angelozi mowmed daviyeneT

da piroba davdeviT, asuls Sobdi Tu ara, igi CemTvis colad unda mogeca! RmerTma

gvismina da Sen qaliSvili gagaCenina. Cems bedze mogca RmerTma Sen asuli, Torem Seni

xnis qalis an raRa dros orsuloba iyo, an maincdamainc _ qalis yola. Zalian ga-

mixarda, rom gogo SegeZina da uflisadmi madlobis niSnad Raribebi guluxvad ganvi-

kiTxe. aw radgan es mTvare RmerTma me miboZa, magisi mand gaCereba aRar mwadia, vinaidan

vici, Tqvens qveyanaSi kacebi diacTa moyvarulni arian, qalze suli misdiT da misTvis

sicocxles gawiraven. qalebi ki, mogexsenebaT, TavianTi gulubryvilobiT mamakacis sit-

yvebs ijereben da maTi gulis wadils advilad asruleben. amitom, Sahrov, gogos mand

mets nuRar gaaCereb da igi saswrafod maravSi gamomigzavneo!“

gonze rom movida, sasowarkveTilma Sahrom luRluRi daiwyo:

326

_ es ra Camidenia! jer erTi, RmerTi gamiwiravs da fici gamitexia; meore, aseTi

xelmwifisaTvis coli wamirTmeviao!

visim Tavisi deda aTrTolebuli da gayviTlebuli rom dainaxa, SeuZaxa:

_ neta, aseTi ra dagemarTa, rom saxeze adamianis feri aRar gaZevs, anda RmerTma

ase rogor wagarTva goneba, rom daubadebeli asuli gaaTxoveo!

Semdeg ki zards, moabadis Zmas da mociquls, miubrunda da hkiTxa:

_ Sen, batono, vina xar da saidan mosulxaro?

zardma upasuxa:

_ me Sahi moabadis naTesavi da didebuli gaxlavar, saxelad zardi mqviao.

_ RmerTma sul yviTlad amyofos is kaci, visac Sen aq gamougzavnixar! aseTi sa-

Zageli wesi gaqvT Tqvens qveyanaSi, gaTxovil qals colad irTavT? brma xom ara xar,

qorwili gvaqvs. mTeli qveynis didebulebi aq ilxenen. musikisa da simReris xma casa

swvdeba. aseTi qorwili rom naxe, maSinaTve ratom ukan ar gabrundi? axlave saidanac

mosulxar, iq wadi, Torem sadacaa Cemi qmari viro mova da, icode, cudi dRe dagadgeba!

Sens moabads ki Cems magivrad ase moaxsene: gamoCerCetebulo dampalo bebero, Sen rom

cotaTi mainc Wkua gqondes, am sibereSi axalgazrda kacs cols ki ar unda ecilebode,

aramed oriode paraskevi rom gaqvs darCenili, saiqios samzadisSi unda iyo-Tqo!

zardma es rom moismina, cxens maTraxi hkra da piri maravisaken ibruna. ise Cqara

midioda, rom mis fexTa mtvers niavi ver eweoda.

moabads ki Zmis molodinSi suli eleoda: neta, Cemma zardma ra qnao? Tvali sul

gzisken eWira. erT dRes, rogorc iqna, Soridan mtveri gamoCnda da sul male im

mtverSi Sewuxebuli da daRlili zardi gamoikveTa. moabadi wamoxta da Zmas miegeba:

_ zardo, lomi xar Tu melio?

zardi cxenidan Camoxta, moabadis win miwas emTxvia da moaxsena:

_ RmerTma didxans gacocxlos, mefeo! Cavedi mahis* qveyanaSi. misi midamo samoTxes

mogagonebT, misi mkvidrni kidev, eniT ar aRiwereba, iseTebi arian: kacebi lomebs gvanan,

xolo qalebi silamazeSi mzesa da mTvares ejibrebian.

mahis qalaqSi swored maSin Cavedi, roca Sahros qeifi hqonda gaCaRebuli da Ta-

visi Svilebis, visisa da viros, qorwils ixdida. iyo erTi mxiaruleba, simRera da si-

cil-kiskisi. Senma mzeman, me maTi aseTi lxini guls miklavda, maTi qorwili glovad

mimaCnda da maTi simRera tirilad Camesmoda. visis Tqvens nacvlad gverdiT sxva kaci

uzis da masTan siaxloviT sxva vinme xarobs. iqaurobas viro ganagebs. Tqven mefobiT

mand aravin ar gaxsenebs. zogni dampals geZaxian da zogni kidev yofil Sahad gixse-

niebeno.

moabads es rom esma, saxeze zafranis feri daedo. qarisagan Zewna rom atokdeba,

ise aTrTolda. Zmas hkiTxa:

_ zardo, miTxari, rac Sen axla Tqvi, sakuTari TvaliT ginaxavs Tu sxvisagan

gsmeniao?

zardma miugo:

_ mefeo, Tqvenc iciT, me is kaci ara var, rac ar menaxos, imas vambobde. yvelafe-

ri, rogorc mogaxsene, ase iyo da danarCeni Tqven iciTo.

moabadma es rom ismina, ufro SeiWirva, TavgaWyletili gveliviT iRvlarWneboda

da guli maWriT savse WuriviT uduRda.

iq damswre didebulebma kbilTa RrWiali Seqmnes. erTmaneTs eCurCulebodnen: an

Sahrom rogor gabeda aseTi saqme, rom egoden didi xelmwifis coli sxvas SerTo, an

viros ase rogor mobezrda Tavi, rom Sah moabads sacole waarTva! unda wavideT da Sa-

his qveyanaSi qva qvaze ar unda davtovoTo!

327

moabadmac maSinaTve mdivani ixmo da mTels mis sabrZanebelSi laSqris wvevis brZa-

neba afrina, TabarisTani, gorgani, dehisTani, qohisTani*, sindi, indoeTi, tibeti, Cini*,

maCini*, soRdi* da Turani* viros winaaRmdeg saomrad awvia.

moabadisa da viros omi

virosas qorwili jer kidev ar iyo daSlili, rodesac moabadma mis winaaRmdeg

laSqari gaawyo. adarbadaganeli, reeli, gilaneli, xuzisTaneli, asTrabadeli da ispaa-

neli didebulebi jer kidev virosas stumrobdnen, roca aq moabadis laSqrad wamos-

vlis ambavi movida. maSinaTve yvela maTganma Tav-TavianT qveyanaSi werilebi dagzavna da

jars uxmo, _ moabadi modis viros winaaRmdeg da Cven Cvens maspinZelsa da megobars

unda davexmaroTo! sul male imdeni jari mogrovda, rom iqauroba ver itevda.

gamoemarTa moabadic. imxela laSqari mohyavda, rom misi simZimiT miwa izniqeboda.

jaris aSlili mtveri ise amaRlda, kaci ityoda, mTvares yurSi raRac saidumlos

eCurCulebao.

gaTenda Tu ara, orive jari erTmaneTis pirispir dadga saomrad. orTave mxares

qosebisa* da bukebis* iseTi Rnavili morTes, rom kacs eSmaTa Rrianceli egoneboda.

iseTi zari idga, Zveli mkvdrebic ki tokavdnen saflavSi. meomarTa xelSi maxvili el-

vasaebr icinoda. Subebis da droSebis simravliT haeri naZvis tyes damsgavseboda. zog

droSaze lomis gamosaxuleba ijda, zogze _ farSavangisa, zogze _ arwivis da zogze

kidev _ orbisa. im mtvris koriantelSi axalgazrdebi gaTeTrebuli iyvnen, Savi cxenebi

kidev _ daWarmagebuli. or laSqars Sua mociqulad arwivis frTiT gawyobili qorafis

isrebi dadiodnen. iseTi sayvareli mociqulebi iyvnen, rom kacs an gulze esobodnen, an

TvalebSi, sxva adgili ar moewonebodaT.

saRamomde gagrZelda omi. mwuxris Jams visis mama yarani daeca brZolis velze. im-

deni kaci mokles, rom mkvdris gora goraze eyena da maT gareSemo sisxlis nakaduli

dioda. virom rom Tavisi mama gulgangmiruli dainaxa, jars SeuZaxa:

_ yaranis WaRarisa mainc grcxvenodeT, sisxlisgan rom wiTlad SeRebila! gat-

yobT, saxels aravin ar eZebT. me ki ukan damxevi ara var, mtris laSqars unda Sevutio

da visac Tqveni mefis sisxlis aReba gindodeT, momyeviTo!

es rom Tqva, viro Tavisi didebulebiT, monebiTa da axloblebiT Setevaze gadavi-

da. misi laSqari mTis ferdobidan Zirs daqanebul niaRvars hgavda. iseTi codvis kiTxva

Seiqna, deda Svils xelSi ar aiyvanda. Subebi Samfurs hgavda da mwvadis nacvlad zed

kaci ego. imdeni sisxlis Rvari idga, rom miwa sawnaxels damgvaneboda. meomrebis Tavebi

brZolis velze burTebiviT goravdnen. Cavida mze da moabadis jaris bedic Caesvena.

gaiqca moabadi. virom aRar misdia, jer erTi imitom, rom Ramis wyvdiadi idga da mtri-

sa da moyvris garCeva SeuZlebeli iyo, mere da kidev, brZolis bedi gadawyvetili ego-

na. magram kaci bWobda da RmerTs ecinebodao.

viro cxenidan ar iyo Camomxdari, rom daesxa Tavs uamravi deilameli, gilaneli

da qiamaneli* meomari. imdeni jari iyo, ra qviSa geTvalaT da ra _ igi. mamaci viro ar

Semdrkala da sisxliani xmali jer kidev qarqaSSi ar hqonda Cagebuli, Tavisi mcire

razmiT deilamelTa da gilanelTa jars ekveTa. moabadsac es undoda, _ rogorc ki ac-

nobes, viro gilanelebTan da deilamelebTan brZoliT aris garTulio, Tumca omisgan

daqanculi iyo, gorabisaken* aiRo gezi, sadac visis saxli da sadgomi egulveboda.

visi gulSeWirvebuli iyo. mama mkvdari esvena, xolo sayvareli qmari viro brZo-

lis velze hyavda gasuli. gulamoskvniT qviTinebda da cxare cremlebiT ZiZas Sesti-

roda:

328

_ qveyanaze Cemze ufro sabralo vinme Tu iqneba! ar vici, viros rogor Seveyaro

da am dampali moabadisagan Tavi viT davixsnao!

am tirilSi rom iyo, moabadis mociquli mouvida. uTvlida:

„damorCildi beds, mzeTa mzeo da yoveli cis mnaTobze ufro naTelo! RvTis gan-

gebas versad ver wauxval da rac bedis wignSi giweria, mas ver gaeqcevi. RmerTma ki

ase ineba, rom Seni Tavi me unda mekuTvnodes. Seni siyvarulis gamo aseTi gza gamoviare

da amdeni xalxi davxoce. uSenod sicocxle ar SemiZlia. Tu damemorCilebi da gulis

nebas amisruleb, samkaulebiTa da patiosani TvlebiT ise agavseb, Seni brwyinvaleba da

mSveneba mzesa da mTvares SurdeT. Cemi sulis malamo Sen iqnebi da Cemi samefos de-

dofloba Sen mogixdebao“.

visim es rom moismina, ise gamwarda, sayelo Semoixia da brolis gul-mkerdi ga-

moaCina. Tavze nacari isxa da mjiRebi imdeni irtya saxeze, rom piri da mkerdi sul

lilisferad iqcia.

_ wadi da Sens dampal moabads moaxsene: burTs faTerakis moedanSi nu Caigdeb-

Tqo! ra xviToc brZandebi, Sens namoqmedars etyoba. tyuila ggonia, am cixidan cocxa-

li gamiyvano. tanad naZvisa da pirad mTvaris msgavs viros SenisTana gadayruebul bex-

rekSi ar gavcvli. asec rom ar iyos da viro qmrad ar mesvas, Sen Cemgan mainc ver gai-

xareb. kacma mama momikali da axla ginda, colad dagijde? Senma stavram da Tval-mar-

galitma Tu momaRora, dedoflobis Rirsi rogor viqnebi, miT umetes, rom qoneba da

Zvirfasi Tvlebi isedac bevri maqvs! tyuila nu cdilob Cems xelSi Cagdebas, amas ver

eRirsebi da romc eRirso, Cems nayofs mainc ver igemeb. gverdiTac ver momijdebi. jer

Cemi ubiwo tani sayvareli qmrisTvis ar daminebebia da Sen, bexreks, rogor daganebeb!

moyvroba da mtroba erTad ver Seiyrebian, radgan erTi Wiqaa, meore ki _ qva. siyva-

ruliT me Sen maSin dagemorCilebi, roca qori da kakabi erTmaneTs SeeTvisebian-Tqo.

moabadi visis aseTma pasuxma ufro gaaxela da misi siyvarulis cecxli gulSi

ufro augizgiza. gansakuTrebiT is uxarebda guls, rom visi Turme ubiwo iyo da qmar-

Tan jer kidev ar woliliyo.

maTi saqme ise Seiqna, rom swored im Rames, roca qorwili dainiSna da virom pa-

tarZlis sawolisaken gaswia, bedad visi sadiaco saqmeze dadga. viros axalsiZoba Caum-

warda, sxva ra Rone hqonda, ukan unda gamobrunebuliyo. qali arawminda Tu Seiqna, ma-

makaci mas ver daekareba da Tu vinicobaa, colma es saqme damala, qmari mas maSinaTve

gaeyreba. am mizezisa gamo visim da virom erTmaneTis alersiT ver gaixares. amasobaSi

kidev is iyo, gilaneli da deilameli meomrebi daesxnen viros Tavs. da es netareba ga-

daido.

moabads visis qalwuloba rom agondeboda, sixarulisagan Wkuas kargavda, Cqarob-

da, male Caegdo visi xelSi. Tavisi Zmebi, zardi da ramini ixmo da maTTan visis ambavi

gaarCia.

raminma Zmas egre moaxsena:

_ xelmwifeo, ratom xar ase fuWad visis saqmes gamokidebuli? mlaSe adgilze

Tesls rom daTesav, verc nayofs moimki da Teslsac tyuilad dakargav. rogor ginda,

Segiyvaros qalma, romlis mama mokali! magram es kidev araferi; ubedureba is aris, rom

Sen beberi xar, is ki axalmowifuli gogonaa. yrmisaTvis yrma Tqmula da berisaTvis _

beri. rogorc bers yrma moundeba, agreve moundeba yrmas yrma. misi siyvaruli gulidan

moiSore! siyvarulis araki zRvisa msgavsia: misi Ziri da napiri ara Cans. roca moginde-

ba, zRvaSi advilad Sexval, magram ukan gamosvlas rom moisurveb, iolad veRar gamox-

valo.

moabads raminis mier Tqmuli simarTle emwara. siyvaruliT datenili guli Segone-

bas ar ismens. Seyvarebuls yvedreba ar unda, _ vinc Seyvarebuli ar aris, igi arc ka-

cia.

329

moabadma axla zardi daimartoxela da saidumlod uTxra:

_ rame iRone da visi xelSi Camagdebine! sxva rom ara iyos ra, am cixidan me Tu

xelcarieli gavbrundebi, qveyanaze Tavi momeWrebao.

zardma moaxsena:

_ xelmwifeo, Rone erTia: Sahros didi saqoneli gaugzavne da oqro-vercxliT

moqrTame! Tanac SeaSine, SeuTvale: Sahro, yvelani saukuno gansasvenebelSi varT wam-

svleli da Sen, ficis ase gamtexi, im qveyanaze ra pasuxs gamcem-Tqo?

moabadis werili Sahrosadmi da visis gataceba

moabads zardis rCeva moewona da Sahros aseTi werili miuwera:

„Sahro, RmerTs nu scodav da fics nu gatex! TviTon ici, siZe-sidedrobaze ro-

gori fici miveciT erTmaneTs da mowmed RmerTi da angelozebi daviyeneT. is gogo xom

Sen Cems bedze gaaCine, sxvas ratom mieci? amaSiac RvTis xeli urevia, virom rom qor-

wilis dros misgan gulis neba ver pova. marTla usamarTloba ar iqneboda, rom Cems

sacolesTan pirveli Rame sxvas gaetarebina! gijobs, rac mtroba moxda, daiviwyo da

Seni asuli me momce, Torem am omSi rac sisxli daiRvara, im qveynad yvela Sen mo-

gekiTxeba. Tu amas ar izam, mahis qveyanas nacartutad vaqcev da am saSinelebisaTvisac

RmerTTan pasuxs Sen mogTxoven. Cemi gulis mogebiT ki ar waageb: Sens Svils viros

erTs saxelmwifos mivcem, Sen qohisTanis* xelmwifis deda Seiqnebi, Seni qaliSvili ki

mTeli xorasnis dedofali gaxdeba. vicxovroT am qveyanaze nebierad da es wuTisofeli

gemoze movWamoTo!“

icoda moabadma, sityvebiT Sahros guls ver moigebda, amitom werilTan erTad im-

deni saqoneli gaugzavna mas, rom kacis eniT ar aRiwereba. oTxasi aqlemi, oTxasi cxeni

da xuTasi jori Zlivs ezideboda SahrosTan gagzavnil Zvirfas nivTebsa da Tval-marga-

lits. Sahrom rom aseTi ZRveni dainaxa, Tvalebi daubrmavda, visic daaviwyda da viroc,

moabadis mxedrebs cixis kari gauRo da pirmTvare visi moabads xelSi misca. Tavi amiT

imarTla: Cemi qaliSvili imTaviTve moabadis sacole iyoo. visi nebiT ar mihyveboda Sah

moabads da manac Tavisi sacole ZaliT CamoaTria kibeebze.

virom misTvis colis warTmevis ambavi rom gaigo, metis mwuxarebisagan sayelo

gardaixia. guli wauvida. gonze rom movida, Teramidan, sadac maSin imyofeboda, gorabi-

saken gamoeSura, iqneba, moabads kidev Cavuswroo. magram SahinSahi ukve wasuli iyo.

SahrosTvis ganZi daetovebina da virosTvis saunje waerTmia. TqmiT veras ambobda, mag-

ram gulSi dedasac uwyreboda da dasac emdurvoda. cxare cremlebiT tiroda da mux-

Tal sawuTros wyevlida. sawuTros ki Tavisi saqneli ukve eqna: guliswamRebi visi er-

TisTvis waerTmia da meorisTvis mieca. axla ki erTs qva aeRo da simwrisagan gulSi

icemda, meores ki xelSi Wiqa daeWira da netarebis Rvinos wrupavda.

midioda gamarjvebuli da gaxarebuli moabadi da mihyavda taxtrevniT Tavisi sa-

cole, visi. taxtrevans gars saWurisebis razmi exvia da moabadis jari icavda. Sahis

Zmebic, zardi da ramini, axlos miuyvebodnen moabadis saganZurs. uecrad RmerTis gange-

biT didi qari amovarda da taxtrevans saxuravi fardagi moaglija. gegonebodaT, ucbad

Rrubelma gadaiyara da masSi damalulma manaTobelma mzem gamoanaTao, _ visis piri ga-

mouCnda. raminma visis rom Tvali mohkra, TiTqos gulSi isari ganewonao, cxenidan fo-

ToliviT Camovarda. ymawvils qalis silamazem gulSi siyvarulis cecxli aunTo da

goneba wauRo. erTxans miwaze ugonod egdo, vardis pirisaxe zafranad qceoda, xolo

wiTeli iagundis tuCebi cisferad Seqmnoda. Sahis amala verafers gamxdariyo, raminis

gulis wasvlis mizezi ra iyo, veravis gaego. yvela Sewuxebuli iyo da aseT dReSi Ca-

330

vardnil ymawvils dastiroda. ra ar qnes, magram verafriT uSveles. verc yurSi yi-

viliT moiyvanes gons, verc surnelTa kmeviT moasulieres. bolos cota cnobaze mo-

vida. magram enis xmarebis Zali ara hqonda. cxenze Zlivs Sesves da gza ganagrZes. ra-

mins Tvalebi visis taxtrevnisken rCeboda da gulSi natrobda: netavi, erTxel kidev

damanaxa misi saxe an, netavi, misi metaxtrevne gamxadao!

xan kidev ase ocnebobda: ra iqneboda, Cemi saqme rom visis gaego da masac erTi

Cemsken gadmoexedao! ufro Tamami fiqrebic mosdioda gulSi: RmerTo, ra iqneba, visis

Cemsken moebrunebina guli da Cemi siyvaruli masac gaeziarebinao! bolos guls usayve-

dura: gulo, ra usargeblo ocnebas miscemixar, ra fuW imedebs epotinebio!

Caiqnia raminma visis siyvarulze xeli da Tavis mware xvedrs daemorCila. axla

erTi esRa hqonda netarebad, xandaxan visis taxtrevnisken gaixedavda da iqedan Tavisi

gulis wamRebis surnels iynosebda.

Seyvarebulze sacodavi am qveyanaze aravinaa. Cveulebriv, kaci rom avad xdeba, mas

moinaxuleben xolme, moikiTxaven, uvlian da wamlebs urCeven. Seyvarebulze ki aravin

zrunavs. iyavi, Tu ginda, mTeli weliwadi Seyvarebuli, itanje da cecxlSi idage, ara-

vin mova da Sens ambavs aravin ikiTxavs. mijnuroba saidumlod Sesanaxi snebaa, Tavis ga-

saWirs sxvas rom ver gaandob, iseTi. iyo unda SenTvis da varami Cumad gulSi unda

Caikla.

moabadi didis ambiT dabrunda maravSi. qalaqi zeimobda. quCebi da moednebi mor-

Tul-mokazmuli iyo. seiris mayurebeli xalxi banebze gadmomdgariyo. didebulebi ne-

fions oqros ayridnen Tavze, wvrili didkacoba kidev vercxls awvimebda. banebidan ise-

Ti lamazi gogonebi imzirebodnen, rom quCaSi mimavali kaci ifiqrebda, es albaT var-

skvlavebi elaveno! quCebSi rom aseTi zeimi iyo, moabadis sasaxleSi, Tavad mixvdebiT,

ra dResaswaulic iqneboda. misi darbazi mindoriviT vrceli iyo, xolo Weri ise ma-

Rali hqonda, rom casa swvdeboda. ijda Sahi moabadi taxtze laRi da bednieri, ixareb-

da, svamda da gascemda.

visi sadedofloSi damjdariyo da darbazi igi Tavisi piris mSvenierebiT walko-

tad eqcia. ramdenadac moabadis guli mxiarulobda, imdenad visis guli kaeSaniT iyo

datenili. xan dedis moSorebis gamo tiroda, xan kidev imis gamo irecxavda cremlebiT

Rawvebs, rom mis sayvarel qmarsa da Zmas ase uimedod moswyvites. sevdisagan nemsiviT

gawvrilebuliyo da SeWirvebisagn saxe zafranis ferad gayviTleboda. xelmwifeTa da

didebulTa colebi WirisuflebiviT usxdnen irgvliv, anugeSebdnen da exvewebodnen:

_ dedofalo, cotaTi mainc moiTqvi suli, ase gulamoskvniT nu tirio!

visi arc pasuxs iZleoda da arc tirils wyvetda. moabadi rom gamoCndeboda, lo-

yebs ixokda, sayelos ixevda da pirs kedlisken miabrunebda xolme. visis piri walkots

ki hgavda, magram rad gindaT, am walkotis kari magrad iyo daketili da moabadma misi

xilviTac ki ver gaixara.

ZiZisagan visis ambis gageba da masTan wasvla

ZiZam rom visis ambavi gaigo, mwuxarebisagan qveyana daubnelda, xmamaRla tirili

morTo:

_ Cemo ori kviris mTvarev, ise rad dagemtera sawuTro, rom qveyanaze saarakod

gagxada? jer kidev piridan xsenis suni amogdis da xalxis piri ki Seni xsenebisagan

ukve avsebula. RmerTi me Seni SexedviT macocxlebda da awi, Sen rom ver Segxedav,

cocxali rogorRa unda viyoo!

331

maSinaTve ocdaaTi aqlemi lariTa da ZRveniT datvirTa da maravis gzas gaudga.

Tumca visi ase SeWirvebuli dauxvda, misi xilviT mainc didad gaixara. Tavisi gazrdi-

li pirdaxoWili, Tmadaglejili da Tmis bewviviT dawvrilebuli rom dainaxa, nugeSis

cema dauwyo:

_ ratom iklav, Svilo Tavs! damWlevdebi, Seavdebi da dayviTldebi. es ambavi asec

unda momxdariyo, _ sakuTarma dedam migaTxova moabads. axla didi xelmwifis coli

xar da mas tkbili suliviT uyvarxar. viro rac gind sanaqebo ufliswuli iyos, sim-

didriTa da xelmwifobiT moabadis xela mainc ar aris. Tu sawuTrom vercxlis vaSli

wagarTva, sanacvlod oqros Turinji mogca. kutikari dagiketa da bWiskari gagiRo. da-

mijere, miwaze nu agdixar, adeqi da sadedoflo samosi Caicvi. Tavze gvirgvini daidgi

da Seni piris mSvenebiT samefo darbazi walkotad aqcie; moSaqruli eniT saubari daiw-

ye da giSris feri TvalebiT Sens SemxedvareT guli auZgere! moabadi Seni qmaria,

dautkbi da cxeli kocniT guli gauTbe, elvare piriT Rame dRed aqcie da mze moSur-

ned gaixade; aqaur mamakacebs TavianT colebze guli aayrevine da lomiviT mZvinvare va-

Jebs Senze javriT piri baiasaviT gauyviTleo!

visim ZiZis Segoneba rom moismina, ase upasuxa:

_ ZiZav, Seni saubari unayofo xesa hgavs. guli am sawuTros sicocxliT gamZRari

maqvs. tanisamoss ar Cavicvam da taxtze ar davjdebi. Cemi samefo tanisamosi flasia da

saxelmwifo taxti _ miwa. moabadi Cemgan ver gaixarebs. radgan virom CemTan woliT

gulis neba ver pova, dae, nurc sxva ipovnis mas Cemgano!

ZiZam Tavis gazrdils axla sxva mxriv Semouara:

_ yofili sayvareli ukve gasul dResa hgavs. me damijere, miwaze nu zixar, Sedi

abanoSi, ibanave, vardiswyliT tani daizile, sadedoflo tanisamosi Caicvi, taxtze da-

jeqi da Tavze gvirgvini daidgi! aq pirmSvenieri didebulTa colebi morTulni da mo-

kazmuli dadian, me ar minda, Cems gazrdils isini aseT yofaSi uyurebdnen. egec rom ar

iyos, sxvebsac uxerxul mdgomareobaSi ayeneb. isini sefeqalebi arian da valad aZevT,

Tavadac ise moiqcnen, rogorc maTi dedofali irjeba. wesisamebr imaTac flasebi unda

Caicvan da nacarSi unda dasxdneno.

ZiZis es darigeba visis WkuaSi daujda, ze adga da abanoSi Sevida. ZiZam igi morTo

da Zvirfasi samkaulebiT mokazma. visi mainc tiroda da Tavis ubedurebaze Cioda. ti-

riliT rom daiRala da dawynarda, ise gamSvenierda, rom masTan mosuli kekluci qa-

lebi mis gverdiT varskvlavebiviT moCandnen, TviTon ki badri mTvare gegonebodaT, ise

anaTebda.

moabadma rom gaigo, visi xasiaTze modgao, gaixara, cols didi ZRveni gaugzavna,

oqro-vercxliTa da Tval-margalitiT aavso. uamravi mona da mxevali aCuqa. Tavad ki

dajda da gaxarebulma mTeli is kvira qeifSi gaatara. mere ki adga da sanadirod gae-

marTa.

erT dRes visim ZiZas uTxra:

_ Sen Tu rames ar moifiqreb da ar miSveli, Tavis mokvlis garda sxva gza ar

damrCenia, mxolod sikvdiliT Tu SevZleb moabadis yurebisagan Tavis daxsnas. sanamdis

igi CemTan Tavisi gulis wadils aisrulebdes, iqneba raime xriki mougono. me mamaze

mgloviared var da erTi weli mekuTvnis, mas ar davnebde. magram isic xom vici, rom

erTi weliwadi me igi ar damTmobs. amitom Sen unda damexmaro da misi mamakacoba Sekra.

erTi wlis Semdeg ki, ra vici, iqneba, guneba Semecvalos, Senc daubruneb mas kacobas

da masac Seni fasi qveyanaze aravin eyolebao.

ZiZas visis es Txovna didad ar ekeTa, magram sxva gza ara hqonda, Tavisi gazrdi-

lis nebas dahyva. spilenZisa da rvalisagan ori Tilisma gaakeTa, erTi moabadisa da er-

Tic _ visis. Seuloca da erTmaneTs gadaaba. sanamdis es ori Cxibi erTad iyo Sekruli,

332

moabads mamakacoba dakarguli eqneboda. ZiZam dilauTenia es Tilismebi mdinaris piras

lamSi Cafla rom mobrunda, visi is adgili aswavla da uTxra:

_ Tumca Seni Txovna ar momwons, brZaneba mainc Segisrule da aseT did xelmwi-

fes mamakacoba Sevukari. iyos lamSi is Cxibebi erTi Tve. erTi Tvis Semdeg, vici, Tvi-

Ton mogindeba qmarTan alersi da Tavad momTxov moabadis mamakacobis axsnas. maSin me

im Tilismebs cecxlSi davwvav da moabadsac kacoba daubrundebao.

naxeT, RvTis gangebiT ra moxda: erTi Tve arc iyo gasuli, is mdinare adidda,

Cxibebi Tan waiRo da darCa moabadi samudamod mamakacobadakarguli. sabralo qmars co-

li gverdiT ki ewva, magram mamakacoba aRar hqonda.

ori qmari SeirTo visim da orivesgan qalwuli darCa, verc virom aisrula masTan

gulis wadili da verc moabadma.

rogor daria xeli ramins siyvarulma

visis siyvarulisagan Znel dReSi Cavardnili ramini xalxTan yofnas Tavs aridebda

da ukacriel adgilebSi daexeteboda. Rame Zili ar hqonda da dRe _ mosveneba. sadac

werweta saros naxavda, dadgeboda da Tvalmouwyvetliv uyurebda, _ visis tans amsgav-

sebda. baRSi rom wiTel vards gadaawydeboda, kocnas uwyebda, _ visis pirs agonebda.

yovel diliT ias krefda (visis kululebs amgvanebda) da gulze daiyrida xolme. Can-

gze ukravda da zed Tavis varams amRerebda. erTxelac aravin hkiTxa: ratom xar am

dReSio? zogjer moabadis baRSi Sedioda da xeebs eubneboda:

_ xeebo, gevedrebiT: Cems aseT yofaSi mowmed damideqiT da, roca aq mxiarulma vi-

sim gamoiaros, uTxariT, Tu ra dReSi var me, misi mijnuri, rogor vtiri mis gamo da

cremlebs rogor vRvrio!

baRSi mkvnesare iadonebs rom naxavda, etyoda:

_ Tqven ra dagmarTiaT iseTi, rom amdens kvnesiT? Tqveni Seyvarebulis gverdiT

Stoze zixarT, Tqve kargebo, CemsaviT xom ara xarT satrfos mowyvetili! sakvnesari me

maqvs, Tqven ra gatirebTo?!

erTxel ramini ase rom daborialebda moabadis baRSi, sad iyo, sad ara, visis ZiZa

Semoxvda. gazafxulis walkotze ufro kekluci TiTqos ra unda iyos, magram raminis

siturfe walkotis mSvenierebas aTasjer ufro sjobda. yuris Ziri wminda vercxls

ugavda. wver-ulvaSi axali akokrili hqonda. tuCebi laliviT uRvioda, kbilebi marga-

litebisa esxa. tani ise werweta hqonda da ise irweoda, rom moaruli kviparosi ge-

gonebodaT. saxe savse mTvaresaviT unaTebda.

ramins ZiZis danaxva metad gauxarda. erTurTi moikiTxes. Semdeg baRis myudro ad-

gilSi gaixalvaTes. raminma Tavisi gasaWiri SesCivla:

_ visi dedisagan TiTqos imisTvis dabadebula, rom vinc Sexedavs, cecxlad moe-

kidos, nametur me, ZiZao, misi siyvarulisagan viwvebi. xom am dReSi vyavar, mainc Rmer-

Tsa vTxov, Tavad igi mudam mxiaruli da uWirveli iyos. me ki, dae, misi Wiris sanac-

vlod movkvde, ar vCivio!

ZiZas raminis naTqvami eama:

_ ramin, RmerTman Seni ubedureba da Wiri nurasodes masminos! agreTve RmerTsa

vTxov, Cemi gazrdilis bedi misi pirisaxesaviT mSvenieri iyos da misi mtris zurgi _

Cemi visis dalalebiviT dagrexilio!

raminma ganagrZo:

_ Cemi siyvaruli damaluli aRar aris, ZiZav, qveyanam icis, rom visis siyvarulisa

gamo gulisagan Tmoba wamsvlia da sulisagan cnoba gamclia. mas aqeT, rac im faTera-

333

kad aRmdgarma qarma visis taxtrevans safarveli gadaacala da Cemma Tvalebma misi sa-

moTxis msgavsi piri dainaxa, guli jojoxeTis msgavsi WiriT amvsebia. axla aRarc coc-

xali var da aRarc mkvdari. niadag ise vtiri, rogorc ciskris Jams _ iadoni. ZiZav,

axla me mxolod Seni imedi-Ra mabadia. Tu mixsni, Sen mixsni. midi da Cems magivrad vi-

sis ase moaxsene: „he, keklucTa dasabamo, ori kviris mTvare Seni SuriT gulze skdeba-

Tqo. dadna Cemi guli Senze fiqriT. garToba CemTvis aRaraa da sixaruli. verc moedan-

ze gavsulvar saasparezod, verc avaziT minadiria da verc qoriT kakabs gavkidebivar,

megobrebSi ver davmjdarvar da qeifi ver gamiwevia-Tqo. SeRamebidan gaTenebamde vkvnesi

da Seni siyvarulis gamo dakodili gveliviT viRvlarWnebi. Cemi xsna maSin iqneba, roca

erTxel mainc Sens saxes Tvals Sevavleb. Senma mzeman, CemisTana ymawvilis, romelsac

SenTvis araferi Seucodavs, ase ganwirva da mokvdineba ar egebis-Tqo“.

ZiZas es rom esma, TiTqos Sxamiani isari moxvda gulSi, magram ramins es grZnoba

daumala da ase upasuxa:

_ ramin, nuTu Sen marTla imisi imedi gaqvs, rom visi Segiyvarebs! visi is mzea,

Senze rom arasodes ar inaTebs. ar gagiva masTan xrikebi da oini; visi ase advilad ar

moRordeba. nurc imisi imedi gaqvs, ZaliT gamogivides rame. erTaderTi gza dagrCenia, _

visis siyvaruli gulidan unda amoigdo! Sen mas maSin Seuyvardebi da mis guls maSin

daepatronebi, roca fiWvis xe xurmas moisxams. anda vinaa is, vinc gabedavs da visis am-

bad miutans: ama da am kacs Seni siyvarulis cecxli ukidia gulzeo? aTasi lomis gu-

li rom medgas mkerdSi, me masTan amisTana ramis Tqmas ver vikisreb. axla mainc vin ga-

bedavs amas, roca adamiani asea Sewuxebuli amdeni ubedurebiT: calke mamis sikvdils

ver Serigebia, calke sayvareli qmris moSoreba ver mounelebia da calke kidev Tavisi

qveynisagan aq yaribad yofnas ver Seguebia. Seusveneblad kvnesis da tiris. axla mas an

Seni saxelis xsenebas vin gaubedavs, anda Sens SeTvlilobas vin miutans! ara, Cemo sa-

survelo, aseT samsaxurs nu mTxovo!

ramdenic ar exvewa ramini ZiZas, miSveleo, ZiZa civ qvaze dadga. ramini mainc ar

moeSva:

_ ZiZav, nu mizezob! xerxiT ra ar keTdeba! xerxiT qaris wisqvils ageben, haeridan

frinvels Camosvamen da xvrelidan gvels gamoiyvanen. xerxi ki Seni mogonilia. me rom

bednieri kaci ar vyofiliyav, am uadgilo adgils Sen ar Segxvdebodio.

es rom uTxra, atirda, ZiZa gulSi Caixuta da kocna dauwyo. Semdeg ki iqve daaw-

vina da gulis neba aisrula. TiTqos jado gaukeTeso, ise Seuyvarda ZiZas ramini. de-

dakacisgan erTxel nebas rom aiReb, mere pirze avSara amodebuli geyoleba.

ra raminma qalisagan moicala da zeze wamodga, ZiZam Tavisi kuSti saubari moal-

mobiera:

_ hai, Se macTuro, Sena! iseTi ena gaqvs, vis ar Seacden! aqamdisac miyvardi, magram

dReis iqiT, rac ginda, mibrZane da Seni mona-morCili viqnebi! _ visis saqmes, Sen rom

ginda, ise mogigvarebo.

raminma ZiZa Seaguliana:

_ Cemi imedi Sena xar. am Wirisagan damixseni da Seni xelovneba gamoaCine! kvlav

rodis moxval CemTan? xom ici, Sens mosvlamde me wuTebis TvlaSi viqnebi da Tvali

gzaze meWireba. sanamdis isev mxiarulad ar gixilav, manamdis cecxlze vijdomebio.

amaze grZneulma ZiZam siciliT upasuxa:

_ mtersac ki moyvared iqcev, iseTi jado gaqvs. awi nuRarafris geSinia, Seni

xsnis Jami damdgaria. yoveldRe aq damelode da rasac vizam, mogaxsenebo!

akoces erTmaneTs da gaiyarnen.

334

ZiZis maWankloba

ZiZa visis sawolSi rom Sevida, Tavisi gazrdili, Cveulebriv, cud gunebaze myofi

dauxvda. etira, sasTumali sul cremliT hqonda sveli. dedisa da viros siSorisa gamo

samkauli SemoeZarcva. ZiZa axlos miujda.

_ Cemo sicocxlev, sneuli ara xar da mudam ki wevxar. isariviT swori tani

mSvildiviT modrekili gaqvs. ise giWiravs Tavi, TiTqos sakanSi ijde da ara marav-qa-

laqSi dedoflobde. Wiri kacs dalevs, Svilo, da misi wamali moTmenis meti araferia.

me damijere da naxav, Tu gulidan kaeSani ar mogexsnaso!

visim es rom moismina, Tavi muxlTagan aiRo da amomaval mzesaviT elvare piri Zi-

Zas mianaTa.

_ ZiZav, maravio, Tqvi Sen. ici Tu ara, rom maravi CemTvis qalaqi ki ara, sakirea.

es samoTxesaviT morTuli da moxatuli darbazi lamazi kia, magram me igi jojoxeTis

jurRmulad mimaCnia. sawuTro ise maqvs moZulebuli, rom Tavi cocxali aRar minda.

wuxel viro damesizmra: cxenze ijda, nadirobidan dabrunebuliyo. welze xmali ertya

da xelT Subi eWira. kargad enadira. cxendacxen momadga da alersiT miTxra: Zmis si-

cocxlev, ucxo qveyanaSi Tavs viTa grZnob? Seni mtrebis xelSi uCemod rogor Zlebo?

mere isev vixile ZilSi. gverdiT mewva. mexveoda da mkocnida. axlac cxadiviT Camesmis

yurSi misi CurCuli da misi tanis surneli axlac mabruebs. Sen TviTon ici, ZiZav, rom

mTels marav-qalaqSi viros badali vaJkaci aravinaao.

ZiZas visis Tavi xeliT eWira. uTxra:

_ Seni ZiZa mogikvda! Seni naTqvami rkinasaviT memZima. nu moiklav Tavs, Svilo! es

sawuTro mogzaurTa fundukia*, Cven ki moqaravne mgzavrebi varT. moqaravne fundukSi

mudmivad ki ar cxovrobs, cota xans dahyofs Sig da wava Tavis gzaze. nu hkrav xels

sixaruls da Tavs WirSi nu Caigdeb! am qveyanaze axalgazrdas ver naxav, sakuTari Ta-

visTvis siamovnebis miniWebas ar eZebdes. zogs jari uyvars, zogs _ coli da saxli,

zogs _ mowifuli qali. qalebsac es zne sWirT, xelmwifeTa colebi arian isini Tu qa-

liSvilebi, ginda didebulTa meuRleni, sxvadasxva siamovnebiT ixareben guls. qals,

rac gind lamazi xelmwifis coli iyos, malulad mainc hyavs sayvareli da Cumad mas-

Tan eZleva netarebas. Sen kidev viros garda aravin gagondeba. viro xelmwife da xel-

mwifis Svili kia, magram angelozi mainc ar aris. weRan mkiTxe, maravSi viros msgavsi

vaJi Tu vinme ginaxavso. RmerTma icis, rom maravSi bevri ymawvili minaxavs, kaci maTi

WvretiT rom ver gaZReba, iseTi. kacs isini viroze ufrodac moewoneba. maT Soris gan-

sakuTrebiT erTi axalgazrda gamoirCeva, lomiviT Wabuki. kacis gonebas misi silamazisa

da momxibvlelobis aRwera ar SeuZlia. sxva Tu varskvlavia, igi mTvarea. moabadis say-

vareli Zmaa da saxelad ramini Hhqvia. saxiT sul virosa hgavs. aqauri qalebi misi siy-

varuliT daxelebuli arian. mTels iranSi misi msgavsi cxenosani ar moipoveba. Subs

ise isvris, Tmas Sua gaapobs. brZolis dros lomia da mowyalebis gacemis dros _ mai-

sis wvima. mere kidev erTi Tviseba aqvs, gulCvilobiT sul Sena ggavs. isedac erTma-

neTis ali-kvali xarT. ise gavxarT erTmaneTs, kacs orad gaWrili erTi vaSli ego-

nebiT. mas Sen unaxixar da ise Seyvarebixar, rom dRe da Rame Seni siyvarulisa gamo

cxare cremlebs afrqvevs. Sen xom mebralebi da mebralebi am dReSi myofi, magram mas-

zed naklebad ar mewvis guli, _ Seyvarebulia da mecodeba.

visi atirda da ZiZas uTxra:

_ ra kargad uTqvams xosros* erTi molaSqrisaTvis: radgan sircxvili ara gaqvs,

rac ginda, imas ityvio! Sen radgan sircxvilis grZnoba ar gagaCnia, araferi giSlis,

aseTi rameebi CemTan iybedo. Cemic grcxvenodes da virosic! Cven dagviviwye da viRaca

raminis gulisTvis irjebi. Tu Sen Cemi deda xar da me _ Seni asuli, orpirobasa da

usircxvilobas ratom maswavli? ramini simaRliT naZvsac rom hgavdes da rostomze*

335

ufro gulovani iyos, me arafriT ar momindeba. rac gind lamazi iyos, Cems Zmas mainc

ver Semicvlis, Tumca ki ambob, viros hgavso. verc is momaRorebs Tavisi simdidriT da

verc Sen Semacden Seni waqezebiT. Sen TviTon ratom moismine misi saubari da Tu mois-

mine, me ratom makadre misi ganmeoreba? igi ratom ar Searcxvine da sakadrisi ratom

ar miage?! mamakacis nanadirevi dedakacia. jer moatyuebs da gulis nebas rom aisru-

lebs, sxva moundeba. dedakaci ki aris WirSi gabmuli, xan Sinaurebis eSinia, xan kidev

qmris SiSiT dneba. am qveyanaze safrTxe da Tavis moWra elodeba, im qveynad kidev _

jojoxeTi da RvTis risxva. ratom unda moviqce me ase? Cemi mfarveli RmerTia da Sem-

weobas masa vTxovo.

ZiZam es rom moismina, miuxvda, ramins kargad ar miudioda saqme da axla saTqmels

sxva mxridan Semouara:

_ am qveyanaze kacs raca sWirs, gangebisagan sWirs. rac RmerTs ar unda, is saqme

ar moxdeba. Senc is dagemarTeba, rac ufals SenTvis gadauwyvetia, arc meti da arc

naklebio.

visim amaze ZiZas ase upasuxa:

_ ki, yoveli saqme kacs bedisagan mosdis, magram vinc avs izams, imas aviTve gar-

daxdeba. pirveli avi saqme Sahrom qna, moabadis coli viros rom gaatana. avi man qna,

Cven ar gviqnia da, Sexede, Cvenc ramdeni Wiri vnaxeT, mec gamovijaye qveyanaze da Cemi

qmarico!

ZiZam Tavi imarTla:

_ ramini Cemi Svili ar aris, rom vifaravde. rac Seexeba siyvaruls, siyvaruli

rom mova, kaci avsac da kargsac uneburad emorCileba. Cemi naTqvami daimaxsovre: sul

male am cecxlisagan kvamli amovao!

meore dilas, rogorc daTqmuli hqondaT, ramini da ZiZa erTmaneTs Sexvdnen. ramin-

ma SeniSna, rom ZiZa karg gunebaze iyo. hkiTxa:

_ guSindels aqeT rogor brZandebi? getyoba, visi ginaxavs da misgan sasiamovno

sityvebi gsmenia. visis Cemi SeTvliloba Tu moaxsene da Cemi gasaWiri Tu gaagebineo?

ZiZam upasuxa:

_ viyavi da gadaveci, rac damabare. me gamiwyra, Sen ki SemogiTvala: „ramin, Sen-

Tvis iyo, girCevniao; CemTan Seyris imedi nu geqneba! Tu mijnuroba gwadia, wadi, qve-

yanaze qalebis meti ra aris! Cemi saxeli viTom arc gsmenia. eSmaks nu Seucdenixar.

jer RmerTis winaSe nu scodav, mere sakuTari Zmis mimarT nu Cadixar danaSauls! Sen

rom CemTan erTxel neba aisrulo, vici, ise SegZuldebi, rom Semdeg Cemi saxelis ga-

gonebac ki ar gesiamovnebao.“

sabralo raminma aseTi pasuxi rom moismina, qarisagan rom tirifi aTrToldeba,

ise akankalda. ZiZas Seexvewa:

_ Semicode, ZiZao, da erTxel kidev mimegzavne visisTan. uTxari: „mzesaviT naTelo

asulo, mamakaci yvela erTnairi xom ar aris! Tu inebeb, me aTasi saficariT Semogficav,

rom sikvdilamde Seni erTguli viqnebi. tanidan Cemi suli da Seni siyvaruli erTad

amomiva-Tqo!“

Seebrala ZiZas motirali ramini da uTxra:

_ Cemo Tvalis sinaTlev, moTminebis abjriT Seimose! waval, erTxel kidev Cavicvam

usircxvilobis jaWvs da visis erTxel kidev Sevexvewebi, Sensken moixedoso.

isev ewvia ZiZa Tavis gazrdils. visi daRonebuli ijda da TvalTagan cremlebsa

Rvrida. ZiZa visis miefolorca:

_ RmerTma sul ase daRonebuli da mtirali dasvas, vinc Sen dagaRona da gatira,

Sens saxl-kars mogaSora da Senianebs mogwyvita! magram erTi ki gamkvirvebia, am ucxo

xalxSi ras gadagidvia Tavi da Smags da gadareuls ratom damsgavsebixar? nu iqcevi

ase, Seni axalgazrdoba Seibrale da Wirs Wirze nu moimateb! Sens siyrmes zRvaSi nu

336

gadaagdeb da Sens tans siduxWireSi nu daadnob! Sen Tu es zne gWirs, rom visac uy-

varxar, igi aRono, Sens suls raRas erCi? Sens suls xom metad uyvarxar! ratom

gZuls igi? ramini Sens sulsa hgavs, mas Sen uyvarxar, Sen ki igi gZuls. nu irjebi

ase! qali xar da xesaviT nayofieri unda iyo. Seibrale is ymawvili, nurc mas daadnob

da agre gauxareblad nurc Sens tans daagdebo!

visis aseTi sityvebi rom esma, aRSfoTda da ZiZa agina:

_ saZagelo da RvTisagan dawyevlilo ZiZao! daiqces is kuTxe, saidanac Sen moev-

line am qveyanas! RmerTma mokiTxos dedaCems Tavisi danaSauli, rom Seni ZuZu maWama da

Cemi wminda buneba Seni ZiZaobiT dasvara! Seni usircxvilobiT Sendami siyvarulis Ziri

gulidan amovigde. tyuila nu irjebi, Sens dagebul badeSi me ar gavebmebi da im Seni

regveni raminis SemoTvlilobas yurSi ar SevuSvebo!

ZiZam gulSi gaifiqra: SelocviT Tu vizam rames, Torem am qals ver vacTunebo,

uTxra:

_ sicocxleze ufro sayvarelo, ramini Cemi arc Svilia, arc naTesavi da arc pat-

roni. me SenTvis minda sikeTe da esaa, rom malaparakebs, Torem sxva ra unda mrjides!

rac ar unda didad migaCndes Tavi, unda gaxsovdes, rom adamiani xar da ara angelozi.

iseT qmars moswydi, rogoric viroa, iseTi xelmwifis coli gamxdarxar, rogoric

Sahi moabadia da jer Sengan arc erTs ugemebia siamovneba da arc meores, radgan sa-

wolSi jer aravis wolixar. Senc aravisgan migiRia netareba da mamakacTan wola ra

aris, saerTod ar ici. magram Sen rom mamakacis gemo icode, am qveyanaze raminze ufro

saamo kacs vera naxav. ratom ar ginda, gaigo, rom siyvarulis gareSe am cxovrebas gemo

ara aqvs? frinveli rom frinvelia, RmerTs isic ki dedali mamlisTvis gauCenia. yve-

laferi es Tu ici, me ratom mijavrdebi? me Sen miyvarxar da imitom girCev amas, Seni

deda da ZiZa var. ramini Seni Sesaferia da Sen _ misi. mas Sen uyvarxar da Senc siyva-

ruliTve unda upasuxo! Tqven rom orives erTad Seyrils gnaxavT, am qveyanaze Cemze

bednieri qali ar iqneba. Sexede xelmwifeTa colebs, yvelas guli galaRebuli aqvs,

imitom, rom yvelas hyavs Cumad sayvareli, cxadad xom ixareben da ixareben, maluladac

netarebas ar ikleben. Sen ki aq mtverSi agdixar da sicocxles imwareb. cxovreba erTi

wuTisaa, Svilo, ucbad sibere wamogeweva da ise mokvdebi, sixaruls gemos ver gausin-

jav. arc qva xar da arca rkina, amden Wirsa da mwuxarebas ver gauZlebo.

am sityvebma visis guli auCqrola. cotaTi molba da ZiZas uTxra:

_ eg marTali Tqvi, diaci mamakacisTvis aris gaCenili. gagiwyeri da cudad mogeqe-

cio.

meore dRes ZiZa daniSnul adgilze rom mivida, cxvir-piri Camostiroda.

_ tyuila irjebi, ramin. cecxlSi wyals nu eZeb! visis qvis gulis molbobas ver

SeZleb da mis gverdiT wolas ver eRirsebi. kldes rom SesZaxo, kldec pasuxs gamos-

cems kacs da es qali ki amasac ar Svreba. Seni SenaTvali gadaveci. Senze araferi uT-

qvams, magram me ki magina da maTria. Cemi jado da Selocva masTan ar gadiso.

ramins Tavisi daemarTa, xmamaRla zluquni daiwyo da moTqmas mohyva:

_ ZiZav, gaficeb, rac saficari gaqvs! iqneba, erTxel kidev mixvide masTan, Cemi

ubedurebis ambavi gaagono da Cem magivrad moaxseno: „viso, macocxle imisaTvis, rom Ce-

mi dRe da moswreba Seni mona viyo! Tu gamwirav da uars metyvi, me mets veRar gavuZ-

leb, Tavs an kldidan gadaviqcev, an wyalSi daviRrCob da Cems codvas im qveynad Sen

mogkiTxaven-Tqo!“

ZiZas Seebrala sawyalobeli ramini, adga, isev mivida visisTan da uTxra:

_ yovelTa keklucTa dedofalo, SeyvarebulTa meti ra minaxavs, magram rac ramins

Wirs, amisi eniT aRwera SeuZlebeli saqmea. vSiSob, amdeni SeWirvebisagan suli ar ga-

nutevos. Cemo naTelo, Seibrale aseT uimedo mdgomareobaSi myofi ramini, nu daisvri

misi sisxliT Sens kalTas! ra iqneba viTom, rom ase ar moeqce mas? saSenoa igi. ase yo-

337

veli RirsebiT Semkuli ymawvili RmerTs jer ar daubadebia. bedma qalwuloba imisTvis

Semoganaxina, rom ubiwoeba swored ramins Caabaroo.

amas rom eubneboda, ar icoda ZiZam, rom visis gulSi ukve Sesuli iyo raminis

siyvaruli.

raminis sixarulis Jami idga. qali xmas ar iRebda. es ki iyo, simorcxvisa gamo sa-

xeze fer-furi gadasdioda. Tanac SiSobda, ar gavilanZRoo.

da miuxvda qvebudani ZiZa, rom isari mizans moaxvedra da kanjari* igi, rogorc

iqna, moinadira.

visisagan raminis naxva da misi Seyvareba

swored im dReebSi raminis bedze moabadma wveuleba gamarTa, didebulebi istumra

da raminic dapatiJa. ramini moabadis mxedarTmTavrebSi ise gamoirCeoda, rogorc var-

skvlavebSi _ mTvare. ganzrax moWarbebuladac mokazmuliyo. mijnurobisa da Rvinisagan

ornairi simTvrale mokideboda. visis xateba Tvalwin edga da misi arseba tvinSi hqon-

da gamjdari. visi ZiZas moeyvana da malulad moqeifeTaTvis sarkmlidan aWvretinebda.

aqedan sufraze smad damjdari didebulebi kargad Candnen. raminic maT Soris iyo. ZiZam

visis uTxra:

_ Cemo Tvalis sinaTlev, amden ymawvilSi raminze ukeTess vinmes Tu xedav? Sens

gazrdas, miTxari, xom aris eSxiani da unaklo? sul viros ara hgavs? ai, aseTi ymawvi-

li unda giyvardes Sen da masTan erTad gulis nebas unda eZleodeo!

ramdensac mets uWvretda visi ramins, misi siyvaruli ufro emateboda. sabralo

viro ukve aRaravis axsovda. visi gulSi ambobda: netavi mas, visac igi qmrad Sexvdeba!

Zmas da dedas mowyvetilma dRe da Rame ase ratom vitanje Tavi? ratom vzivar ase

martosuli? sanamdis unda gavuZlo am Wirs? marTla da marTla rkina xom ara var!

amaze ukeTes sayvarels me ver viSovni da mijobs, misi gulis neba avasruloo.

Tumca raminis siyvarulisagan ukve gaxelebuli iyo, ZiZas mainc ar gautyda:

_ ki, iseTia ramini, rogorsac mixatavdi, lamazia da eSxiani, didgvarovnebac amCne-

via da Cems Zmas, virosac hgavs, magram esec icode, ZiZav, rasac is eZebs, imas ver ipov-

nis. me mas sayvarlad ver gavuxdebi da qveyanas ver valaparakebo!

visi Tavis sawolSi rom Sevida, raminis siyvarulisagan TvalebSi veRar ixedeboda

da gonebas kargavda. bolos, azri rom moikriba da gons moego, SeeSinda, Tavis gasalan-

ZRi da saxelis gasabaxebeli ram saqcieli ar Cavidinoo! mtkiced gadawyvita, akrZalul

sasTumalze Tavi ar daedo da raminis siyvaruli gulidan amoekveTa.

ZiZam visis gadawyvetileba ar icoda. gaxarebuli mivida raminTan da moaxsena:

_ ase mgonia, rom Sens gaWirvebas saSveli daadga. visim kuStobas Tavi aneba da

cotaTi molbao.

ramini cas ewia sixaruliT. ZiZis win miwas akoca da uTxra:

_ sulis Camdgmelo, RmerTi gadagixdis im sikeTes, rac me Sen momaniWe. dReis

iqiT Sens brZanebas Tavs ar avarideb da Cems sicocxles Sen Semogwiravo!

es rom uTxra, aTiaTasi oqros drahkani win daudva, Tval-margalitebiT savse zan-

duki gamoutana, orasi oqros beWedi dauwyo da maT uamravi muSki* da qafuri moayola.

ZiZam saCuqrebs xelic ar axlo, mxolod erTi beWedi aiRo samaxsovrod da ramins uT-

xra:

_ Cemo sixarulo, Sen CemTvis am ganZze ufro Zvirfasi xar. CemTa TvalTa sinaTle

Sena xar, Cemi Tvali da margaliti Seni naxvaa. me Sen mindixar da ara oqroo!

22. sparsuli poeziis Sedevrebi

338

ZiZa visisTan rom mobrunda, Tavisi gazrdili mowyenili daxvda. Tvalebidan crem-

li Rapa-RupiT Camosdioda da nikapTan eskvneboda. ZiZam gaikvirva:

_ sanamdis unda iyo sul mtirali? axla mainc ra dagmarTniao?

visi kvlav gauwyra ZiZas da saiqio cxovrebis SiSze Camougdo laparaki:

_ me RmerTis saqmes mivsdev, ZiZao, amitom arc ramini minda da arc sakuTari Tavi.

am gzas rom davadge, Sen rom mirCev, an Cems naTesavT ra vuTxra am qveyanaze, anda im

qveynad, RmerTi rom ganmikiTxavs, ra pasuxi gavce? mirCevnia, aq ramini damemduros,

vidre iq davitanjo, _ geheniaSi Cavardnils raminis siyvaruli ver miSveliso.

maSin ZiZam Tavi gaibraza:

_ es ra xasiaTi gaqvs, dedis sicocxlev! erT sityvaze arasodes ar dgaxar da

sul mudam wisqvilis qvasaviT brunav. Tu Sen am Sens mZime xasiaTs ar Seicvli, SenTan

gaCerebas eSmakic ver SeZlebs. me dResve mahis* qveyanaSi vbrundebi SahrosTan, Sen ki

darCi aq Sens qmarTan, maravi da Sahi moabadi RmerTma gibednieroso!

visim amaze ase uTxra:

_ ZiZav, ram Segayvara ase es ramini? gulze viRac ucxo kaci geWideba, me ki, Se-

nians, xelsa mkrav. rogor gaifiqre Cemi dagdeba? me aq uSenod ranairad unda gavZlo,

Cemianebisgan erTi Sen SemomrCi da axla Senc ginda, damagdo da mtrebs Sematovoo?

ZiZam upasuxa:

_ ra saWiroa es fuWi saubari? ar ginda mikib-mokibva! saqmeze melaparake. miTxari,

rodis naxav ramins da rodis dautkbebi? arc qaji xar da arc angelozi, erTi Cvensa-

viT miwieri arseba xar, romelic miwyiv xorciel siamovnebaze fiqrobs da mamakacTan

netarebaze ocnebobs. RmerTs ase gaurigebia, rom dedakacsa da mamakacs erTmaneTze uf-

ro sayvareli araferi hyavdeT. Sen es ar ici, da rom icode, amdens ar malaparakebdio.

visim upasuxa:

_ samoTxis netareba mamakacTan wolaze ufro saamoa. Sen rom Tavs damanebebde, me

umamakacobas iolad SevZleb. Seni momdureba ar minda, Torem raminis daTmobaze advili

CemTvis araferia. Sen rom angariSs ar giwevde, did Wirs naxavda Cemgan is Seni ramini.

Sevardenic rom yofiliyo, mainc ver momigdebda xelT. axla Sen ise mainc qeni, rom es

saidumlo veravin gaigos! Tavad ici, moabadi ra morWmuli* xelmwifea da ra didi ris-

xvis datexva SeuZlia kacisTvis. Cveni saqme rom gaigos, usaTuod dagvxocavso.

visisa da raminis erTgan Seyra

karg weliwads sikeTe gazafxulSive Seetyoba. visisa da raminis sasiyvarulo saqme

Tavidanve bednierad aewyo. swored im dReebSi moabadi Tavisi laSqriT xorasnidan ai-

yara da gorganis qveyanaSi gaemarTa, gorganidan qohisTanSi Cavida. qohisTanidan* ki rei-

Si* ineba wabrZaneba, erTi xani iq dahyo. Tan nadirobda, Tanac iqaur saxelmwifo saq-

meebs arigebda. raminma Tavi moiavadmyofa da maravSi darCa. moabadma Zma Tavis nacvlad

datova, taxti da qveyana mas Caabara da sTxova, saxelmwifo saqmeebi samarTlianad ga-

nego. darCnen maravSi visi, ramini da ZiZa.

pirvelsave dRes dajda pirad mze da kekluci visi nebierad sadedoflo taxtze.

TaviT ferxamdis Zvirfasi TvlebiTa da margalitebiT iyo mokazmuli. asi aTasi vardi

Rawvebze uyvaoda da ocdaTormeti margaliti pirsa Sigan ukiafebda. nelsacxeblebisa-

gan iseTi surneli asdioda, mkvdarsac rom scemoda, gaacocxlebda. ZiZam ramini moa-

badis sawolSi Semoiyvana. ramini ise iyo dabneuli, TiTqos arc odesme moabadis darba-

zi enaxa da arc visis saxe. gulSi ambobda: nuTu yvelaferi es cxadSi xdeba da me var,

339

axla am bednierebis winaSe rom vdgavaro! qalis gverdiT rom dajda, cecxlis ali gau-

nelda. visis ase uTxra:

_ he yoveli sixarulis sawyiso da safuZvelo! RmerTs srulqmnileba mxolod

SenTvis uboZebia. elvarebiT mnaTobi mTvare xar, magram rad ginda, Sens Seyvarebuls

guls ubnelebo.

darcxvenilma visim nazi pasuxi gasca:

_ svebedniero vaJkaco, me dRemde am qveyanaze bevri Wiri minaxavs, magram CemTvis

ufro meti gansacdeli is mgonia, rom saxelis gatexas advilad Sevguebulvar. Cemi

wminda buneba da tani damisvria da sircxvili arad Camigdia. RmerTma icis, Cemi brali

ar aris es danaSauli, _ calke bedma ganago, Cemi saqme ase wasuliyo da calke kidev

ZiZam ar momca saSveli. axla me Sen gekiTxebi: mtrebs Cemze gaaxareb da vardis msgav-

sad CemTan cota xans iyvavileb, Tu kacobas gamoiCen da iagundiviT gamwe iqnebi? xa-

siaTs ar Seicvli? ramden xansac ar vicocxloT, ar inaneb im saqciels, romelic me da

Sen unda CavidinoT?

raminma amaze upasuxa:

_ netavi Sens dedas, Sens mamas da Zmas; netavi Sens moaxleebs da msaxurebs; ne-

tavi imas, vinc yoveldRe Sens pirisaxes uWvrets! maravs saxelad isic eyofa, rom Sig

SenisTana dedofali uzis.gana es sixaruli RvTis wyalobad ar unda miviCnio, rom Sen-

Tan Seyris Rirsi gavxdi da Seni sityvebis mosmenis bedniereba maqvso?

amis Semdeg raminma visis Sehfica yovlis dambadebelis ZaliTa da saxeliT, elvare

mziTa da mTvariT, ciTa da dedamiwiT, rom sanam pirSi suli edgmeboda, sanam velTa

zeda qarebi iqrolebdnen da zRvaTa Sigan wyali idgmeboda, Rames siSave eqneboda da

caze varskvlavebi ikiafebdnen, ramini visis siyvaruls ar inanebda, arc Tavis fics ga-

texda da arc mis garda sxvas Seiyvarebda.

maSin visimac Sehfica, rom sanamdis cocxali iqneboda, mxolod ramini eyvareboda.

Semdeg ramins xelT erTi iis kona misca da uTxra:

_ Cemgan es niSani gaxsovdes: sadac axalamosul ias naxav, es dRe da fici moi-

gone. asemc lurji da TavCamogdebuli iyavi, Tu Cemi fici gatexo! me ki vards viniSneb:

sadac ki vards davinaxav, am dRes movigoneb, da vardiviT dRemokle viyo, Tu giRala-

too!

erTmaneTs rom ase Sehfices, dambadebeli mowmed daiyenes.

maSin ki erTad dawvnen...

zemodan angelozebsac rom daexedaT, isinic ver gaerkveodnen, romeli iyo maT So-

ris ufro lamazi an erTi arseba iwva loginSi Tu ori. isini ise magrad Semoxveodnen

erTmaneTs, wvimis TqeSic rom mosuliyo, mkerdi ar daunamiandebodaT, tuCebi kidev tu-

Cebze hqondaT dawebebuli. ramini netarebis moedanze gavida da gulis neba aisrula.

Tvali patiosani rom gaxvrita, cna, rom qalwuli mas imave beWdiT Cabareboda, rogorc

dedas eSoba. da ufro Seuyvarda vaJs Sahros asuli. ra orTaves gulis neba ausrul-

daT, erTmaneTisaTvis ufro daxeldnen da moemataT erTmaneTis siyvaruli.

ori Tve erTad dayves aseT netarebaSi.

esma Sah moabads, ramini gamomjobinebulao. Zalian gauxarda da werili moswera:

„uSenod mowyenili var. rogorme Cqara Camodi, erTad vinadiroT da SeveqceTo!“ ramin-

mac ar daayovna da visisTan erTad moabadisken gaswia. moabadi am dros Sahros stum-

robda. visi Tvalebs ver usworebda viros, magram misi sadardebeli axla sxva iyo: visi

da ramini cal-calke idgnen da aTasSi erTxel Tu naxavdnen erTmaneTs, isic Soridan.

moabadTan raminma erTi Tve dahyo, smiTa da nadirobiT guli gaixares. axla muRan-

Si* gadawyvites wasvla, _ zRvis piras nadiroba moundaT. samgzavrod ayris wina Rames

moabadi visis gverdiT iwva. rogor uyvarda am qveynad alersisTvis gaCenili Tavisi co-

340

li da rogor ewada masTan gulis nebis asruleba, magram, misda saubedurod, am sur-

vils ver isrulebda, _ mamakacoba Sekruli hqonda!

mefis sawolSi ZiZa Semoipara, moabadi mZinare egona da viss uCurCula:

_ ra gaZinebs, roca ici, rom xval Seni Seyvarebuli sanadirod midis. amboben,

brZolebic mouwevTo. sadacaa asayrel buksac dahkraven. Tu raminis naxva gwadia, koS-

kze gadi da Sexedeo!

maTda saubedurod moabads eRviZa da rac ZiZam uTxra, yvelaferi gaigona. gaxele-

buli Sahi zeze wamovarda. dabneuli iyo. ra eqna, ar icoda, am moulodneli eldis ga-

mo gaognebuli iyo da yviroda:

_ momgvareT is kudiani, rom axlave movkla! xuzisTaneli* bozebi da maWanklebi

mowiful qals ki ara, dedabrebsac Seacdeneno!

Semdeg visis eca:

_ RvTis garegano da eSmas mimdevaro visi! arc sircxvilis grZnoba gaqvs da arc

patiosneba ici, ra aris. Seni biwierebiT Tavic moiWeri da gvaric gailanZRe. ara mgo-

nia, Seni saqcieli virosa da Sahros moewonoT. arc naTesavebi dagrCebian madlobeli,

yvelas Tavze lafi gadaasxio!

maSinve viro ixmo da ganucxada:

_ es saqme Sen unda gansajo; visi Seni daa da rac ekuTvnis, unda miago; girCevnia,

Senve mouaro maT, Torem me Tu Caverie saqmeSi, vici, rasac vizam: Sens das Tvalebs

davTxri, ZiZas movklav, xolo ramins samefodan gavaZevebo!

visi Tumca bunebiT morcxvi iyo, siyvarulma sircxvili daakargvina. sawolidan ze

aiWra da moabads Seutia:

_ Zliero da maRalo xelmwifev! Cven Seni muqariT veRar dagvaSineb. rac Tqvi,

marTali Tqvi da esec ukeTesi qeni, rom sircxvili ar dagvimale da namusi ar Segvi-

naxe. axla Tu ginda, CamomaxrCve, Tu ginda, Tvalebi damTxare! ukeTessac gaswavli: Tu

ginda, gamaSiSvle da xalxis win titveli gamatare! rac ginda, is miqeni! amas ar uar-

vyof: me ramini am qveyanaze yvelas da yvelafers mirCevnia, igi Sahroze ufro miyvars

da viroze ufro momindeba, Cems sicocxles mas vanacvaleb. mze da mTvare me raminze

amomdis, Tu viro momklavs, mesiamovneba da krintsac ar davZrav. Tu ginda, Sen Semom-

kar xmali, arc amas SevuSindebi, radgan Cemi saxeli ukunisamde darCeba da mTeli qve-

yana ilaparakebs: visim Tavisi sicocxle raminisaTvis gawirao. magram esec icode, sanam

lomi cocxalia, misi bokveris mokvlas vaglaxad veravin gabedavs da vidre ramini Cems

gverdiT dgas, avi TvaliT me veravin Semomxedavso!

viros visis es sityvebi rom esmoda, sikvdils natrobda, ise iwureboda sircxvi-

lisagan. Sin wavida da visi Tan waiyvana. gzaSi sayvedurebiT aavso Tavisi da:

_ giJi xar da damTxveuli. aseTi laparaki rogor gaubede moabads? mec Seurac-

xmyavi da sakuTari Tavic. an am raminSi ra naxe aseTi? uflisa mainc ar geSinia? ramini

rom ase geWideba gulze, jojoxeTis satanjvels ainunSi ratom ar agdebo?

sanamdis viro amas eubneboda, visi tiroda. bolos Zmas upasuxa:

_ rasac brZaneb, yvelaferi marTalia, magram gviania ukve. axla karis daketva Cem-

Tvis ra maqnisia, rodesac qurdi ukve mosula da rac mebada, yvelaferi wauRia?! RvTis

gangeba asrulda Cemze da mosaxdeni moxdao.

ramdenime dRis Semdeg moabadma asparezoba gamarTa. moabadi da oci kaci erT mxa-

reze iyvnen, viro da misi razmi kidev _ meoreze. ramini moabadis gundSi eria. aagdes

burTi da iwyes TamaSoba. im dRes yvela moTamaSeSi viro da ramini gamoirCeodnen. egec

iyo, zogjer ramini jobnida, zogjer _ viro. visi sarkmlidan uyurebda asparezobas da

tiroda. ZiZa miujda da damSvideba dauwyo:

_ ratom xar ase gamwarebuli? ra gaqvs bedis sasayveduro: gana mamaSeni yarani ar

iyo, gana Sahro Seni deda araa? viros dai da moabadis coli ara xar? mTeli iranis

341

dedofloba Sen ar gekuTvnis? vTqvaT da, ar gqondes aseTi bedniereba, gana Sen ara xar

igi, romelsac iseTi Seyvarebuli hyavs, romlis erTi SexedviT kacs yoveli Wiri ga-

giqarvdeba? RmerTs nu arisxeb, mTvareo, da raca beds uboZebia, imas dasjerdio!

visim ena aidga da ZiZas upasuxa:

_ ZiZav, nuTu ar gagigonia andaza: sxva sxvis omSi brZeniao? qmari myavs da eWve-

biTaa dasenili, viro Zmaa Cemi, magram qmrad is ar momxvda da am saqmeSi mis Zmobas ras

vaqnev! raminia da, Senc ici, cudad mferebelia. ena SaqariviT tkbili aqvs, magram gamwe

siyvaruli ar icis. me rom bedi mqonoda, viros coli viqnebodi, arc moabadi meyole-

boda qmrad da arc ramini _ sayvarlado.

Cemo mkiTxvelo, albaT SeamCnie, rom amasobaSi raminsa da visis Soris rogorRac

Sav katas gaurbenia, magram rodis moxda es, ratom da ranairad, arc am wignis avtori

gveubneba amaze rames da arc _ misi qarTulad mTargmneli.

moabadis wamosvla maravs da visis Tan wamoyvana

qalaqi maravi xorasnis sxva qalaqTa Soris ise gamoirCeva, rogorc TveTa Soris

_ maisi. miwa noyieri aqvs, wyali _ wminda, haeri _ sufTa. samoTxea.

erT dRes moabadi da visi sasaxlis koSkze isxdnen. moabadi amwvanebul midamos

uWvretda. bolos visis moubrunda da laRobiT egre uTxra:

_ Sexede, rogor Seni piriviT daumSvenebia Semoqmeds miwa, saTibebi, velebi da

walkotebi! miTxari, Cemo mTvarev, maravi ufro mogwons Tu mahis qveyana? me piradad

maravi ufro meamebao.

visi gagulisebuli iyo da moabads kuStad upasuxa:

_ xelmwifeo, maravi da misi qveyana kargia Tu cudi, RmerTma Sen gibednieros! me

aq Tavs ise vgrZnob, rogorc nadiri _ galiaSi. raminis danaxvaa, rom macocxlebs, To-

rem is rom ara, maravic Wirs wauRia da mahico!

SahinSahma es rom moismina, ise gacofda, undoda, visi moekla, magram iqve gons

moego. uyvarda es qali da Tavi Seikava. didxans iyo aRSfoTebuli da uwyreboda cols:

_ ZaRlis naSobo da eSmakis gazrdilo, welimc moswydeba Sahros, romelmac gSo-

ba! gvelis wiwili gveli gamova da avi xis nayofi xom mware unda iyos! sami gza giZevs

win. ginda gorganSi waSavdi, ginda _ demavendSi* da ginda _ amianSi!* jandabamdis gza

gqonia! sadac ar waexeto, yvelgan gansacdeli dagaxvedros Cemma gamCenma: sadgurs uw-

ylos Sexvde; gzaze xramebma dagiRon piri; velze gvelebi mogesion; wyali samsaliani

sva; dRisiT lomebi gadagidgnen win da RamiT kidev macTuri gadageyaros; wyals adi-

debuls gadaawyde da xids _ waRebuls; grisxavdes RmerTi, radgan, rac daibade, Wiri

aravis daulieo!

visi moabadis aseTma guliswyromam Zalian gaaxara, xelmwifes Tayvani sca da Tavis

sadgomSi Semobrunda. ZiZas uTxra:

_ wadi, ZiZav, da Sahros samaxareblo sTxove. viro gaaxare da uTxari, Seni sayva-

reli da modis-Tqo!

Semdeg moabadTan mivida da moaxsena:

_ maRalo xelmwifeo, RmerTma kargad gamyofos! me sanam cocxali var, Senze

mlocveli viqnebi. awi iseTi coli SeirTe, Seni Rirsi rom iyos da CemisTana asi mxe-

vali hyavdes! dambadebelma me uSenod cocxali mamyofos da Sen uCemod gamCenma dideba

mogimatoso!

saganZuris kliteebi moabads miuyara da uTxra:

_ sxvas, Cemze ufro lamazsa da erTgul meganZurs Caabareo!

342

es rom uTxra, Tayvani sca da gamobrunda. rac nasyidi mona da mxevali hyavda,

gaaazata.

visi rom wamovida, moabadis sasaxle aiSala da dabnelda. irgvliv tirilisa da

zrunis xma moismoda. visis wasvla moabadis naTesav qalebs guls uTuTqavda. tiriliT

dakocnes igi da gamoeTxovnen.

wuxiliT yvela wuxda, magram sxvebze metad sacodavi mainc ramini iyo. Tavmokve-

Tili frinveliviT farTxalebda, avad gaxda da erT xans loginad iyo Cavardnili, bo-

los imaze daiwyo fiqri, Tu rogor exsna Tavi am ubedurebisagan. moabads kaci miug-

zavna da SeuTvala: eqvsi Tve avad viyavi da viweqi. axla cota movixede. ramdeni xania,

cxenze ar vmjdarvar da abjari ar msxmia. umoZraobisagan cxenebi damixamdnen da mo-

nadire ZaRlebi dameyarnen. neba miboZe, amols,* gorgansa da saravs* wavide, vinadiro,

cotaTi gunebaze movdge da Semdeg isev samsaxurad geaxloo!

miuxvda moabadi, atyuebda ramini, uvisoba ar SeeZlo da aqedan Tavis gatana undo-

da. Zmas gineba dauwyo da wyevla SeuTvala:

_ RmerTma cocxalic ar mogabrunos ukan! sadac gindodes, wadi. qohisTanSi*

ojaxs moekide, vinme wesieri qali SeirTe da mas dasjerdi! Tu amas ar gaakeTeb, Senca

da visisac orives cecxlSi dagwvavTo!

daswyevla gulSi raminma Zma da misca cru fici, rom mahis* qveyanas axlosac ar

Cauvlida, visis Tvaladac ar naxavda. fici ki misca, magram sinamdvileSi erTi suli

hqonda, rodis Sexvdeboda Tavisi gulis sayvarels.

maravis karebi gamovlo Tu ara, CitiviT Seiqmna. araviTari avadmyofoba ukve aRar

awuxebda. gzis siSore arafrad miaCnda da visis Sesaxvedrad niavqariviT mihqroda.

iqeT kidev visi iyo cud dReSi, uraminod yofna uZneldeboda, mkvdris patroniviT

ijda. arc Wamda da arc svamda. yvelaferi iqauri mosZageboda, deda rom dedaa, mas rom

xedavda, TiTqos Wrel gvels umzerda. dRisiT mzes uWvretda, _ raminis pirisaxes vu-

yurebo, Ramis sibnele kidev Seyvarebulis Tmas agonebda. dRe da Rame banze ijda da

Tvali xorasnis gzisaken eWira, natrobda: netavi xorasnis niavma gamoiaros da raminis

surneli momitanoso!

im dResac banze ijda. ramini rom dainaxa, kisristexiT Camoirbina kibeebi. erTma-

neTs usurvaziviT moexvivnen. sixarulisagan tirodnen da RmerTs madlobas uZRvnidnen.

visim uTxra:

_ sanadirod wamoxvedi da ai, rogori nadiri moixelTe! me Seni xoxobica var da

kakabic, veluri Txaca da Svelic. dajeqi axla da gaixare am nanadireviT, Wame da svio!

exveodnen erTmaneTs da kocnidnen, Semdeg ki dawvnen da netarebas miecnen.

rodesac moabads ambavi moutanes, raminma fici gatexa, visisTan wavida, siyvarulis

gawyvetili Zafi kvlav gamonaskva da axla masTan nebivrobso, uilajo iranis xelmwife

Tavis dedasTan mivida da SesCivla:

_ xelis* meti sxva vinme izams amas, rac ramins uqnia? gagonila aseTi ambavi, rom

ori Zma erT qalTan iwves? am saSinelebas aqamdis gimalavdi, magram metis moTmena ve-

Rar SevZeli da gamogimJRavne, vinZlo Sen usamarTlod ar damwyevlo, radgan me ramins

ar vacocxleb. Cems sircxvils me raminis sisxliT Tu mivibano.

dedam uTxra:

_ nu moklav ramins! _ igi Seni Zmaa da taxtis memkvidre sxva aravina gyavs. coli

ki gaaZeve da sxva qali SeirTe! riTi ver Selevixar am boz dedakacs? me sxvac msmenia:

Turme visi marto raminTan ar gRalatobs, Tavisi Zma viro isev Seuyvarebia, dRe da

Rame masTan zis, Rvinosa svams da mTvrali da galeSili Tavis yofil qmars uwevs lo-

ginSi. kaxpa visis Tviseba xom es aris, yovel dRe sayvareli unda icvaloso.

dedis sityvebma moabadze imoqmeda da gagulisebulma viros miswera:

343

„erTi es miTxari, Cemze ufrosobas rom Cemulob, riTi Cemulob? mels lomis bu-

neba ratom agiRia? visi Seni da Tu aris, Cemi colia, gverdiT ratom gizis? sad gi-

naxavs, rom erTi qali ori qmris coli iyos? CemTan egre sastikad damarcxeba xom ar

dagaviwyda? amas winaT dagitrabaxebia: moabadi malulad damesxa Tavs, Torem aSkarad

rom Sembmoda, verafersac ver damaklebdao! satrabaxo erTi gaqvs, dediT jamSidis* gva-

risa xar da amiT mogaqvs Tavi. Seni saqme imasa hgavs, jors ekiTxebodnen, Seni mama vin

ariso da pasuxobda, Cemi deda cxeniao. axla winaswar geubnebi: aSkarad movdivar Sens

winaaRmdeg da ise gagJuJavT, sisxlis Rvars kacTa gvamebi mihqondeso“.

virom pasuxad SemouTvala:

„dido mefeo, kargi iqneboda, wynari yofiliyavi da yoveli saqme winaswar agewon-

dagewona; radgan patroni xar, gekuTvnis, rom royiod araferi brZano! Seni coli Sen

TviTon gamoaZeve da axla am saqmes sxvas abraleb? amisTvis arc werilis mowera iyo

saWiro da arc omi. mokide Sens cols xeli da sadac gindodes, iq waiyvane! me ras me-

marTlebi? rac CvenTan Camosula, RmerTma icis, samjer metad ar minaxavs da romc me-

naxa, aq sakvirveli ra unda iyos, _ da aris Cemi. omiT memuqrebi. Seni xmali basri

Tua, arc Cemia bze. Camodi da dagixvdebi. Cems Camomavlobaze meqilikebi. me ki amaze gi-

pasuxeb: mamaci kacis gvari omis dros misi mklavi da mamacobaao!“

moabads viros pasuxma guneba Seucvala da miswera:

„CemTan cudad dagasmines da mec zomaze metad gagirisxdi. axla mtrobis raSidan

Camovxdi da megobrobis meranze gadavjeqi. Sens stumrad movdivar da saxelovan siZes,

rogorc colisZmas Sehferis, egre damxvdio!“

moabadis werili rom movida, mtrobis eSma daimala da siyvarulis vardi ayvavda.

gamoiyvanes mzesaviT manaTobeli visi da moabads Caabares. moabadma da misma xalxma er-

Ti Tve iq atara dro, inadires, iasparezes, sves. Semdeg ki aiyarnen da maravisken ga-

moemarTnen.

moabadisagan cecxlis danTeba visis gamosacdelad

erT dRes moabadi maravSi visis gverdiT ijda. karg gunebaze iyo. cols raminis

siyvarulze Camougdo laparaki:

_ amdeni xani mahis qveyanaSi albaT iman gagaZlebina, rom ramini gyavda gverdiTo.

visim warbebi Seikra da egre upasuxa:

_ cudad nu eWvianob Cemze! xan imas mwameb, viros hyolixaro, xan kidev raminze

metyvi amas. nu xar aseT fiqrebSi! jojoxeTi ise cxeli ar aris, rogorsac amboben.

qurdis xeloba qurdoba kia, magram rasac mas swameben, yvelaferi marTali rodia. Sen

ici, viro monadirea da Sin gaCerebuls kaci ver naxavs. da Tu moxda da Sinaa, nadimo-

basa da didebulebTan qeifSi atarebs dros. raminic ageTia. cal-calke xom aseTebi

arian, axla erTad Seyrilni rogori iqnebian! ZmebiviT uyvarT erTmaneTi da rac iq vi-

yavi, maTgan nadirobisa da nadimobis garda araferi minaxavs. esec ar iyos, yvelas xom

SenisTana Ralatiani guli ara aqvso!

moabadma maSin uTxra:

_ Tu es ase iyo, Semomfice, rom Sen mahSi* ramins ar hyolixar! aseTi ficisa ra-

tom unda geSinodes! me did cecxls avanTeb, Sen kidev didebulebisa da xalxis Tval-

win masSi gaivli. Tu marTali xar, cecxlidan uvnebeli gamoxval da mec amis Semdeg

ufro Semiyvardebio.

visi amaze daeTanxma. maSin moabadma ixmo cecxlis msaxurebi. am dros iranSi zo-

roastrul religias esavdnen* da cecxli maTTvis umTavresi stiqia iyo. jer sacec-

344

xles uamravi saqoneli Seswires: oqro, Tvali, margaliti, soflebi, Semdeg ki moedanze

uzarmazari koconi aagizgizes. mis alze ityodi, kekluci qali xalxis Tvalwin peran-

gis amara gamosulao. moabadis koSkSi myofma visim es koconi rom dainaxa, ramins uT-

xra:

_ Sexe, ra uqnia am kacs, ramxela cecxli daunTia Cems dasawvavad! sanam is am

cecxlSi Camwvavdes, Cven unda davwvaT misi guli. guSin meubneboda, cecxlSi gavliT

Semomfice, rom mahis qveyanaSi ramins ar hyolixaro. mec davTanxmdi da marTali ar

hgonebia!

mere ZiZas rCeva hkiTxa, am gansacdlisagan Tavi rogor davixsnaTo? ZiZam daamSvida

Tavisi gazrdili, me vici, rac unda vqnaTo.

salaroSi Sevidnen da ramdenis wamoRebac SeeZloT, imdeni oqro da Tval-marga-

liti wamoiRes. Semdeg abanos wylis sadineliT baRSi Caiparnen. ramins erTi baRi egu-

leboda, im baRis mezvre misi kargi nacnobi iyo. Rame misas gaaTies, Semdeg raminma is

mebaRe erT Tavis megobarTan gaagzavna da SeuTvala: am kacs sami daraxtuli cxeni, er-

Ti abjari da sagzali gamoataneo! yvelaferi es rom miiRes, SeRamebas daucades da

gzas misces Tavi. aTi dRe iares da meTerTmete dRes qalaq reiSi* gaatanes. ramins am

qalaqSi megobari hyavda, misando kaci, saxelad behrozs uxmobdnen. pirdapir mas miadga.

behrozma raminis stumrobiT didad gaixara. raminma uTxra:

_ Zmao, es Cveni stumroba saidumlod unda Seinaxoo!

behrozma megobari daaimeda: SiSi nurafris geqneba! _ Sen Cemi patroni xar, me ki

Seni yma varo.

asi dRe dahyves visim da raminma behrozTan, rogorc ewadaT, ise ixarebdnen, maTi

ambavi aravin icoda, kari daxSuli hqondaT, guli ki _ gaxsnili. ramini Cangs aiRebda

da zed visis Sesamkobel leqsebs amRerebda: „mova Jami, Cvens saxels rom axseneben da

Cveni aseTi siyvaruli yvelas sakvirvelad moeCvenebao“.

aqeT visi da ramini ase rom nebivrobdnen da netarebdnen, iqiT xalxSi TavmoWrili

da damwuxrebuli moabadi, Tavadac miuxvdebiT, ra dReSi iqneboda, visis daqadnebisa ar

iyos, guli marTlac rom mis mierve danTebul cecxlis alze ewveboda.

ra visis kvali ar gamoCnda da ara, moabadma gadawyvita, Tavad wasuliyo mis saZeb-

nelad. cxenisa da xmlis garda araferi ar wautania Tan, ise gaemarTa martodmarto.

xuTi Tve exeta, zRva ar dautovebia da xmeleTi ar gauSvia, rom ar gaevlo. xan si-

civisagan ZagZagebda, xan kidev sicxisagan qelavda. zogjer iseTi tirili auvardeboda,

rom misi cremliT dasvelebuli tanisamosi dasawuri iyo. moTqvamda:

_ ra vqna? sadaa axla Cemi uricxvi laSqari da uTvalavi ganZi! ra siyvaruli

amityda am sibereSi! aseT Wirsa da gansacdels axalgazrda kaci ver gauZlebs da me

rogor unda gadavitano igi? iseTi samoTxe marguna bedma, rom jojoxeTi momanatra.

magram ra vqna, rac visis cud saqciels vigoneb, ufro menTeba gulze misi siyvarulis

cecxli. TiTqos misi siave miyvardes. RmerTma Tu ineba da misi Tavi erTxel kidev da-

manaxa, yurmoWril monad davudgebio.

eqvsi Tve ugzo-ukvlod xetialma moabadi daaavada da daaZabuna. Semdeg SeeSinda,

aq martodmarto myofs suli ar aRmomxdes da Cemi taxti mterma ar daiWiroso! piri

maravisaken qna. dRe da Rame iara da Tavis samefo qalaqSi dabrunda. Sahis Camosvlas

mTeli maravi zeimobda. visac SeeZlo, samaxareblo gasca da ufals madloba Seswira.

rodesac moabadi visis saZebrad iyo gaWrili, raminma reidan dedas werili miswe-

ra da gaaxara, cocxali varo. moabadi da ramini erTi dedis Svilebi iyvnen (zardi sxva

qalisgan eyola maT mamas). deda didad iyo Sewuxebuli, _ ori Svili hyavda da orive

gadakarguli iyo. ramini dedas swerda:

„sawuTrom RviZl Zmas momwyvita da gadamkida. Zmas vambob, Torem Zma rogor eT-

qmis kacs, romelic sul Cemi da visis daxocvaze fiqrobs. radganac is aseTia, mec ar

345

miyvars igi, visis erTi Reri Tma aTas aseT Zmas mirCevnia. masTan yofna jojoxeTad mi-

Cans, suls maSin vibruneb, rodesac misgan Sorsa var. moabadisgan rac Wiri gvenaxa, es

ar gveyofoda, rom kidev axali gansacdeli mogvigona da cecxlSi Cveni cocxlad dawva

gadawyvita! me reiSi vcxovrob da kargad var. vucdi, eg rodis CaZaRldeba. Tu ara da

laSqars Sevyri, mas taxtidan Camovagdeb da me da visi davsxdebiT mis adgilze. visi

did mokiTxvas giTvliso“.

raminis deda didad gaaxara Svilis werilma. meore dRes kidev moabadi dabrunda

maravSi. dedis sixaruls sazRvari ara hqonda.

erTi kviris Semdeg deda da Svili erTad rom Seiyarnen, daRvremil moabads dedam

uTxra:

_ Svilo, Seni beberi deda ratom ar gebraleba? sul mudam damwuxrebuli da ga-

javrebuli Svilis yureba dedisaTvis rogori asataniao!

moabadma amaze upasuxa:

_ deda, Cemi saqme ase aris, Cemi guli meve mebrZvis. uvisobiT eqvsi Tve ra satan-

jveli gamoviare, eniT ar iTqmis. axla RmerTisTvis piroba maqvs micemuli: oRond is

gamoCndes da yvelafers vapatieb, rac codva aqvs, arasodes ar gavuxseneb. arc ramins

vavneb rames. Zma aris Cemi da imedad myavdeso.

maSin mtirali deda Svils gaendo:

_ mtkiced Semomfice, rom raminsa da visis avi ara uyo-ra da me getyvi, isini sa-

dac ariano!

moabadma es rom gaigona, sixarulisagan ar icoda, ra eqna, dedas fexT moexvia, pi-

ri da xelebi aTasjer daukocna.

_ oRond miTxari, sad arian da saSineli ficiT Semogficav, rom arafers cuds ar

davmarTebo!

marTlac fici dado dedis winaSe da dedamac saswrafod werili gaugzavna ramins:

„wamodiT! uSenod sikvdilis piras var misuli da egeba cocxals momiswro. Senma

Zmam eqvsi Tve qveyana Seajera, sad ar geZeba da ra ar gardaxda Tavs! xelmocaruli

dabrunda Sin da axla Seni da visis naxvaze ocnebobs. oRond CamodiT da moabadi didi

pativiT migiRebT: Sen mTeli iranis amirspasalari Seiqnebi, visi kidev isev is didebu-

li dedofali iqneba, rac iyoo“.

raminma moabadis mier gamogzavnili kaci da werili rom naxa, SeSinda da dedisa

da Zmis ambavi ikiTxa. Semdeg ki, werils rom gaecno, didad gaixara. visi taxtrevanSi

Casva da maravSi Camoiyvana.

moabadis gamxiaruleba da mejlisi

erT dRes SahinSahi visis gverdiT ijda, karg gunebaze iyo. raminisTvisac daaZaxe-

bina da samivem Rvinis sma iwyes. raminma Cangi aiRo da daukra. misi hangisagan xeze Se-

momjdari frinvelebic ki gainabnen. moabadi daTvra da raminisagan kidev axali simReris

mosmena ineba. raminma xelaxla aiRo Cangi da zed Tavisi da visis siyvarulis ambavi

daamRera. samijnuro simRera rom moismina, moabadi gaxalisda, visis siyvaruli ufro

moeWida gulze da axla misgan morTmeuli Rvino mounda. visim Rvino miawoda da uT-

xra:

_ xelmwifeTa xelmwifeo! amo aris dRes Cveni sma Sens winaSe. minda, barem guli

sruli mqondes. Tu inebeb, ZiZasac uxme! Seni didad erTguli qalia da mudamJam Senze

loculobso!

moabadma brZaneba gasca da ZiZac iwvies. moabadma ramins uTxra:

346

_ meriqife Sen iyavi! xom ici, kacs sayvareli kacisagan morTmeuli Rvino ufro

eamebao.

SezarxoSebuli ramini visis Rvinos rom awodebda, yurSi uCurCula:

_ sulze utkbileso, mxiarulad svi Rvino Cemi xelidan da Seni sixaruliT mec

gamaxareo!

visis moabadisgan Cumad gaecina da upasuxa:

_ dae, Seni guli mudam mxiaruli iyos da moabadis guli kidev damwvario!

moabadma es saubari gaigona, magram viTomc ar smenoda, ara Tqva ra. oRond ZiZas

miubrunda: Sen iyavi mwdeo! ramins ki isev Cangis dakvra ubrZana. moabadi daTvra da

jer kidev SeRamebuli ar iyo, rom dasawolad wavida. raminmac Tavis sadgoms miaSura.

uvisod cud gunebaze iyo.

moabadma visis yvedreba dauwyo:

_ siyvarulisagan sircxvildakarguli kaci minaxavs, magram TqvensaviT rom kacis-

Tvis siyvaruls namusze xeli aeRebinebios, arc minaxavs da arc msmenia. nu miZabuneb

ase, Cemo mTvarev, xelmwife var da meride: xelmwife erT dRes virad rom iqces, nu ga-

Tamamdebi da nu Seajdebi zurgze! zRvis siwynares nu miendobi, Torem erTi dRe iqneba,

ise aReldeba, rom napirs ver gamoatan! me Seni siyvarulisagan bevri Wiri minaxavs da

ra iqneba viTom, rom erTxel Cemken guli moibruno, mtrulad ar momeqce da Semibra-

lo! xom ici, rom samagierod mTels saxelmwifos Sen gapatroneb?! me mefoba ar minda,

erTi mosamsaxuris puri meyofao.

visis es rom esma, Seecoda moabadi. guli daewva da marTalic iyo. sxva araferi

egeboda da ase moaxsena:

_ maRalo xelmwifeo, Cemo patrono, me RmerTman uTqvenod sicocxle nu momces!

mzada var, Cemi suli Sen Semogwiro, radgan SenTa fexTa mtveri jobs ramins. ar dai-

jero, rom dReis iqiT me ramini momindes! maSin rac vqeni, eSma Semajda mxrebze da amis

brali iyo. Cems saqciels axla vnanob. awi mnaxe, rogor Segitkbo da Senc rogor mad-

lieri iyo Cemio!

gaukvirda moabads visisagan amgvari sityva, aseTi rame mas manamde misgan arasodes

smenoda. Zalian eama da gaxarebulma tkbilad daiZina.

visis jer kidev eRviZa, roca banze fexis xma gaisma. miuxvda, ramins igi monatre-

boda da moabadis sawolis banze gadmoparuliyo. wvimda, magram Seyvarebuli axalgaz-

rda cud aminds ar epueboda. araferia iseT siyvarulze unetaresi, mtris xifaTisagan

geSinodes, gamJRavnebis molodinSi guli gadaqanebuli gqondes da mainc Seyvarebulisa-

ken miiparebode. visim miayura. namdvilad raminis fexis xma ismoda. am fiqrebSi iyo,

rom raminma visis ZiZa Camougzavna: amodi, sicocxleo, mixseni am sicivisagan, gulSi Ca-

mixute da Seni surnelovani dalalebi yelze momaxvieo!

ZiZam aseTi SemoTvliloba rom gadasca, visim Tavis gamzrdels uTxra:

_ moabads rom gamoeRviZos, gaigebs, raSic aris saqme da cocxals aRar damtovebs.

sxva gza ar aris, Sen unda Cauwve loginSi. mas sZinavs da amas ver igrZnobs. zurgi

Seaqcie da iweqi SenTvis. me da Sen erTmaneTs gvigavs tani da Tu xeli wamoiRos da

moxveva dagipiros, isea mTvrali, rom verc gaigebs, Sen gefereba Tu meo.

es rom Tqva, sanTeli Caaqro da ZiZa moabads Cauwvina. TviTon ki wavida da ra-

minis wyluls malamo daado. iqve, banze, qveSagebi daiges da zed tyavebi daifares. sas-

Tumali? sasTumali xan raminis mklavi iyo, xan _ visisa. ise exutebodnen erTmaneTs,

rom maT Sua bewvi ar gaeteoda.

moabads rom gamoeRviZa da xeli moavlo, mowifuli visis nacvlad beri ZiZa SerCa

xelSi. maSinve vefxviviT ze wamovarda da yvirili daiwyo. ZiZas verafriT ver daexsna

Tavi, ise magrad eWira misi maja moabads xelSi. mefe yviroda:

_ Cems loginSi rokaps ra saqme aqvs? me rom rokapi ar SemirTavs colado!?

347

mravaljer hkiTxa, vina xaro, magram ZiZa pasuxs ar scemda. msaxurebs dauZaxa, san-

Tlebi moitaneTo, magram aravin gaepasuxa. ramins ar eZina, sacaa, unda gaTenebuliyo da

imas dardobda, sayvarels male rom unda gayroda. moabadis yvirili rom Semoesma, sas-

wrafod visi gaaRviZa.

_ moabadia, rom yviris. metis moTmena aRar SemiZlia. Caval, Tavs movWri da qve-

yanas misi ukeTurobisagan vixsnio!

visma Tavis Seyvarebuls aseTi saqme dauSala, saswrafod moabadis sawolSi Cavida,

ZiZas axlos miujda da qmars uTxra:

_ amdeni moWerisagan es maja ukve damiwylulda, erT wams xeli gauSvi, es meore

maja daiWire da mere sadac ginda, iq wamiyvaneo!

moabads visis xma rom moesma, gauxarda, mis eSmakobasa da moxerxebas ver miuxvda,

maSinaTve gauSva ZiZas xeli. Semdeg visis hkiTxa:

_ Cemo sulisdgmav, aqamdis ratom iyavi gaCumebuli, pasuxs ratom ar mcemdio?

ZiZam Tavs rom uSvela, visim moabads Seutia:

_ vai Cems Tavs, es vis gadaveyare! me sawyali acabacad maval gvelsa vgavar, rac

gind sworad viaro, Cemi kvali mainc mrude Cans. RmerTma amisTana eWviani qmari aSoros

yvelas! kacs gverdiT vuwevar da amis miuxedavad, mainc cilsa mwamebs da Cems galan-

ZRvas cdilobso.

_ sulze ufro sayvarelo, simTvralisagan momivida, rac momivida da mapatie!

RmerTma sul ukuRma mataros, Senze odnav Tu veWvianobde! Segcode da Seminde! naTqva-

mia, Secodebas Sendoba garecxavs da WuWyian samosels _ wyalio.

saswauli moxda: codvilma ucodvels Seundo.

moabadi saberZneTSi midis salaSqrod da visisa da ZiZas zards abarebs

amasobaSi saberZneTis keisari iranisken wamovida didi laSqriT da moabadis sa-

mefos naxevari daipyro. SahinSahma maSinaTve sabrZolo mzadeba iwyo, werilebi dagzavna

da laSqris Seyra brZana. cota xanSi jaric mzad iyo da moabadic laSqrobis Tadarigs

Seudga. magram am dros visis saqme moagonda, misgan erTxel ukve hqonda mware gakve-

Tili nawvnevi. SeeSinda, axlac ar gameqceso. Tavisi Zma zardi ixmo da uTxra:

_ visis Sen gabareb. Tavad ici, rom misi mindoba ar SeiZleba. visis, raminisa da

ZiZis mzakvrobam sicocxle gamimwara. visis rom uyureb, arc kacis rcxvenia da arc

RmerTisa eSinia. raminia da Cemi RviZli Zma kia, magram xelsayrel dros eZebs, rom si-

cocxle momiswrafos. omSi mivdivar da ar vici, visis saqme riT movagvaro. gadavwyvi-

te, ramini Tan waviyvano, xolo visi aSqufTidevanis cixe-simagreSi gamovketo. cixis

mcvelad Senze ufro erTgul kacs veravis viSovni. frTxilad iyavi, xom ici, visTan

gaqvs saqme! visisa da ZiZisagan yvelaferia mosalodneli. marto is gaixsene, me ra miq-

nes, mamakacoba Semikres da gulidan sixaruli amarTveso.

zardma moabadi daaimeda :

_ nurafris fiqri nu geqneba! _ visis ise Sevinaxav, rogorc Zunwi _ vercxls,

ise gavufrTxildebi, rogorc sakuTar sicocxles da ise ar gavuSveb, rogorc puradi

maspinZeli stumars ar Seelevao.

maSin moabadma Svidasi rCeuli kaciT visi aSqufTidevanis cixeSi waiyvana. cixe

mTaze iyo aSenebuli da varskvlavebs ebaaseboda. es saqme rom moiTava, maSinve maravSi

mobrunda da jari saomrad waasxa.

348

uvisod darCenilma raminma gzaze bevri cremli Rvara. zeze Camoxma da marTla ise

Seiqna, rom misi morCenis imedi gadaewuraT. amiT Sewuxebuli didebulebi moabads eax-

lnen da sTxoves:

_ ramini Seni Zmaa da Svilia. nu ganaaxleb Zvel mtrobas da axal Stos nu mok-

veT! kaci sikvdilis pirasaa mimdgari. am begarisagan gaanTavisufle, ubrZane, xorasans

wavides. iqneba, iqaurma haerma moabrunoso!

moabadmac usmina didebulebs. ramini gorganSi datova da gza ganagrZo.

raminma rogorc ki laSqrobidan CamoirCina Tavi, maSinve moikeTa. cxenze Sejda da

martodmartom visisaken aiRo gezi. karg gunebaze mdgari maravisaken midioda da gzaze

iadoniviT miimReroda.

iqiT cixe-simagerSi Caketili visi ra yofaSi iqneboda, advili warmosadgenia. Tav-

Si xelebs iSenda da ise tiroda, Tavis gulis varams ZiZas uziarebda da Soridan ra-

mins exmianeboda. ZiZas misi yurebiT guli eTuTqeboda da Tavis gazrdils awynarebda:

_ moiTmino unda, sxva gza ara gaqvs; vin icis, iqneba Wiri lxinad Segecvalos; ga-

vixedoT da gulis wadils ewio! RmerTs evedre, iqneba, masac mobezrdes Seni amdeni Wi-

ris yureba da gulis cecxli dagivsoso!

magram visize darigeba ar moqmedebda:

_ ZiZav, mayureblisTvis meomarTa Wvreta advilia. Sen arc gsayvedurob, Cemi ga-

saWiri rom ar gesmis, _ cxenosani xar da qveiTad mavali kacis siduxWire ar gagegeba.

maZRar kacs barbaciT mimavali mSieri mTvrali hgonia. Sen Camagde am ubedurebaSi, axla

ki TviTon guliT nebieri CemTan daskupebulxar da mirCev, moiTmine da RmerTs exvewe,

egeba giSveloso! nabdis wyalSi Cagdeba advilia, magram gamotanaa Zneli.

visi im cixe-simagreSi davtovoT da ramins mivubrundeT.

ramini maravSi rom Camovida, visi iq veRar ipova. mTeli moabadis sasaxle uvisobi-

sa gamo raminis guliviT tiroda.

guldamZimebulma Wabukma zluquniT gamovlo qalaqis kari da piri aSqufTidevanis

cixisken qna, _ gumaniT grZnobda, moabads iq unda gadaemala visi. mTeli kvira iara da

kargad bneloda, rodesac cixis Zirs miadga. im sibneleSi guSagebma ucxo kaci ver

SeamCnies. raminma icoda is darbazi, romelSiac visi unda mdgariyo. uebari mSvildosani

iyo, mSvildi momarTa da isari styorcna. styorcna da isars uCurCula:

_ bednierimc xar CvenTvis, usulo mociqulo! yvelgan kacs suls piridan arTmev,

me ki Sen pirSi suli unda Camidgao!

isari visis sawolSi Cavarda. igi maSinve aiRo ZiZam, icno da gaxarebulma visis

dauZaxa:

_ naxe bednier mociqulad gamogzavnili raminis isari!

visim rom isari aiRo xelSi da zed raminis saxeli amoikiTxa, sixarulisagan saq-

cieli wauxda. isars kocnida, efereboda da eubneboda:

_ ehe, bedniero raminis isaro, isari rom mkurnali iyos, Senze meti ar minaxavso.

ramini sagonebelSi iyo Cavardnili, netavi, Cemi isari daniSnul adgilze mivida

Tu sxvagan moxvda sadme da vinme gareSe kacma aiRo? rac ar unda iyos, aqedan me ukan

dambrunebeli ara var. RvTis SewevniTa da Cemi mklavis ZaliT visis am cixidan gamoviy-

vano.

ramini am fiqrebSi rom iyo, ZiZa da visi imaze imtvrevdnen Tavs, Tu rogor amoey-

vanaT igi cixe-darbazSi. ZiZam visis uTxra:

_ Sens bedad iseTi sicivea, rom cixis mcvelebi saguSago budruganebSi arian Se-

yuJuli. ramini usaTuod aq sadme axlos dgas da Cvengan niSans elodeba. sarkmeli ga-

movaRoT da sanTeli avanToT. igi dagvinaxavs da axlos modgeba. maSin ki vecadoT da

zeviT amoviyvanoTo.

349

asec qnes. ZiZam sarkmeli gamoaRo da sanTeli aanTo. raminma sinaTle dainaxa da

guli sixarulisagan auZgerda. miuxvda, risTvis aanTes sanTeli, maSinve kldeze Sevar-

deniviT afrinda. ramini rom kedlis Ziramde mivida, qalebma, ra qsovilebic moxvdaT

xelSi, dagrixes, erTmaneTs gadaabes da Zirs CauSves. ramini mas moekida da vefxvze

ufro kiskasad cixeze avida. mze da mTvare erTad Seiyarnen da erTmaneTs ise moexviv-

nen, ityodi, rZe da Rvino erT WiqaSi CausxamTo. Semdeg dasxdnen da Rvinosa da

alerss Seeqcnen. raminma Cangi aiRo da daamRera: „kaci WirSi rac ufro met xans dah-

yofs, rom daexsneba, RmerTs miT ufro metad madlobs. me jojoxeTisagan var xsnili

da axla mxiarulad vnebivrob, siyvaruli davTese da sixaruli movimkeo“. Semdeg visim

aiRo sasmisi, dacala da ramins akoca. raminma visis uTxra:

_ Cemo sicocxlev, Seni xeliT masvi Seni Rawvebis feri Rvino; ra ici, xval ra

mogvelis! modi da netarebis Cveni wili dResve aviRoTo!

cxra Tve dahyves aseT alerssa da lxinSi visim da raminma. iyvnen gamoketilni im

cixe-darbazSi da netarebas eZleodnen, sasmeli ar akldaT da saWmeli, _ sursaT-sa-

novage imdeni hqondaT, Tundac asi weli eyofodaT, ise blomad moemaragebina igi Sah

moabads.

ramini maravSi rom dabrunda da SmagiviT aqeT-iqiT rom exeTqeboda da visis dae-

Zebda, es ambavi xayanis* qals zaringess mxedvelobidan ar gamorCenia. miuxvda, raSic

iyo saqme da es SemTxveva moabadisTvis saamboblad daimaxsovra.

Sahi moabadi gamarjvebuli dabrunda laSqrobidan. keisrisaTvis xarki daedo da

mZevali wamoeyvana. mis laSqars miwa ver itevda, misi alafi mTasaviT iyo dazvinuli.

didi sixaruli da zeimi hqonda. magram sul male ase gamarjvebiT dabrunebul xelmwi-

fes sixaruli simZimiliT Seecvala, _ zaringesma visisa da raminis erTgan Seyris amba-

vi SahinSahs Caukakla. moabads guli sisxliT aevso da tvini mrisxanebis cecxliT au-

duRda. didxans ijda ase gatexili. Semdeg zeze aiWra da jari aSqufTidevanisken waas-

xa. bukma* tirili daiwyo: „xelmwifeo, ase sul gzaSi yofna aravis SeuZliao!“ meomre-

bic buzRunebdnen: „es-esaa erTi laSqrobidan davbrundiT da Cveni Sahi axla meore om-

Si gviwvevso!“ moabads ki Tavisi safiqrali hqonda, _ raminis mokvla eCqareboda.

erTma guSagma SahinSahis laSqris mier aSlili mtveri Soridan dainaxa da zar-

dTan miirbina:

_ camde asuli mtveri moCans. uTuod SahinSahi modis, Torem ase did mtvers sxvi-

si jari ver aayenebdao.

cixeSi erTi oromtriali Seiqna. zardi jer win ar iyo Segebebuli moabads, rom

Sahi cixis karebs moadga. zards uyvira:

_ ZaRli kacisagan migdebul purs moigonebs, Sen ki egec ar SegZlebia. Sen visisa

da raminis meTvalyured rogor ivargebdi! naxirs unda mwyemsavde. aq agdixar da is ver

gagigia, rom ramini da visi cixis SigniT erTad ixareben da Seni siregvnisa gamo si-

ciliT ixocebiano.

zardma moaxsena:

_ sviano xelmwifev, ramini Tqven waiyvaneT Tan. Sevardeni ar iyo, rom saberZneTSi

afreniliyo da aq Camofreniliyo. Sexede, cixis karebi Tqveni beWdiTaa dabeWdili da

erTi wlis mtveri zed aZevs. yovel SemosavalTan guSagebi miyenia. ramini grZneuli

rom yofiliyo da aTasi xerxi codnoda, aq mainc ver SemoaRwevda. vTqvaT da dalewa

cixis karebi, Tqvenive beWdiT isev rogor dabeWda? nu daijereb, xelmwifeo, aseT gau-

gonar ambavs, nurc Tqven daimZimebT guls da nurc Cven dagvxocavo!

moabadma Ceqmis yelidan klite amoiRo, zards miugdo da ubrZana, karebi gaaReo!

moabadis yvirili da cixis karebis rexvebis xma bedad ZiZam gaigona saswrafod vi-

sisa da ramins acnoba _ SahinSahi movidao!

350

samive adgilzeve gatydnen SiSisagan. ra eqnaT, aRar icodnen. es ki moifiqres, rom

ramini rogorc amoeyvanaT, agreve qveviT CauSves. visis moabadisagan uxifaTod raminis

Tavis daRweva ufro afiqrebda, vidre sakuTari safrTxe. arc moabadi aSinebda da arc

zardi. oRond ramini gadarCeniliyo uvnebeli da sakuTar Tavs ar Cioda. moabadi rom

visis darbazSi Sevida, qalebs naskvebis daxsna kidev ar hqondaT damTavrebuli. ZiZa ma-

Sinve miimala da moabads visi SerCa xelT. uyvira:

_ eSmas naSobo visi! xom moiWeri xalxSi Tavi da xom amosvare lafSi Cemi xel-

mwifoba! metyvi Tu ara, ra unda giyo me Sen amis sanacvlod? Cemi dayvaveba Sen siamov-

nebas ar ganiWebs da Cemi risxva Sen ar gaSinebs. silamaziTa da mSvenebiT metad sando-

mi da sayvareli xar, xolo gamwiraobiT da muxanaTobiT sawuTrosa gavxar. ramdenjer

gexvewe da gemudare, nu Svrebi amas, visi, nu mawyen amdens, radgan Cemi risxvis nayofi

sikvdili aris-meTqi! movida dro, is moimka, rac dagiTesia. axla me Sen imas gizam, ra-

sac Sen CemTvis cdilobo!

es rom uTxra, TmaSi wvda da miwaze aTria. qurdiviT ukan Seukra xelebi, Semdeg

ki midga da maTraxi Tavsa da tanze imdeni urtya, rom visis kanis nafleTebi miwaze

cvioda. aseve scema ZiZac. maTi gadarCenis imedi aravis hqonda. Semdeg isini erT sakanSi

Seyara da Caketa. zards cixisTaoba waarTva da cixe-simagre sxvas Caabara. Semdeg ki

wamovida da erT kviraSi maravSi dabrunda. magram dabrunda Tu ara, Tavisi saqcielis

monanieba daiwyo. guls ase eubneboda:

_ es ra memarTeba! ra vqeni me? ratom davsaje ase sastikad sayvareli arseba, ro-

melic sakuTar sicocxles mirCevniao?!

Sahros moTqma da tirili

moabadi rom cixidan dabrunda da visi Tan rom ar axlda, Sahros cudad eniSna.

piris xoWva daiwyo, moabads win miegeba da SeuZaxa:

_ ratom ar gaxlavs Tan Cemi visi? ra uyavi Cemi mze? Tu Cems asuls dauyovneb-

liv ar Camabareb, Sens darbazs naoxrad gaCvenebo!

moabads Tavadac zluquni auvarda:

_ mlocav Tu mwyevli, ukve sulerTia. ra vqeni, netav RmerTi ar gamwyromoda da

es saqme ar Camedina! Sens visis cocxals veRar naxavo.

Sahros es rom esma, miwaze davarda da Tavsa da pirSi cema daiwyo. moTqvamda:

_ he, muxTalo sawuTrov, mompare gana Cemi Tvali patiosani? nuTu igi Senc Cemsa-

viT giyvarda da imitom miiTvise? he, miwav, dRemde Sen mxolod kacs Wamdi, axla ki

mzisa da mTvaris Wamac dagiwyia. he, dedis naTelo, Sen iyavi Cemi siqaduli da sixaru-

li, aw, Sen rom aRara myavxar, visiT unda viSvebde da riTi unda medgas suli? he, ma-

ravo qalaqo, nu iadvileb egzom usamarTlobas! manamdis ar moviklav Tavs, sanamdis Sa-

hinSahze gulis nebas ar avisruleb. ufalo RmerTo, miZebne sisxli Cemi da aaoxre

taxti misio!

Sahs aqeT Sahro Seecoda, iqeT kidev virosi SeeSinda:

_ me iseT arsebas rogor movklavdi, romlis sicocxle sakuTar Tavs mirCevnia!

axlave kacs gavagzavni da visis aq movayvaninebo!

zards ubrZana, wasuliyo aSqufTidevanis cize-simagreSi da visi Camoeyvana.

cota xanSi raminic movida malviT zardisas da Zmas sTxova, moabadTan Semarigeo!

moabadmac Seundo.

da gagrZelda isev Zveleburi cxovreba.

351

gamoxda xani da moabads gorganSi mouxda wasvla. radgan SiSs didi Tvalebi aqvs,

sasaxlis karebi rkiniT amoaWedvina da gasaRebebi ZiZas Caabara. gaafrTxila:

_ me erTi TviT zabulisTanSi mivdivar da gasaRebs Sen gabareb. kacs Tu unda, Ta-

visi saqoneli kargad Seinaxos, qurds unda Caabaroso.

moabadma maravi datova da qalaqis karebTan erTi dRe banakad dadga. nadiroba un-

doda. ramini awvia, erTad vinadiroTo! magram SeRamda Tu ara, ramini qalaqSi dabrunda.

saRamos moabads raminTan erTad mounda sma da Seqceva, magram moaxsenes: qalaqSi wa-

vidao. miuxvda moabadi, risTvis iyo maravSi ramini wasuli.

ramins darbazis karebi daketili rom dauxvda, baRSi Cavida. uvisobiT gaxelebuli

iyo, ra eqna, ar icoda. bevri itira da daRlilsa da moqanculs yvavilebSi mieZina. vi-

sim icoda, ramini rom baRSi brunavda da karebs awydeboda. ase axlos iyo ramini da

ase miuwvdomeli gamxdariyo igi misTvis! ZiZas TiTiT dauwyo xvewna:

_ ZiZav, moigone, Seni gazrdili rom var. erTxel kidev Camidgi suli da raminis

piri maCvene; Cemi sayvareli Sors gzaze midis da vin icis, kvlav rodis SevxvdebiT er-

TmaneTs! Seibrale Cemi siyrme da erT wams kari gamiRe, ramini rom vnaxoo!

ZiZam xelebi gaasavsava:

_ ar SeiZleba, sul avkacoba gamovamJRavno da fici gavtexo. aseTma didma xelmwi-

fem saqme momando, fici damadebina, rogor SeiZleba misi Ralati da iseTi ficis ga-

texa! an rom gagiRoT karebi, mere moabadis wyromas rogor gadavurCeo?

es rom uTxra, ZiZa wavida da gulze cecxlmokidebuli visi marto datova. visi

aqeT eca, iqiT eca, magram verc sarkmeli ipova Ria da verc banze gasasvleli. bolos

es moifiqra: darbazSi sara-fardagi iyo gaWimuli, meore wveri kldeze hqonda mimagre-

buli. daxeT, siyvaruliT gaxelebulma qalma ra qna da ra gabeda! fexze gaiZro da im

Tokze jambaziviT gaiara. aSkara sikvdils rom gadaurCa, banze gavida. qarma Tavsaburavi

moxada, yelsabami gauwyda da gaefanta. sayureebi moZvra da daebna. axla Zirs Casvla

iyo saWiro. tanze qsovilis grZeli qamari kidev SerCenoda, moixsna, banis kiCos ga-

moaba da Zirs daeSva. tanze Tu rame SemorCenoda kidev, yvela lursmnebze Camoixia.

iqidan baRSi Caxta. Tumca miwa rbili Sexvda, mainc orive fexi itkina. rogorc iyo,

wamodga da baRSi laslasiT iwyo siaruli, _ egeba ramins Sevxvdeo! niavs evedreboda:

_ Sen mainc ar gtkiva CemsaviT fexebi, es baRi moiare da iqneba sadme CemsaviT

Wkuidan gadasuli kaci, ramini, mipovnoo!

Semdeg mTvares exvewa:

_ amodi, mTvareo, Seni amosvlis Jamia; Segvibrale ori gaxelebuli Seyvarebuli

da erTmaneTi gvapovnineo!

amasobaSi mTvare marTlac amovida, iqauroba gaanaTa da visi yvavilebSi mZinare ra-

mins waawyda. erTmaneTs moexvivnen. da muSki* ambarSi* aziles.

moabadma raminis ambavi rom gaigo, isev gauaxlda saimaTo mtroba. Tavis Tavs ada-

naSaulebda: erTxel gamocdili kvlav ratom gamovcade da brma guSagad rogor davaye-

neo! sagonebelSi iyo Cavardnili. xan ase fiqrobda: amdeni Tavis moWra meyofa. am saq-

mes ar gamovamJRavnebo, xan kidev sibrazisagan goneba ubneldeboda. adga da darbazs ew-

via. ZiZam marTla ar icoda, rac momxdariyo, yvela beWedi da klite SahinSahs miarTva.

karebi da beWdebi xeluxlebeli aRmoCnda. moabadma bevri eZeba, magram verc ramini naxa

da verc visi, isev ZiZas eca da imdeni scema, sikvdilis piramde miiyvana. Semdeg ki san-

TlebiTa da maSxlebiT aZebnina baRSi Seyvarebulebi.

visim Soridan rom maSxlebs mohkra Tvali, ramins uTxra:

_ adeqi, SahinSahi modis! me rac unda, is miqnas, magram Sen cocxali unda gadarCe!

me ubedurebis magaliTad var dabadebuli am qveyanaze. erTi Seni kocna ise ver migemnia,

sanacvlod aTasi maTraxi rom ar momxvdeso.

352

raminma ficxlad mimarTa baRis galavans, gadaxta da Tavs uSvela. visi iqve miwaze

miwva da Tavi moimZinara. SahinSahi Tavze daadga, uyivla da fexiT gadaabrun-gadmoabru-

na. Semdeg raminis saZebnelad dagzavna xalxi.

ramini ukve Sors iyo da baRSi, bunebrivia, ver ipoves. moabadi visis eca:

_ miTxari simarTle, rogor Camoxvedi aq an ramini ra uyavio?

xmali amoiRo da undoda, Tavi moeWra visisTvis. magram aq zardi wamoeswro da

Zmas colis mokvla dauSala:

_ maRalo xelmwifeo, sakuTari Tavi Seicode! am qalis mokvliT Tu ra dagemarTe-

ba, amaze ifiqre! erTxel gamoscade misi siSore da rac gardagxda, albaT gaxsovs. moi-

gone Seni ficic, dadebuli maRali RmerTis saxeliT, rom visis arafers ar avnebdi!

ficis gatexa ki ar egebis! etyoba, ubraloa visi, karebi rogorc dagiketavs, isea dax-

Suli da beWedi axsnili ar aris. baRis galavanic ise maRalia, rom ramini romc yo-

filiyo aq, ase maRal zRudes ver gadaafrindeboda. raRac sxva ambavi unda iyos, Tavad

hkiTxe da gaigeo!

zardis darigebam gaWra. moabadma visis xeli mohkida da Sin wamoiyvana. hkiTxa:

_ vici, arc devi xar da arc eSma. am baRSi rogor Camoxvedio?

visim upasuxa:

_ RmerTi me mwyalobs da arasodes ar gamwiravs. Sen yovelgvar satanjvels igo-

neb CemTvis. brali ara maqvs da mainc msji. wuxel Sengan patimrobiT tanjulma Cemi ga-

saWiri ufals movaxsene. rom mimeZina, movida mwvaniT mosili angelozi, Seni saknidan

gamomiyvana da aq, am baRSi, momasvena. amis meti ara vici, ginda, daijere, ginda, nu dai-

jereb! _ Sens Cemdami moqcevas RmerTi usamarTlod rom ar Tvlides, igi me ase ar ga-

momesarClebodao.

moabadma visis tyuili daijera. uflis SeeSinda da cols Sendoba sTxova. Semdeg

ki ZiZasac uxmo da orives, colsa da mis gamzrdels, uamravi Tval-margaliti uZRvna.

moabadisagan Sahros da viros wveva da nadimi

zafxulis saamo dRe iyo. mindori, veli da walkoti samoTxesa hgavda. ijda baRSi

Sahi moabadi da gverdiT visi esva. marjvniT virosTvis miegoT dajdomis pativi, mar-

cxniv _ SahrosTvis. pirdapir ramini ijda. mutribebi* mRerodnen, iyo sma da molxena.

mgosanma visisa da raminis siyvarulis Sesaxeb imRera. moabads es simRera moewona da

mgosans uTxra:

_ visisa da raminis siyvarulis Sesaxeb sxva simRerac Tqvio!

mgosanma daiwyo:

„erTi didi xe vnaxe, Tavi camde uwvdeboda da qveyana CrdiliT daefara. qveS anka-

ra wyaro mirakrakebda, irgvliv ia da vardi yvaoda. iqve axlos erTi msuqani mozveri

idga. xan im ankara wyarosa svamda, xan kidev iasa da vardsa Zovda. dae, mudam iyvnen

isinio!“

mutribis igavi aseTi iyo: xed Sah moabads gulisxmobda, wyarod visi hyavda war-

modgenili, xolo mozvrad ramins ityoda.

moabadma es rom moismina, ze wamoiWra, ramins TmaSi daavlo xeli, dana iZro da

uTxra:

_ aqve Semomfice, rom visis siyvaruli aRar gedeba gulSi da arc gaekarebi mas,

Torem axlave Tavs mogaWrio!

raminma Sehfica moabads pirvelad RvTiT, Semdeg cecxliT, mziTa da mTvariT, rom

sanam suli edgmeboda, visi eyvareboda da mas Tavs ar daanebebda.

353

_ Cemi saqme asea da Sen Tu ginda, momkali da Tu ginda, damarCineo!

moabadma mokvla daupira, magram raminma ra Seatyo, Sahi ar xumrobda, mas xeli

dauWira, dana aarTva da iqaurobas gaecala. moabadi mTvrali iyo da es ambavi meore

dRes arc axsovda.

ramini masTan sadarbazod misul megobrebs mowyenili daxvda. hkiTxes: ra gWirso?

manac uTxra, Tu ra upatiod moeqcnen mas visis Tvalwin.

_ yvela Wirs moviTmen, magram upatiobas _ verao.

maSin erTma misma axlo megobarma, brZenma da gamocdilma kacma begom ramins uT-

xra:

_ ehe, bedis moCivaro! sanamdis mijnuroba siamovnebas ganiWebs, manamdis Seni tani

niadag Wiris mzidavia. vinc vards hkrefs, mas xelSi ekalic esoba. imis meSinia, rom

erTxelac iqneba, siyvarulis gzaze dagebuli maxisgan ver aexsnebi da Tavsac gailan-

ZRav. me Tu damijereb, moTminebis meti sxva gza Sen ara gaqvs. amasac getyvi: Seyvarebu-

lis Wiris wamali axali satrfos SeZenaa. dro mkurnalia. erTi weliwadi rom uvisod

moiTmino, ise dagaviwydeba, TiTqos arasodes ar gyverebia. saxeli gagitexa visis siyva-

rulma. didi Tu patara Sens Zvirs ambobs. sadme smad rom dasxdebian, Senze augis

TqmiT irToben Tavs. glanZRaven, rom icode. es ra kaciao, amboben Senze, visi mzec rom

iyos, Zmis ase Ralati da gawirva rogor iqnebao! erTi sxvac vTqvaT: es ramdeni xania

sawadels isruleb visisagan da misi Stois nayofsa Wam. kidev aTasi weli rom gaagrZe-

lo es saqme, mets ras izam? arc mzea es Seni visi sinaTliT da arc kerpia mSvenebiT.

visisTana dedakaci qveyanaze ramdenic ginda, imdenia da ras Sealie aseT qals Seni siy-

rme, ar vici! Sen varskvlavi imitom mogwons ase, rom mTvare arasodes ginaxavs. miTxa-

ri erTi, sanamdis ginda, misi mizeziT ase gaubedurebuli iyo? bavSvic aRara xar. droa

ukve, jars Tavi moawono, mtrebi Seaviwrovo, megobrebi gaaxaro da vaJkacobiT saxeli

moixveWo. Seni tolebi xelmwifobasa da didebas eZeben, Sen kidev dReniadag visisa da

ZiZas dasdev kudSi. saxeli gatexili gaqvs, ramin. Tu Cemgan, Seni megobrisa da keTil-

myofelisagan, daijereb, simarTle es aris, Tu ara da Seni saqme Sen ici. rac gagibede,

amis gamo patiebasa gTxovo!

raminma upasuxa:

_ vici, rom Cemi sikeTisaTvis miTxari, rac miTxari. yvelaferi marTali Tqvi. xva-

le erayis gzas davadeb Tavs da ara Tu me ar Seviyvareb vinmes, aramed vinme Seyvarebu-

li Tu aris, imasac axlos ar gavekarebio.

swored im dros, roca bego aseT rCeva-darigebas aZlevda ramins, moabadi visis

tkbilad da lmobierad moZRvravda:

_ keklucTa patrono, TviTon ici, Tu ra Wiri minaxavs Sens gamo da Sen CemTvis

guli ramdenjer gitkeninebia. araa silamaze, Sen rom ar gagaCndes da araa dideba, me

rom ar mqondes. modi, viyoT erTad! Sen iyavi qveyanaTa, laSqarTa, ganZTa da darbazTa

patroni, CemTvis mefobis saxelic sakmarisia! me meti araferi minda. rac mogindeba, ake-

Te! me Seni mijnuroba meyofa. amas guliT geubnebi, SenisTana ki ara var, eniT erTs

rom ityvi da saqmiT sxvas rom Cadixar. damde pativi da damijere, ekrZale Cems mtro-

bas, Torem pirutyvze ufro saSiSi var; Sahros saqveynod gamoWenebas eride da viros

krZalva iqonie! miTxari, ra ginda, moyvroba Tu mtrobao?

RvTis gangebiT visis qva guli cviliviT molba. fexze wamodga da moabads egre

moaxsena:

_ didebulo xelmwifev, simaRliT camde xar da simdabliT _ miwamde. Sens RmerTs

bednieri daubadebixar. me ki aseTi vyavar Cems gamCens. es icode, Saho moabad, rom amie-

ridan aRar viqnebi iseTi siyvarulis mZebneli, romliTac SeiZleba, saukuno sircxilSi

Cavvarde, anda SenisTana mowyale da didebuli patroni uwyalo meqnas da damemteros.

rad minda iseTi mijnuroba, romelic saxels gamitexs da qveyanaze saarakod gamxdis!

23. sparsuli poeziis Sedevrebi

354

amieridan Cemi bneli gulis kari gamiRia da marTali gza mipovnia. dReis iqiT siyva-

rulze uars vambob da saiqio cxovrebaze fiqrs viwyeb. siyvaruli Rrma da ukidegano

zRvasa hgavs da masSi Setopva Wkviani kacis saqme araa. amieridan lomadac rom iqces,

ramini veRar momereva. Sen erTxel kidev momande guli da naxav, rogor gemsaxuroo!

es rom moismina, gaxarebulma moabadma visis Tvalebi amoukocna.

raminma SahinSahs kaci miugzavna da SeuTvala:

_ xorasnis haeri mwyens, sul avada var. Tu Tqveni mefobis neba iqneba, erays* wa-

val da iqedan gemsaxurebiT, roca dagWirdebiT, mona var Tqveni, sirbiliT Tqvensken ga-

moviqcevio.

moabads raminis aseTi gadawyvetileba esiamovna da Zmas Txovna Seusrula: rei*,

gorgani, qohisTani*, hamiani* da sruli erayi* mas uboZa. raminic gasamgzavreblad aewyo.

magram manamde yvelaze Zneli saqme unda moelia, _ visis unda gamoTxoveboda. arc daa-

yovna da samgzavrod Cacmuli ramini qalTan gamocxadda. visi taxtze ijda. ramini dar-

bazSi Sevida da Seyvarebulis gverdiT mokalaTda. visim xeli auqnia:

_ ade, samefo taxtze nu jdebi! yma xar da Seni adgili unda icode. patronis

gverdiT Seni jdoma cota meadrebao!

ramini cud gunebaze dadga. zeze wamoxta. Tavisi dabadebis dRe daiwyevla. gulSi

ambobda:

_ madloba RmerTs, rom Tvalebi amexila! rad davkarge Cemi Wabukobis xani ase

cudad?! magram radgan misgan ganSoreba meRirsa, mkvaxe sityvebs aRar vCivi. Tu Wkua

maqvs, misgan aseTi mopyroba kidevac unda mixarodes. aseTi sityvebi Tval-margalitiT

unda meyida, me ki muqTad vipove igi. aba, gulo, gaeride aqaurobas! axla Tu ara, maS

rodisRa!

visim rom ramini ase damwuxrebuli dainaxa, inana, ratom davaRoneo! Semdeg nair-

nairi farCeuli moatanina da ramins uZRvna. Zvirfasi tansacmliT damosa. bolos ki

iseTi mkvaxe sityvisTvis patieba iTxova:

_ ramin, Sen ar iyavi, rom Semomfice, sanam pirSi suli midgas, ar migatovebo! ax-

la ase ratom iqcevio?

raminma mizezi uTxra. Semdeg ki xeli xels mohkides da walkotSi Cavidnen. erTma-

neTs moexvivnen. maTi pirisgan walkoti ayvavda da maTi Tmisagan niavi gasurnelda. xan

erTad yofnis gamo mxiarulobdnen da xan kidev gayris molodinSi cxare cremlebiT

tirodnen. visim uTxra:

_ ramin, me xom igive visi var, mzis msgavsi, pirTeTri, TmamuSki, tankviparosi?

siyvarulis meti Cemgan ra ginaxavs, maS ratom ginda, rom damagdo? nu gamwirav! vici,

male mobrundebi da inaneb. nu gaswyvet siyvaruls, Torem siyvaruli Cangis Zafi ar

aris, rom gawydeba, aRar gainaskvebao.

raminma upasuxa:

_ visi, Sen ici da RmerTia mowme, rom uSenod erT wamsac ver gavZleb. magram me

SenTa mterTa ridi maqvs. qveyana gadakidebuli myavs. meSinia, wyali ver damilevia sxvi-

si morTmeuli, _ momwavlaven-meTqi! SahinSahTan ise var Sesmenili, rom eWvi ar mepare-

ba, Tu ase gagrZelda, Cem Tavs viRacas moakvlevinebs. cota xniT davTmoT erTmaneTi.

erTi weliwadi gavZloT da Semdeg isev SeviyarneT! naTqvamia: Rame makea da aravin icis,

rasa Sobso. me sanam pirSi suli midgas, Sens siyvaruls ver Sevelevi. Sen Cemi mze xar

da Tu Seni Suqi ar maxlavs, es qveyana Seni Tmis ferad miCans. iseTi kari ar daketi-

la, rom ar gaRebuliyo, iseTi aRmarTi araa, daRmarTi rom ar hqondeso.

_ eg marTalia, rasac ambob, magram Cemi bedis imedi ara maqvs. Seni xasiaTic xom

vici. meSinia, gorabSi* vinme lamaz qals ar gadaeyaro da ar Segiyvardes. iq kekluci

qalebi iciso.

raminma amaze upasuxa:

355

_ mTvarem rom mTeli Tve gars mitrialos, samkaulad varskvlavebi esxas, gvirgvi-

nad mze edgas, yoveli mSveneba hqondes da yoveli grZneuleba icodes, kocna misi uk-

vdaveba iyos da Sexedva misi _ moxucTa gamaaxalgazrdavebeli, Senma mzeman, igi me

Sens siyvarulze xels ver amaRebinebso!

Semdeg moexvivnen erTmaneTs, akoces da gaiyarnen.

visim dainaxa, rogor moaxta ramini cxens. amas gaZleba xom undoda!

raminisagan gulis Seyvareba

Tumca ramini imxela samefos patroni gaxda, mainc Tavs uvisod ise grZnobda, ro-

gorc _ Tevzi uwylod. bina ispaanSi daido da qveyanas iqidan marTavda. Tavis sabrZa-

nebelSi simarTle axara da boroteba daTrguna. ise uSiSari gaxada qveyana, rom Txa da

mgeli erTad Zovdnen. xalxi ramins locavda da ufals madlobda.

erTxel hamians* rom ewvia, gorabSi* Camoxda. iqauri Tavkacebi Safuri da rafedi

maspinZlobdnen. dilas sanadirod gadiodnen da saRamos smad sxdebodnen. erToboda ra-

mini, rac SeiZleboda, magram visi mainc ar Sordeboda gonebidan.

erT dRes sanadirod rom midioda, win viRac mzesaviT manaTobeli qali Semoxvda.

saxelad guli erqva. „gul“ sparsulad vards niSnavs da es qali kacs marTla mowyve-

tili vardi egoneboda, iseTi lamazi iyo. Tmebi koWebamde scemda. patara tuCebi yandi-

viT tkbili hqonda. mis wamwamebs mSvildosnoba abxazTagan* eswavlaT13. oTxmoci masaviT

Tvalwarmtaci moaxle mosdevda. raminma rom aseTi mSveneba dainaxa, xelidan isari gau-

varda. qaliSvili win gadaudga, Zveli nacnobiviT miesalma da uTxra:

_ saxelovano xelmwifeo, Cveni qveyana Sengan elavs, rogorc mzisagan _ ca. sa-

Ramovdeba, gTxovT, Cvensa gardaxdeT da amaRam Tqveni stumrobiT gagvabednieroTo!

ramins ise moewona es qali, rom visis siyvaruli daaviwyda. vai mas, vinc aseT Sey-

varebuls miendoba! ubrZana:

_ mTvareo, miTxari, vina xar, saxeli ra gqvia da romel gvars ekuTvni? gaTxo-

vili xom ara xar? Tu gauTxovari xar, me qmrad mogwonvar Tu arao?

qalma upasuxa:

_ rogorc mzis damalva ar SeiZleba, me da Cemi saxeli damaluli ver viqnebiT.

ubralo gvarisa ara var. Cemi deda gohari gaxlavs, xolo mama _ rafedi. rafedi, ici,

am samefos patronia. me TviTon saxelad guli mqvia. SexedulebiT raca var, Tavad xe-

dav, _ marTlac vardiviT ferovani da surnelovani, nakvTad _ mamisaebr kargi da saxed

_ dedasaviT turfa. mkerdi vercxls migavs da yeli _ brols. yaryumiviT* rbili sxeu-

li maqvs da muSkiviT* fSviadi Tma. ras mekiTxebi Cems vinaobas? me vinca var, qveyanam

icis. da Sen Tu Cemi saxeli ar ici, samagierod me vici, vina xar Sen. Sen ramini xar,

moabadis Zma da visis sayvareli. da isic gagebuli maqvs, rom visi sicocxles girCev-

nia. rogorc baRdads ver moaSoreb mdinare tigross, ise Sens guls visis siyvaruls

ver moacileb. Sen misi daTmoba da CemisTana lamaz qalebTan yofna ar SegiZlia. ar Se-

giZlia da nu SegiZlia! mas Sen gaubaxebixar, Sen _ igi da axia Tqvenze yvelaferi. qve-

yanaze adgili ar aris, Tqvens ambavs ar yvebodnen da Tqvens saxels ar aTrevdneno.

raminma upasuxa:

_ lamazo, Seyvarebuli arasodes ar gakicxo! faTeraks gadayrili kaci rom naxo,

RmerTs misi Sewevna Txove; nu mayvedreb! me TviTon vwyevli Cems Tavs imis gamo, rom

Tavis droze visis gadaveyare. Zvel ambavs nu igoneb, axlandelze ifiqre! axla ki amas

getyvi: RmerTs undodes, Cemi coloba sananebeli ar Segeqmneba. sulic rom mTxovo,

sulsac ar dagikaveb. Tu Seni qmari viqnebi, visis saxels xsenebiTac ar vaxsenebo.

356

gulma uTxra:

_ tyuila nu migeb, ramin, grZneulebis maxes! _ ase advilad ver damabam. Tu Sen

marTla ginda colad gamogyve, visis saxeli unda daiviwyo, masTan dabruneba ar unda

mogindes, werilic ki ar unda misweroo!

ramini amaze maSinaTve daTanxmda. mohkides erTmaneTs xeli da wavidnen rafedis

saxlSi. iq ki didebulebis TandaswrebiT ramins fici daadebines da guli colad Ser-

Tes. gadaixades didi qorwili. adgili ormoc ejze* iyo Sekazmuli, seiris mayureblebi

kidev banebze idgnen. moqeifeebs wiTeli Rvino rom eWiraT xelT, ifiqrebdiT, sasmisi

ki ara _ yayaCo upyriaTo. erTi Tve gagrZelda qeifi, xalxi molxenisa da smisagan dai-

Rala.

axali siZe ixarebda, nadirobda da asparezobda, svamda da TamaSobda.

erT dRes sawolSi meuRlesTan xalvaTad rom nebivrobda, raminma Tavis cols

uyura, uyura da Semdeg uTxra:

_ qveyanaze SensaviT lamazi qali aravin aris; TviT visic ki ver mova SenTan, mag-

ram mTlad visis hgavxar sikekluciT da rom giyureb, ra vqna, sul igi magondebao.

gulis es ewyina da ramins uTxra:

_ upirov da RvTis uarmyofelo! xelmwifisagan gana ase unda Tavisi sityvis Ses-

ruleba? getyoba, Tqvens grZneulsa da boz ZiZas ise gaufuWebixar, rom verc Sen gai-

xareb verasodes da verc sxvas mianiWeb bednierebas. gana Sen ar Semomfice, sanam cocxa-

li viqnebi, visis saxels ar vaxsenebo? igi rom isev ar giyvardes, im fics ar daiviw-

yebdio.

raminma es rom moismina, gadawyvita, Tavisi colisTvis erTguleba da siyvaruli

daemtkicebina. maSinve xelSi sawer-kalami aiRo da visis aseTi werili miswera:

„visi, TviTon ici, Seni siyvaruliT rogor mqonia abru* gatexili da ra sircxvi-

li miWamia. yvelas Cemi saxeli ekera pirze. Seni gadamkide sul gansacdelSi viyavi, mu-

dam sikvdilis SiSi mqonda. sanam Sen Segeyrebodi, ca qudad mimaCnda da dedamiwa _ qa-

lamnad, magram rogorc ki Sen Segiyvare, sixaruli da siamovneba asi ejis* siSoreze

damSorda. axla, madloba RmerTs, Sengan xsnili var. da Tumca Sen samudamod gageyare,

salams mainc mogaxseneb. me RvTis SewevniT bednierad vcxovrob. rac Sen dagexseni,

amod var. rogoric mindoda, egeTi unaklo coli SevirTe. Cemi warsuli da SenTan ga-

tarebuli dReebi rom magondeba, sakuTari Tavi mecodeba. mikvirs, Sengan akidebul amden

Wirsa da naRvels rogor gavuZeli! sanam cocxali var, me Cems gulis ar movSordebi.

maravi _ Sen da mahi _ me, moabadi _ Sen da guli _ me. ase rom, metad nuRar momeli

da nurc gzaze giWiravs Tvali, iqneb ramini damibrundeso!“

es werili sam kviraSi maravs mivida. pirvelad igi Sah moabads miarTves. mefes ra-

minis mier visisTvis aseTi werilis miwera Zalian gaukvirda da gauxarda kidevac. igi

bolomde rom CaikiTxa, visis miugdo da samaxaroblo sTxova:

_ RmerTma Tvali agixilaT. ramins gorabSi coli SeurTavs da Sen pirSi Calaga-

movlebuli dautovebixaro.

visim werili rom aiRo, cecxlis ali moekida. erTi gafiqreba gaifiqra, Tavs mo-

viklavo, magram calke moabadis SiSis, calke iq damswre xalxis sircxvilisa da calke

kidev raminis javris gamo Tavi Seikava. yayaCos imiT hgavda, rom piri ucinoda, guli ki

gaSavebuli hqonda. garedan rom SegexedaT, samoTxesa hgavda, magram gulSi jojoxeTis

Savi kupri uduRda. moabads ase moaxsena:

_ me TviTon vTxovdi RmerTs, Cemi mtrebisTvis ena daemoklebina. Sens sayvedurebsa

da eWvebs rom movrCebode, Raribebs ganvikiTxav da cecxlis taZrebs soflebs Sevwirav,

Tu mTvare wamivida, mze xom damrCa. da mze igi Sena xaro.

visi amas ki ambobda, magram misi guli da ena erTmaneTs ise ar exameboda, rogorc

cudi mutribis* Cangi da xma. moabadi rom gareT gavida, visi cudad gaxda, guli Sevar-

357

dnis klanWebSi momwyvdeuli kakabiviT ufeTqavda. Zirs goraobda, muSkis feri TmiT ia-

taks xvetavda da mjiRis cemiT gul-mkerds ilebebda. moTqmiT iZaxoda:

_ ZiZav! gaige, ramins ra uqnia? wasula da gorabSi coli SeurTavs. amasac aRar

damajera da samaxaroblo werili momwera. rame saSveli gamominaxe, Torem Tavi cocxa-

li ar minda. Cemi suli ramini iyo, me suli igi wamivida da awi usulod rogor unda

vicocxloo?

ZiZam damSvideba dauwyo:

_ gansacdlisagan rokapsa xar damsgavsebuli. nu iklav Tavs! Tu suli ar gedgmeba,

nurmc moabadi yofila am qveyanaze da nurmc _ raminio!

visim upasuxa:

_ Wkuas nu marigeb da moTminebas nu maswavli! rac gind momTmeni iyos, cecxlze

veravin daiZinebs. Cemi sagebeli da TavsasTumali ki agizgizebuli cecxlia. Sengan var

aseT dReSi, ZiZao, es Sen maswavle, ra iyo siyvaruli da mijnurobis koconi Sen aminTe

gulSi. Sen Camagde am ormoSi. axla keTili inebe da Senve amomiyvane aqedan! adeqi, ra-

minTan wadi da Cemmagier ase moaxsene:

„yoCaR, moRalatev, ra kargad mogimarTavs avkacobis mSvildi! bunebiT moriels

gavxar, qvac rom dagixvdes win, imasac ukben-Tqo. Sen Tu axali coli SegirTavs, Rmer-

Tma gibednieros, magram mec nu damagdeb uimedod. Tu walkotSi vardi dagirgavs, Rmer-

Tma gixaros igi, magram iqve ayvavebul ias nu daglej-Tqo!“

ZiZa rom gorabSi Cavida, gzaSi nadirobidan momavali ramini Semoxvda. kargad ena-

dira. imdeni avaza da ZaRli mosdevda, rom miwaze nemsi ar Cavardeboda. qorebs, ga-

vazebsa* da Sevardnebs kidev haeri aevsoT. raminma ZiZa rom dainaxa, gajavrda. Tavad

xom ar moikiTxa da ar moikiTxa, arc visi uxsenebia, arc _ moabadi da arc _ maravis

qveyana. kuStad uTxra:

_ eSmakis fexo, Seni grZneulebiT aTasjer mogiRorebivar. axla kvlav mosulxar

da ginda, Semacdino. mibrundi da saidanac moTreulxar, iq waeTrie! visis uTxari: ra

ginda Cemgan? RmerTs nu scodav da saiqio sasjels nu imzadeb-Tqo; cols qmarze uke-

Tesi am qveyanaze aravina hyavs. RmerTs ki SenTvis kargi qmari moucia, moabadi Seni qma-

ria da me, Tu ginda, Seni Zma viqnebi-Tqo!

es rom uTxra, gamwyralma cxens maTraxi hkra. ZiZa mobrunda da maravSi wamovida

mtirali da gulkvamliani. ZiZa rom aseT xasiaTze iyo, visi ra gunebaze dadgeboda, Ta-

vad mixvdebiT.

mwuxarebisagan visis dasneuleba

visi avad gaxda da loginad Cavarda. misi sasTumali yviTeli vardiT gegonebodaT

savse, iseTi feri edo. didebulebis colebi sanaxavad modiodnen, gars Semousxdebodnen

da marCielobdnen, neta ra Wirso? zogma zafra Tqva, zogma _ grZneulTagan moCxi-

buloba. rac ki qveyanaze kargi eqimi da varskvlavTmricxveli iyo, Tavze daaxvies. ve-

ravin veraferi gaugo. visi ki TavisTvis ityoda:

_ me gulSi cecxli imitom mikidia, rom ramini kvesia da me abedi var. Cemi wamali

sxva araferia, Tu ara sikvdili. raminma sxva qali Seiyvara da me cocxali rogorRa

unda viyoo?!

Semdeg Tavisi mwignobari miSqini daibara (romelmac maTi saidumlo Tavidanve ico-

da) da uTxra:

_ ginaxavs, miSqin, an gagigonia raminiviT gamwiravi Seyvarebuli? frCxilze Tmis

amosvlas davijerebdi, magram misgan aseT Ralats ki _ ara. welSi gamtexa raminma. gana

358

SeiZleba, kacma kacs amaze uaresi uqnas: jer wavida, me gamwira, coli SeirTo da am

saqmis samaxaroblo werili momwera?! Semdeg ZiZa rom gavugzavne, quSad daxvda, agina

da Sin rom ar SeupatiJebia, ise gzidan gamomibruna, TiTqos manamde igi arc cnobodes

da Cems sabralo ZiZas mis gamo Tavs aTasi Wiri da faTeraki ar gadaxdomodes. miSqin,

Sen frTxili da sityvamimxvdari kaci xar. ramins werili mimiwere! Tu Seni keTili

eniT mas ukan damibruneb, sikvdilamdis Seni msaxuri da mxevali viqnebio.

visis pirveli werili raminisadmi

„es werili mierTvas amwvanebul kviparozs gamxmari naZvisagan; axalSen walkots _

aoxrebuli baRisagan; gamwiravsa da upiros _ siyvarulis sikvdilis dRemde momtanisa-

gan; morWmulsa* da gazuluqebuls _ dasawylebulisa da dabeCavebulisagan.

ici, ramin, rom wuTisofeli cvalebadia? kaci zogjer sneulia, zogjer kidev _

janmrTeli. bolo mainc sikvdilia da kacze imis mixedviT imsjeleben, Tu am qveyanaze

man rogori saqmeeebi akeTa. Sen TviTon kargad mogexseneba, Cven orSi vina varT marTa-

li. me xom siwmindiT cis nams vgavdi da siturfiT _ vardis furcels. am qveyanaze

arc erT mamakacs ar hqonia bedniereba, CemTan gulis neba epovna. Sen damige me uwrfe-

lobis maxe da Sen Camagde am ormoSi. usindisov! Seni fici wyaliviT daudegari da qa-

riviT warmavali yofila. agre giTqvams: „mificavs da visis aRar Seveyrebio“. Sen ar

iyavi, rom meficebodi, sanam pirSi suli midgas, ar gagSordebio? romeli fici davije-

ro? me igive visi var, piri mzes rom migavs da Tma _ muSks*; me igive visi var, saxiT

ori kviris mTvares rom vgavar da tuCebiT _ ukvdavebas. me Senze ukeTess bevrs viSov-

ni, magram Sen CemisTanas versad hpoeb.

nu iqm, ramin, Torem erT dRes Sens saqciels rom inaneb, visisagan patiebas veRar

eRirsebi;

nu iqm, ramin, Torem Seni coli guli rom mogyirWdeba, vera xerxiT visis ver

daibruneb;

nu iqm, ramin, Torem isev CemTan moxval da tiriliT Cemi darbazis zRurblze

daiwyeb zluquns!

Sen CemiT da Cemi tuCebiT gaZexi da Seni coliT, guliT, ar gaZRebi?!

Se sawyalo, erTi xe viSoveo, trabaxob, da es ar ici, rom mTeli walkoti dakar-

ge“.

visis meore werili raminisadmi

„cis Svidive sfero qaRaldad rom mqondes, yvela varskvlavi rom mwerlad myav-

des, Ramis haeri melani iyos da qviSaze mravali asoebi gamovsaxo, Senma mzeman, Cems

Sendami survilis naxevarsac ver gadmogcem.

Sengan moSorebuls Zili aRara maqvs, ramin, da Tu dameZina, Tvalwin Seni saxe

midgas. Sen rom isariviT swori Cemi tani gaxsovs, igi sul Senze fiqrma moRuna. ise

var daleuli, rom mnaxvelebi Cems loginTan roca movlen, ver mpouloben da buzRu-

neben: Cveni avadmyofi aq ratom ar aris, sanadirod xom ar wasulao? aqamde Cemi kvne-

siT Tu xvdebodnen, rom kidev cocxali viyavi, axla kvnesac aRar SemiZlia. erTi xeiri

ki maqvs Cemi agre yofnisagan: sikvdili rom movides da mTeli weliwadi meZebos lo-

359

ginSi, ver mnaxavs, agre var daleuli. Tumca Cemi mteri da mosisxle xar, rom mnaxo,

Segebralebi.

meubnebian: sneuli xar da mkurnali eZebeo! ra ician imaT, rom swored Cemi mkur-

nalisagan var sikvdilis piras misuli. da mainc, ramin, ara var mTlad imedgadawu-

ruli, ara mgonia, RmerTma Cemi elvare mze kidev ar maCvenos. am werils Tu waikiTxav

da mainc ar Segecodebi, marTla gulqva da daundobeli yofilxar“.

visis mesame werili raminisadmi

„moucileblad Cemgan sagonebelo, Tumca Sen Seni sibriyviT gamwire, me fiqrebidan

mainc ver giSoreb, ufro tkbilad magondebi da ufro xSirad gixseneb. manamdis gdev da

gemudarebi, sanamdis Cems simarTlesa da Sens usamarTlobas Sen TviTon ar aRiareb.

mzes an mTvares rom Sevxedav, Seni pirisaxe magondeba; sadac kviparosis xes da-

vinaxav, Seni tani damidgeba Tvalwin; sadac vardsa vpoveb, Seni Rawvebi mgonia da vkoc-

ni xolme; zogjer Senze sayvedurebs Senve giyvebi. sizmrebSi rom meferebi, mRviZares

ra dagiSave? fxizeli geZaxi, gixmob da ar modixar CemTan, magram rom dameZineba, ma-

SinaTve CemTan gaCndebi. esec saqmea Tu ara! beds vumadli, _ ZilSi mainc xom gxedav!“.

visis meoTxe werili raminisadmi

„egre metyvian: „viso, nu kvnesi! erTi gautaneli sayvarlis gamo ase ratom iklav

Tavs! kacs Seyvarebuls ara daaviwyebs ra axali Seyvarebulis gaCenis garda, Sen kidev

raminze ukeTesi Seyvarebulebi ar dageleviano!“ vinc amas meubneba, man ar icis, rom

vardiswyali rac ginda wminda iyos, wyurvils wyaros wyali ufro klavs. Sens nac-

vlad guli vis mivce, ramin, roca igi mTlianad Sen gaqvs waRebuli da me misgan na-

wilic ar damrCenia?! am qveyanaze kacma SeiZleba yvelafris magieri iSovos, magram su-

li Tu waarTves, suls ra unda Seunacvlos? Sen ki Cemi suli xar. rac Sen gageyare,

mas aqeT piri ar damibania da tanisamosi ar gamomicvlia, _ Seni surneleba rom aqvs

SemorCenili, ar minda, is davkargo. Cemi guli funduksa* hgavs, Sig Seni siyvarulis

qaravani dgas da Tu man adgili ar dacala, sxva Sig viT daeteva! nu sulelob da Cems

sanacvlos sxvas nu eZeb, qveyanaze saSeno qali Cems garda aravinaa, da verc me vipovi

sadme Sens sanacvlos! ra vuyoT, rom Sen nebieri wiTeli vardi xar da me _ Seni si-

SoriT dazafruli yviTeli baia. baRSi xom sxvadasxva feris yvavilebi unda examebodes

erTmaneTs!“

visis mexuTe werili raminisadmi

„Seyvarebulis ganSorebas araferi sjobs, Tu masTan Sexvedris imedi gaqvs. guls

ase vetyvi xolme: moiTmine da samagierod misi dabrunebiT ixare-meTqi! kaci iadons mTe-

li weliwadi zrdis da eloliaveba, raTa wlis bolos misi tkbili xma gaigonos. mez-

Rvaurebi gaixsene, gulo, isini gansacdelsa da SiSs imisTvis aZleven Tavs, rom bolos

raime sargebeli naxon-meTqi!

360

Seni siyvaruli Cems gulSi mudam xarobs. bzis xesa hgavs igi, zamTar da zafxul

rom mwvanea. dRe da Rame vtiri da amis meti araferi SemiZlia. gzaze vzivar da gam-

vlel-gamomvlelT Sens ambavs vekiTxebi. isini kidev buzRuniT meubnebian: „ras kiTxu-

lob am raminis ambavs, xom xedav, rom ar gibrundeba eg Seni ramini, misi imedi gulidan

amoigdeo!“ magram me mainc gulSi Seni naxvis imeds vinaxav“.

visis meeqvse werili raminisadmi

„iyo dro, ramin, ase Tavgasuli da ampartavani ar iyavi da ase mware-mware sit-

yvebs ar ambobdi. ase miukarebelic ar maxsovxar. minaxavs, roca amoioxrebdi, Seni ox-

vra haers aSavebda. gaixsene, gana maSin me SenTvis iseTi viyavi, rogorc axla Sen Cem-

Tvisa xar? axla jamSid* mefeze ufro morWmulxar. ratom xar CemTvis naRveliviT

mware, roca sxvisTvis egre tkbili xar? axla Sen piri gazafxulsa gigavs da Rawvebze

wiTeli vardebi giyvavis, magram esec gaxsovdes, Semodgoma rom dadgeba, is Seni vardebi

daWknebian! nu mizam, ramin, iseT rames, rac me SenTvis ar miqnia da verc vizamdi, rad-

gan me SensaviT gamwiravi da daundobeli guli ara maqvs! mzesaviT maRali rom iyo, sa-

Ramos mainc Caesvenebi. me siyvaruls vaRviveb, Sen _ mtrobas; me cecxls vaZliereb, Sen

ki am cecxlze wyals asxam. araSs* imitom aqeben, rom isari saridan maravSi mouwvde-

nia. Sen gorabidan maravSi waramara isvri Sxamian isrebs da me zed gulze masob. gmi-

robis saxeli araSs ki ara, Sen gekuTvnis, _ Sen asi ejiT* ufro Sors isvri isars.

mikvirs, aseT dReSi gyavar da mainc rom ver gelevi! albaT an rkina var, anda _

qva, Torem imis gaZleba, rasac me vuZleb, rogor SeiZleba! meubnebian: `nu tiri, Torem

amdeni tirilisagan, xom xedav, ras daemsgavseo! maT aviwydebaT, rom nayofs wvima amrav-

lebs, egebis Cem cremlebs is Sedegi hqondes, rom Cemi Seyvarebuli moiyvanos.“

visis meSvide werili raminisadmi

„mSveniero, wamdauwum mosagonaro! ase naCumaTevad rom gaiqeci da aq ucxo xalxSi

marto damagde, ra ifiqre? axlac rom iq SenTvis morWmiT* zixar da me aseT sacodav

dReSi gyavar, Sengan dakodil gulze malamos rom ar madeb, ra Wkuas emsaxurebi, Rmer-

Tis mainc ar geSinia? me Wirad is ar meyofoda, rom wamixvedi, axla esec zed damisar-

Te, viRaca qali mamjobine da colad SeirTe. Sen is ara xar, Cemi siyvaruliT gaxele-

buli rom iyavi da Cemi naxva ise gsurda, rogorc irems _ wyarosi? me igi ara var,

romelmac sicocxle mogeci da bedniereba ra aris, gaswavle? maS Sen isev is Tu xar

da mec _ isev is var, ratom gamiorguldi? getyoba, SeWirvebis zRvaSi iRrCobodi da

misi Relva aqeT-iqiT gaxeTqebda. Sen sxva coli imitom SegirTavs, rom damaRrCvali ka-

ci, oRond gadarCes da, rac xelT moxvdeba, imas CaeWideba. ar mikvirs Sengan es saqme,

zogi kaci sufraze tkbil saWmels xels ar akarebs da Zmrians etaneba. maSin Rvinis

sma gsiamovnebda da axla naRvinevze Rvino aRar ginda, magram xom ici, rom namTvra-

levis wamali Rvinis meti araferia, amitomac meore dilas gamoyolilze isev Rvinos

svamen.

Sen mze xar da me _ mTvare, amitom orive ukunisamde erTad unda viyoT. Sen is nu

mogatyuebs, rom ase momSordi da mzesaviT anaTeb! sinaTle Sen Cemgan gaqvs da sadac ar

unda waxvide, bolos isev CemTan moxval. gulmagaro, adeqi da wamodi! nurc me maRoneb

361

amdens da nurc Sen ityueb Tavs! siyvarulis xe Tu mokveTe, gulTa SeerTebiT igi isev

daamyen! _ xom ici, namyeni ukeTes nayofs isxams“.

visis merve werili raminisadmi

„gazafxulis mawvimaro Rrublebo, modiT da tirili Cemgan iswavleT!

Cemi guli faTerakSia gabmuli da moTminebas misTvis SeuTvlia: me samoTxis Sto

var da Sen jojoxeTSi rad damrgeo! me moTminebis Rone ara maqvs, amitom daTmenas arc

vcdilob da igi arc mwadia. me Tu uSenod gaZleba meqna, maS orguli da moRalate

vyofilvar. Cemi sicocxle da Tavi SenTvis maqvs mibarebuli da, Sen ici da Senma Rmer-

Tma, rac gwadia, is uqeni maT! Cemi tiriliTa da kvnesiT mezoblebic Sevawuxe. mijav-

rdebian: „nu tiri, moiTqvi suli, Senc moisvene da Cvenc mogvasveneo!“ rogor moviTqva

suli, rogor movisveno, rodesac Seyvarebulma damagdo da axla uimisod ise var dar-

Cenili, rogorc mecxvareebis mier velze mitovebuli cecxli.

ramin, am zomamde mainc rogor gamimete, gulma rogor giqna Cemi ase gaubedureba?

Cems ZiZas Sen SviliviT ar uyvardi? Cemi mizeziT isic ratom gaamware?

vamTavreb am werils, Tumca Cemi saCivris measedic ar miTqvams. SenTan Civils

mainc ra azri aqvs, _ Cems saCivars bolo ar moeReba da Cems saTxovars Sengan asru-

leba ar eRirseba. waval da mas Sevexvewebi, romelic Tavad xedavs yvelafers, kari ro-

melic man damiketa, TviTonve gamiRos“.

visis mecxre werili raminisadmi

„Tvalcremliani da pirdayviTlebuli RmerTs vemudarebi: he, dambadebelo, dausaba-

mov, mowyaleo, nebiero, maRalo da mdabalo! Sena xar uRonoTa Rone, Sena xar gaWirve-

bulTa Semwe da vnebulTa mowyale. Cems saidumlos sxvasTan veravisTan vityvi, Sen gex-

vewebi, _ Sen ici Cemi gasaWiri da Senve gTxov, mixsna misgan! moaqcie is gulqva Cemken;

moagone mas Cemi siyvaruli da saCemod moulmobiere guli; Sen daicavi, RmerTo, igi

yovelgvari faTerakisgan da Cems mijnurobaze met Wirs mas nuRar miscem! Cemi dReebi

mas Semate, _ misgan moSorebuls me mainc rad minda sicocxle!

Cemi guli salams moaxsenebs im tannakvTians, romelsac rkinis guli uZevs mker-

dSi; salams moaxsenebs im iagunds, romelsac ocdaTormeti margalitis marcvali aqvs

acmuli; salams moaxsenebs im mocinare vards, romlisgan me niadag mtirali var“.

visis meaTe werili raminisadmi

„he ficis gamtexo da matyuarav! Seni siavisagan iseTi Wiri maqvs gadaxdili, rom

aTasjer sikvdili minatria. rac Sen CemTvis avi giqnia, samagieros RmerTi gadagixdis!

magram egec icode, ramin, rom marto CemTvis ar giqnia Sen cudi, Seni TavisTvis ufro

migiyenebia vneba, radgan Tavi mTeli qveynis saarakod giqcevia.

Senze ase daweren: fici gatexa, Zveli moyvare gawira da axali mteri daimoyvrao.

ase rom zurgi gvaqcie, sad ipovni CemsaviT guliT moyvarul satrfos, mSobeliviT

lmobier moabads, xorasaniviT saamur qveyanas da maraviviT didebul qalaqs? moabads

362

mxolod saxeli hqonda xelmwifisa, Torem sinamdvileSi Sen iyavi qveynis patroni. misi

saganZuri me mebara da rac masSi inaxeboda, yvelaferi Sen gekuTvnoda. saukeTeso cxe-

nebs aravin gikavebda, avazebi, qorebi da ZaRlebi Seni iyo. yvelafer amas xeli hkari.

vin qna gonierma, rac Sen Caidine? erTi vardi arCie mTels walkots!“

adinam werili aiRo da gzas gaudga. or kviraSi maravidan gorabSi Cavida. visi ti-

roda: „netav, Tu waikiTxavs Cems werils ramini? netav, gaigebs, ra cecxli minTia

gulSi? netav, Sevebralebi da pasuxs maRirsebs? imeds momcems da guls damiamebs? ra

vqna, Seyvarebuls amaze meti ra daemarTeba, rom dRe da Rame werilis molodinSi iyo-

so!“

raminma visis siyvaruli gaixsena

raminma erT xans gulisTan, Tavis colTan, rom dahyo, masTan cxovreba moswyinda,

raminis siyvaruli xarb kacs hgavda. sanamdis fxizeli iyo, satrfo undoda, rom daT-

vra, misi survili aRar hqonda.

erT dRes gazafxulis pirze velad gavida. buneba ayvavebuli iyo. erTma kacma iis

kona moarTva. raminma iis kona rom dainaxa, is dRe moagonda, visis rom Sehfica, Seni

siyvaruli yovelTvis meqneba da arasodes giRalatebo. xom gaxsovT, visma mas iis kona

rom misca da uTxra: sadac axalSemosul ias dainaxav, es fici moigone, ase lurji da

TavCamogdebuli iyavi, Tu Cemi fici gatexoo! ramins es fici rom moagonda, sawuTro

daubnelda. Tvalebi cremlebiT aevso da TavSi xeli irtya, es ra miqniao!

visis siyvarulma isev mouara. mze Rrublidan rom gamova, ufro ikbineba. gzas ga-

dauxvia, cxenidan Camoxda da xmamaRla tirili daiwyo:

_ es ra qeni, gulo? gorabs Camodi da fici gatexe. coli SeirTe da visi gaswi-

re. vnanob, rom mogismine da Cemi sadave xelSi mogeci, ra vqna, Cemi sulis wamRebisagan

Sendoba rogor viTxovoo?

am dReSi rom iyo, misi simamri rafedi wamoewia. yuri miugdo da radgan ramini

xmamaRla moTqvamda, yvelaferi moismina. raminTan mivida da uTxra:

_ cxenosanTa gvirgvino, mgloviaresaviT gamoiyurebi. ra gaqvs satirali? Tavad

xom yvelasaTvis sanatreli ymawvili xar, Zmac iseTi didi xelmwife gyavs, rogoric

Sahi moabadia. meti ra ginda! umizezod nu uCivi beds! _ usamarTlo wuwuni RmerTs

wyinso.

raminma simamrs ase upasuxa:

_ Cemi Wiri ar ici da imitom meubnebi ase. gorabi Seni qalaqi da samSobloa, ir-

gvliv naTesavi da axlobeli gaxvevia. CemsaviT yaribad* ki ara xar aq. Seni sul mSurs:

saidanme rom dabrundebi, coli, Svilebi da maxloblebi Semogegebebian xolme da xarT

jaWviviT erTmaneTze gadabmuli. me aq arc naTesavi myavs da arc moyvare. iyo ki dro,

eseni rom mec myavda da maTSi rom vxarobdi. ra saamo iyo misi nazoba, wyroma da ne-

bieroba! ra saamo iyo Cveni moqceva erTmaneTisadmi, zogjer lmobieroba, zogjer si-

quSe, zogjer wyroma da zogjer ymawviloba, zogjer sicili da zogjer tirili! Tur-

me ra tyuila vuCiodi beds masTan yofnis dros, ubeduri da sabralo var-meTqi, rom

vambobdi, ubeduri da sabralo axla varo!

rafedma, nadirobidan rom dabrunda, yvelaferi, rac naxa da moismina, Tavis

asuls, gulis, uambo:

_ ramini av sulsa hyavs Sepyrobili. Seni siyvaruli daagdo da kvlav visi gaixse-

na. rac gind pativi sce, mainc Sxamiani gvelia. man visis uRalata da Sen gierTguleb-

363

da?! xom icodi, ra kacic iyo, ratom gahyevi colad?! magram aseTi yofila, Svilo, Se-

ni bedi da awi fuWi saubari CvenTvis usargebloao.

am laparakSi ramini SemoeswroT. daRvremili iyo da dana pirs ar uxsnida. misi

coli guli win ujda. guli, rogorc yovelTvis, im dResac lamazi da momajadoebeli

iyo, piri savse mTvares ugavda. magram ramini mas yuradRebas arc aqcevda, axla mas visi

enatreboda da mis iqiT Tu rame arsebobda, arc axsovda. imaze fiqrobda, Tu visis ro-

gor da ra piriT Sexvdeboda. „visis axla hgonia, me Cems colTan viSveb da is ki ar

icis, misi siyvarulisa gamo gulSi ra cecxli minTiao“.

gorabidan saswrafod gaqceva gadawyvita da axla gulSi imaze fiqrobda, Tu ro-

gor moeba am saqmisTvis Tavi. sxva gza ar iyo, marto unda gaparuliyo ulaSqrod da

uamxanagod. magram marto siarulic saSiSi iqneboda, gzebi Tovls Seekra, wylebs fo-

nebi moeSalaT, manZili Sori iyo. Zneli da faTerakiani gza edo win, magram es gza ise

ar afiqrebda, rogorc visis wyroma. icoda, rom igi ar Seundobda. „visis mzis msgavsi

pirisa da grdemliviT magari gulis meSiniao“ _ fiqrobda daRonebuli.

„yvelgan Cemi ambavi ismis da yovel qveyanaSi me maxseneben. qalaqSi Cemze simRerebs

mRerian, velze mecxvareebi Cemi ambebis moyoliT iqceven Tavs, qalebi Cemi da visis Se-

saxeb Woraoben, kacebi bazarSi Cemze ybedoben da ymawvilebi SukebSi Cemze SeTxzul

simRerebs mRerian. me piri siberisken miqnia da siyvarulisgan kidev ver gavmZRarvar.

Cemi tolebi TavianT col-SvilSi xaroben da rac undaT, imas akeTeben, zogjer cxens

kazmaven, zogjer abjars isxamen, TamaSoben, nadiroben da erTobian. zogi mecnierebas

aris gamokidebuli. me ki arc aq gamixarebia Tavi da amdeni ficis gatexisaTvis sikeTes

verc sasufevelSi movelio“.

ucbad wamodga da gareT gamovarda, cxens moaxta da, jabani kaci brZolis velidan

rom gamoipareba, ise gamoiqca gorabidan maravSi.

gzaze visis mwignobari adina Semoxvda. TiTqos visi enaxos, ise gauxarda ramins

adinas danaxva. mxiarulad moikiTxa. cxenebi miabes da mwvaneze Camosxdnen. adinam moax-

sena, Tu risTvis iyo wamosuli, visis werilebi miarTva da niSnad gamotanebuli ra-

minis satrfos perangi da Tavsaburavi win daudva. raminma rom visis niSnebi dainaxa,

guli wauvida. gonze rom movida, werilebi waikiTxa, werilebsa da perangs xan pirze

daidebda, xan _ mkerdze. isev dakarga goneba. azri rom moikrifa, visis sapasuxo we-

rili miuwera:

„codvili var da SenTan Sexvedris meSinia. vai Tu is miyo, risi Rirsic var! Tum-

ca mtrobis eSmas pirvelma Sen uxme da Sen Semaguliane am SecodebisaTvis, neba Senia,

rac gwadia, is miyavi! me mxolod imas getyvi, rom rac mogSordi, TiTqos veSapis xa-

xaSi viyav momwyvdeuli, ise vgrZnobdi Tavs, amis mowmed gayviTlebuli Rawvebi meyofa

da moficrad _ cremliani Tvalebi. daviviwyoT warsuli da Tavidanve SeveguoT erTma-

neTs. Seni sixaruli uCemod ar iqneba da Cemi netareba uSenod ar gamova. Seni wamwa-

mebis isari da Cemi xmali erTad unda iyvnen da maSin mteri Cvenze ver gaixarebs. Seni

werili gzaze Semomxvda da mokle pasuxsac saCqarod giwer. werils mec ukan movyvebi“.

adinam werili aiRo da saswrafod maravSi mobrunda. raminic mas mihyva, erTmaneTs

erTi dRis savaliT Soravdnen.

Tumca mijnuroba Wiria, ori netareba mainc axlavs: erTi, werilis mosvlis mo-

lodini da meore, SeyvarebulTan Sexvedra. visic ase iyo, yoveldRe moeloda adinas

mosvlas da raminis ambavs. adina Soridan rom dainaxa, ase gauxarda, TiTqos TviTon ra-

mini Camosuliyo. mociqulma yvelaferi wvrilad moaxsena da isic axara, sacaa TviTon

raminic gamoCndebao. visis is daemarTa, rac ramins mouvida, Seyvarebulis werils xan

pirze idebda, xan _ mkerdze, xanac kidev guli misdioda.

meore dRes abanoSi Sevida, moikazma, Tvalmargalitiani kaba Caicva da Tavze gvir-

gvini daidga. mTvare dabnelda misi siturfisagan. misi Tmis kululebi zangTa laSqari

364

iyo, misi tuCebi aTasi qalaqis sneulebs wamlad eyofoda. sayvarlis molodinis cec-

xlSi iwvoda da moTmineba dakarguli hqonda. banze idga da gzisaken iyureboda. mous-

venrobisagan erT adgilze ver Cerdeboda da ise xtunavda, rogorc marcvali cxel

kecze. SeRamda da ramini mainc ar Canda. dawva, magram ar daeZina, TiTqos leibad ekali

da birki geboda. mamlis yivilis Jams cotaTi miTvlima, magram maSinve yviriliT ze wa-

moiWra. ZiZa mivarda, ra mogividao?

_ ramini vnaxe sizmarSi. xeli momkida da miTxra: „SenTan malulad movedi, mtre-

bisa meSinia, isini Sen Cemgan gicaven. moibrune Cemken guli, nuRar miwyrebi, Seneburad

vnebianad momexvie da Seni tuCebis kocniT ukvdavi gamxadeo“.

raminis Camosvla maravSi

raminma rom Soridan maravi dainaxa, guli auCqrolda. RmerTs madloba Seswira da

mSobliur qalaqs Soridan ase mimarTa:

_ tkbilo maravo! xelmwifeTa sajdomo, damwuxrebulTa gamamxiarulebelo, Rarib-

Ta gamamdidrebelo, mzis samyofo, mTvaris sadgomo da Cemi gamaxelebeli satrfos dar-

bazoo!

Tavis qveyanasaviT kacs sxva mxare ar eameba, pirveli siyvaruliviT guls araferi

efoneba.

ramini visis koSks miadga.

visis guSagi daeyenebina raminis momlodined. guSagma igi Soridan icno Tu ara, ma-

Sinve Zirs Camovida da ZiZas acnoba. ZiZam visis axara:

_ movida mudam sagonebeli Seni lamazi xelmwife. saSeno daria. gaixare! aqamdis

Rame sibneliT Sens Tmas hgavda, axla ki Seni piris msgavsad ganaTebulao!

visim ZiZas sTxova:

_ SahinSahs Zinavs, magram meSinia, vai Tu gvigrZnos da gamoiRviZos! RmerTs ga-

ficeb, Sedi da Zili Seukari, raTa didi xani ar gaeRviZoso!

ZiZam moabads ise Seuloca, qveyanac rom daqceuliyo, verafers gaigebda.

Semdeg visim kuSti saxe daiyena da sarkmelTan dajda. ramini rom dainaxa, guli

gaunaTda, magram ar SeimCnia, ramins arc miaqcia yuradReba da cxens uTxra:

_ spilosaviT Zliero merano! SviliviT miyvardi da givlidi, oqros bagaze abre-

Sumis avSariT myavdi dabmuli. ganebivrebdi. ratom wamixvedi da axori ratom damigde?

sxva axorebsa da bagas ratom daxarbdio?

raminma ra dainaxa, ujavrdebodnen, visis mudara dauwyo:

_ Cemi gulisa da gonebis wamRebo, ratom mimalav pirs? me Seni ramini var da Sen

visi xar, Cemi patroni. me igive var, romelic adre ginaxivar, Senc igive ara xar? am-

deni xnis ganmavlobaSi Senze fiqriT erTi dRe ar damisvenia da erTi Rame ar damiZinia.

Cven erTmaneTTan mociquli ar gvWirdeba. var damnaSave. alvis xes tirifi vamjobine da

patiosan Tvals qoTnis natexi varCie. patiebasa gTxov, moibrune Cemze guli, me cudi

vqeni, Sen kargiT gadamixade! codvili var da Cems saqciels vnanob. Tu Cems mudaras ar

Seismen, aqve Seni karebis win movkvdebi. marto me ar dammarTnia aseTi saqme. Seumcdari

vin ar yofila: berebi Secodaven xolme, filosofosebi Secdebian, mali cxeni waiqceva,

basri xmali dablagvdeba, mec faTerakad Sevcdi da Sendobasa gTxov, bolosdabolos

Seni stumari var, stumars yvela pativs scems da Senc karSi nu gamagdebo!

lomiviT ganrisxebulma visim upasuxa:

_ wadi, ramin, da Cemi imedi gulidan amoigde! viTom arc me micnob da arc odesme

maravi ginaxavs! erTxel momaRore da qveyanaze Tavi momWeri. axla kidev ginda, es Seni

365

avi saqcieli gaimeoro. magram ukve veRar momatyueb, iseTi fici gatexe. wadi da ege-

Tebi Sens colTan ilaparake! me Cems moyvarul qmars, Cems xelmwifes veRar vuorguleb.

SensaviT moRalate ki ar aris. axla, venacvale mas, smad zis da me melodeba. meSinia,

Zebna ar damiwyos da ar Sevawuxo. isic meyofa, rom Cemi siyrme Sens siyvarulSi cudad

wavaxdine da xelT qaris meti ara SemrCa ra. gabrundi ukan, aq tyuila mosulxar. Sua-

Rame gadasula, civi qari qris da ori mtkaveli Tovli Zevs; ar gacivde da ar mokvde;

RmerTma Sens colTan, gulisTan, Zili da wola gaamoso!

Tovda, rogorc SeeZlo. ramini am TovlSi gaunZrevlad idga, sveli tansacmeli

tanze ise Sehyinoda da gamagreboda, kacs rkinisa egoneboda.

visi sarkmels moscilda da tirili auvarda:

_ iseTi Tovli da yinvaa, rom karSi ki ara, Sin iToSeba kaci. Rrubelo, Seanele

Tova da Cemi ramini Seicodeo!

Semdeg isev mivida sarkmelTan da raminis cxens gauba saubari:

_ Sen me SviliviT miyvarxar. ar minda, aseT Tovlsa da wvimaSi iToSebode, magram

me nu memdurvi, avi amxanagi gyavs da misgan gWirs es ambavi. Seni bralia, ar icodi ga-

na, rom dasveneba da mgzavroba karg kacTan unda? wadi da axori* da sakvebi masTan Zeb-

ne, visTvisac me migitovebivaro!

Semdeg ramins mimarTa:

_ wadi, ramin, ukan gabrundi! rasac me Sen axla giSvrebi, imis sanacvloa, rac Sen

CemTvis gagikeTebia. radgan Zveli sayvareli ar gwyalobs, axal gulis swors ealerse.

Zveli drahkani* da Zvirfasi Tvalia, kargi romaa, Torem Seyvarebuli axali ufro

tkbilia.

dagaviwyda, werili rom momwere, maTrie da magine? CemTan Sens garda aravin wo-

lila, Sens garda me sxva siyvaruli ar miZebnia, Sen kidev ase gadamixadeo.

daRonebulma raminma upasuxa:

_ Seni ena da guli erTmaneTs ar emowmebian. me Tumca metad Segcode, Cemdami ase

mopyroba mainc ar gmarTebs! samoTxeSi myofma adamma Sescoda RmerTs da me rom Sem-

Sloda, ra gasakviria, mec xom misi tomi var?! Secodebas Sendobis garda sxva wamali

ara aqvs. meyo, rac damsaje. me Tovlsa da buqSi vdgavar da Sen kidev Sebraleba arc

gifiqria. guli qvisac rom mqondes, Sens siSores mainc ver gauZlebso.

visim miugo:

_ ramin, Sengan moyenebul Wrilobas Seni siyvaruli Cemi gulidan ise gauZevebia,

rom misgan kvalic ar darCenila. Senc ici, ramdeni WirisTvis gamiZlia Sens gadamkides.

Sen riTi gadamixade? rasac daTesav, imas moimki. sxva xom mamjobine? Sen mas Seeferebi

da igi Sen Segferis. waxvedi, orbiviT mZors miaZexi da axla ukan brundebi? gautane-

lo! cxeni gayide da nacvlad viri iyide, ra kargad ivaWre! me Sen irmis momnadirebeli

lomi megone, Sen Turme beri mela yofilxar, aTasi xrikiT kurdRlis Zlivs Sempyro-

beli. rad dadgi Rvinis Wiqa da xelT Zmris Tasi rad aiRe? is ar meyofoda, rom da-

magde, viRac gombio SeirTe da gasamasxrebeli werili gamomigzavne, es ar meyofoda-

meTqi, geubnebi, ZiZa rom ase Seuracxmiyavi da upatiod ukan gamomigde! me wminda wyaro

var, romelsac damewafe da wyurvili rom moikali, Sig miwa Caaqcie. axla isev mogwyu-

rebia da wyurvilis mosaklavad kvlav momadeqi.

raminma egre upasuxa:

_ Cinuro yvavilo, naTqvamia, wuTisofeli wisqvilis dolabiviT brunavso. RmerTs

ase dauwesebia: zogjer cxela, zogjer civa. Cvenc sawuTros Svilebi varT. survilis

xelSi guli uZluria, kaci sawadels rom eweva, maSinaTve gaZReba. mec kaci var da erT

saqmeze Jamma ar damayena. rom mivdiodi, megona, uvisobas moviTmendi. megobrebma Semago-

nes: Zvel siyvaruls axali mijnurobiT dajabnio. mec maTi rCeviT wavedi gorabSi*, To-

rem, Senc ici, Cemi Tvalis sinaTle Sen iyavi da xar. rogorc mwyurvali _ wyals, me

366

Seni piris niSans daveZebdi. am ZebnaSi rom viyavi, guli Semomxvda. guli vards niSnavs

da vifiqre, Tavisi sexniis msgavsad saTno iqneba-meTqi. amiT SahinSahs didad vasiamovne.

magram uSenoba me ar SemeZlo, davkari fexi da Senken gamoviqeci. Sena xar Cemi mteric

da moyvarec, _ avic Sengan damemarTeba da kargsac Sengan movelio.

visim, mtiralma, ramins ase upasuxa:

_ kargi, ramin, damijerebia Seni tyuilebi: Cemi piris niSans eZebdi da imitom

Seiyvare guli, uCemod Seni cxovreba tanjva iyo da sxvasTan imitom nebivrobdi. es

miTxari, is damamcirebeli werili ratom gamomigzavne? ZiZas aseTi Seuracxyofa rad

mimiyene da ZaRliviT ratom gamomigde? Sen wyali xar da me _ cecxli. wyali da cec-

xli erTad rogor moTavsdebiano!

raminma lmobierad dauwyo:

_ Senma wyromam ornair sikvdils gadamaxeda. ori Rame midgas: erTi sibnelisagan

da meore _ Seni risxvisagan. Cemma cxenma mainc ra dagiSava? CemTvis Tu sajdomi da sa-

gebeli genaneba, amisTvis mainc gamoimete cota bze da qrTili! viTom me arc micnob,

erTi vinme ucxo stumari var, stumars cxeni daubinave! da kacma rom Tqvas, Cvens So-

risac ra moxda aseTi? sisxli Cven ar gvmarTebs erTmaneTisa da Zveli mtrobac ara

gvaqvs. me arc iseTi var, rom Tovlma da sicivem SemaSinos. aqedan fexs ar movicvli.

Tu movkvdebi, SenTvis sikvdili ar mercxvineba. hoi, zamTris buqo, moumate yinvasa da

Tovas, raTa, rac SeZleba, Cqara aRmomxdes sulio!

visim upasuxa:

_ Seyvarebulis gamwiravo, Seni utvino TaviT gadaeyare am faTeraks. risTvis mo-

sulxar am qalaqSi? maravSi Sen saxli ara gaqvs da moyvrebi ara gyavs. tyuila nu dga-

xar am Tovlsa da yinvaSi. girCevnia, isev Sens cols, gulis, daubrunde! es darbazi Sa-

hi moabadisaa. igi stumarTmoyvare darbazi kia, magram stumrisaTvisaa aseTi da ara _

axlobelTa SemarcxvenelisaTvis. Sen moabadis sasaxleSi rogor Semogiyvano, roca sa-

dac dgaxar, iq dgomis Rirsic ara xar! Tovlio, ambob. saxlidan rom gamoxvedi, ar

icodi, rom zamTari iyo da Tovli da buqi iqneboda? roca nebierad iyavi da xarobdi,

maSin ar iyavi Cemi da axla Tovlsa da buqSi rom iToSebi, Cemi gaxdi?

gulgatexilma raminma moaxsena:

_ nametans nu mizam, sayvarelo, meyofa amdeni abuCad agdeba da lanZRva-gineba! me-

tis gaZleba aRar SemiZlia. amaze meti ra damemarTeba, rom meubnebi, sadac dgaxar, iq

dgomis Rirsic ara xaro! quCa gSurs Cems sadgomad? me mivdivar, es gadawyvetilia, mag-

ram ase dasawylebul kacs erTi sikeTe mainc miqeni, saxsovrad Seni Tmis erTi kululi

gamataneo!

visim upasuxa:

_ ramin, xom unda icode, rom Seni siyvaruli me veRar damaCoqebs da naRvels Saq-

ris sitkbo ar miecema. me imas vnanob, es vin myvarebia aqamde, Turme vis gamo vtirodi

da vis movelodi sixaruliT! me axla Senze aRarc metireba da aRarc mecineba. Caqra is

siyvarulis sanTeli. gavZexiT, batono, SenisTana Seyvarebulebisagan. Seni Soridan da-

naxvac ki guls mirevs. yvelaferi gamomecvala: Tvalebi, romlebiTac Sen giyurebdi da

yurebi, romlebiTac Sen gismendi. bednieri axla varo.

ramini mainc ar moeSva:

_ Sen Tavidan ki miSoreb da Sors merekebi, magram me mainc ver gelevi. vici, rom

gZulvar da mmtrob, magram me mainc ver geSvebi. metis Rirsi arca var: Sengan gineba

xams, Cemgan _ qeba, Sengan _ kuStoba, Cemgan _ lmobiereba, Sengan _ gawyroma, Cemgan _

Segueba da Zveleburi siyvaruli. Sengan wyevla kurTxevad mimaCnia da gineba _ mutrib-

Ta* saamo xmado.

visim upasuxa:

367

_ eniT erTs laparakob da gulSi sxva giZevs. gulSi Sxami gaqvs dagrovebuli da

enaze Saqari gayria. geyofa, ramin, rac ufro naklebs ilaparakeb, girCevnia; Senc suls

moiTqvam amdeni ybedobisagan da mec movisveneb Seni yurebisagan! Cemi cxovrebis naxevari

Sengan gabaxebulma da Sercxvenilma gavatare da axla minda, rac dReebi damrCenia, Rir-

seulad ganvvlo. meyo! rac kargi giqeni da gierTgule, sul manane. Senken rom guli

movibruno, gana Sen TviTon ar gagikvirdeba da ar ityvi: es vin yofila, SiSsa da Wirs

erTxel Zlivs gadaurCa da axla Tavisi siregvniT isev gaeba badeSio!

raminma uTxra:

_ nu gamwirav, visi! Seni guli da ena erTmaneTs ar emowmebian. mrisxavdes RmerTi,

Sen isev Zveleburad Zlier Tu ar giyvarde da ar gindodes, Sens gverdiT vijde! magram

esec Cemi bedia, rom gulis gareT aseT rameebs galaparakebs. me aq TovlSi viyinebi, Sen

ki yaryumis* bewvebSi CaTbunebuli zixar da mware-mware sityvebs isvri. Cemi sikvdili

omSi egebis, ficxel brZolaSi da ara _ aq. radgan ar gindivar, arc me gexvewebi. sanam

cocxali var, me Seyvarebuli ar dameleva, Sen ki iyavi aq Sens moabadTan. Sen da Seni

qmari RmerTma mSvidobiT gamyofoT! me ki wavedio.

visim miugo:

_ RmerTma gisminos da keTili gza mogceso!

visi sarkmels moSorda da guSagebs ubrZana:

_ frTxilad iyaviT, ar dageZinoT, cudi amindia da amaRam cixes raime ziani ar

mouvideso!

raminic mibrunda, im TovlSi Zlivs midioda da Tavis Tavs eubneboda: `araferia,

gulo, SeyvarebulT araiSviaTad mosdiT aseTi ram, isini xSirad aRmoCndebian damci-

rebul mdgomareobaSi. axla Wkua naswavli gaqvs da Tu gadarCi, siyvarulis badeSi

mets aRar gaebmebio~.

visis sinanuli

sawuTro kacis bunebas ise abrunebs, rogorc TvalTmaqci _ Tvals.

ramini rom imeddakarguli da Tvalcremliani gaabruna, visi sinanulma Seipyro.

tirili daiwyo, ramini Sin ratom ar SemovuSvio! pirsa da TavSi umowyalod irtyamda

mjiRebs. qviTinebda:

_ Cemi Tavi sakuTari xeliT rad movikali? awi vin Camiqrobs gulis cecxls? es

ra vqeni da vin miSveliso?!

Semdeg ZiZas uTxra:

_ xedav, ra momivida? odesme Tu uqnia vinmes sakuTari TavisaTvis aseTi rame? Cemi

bedniereba karebze momadga da me ki mas xeli vkari. isev Sen unda miSvelo, ZiZav, adeqi

saCqarod da miewie ramins. sadave dauWire, gaaCere da ase gadaeci: „vinc erT aseT ga-

nazebas ver gauZlebs, is ra sayvarelia! Tu me Cemi sityvebiT dagamZime, Sen xom gax-

sovs, Seni saqmeebiT rogor SegiWirvebivar-Tqo? aseTi sityvebiT cota xans SeaCere,

amasobaSi mec mogewevi da patiebas vTxovo.

ZiZa saswrafod gamoekida ramins, visic ukan mihyva. Silifad ecva, magram yinvas ar

epueboda, Tovlis fanteli vardis furclebad eCveneboda. ZiZa ramins daewia da SeaCera.

amasobaSi visimac miuswro. sicivisagan ise iyo gaToSili, rom misi tanis siTeTrisagan

Tovli librad Canda. raminTan mivida, TvalTagan cremlis margalitebs ise yrida, ro-

gorc ca _ fantelebs. uTxra:

_ WabukTa lamparo! rogorc Sen axla Cemgan xar nawyeni, ase da ufro metadac vi-

yavi me Sengan guldawyvetili. cxovreba asea. vinmes rom Seebmebi da waaqcev, misganac

368

unda moelode sapasuxo winaaRmdegobas. Sen me msajulad damadeqi da aTas braldebas

miyeneb. magram erTs mec gkiTxav: CemTan ra augi naxe? gana me isev iseTi ara var, ro-

gorsac micnobdi? igiv piri micinis da igive Tval-warbi mamSvenebs, igive kbilebi mi-

kiafebs, igive kviparosiviT tani merweva. Cemganac Seni siyvarulis meti ra gaxsovs? nu

gamwirav!

raminma upasuxa:

_ yoveli RirsebiT Semkulo visi! rac qeni, vnaxe; rac Tqvi, movismine. gorabidan

maravamde Sens Sesaxvedrad am yiameT amindSi grZeli da Zneli gza gamoviare. axia Cemze,

rasac miSvrebi! vijeqi qohisTanSi* CemTvis nebieri da mxiaruli. guli yovelgvari sa-

dardeblisgan azati* mqonda. da yvelaferi es Cemi nebiT davagde. kargi qeni, rom sax-

lSi ar SemiSvi. me rom regveni ar vyofiliyavi, Seni Semosaxvewi ra mqonda! axla gauS-

vi xeli Cemi cxenis sadaves. me ki ar genazebi, marTla ayrili maqvs Senze guli. ki,

axlac vambob: yvela lamazze ulamazesi xar, Seni Tvalebi grZneulTa sabudaria, Seni

piri kacis gamamxiarulebelia, Seni Tma muSkis* jaWvebia, yovelTa mSvenierTa mSvenebis

Tavi da dasawyisi xar, Seni yureba samoTxis Wvretas jobia, magram mzec rom iyo, ar

minda, Seni Suqi minaTebdes!

vici, rom vinc tuCebSi gakocebs, arasodes mokvdeba, magram ar mindixar. xar uk-

vdavebis wyali, magram ara gsvam, Zalaa?

mWirs Tu ara mWirs, aTasi iseTi augi Semomyivle, rom erT misTanas Cemi mteric

ver metyoda. vinc weRan ase mTaTxavdi, axla Cemgan siyvaruls rogor iTxov? Tundac

mqonoda danaSauli Sens winaSe, imdeni patieba rom gTxove da gexvewe, ratom ar Semin-

de da ar Semibrale? jer rom imden xans am Tovlsa da buqSi maZagZage, mere ki Seu-

racxmyavi da gamomdevne. axla vici, vinca xar. mec ar vmalav, vinca var, aSkarad getyvi:

mteri var Seni. madloba RmerTs, Sengan iseTi saqcieli maCvena, rom Seni mijnurobi-

sagan mixsna! sanam cocxali var, sayvarlad Cemi pirmTvare coli, guli meyofao.

visim qviTiniT uTxra:

_ Cemo sixarulo, eqvsi Tvis ganmavlobaSi uSenod dagdebulma da Sengan moSore-

bulma Tu rame mouzomavi vTqvi, gana sakvirveli iyo? Seni siyvaruli malaparakebda.

rogorc megona, ise ar moxda. meti momivida. da Tu weRan gawyenine da gagaqcie, axla

Semomxede, rogor gebRauWebi! me Sengan ganSorebiT iseTi Wiri minaxavs, rom verafriT

ver Segelevi. Seni cxenis aRvirs xels ar gavuSveb, manamdis vitireb, sanamdis aqve ar

movkvdebi da amiT Senc ar Segarcxven. Tu Cems xvewnas moismen, sikvdilamde Seni nasyi-

di mxevali viqnebi! Tu es ase ar gavakeTe, roca mogindeba, maSin SegiZlia, ase momeqce,

neba xom Seniao!

raminma upasuxa:

_ sanamdis suli midgas, aravis aRar Seviyvareb, ar minda, Cemi Tavi ase Seurac-

xyofili vnaxo! madlobeli var RmerTis, rom dRes is momago, rac isedac saxvewari

mqonda, _ Seni Tavi ase quSad damaxvedra! mTvrali viyavi da gamovfxizldi. darCenil

dReebs mainc gavatareb tanjvisa da faTerakis gareSe. Senc girCev, ase moiqce! _ asi

weliwadi rom Seyvarebuli iyo, bolos misgan xelSi qaris meti aRaraferi dagrCebao.

visis raminis xeli eWira xelebSi da sicivisagan aZagZagebuli luRluRebda:

_ Sena xar Cemi sicocxlis mizezi, Cemi Tvalis sinaTle da gulis sixaruli. vi-

ci, gagajavre da kargi ar vqeni. me TviTon minania Cemi saqcieli. jer gamijavrebixar

da mere kbilebiT mklavebi damiWamia. nu gavixsenebT warsuls. mapatie! patieba Seyva-

rebulTa saqmea. TviT morWmuli* xelmwifeebic ki, Tu isini guliT arian Seyvarebuli,

patiebas ar Takiloben. Senc mimudare! Tu dabruneba ginda, gaficeb, dabrundi, Tu ara

da, sadac midixar, Tan wamitane! _ rac gind Zneli gza iyos, Sens siaxloes gansacde-

lisa da gaWirvebis atana CemTvis siamovneba iqneba. nuTu marTla waxval da me ase Se-

369

Wirvebuls am qar-buqSi damagdeb? marTla aseTi qvis guli gaqvs, rom amdeni xvewna-mu-

dara Senze ar Wriso?

gaTenebamde ase awames erTmaneTi. visim ramini mainc ver daakava. is da ZiZa ukan

dabrundnen imedgadawurulni, sicivisagan damzralni da mtiralni. visim gzaSi ZiZas

uTxra:

_ awi Tu me Seyvarebuli mnaxo, orive Tvali amomTxare! me Tu am dReSi movkvdebi,

miwaSi damarxvis Rirsic ar viqnebi. amaze meti ra unda damemarTos, rom Seyvarebulic

davkarge da sicocxlec. axla vici, rom Savi nivTi sxva ferad ar SeiRebebao.

visisa da raminis erTgan Seyra

visi rom wamovida, sicive ufro gaficxda da qar-buqi ise gaZlierda, spilos

waaqcevda. ramins tani ki eyineboda, magram gulSi cecxli enTo, _ Cemi gulis wamRe-

beli da sicocxlis momcemi arseba ase ratom gavimeteo! tirili auvarda, mobrunda,

visis daewia, mis winaSe muxlebze daeca da ase uTxra:

_ sulisdgmav, Cemi umecrebiT danaSauli gaviorkece da axla sircxvilisagan ar

vici, ra giTxra. mapatie! ise rogorc yovel suldgmuls jabni silamaziT, SendobiTac

ajobe yvelas da Seminde! Tu ar mapatieb, Tavs moviklav da miuxedavad imisa, rom am

qveyanaze SensaviT aravin ar miyvars, Senc ar gacocxleb! me Tu ar viqnebi, dae, arc Sen

iyo! lmobierebiT ferxT qveS damige, raTa Seni mona viyo da Sens brZanebas vasrulebde,

Tavs nu momakvlevineb da codvas nu daidebo!

amaze visim isev gasca pasuxi. raminmac Tavisi uTxra. da es saubari ise didxans

gagrZelda, rom maTi saqme sawuTrosac gaukvirda.

amasobaSi inaTa da orives SeeSinda, dagvinaxaveno! mtrobis eSmaksac mobezrda maT

mxrebze jdoma.

maSin ki mohkides xeli erTmaneTs da koSkze avidnen. darbazSi rom Sevidnen, ka-

rebi Caiketes da gaToSilni da amden xans urTierTs danatrebulni erTad dawvnen, zed

yaryumis* Tbili da fafuki bewvebi daiyares da erTmaneTs Caexutnen. ise iyvnen Cakone-

buli, rom kaci ifiqrebda, tani ori kia, magram etyoba, suli erTi udgaTo. erTmaneTs

ise mitmasnodnen, rom maT Soris bewvi ar gaeteoda...

erTi Tve ase gaatares. maTi ambavi kaciSvils ar gaugia. sixarulis, laRobis,

ymawvilobisa da xvevna-kocnisagan ar mousveniaT. rac aqamde gayriT gulebi daewylu-

lebinaT, axla kocnis malamoTi mouSuSes erTmaneTs.

Sah moabadma ar icoda raminis ambavi, arc ufiqria, rom misma Zmam Tavisi qveyana

daagdo, rom dRe da Rame aq mis colTan iwva da axla Tavis sayvarelTan erTad mas

dascinoda.

amasobaSi gazafxuli moaxlovda. raminma visis uTxra:

_ awi Cveni ase yofna ar ivargebs. sanam Cemi Camosvla ar gamJRavnebula, jobs,

moabadis winaSe gamovcxaddeo.

xerxi moigona: SuaRame cixidan Camovida da naxevari dRis savalze maravs daSor-

da. Semdeg, rom gaTenda, viTom mgzavrobiT daRlili da damtverili maravSi Semovida.

sasaxles rom moadga, moabads acnobes: ramini Camovidao! moabadma gaixara da Zma didi

siyvaruliT miiRo. raminma icrua:

_ maRalo xelmwifeo, Cemi qveyana mtrebisgan uvnebeli da ayvavebuli davtove.

Tqvens amdeni xnis unaxaobas ver gavuZeli da geaxeli. Tu nebas momcem, sam Tves Tqven-

Tan yofniT gavixareb da Semdeg kvlav ukan davbrundebio.

moabadma gaixara:

24. sparsuli poeziis Sedevrebi

370

_ kargi giqnia. erTi dRe SenTan yofniT me ver gavZRebi. axla jer kidev zamTaria.

smisa da molxenis meti sxva ra unda akeTos kacma! rom gamozafxuldeba, Tanamgzavreb-

sac bevrs iSovi. gorganamdis me TviTon wamogyvebi, sanadirod minda wamosvla, gazaf-

xulze Sin yofna mawyinariao.

darCa ramini ase maravSi. xvdeboda visis Cumad da gulis nebas isrulebda.

rom gamozafxulda, moabadma, rogorc ganzraxuli hqonda, sanadirod iwyo mzadeba.

mindori ayvavebuli iyo, daberebuli qveyana gaymawvilda. frinvelebma WikWiki daiwyes.

ca krialebda, miwa namisagan icinoda, baRebi da walkotebi kekluc qalebs damsgavse-

bodnen. maravi samoTxes hgavda.

visim rom gaigo, moabadi sanadirod midiso, mwuxarebisagan gadairia. ZiZas uTxra:

_ Sahi moabadi gorgans midis sanadirod. cocxalimc nu dabrunebula iqedan! ra-

mins, ueWvelia, Tan iaxlebs. wadi, ZiZav, da ramins uTxari, rame moigonos, nu wava sa-

nadirod! Torem-Tqo, ase gaafrTxile, rom mobrundebi, me cocxali aRar dagixvdebi-

Tqo!

wavida ZiZa da visis naTqvami ramins miutana. ramini jer kidev ar hyoloda moa-

bads gafrTxilebuli da imedi hqonda, iqneba me arc miaxloso. visis es ambavi gauxar-

da.

magram diliT gasamgzavreblad gasulma moabadma Seukazmavi ramini rom dainaxa,

usayvedura:

_ es kidev ra mogigonebia! Seneburad xom ar gaxdi isev avad? wadi da Cqara Sei-

kazmeo!

ramins sxva ra gza hqonda, sanadirod aRiWurva da moabadTan erTad gamocxadda.

visim sanadirod mimavali ramini rom dainaxa koSkidan, Tavisi daemarTa. ZiZas tiriliT

uTxra:

_ Seyvarebuls ki ar vtiri, ZiZao, aramed _ sakuTar sicocxles, radgan ra ramini

wamiva, Cems sulsac Tan waiRebso.

iqiT raminic uares WirSi iyo Cavardnili. erTi dRe rom iares, cudad gaxda, kvne-

soda da visize godebda.

visim ZiZas sTxova, Cemi gasaWiridan gamosayvani raime saSualeba moigoneo!

_ me da Sen erTi cecxli mogvekida, ZiZav, magram cecxli igi me gulze momenTo

da ver vaqrob, Sen ki mxolod kalTaze gaqvs modebuli. Cemi gasaWiri amitomac ar ges-

miso.

ZiZam Tavisi pasuxi visis ase moaxsena:

_ imdens Civi da tiri, rom SeWirvebiT mec gagixelebivar. Seni wylulis malamo

Sensave xelTaa. SahrosaviT didebuli deda gyavs da virosaviT Zlieri Zma. mefobis mom-

lodine raminiseburi Seyvarebuli kidev gverdSi gidgas. Sen da moabadi erTmaneTTan da-

nasisxlad xarT. moabadi ar gamocvlila, rac iyo, igivea. sanamdis igi am ambavs gaigeb-

des da samives dagvxocavdes, Sen daaswari! raminisTana saxelmwifo kacs ver ipovni.

daadgi mas samefo gvirgvini da dasxediT oriveni taxtze! Seni Zma viro giSvelis, me-

feebi da amirebi Tqven mogidgebian. laSqarsa da didebulebs moabadis ymoba yelSi aqvT

amosuli, emterebian. xelmwifed an viro undaT, an ramini. moabadis dasaRupavad ukeTes

SemTxvevas ver ipovi, _ maravSi arc moabadia da arc misi laSqari. saganZuri Sens xel-

Sia. iCqare, sanamdis igi vaxSmis Tadarigs Seudgebodes, Sen miuswari da sadili Wame!

Tu amis gakeTebas apireb, saswrafod ramins werili miswere da mas Seni ganzraxva

Seatyobine, Cqara wamovides. rom Camova, danarCenze mere viTaTbiroTo!

visis ZiZis rCeva eama da sixarulisagan piri vardiviT auyvavda.

371

raminis gaxelmwifeba

Seyvarebulebo, sayvarels Tu werils gaugzavniT, iseTi sabralo guliT miswereT,

rogorc visim ramins es werili miuwera:

„erTi xeli gulze midevs, meore _ Tavze. tuCebis lali firuzad mqcevia da amiT

gakvirvebuli xalxi pirSi SemomCerebia, am qals ra damarTniao! Tu ar iCqareb, me coc-

xali aRar dagxvdebi. erT wamsac nu dayovndebi. ijde _ adeqi, idge _ nu dajdebi! ro-

gorc ki am werils waikiTxav, wamodi. dRe da Rame iareo!“

visim werili erT misando kacs gaatana, is kacic Cqarmaval aqlemze amxedrda da

sul male werili ramins miarTva. raminma bevri itira visis moSorebisa gamo da bolos

aseTi yofiT gabezrebulma Tqva:

_ an unda sasikvdilod gadavdo Tavi, anda es naskvi unda gavxsna. me Cems xmalze

ufro Zlieri damxmare aravin vici da arc Cems mklavze ukeTesi Zma myavs. mosaxdeni

unda moxdes! sikvdilze uaresi ra damemarTeba da xmalze ufro mWreli ra momxvdebao!

roca SeRamda, ramini cxens moaxta da xorasnisaken gamoemarTa. ise Cumad iara,

rom mTvarisa da varskvlavebis garda aravis SeumCnevia. is da visis mociquli ormoci

kacis TanxlebiT erT kviraSi maravs Camovidnen. qalaqamdis erTi dRis savali rom dar-

Ca, ramini dayovnda da visis SeuTvala: „Cveni saqme ise wavida, rom awi aRar daimaleba.

xval SuaRame melode. erTmaneTs SevxvdeT da rogor moviqceT, erTad gadavwyvitoT.

Cems mosvlamde es saqme damaleo!“ maravSi erTi Zveli cixe iyo, quhandezs ityodnen.

moabadis papis-papeuli qoneba im cixeSi iyo Senaxuli. visic iq idga. cixe zards ebara.

raminis kacma qalurad gadaicva da cixeSi ase Sevida. visi im dRes, Cveulebisamebr, di-

debulTa colebs maspinZlobda. mociqulma masTan Tavi rom miitana da raminis SenaTva-

li gadasca, visi cas ewia sixaruliT. Semdeg zards kaci miugzavna da SeuTvala: Cemi

Zma viro avad yofila da momjobinebula. saRvTo saqme unda vqnao. zardma neba darTo,

neta yovelTvis saRvTo saqmes akeTebdeo! visi cixidan Camovida, cecxlis taZarSi Se-

vida da uamravi Sesawiravi miitana. rom SeRamda, ramins acnoba, sadac iyo. ramini Cumad

movida. Semdeg, xalxi rom gaikrifa, ormoc SeiaraRebul kacs qalurad Caacves (raminic

ase gamoewyo) da cixeSi Sevidnen. rom daRamda, raminis meomrebi mecixovneebs daerivnen.

zards eZina, roca ramini masTan Sevida. gulovani da moabadis erTguli zardi ze

wamoiWra da ramins vefxviviT Semoaxta. raminma Zmas mudariT uTxra:

_ RmerTma icis, Seni vneba ar minda. daagde xmali da mimiSvi! gaixsene, rom me Seni

umcrosi Zma varo!

zardma ramins gineba dauwyo da xmali Semouqnia. raminma fari ifara. ise magrad

hqonoda moqneuli zards maxvili, rom ramins fari Sua gaupo. maSin raminma hkra xmali

zards da Tavi mohkveTa. irgvliv mkvdrebi eyara. bevri sikvdilis SiSiT cixis galavni-

dan cvioda. raminma Tavisi Zma mokluli rom dainaxa, Seecoda da moTqmiT tirili

daiwyo. magram axla Wirisuflobis dro ar iyo, cixeSi samkvdro-sasicocxlo brZola

hqondaT gaCaRebuli.

ramini gamarjvebuli Seegeba ganTiads. amovida mzec da qveyanas raminis gaxelmwi-

febis ambavi amcno. raminma moabadis auracxeli qoneba, Tval-margaliti, oqro-vercxli

Tu sxva saqoneli jor-aqlemebs ahkida da visisTan erTad gzas gaudga.

moabads es ambavi rom acnobes, ramins ukve yazvini gavlili hqonda da axla dei-

lamelTa qveyanaSi imyofeboda. deilamelebi da gilanelebi gulovani xalxia. maT marto

sxvebTan ki ar uxdebaT omebi, erTmaneTsac ebrZvian. isini verc erT iranel mefes ver

daepyro da axla raminma iwyo maTi gulis mogeba oqro-vercxliT. uamravi jari moug-

rovda. ramins ki ar emxrobodnen, oqros da lars etanebodnen. rac didebuli iyo, yve-

la ramins miuvida. raminma viros amir-spasalaroba da veziroba misca.

372

raminis gaxelmwifebis ambavs moabads misi SiSiT sami dRe umalavdnen. meoTxe dRes

mainc gaigo mefem, rac sWirda. SeZrwunebulsa da aRborgebul moabads ver gadaewyvita,

ra eqna, Sebmoda ramins Tu garideboda. bolos mainc omi gadawyvita (ityvian, raminis

SeeSinda da brZolas Tavi aaridao), Tumca gamarjveba Zalian aeWvebda, icoda, rom xal-

xi ramins uWerda mxars da samefo ganZic mas hqonda xelSi Cagdebuli. erTi kviris

Semdeg jari ayara da gorganidan amolisken* aiRo gezi. amolSi rom Cavida, laSqari

daabanaka da TviTon im Rames gaTenebamde Rvino sva.

meore dilas moabadma darbazoba gamarTa. karavi tyis piras edga. ucbad tyidan di-

di taxi gamovarda: laSqarma devna dauwyo. Rori xan aqeT ecemoda, xan iqiT. moabadma

es rom dainaxa, cxenze Sejda, xelT mokle Subi aiRo da taxs gaekida. Subi esrola

da aacdina. axla Rori Semoubrunda mas, cxens eca da waaqcia. moabadi TavdaRma daeca,

wamoxtomas lamobda, magram aq Rorma daaswro, hkra eSvi mefes da gul-muceli gaufat-

ra. ase uazrod da ubralod daiRupa didi xelmwife.

ramins rom moabadis faTerakiani sikvdili acnobes, garegnulad bevri iwuxa, ti-

rili da Wirisufloba ikisra, magram gulSi RmerTs madloba Seswira, rom igi masTan

brZolaSi ar daRupula. mTavari mosaxdeni moxda, moabadi mkvdari iyo, raminis sawade-

li ki _ aRsrulebuli.

ramini iranis samefo taxtze dajda da pirmSvenieri visi gverdze dedoflad mois-

va.

373

nizami ganjeli

(g. 1203 w.)

wiaRsvlebi poemebidan

nu!

nu imsaxureb nurasdros

mefis jarsa da divanSi,*

guli mefisken nu giwevs,

cecxli nu giZevs TivaSi!

Tbilia mefis sasaxle,

mnaTobni misni naToben,

mainc gaxsovdes: mefis kars

ar gaekaro saTofed!

Sexede beCav farvanas _

es mcneba rom ar daicva,

sanTlis als gaeTamaSa,

daifufqa da daiwva.

mwdev, xedav? sunTqva gaWirda,

amdenma dardma damadno.

RvTis madlsa, cota damisxi,

saqme miqeni samadlo!

vin icis, iqneb damicxres

mag TeTri Rvinis badagiT

guli dardsa da varamSi

uRvTod nawvi da nadagi.

me gavloTdi

me gavloTdi da Rvinis sma

ukve wesad damewesa,

erTi kaTxa momawodos,

damiZaxeT Rvinis mwdes aq!

Rvino masvas, davioko

Smagi vneba da wyurvili;

Rvino masvas, viT es cremli

374

kamkama da dawurvili!

egeb Rvinom ufro mZlavrad

aaJReros Cemi Cangi,

guli dardiT gaTanguli

daviamo egeb hangiT.

gzaze jiqi Camisafrda,14

midarajebs risxviT mTvrali,

iqneb kvali avuqcio,

avuxvio iqneb Tvali!

dro iyo da mec vxarobdi,

gana lxini gaviyavi,

dro dadga da Sevicvale.

eh, ra var da ra viyavi!

eh, ra var da xval, vin icis,

iqneb janic gamecleba.

didxans veRar vibogineb,

didxans aRar gameZleba.

mwdev, damisxi, aaCqefe

lalisferi Rvinis Rado,

leqsis jado mainc SemrCes, _

vimRero da viRaRado!

da iyavi, rogorc miwa!

cxovrebaSi Tavs gveliviT

nu wamohyof, Sen icode,

Torem talRa Tavs wagawyvets

da kaci ar Segicodebs!

Tund SvidTava devic iyo,

didxans rodi dagaclian

da lamazad Svidsave Tavs

TiTo-TiTod agaclian.

gana raa qedmaRloba,

rom imisTvis gaisarjo,

jer amaod daixarjo

da mere ki daisajo?!

nurc Zalian ibRinZebi,

Torem gelis meti dardi! _

miwas mwared daaskdebi,

Tu maRlidan Camovardi.

Tavze mtveri daiyare,

nu aikel mTa da bari

da iyavi, rogorc miwa,

mdidari da Tavmdabali!

375

Tu miwaSi wola gvelis

rad gaSfoTebs momavali

fuWi SiSiT, rad Zrwi viSiT?

jer ra ici, ra mogiva,

ucabeds rom eli, iCqiTs?

damijere, rasac getyvi,

erTi sibrZne magondeba:

warsuls veRar dagibrunebs

masze oxvra da godeba!

is dReebic gardasuli

ra iyo da ra ggonia?

masze xeli Caiqnie,

TiTqos sulac ar gqonia!

Tund qaabas* mouare

locviTa da Svidjer cocviT,

Tund icocxle qveyanaze

weliwadi Svidjer oci, _

ver giSvelis, mainc vera,

rom gagiva yofis vada,

unda mokvde da datovo

is, rac gyavda da gebada!

Tu miwaSi wola gvelis

da Tu SegvWams Tanac Wia,

sul erTia, tanad brge varT,

Tu viqnebiT tanad Cia.

iriJraJa, Cqara, ciskars

SevageboT Rvinis jami,

meriqifev, Rvino gvasvi,

sanetaro dgeba Jami!

unda davTvre, raTa Tavi

laRad vigrZno, rogorc mefem.

maS damisxi da sicocxlis

nakaduli amiCqefe!

mwdev, modi!

mwdev, modi, Seni Wirime,

moita Rvinis Tasebi,

wamali masvi, usulo

rom momabrunos savsebiT!

wamali masvi iseTi,

rom damikargos goneba, _

Tavs damaviwyebs da Tavi

amqveynad ar megoneba!

Jamma dareka, nizami,

geyo xafi da Zaxili! _

376

is dro wavida, yrmasaviT

rom giqnevia maxvili.

Tumca welSi xar gaxrili,

mainc lomi xar Zlieri.

viT melam, melakudurad

ar Seicvalo ieri!

Turme ruseTSi binadrobs

erTi jilagis melia.

Tavs imkobs patarZaliviT,

kudabzika da Wrelia.

rodesac avi daria,

roca wvims, roca qaria,

sorodan aRar gamodis,

Tvals wkuravs, viTom mkvdaria.

moikunteba kuTxeSi,

sarCoze didad ar Civis,

xelebs da fexebs ilokavs,

es aris misi arCivi.

arCia, bewvis gulisTvis

Tvisive sisxli ewvnia.

tyavs vufrTxildebiT suyvela,

misi dardi ki bewvia.

is ki ar icis, sikvdili

mova da maxes daagebs

da sacodavi Tavs swored

im bewvis gamo waagebs,

radgan im sawyals bewvisTvis

aZleven Turme arCevans, _

sxvas miaqvs misi balani,

misgan ki bundRac ar rCeba.

aba, rad ginda, xaliCa

amaod qsovo da qargo,

Tu Sen ver gamoiyeneb

(Sroma rad unda dakargo!).

vinc unda iyos, icode,

mdidaria Tu glexia,

xarbia yvela pranWia

da kudabzika grexia.

nu cdilob, fardiT dafaro

eg Seni zadi da xinji! _

maxinji kaci sarkeSic

maxinjia da maxinji.

viciT Cven Seni oini,

xriksac xmarob da fandic gaqvs.

Cvenc gagvixsene, batono,

Cvenc gadmogvxede xandisxan!

romeli TeTri lali da

wiTeli broli Sena xar,

rom dRemde SenisTana ram

am qveynad bevrs ar enaxa!

nu gaiqcevi kacTagan,

Tu Sen kaci xar namdvili! _

377

am wuTisoflis gaTreva

ase ufroa advili.

oqros madanic rom iyo,

Senze Zviri Tqvan, axia! _

uqmi ganZi da qoneba

miwaSic bevri marxia.

masTan Tu axlos ver mixval

da jafac fuWad Cagiars,

gana sul erTi ar aris,

xurma aris Tu jagia?

Jami siyrmisa

ehe, CitiviT gafrinda

Jami siyrmisa netari.

erTi vicode, amqveynad

ra damrCenia, netavi?!

kacs amkobs siyrmis yvavili,

kacis lazaTi igia.

Tu is yvavili dagiWkna,

soflis dagdebis rigia.

Tu tanSi qari gagidga

da beber ZvlebSi gavida,

unda uCqaro, qarebi

gamoireko Tavidan!

ar ekadreba berikacs,

darCes yrmasaebr Tavneba.

Sors Warmagisgan biWuri

vneba da ampartavneba!

baRi kargia manamde,

baRSi manamde gavivli,

sanamde vardi vards kocnis,

yvavils ucinis yvavili.

Torem baRs Wirxli rom dahkravs,

vardebi veRar hyvavian.

bulbuli aRar yefs, baRis

mdgmuri yrantala yvavia.

yavli gaudiT yvavilebs,

baRi yruvdeba, uqmdeba,

xes eZarcveba foToli,

mebaRes guli ukvdeba.

itire, bero bulbulo,

galobas nuki mohyvebi,

xom xedav, gayviTlebiaT

vardebs wiTeli loyebi!

xom xedav, welSi gamRuna,

viT alva, JamTa dinebam! _

wavida mama saxlisa,

378

darCena aRar ineba.

sibere maxlavs, ra gikvirs,

ormocdaaTi wlisa var.

gamovicvale, Zmobilo,

gana rac viyav, isa var!

amdeni tvirTis tarebiT

damZimda Cemi sxeuli;

gzebi viare cicabo,

gzebi _ viwro da xveuli.

ise davvardi, xelebiT

Rvinis jams veRar vexebi,

muxlebSi Rone ar momdevs,

ar mmorCileben fexebi.

damiZabuna sawuTrom,

damililava sxeuli,

vards vardisferi wamirTva,

feri damidva sneulis.

damTavrda Cemi mgzavroba,

gzad Sedga Cemi merani.

me vwevar, TavsasTumalTan

mizis sibere verani.

burTs veRar gavekidebi

fexmardi qaraSotiT da

davarda Cemi taiWi,

veRar damiZravs SoltiTac.

ver Caval sirajxanaSi,

klite davkarge lxinisa.

afsus, gabmulo qeifo,

drostarebav da Rvinis smav!

imas gautkba sofeli

kargi ramea cxovreba

da ar gaxado sazari;

ar gaaxuro arasdros

Rormucelobis bazari;

kacs alxens Sroma namdvili,

gana advili facuri, _

ar dagaviwydes: kaci xar,

saqme icode kacuri!

imas gautkba sofeli

da swvda siamis saTaves,

vinc aq sixarbis bedaurs

ar mianeba sadave.

ise icxovre amqveynad,

Cemi rCevaa gziani,

Sen gaixaro, magram sxvas

ar miayeno ziani!

379

raa sawuTro?

marTlacda raa sawuTro,

rom misi qeba gaWirda?

unda ecado, mag cbiers

dResve gausxlte klanWidan.

wuTisofeli xe aris

oTxfexa da eqvsferdeba15

misi mindoba macxovris

jvarze mimsWvalvas edreba.

rodesac Wirxli wamova,

qari qris, hava civia,

cvivian Cveni foTlebi,

cvivian Zirs da cvivian ...

nuTu am baRSi mosuli

mxolod mnaxvelTa darad varT?

arada kaci ver vnaxe,

rom daemkvidris marad aq.

baRs ki sul mudam asxia,

totic gaclili rodia.

asea: erTni midian

da meoreni modian.

vinc Cemi leqsi ismina

iqneba arcki icode,

rom diliT, Cemo riJraJo,

leqsebis zvirTebs vazvirTeb

da CanCqeriviT vgiJmaJob;

rom oqromWedels vgavar da

oqropiri var Tavadac, _

vinc Cemi leqsi ismina,

namexariviT davarda.

ar Seiyvaro oqro!

Tu ginda, guliT daipyro

RvTisnier kacTa gulebi,

Seni oqro da fulebi

umaqnisia srulebiT.

ar Seiyvaro oqro da

ar daiRupo Tavadac! _

oqro zinaTad* Tu varga,

mosakazm-mosarTavad aqvT.

380

is, vinc oqroebs inaxavs,

ver moisvenebs wamiTac,

fulebze viSiT suls dalevs,

saWmels uWmelis WamiT Wams.

bevri fuli da simdidre

bevri javri da Wiria.

cota qoneba ikmare! _

cota wuxili sWiria.

qajTa yofila qveyana

avi da binZur saqmisgan,

mo, davibanoT xelebi!

rogor gavaCenT samarTals,

siaves Tu ver veleviT?!

bolos da bolos ras vaqnev

sicocxlis amgvar loliavs,

qajTa yofila qveyana,

eSma etikad* gvyolia!

mwvalebelia sawuTro,

Seni ki ggonia mwe vinme,

rasac Sen wlobiT gasmevda,

erT wuTSi wagarwyevinebs, _

ise, viT wveTi wvimisa

nela modis da grovdeba,

Semdeg lanqerad iqceva

da zRvisebr aboboqrdeba.

dResve davlioT, raca gvaqvs,

dResve vaxaroT gulebi.

direms* diremze nu adeb! _

ar aris igi ulevi;

win gvelodeba veSapi

da xaxa daubCenia,

movaswroT imis daxarjva,

rac dRemde SemogvrCenia!

rogor gamdidrda yaruni*

da mainc mokvda. axia!

isic da misi qonebac

axla miwaSi marxia.

Tumca Sedadma* sasaxle

aago oqros aguriT,

bolos ra SerCa? _ sikvdili

da guli dardiT daguli.

381

mxolod mamulSi

kargia mogzauroba,

miT ufro ucxo mxareSi,

Soreul gzebze yiali,

Soreul zRvebze TareSi.

moivli mraval qveyanas,

aTasgvar ambavs gaigeb,

sad ar gaaTev Rameebs

da nabads sad ar daigeb.

gaigeb, sad ra acviaT,

vis ra adaTi hqonia.

mravlis mnaxveli iqnebi

da es kargia, mgonia.

magram Tu Caukvirdebi,

simarTle gamovlindeba:

mamulSi, mxolod mamulSi

ewevi namdvil didebas.

moSurneTa Sesaxeb Tqmuli

aduRdi, gulo, aduRdi,

gulis duRilis Jamia,

ram dagaduma mgosani,

ra dros CurCna da Cqamia!

dRes me vflob leqsis moedans

da gamaqvs lelo sityviT aq,

sxvam Cemodena dideba

qveynad romelma itvirTa!

miWrida Wkua da lukmac

viSovne, Tumca miWirda.

muqTad vin momca dideba! _

is SeZenili niWiT maqvs.

xmaliviT basri ena maqvs

da leqsi Cemi mamdidrebs,

iseT saswauls Caviden,

TviTon mesias madride.

magram suyvela amqveynad

rodia Cemi yabuli,

me vgrZnob, zurgs ukan mqirdaven,

Woraobaa gabmuli.

yazalis* weras rom viwyeb,

rom vmReri tkbil-tkbil yazalebs,

wambaZavs, Wkuas awvalebs,

TiTqosda vinme aZalebs.

da rom yasida* davwero,

gangeb, Tu gnebavT, yasidad,

382

isic yasidas moCxlarTavs

da mere rogor yasidas!

igav-arakebs roca wers,

mohyveba raRac arakebs

da Tu mis domxals ar aqeb,

Senze Zvirs ilaparakebs.

Sen Tu nizamis uyureb,

mas tvifri turfad utvifravs,

is ki raRacas gaCorknis

da mas gvawonebs utifrad.

kacs maimunic ki baZavs,

magram ra Wkua hqonia!

tbaSi Cayrili varskvlavi

sulels namdvili hgonia.

mzian dReebSi isini

ukan mogdeven landebad,

sanam Sen ivli (landi xom

arsad ar gaiblandeba).

gaqnili aris, gificavs:

“swors giTxrob, gana Worebso!”

Tvali ara aqvs, ver ityvi:

Tvals rogor gamisworebso!

qurdia, jer me gamqurdavs,

mere ki Cemgan wava da

TviTon damiwyebs gaqirdvas,

Tumc qurdT adaTi Tavad aqvs.

ras izam, qurdTa wesia:

rodesac qurdebs misdeven,

“qurdi, qurdio!” _ hyvirian,

mere qurdoben iseve.

TviTon mrcxvenia, mparavTa

qurdobas Tvals rom vapareb.

ase gamodis, mec qurdebs

vmfarvelob, xelebs vafareb.

magram ra gaemtyuneba

uvics, umecars, sacodavs!

modi, sabralov, waiRe,

arcodva aris arcodna!

imisi vainaCrobiT,

ra vqna, mec guli ameqna,

ar vyofiliyav mdidari,

ar momepara, ra meqna!

magram me ganZiT savse var,

gaZeZgili maqvs goneba,

raSi mWirdeba qurdoba,

rad minda sxvisi qoneba!

gankiTxva miyvars guluxvad,

malxens gankiTxva RaribTa.

gnebavT, aSkarad aiReT,

383

gnebavT, waiReT parviTac!

ganZis mTa midgas, gamidis

Tval-margalitis ruebi.

virTxebs ras SevuSindebi,

qurdebs ras Sevepuebi!

manamdis, sanam

manamdis, sanam me me var,

Cemi ZaliT da xerxebiT,

ar dagibriyveb, WinWvelsac

fexebiT ar Sevexebi.

ar gavalebdi, mymobodi,

amas arc axla gavaleb.

Sens wminda wyalSi me am Cems

margalits gana gavavleb!

quCaSi ar var gazrdili,

adaTs davicav, muRamsac,

TviTon ZaRlic rom ZaRlia,

ar moveqcevi uxamsad.

ar daibriyvo aravin!

Tumc qveynad boRma kacisa

Znelad Tu moiTokeba,

enaze klitis dadeba

gvmarTebs, Tu gvinda mogeba!

Tumca, daswyevlos gamCenma,

Tu dumils mivcemT arCevans,

raRa cxovreba gamodis,

raRa kacoba dagvrCeba!

imaT, vinc kargad micnoben,

Zalian kargad ician,

viT SeviZine qoneba

da sad ra ganZi miwyvia.

fuWad layboba ras varga,

kvnesa saWiro rad ari;

gauZel, Tundac guls da RviZls

giwvavdes boRmis Radari!

Sen TviTon gadaitane

Seni Wiri da varami,

magram am qveynad, amas gTxov,

ar daibriyvo aravin!

384

nizami arigebs Tavis vaJs

tolebSi gamorCeva gsurs,

amis mizezic gqonia, _

kalams da kilos iwafav,

mgosnoba ginda, mgonia.

magram mgosnobas ar girCev,

sicrue raSi gargia, _

rac ufro mogonilia,

leqsi miT ufro kargia.

dRes miT umetes es saqme

gaxda amao mizani,

radgan dideba leqsisa

daagvirgvina nizamim.

sityvaZvirobis sikeTe

kargia sityva kacisa,

magram ar varga mojrili.

sityva moqnili jobia,

mokle, sxarti da moWrili.

sityva Tumc wyaros wyalsa hgavs,

zogi nametans irjeba,

bevri WiWyiniT gagWyipavs

da guli mogeyirWeba.

cota Tqvi, magram kargad Tqvi,

viT margaliti Wiota.

ra daudgeba karg naTqvams,

Tu xalxSi erTxel iota!*

bevrs Tu iybedeb, mosmenis

daekargebaT xalisi,

margalits acvam, ggonia,

Turme giWria alizi.

sxvadasxva drois kaci

bedo, bedo, girCev, Cemze

nu geqneba guli cxari! _

Sen yasabi ar brZandebi

da arc me var Seni cxvari.

gulSi cecxli nu SeminTe,

nuRar damwvav, bedo, avad! _

isic kmara, sanTeliviT

rom viwvebi TavisTavad.

me SuSa var da Tu axla

385

Sengan qvebi momejaxa,

xom momeWra xalxSi Tavi

da saqveynod momejaya!

TiTberi var, magram oqros

zarniSi maqvs gareT yalbad.

gaxrwnili var, magram muSki*

napkuri maqvs, ici albaT.

angarebiT sneuli var,

masuldgmulebs avi vneba,

erTi vinme kudabzika,

erTi vinme Tavisneba.

garegnulad loms mZvinvares,

damamgvana Tumca zecam,

gana marTla lomi viyav! _

mxolod lomis tyavi mecva.

mters rom medgrad Sevutio,

xom ara var maTlac lomi.

isic meyo, Tavis TavTan

rom mixdeba cxare omi.

mqonda Sveba da siame,

dRes rom ase guliT minda,

da xelidan siWabuke

mercxaliviT gamifrinda.

Wabukuri suliT vneba,

ymawviluri guliT SfoTi _

Sors, rameTu is zmaneba

da zarxoSi aris loTis!

ocdaaT wels rom gadaxval,

rac ar unda Tvalad Cande,

bavSvur codvebs nu Caiden,

nu giWiravs Tavi mCated!

ormoc wlamde iSvebs kaci,

iSoveba kidev Sveba,

amis Semdeg ki, mSvidobiT,

frTebi mSvidad dageSveba.

ormocdaaTs Tu gaaRwev,

ai, Wiri maSin Tvale,

muxlebi rom giRalatebs

da dauwyeb Civils Tvalebs.

samoc wlisas raRa giTxra,

xolo aTiT Tu xar meti,

Seni bedi, davrdomilma

Tu ixmare kargad keti.

oTxmocsa da oTxmocdaaTs

Tu miaRwev, kedels Cxiri;

dajeqi da gamoscade,

Tuki dagrCa kidev Wiri!

xolo ass Tu miatane,

Segisrulda xani asad,

25. sparsuli poeziis Sedevrebi

386

maSin gijobs, sikvdils uxmo

da sicocxle misce fasad!

ginda erTi dRe icocxle,

ginda as wels gauZeli,

guli mainc am soflidan

ar gagyveba dauwveli!

radgan mainc unda mokvde,

minda, mogce rCeva erTi:

mxiaruli iyav mudam

da gaxsovdes mudam RmerTi!

Cven anTebul sanTels vgavarT,

lxinSi dardi gvecileba, _

Tvalebidan cremlebs vafrqvevT,

roca piriT gvecineba.

darigebas mogcem erTgvars,

magram igi unda axdes,

Tu ar ginda, gaRimebas

Sensas cremlis Rvari axldes:

Sen Tu bedma gagiRima, _

yuri ugde darigebas, _

nu gaurbi RaribTaTvis

mowyalebis darigebas!

Sexe, qveynis samsaxurSi

mzesac ki ar eZineba:

jer qveyana gaacina,

axla TviTon ecineba.

simarTlis fasi

erT dRes bilyisi, qali ciskris

varskvlavis msgavsi,

qmarTan, solomon brZenTan, ijda

samefo taxtze.

solomon mefes erTi Svili

esva da isic

sapyari iyo, warTmeuli

hqonda xel-fexi.

bilyisma Tavis qmars mimarTa:

“sicocxlev Cemo,

me da Sen xom RvTiT

ar vuCiviT avadmyofobas.

ra mouvida Cvens Zes, bavSvi

rad gvetanjeba,

xelebs da fexebs rom ver xmarobs

Tavis nebaze?!

gakiTxva unda, ra mogvirCens

bavSvs am senisgan,

387

iqneba, iyos qveynad rame

wamali misi!

rodesac uflis mociquli

Camova SenTan,

uambe, Tu ra simZimilSi

varT Svilis gamo!

Sengan rom wava, iqneb rame

Rone iZios

da miakvlios saSvels Cveni

gaWirvebiso!”

meuRlis rCeva moewona

gonier mefes

da RvTis mociquls sasoebiT

lodini uwyo.

bolos, rodesac jibraili*

gamoecxada,

SesCivla, ase morWmuls* gulSi

Tu ra uWirda.

isic gafrinda da kvlav roca

mobrunda, amcno

kurTxeva. visgan? misgan

ca da miwa vinc Seqmna.

axara: “ori ram yofila

wamali bavSvis.

orive erTad aris erTi

saSualeba.

aseTi aris es wamali:

Sen da meuRlem

Senma erTmaneTs sul simarTle

unda uTxraTo!

icodeT: Tqveni erTmaneTTan

gulaxdiloba

bavSvis momrCeni erTaderTi

wamaliao!”

saswrafod ixmo solomonma

coli da amcno

RvTaebis rCeva angelozis

piriT naTqvami.

sixarulisgan cas ewia

sabralo deda:

`avSendi, RmerTo, gadamirCa

tanjvas Svilio!~

qmars miubrunda: “gulaxdilad

ra unda giTxra,

Tqvi da, rac gulSi maqvs, arafers

dagimalavo!”

maSin solomon brZenma Tavis

meuRles hkiTxa:

“ehe mSveneba visic Tvalis

388

Cemis Svebaa!

Tu gagivlia, es miTxari,

odesme gulSi,

Cems garda vinme mamakacTan

woliliyavo?”

miugo colma: ”RmerTma avi

gaSoros, mefev!

Sen CemTvis mzeze ufro naTob,

sicocxlev Cemo.

xar vnebiT savse, ver mogtacebs

Tvals kaciSvili

da mTeli qveynis saqaleTi

Cems beds Senatris.

buneba saTno gaqvs, mxurvale

alersi ici,

lxini samoTxes gigavs, Tavad

angelozs hgavxar;

morWmiT ganageb qveyanaze

cxads da dafaruls,

mucliT naSobi jer badali

Sen ar gyolia

da mainc Seni silamazis

da Seni vnebis,

Seni mZle nebis da didebis

miuxedavad,

vinme lamaz da eSxian yrmas

rom davinaxav,

ver davificav, masTan wola

ar minda-meTqi!”

esma Tu ara gulaxdili

es aRsareba,

bavSvma dedisken gaiwoda

orive xeli

da daiyvira: “gamimrTelda

xelebi, dedi,

aRar mWirdeba sxvisi xelis

daxmarebao!”

roca feriis msgavsma qalma

Tavis angelozs

gamrTelebuli daunaxa

orive xeli,

meuRles uTxra: “feriaT da

grZneulT ufalo,

siqvelis msgavsad sasurvelo,

sibrZnisebr qvelo,

bavSvis saSvelad Senc Tqvi axla

Seni saTqmeli;

xeli avuxsen me, Sen iqneb

fexi audga!

389

erT kiTxvas mogcem, Tu es kiTxva

ar dagamZimebs:

Sen, visac ganZiT daZeZgili

gaqvs sra-sasaxle,

miTxar, aTasSi erTxel mainc

guls Tu Segirxevs

sxvisi qoneba da Tu grCeba

masze Tvalio?”

ase miugo cols xelmwifem

uflis moSiSma:

“ganZi imdeni maqvs, kaciSvils

rom ar hqonia;

vrceli samefo, zRva qoneba,

mZime saunje

maqvs da vflob yovels cis TaRidan

miwis gulamde,

magram aseTi zRva simdidris

miuxedavad,

taxtze mjdoms vinme morCilad rom

miaxlovdeba,

farulad misi xelebisken

vapareb mzeras, _

ra mosakiTxi momitana

netavi-meTqi?!”

ra moismina davrdomilma

yrmam es ambavi,

gaSala fexi da wamoxta

zeze TavisiT.

SesZaxa mamas: “mamaCemo,

xedav, ra moxda? _

Senma simarTlis Tqmam me fexze

damayenao!”

es ori wigni

es ori wigni16 erTimeoris,

giTxraT, badali marTla riTia?

orive erTi Rrma zRvis fskeridan

amotanili margalitia.

cal-calke oriv ra aris, vxedav,

orives vici fasi da yadri:

pirvels _ ieso macxovris dedas,

yovladubiwo RvTismSobels vadri.

meore wignic Zviria, vinmes

arc is egonos ganZi iafi, _

SexeT, ieso mariamis Zis

bakms rogor mohgavs misi kiafi!

390

rodesac zefirs...

rodesac zefirs satrfosgan CemTvis

moaqvs surneli esoden amo,

TiTqosda mkvdars _ suls

STamberavs qriste

da wamodgomas mec TiTqos vlamob.

TiTqosda me var brma iakobi

dakargul Svilze mtirali zruniT;*

moaqvT perangi iosebis* da

Tvals mixels Svilis perangis suni.

RmerTo, ra dRea!

RmerTo, ra dRea, naTeba dRisa

nuTu gvalxenda ase uwinac?!

SexedeT, am dRis brwyinvalebisgan

suyvelas Tvali rogor ubrwyinavs!

riJraJo, rogor gsurs,

dagvarwmuno,

ar gamogevlos samoTxe TiTqos?

niavo, Cven rom tkbilad

gvasunTqeb,

macxovris sunTqva

xom ar xar TviTon?

erTxel Turme macxovarma...

erTxel Turme macxovarma

(midioda sadRac maSin)

bazris axlos Tavmoyrili

dainaxa xalxi gzaSi.

raRac seirs rom ucqerdnen,

etyoboda im kacT SoriT,

rom mivida, dainaxa,

maT win ZaRlis egdo mZori.

erTma es Tqva: „amis Wvreta

SeaZrwunebs kacis arsso!“

meorem Tqva: „lamis guli

wamivides, ise yarso!“

xolo bolos, ros iesos,

rogorc iqna, jeri dadga,

WeSmariti rac iyo, Tqva,

arsis muRams flobda radgan:

„marTals ambobT, ZaRlis mZori

saWvretelad mZime kia,

391

magram margalitis krTomac

ver sjobs kbilTa misTa kiafs“�

yvela Senobas...

yvela Senobas da yvela sra-saxls,

rac ase gvxiblavs da Tvals axarebs,

Sauris fasic ara aqvs, radgan

mtveria (miwac ki davayare!).

marTlac rom Tvalis

momWrelad brwyinavs

xateba nivTTa, rac qveynad vnaxeT,

magram darwyuli maxea igi,

moSordi mas da daexsen maxes!

TviTon mimbarze* asvlac ki Zelze

gasmas hgavs. ginda Senc Zelze gasma? _

erTxel ieso xom acves jvarze?!

sakmarisia is erTi jvarcma.

� nizamis am leqsiT aRtacebuli iyo goeTe.

392

leili da majnuni

(poema)

mizezi am wignis dawerisa

erT dRes Sin vijeq xalvaTad

viTarca kaci sviani,* guneba qaiyobadis* niSatis* mqonda ziari. Sublze axali mTvarisebr

gadameWima warbi da

Cems leqsTa divans* vfurclavdi

(meameboda wakiTxva).

win medva sarke bedisa,

rom davecavi marcxisgan,

Tavze ki madga iRbali

da Tmas saTuTad mvarcxnida.

ganTiads CemTvis wiTeli

vardis konebi ekona.

laRad vsunTqavdi beCavi,

qveyana Cemi megona.

gulis farvanas sanTeli

iRbalma Cemma aRirsa.

baRi zarxoSad meCvena,

Tavi _ bulbulad baRisa.

me viyav kaci, vinc camde

aRvmarTe leqsis alami,

Tval-margalitis kolofis

melans vinc vawe kalami;

im kalmis wveriT mere vinc

vxvewe xasxasa lalebi,

leqsebis narTaulebi

visac ar miwnavs wvalebiT.

gulSi vTqvi, saqmis Jamia,

avdge, zozini meyofa.

bedi viT moZmes miyurebs,

iRbali _ rogorc megobars.

amgvar fiqrebSi rom viyav,

kars mociquli momadga.

xelmwifis kaci aRmoCnda

da mefis wigni momarTva.

393

lamazi xeliT naweri

gavxsen SarvanSas* ustari*. TxuTmeti pwkari iyo sul

(kiTxvas amboriT vuswari).

werilis sityva yoveli

yvavilis darad Wvioda.

TvaliT asoebs ki ara,

Zvirfas Tvlebs vWvretdi Wiotas.

mwerdnen: `nizami, monobis

sayuris jufTo mTavaro,

dunias gadawvdenilo

leqsis jadov da javaro!

dumili meti ar gmarTebs,

droa, Segvaswro ganTiads,

is gariJraJi gvaCveno,

gulze rom cecxlad ganTia;

gvasmine sityva Sens sulSi

qariSxaliviT nazavTi,

mogvxible leqsiT, gvaCvene

sityvis eSxi da lazaTi;

Sengan majnunze Tqmulebis

varT moimede moyolis,

Cven gviZRven masze Txzuleba,

viT margaliti oboli;

Segwevs Zali da ecade,

Cvens guls Svebisken ubiZgo,

leilis leqsi gvasmine

leilis msgavsad ubiwo!

ise dawere, aRmomxdes:

`leqsi ki ara, yandia,

amis mTqmels Tavze didebis

gvirgvini edgas, madlia!~

wigni patarZals amsgavse,

morTe mijnurTa gemoze,

arabuli da sparsuli

dibiT da farCiT Semose!

nu hgoneb, sityva ver vigrZnoT,

Tu igi gulis mZvrelia,

ver gavarCioT, beiTi* axalia Tu Zvelia;

amaod daSvre, nu SiSob,

Rvawli gifasoT ar avad,

siZunwe Cven ar gvCvevia, _

Cven xom Turqebi ara varT!

didgvarovani vinc aris

da didebuli CvensaviT,

igi keTili sityvis da

Rirsebis aris mesavi~.

gavtydi, ver davxvdi uariT

394

nebas mefisgan momavals.

ra vqna, is aris xelmwife,

me yurmoWrili mona var...

ambavi dasawyisi

erT dros ameris tomis Tavs, _

Zvelebis monayolia, _

uTvleli ganZi hqonia,

uTqmeli mona hyolia.

mTels arabeTSi qvels, uTqvamT,

badali ara hyvao da

misi sauflo qveyana

edemis msgavsad yvaoda.

saxeli misi, amboben,

mqrolav niavsac sul nelso,

maWris saamo surnelze

utkbess atanda surnelso.

iyo morWmuli, mZleTamZle,

modgamda, rac ki ewada,

didi kacobis saxeli

aRzeveboda zecadac.

riTi ar iyo xelmwife, _

kacs amerT tomi monobda, _

misi badali simdidre,

veWvob, yarunsac* hqonoda. iyo guluxvi, puradi,

xalxi mis saxels ficavda,

TviTon upovarT faravda,

Tavad cargvali icavda.

xelmwifis toli ki iyo,

patroni ganZis amdenis,

magram ar esva Ze, mitom

iyo uSuqo sanTeli.

erTi es hqonda sanatri

sxva mxriv yelamde kmayofils:

xem Cemman yofadisaman,

RmerTo, momceso nayofi!

natrobda: baRSi Cems xoxobs

xeli ar moecaroso

da Zveli saros sanacvlod

axals moevlos saroso!

vis raSi unda sikeTe,

sulmudam TvalSi Tu eca? _

kargi is aris, rom eZeb

da Segeyreba uecrad.

gamoxda Jami da zecam

395

misic ismina mudara,

vaJi aCuqa iseTi,

gabadrul mTvares udara.

almasis msgavsad, _ amboben, _

afrqvevda irgvli Suqebso,

dRe abnelebda mzis sxivT da

Rame Suqs hfenda Sukebso.

ra daebada memkvidre,

mTvare ra gamoebadra,

myisve ganuxvna* karebi, Tu sadme ganZi ebada.

vards rom furceli dacviva,

ise dacala xazina.

vinc mis zar-zeims Seeswro, oqro da vercxli dazvina.

ra ori kviris Sesrulda

yrma da mTvarisebr gaivso,17

yaisi arqves. ismoda

irgvliv: `yaiso!~, `yaiso!~

bavSvi ra erTi wlis gaxda,

ukeTess raRas naxavdiT!

Cvili ki ara, suraTi

gaxldaT sul kalmiT naxati.

vardebi iiT moewna,18

rodesac gaxda Svidisa.

kaci ar iyo mnaxveli

misi mnaxvelis mSvidisa.

roca aTi wlis Seiqna,

qveyana alaparaka,

misi mSvenebis ambavi

xalxSi dahqondaT arakad.

unda genaxaT zeimi

gaxarebuli mSobelis!

bavSvi skolaSi gagzavna,

dautkba wuTisofeli.

marto ar iyo yaisi,

diliT skolisken mavali,

swavlis jafas da siZneles

masTan itanda mravali.

buTxuza biWebs, viTarca

walkotSi turfa feria,

ori Tu sami swavlis mte

gogmana gogoc eria.

maTSi ki erTi kudraWa

mainc nametur Wvioda.

yaisis tomis ar gaxldaT

is margaliti Wiota.

kopwia iyo saTuTad

da sasoebiT nazardi,

396

sul imas gamohyoloda

gvaris eSxi da lazaTi.

imgvarad mogixedavdaT,

TiTqos maxvili ewvada.

iqiT mixedviT kacs hklavda,

aqeT moxedviT _ glewavda.

Svelis Tvalebi dahqonda,

Tavadac iyo Sveli da

visac is mzeras esroda,

mxolod sikvdili Svelida.

almodebuli loyebi

arabul mTvares ugavda.

Turqs hgavda avazakobiT, _

gZarcvavda, mere gbugavda.

Rames ugavda zilfebi

da kandels _ feri Rawvisa.

yvavs moetaca CiraRi,

SiSi ar hqonda dawvisa.19

TafliviT tkbili tuCebi

Tumca ki hqonda pawia,

magram is visac aCvena,

veeba dardi awia.

Savi Tma Rames ugavda

da amis gamo saxelad

uxmobdnen am qals leilis20

gaCenils mnaxvelT msaxvrelad.

naxa Tu ara yaisma

leilis warbTa irao,

trfiali misi iyida

da guli misca giraod.

vaJs gogoc ahyva da myisve

dahyvnen sawadels vnebaTa.

guli siyvaruls miugdes,

rom umowyalod ebalTa.

vaJs misdioda goneba,

gogo rom Tvalebs nabavda,

guli wasvloda, sworia,

magram suls kidev Rafavda.

gogosac ymawvilisaken,

unda vTqvaT, Tvali gaeqca.

guli gaeca, magram jer

gulisTqma ki ar gaeca.

397

rogor SeuyvardaT leilisa da

majnuns erTmaneTi

ase amboben, yovel dRes,

yovel cismare alions

kuStad xvdeboda leili,

enisleboda Tvalio.

Turinjis feri qalwuli,

vaJs rom naxavda iCqiTad,

xelT basri dana rom epyra,

imiT xelisguls iWrida.21

axla yaisic vikiTxoT

(mis ambavs vercki movyvebi), _

Turinjze javriT narinjad

gadaqceoda loyebi.

guls uwyalebda, tolebi

rom maTze Tvalebs kosavdnen, _

geSi auRes da imaT

narinjs da Turinjs ynosavdnen.

miTqma da moTqma daiwyo

(maT yofas arvin uxaTra):

`gaige?~ `adrec vicodi,

rom erTmaneTi uyvardaT~.

gogo da biWi xvaSiads* Turme icavdnen amaod,

rom afrTxilebdnen erTmaneTs,

rame ar gvigrZnas sxvamao!

ra eqnaT meti imaTac,

jer miTqma-moTqma iTmines, bolos Tqves: trfoba titveli

davifaroTo riTime!

magram trfiali males da

mainc rom veRar males ra!

amqveynad vinmes CaxCaxa

mzis lafiT ZaluZs galesva?!

aseT zifl-kavebs rom naxav, Wkva ar SegrCeba marTlac kacs.

sxva gza ar aris, gagiJde

unda, morCa da gaTavda!

siyvarulisgan yaisi

ase gaSmagda Tu ara,

wamebis Carxze gaekra

da vnebis kocons uara.

ver dajda (ra daajenda

leilis gadamkide kacs!)

wanwali iwyo, gadascda

qveynis gansac da kidesac.

xalxs gana meti ra unda,

fexis xmas ahyvnen xelad da

398

yaiss majnuni Searqves

trfobisgan qceuls xelada.* `majnuni~ Smag kacs gviqvia

eniTa arabuliTa.

Smags ki oRondac hgavda is,

siSlege ise uvlida.

maTze imdeni iybedes

(ar moeridnen Zraxvebsac),

is Slegi mTvares moswyvites

im SmagTan Seyris mzraxvelsa.22

roca leili mis majnuns

ase uwyalod mokveTes,

TvalTagan margalitebi

afrqvia mters da mokeTes.

iqiT majnunma leili

ra axlos veRar igula,

cremlis lanqeri auSva,

rac manam gulSi igula*. zaTqiT da zariT aiklo

maTi Suka da bazari,

TvalebiT cremli dahqonda,

guliT _ vaeba sazari.

SoriT uxmobda leilis:

`amgvarad ratom mdageo!~

xalxi dasdevda. iZaxdnen:

`age majnuni, ageo!~

ar daixia majnunmac,

ra erTxel gahyva av Saras,

ar mouxeSa siSmagis

raSs miSvebuli avSara.

Tavi aiSva sigiJem

da ver moToka taiWi

(saTqmelad aris advili,

Torem aRviri daiWi!).

radgan megobars moswyvites,

daimegobra naRveli.

satrfo Sors hyavda, gaeyo

varami gulis mdaRveli.

gaiWreboda Sinidan,

iriJraJebda Tu ara,

uxamurma da SiSvelma

vels da udabnos uara.

RamiT gaswevda imisken,

visganac guli dawvoda.

imis karebTan eyuda,

imis SukaSi daZrwoda.

moTqmiT da zariT leilis

karavis kalTebs kocnida,

ramdenjer ukan moiqca,

399

imdenjer suli moscilda.

iqiT qariviT mihqroda,

ukan uSlida svlas sevda,

ar mohyveboda weli da

weliwads molaslasebda.

imis Sesaxeb, Tu ra dRe awia

majnuns siyvarulma

da gadaiqca majnuni

ZilgatexilTa sulTanad,

mtiralT spas sardlad daudga

kaci gayrili sulTanac.

baRdadel memusikeTa

sakravebs eqca alyad* da bazarSi gamyivarT Soris

majnuns badali ar hyavda.23

naRarad gadaqceoda

yeli am kacTa naTesavs,

zars arisxebda imgvarad,

SeSurdeboda mnaTesac.

taxti wareRoT mefisTvis

da axla im taxts ar Tmobda.

viT kargi takimasxara,

idga da moclilT arTobda.

Tan ramdenime tyiuri

eSovna amxanagebad,

arc maTTvis iyo ucnobi

vnebis maxvilze ageba.

wamoasxamda im nadirT,

iriJraJebda Tu ara

da mis saxls irgvliv uvlida

(RmerTo, ramdenjer uara!).

amoiCema nejdis mTa

leilis tomis sauflo,

iq avidoda, iSenda

TavSi xels bedTan saubrod.

da hquxda irgvliv xma misi

cremlis gubeSi nalesi.

niavs atanda mudaras,

masTan waeRo alersi:

`ehe niavo, ismine

Cemi ui da vaebi,

wadi, leilis eaxel

da mis zilfebSi gaebi!~

400

majnunis mama leilis

saTxovnelad midis

amdeni miTqma-moTqmebiT da Woraoba-qilikiT

leilis misadgomeli

majnuns mouWres biliki.

xidi Catexes, ra eqna,

darCa majnuni martoka,

yazalebs* ufro umata da guli ufro atoka.

SemoeCvia nejdis mTas,

leilianTa sauflos,

mand saubrobda lodebTan,

bedTan rac hqonda saubro.

majnuns aseTi moqceva

naTesaobam gaugo.

Tav-pirSi xeli iSines:

`vai, sircxvilo, augo!~

mamas acnobes ambavi

da Svilis qceva uwunes.

aqeT ded-mama wrialebs,

iqiT moyvroba wuwunebs.

ra ar qnes naTesavebma,

mamam Svils ra ar urCia,

magram man yuric ar ugdo

(Seyvarebuli urCia).

kargi rodia, rodesac

kaci sxvis rCevas ar igebs,

magram vinc mijnurs arigebs,

saqmes amaod arigebs.

daRonda mama majnunis,

Tav-gza aebna sacodavs, ra eqna, erTi Ze esva

da isic ase dawvoda.

daeTaTbira TvisianT.

biWi imaTac icodes

da rac icodnen, mouyvnen

(Zis gasaWiri icodes!

Svilis sigiJis ambavi

unda vuamboT mamaso!):

`mijnuri aris Seni Ze,

leilis yvarobs lamazso!~

mamas es esma Tu ara,

ifiqra: `WirSi vvardebi,

raime unda viRono,

ar damiWkneno vardebi!~

erTi sawadi ewada

da axla amas Cioda,

401

Tavis gvirgvinSi Caesva

is margaliti Wiota.24

Temis TavkacTac maSinve

kveri daukres qezebiT:

`qalis mSoblebTan wavideT,

maTken aviRoT gezebi!

raRas vucadoT, es SeTi

ufro rad davaSeToTo,

is margaliti oboli

am Cvens Zvirfas qvas SevrToTo!~25

roca aseTi TaTbiri

amerTa seids* moesma, pirze Rimili gakokra,

gulze ekali moesra.

myisve Seudga Tadarigs,

samgzavrod moexazira,

Tan waritana isinic,

weRan rom esxa vazirad.

macne movida, leilis

jalabs ambavi axara,

fexze wamodga, vinc iyo

axlos, didi Tu patara.

gamoegebnen mosulebs

didis kdemiT da patiJiT,

ar daukliaT alersi,

yelamde Casves pativSi.

bolos (msmenia), maspinZelT

mimarTes vaJis mamaso:

`risTvis garjilxar, stumaro?

gkiTxavT, nu gviwyen amaso~.

mamam miugo: `es gaxlavs

Cemi natvra da survili,

rom mze da mTvare ar iyvnen

lega RrublebiT burvili.

Cemi wadili es aris,

ocnebis samans gasuli:

minda, Cems vaJze davwindo

Seni pirmTvare asuli.

udabnos xvatSi dasicxuls

Cems Svils uSreba xaxao

da Turme bedad Sens saxlSi

kamkama wyaro naxao.

Tqvenc xom mama xarT, gamigebT

Cems amisTana zraxvaso,

ar miwyenT aseT saqciels

da ar damiwyebT Zraxvaso.

`amqveynad vinme Tu cxovrobs

mefurad, erTi mec vcxovrob,

imasac vervin ver ityvis

26. sparsuli poeziis Sedevrebi

402

Cemze: es Cirqi ecxoo!

Cems ganZs veravin daiTvlis,

mamuls veravin moRobavs,

miquxs didebis saxeli,

mtrobac ZalmiZs da moyvrobac~.

mag Smagis mamas usmina

man mamam tanad Zewnisam,

bolos miugo: `fuWad gaqvs

imedi ase xvewnisa.

marto wadili ras gvizams,

Cven Tundac bevri vecadoT.

zecis nebaa, Cven vbWobT da

RmerTs ecineba zecado.

Ze Tqveni, vici, kargia,

wuns ver davudeb ieriT,

magram rad ginda, TviT uwyiT,

TaviskerZaa Zlieri.

Slusa da gadareul kacs, _

miugo, _ giJs da xelsao*

qaliSvils rogor gavatan,

mama Svils viT vkrav xelsao!

`jer moarCineT Ze Tqveni,

gonsa da Wkuas moageT

da CemTan mere mobrZandiT,

Cems saxls yovelTvis moagnebT!

xolo manamde ra giTxraT,

kacs damTxveuls da ugonos

Svili viT mivce? mama xarT,

mamis guls unda ugonoT!

nu, aseT saqmes nu masmenT

gulis SemZvrels da amazrzens,

modi, amaze gavCumdeT!~

Tqva da gaCumda amaze.

vaJianT es rom ismines,

guli maxviliT aeqnaT.

Sin unda moqceuliyvnen

(ara da, aba ra eqnaT!).

gamoibares majnuni,

saqmis siZnele auxsnes

(imaT egonaT, moZRvravdnen,

koconze navTi dausxes):

`viRac leilis trfiali

rad moginTia alado?

gana cota gvyavs qalwuli,

mas rom jobnides Tvalado?!

giSris zilfebi amSvenebT

da iagundis bageni,

raRa im gogos miakvdi,

ager am turfebs ageni!

403

Cvens mzeTunaxavT Sexede,

sanam sxvis lamazT naxavde,

gazafxuliviT gaTqvirulT,

qorfebs da kalmiT naxatebs.

gars gaxvevia mzeqalni,

Tvalebs ki sxvagan aceceb,

yuris ZirSi gvyavs sarZloni,

gadamTielebs ras eZeb!

modi, gvismine mudara,

gveyo, rac guli gvewama,

SeirTe erTi maTgani,

pirad mze, tanad lerwama!

man Segiyvaros, Segitkbos,

agavsos Tbili alersiT,

ise dagitkbes, viTarca

Saqari TaflSi nalesi~.

godeba majnunisa leilis

siyvarulis gamo

magram ismina Tu ara

majnunma maTi damoZRvra,

ise gaxelda, kinaRam

mTavari suli amoZvra.

brWyali gaisva perangze

da kalTa ZonZebs udara

(ginaxavT sadme, mkvdars TviTon

Semoexios sudara?!).

vinc daTmo ese qveyana

da dagmo miRma mxareca,

igi ras aqnevs, sudara

ecva tanze Tu ar ecva!

amboben, velebs moedo,

Soreul Tems da mazraso,

vameyiao*, ityodiT, daeZebs Tavis azraso*. daagdo saxli, gaiWra,

Tavi udabnos afara.

TurqiviT aiyara da

mTa-bari moimTabara. gare da gare daZrwoda,

suli da guli ewvoda.

saxelo amoxeoda,

sayelo Camofxrewoda.

xalxi krTeboda, Tu vinme

gaixsenebda mis saxels.

`RmerTo, gvixseno!~ _ yvirodnen _

da sul `la havlas~26 iZaxdnen.

404

biWic giJiviT aulebs

mivardeboda Radod da

yvelgan leilis uxmobda,

yvelgan leilis xadoda.*

kargi da avi ra iyo,

amis garCeva ar hqonda.

kargs avad ixseniebda

da avi kargad gahqonda.

mas umReroda yazalebs*, visganac Tvali enisla,

Soridan efereboda

mas, varskvlavs iemenisas.27

yovel leqss, yovel simReras,

is rom uSvebda zefirad,

yurs miupyrobdnen msmenelni

da warmoTqvamdnen zepirad.

ukvirdaT qceva aseTi,

yvela mis ambavs hyveboda.

ecodebodaT, cremlebi

nikapze enaskvebodaT.

adamis saxe dakarga

ymawvilma bediT ubadom.*

arc dagidevdaT is, naklze

kilos Tu gamoubamdiT.

wignidan amofxekili

sityvisebr gacamxdariyo,

cocxali iyo? ver getyviT,

arada mkvdaric ar iyo.

frinveli iyo devnili,

gadmogdebuli calad da

kelaptariviT lRveboda,

guls mduRareSi walavda.

bolos ki isic moqanca,

gvemam gul-gvams rom regvavda, guda-nabadi aikra, kacTagan gakideganda.

velad gaiWra da xelma

Rriali morTo: `uSenod

me ra vqna, Cemo sulisdgmav,

maswavle, Tavs viT vuSvelo?

saxli da kera davagde

da sofels ise gaveqec,

gzas ukan dasabrunebels

dRemde amaod daveZeb.

Tav-gza davkarge, davlaxe

oxvriT mTani da vakeni.

veRarc Cems saxlSi gavCerdi,

veRarc Sens sadgoms vageni.

ra vqeni, Tavad ar vici,

405

ra qva da koxi damesxa.

saxelis broli damemtvra,

sircxvilis SuSa damemsxvra.

damSlian soflis kavSirni,

ver damakaves nukvebiT,*

saimqveynio samgzavro

ukve damikravs bukebi.*

Turqi xar? ginda damTrguno?

isris samizned miwone?

ha, mkerdi gamogiswore,

modi, Sig gulSi miwone!

xom marTla mTvrali ggonivar?

diaxac mTvrali axla var;

xom marTla Slegi ggonivar?

diaxac Slegi gaxlavar!

neta armuri* metakos,

bedma bediTad* miavos,

Tan gamitanos bresaviT*,

bzesaviT gamaniavos;

mexis boZali dameces

da veraferma damicvas,

Tavs damaqcios cis TaRi,

saxli da kari damiwvas!

netavi kaci gamoCndes,

cecxli SeminTos da bolos

tanidan kvamli vaxrColo,

piridan suli vabolo!

veSapis pirSi Camagdos,

oRond xalxis ybas macilos,

Cemi Sercxvenis seiriT

qveyana aRar acinos!

visa gwamT RmerTi, makmareT,

rac gvari gamibaxia,

qajad vqceulvar, CamqoleT,

madlic aris da axia!

gamovijaye ojaxi,

lafSi Cavugde saxeli,

tolebs sircxvili vaWame,

vabaxe gaubaxeli.

momkaliT, vin xarT RvTis kaci,

mismineT, gnukevT*, valaliT:

es kacis mokvla ki ara,

saqme iqneba alali!

moyvasno Cemno, odesRac

lxinSi rom mxari mimSveneT,

miWirs da xeli momeciT,

Tu mSveliT, axla miSveleT!

Tqven, arc ki iciT romelTac

rogori madgas jafani,

406

mimiSviT, cremlis CqafaniT

vwyvito me Cemi Wapani!

me davikarge, nu meZebT,

nurmc damiSvrebiT amaod;

nu ityviT Cemze: es kaci

ram gadaria, ramao!

tyuili aris, ver mixsniT

Tqven Tqveni cdiT da garjiTac,

amaReT xeli, xom xedavT,

gaWirda CemTvis, gaWirda!

Cemi gaWriTac nu RelavT

(siT wamosuli sad avel!) _

daraxtulia taiWi,

unda mivuSva sadave.

magram Sen raki damsaje,

xeli* Sen gamo viwode,

Sen garda sxva ver damixsnis,

xeli Sen gamomiwode!

Sen Tu mklav, Senve macocxle,

damiSoSmine iara, _

Sen damiSaSre me guli,

Sen damTme, sxvebma ki ara.

Soridan mainc mikiTxe,

gamomigzavne alersi,

SarbaTad meqces egebis

samsala SxamSi nalesi!

erTi ki gamkvirvebia,

rad gadaudgnen adaT-wess: giJi me var da nawnavTa

bawrebiT Sen rom gagbawres!

Sen, mSvids, qamandi rad ginda,

siSmage me ros matokebs;

modi da Slegi _ dalalis

Senis TokebiT gamToke!

rac gulma Cemma mikonka,

zilfebma Senma mixia,

me rasac kdemiT vketavdi,

man mimitova, mi, Ria.

Sens zilfTa kavebs ra vuTxra, _

imaT borkilSi vvardebi.

Cems iRbals Tvali daevso, _

me momxvdurs gavumklavdebi?!

rame miSvele, leili,

miWirs da Svela damWirda,

WaSi var gadavardnili,

amomiyvane am Widan!

an xeli gamomiwode,

rogorc aseT dros egebis,

an wixli mkari, _ fexebze

407

mainc gemTxvio egebis!

vinc mudam mSvidad icxovra

da Sveba vinc ar daiklo,

iman ra uwyis, gvemulTa

veba da vneba ra iyo.

cecxlis sificxe man icis

da lmoba* misTa keSanTa*,

vinc Radars waepotina

da xelis guli eSanTa.

me soflis madli gamcilda,

Sen ki sikeTe gacviva.

Sen alvis norCi morCi xar,

me ki gamxmari qacvi var.

sad xar, sicocxlis niSato*

da Svebav Cemi sulisdgmis?

sadRac rom suli SemomrCa,

ar amomxado sul isic!

rad Semomwyeri, ar vici,

rad SemiZule mkvnesari?

trfiali Seni maSmagebs

da codva Cemi es aris.

ramdeni Rame vaTeneT,

uRmerTov, uerTmaneTod;

modi, mewvie, daviwvaT

da cTunebebiT ganverToT!

ar gamawbilo, amaze

ar mtkico civi uari,

Cems qedze iyos codva, es

raime codva Tu aris!

Tu risxvis cecxli daminTo

an Tu gamiwyre, damixsen

da TavsxmiT Cemis cremlebis

gulis xanZari damivse!

eha, varskvlavo maRalo,

mTvareo Cemo axalo,

rom Segxvdi, ise gavxeldi,28

Tavi qvas minda vaxalo.

SenTan yofnisTvis rom vyviri,

Cems yvirils aRar ugono,

xom ici, mTvare axali

Smags ufro Seiqms ugonod.

Cems landsac aRar vTxov awi, _

viT miTxovia xandisxan, _

miambos Seni ambavi, _

SiSi maqvs Cemi landisac.

Cems landze veWvianobdi,

iqneba-meTqi mRalatobs,

dRes ki Sens landsac maSore,

408

landic ar ginda malando?!

bavSvs vgavar, ZilSi rom Cahyva

wyurvilis mokvlis survili,

sizmarSi wyali ipova,

wyals daewafa urvili,

magram wyurvili icxro da

mainc verafriT daicxro,

gamoeRviZa sacodavs

da TiTis wova daiwyo.

trfiali Seni aseTi

da vneba Cemi amxela,

aravin unda gagvigos,

aravisTan xams gamxela.

is dedis rZesTan Sevirge,

aris mware Tu amoa

da sanam vcocxlob, Tan damaqvs

da sulTan erTad amova~.

morCa Tu ara am moTqmas,

moceliliviT daeca.

vinc mis godebas Seeswro,

guli da suli daewva.

Sin dabruneba urCies

da bevri xvewna-ajebiT daiyolies velebze

qenjnili ekal-jajebiT. Tu siyvaruli ar aris

maradisobis ziari,

igi ra siyvarulia, _

Rlapebis Rlabuci aris!

srulqmnili trfoba igia,

is miviCnie namdvilad,

raic fexs erTxel mogidgams

da Zvras ver uzam advilad.

is ukvdavebas gimzadebs

da rac dro gava, izavTebs

da hgies* igi trfiali

ukuniT ukunisamde.

majnuni mitom idida,

rom is zidvida am sevdas,

vnebas aRviri aneba

da ase mitom aRzevda.

man gana didTa vebaTa*

kirTTa qveS Tavi daxara! _

trfobis saamo sioze

sulis baRnari axara.

dRes Tumca misi vardnari

am qveyanaze mwyralia,

vardiswylis surnels rom vynosavT,

es misi vardis wyalia.

409

xolo nizami rodesac

Tavis savardes kazmvida,

cvari isxura majnunis

vardiswylis aiazmidan.

mamas majnuni qaabaSi* mihyavs

bolos, rodesac saSveli

ar gamouCnda arsidan,

siSmagis Tvisis alami

majnunma caSi azida.

saxeli misi daeca,

sixele* misi amaRlda,

wavida kaci xelidan,

gamocundrukda, gabalRda.

xeli suyvela xelia,*

xels xelad icnobs mnaxveli,

magram sad ise xeli da

sad siyvaruliT naxeli!

ar Seicoda kacis Zem

(Torem gangebam icoda!).

mama iwvoda ucecxlod, _

iRupeboda, icoda.

ra ar qna, ra qvas ar eca,

vis ar asmina mudara:

`xalxo, egebis Svilis mzes

amixadoTo sudara!~

ra ar iRona beCavma

da locviT sad ar cocvida,

sakerpe-salocavebma

muxlisTavebi moscviTa.

SfoTavdnen naTesavebic

majnunis wamlis mZebnelni,

iqneba kidev vixsnaTo

es mzeWabuki mzebneli!

bolos ki Tavgzadakargul

mamas urCies moyvrebma:

`iqneba meqam* mogvxedos, meqas sxva madli mohyveba.

mTeli mileTis mlocvelTa

saajo* kari igia,

ca misi madliT gvadgas Tavs

da miwa fexqveS gvigia~.

majnunis mamas imdenic

rodi dasWirda ajebi.*

`kargio, meqas warvsdgeTo,

gavxdeTo meqis hajebi*~.

410

da aha dadga nanatri

Tve igi meqis molocvis,

mileTis xalxiT gaivso

meqis quCa da folorci,

majnunis mamam samgzavrod

awyobas Tavi moaba,

maSinve jama aqlemze*

Svils gaumarTa moaba* da sasoebiT aRsavse

ase miadga qaabas,

Semdeg ki modga da SvilTan

es saubari gaaba:

`Svilo, es saxli moclilTa

TavSesayreli rodia!

aq sulis Sveba rom undaT,

mxolod isini modian.

qaabis* rgolebs Caavle

rgolad moxrili xelebi,29

gulis daRebi egebis

man dagiyuCos cxelebi!

ufals SesTxove: amdeni

tanjvisTvis var-Tqo ubralo,

mixsen-Tqo, Svilo, mixsen-Tqo, Semibrale-Tqo, ufalo!

RmerTo-Tqo, Seni wyalobis

gadamafare kalTa-Tqo, meyo, rac Cemma siSmagem

fexqveS migdo da mbalTa-Tqo! nu daumalav, uTxari,

siyvaruliT var xeli-Tqo. vnebis koconSi Cavardnils

gamomiwode xeli-Tqo!~ siyvarulio! es sityva

majnuns uxsenes Tu ara,

jere atirda, mere ki

Rimilma gadaura.

kamara Sehkra gveliviT,

gvelnacemiviT wamoxta,

qaabis karebs aekra

da es vedreba aRmoxda:

`viT am karebis rgolia,

dRes me var ise moxrili,

Sen geajebi, ufalo,

me Sen win muxlebmoyrili.

trfobis monobis fasad vinc

vyidi sulsa da sicocxles,

yurT misi rgoli meyaros,

mxolod es minda, icode!

suyvela mirCevs: siyvaruls,

411

midi, gausxlti xeliTo,

Torem gagTelavs, icode,

cremliT gatirebs cxeliTo!

maT ar ician, trfobaa,

Zalis momcemi Tu aris,

jer sicocxleze unda vTqva,

mere trfialze uari.

dedis saSodan gamomyva

trfiali, rogorc javari.

is Tu ar momxvda, maSin xom

aRmomxda suli mTavari.

Sen gevedrebi, ufalo,

patrono nivTTa yovelTa,

aracxovelTa SemTxzvelo,

Semqmnelo yovlTa cxovelTa:

ismine Cemi vedreba,

vneba Semabi iseTi,

roca me aRar viqnebi,

mainc sufevdes is erTi!

Tumc siyvarulis sasmeliT

ase ugonod mTvrali var,

kvlav iseT sasmels mawafe,

goni wamarTvas malimal!

ukan damsdeven, mirCeven,

rom am siyvaruls vugano,

leilis trfoba dagRupavs

Cqara dabrundi ukano!

RmerTo, Sen Cemi ismine

aja* da ara imaTi:

rac Jami gava, miT ufro

leilis trfials mimate!

Tumc trfobam misma gamawlo

msgavsad misi Tmis bewviso,

mas bewvis odens nu awyen,

miyvars da guli mewviso!

misi monobis sayure

yurSi miyria Tviniers,

mainc nurafers marguneb

monobis misis Tvinier.

leilis Rvino Cems TasSi

ar damilio arodes,

ise miqeni, Cems niSnad

misi xateba kmarodes!

me momkal imis sanacvlod,

mismine, RmerTo, valali,

man Cemi sisxlic rom Sesvas,

alali iyos, alali!

leilis gamo vaebam

Tund sanTeliviT damRvenTos.

412

uamvaebod nu damsvam,

RmerTo, Tu ginda gaRmerTo!

gana amxela siyvaruls

davseba unda ukvalod?!

ufro mimadle, siyvaruls

ufro mimate, ufalo!~

roca majnunma qaabas

aseTi locva gaaba,

miuxvda mama, mis Sleg Svils

ver uSvelida qaaba.

mis wyluls malamo ver rgebda,

iseTi dardiT dagula.

Tavi Caqindra sabralom,

imedis kari dagula*. ukan dabrunda karavSi,

saca jalabi eloda

da maT uambo, qaabis* lodTan30 ra elda eloda:

`ra miqna, Cemma SeSlilma

da Slegma Svilma ra miqna!

gulSi imedi Camikla,

SxamSi naRveli amiqna.

ar damitova ilaji

am simZimilis morevis.

ise miRelavs es guli,

viT zemzemis* Wis morevi. vfiqrobdi: kaci WirSia,

tanjvis maxvilze egebis,

RmerTs SesTxovs-meTqi, varami Seumsubuqos egebis.

is ki RvTis karze trfialis

locvas aRavlens uTvalavs.

ufals leili avedra,

Tavs anaTema uTvala~.

majnunis mamam leilis

tomis ganzraxva gaigo

roca majnuni amgvarad

qaabis karebs moscilda,

saqme mieca yovelTa

usaqmurTa da moclilTa.

enas lesavdnen: `yaisi

erT gogos alvistanaso,

imgvarad ugiJebia,

sul gulze icems danaso!~

413

vinc ra icoda, hyveboda

nasmens Tu nanaxs aTasxmad,

zogma simarTliT aTria,

zogmac tyuiliT daTarsa.

erTxel majnunis ambavi

leilis ase mdomisa,

leilis tomis Tavs amcno

kacma maTive tomisam:

`erTi ymawvili, batono,

amerianTa gvariso,

viT vTqva da Tavze lafs gasxams,

Wkuaze mwyralad ariso.

TavmoSvlepili dRe yovel

aq dgas da Sens qals uxmobso,

xan leqss ugalobs xmamaRla,

xan salams uZRvnis uxmoso.

xan Semouvlis Sori-Sor, xan axlo-axlo gogavso,

xan wynarad mis fexT mtvers kocnis,

xan ki giJiviT rokavso.

rac Jami gadis, galobas

umatebs, ki ar uklebso,

leqsic kargi aqvs, xmac _ kargi,

rodi iqceva uwesod.

magram es aris, leilis

kvars misi aqrobs moTqmao.

xalxs sxva ra unda da misgan

gabaxda Cveni modgmao.

`axla Sen ici, Sens saqmes

Cven ver movuvliT uSenod.

Svili Senia, sakuTar

Svils Senve unda uSvelo!~

rodesac mamam leilis

im Slegis saqme gaigo,

xmali iSiSvla: `is kaci

am xmalze unda aigos!~

erT amerians es saqme

gaego rogorc aeSags,*

seidTan* ise gaiqca, TiTqos dabmuli aeSvaT.

`frTxilad iyavi, batono,

ubado* ambis macne var!

isemc gwyalobdes ufali,

isemc xifaTi agcdeba!

leilianTa tomis Tavs,

TviT ici, rogor kicxvian,

wylis CanCqeriviT Cqaria,

cecxlis aliviT ficxia.

misi muqara Tqvenma Zem

414

arc ki icodes egebis!

sanam gviani ar aris,

Svela manamdis egebis.

ufskruls miadga majnuni

uZirosa da uganos,

me Cemi giTxar, Seni Ze

Sen moabrune ukano~

es mZime saqme rodesac

amerTa seids acnobes,

zeze wamoxta, rac esma,

emcxeTa saqmis armcodnes.

maSinve ixmo Zis Tvisis

tolni Tvisive tomelni:

`Cqara adeqiT, majnunis

kargis vinc iyoT mdomeli!

axlav gafrindiT, miSveleT,

ar damizogoT niWio,

isev cocxali maCveneT

Cemi sawyali biWio!~

da moefinen mZebnelni

oTxive kides qveynisas,

eZebes, magram migneba

misi aravis eRirsa.

gaognebulni ambobdnen:

`ra daemarTa, netao?

nuTu nadirma daglija

da bedma gagvimetao!~

dauwyo cecxlma moyvasTa

misTa gul-RviZlze modeba.

yvelgan zluquni ismoda,

yvelgan moTqma da godeba.

urva diaxac marTebdaT,

naRvelis iyvnen patroni,

saCino kaci dakarges

da TvalisCini gvartomis.

man ki yureSi mimjdarma,

daRlilma xalxis yurebiT

mis Zebnad yurebdacqvetilT

Camouyara yurebi.

yurad ar eRo xma soflis

amaoebis mdevarTa,

gacloda misTa saganTa,

misTa nivTTa da mdRevarTa.

Tavs afarebda tyiurebs

ima TemTa da mindorTa,

vidoda Soris nadirTa,

misTa mimyolT da mimndoTa.

emwareboda yoveli

415

lukma pirisken gawvdili,

dRes ise daaRamebda,

ar ewvneoda nawili.

erTxelac erTma arabma,

viRac ibn* sa’dis tomelma,

viTarca bedis varskvlavma

kacTa sikeTis mdomelma,

gamoiara im mxares

da Sors, amomSral xaSurTan* majnuni naxa ganrTxmuli

da Svelas misas daSurda.

mSvild-isris arsi cis msgavsad arsad mieRo mis arssac,

locviT mSvilds hgavda moxrili,

xolo simarTliT _ isarsa.

kvnesa SemorCa maxloblad

mZime da gulis mzaravi,

landi dasdevda Tavisi,

sxva arsi arsiT aravin.

im kacma Tvalad saamo

majnuni naxa Tu ara,

axlos mivida, uZaxa,

aqeT da iqiT uara.

hkiTxa: `miTxari, ra giWirs,

gons modi, zeze adeqo!~

mainc verafers ver gaxda,

Tumca zed lamis gadego.

rom veraferi asmina,

Tavi aneba davrdomils

da iq gaiqca, sad misi

eguleboda gvar-tomi. majnunis mamis sadgomi

sefekaravi iZia

da Seucxada: `es da es

udabno sad Zes, icia?

es da es klde rom Tavdeba

da rom iwyeba velio,

iq iklakneba sip qvaze

Seni Ze, rogorc gvelio.

dardiT araqaTgaclili

wevs da satkivars moTqvamso.

avi suliviT gaurbis

adamis tomis modgmaso.

`ra dagimalo, gansacdels

saqme Tavisi uqnia,

sul daubalTavs sabralo,

sul aso-aso uqnia~. aseTi ambis mosmena

mamisTvis, iciT, rac aris,

416

myisve daagdo saxl-kari, karvis kera da nacari.

udabnos kides daadga

RrialiT klde-Rris mlaxveli,

dauCxrekeli ar darCa

mRvime, qvabi Tu qvaxvreli.

bolos waawyda kldis Ziras

sawyalobelad davardnils,

sip qvaze Tavi miedo,

ver SeZlebiyo navardi.

leilis sagalobeli

leqsis hangebi gaeba,

Sig xan gulis dards aqsovda,

xan kidev _ sulis vaebas.

zluquni hqonda gabmuli

da Tvis beds imiT mohgavda,

xan misebr Zirs ecemoda,

xan misebr zeze rokavda.

imdeni esva svedavsils

samsala trfobis ucleli,

daviwyeboda yoveli

nivTi, axali Tu Zveli.

mama rom naxa majnunma

misken feTebiT mavali,

fexqveS landiviT ganerTxo,

Sendoba Txova mravali:

`sicocxlis Cemis gvirgvino

da sulis Cemis Svebao,

Seunde Sens Svils, romelic

ase usazmnod Svrebao!

ra dReSic gyavar, TviT mxedav,

sxvas nuras mkiTxav amaod.

amaRe xeli da msaxvrals

Cems beds mimandev, mamao!

rogor ar msurda, o, rogor

ar msurda, am Cems wamebas

Sen Seswrebodi da SenTan

es Cemi zruni* gameba!

SenTan pirSavad var; vici,

WirTa Cagagde alebSi,

an patieba viT gTxovo,

an viT Segxedo TvalebSi!

magram TviT ici, cud fexze

rogor davadeq av Saras.

ver movixeSe, verafriT

xelSi bed-iRblis avSara!~

417

majnunis mama Svils

arigebs

aseT yofaSi myof pirmSos

rom mousmina mamaman,

amoigmina da boRmiT

Zirs daanarcxa amama*. daiwyo gvrini gvritiviT,

cremli anTxia varamiT,

TvalT daubnelda (dRe iyo,

Rame ki iwva wkvarami).

`he Svilo, visi sikeTe

bedma ara da ara hyo,

Cemo damzralo kokoro,

Cemo gamcvTaro varayo!

ver SeZel gana, damSvidde,

guli sagules dagulo*, Cemo gvemulo sicocxlev,

soflis WirTagan dagulo!

vin gamiTvala me Seni

Tavi Tvaladi esoden,

vin damiwyevla Ze Cemi,

rom miwyiv ase kvnesodes?

vin moisurva, suldgmuli

tanjviT aseTiT vekali,

am Coxis kalTas visia,

rom geWideba ekali?

yvelas rom xeli agvaRe

da veraferi akeTe,

ra dagemarTa, ar ityvi,

ra geca, Svilo, ageTi?

mSfoTvare kaci minaxavs,

magram Sen rom xar, amgvari?

magari dagva masmia,

magram amgvarad magari?

ar daiRale amdeni

wvalebiT, gina dardebiT?

xalxi dagvcinebs, xom xedav,

mter-moyvris ybaSi vvardebiT! ver gaZex sayvedurebiT

aTasiT, gana erTiTa?

meored mosvlis dRe gadgas,

ratom ar dgebi mkvdreTidan?

Sejeqo! _ uTxra, _ kaeSans

viT gaiqarveb, naxavo.

civ rkinas uqmad ras Wedav,

wyals fuWad risTvis nayavo?

ar ZalgiZs yofna umisod,

mec vici, gana ar vici,

27. sparsuli poeziis Sedevrebi

418

magram imaTac dagvxede

zogjer, vinc SenTvis daviwviT!

kalo rom kidec galewe

da kidec gaaniave,

me mtrebis ybaSi rad mimec,

rad gadamyare siaves?

Sen gulis Senis nebaze

axlos mogidgams Cangebi.

Sen Cangze ukrav, batono,

me ki yels miWers Wangebi.

Seni xom mWirs da Cemic mWirs,

me aqac var da iqac var,

Sen tanze kabas rom ixev,

me gulze wylulebs mikawrav.

trfobis briala koconi

rom mogikida qalTamzem,

me Sig jigarSi minTia,

Sen _ mxolod gulis kalTaze.

xels nurasodes Caiqnev!

SvebiT moilxen amoTi.

marcvals miwaSi marxaven,

is ki jejilad amodis.

sawuTro gana kacis Svils

agre advilad imetebs.

uimedobis lodinSi

bevrjer SevyrivarT imedebs.

uimedobis wiaRSi

bedma imedic gvaRirsa,

TeTri dilaa rameTu

bolo ukuni Ramisac!

maT miekedle, romelTac

bedic mieca, baraqac;

igi ara qna, baraqis

mqonem rac qveynad ara qna!

TavSia mware moTmena,

Torem boloSi amoa,

vinc iTmens, margalitebi

zRvidan im myvinTavs amoaqvs.

Wkua romelsac ar dahyva,

devic rom iyos, Ciaa,

Wkuis uqono yoveli

fexis uqoni Wiaa.

melam mgels lukma, Tu ici,

rogor aarTva piridan? _

aman Tu Wkuas mouxmo,

man Wkua iqiT irida.

Sen guli Seni imisi

senebiT rogor dasene,

vinc wlidan wlamde erTxelac

419

xsenebiT arc ki gaxsenebs!

mas gulSi vardi uyvavis,

visTvisac am dards gauZel,

Sen aq qvas urtyam Tavs misTvis,

imas ki gulad qva uZevs.

SenTan leilis ambavi

imitom moaqvT, icode,

jer qceviT ise gabaxde,

mere sircxviliT iwvode.

moyvrebi varTo, _ getyvian, _

gSveliTo, mtrebi ki ara.

wylulze gadeben lencofas,

gulze gixsnian iaras.

mismine, Svilo, adeqi

da xeli saqmes mohkide,

es gijobs, vinem qveyana

lanZRva-ginebiT mogidges! rogor ggonia, spiloebs

Tav-kefas ratom ufxanen? samSoblos naRvels uqroben

sul indoeTze mwuxareT.

suli xar Cemi, suli ki

gana gza-Sarad ideba. wamomyev saxlSi, Sen Cemo

saxlov da avladidebav!

am miyruebul klde-RreSi aba risi xar mnaxveli,

aq misi fasi ra pove,

rac iq dakarge saxeli?!

cicabo gzaze barbaceb,

xnarcvebi giCens iarebs,

ar gadiCexo qarafSi,

Svilo, Wkvianad iare!

rad gaviwydeba muqara

iqiT im qalis mamisac?

gons mosvla gmarTebs, Sen kidev

sulmTlad gagiJde lamis aq!

gzas xifaTians adgaxar,

gamoucdelo ymawvilo,

aqeT gamodi, royiod

xmali aravin gawvdinos!

tol-megobrebSi Cadeqi, gaiTamaSe, gaerTe;

mtris simZimili aase,

moyvris wuxili aerTe!~

420

majnunis pasuxi

majnuns es tkbili sityvebi

roca asmines, Tavmdablad

bage gaapo da Tvisi

pasuxi ase daTafla:

`eha didebis tatnobo

da didgvarovanT gvirgvino,

gangebam visac garguna,

cargvalze ufro igrgvino;

eha arabTa imedo,

meufebis da dacvisa,

im erTi eSxis mimcemo

xalo arabis Rawvisav!

locvaTa CemTa sadguro

da yiblav* Cemi vedrebis, arsobis Cemis mizezo,

visac vesav* da vedrebi;

ufals vTxov, Seni Tavi man

didxans micocxlos, mixaros.

sanamdis hgies* sawuTro,

Tavi sul Sensken mixaros!

vici, sikeTe gwadia

Cemi, siave ki ara,

ginda, malamo damado,

damiSoSmino iara.

ver vxvdebi gana, rom Sens Svils

dReebi madgas avebi,

magram mec ra vqna, am WirSi

gana me CemiT gavebi?!

gana am trial tramalze

Tavad visurve, davvarde;

gana am gzaze TviT gavel,

mas nebiT CemiT davadeq?!

mxrebs rkinis bandi mimZimebs,

fexzec miyria rkinebi,

magram ras vizam, xvedria,

xvedrs rogor Severkinebi!

am kirTebs Tavad ver davyri,

bevric vicode fandebi,

arcTu is vuwyi, am borkils

siT gaexsneba bandebi.

gana me marto gamixda

sicocxle ase arami! _

ramdensac ginda, amqveynad

guls uveranebs varami.

rogor ggonia, ormoSi

Crdili TavisiT vardeba?

cis banze mTvare viT adis,

421

es saqme rogor gvardeba?

mumls sawyaloblad gaCenils

Tu spilos mZimed anagebs

erTi Zalaa, rom Trgunavs,

erTi gangeba ganagebs.

bedi yismaTad* miT Tqmula,

es Cveni aris, is _ maTi,

yismaTs viT ginda gausxlte,

roca Tan dagdevs yismaTi!

Cven rom arCevans gvaZlevdnen,

migviSvan Cven-Cvens nebaze, vinetarebdiT, icocxle,

uars vityodiT vnebaze,

magram arCevans vin gvaZlevs,

vin gvekiTxeba, ra gvinda,

mitomac gvdagavs mdagveli,

rogorc odiTgan gvdagvida.

Sen tanjvas Cemsas maxseneb

da cecxlSi CemTa xalvaTa.

magram vin naxe sxva, qveynad

mSvidad cxovrobdes, xalvaTad?

ki ver vicini, vaiTu

vTqvaT da sicili gavbedo,

abedis msgavsad sicilis

tal-kvesiT damwvav, avbedo! gaicineo! _ metyvian, _

pirze nu dagdis Zmario!

dardianobis niSani

daRrejiloba ario.

ra vqna, sicili ar ZalmiZs,

Tumca didi maqvs survili, _

als gamovafrqvev piridan,

cecxliT ise var urvili.

erTxel kakabma WriWina

igdo, sad iyo, sad ara,

nadavls niskarti daavlo

da erTxans ase atara.

kiskisi iwyo WriWinam,

Tumca niskartiT eWiraT:

_ Sen Tu ar miwyen, kakabo,

gulSi gamiCnda eWvi ram.

CemsaviT sicil-kiskisi, veWvob, rom SeZlo Senao.

aseTi niWiT gamCenma

mxolod me damamSvenao!

braziT aenTo kakabi:

_ am Wia-Ruas daxeTo! sicilisaTvis amqveynad

me gavCenilvar, Tavxedo.

422

piri daaRo, sicilis

niWebi gamoiCina.

WriWinac amas ucdida

da Tavs uSvela WriWinam.

asea, mamav, sicili

vinc qveyanaze amala,

xeliT wauva dideba,

didic rom axldes amala.

brZens uTqvams: unda erido

sul sicils uadgiloso,

sicilman uadgiloman

Wirs mosvla uadviloso!

sevda gsurs ukumiyaro,

lxins mirCev, enamaxvilob,

magram tanjvisTvis ganwiruls

Sen rogor ginda, malxino?

viris ambavi xom ici

(Cemi ra gasakviria!):

viri sanamdis fexze dgas,

tvirTs zidavs, ra qnas, viria.

erT tvirTs imisTvis moxsnian,

rom sxva ahkidon iseve

da roca fexebs gaWimavs,

is mxolod maSin isvenebs.

Seyvarebulebs sikvdilis

gana gvaSinebs maxvili.

netamc Semogvkran xmalio! _

Tavi misTvis gvaqvs waxrili.

ra Zalas ZaluZs daudges,

vin daakavos ZalaTi, _

mijnuri satrfos Tu eZebs,

ar icis saqmis Ralati.

me mTvarem piri mimrida,

mimiSva gulis sadaRad.

maS, raRad minda sicocxle,

mkvlelo, mkar xmali, sada xar!

trfialSi Tavis dadebis

gzaze vinc ukan daixevs,

axia, moklan, mis codvas

qedze aravin daixvevs!

asea Cemi ambavi,

Sen ki misinjav iarebs,

modi, me CemTvis damtove,

Sen ki Sens gzaze iare!~

majnunis mamas, rodesac

Svilis es sityva moesma,

zluquni morTo, miuxvda _

yvela imedi moesra.

aqeT is ijda da Svilis

423

win cremliT perangs altobda,

iqiT is egdo titveli,

Svebas sikvdilSi natrobda.

mainc xelT igdo Ze, visac

sigiJem xeli daria,

Sin waiyvana da biWi

tol-megobrebSi garia. majnunic iyo, iTmenda,

Tumca moTmena eWira.

uWirda lxinis atana,

suli sul kbiliT eWira.

ori dRe mSvidad ki iyo,

magram es yofa rad gindaT? _

mis SemyureT da SemxedavT

guls codviT TvisiT dagvida.

bolos aiSva sabeli,

romliTac mamam daaba,

isev udabnos mimarTa,

isev godeba gaaba.

iq isev ise cxovrobda,

rogorc manade ecxovra.

cxovrobdao, vTqvi? cxovrebis

im yofas ara ecxo-ra. meti da meti rodesac

sigiJe wamouvlida,

nejdSi garboda, leilis

midamos irgvliv uvlida,

daZrwoda nejdis kalTebze,

viT lomi fafarayrili.

qediT, saxiviT* moxriliT,

fexiT, borkilebgayriliT.

ise moTqvamda leqss, TiTqos

aRumarTavTo bukebi,*

satrfos uxmobda mdurvebiT,

sayvedurebiT, nukvebiT.*

moedo misi ambavi

mxares, modebuls isedac,

zogi ismenda mis leqsebs,

zogi kidevac iwerda.

imis Sesaxeb, Tu leili

ra dReSi iyo

mas _ saTnoebis, mSvenebis

da eSxis wignis Tavfurcels,

mas _ silamazis samefos

baton-patrons da safuZvels;

mas, mas _ Svidi cis siturfis

424

saZiebels da sarCevsac,

mas _ mTiebiviT daxatuls,

rCeulTa Soris sarCev qals, _

leilis unda vewvioT,

mSvenier asuls arabTa,

edemis saros rom sjobda

da mTvares SuriT zaravda.

vinc iyo farCiT momrTveli

Zvirfasi farCiT momrTvelTa,

tkbileulebis momrTmevi

tkbileulebis momrTmevTa.

gulTa asTa da aTasTa

SanTebis daRiT mdaRveli,

bednierebis badagi,

ubedurebis naRveli.

SmagTa* mijnurTa borkili

da ocnebaTa Seneba.

is, TiTiT saCvenebeli

SenTa* da uSenT* mSveneba.

rodesac misi walkotis

siom saamod dabera,

yvavilis butko gaSala

da Rvinis ferad dafera,

welSi gasworda xe morCi

baRSi saTuTad namyofi,

tkbili da amod saWvreti

zed daimwifa nayofi.

Svebis walkotSi gafurCqvnils

piri gazafxuls ugavda,

kacs ise mouxedavda,

iqve cecxliviT bugavda.

iseTi jado mosdevda

imis iribad gaxedvas,

as saxelmwifos danTqavda

da cecxlis alSi gaxvevda.

ise SeeZlo Tvalebis

Cakvra mas, Tvalad gulkeTils,

TurqiviT gadaeTqera

arabeTi da TurqeTi.

tyve misi versad garboda,

bades gabmuli borgavda,

kacs jer TvalebiT iWerda,

mere zilfebiT borkavda.

da saocari es iyo,

Tavs rom nadirad irebda,

es nukris msgavsi arseba

sul lomebs inadirebda.

piri vardis pirs ugavda

da roca bages apobda,

425

iseTi tkbili xma hqonda,

Tafls swveTso, xalxi ambobda.

dalali aSiys uxmobda:

`modi, memTxvie, ha, meo!~

wamwami scrida: `mand ideq,

ar SegeSalos rameo!~

mSvenebiT misiT vardsa da

mTvares SeqmnodaT viSebi.

vardis win roqiT gaevlo,

mTvarisTvis eTqva qiSebi.

werweta tani saros xes

ugavda baRSi moRobils.

Tavze ityodiT, saroze

Semomjdarao xoxobi.

TiTqos gaebaT CurCuli

misTa moTaflul bageTo:

yandTan ra unda akeToT,

Cvenken moiwiT aqeTo!

misi tuCebis WinWilas

Suris saxmiliT nadagi,

muStris gareSe daegdo

TungSi Camtkbari badagi.

am qals nikapis fosoSi

jado Caedo imdeni,

Sig kacTa gulebs Rupavda

masTan zedized midenilT.

da kidev kargi, koWamde

nawnavT eyara bawrebi, _

WaSi CanTqmulni nawnavze

xelis wavlebas aswrebdnen.

ai, amdeni siavis

da faTerakis Camdeni

ver gaumklavda siyvaruls,

ver moaxerxa amdeni.

da rogorc modgamT trfialis

RadarSi damwvar-dagulebs,

mofardagulSi aRborgda

(karebi rkiniT dagules*). aTasSi erTxel banze Tu

moaxerxebda gamosvlas,

lodinSi daaRamebda

im dResac uRimRamosac.

vin icis, iqneb gangebis

gadmomefinos madlio;

majnunma gamoiaros,

misi davlando landio!

is rom manaxos, iseTi

kaci vin unda vnaxoo,

viT vamcno, rogor vitanje,

426

viT davsva CemTan axloo!

icoda, visac uyvarda,

avi aravis uTavda,

amitom Cumad kvnesoda,

ijda saxlSi da kuTavda.

sanTels ugavda sicili,

tirilic sanTels ugavda, _

xalxs awonebda pirs, Torem

guls cecxlis alSi bugavda.

cremlebis CqeriT Cqar-CqariT Rawvebis walkots recxavda,

rasac Sexeda, suyvelgan

majnunis saxe ecxada.

rac Tavis mijnurs moswyvites,

siSoris cecxliT iwvoda,

arc kvamli Canda da yavlic

am alvis arvin icoda.

Tan pirTan sarke mihqonda,

ukvirda: `sarkes vvorTqlavo!

maS, suli mdgmia, gavxedo,

egeb majnunic modgao!~

Tavisi Crdilis Tvinier

arvin SemorCa dardians,

kedlebs umxelda xvaSiads*

aWrili dilaadrian.

sakuTar CrdilTan imdeni

Cumad ivaglax-iaxa, axlos veravin daudga,

moaxled vervin iaxla.

gulSi rom cecxli ebuda

da TvalSi _ wvima unebi,

yvelas feria egona

(wylisa da cecxlis bunebis).

Tumc TiTistaris triali

aris saferi diacTa,

xolo isari vaJkacTa

kaparWs* uxdeba diaxac,

daviwyeboda, davTarSi

diacT ra wesi eweraT,

orwvera TiTistaris wil

isari epyra erTwvera.

moTqmiT imdeni itira,

TvaliT imdeni awvima,

nawili wyali tbad dadga

da zRvas uwia nawilma.

misi daRebiT mdaRvelis

kaci ar iyo mnaxveli.

naRveli? magram mis naRvels

ras inaRvlebda naRveli!

427

oqros didroni rgolebi

yurze sayured ekida,

viT karis rgoli, isic kars

yurs miadebda, rekvida.

is, orTav TvalTa sinaTlis

da mTvaris Tvisis mZebneli,

Tvalebad iyo qceuli,

gzas gahyurebda mzebneli.

majnunis mxares mimaval

niavs, viT Calam-kalami,

wauwveboda da Txovda,

masTan waeRo salami.

nejdis mTebidan wamosuls

dauxvdeboda zena qars,

egebis sadme, vin icis,

misi majnuni enaxa.

sadac ar unda gaevlo,

sadac ar unda mjdariyo,

majnunis leqsebs mRerodnen

da yurTasmena ar iyo.

im leqsTa dazepireba

mainc rom arvis dazarda!

bavSvebic mis leqss mRerodnen

im dRes narbenni bazarTan.

vinc Cauvlida leilis

sadgomis bans da lafaros,

SeuZaxebda: majnuni

am leqss giZRvniso, lamparo!

gana im qalis Semyure

marto siturfiT iwvoda, _

leqsebsac Txzavda leili,

sibrZne leqsisa icoda.

mas, gauxvretel margalits,31

Zaledva, guli ewva da

leqsebis margalitebi

exvrita, rogorc ewada.

Tavad ubiwo qalwuli, _

unda merwmunoT uficod, _

leqsebs werda da ra leqsebs! _

qalwulebiviT ubiwos.

majnunis cecxlis pasuxad

(aravad* qroda Takarad),

tiroda, miwyiv sdioda

TvalTagan cremli ankara.

Tvis gulis pasuxs dawerda,

cremliT rom Rawvebs banvida

da gzad mimaval beduins

gadaugdebda banidan.

leqss aiRebda gamvleli

428

da iqve waikiTxavda,

miuxvdeboda leilis

leqsSi Caqsovil igavT da

trfialis eSxze mosuli

isic iwyebda rokvas da

majnunisaken miqroda, _

Sveba mihqonda moyvasTan.

aseTi wesiT mijnurTa

werili mihqond-mohqondaT, erTi rom iqeT miqroda,

meore aqeT moqroda.

xalxma imdeni ismina

maTi hangi da saqcevi,

bavSvebic maT leqsT mRerodnen

lamis mutribad* naqcevi.

kargis Tqvi, Torem, icocxleT,

avis bevria mzraxveli.

kvlav miTqma-moTqma daiwyo, kvlav gaibaxes saxeli!

tyuiliTa da marTaliT

isev aTries aTasiT,

RmerTo, rac cremli maT Rvares,

ra jami arwyavs, ra Tasi!

weliwads kidev gauZles

zogis Wors, zogis ocebas.*

ocnebiT Zlebdnen, egebis

agvisruldeso ocneba!

leilis gaseirneba walkotSi

roca yvavilma Wrel-Wruli

dasca vel-mindvrad karavi, molma moCiTa midamo,

ra susxi Cadga, aravi,*

kiskisiT dasxdnen xeebis

totebze yvavilT pirebi,

viT bednieri pirebis

gaRimebuli pirebi.

tita vardisfrad xasxasebs

da vardi _ ferad zafranis.

zed aRumarTavs bunebas

Svebis ialqan-afrani. ise bibinebs midamo,

ise brwyinaven baRebi,

ra gaaCumebs maT mgosans,

isic yefs Tavis aRebiT.

amdeni margalitebis

yurebas rodis morCebi! _

429

sul daunamavs cvars wuxel

buCqebis lorTqo morCebi.

ias im sigrZed gazrdoda

zilfebis nazi kavebi,

fexebSi eblandeboda

qarSi TavSeukavebi.

kunels welT, rogorc wesia,

qamari SemoeWira,

mtris dasaxvedrad mzad iyo, _

eklis isrebi eWira.

dumfaram, mzem rom umzira,

wyals fari maSin ufara,

Torem umzeod farebi

dafaruli aqvs dumfaras.

sumbulma gaxsna samuSke

da daafrqvia surneli.

vardi mklavs misken iwevda

moxvevis misis msurveli.

nargizi aWarxlebuli

xurvebaSeyrils mohgavda,

sizmars rom kaci wamohyves,

ijda da ise tokavda.

arRavans* ZarRvi gaxsnoda

(mzis moxvedroda Subebi)

da velze wiTlad Relavda

arRavnis sisxlis gubebi.

rac ucveTelam am dilas

vercxlis CanCqeri adina,

askilma tanze Seisxa

da ganibana advilad.

vardma kokridan jer frTxilad

da morcxvad gamoiWyita,

magram ra toli ver naxa,

iqve gaSiSvlda iCqiTad.

da sosans ena ki ara,

pirSi xanjali gaCroda,

suls Zlivs Rafavda sawyali,

wvalobda, vainaCrobda.

Semoseodnen yvavileTs

cisa da baris frTosnebi,

mgosnebs aq hyavdaT tolebi,

tolebs aq hyavdaT mgosnebi.

durajs Tavisi gul-RviZli

Samfurze mwvadad aego.

gvriti zed marils ayrida,

samiso saqme gaego.

qedani, RuRun-RuRuniT Cinaris wverze aRmxdari,

gulismTuTqavad uxmobda

430

satrfos, gunebawamxdari.

bulbuls trfialiT daCagruls

Tavi totidan gaeyo,

amxela siyvarulisTvis

TviT ar icoda, ra eyo.

vardi, leilis magvarad

karavSi Tavs rom farvida,

leili unda vnaxoo! _

gamosuliyo karvidan.

zeimi iyo yvavilis,

Jami dga vardisfurclobis,

baRs rom ewvia leili

Svebis da lxinis ucnobi.

Tavad walkoti egonaT

irgvliv walkotiT moculi,

vardebis baRi iebis

wnuliT rom hqonda mownuli.

nel-nela, sveneb-svenebiT, adgil da adgil vanebiT,

gogavda baRSi pirad mze

pirmTvare SimunvarebiT.

sefeqalebi, leilis

rom axldnen pirisfareSad,

Turqebi gaxldaT, arabeTs

Semoseulni TareSad.

tolebiT garemoculi,

magram tolebSi ubadlo

tans miarwevda... fu eSmaks,

Tvali ar eces ubado!*

nargizTan erTad walkotSi

Tasis aweva ewada,

titasTan miiCqaroda,

masTan Rvinis sma ecada.

zilfebis misis xveuli

undoda, ias enaxa,

raTa leilis mibaZviT

Tma daexvia xelaxla.

undoda, vardebs rogorme

exilaT misi loyebi,

iqneb mas damgvanebodnen

vardebi, misi moyvrebi!

hsurda, saroTa koromi

gzazed hqonoda saroni,*

iqneb roninSi rogorme

damgvanebodnen saroni!

tkbilsa da fSviads ewada,

wveoda yvavilT butkoebs,

egeb sitkbo da surneli

egrZnoT usurnel-utkboebs!

431

Tavisi yofniT mdeloze

yvavilis SeTxzva isurva, _

raa namdvili yvavili,

naxos walkotSi misulma!

masxrad undoda aegdo

tani werweta sarosi,

ucveTlis TeTri ferisTvis

piriT ecvala tarosi.

eh, es ise vTqvi, Torem is

am gunebaze ar iyo,

gaxalvaTeba undoda,

cremlebiT rom gamZRariyo.

Seyvarebuli bulbuli,

ewada, baRSi enaxa,

asjer naTxrobi varami,

misTvis moeTxro xelaxla.

undoda, Cumad Sehyroda

sioT vel-mindvriT mosulTa,

xom ar enaxaT majnuni?

leili xom ar mosurda?

Tu gagivliaT im mxares,

msgavsT Cinel mxatvarT naxatis

danakiskudis* koromebs

uTuod dainaxavdiT.

iq rom ivlidiT, ityodiT,

miwac sxva aris, TaRico,

awi sacaa edemis

unda gamoCndes baRico!

im sanaxebSi iseTi

kuTxe aravis enaxa.

hyvaoda iqauroba

baRad qceuli, venaxad.

aseTi baRCa-baRebi naxa leilim Tu ara,

im gogonebTan gogmaniT,

im xeT alersiT uara.

gamosuliyo walkotSi

da Sig vardiviT tokavda,

masze ra giTxraT, Crdilic ki

misi vards roca mohgavda.

sadac mivida, zilfebiT

sio aqrola iseTi,

sosanma kvirti gakokra,

vardi atoka misreTis*. im xvatSi, brolis xelebis

sabanad sadac gaswia,

bza aRmocenda da sarom

kenari tani arwia.

432

erTxans niSati* xelT igdes,

gulis galales alvebi.

da tkrcialebdnen qalebi

pirad mze, tanad alvebi.

leilim erTxans ixara,

gaerTo, ara uSavda,

mere im sevdam mokumSa

kvlav, guls rom dRemde quSravda.

daagdo Simunvarebi,

irgvliv rom mudam rkalavda,

rogorc xoxobma, samoTxis

saros Zirs moikalaTa;

ganze gamdgari xis Ziras

Cumad gvritiviT kuTavda.

masze godebda, viszedac

gminva arasdros uTavda:

`eha, misad var moqene,*

dRemde vyofilvar visado,

he, yrmao Cemo sworfero,

sakuTarov da misandov;

Sen, Cemo norCo alvis xev,

laRo da tanad kenaro,

gulze cecxlmokidebulo,

oxvriT ki susxis mdenaro!

ar moxval CemTan, aseTi

ar mogwons gana baRebi?

gamoCndi, damiSoSmine

guls moSiSine daRebi!

SemoveyaroT erTmaneTs

aSkarad, gana malviTo,

Sen Cemma sarom gaxaros,

me davtkbe Seni alviTo!

gana ar vici, ver moxval

CemTan, Tumc guli mogiwevs,

pasuxi mainc maRirse,

roca baraTebs mogiwer!~

morCa Tu ara leili

majnunTan aseT saubars,

uecrad gzidan viRacam

mis moTqmas mxari auba.

gzis piras viRac leqsis mte

da siyvarulis mona dga,

guldaTuTquli moTqvamda

majnunis mier monaTqvams:

`eha Sen, piris gamtexo,

gamcemo CvenTa zraxvaTa,

vinc erTxel mainc imedis

piri ar momec naxvadac!

majnuni ager agdia

433

sisxlis da cremlis gubeSi;

leili mSvidad xom sufevs,

xom ar sWirdeba nugeSi?

majnuni ager Rafavs suls

da guli boRmiT avsia;

leili lxins xom ar iklebs,

xelT xom badagis Tasi aqvs?

majnuni mkerdze qvas icems

da Tavi kedels uSina;

leilis rogor eZina,

rac inebivra guSinac?

majnuni imas valalebs,

Wiri rom Wirze daerTo;

leili axla viT ilxens,

dRes riTi unda, gaerTos?

majnuni cecxlSi Camdgara,

guls aWdevia daRebi;

leili baRSi xom iSvebs,

axlos xom akravs baRebi?

majnuni sityvas inaxavs,

icavs mijnuris xvaSiads;*

leilis visi cecxli swvavs

da vneba visze aSlia?

majnuni satrfos siSorem

bandis bawrebiT gaToka;

leili wynarad xom sufevs,

Tavs xom kargad grZnobs martoka?~

roca leilis majnunis

esma aseTi Razeli*, qvebi daadno tiriliT

mduRare cremlSi nazeliT.

baRis yureSi miyuJuls

da iq motirals valaliT,

Soridan erTi moaxle

uWvretda guliT alali.

miuxvda igi, siSoris

mijnebiT gadamijnuli

isev axsovdaT majnuni,

tanjuli igi mijnuri.

viT margaliti sadafSi

dabrunda gareT gasuli, _

ukan moiqca leili,

amerianTa asuli.

im Simunvarma rac naxa,

imaze aRar iduma,

dedas acnoba: `leili

baRSi moTqvamda idumlad.

misi ambavi Tqvenc iciT

da rac sWirs, uwyiT uCvenod,

28. sparsuli poeziis Sedevrebi

434

deda Tqvena xarT, WirSi myof

Svils Tqvenve unda uSveloT!~

dedamac gulSi ifiqra,

gogos Tu vuSvi xelio,*

mas vnebis RviniT damiTrobs

is, siyvaruliT xelio.

da rom vurCio, dacxeri,

vnebis iyavi urCio,

iqneba sulac momikvdes.

sikvdili rogor vurCio!

uwyoda gulma dedisam,

saSveli arvin icoda.

ijda sabralo da Svilis

sacodaobiT iwvoda.

xolo leili, amerTa

sevdiT senili asuli,

gamoiketa, viT ganZi

cixe-galavniT daculi.

aSkarad rasac galobda,

imas moTqvamda Cumadac,

oxvras ki oxSivariviT

ufro da ufro umata.

guli daRebiT daguli

dahqonda savse naRveliT.

yofila qveynad mijnuri

vinme guldaudaRveli?

ibn salamis mier leilis dawindva

maT, vinc am ambis walkotSi

Semosvla SemogvTavazes,

saTqmelis ulays aseTi

daRi daaWdes gavaze:32

erTma arabma Wabukma

bani asadis tomelma

gzad mimavali leili

naxa kvlav naxvis mdomelma.

iyo vaJkaci uebro,

mklavic Seswevda, qonebac.

bedma arabTa mraval Tems

misi arguna moneba.

mas, saxelovans, ibn salams

uxmobda xalxi saxelad,

vinc man jer morWmiT alaRa

da mere WvretiT* axela.

misi qeba da dideba

ismoda yovel karavTan,

saCino kaci is iyo

da TvalisCini arabTa.

435

am ymawvilkacma leilis

kandeli naxa Tu ara,

qariSxlad aRxda da kandels

irgvliv da irgvliv uara.

is ki verafriT ifiqra

patronma ganZis amdenis,

avardnil grigals, sad iyo,

umklavdeboda kandeli!

Sin Semoiqca Tu ara,

gadaiwyvita udavod:

es qali, rac ar gardamxdes,

colad SevirTo undao!

es viT ikadra, ar vici,

an viT gaivlo fiqradac, _

mTvares, sad Tqmula, kaci rom

gulSi coliviT ikravda!

da datrialda es kaci

saqmiT da vnebiT maSvrali

da miugzavna feriis

asulis mSoblebs maSvali:

`misi uzomo trfiali

gulSi Camidevs wmindao.

piroba miTxras leilim

da dResve colad vwindavo!~

gagzavna dasaniSnavad

cxvari da Zroxa mravali,

ganZi mZime da Zvirfasi,

cxeni qariviT mavali.

Zviri da uxvi sawindriT

wavida kaci maSvalad,

leilis mamas miadga,

ena da xeli gaSala,

Semdeg xelebi ukocna

maT, visi kocnac egebis, _

qali aseTi laqardiT

movixelToo egebis!

dafiqrda qalis ded-mama, mixvdnen, aZlevdnen araons:*

`uars ver getyviT, batono,

kio, ratomac arao!

kargi saqmea eg saqme,

cudi ar uCans pirio,

magram, rom giTxraT, ar aris

saCqaro, saamkvirio.

es Cveni qorfa walkoti,

baRi edemis Cveniso,

SeuZlod gaxlavT, cotaTi

uguneboba Sveniso.

rodesac gamoixedavs

436

da Cvens sawadels gvawevso,

gadavixadoT qorwili

vqnaTo saqneli saweso.

maSin gadmogce is ganZi,

me rom saunjes vmaleo,

RmerTia Semwe, RvTis madliT

es dRec dadgeba maleo!~

roca ibn salams amgvarad

imedis nergi uxares,

cas sixaruliT ewia

(rad iqneboda mwuxare!).

majnunisa da navfalis Sexvedra

leili mofardagulSi

ijda daguli dardebiT,

moTmenis fardas uxevda

sadgomis misis fardebi.

Sefardeboda mis saqmes

Cangis da nais* fardi* da gamosuliyo kidevac

sircxvil-namusis fardidan. leqsebs moTqvamda, Zaledva

gana xmis ise gakmenda.

roca is Razels* mReroda, irgvliv sakmevels akmevda.

ikakveboda Tavisi

zilfTa kavebis magvarad,

bedma jer majnuns mohkveTa,

mere ki Zili wahgvara.

leili Tmas Tu emsgavsa

da zilfebr ikakveboda,

majnuni Tavis beds hgavda, _

klde-RreSi ikargeboda. Sekedleboda euli

velTa binadarT areulT,

qurcikTa arves SerTvoda

gareul nadirT gareulT.

Seudgeboda qariviT

nejdis mTaTa da qarafTa.

qajiviT rboda, Tumc qaji

ar iyo igi arabTa.

damskdari fexiT rokavda,

gareT rboda Tu Sina dga,

mtversa da miwas xvetavda,

oxvrisgan ise qSinavda.

437

im mxares erTi yrma vinme

cxovrobda Svebas Cveuli,

brZolaSi rkinismkvneteli,

mejlisSi gamorCeuli.

mtrad rvalis mkerdis patroni

da moyvrad _ cvilis gulisa,

navfali gaxldaT saxeli

im alvis edems rgulisa.

is mxare srulad mas ymobda

da yrmobda yvela maTgani,

mtrad lomi iyo mZvinvare,

moyvrad _ saTuTi batkani.

erT dRes yrma igi nadirze

sinjavda Turme iaraRs,

bevri iara Tu cota,

im mxares gamoiara.

WiuxSi* nadirs eZebda

da kldis qvaxvrelebs Cxrekvida,

xan velze qarad miqroda,

xan qarafebze ekida.

iq Sexvda, visac klde-RreSi qva guls isrisebr esmoda,

vinc kvnesiT ise kvnesoda,

yurT araferi esmoda,

vinc, mowyvetili moyvares

da mtris sawadels weuli,

daZrwoda ase gvemuli,

bedisgan ase wyeuli.

maSin navfalma ikiTxa:

`mamcneT, vin aris egao?~

`egao, _ hkadres, _ batono,

bedma uRmerTod jegao.

viRac qals hyvarobs da Turme

im qalis siyvaruliTo

ase gagiJda sabralo,

soflis lxinTagan univTo.

dRisiT Tu RamiT mas uxmobs

da leqsebs uZRvnis zepirad.

misgan mosuli zefiri

Tu daigula zefirad,

geSs icems misi zilfebis

ambrsa* da muSkSi* nazelso,

samagierod zena qars

satrfosTan atans Razelso*. rodesac Rrublebs Sexedavs

leilis TemiT wamomdgars,

leqss uZRvnis samadlobelos

da xotbas misas warmoTqvams.

gamoivlian mgzavrebi

438

TavianT gzaze mavali,

mas rom am dReSi ixilavs,

misken mouqcevs mravali.

am xeli* kacis SemyureT

guli ewvebaT xelad da

zogi SeWamads miawvdis,

zogic _ saRvine xeladas.

xvalac imaze ikvnesebs,

razec dRes aris mkvnesari.

es aris misi nasibi*, misi ambavic es aris~.

navfalma es rom ismina,

Tqva: `mas vuSvelo riTao?

me Tu kaci var, am kacis

WiriT xsna unda viTavo!

am sacodavi ymawvilis

Svela ixileT awio,

gadawyvetili maqvs, es yrma

Tavis sawadels vawio!~

myisve cxenidan Camoxda, _

mimoxvra vuqe alvaTa, _

dabanakeba ineba,

sufra gaSala xalvaTad.

moayvanina majnuni,

gverdSi ZmasaviT moisva,

cota saTqmeli rom iTqva,

cota Rvinoc rom moisva,

Seiyolia baasSi,

gaumaspinZlda TavaziT.

moTvinierda majnuni,

moSinaurda gavazi.

da es Slu kaci, romelic

yurs ar ugdebda aravis,

mxolod rom Tvisi gulisTqma

esmoda gulis mzaravi;

romelic ise moTqvamda,

kacs ar modgamda Tviniers,

purs ar gatexda romelic

satrfoze moTqmis Tvinier;

kaci, romelsac Sehyroda

trfobis iseTi senebi,

sxva araferi axsovda

garda leilis xsenebis;

Tu damijerebT, es kaci

ase xeldaxel da cxadad

nel-nela kidec damSvidda,

kidec dacxra da dawynarda.

da gunebaze rom modga

da roca Sehyva saubars,

439

kidec Wama da kidec sva

da navfals mxaric auba.

ratomac ara, navfali

kaci ar Canda unasi,

eSxSi Sevida majnuni,

Sairs ityoda, munasibs.

leqsis saTqmelad daeca,

rogorc ginaxavT qadagi.

leqsebs ambobda, _ doqidan

edineboda badagi.

navfalic galaRebaSi

Sveloda _ RmerTma uSvela! _

rac mas siSmagiT engria,

aman simSvidiT uSena.

uTxra: `sanTelze, romelic

dRemde ase Sors enToo,

Sen ar idardo, cviliviT

fuWad ar daiRvenToo!

rac weRan gulSi gavivle,

axlac unda vTqva kvlav iso:

im qals an xerxiT mogiyvan,

an ZaliT Cemis mklaviso!

sad unda gadamemalos

saiT wasuli sidano?

caSi CitiviT afrindes,

Cits Camoviyvan cidano;

miwaSi CaZvres, iq Cavsdev,

ze amoviyvan miwidan.

leili Seni colia,

miTqvams da SenTvis miwindavs.

sanam erTmaneTs ar Sevhyri

mis mTvares da Sens mzesao,

xmals ar Cavageb qarqaSSi,

daimaxsovre esao!~

majnunma es rom ismina,

cas sixaruliT ewia,

madloba uTxra mas, visgan

sicocxle unda ewvnia.

miugo: `vTqvaT da rac miTxar,

aris swori da ar mimtrob,

guli TafliviT damitkbe

da mec gimadli amitom;

magram es ici Tu ara,

mijnurs CemsaviT xelsao*

qals deda rogor gamatans,

RviZl Svils rogor hkravs xelsao?

sneuls da euls vin momcems

Svils arsneuls da areuls?

mTvaresTan Seyra, xom ici,

440

mizezs uxsenebs mTvareuls.21

bevrma miRona saRoni,

bevri ecada sacadels,

magram ver iqna, vera da

ver miaRwies sawadels.

sad ar iares! damwvari

TiTiviT viT ar miares,

mainc ver miSoSmineben

am Cems daSaSrul iarebs.

keTili xar da ki ginda,

saqme mikeTo keTili,

magram eg saqme kvimati

sxva kveTiT* aris kveTili.

Svelad modixar, sagules

guli ver giZlebs uarad,

magram Suagza damtoveb,

Svelad wamoxval Tu ara.

amaod cdilob, am nadirs

ver moixelTeb, amayo,

viT sxvebma xeli amaRes,

Senc unda xeli amaRo.

nu iqnas, RmerTma gisminos

Sen, am survilis gamomTqmels,

ficis gamtexi ar iyo,

sityvis patroni gamodge!

Tu SeiZeli imis qna,

rasac iqadni iadgrad,*

maSin xids zRvaze gaWedav

da cargvals kibes miadgam.

da Tu rac axla miTxari,

ise miqade, yasidad,

wadi da CemTvis damtove,

Cems dReT me TviTon gavzidav!~

navfalma misi cremlebi

rom naxa cxared daRvrili,

misda saSvelad bedaurs

aqeT uRira aRviri.

guli daudno ymawvilma,

romelic ase daendo,

piri gzad dado, saSvelad

Tavic undoda daedo.

fica iseTi safici,

misca piroba iseTi,

mowmed awvia ufali,

qveynis meufe is erTi.

mas Semdeg uflis mociquls33

uxmo pirobis dasturad,

RvTisa da xalxis winaSe

saTqmeli ase dawura:

441

`Senda saSvelad xmals vamSev,

unda wavide omado,

mglobiT verafers Tu ver viqm,

jiqad viqcevi, lomado!

ar daviZineb da ar vWam,

ar SegeSvebi wamiTac.

sanamdis Sen ar giSveli,

manam me Sveba ar minda!

magram Senc Segexvewebi,

ismine Cemi saxvewni:

isev nu gardixvewebi

amden xans isec naxvewi.

moeSvi am Sens sigiJes,

Sin dajeq, saxlSi iyavi,

or dRes Sin rogor ver gaZleb

vnebisgan gauriyavi!

Sen guli Seni daguli,

oRond igule sagules

da me gagixsni bedis kars,

Sens win rom ase dagules!~* roca im Slegma iniSna

SarbaTis misis badagi,

Sesmas Seudga, _ gul-gvami moviSuSoo nadagi.

Slum moiSala siSlege,

damSvidda, aRar SfoTavda.

sityvaze dadga pirmtkiced

(giJianoba moTavda?).

dahyva da navfals Tan gahyva,

sad misi sra da saxlia,

Rimili gamoigona, _

vardis kokobi gaxia.34

daucxra ficxi xanZari,

cecxlis dauZvra xalvaTac,

ibana, tanze Caicva,

iZina, gaixalvaTa.

Tavze moigdo amama* da daimSvena Zalian,

navfalTan dajda, dautkba,

dahyva, daukra, dalia.

ori Tu sami Razeli* SeTxza natifad nagebi,

satrfos Seuqo siturfe

isedac bevrjer naqebi.

usiyvarula navfalma

guliT morWmulma* ymawvilma,

Tvlebis da margalitebis

Tavze wvimebi awvima.

movla mouxda, navfalmac

442

Jami movlisa ixelTa.

gamomjobinda majnuni,

TvalebSi gamoixeda.

welSi gasworda alvis xe

wveriT miwaze nawebi,

arRavnisferad ecvala

zafranisferi* Rawvebi.

TiTqos wamodga ciskari

gaRimebulis piriTo.

mze icinoda, ityoda:

`vtirodiT, aRar vtiriTo!~

velze gabmuli ugono

isev moego gonebas,

ar sWirdeboda bawari,

giJis erTai qoneba.

Sin faCunobda es xeli*

gareT xetebas Cveuli,

WkvianTa Soris Wkviani,

rCeulTa Soris rCeuli.

navfalic masTan ilxenda

aRsavse bednierebiT,

ver gaZRa misi alersiT,

misi qebiT da ferebiT.

misi yurebis gareSe

yofna egona umizno,

umisod Sveba ar hqonda,

purs ar gatexda umisod.

ori Tu sami Tve ase

lxini mieca orTaves:

majnuns _ molxenas Seswrebuls,

navfals _ molxenis moTaves.

majnunis sayvedurebi

erT dRes orive, navfali

da masTan misi stumari,

xalvaTad isxdnen, ar iyvnen

damZimebuli, mdumari.

ucbad majnunma leqsebiT

am soflis mdurva daiwyo,

sasiyvarulo sawyao

daica dro da aiwyo:

`eha, romelmac ar uwyi

varamTa CemTa siave,

vinc orpirobis niavze

bzesaviT gamaniave!

ficiT aTasgvar sikeTes,

rom mpirdebodi Tavidan,

443

ra iqna Seni aRTqmuli

an fici Seni ra iqna?

gamisakuTre, miTxari:

badags Segasmev amoso!

axla ki, rasac dampirdi,

mgoni, TviTonac ar gaxsovs.

gamomityue layafiT

sabralod cremlis mdeneli,

moTmenis xelSi Camagde

me, kaci mouTmeneli.

megobrobis da moyvrobis

aki medeqi Tavdebad!

arc Seni saqme iwyeba,

arc molodini Tavdeba.

moTmena ukve davkarge

da WkuiT daval TxeliTa,

kaci ara xar? mixseni,

Torem wavsulvar xelidan!

Sen Tu umweos dahpirdi,

Segewevio namdvilad,

maS, mas pirs avad nu uSli,

zurgs nu Seaqcev advilad,

Torem orguli gamoxval

da gagiqreba Rirsebac!

erTguli sxvagvar irjeba

da sul sxva madliT ivseba.

fuWi sityvebiT oxeba

misi, vinc oxvriT iaxa,

Sen getyvi, kaco morWmulo,*

ar gekadreba diaxac!

Sen ar iyavi, Tavidan

sityva rom momec aseTi;

Sen ar iyavi, dasicxuls

viTomda wyals rom masmevdi?!

miSvele, Tu gsurs miSvelo,

mSvelelo, axla miSveli,

Torem aha, me _ SeSlili

da aha, veli SiSveli!

Tu momiyvane leili,

de, momiyvane, arada

Tavi ar minda cocxali

da ram mogklao, ara Tqva!~

navfali leilis toms eomeba

roca navfalma majnunis

ismina sayvedurebi,

Rvelfze rom cvili dadneba,

dadna am kacis yurebiT.

444

maSinve zeze wamoxta,

xeli daavlo iaraRs,

leilis tomis sauflo

gzaze qariviT iara.

aTasi ficxi mxedari

rCeulTa Soris rCeuli,

viTa mimino moqnili,

cxenze cxovrebas Cveuli,

ficxlad mokriba lomgulma

da mterze risxvad iaxla,

maTma damxvdurma manamde

bevrma ivaglax-iaxa. aha, gamoCnda sazRvari

leilis mamis tomisac.

kaci gagzavna navfalma

macned, mdomelman omisam.

imuqreboda Soridan:

`movedi, dagce Tavzari;

rogorc xanZari mogedo,

jari saomrad davZari.

gamomiyvaneT axlave

leili Tqveniv xeliTo,

Torem TviTonac ar vici,

guliT ras vizam xeliTo!

vinZlo gulisswors Tavisas

dResve gadavce igio,

maT col-qmris wesi daicvan, me _ sityvis kacis rigio!~

adga navfalis Sikriki,

mZime saqmeze iara, _

mtrobis ambavi mihqonda,

moyvrobis fici ki ara.

SemouTvales: `Tavxedo,

es ra survili gqonia!

leili badri mTvarea,

xmiadi xom ar ggonia?

Ze xorcieli ver SeZlebs,

mTvares dauwyos potini,

fuWad momcdarxar, vinca xar,

fuWad mogiwevs lodinic.

rom imuqrebi Soridan,

axlos moxvide egebis!

maxviliT mosuls, maxuli

maxviliT SegegebebiT~.

Sikriki ukan moiqca,

Savi fiqrebi esia,

navfals pasuxi moarTva

(ra eqna, wesi wesia).

gaxelda gmiri navfali

445

Sikriks ubrZana: `wadio,

gaagebine, rogor var

ficxeli omis mwadio!

uTxari: gatyobT, ar micnobT

arc me da arc Cems xmalsa-Tqo, arc Cemi hune ginaxavT,

amitom iRebT xmasa-Tqo! zRvidan movardnil Walikons

CamoecaleT gzidan-Tqo, Torem sul Tavze dagatexT,

rac Tqvenze risxva zida-Tqo!~ ra unda eqna im kacsac,

viT uTxres, ise moiqca.

mZime saqmeze wasuli

mZime pasuxiT moiqca.

maSin gacofda navfali,

moTmenam piri mirida,

gulSi xanZari daigzo,

cecxli iyara piridan,

gaxelebulma maSinve

maxvilze xeli itaca,

mtris rigebs ise ekveTa,

lomi mZvinvare viTarca.

magram damxvdurTa laSqari

momxvdomTan mTisebr Seikra.

yiJina dasces iseTi,

meored mosvla Seiqna.

aqeT isari wioda,

iqiT maxvili elavda,

kaci da cxeni mozvavda

da zRva brZolisa Relavda.

daemsxvraT Zvlebi, erTmaneTs

imdeni urtyes Subebi,

risxvis xanZari aCaRes,

sisxlis ayenes gubebi.

anazdad wamofrenili,

budeSi Cumad namali,

kacis sisxls dawafeboda

isris frinveli frTamali.

xmlebma ki maTi Tavebi,

visi xmac Zravda mTa-gorebs, mosxletil tanebs mosxipes

da Zirs burTiviT agores.

ra codvis kiTxva Seiqna!

deda Svils veRar icnobda,

iseTi idga Rriali,

ca TiTiT yurebs icobda.

xmalsisxliani navfali,

kuSti da arpirmcinari,

446

ise ibrZoda, viTarca

spilo mTvrali da mZvinvare.

aqeT rom risxvas anTxevda,

kvlav iqiT zaTqiT miqroda,

ramden isarsac isroda,

imdeni suli mihqonda.

romel brZolaSic SeiWra

da mklavi amamacura,

sisxlis ruebi adina,

Sig mtris Tavebi acura.

dilidan Sebindebamde

ori laSqari ibrZoda,

codviT iwvoda qveyana,

ca Zrwoda, miwa iZroda.

saRamos, roca cargvalma

uxvad gaswia xarjebi,

dRis Sublze ambri afrqvia,35

Savi gaSala varjebi;

roca movarda qarTveli

zurgze Savi Tma dayrili

da viT Tmis wverebs kvecaven,

russ Tavi wasWra maxviliT,36

daexsnen erTurTs mebrZolni,

kargad SeRamda Tu ara,

zogs Tavi Zilma waarTva,

zogmac daWrilebs uara.

roca pirquSma veSapma

xviTos dauwyo TamaSi,37

visac sisxlis sma erCia

yofnas sircxvilis WamaSi,

wamodgnen fexze da sisxam

ficxeli omi iwades,

mZime Sebebi aRmarTes,

basri xanjlebi iwvades.

ver eteoda mindorze

jari leilis tomelTa,

gamosuliyo, momxvdurTan

Sebma ZaledvaT romelTac.

navfalis laSqars mtris jarma,

rom ar drkeboda guSinac,

gulmocemulma simravliT

isris wvimebi uSina.

navfalma mZime metoqe

velze ixila Tu ara,

Zalis imedis armqonem

mters xerxis gzebiT uara.

kaci gagzavna: `mcdaria,

vinc mxolod omis mdomia.

rac unda iyos, zavi jobs,

447

omi yovelTvis omia.

me mxolod erTi mwadia,

is Tqveni qali feria

mas SevrToT, misi trfobiT vinc

brZeni yrma xelis* feria.

ar ifiqroTo, _ uTvlida, _

majnunis saqmes vugano,

saqme Tu ganZze mivarda,

arc iq davixev ukano.

Senc Tu CemsaviT mogindes,

saqme rogorme mogvardes,

sxvagvarad gmarTebs moqceva

da sul sxva pasuxs mogvarTmev.

iseT pasuxsac nu mogvcem,

kacma yurebi daicos.

Tafls Tu ar gvasmev, Taflis wil

Zmars nu Segvasmev mainco!~

rodesac kaci navfalis

mtrisken wavida sazavod,

leilis mama daTanxmda, _

cuds aq verafers vsazravo.

ikmares mosisxleebma

sisxli uzomod daRvrili,

qiSpobis lagams moswies,

risxvas amosdes aRviri.

iq, sadac kaci kacs klavda

da mkvdrebSi cxeni ver vlida,

ZleviT mobrZanda zavi da

omi aota velidan.

majnuni isev sayvedurobs navfals

roca Seityo majnunma,

brZolas rom zavma ajoba,

risxvis taiWze amxedrda,

navfalis boRma aRrCobda:

`Sen ar iyavi, imedis

koSki vinc amiSenao?

es vin yofilxar, aseTi

jabani iyav Senao?

es iyo, qeds rom iwevdi,

meo es varo, isao?!

es iyo Seni SemarTva,

Seni moqneva xmlisao?!

es iyo, Tavs rom iqebdi,

saCemod oms rom igebdi,

mters anqiqebdi, devs Zlevdi,

loms sdevdi, Subze igebdi?!

448

es iyo Seni laSqroba,

rac me vnaxe da dRes iyo;

es iyo Seni SemarTva,

Seni gmiroba es iyo?!

mexmarebodi viTomda,

TiTqos Cems wamals ageni,

sinamdvileSi damRupe.

Tu xvdebi mainc, ra hqeni?

bevrjer gamwydara moyvrobis

Zafi, gamZle rom ggonia,

mxedrebis svliTac mefeebs

bevrjer yaimic hqoniaT.

keTili xar da sikeTis

fesvebi Sors gaqvs gadgmuli,

magram ar ZalgiZs, aRTqma Tqva

da aRasrulo aRTqmuli!~

navfalma mSvidad usmina

majnuns royiod moubars,

ar Sehyolia kamaTSi,

arc kilo ar gamoubams.

`ra unda meqna, momadga

razmi zRvasaviT nazavTi,

xerxi vixmare, gamiWra

da, rogorc iqna, davzavdiT.

Sen arxeinad iyavi,

brZola meqneba awio,

xmliT CemiT maTi qva gavWra,

imdeni jari vawvio!~

baRdadiT mokidebuli

vidre Tavdeba medina,

suyvelgan macne afrina,

qudze kacs misken edina.

navfalis omi meore

roca navfalma mindorze

jari saomrad gamarTa,

vinc mas Sexeda, miuxvda,

qadili misi gamarTlda.

laSqris buRiT da RrialiT

daisad iqca aisi.

miwa iwvoda, icroda,

iZroda buyubaisi*. saxumro saqme ar aris,

Tu zeca risxvas apirebs.

velze saomrad daewyo

navfalis mopirdapire.

saTvalTvaloze gamodga

449

damxvdurTa jaris sardali,

rasac navfalze amboben,

neta, Tuao marTali?

Tqvens mters, rac iman iq naxa,

imdeni Subi elavda, _

zRva momdgariyo usazRvro

da mis warmRvnelad Relavda.

imdeni buki* Rnaoda,

quxdnen imdeni qosebi,*

msmenelTa yurni daosdnen

manamdis dauosebi.

Tavgza aebna spasalars,

SxamSi naRveli aeqna.

ebrZola? _ rogor ebrZola?

gacloda? _ mere ra eqna?

daudga. zecam mis Tavze

risxvis Rrublebi alega,

movarda Zlevis lanqeri

da bedi misi waleka.

laSqari laSqars Seeba,

momxvduri damxvdurs ekveTa,

xmals risxvis cecxli ekeTa

da sisxlSi curva ekeTa.

sisxlis RvarTqafma mindorSi

ruebi aafofina,

qviSa ayiyad* aqcia

da Semdeg velad mofina.

navfali buRSi brunavda,

maxvili amoewvada,

win rom kldec gadawydomoda,

lerwmis ReriviT lewavda.

urCxulis saqmed iTqmoda,

rac mkrCxalma damxvdurT awia,

visac maxvili uwia,

iqve sikvdili awvnia.

visac navfali Tavisi

foladis gurziT* Seeba,

dafSvna da kidec dafSvnida,

mTac yofiliyo veeba.

moiges omi navfalma

da misTa momyolT mamacTa,

momxvdurs miudga iRbali,

xolo damxvduri damarcxda.

raodens Tavi uCexes,

guli ugmires raodens!

nawili Jlites uwyalod,

nawili kidev aotes.*

leilis tomis moxucni

sicocxlis xsnaze ocnebiT

29. sparsuli poeziis Sedevrebi

450

navfals miadgnen CoqebiT

da mis ferxTa mtvris kocnebiT.

zluquniT Txoves: `gviSvele,

SenTan mosulebs vedrebiT!

Tu Segvivrdomeb, lomgulo,

kacTa Semvrdomels, edrebi.

ar uweriaT sicocxle

duSmanTa SenTa onavarT.

Cven an mkvdarni varT, an Tu varT

cocxalni, Seni mona varT.

isars nu gvesvri, isedac

dakodilni varT, icode;

gvicode, xeli saSvelad,

gviWirs da gamogviwode!

vinc cocxalni varT, RvTis warRvnas

veravin gadavurCebiT,

magram Sen Seni warRvnis dRiT

sul ar warwymido urCebi!

ros mteri gidgas kriWaSi

da tanze isxams iaraRs,

xmlis qneva gmarTebs im mterTan,

damegobreba ki ara.

magram Tu mteri dagnebda,

maxviliT SeniT laxvrili,

omi ar ginda, qarqaSSi

Caage risxvis maxvili!

sanamdis ginda, xmliT gvCexo,

basri gvesrolo isrebi?

musrs nuRar gvavleb, xom xedav,

isedac risxviT visrebiT!~

gamarjvebulma Zleulni

aseTi yofiT ra naxa,

moulba guli, Seundo,

mSvidobis karni ganaxvna.*

`magramo, _ brZana, _ Tu gindaT,

saTqveno saqme ikeToT,

aqeT momgvareT is qali,

ar momiyvanoT iqeTo!~

movida mama leilis,

guls rom naRveli enTxia,

Tavi miwamde daxara

da navfals fexze emTxvia.

`ehe, Sen, visma saxelmac

didebiT unda igrgvinos,

arabTa miwis didebav

da Svebis misis gvirgvino.

daWrili var da Zleuli,

siberiT miZrwis sxeuli,

ar momiSoro, genukvi,*

451

ar momakvdino sneuli!

damWames tomis kacebma,

Temis Ralati damwames, _

Seno arabi ar xaro,

viRac sxva xaro, ajami!*

gana ar vici mizezi

am Jletis metismetisa,

Cemi bralia, ra meTqmis,

Cemic da Cemiv bedisac.

codva me maZevs kiserze,

brali me miZRvis, vici me.

xalxs vemalebi, sircxviliT

vercxliswyaliviT vcimcimeb.

Sen bedi Cemi Svilisa

rogorac unda monaso,

rom miTxra: vCuqni axlave

vinme pirRia monaso,

me Tanaxma var, visac gsurs,

aCuqe, neba Senia.

SenTvis dasturis dacemis

an meti ra damrCenia.

anda axlave koconis,

Sen rom agzneba inebo,

is Sig Camiwva, me miTxra,

Sens codvebs vazRvevinebo;

rom amiCexo maxviliT

anda jurRmulSi Camigdo,

neba Senia, ar giSli,

Zleuli var da amitom.

magram giJs Svils ver gavatan,

getyvi, Tu mkiTxav, ratomo, _

giJi da coli vin naxa,

giJs Toki unda, batono!

Wkvianursa da kacurze

Tqmuli aqvs am kacs uari,

Tu aris rame, xelia,*

Smagia, Slua, drku* aris.

im biWis saqme es aris,

amisRa ZaluZs keTeba,

velurad icis xeteba,

qvasa da yores edeba.

Tavad xom gamoijaya

Tavi, axla mec Cirqsa mcxebs,

ybedebSi dgas da Radaobs,

acinebs viRac-viRacebs. saxelis dacvas viT SeZleb,

Tu kaci WkuiT mCate xar?

Tavis gatexa gerCios,

vinem saxelis gatexa!

452

jer ar yofila, Cvens mxares

sio movides, niavi

da ar mohqondes Cems Svilze

Wori an rame siave.

ar Caigdeba mis xelSi

Cemi kacobis saxeli,

daviZraxebi arabi

aqamdis dauZraxeli.

Cemi ambavi es aris

da danarCeni Sen ici.

rac Sen gsurs, igi moxdeba,

nebas veravin Segicvlis.

da Tu arada, mificavs

is, vinc sicocxle momca me,

vambob da vizam, RmerTia

ganzraxvis Cemis mowame, _

sakuTar xeliT gamovWri

yels Cems qaliSvils axlave,

mis gvams SukaSi gadvisvri

da mas ZaRlebi daxraven.

ZaRls gadavugdo, is mijobs

siZed majnunis atanas.

sjobs movkla, vinem giJs mivce,

devs, eSmakeuls, satanas.

ZaRlis nakbeni mwarea,

magram imdenad ki ara,

nakbens malamos daadeb,

dagiamdeba iara,

magram Tu kacma gikbina,

kacis kbilebi dageso,

malamo veRar giSvelis,

kacma imgvarad daggeslos~.

rodesac navfals moesma

mamis aseTi vedreba,

Cafiqrda, veRar dauwyo

verc kicxva, veRarc yvedreba.

Svilis sikeTes cdilobda,

vinc masze zrunvas gadego.

Semdeg wyaloba moiRo

da moxucs uTxra: `adeqo!

me Tumca Cemi mxedroba

am saqmes Sevakalio,

qali Senia, mewada

guliT, mogeca qalio.

magram radganac ar maZlev,

neba Senia, ras vizam,

mamisTvis Svilis warTmeva

an gulma viT qnas kacisam!

vinc coli ZaliT SeirTo,

453

Tvinier qalis wadilis,

man puris gemo ver naxa,

tkbilad ver Wama sadili.

me sasikeTod viyavi

mosuli guliT alaliT.

amas rogor viqm, Cems gamo

sxvas vawyebino valali!~

navfalis xalxic ismenda

leilis mamis saubars,

suyvelam kveri daukra,

suyvelam mxari auba:

`Cvenc vicnobT im biWs, batono,

da rom giJia, viciTo.

mis cudkacobas, Tu gindaT,

aqve gificavT ficiTo.

vin WkuaTxeli iqneba,

is biWi siZed dalocos,

an Tavad coli rad unda

im RvTis glaxas da salosso!~

navfalma rCeva ismina,

ar gaitexa abru* da

am saqmes Tavi aneba,

banakSi ubrad dabrunda.

majnuns ki Tvisi davTrebi

isev aebna sacodavs,

guls igiv cecxli uwvavda,

riTac manamdis daswvoda.

navfals miadga karebze

cremlebis Rapa-RupebiT, viTa vulkani mrisxane,

cecxls hyridnen TvalTa upeni.

`ehe Sen, vinc me mimindev

da ar gamodeq misando;

vinc moZmis Svelad ar moxvel,

kicxvad movsulvar misado!

gamarjvebuli viT mixvel

ase sircxvilis Wamamde,

uimedobis brWyalebSi

an ase risTvis Camagde?

imedis sityva rad momec,

saTqmelad ase advili;

ratom gauSvi xelidan

xelT mogdebuli nadiri?

rom mimayene mwyurvale

ager evfratis napirebs,

wyals rad ar masmev, jojoxeTs

rom gyavde, sanam apireb?

Saqari gamomitane,

Sexeo! _ miTxar, _ aq aris.

454

axla ki xeli gamkari,

ambob: ar maqvso Saqari!

jer Taflze momipatiJe,

movedi, sufras vuzivar,

axla ki magdeb sufridan.

ratom, batono, buzi var?~

uTxra da cxeni iqidan

ise oTxaxmiT aWena,

Tvalic veravin ver mohkra,

Tavi aravis aCvena.

omgadaxdili navfali

Tavis sauflos dabrunda.

swuxda, majnunma simarTle

ar gamigoso abrundad.

majnuni qurcikebs aTavisuflebs

ambavi ese romelsac

SeuTxzavs mwyobrad nagebi,

majnunis trfobis Tqmulebas

ase Seuwyo hangebi.

raki majnunma Tavisi

ver Seisrula survili,

navfalis qceviT nawyeni

da urviT ase urvili

isev udabnos daadga,

cxens velad uSva sadave,

piris gatexas kicxavda _

abrus* dakargvis saTaves.

kacisgan kacis amdagvar

gautanlobis ambavze

mReroda, Zvirebs ambobda

navfalze mraval aTasebs.

moTqvamda, rogor dakarga

Tvali turfa da Wiota!

xan wuTisofels kicxavda,

xan Tavis bedze Cioda.

erT gzoba tirils rom morCa

da cxare cremliT darwyulda,

Sors Tvali hkida maxeTa

nadirT saWerad darwyulTa.*

da ramdenime qurciki

naxa gabmuli maxeSi.

xamuS-xamuSad mohqonda qars maTi amonaxvneSi.

majnunma nadirT saSvelad

maSinve cxeni aWena

da wuTis saqme aRmoCnda

455

maxis damrwyvelis gaCenac.

sixarulisgan cas weuls

basri xanjali ewvada.

morboda, nanadirevTa

yelis gamoWra ewada.

majnunma es rom ixila,

im kacs Soridan uZaxa:

`Sens nadirobas Seveswar

da ar damtovo umzraxad!

nadirobaze Seswrebis

wesi Tu ginda axseno,

es qurcikebi axlave

mag maxeTagan axseno!

ra vuyoT mere, gangebam

maT rom ugulod uyela,

qveynad vinc dabadebula,

sulieria suyvela.

ra Tvalebi aqvT, Sexede,

ra Camoqnili tani aqvT!

amaTze xanjlis xmareba,

Sen getyvi, nametania!

an guli rogor ar giSlis

aseT saqciels uRirsso,

mas viT hklav, visac sicocxle

sikvdilis fasad uRirso!

xels aseT saqmes rom hkideb,

sxva saqme gana gelia?

qurcikis mkvlelic mkvlelia,

kaci ki ara, mgelia.

satrfos Tvalebi ar gidgas

TvalT TvalTa maTTa faxulze;

maT rom uyureb, RvTis mirons

ver xedav gamozafxulze?

maT kisers unda umkobdes

tavyi* da mZime mZivebi, Sen kidev basri danebi

mogitania civebi.

codva ar aris, samuSke

maT Wips Wimavdnen Wiani,38

codva ar aris, miwam xras

maTi Tvalebi Wkviani?

Sexe maT gulmkerds, saWvretad

qalis mkerdiviT sawadels,

codva ar aris, es mkerdi

Samfurze egos samwvaded?!

codva ar aris, miTxari,

maTi moqnili gavebi

saxorced iyos aqnili,

maRla ekidos kavebiT?!

456

Sexede, rogor moxdeniT

aqvT asxletili fexebi,

gana ar gexamuSeba,

maT rom uxeSad exebi?!~

im monadirem usmina

majnunis aseT mudaras,

dafiqrda, saqmis av-kargi erTimeores udara.

miugo: `Tavad ar minda,

eseni xorcad avqnao,

magram Raribi kaci var

da es rom ar vqna, ra vqnao?

Sin mizis wvrili col-Svili

da mouTmenlad micdian.

dRes gamimarTla sacdelma,

rac ori Tvea, micdia.

CemsaviT gaWirvebulma

sawyalma monadiremo

kars momdgar irems viT vuTxra:

`CemTan nu moxval, iremo!~

ase Cioda maxeTa

bednier fexze damrwyveli.

guli daewva majnunsac

da iyo gulis damwveli.

arc monadires daexsna,

arc garigebas darida,

myisve Camoxda cxenidan

fexad qurcikis daridan.

`oRond eseni axsen da

ha Sen sanacvlod taiWi;

nurafris mogerideba,

bari-barsa varT, daiWi!~ monadiremac ar uTxra

majnuns uari amaze

da Seatova majnuni

im mTis qurcikebs lamazebs.

es saqme gana codva-madls, _

wess trfialisas efera,

miesaTuTa qurcikebs,

kocna, exuta, efera.

`misi Tvalebi ar aris

Tqveni Tvalebi, vicio,

magram mis Tvalebs magonebs

da maiZulebs, viZio!~

bevri efera tyiurebs

alersiT umxurvalesiT,

bolos ki axsna da erTxel

kidev usagzla alersi.

457

majnuni irems aTavisuflebs

rodesac dilam, miwaze

mobrunebulma waRmarTad

Tavisi droSa cimcima

zecaSi cimcim aRmarTa,

zangs SeeWmuxna warbebi,

zed etyoboda, uWirda,

roca TvalebSi Cinurma

Sig miWvritanam* uWyita,39

is, visac xelSi STenoda

narekli miWvritanisa40

da miWvritanas daJanguls

elva ugavda tanisa,

wamoxta zeze ise, viT

kvamli cecxlidan amodis,

sakmeveliviT fSviadi

fSvenda surneliT amoTi.

myisve, wamodga Tu ara,

udabnos gahyva iavars.

leilis uxmo Soridan,

Soridan eloliava.

uecrad maxe dalanda,

roca udabnos gaxeda,

aqac nadiris saWeri

maxe daegoT. gaxevda.

aqac xarlaRi iremi

idga gabmuli maxeSi,

xeSeSi Toki uWerda

fexze, uxeSad naxeSi.

im irmis momnadirebels

sacdeli surda ecada,

dana ewvada da misTvis

yelis gamoWra ewada.

roca majnunma am dReSi

Seiswro kaci aSari,

im kacis dasaSaSravad

enis iSiSvla SaSari.*

uyvira: `hat, Se qofako,

Se sisxlismsmelo ZaRloo,

xeli ar axlo mag irems,

ar miekaro axloo!

Sen ra xeli gaqvs iremTan

an Tavad vin xar, miTxaro?

gauSvi, ori dRe cocxlobs

da sanam cocxlobs, ixaros!

ras emarTlebi daWeras,

rad ginda, mis cuds ecado?

axsen da masTan wavides,

458

visTanac wasvla ewados!

gulisswors misas, Tu ici,

ra dRes uTeneb amazrzens, _

rom ar miuva, ras izams,

ratom ar fiqrob amaze?

xom ityvis krulviT: `erTmaneTs

vinc Cven mogvwyvita Zalado,

RmerTma Tavis cals moswyvitos,

axetialos calado!

vinc es gawia, man codviT

SeniT ar gaixaroso,

meuRlem misma cremlebi,

me rom vRvri, ise Rvaroso!~

Sen Tu mwuxareT Semwe xar

da wera maTi gaZrwunebs,

maS, msxverplTa SenTa daexsen

da gaixareb, garwmuneb!~

`kargio, _ uTxra im kacma, _

Cavageb ager danaso,

magram sul muqTad ver davTmob

saqonels amisTanaso!~

majnuns aseTma pasuxma

SfoTi gulisa daucxro,

tans aiyara, rac esxa

da iqve ferxTiT dauwyo.

im kacmac xeli daavlo

imden samkauls, iaraRs,

im irems Tavi aneba

da Tavis gzaze iara.

majnunic amas natrobda,

saqme mivarda aqamde,

irmisken ise gaqanda,

Svilisken mama gaqandes.

imisi sacodaobiT,

gaacxro, aababana,

jere frCxilebiT davarcxna,

mere cremlebiT dabana.

Tavad mtiralma mijnurma

xarirems uTxra motirals:

`gulis swors mowyvetili var

da SenTan mitom movdivar.

satrfosTan axlos yofnis Jams

magonebs Seni surneli,

Sens TvalebSiac mis TvalTa

sevda dgas ganukurneli.

vici, rom ici ambavi,

macne xar Cemi keTili,

ginaxavs Cemi pirmTvare

uCemod gamoketili.

459

roca im mxares miadge

ZoviT da ZoviT wasuli,

Tu gzaze sadme gemTxvios

Sihnis* is turfa asuli,

uTxari: `saqme wasula

nebaze CvenTa duSmanTa,

majnuns guls igiv uSanTavs,

ramac aqamde uSanTa.

erTmaneTs daSorebulni

erTurTTan bari-bars varT-Tqo, Sen Sveba arsad Semogxvda

da mec sikvdilis kars var-Tqo!~ gulistkivili Tavisi

da sitkbo SxamSi nalesi

irems SesCivla aTasiT

jer kvnesiT, mere alersiT.

bolos Seuxsna bandebi,

razec iremi eba zed,

kidev akoca TvalebSi

da aazata* nebaze.

ros qaravanman mimwuxris

im WasTan Rame aTia,

mTvare iyida, ityodi:

iosebiviT* mnaTia!41

aivso varskvlavT bazari,

Wedva Seiqna iseTi,

nilosis msgavsad brunavda,

cis TaRis isreT-misreTi. ver isvenebda RamiTac

is dRisiT usvenebeli,

ise viT TavdaJeJili,

(fu uSmaks!) uxsenebeli.

guls modebuli koconi

TavSi imgvarad gasvloda,

kelaptariviT dneboda

da saxmils veRar gascloda.

kelaptrad mitom iTqmoda,

vinc misi saqme icoda,

massaviT zeze kvdeboda,

fexze damdgari iwvoda.

majnunis saubari yvavTan

ciskarze, roca cargvalma

laJvardi caTa minaTa,

yviTeli farCiT Semosa

da Semdeg kidec inaTa;

yviTeli vardis sicilma42

460

iq rom cis kides feravda,

cis kabadoni SeReba,

gamoavardisferada.

majnunis qorfa kokori

gaZrcvili zamTris WirxlebiT,

sicocxlis gayras godebda,

daabotebda WirxlebiT.

cremlis iseTi lanqeri

mouSva mtiral TvalTagan,

Sig sevdis navi acura,

iseTi oxvra ataka.

ros cis tatnobze abrZanda

mze SuqiT TvisiT naqebi,

suls ver iTqvamda suldgmuli

buRiT da papanaqebiT.

Crdili ar hqonda, saCrdilod

irgvliv Tu rame vargoda

da dRisiT-mzisiT mzis Suqze nivTs Crdili dacakargoda.

Crdilis mZebnelma majnunma

udabno moimTabara.

erTi xe naxa maRali

da Tavi im xes afara.

mis Ceros Sefarebodnen

civi, kamkama wyaronic,

suldgmulebiviT mTeli dRe

sulmouTqmelad naronni.

mowyurebuli, nasicxi,

urwyulis xvatiT nalaxi,

wyaros daacxra majnuni,

viT qavsars* _ qorfa balaxi.

cota xniT Tavi aneba

velze wamebiT wowials,

simSvidis afra auSva,

siSlegis aRvirs moswia.

CeroSi mosvenebulma

maRla xis totebs axeda,

laRad dga Crdilovani xe

da tans nebivrad arxevda.

uecrad yvavi SeniSna

(xis totze Camomjdariyo),

Tvalebi hqonda, maTsaviT

elvare Craqvic ar iyo.

ijda totebSi mdumare,_

da dumda irgvliv yoveli,_

viTarca ZaZiT mosili

Wirisufali mgloveli.

xes Sexvewili frinveli,

rom naxa gadmoxvewilma,

461

moyvrad Seicno Tavisad

umoyvareom metwilad.

SesZaxa: `guliT naTelo,

Sesaxedavad Savoo,

rom ase Savad Segmoson,

ra unda daaSavoo!

dardis saxmilSi me vdgavar,

tani Sen ratom dagwvia?

es me var glovad damjdari,

Savi Sen ratom gacvia?

guldaTuTquli Tu ar xar

da xar ubralo suldgmuli,

maS garujuli ratom xar,

viT vinme guldaTuTquli?

da Tu maT gavxar, romelTac

cxovrebam guli udaga,

ratom garbixar, miTxari,

Cvenebr guldaTuTqulTagan?

xatibi* varo, rom miTxra, Sens xatibobas viwameb,

xotbis win radgan xatibni,

wesia, Savebs icvamen.

gvedri, Tu sadme dalando

is Cemi satrfo saxotbo,

uTxar: veWvob-Tqo, erTurTi kidev Tu sadme vnaxoT-Tqo. uTxar: Sens majnuns sicocxle

gauZnelda-Tqo uSenod, Sen, Sen SeZleb-Tqo, Tu SeZleb,

mas uSeno-Tqo uSeno. Tavidan getyvi, sicocxles

veRar daviwyeb Tavidan.

miwaSi Caval da trfials

misas miwaSi Cavitan.

Tu Tvali daSrtda, gaTavda,

veRar uSvelis TuTia.

Tvalebdavsebuls mkurnalma

Rame amaod uTia.

Tu mgelma piri daavlo

da moitaca batkani,

mere ras Svelis mecxvaris

komblis qneva da tatyani!~

majnuni sityvebs isroda,

sibasriT isars rom hgavda,

iqiT is yvavi tokavda,

totidan totze gogavda.

gafrinda kidec. majnunma

cremlebi veRar ikava,

yvavs Tavze gardaxdomili

462

Tumc bevri uTxra igavad.

rodesac Ramem midamo

yvavis frTis ferad gamura,

wamoefeTa da gareT

gamofaTurda Ramura.

savarskvlaveTze ityodiT,

neta, WaRebi Wiatobs,

Tu yvavT elvare Tvalebi

frTebzedac gamosxmiaTo!

sasomixdili majnuni,

sawyalobeli, borgnili

vidoda, rogorc yvavTagan

yrma TvalebamoCorknili.

cremlis nakaduls adenda,

Zirs davardnili iwva da

viT anTebuli sanTeli

Cumad TavisaTvs iwvavda.

erT dedabers majnuni

leilisTan mihyveba

dilaze zecis CiraRma

Tavi gamohyo Tu ara,

majnunis gulis farvanam

leilis kandels uara,

magram leilis samyofels,

rogorc ki SoriT Sexeda,

uceb muxlebma umtyunes, _

Zneli gamodga Sexvedra.

rodis da rodis gons modga

da rogorc iqna, wamodga,

kvirobda, Turme ar mokvda,

kidev cocxali gamodga!

mis axlos uceb beberi

diaci gamoCanCalda,

viRaca kaci mosdevda _

mTlad dawyobili ar Canda.

im kacisaTvis dedabers

kiserze Toki Seeba,

im cicqna moxucs is kaci

mSvidad mosdevda veeba.

win gadaudga majnuni

am saocrebis mnaxveli,

dedabers Txova mudariT,

exvewa uflis saxeliT:

`kaci rom TokiT dagibams,

gasaocari miT xaro.

463

an am kacs brali ra uZRvis,

an Tavad vin xar, miTxaro?~

im dedaberma miugo:

`ioli saqme ario.

es arc tyve aris, arc mona,

arc kidev patimario.

qvriv-oxeri var me, ar maqvs arc fuli, aRarc Zalao.

es kacic bogano aris,

CemsaviT mawanwalao.

gaRletili varT orive,

suls vRafavT, ise gviWirso.

RmerTma sxva niWi ar mogvca

Tvinier erTi niWiso:

am kacs xelebi Sevukar,

yelze Sevabi bawari,

tyvesaviT gverdiT viaxel

da viwyeT ase wanwali.

amgvari xerxiT orive

vSoulobT dRiur lukmaso,

gana imdenic ra gvinda,

vkmarobT sxvebisTvis ukmarso.

amxanagoba Tu aris,

unda baribars viyoTo,

rasac vSoulobT, davjdebiT

da erTmaneTSi viyofTo.

Cem wil naxevars me viReb,

mas miaqvs Tvisi wilio

da sufevs CvenSi Tanxmoba

da wilze ar gvaqvs cilio~.

im qals tyvenaxlebs mivarda

majnuni Svebauxlebi,

eTayvana da eRmerTa,

CoqviT ukocna muxlebi:

`gemudarebi, me miymo

da monad Senad maxseno,

me Semikari xel-fexi, am kacs sabeli axseno!

monad me ufro Segferi,

dRiuri lukmis mdevaro,

SeSlilic me var, salosic,

saSeno kaci me varo!

kargad awone es saqme,

mec kargad amxed-damxede, sadac gsurs, wamaCanCale,

rogorc gsurs, ise maxete!

aTasSi erTxel ZaRliviT

purs Tu momigdeb, Segaqo.

wilSi ar Seval, Cemic da

464

Senic ufalma Segargos!~

im bebrucunam es saqme

gulSi rom awon-dawona, jere TavisTvis iwona,

mere ki majnuns awona.

sixarbe, kacis sixarbe,

aReZra dauokebi,

is kaci iqve auSva,

tanze Seaxsna Tokebi,

Semdeg modga da is Toki

majnuns Seaba krusuniT.

isic xom amas ucdida,

ar gauRia busuni.

ar gauRia ki ara,

mas amiT swadda, exara, _

qedze saxivi* daedga,

fexze borkili eyara.

da samaTxovrod momdgari

igi arabTa karavTan,

iseT simRerebs mReroda,

msmenelTa gulebs zaravda.

Tavis leilis uxmobda

gvriniT, godebas rom hgavda,

qvebsac esrodnen xandaxan,

magram is mainc rokavda.

erTxel im qalma leilis

karvis karamdec axeta.

majnunsac meti undoda?!

mas rom gaxeda, gaxelda.

mdeloze ise ganerTxo,

xvarTqla genaxoT TiTqosda.

wvimiT daaZRo balaxi

(cremlis RvriT). ase ityoda:

`he Cemo, soflis siave,

xedav, viT damxvda winao!

wyvilis cals damacalkeva,

masze dards damawyvilao.

ra saocari kaci var,

sanam borkili ar mqonda,

adevnebulma varamma

Sig kakal gulSi damkoda.

axla qeds madevs saxivi,*

fexebSi rkina miyares

da daborkili Sen Segxvdi,

SenTan movel da vixareb.

vici, leili, qeds codva

davidvi amas winaze.

Tavis marTlebas ver SevZleb,

umaqnisia sinaze,

465

magram maxvili rom mepyra

Sens karze momxvdur onavars,

isev is viyo, nu hgoneb,

dRes tyve var Seni, mona var!

Tavs rom dagesxiT, es mtanjavs,

magram damjeri vina myavs!

rad vlewe-meTqi sxvis libo!*

vzivar da cxvir-pirs vinayav. guSin Tu ucebs* kacis Zis codvaSi medga fexebi,

dRes fexze madevs borkili

da SubliT miwas vexebi,

Tu erTi codviT Segcode

Seusmenelma regvenma,

sanacvlod bedma sastikma

damregva risxviT mregvelman.

Tu Sesandobi aRar var

da Tu iseTi flidi var,

risTvis gindivar, rad ar mklav,

cocxali rad dagidivar?!

rodesac gulSi lampari

minTia Suqis mToveli,

Tavic rom momWran, ras vaqnev, _

sikvdils siamiT moveli.

roca patruqi iwveba,

Tavadac ici, rac xdeba,

Tavs waaWrian da Wraqic

xelaxla aCaxCaxdeba.

gana ar mijobs, davlio

suli Sens ferxTiT ganrTxmulma,

vinem vewamo iseTi

wamebiT, jer rom ar Tqmula!

radganac Senken savali

momiWres gza da momkveTes,

unda movSorde momkiTxvels,

moyvass, moZmes da mokeTes!~

es rom Tqva, velad gaiWra,

is Toki iqve dawyvita.

am qveyanaze gamwyrali

kvlav sigiJesTan dawyvilda.

sadac aqamde eRoRa,

isev iq mohyva RoRials,

isev udabnos daadga

ekliansa da RorRians.

kvlav nejdis mTebSi avida

iq miCveuli xetials.

xma misi velad gaiWra,

xevSi rom veRar etia.

30. sparsuli poeziis Sedevrebi

466

barSi gavida ambavi

nejdidan naxevxuvari.

ze wamoiWrnen mSoblebi:

`es majnunia, Tu ari!~

leilis gaTxoveba ibn salamze

im dRes, rodesac navfalma

Zleuli mteri izava,

karavSi ijda leili

Wmunvisgan gauxiznavad.

gaxarebulma qalwuli

moinaxula mamaman

(amoden ambavgamovlils

Camojerjoda amama*). dajda da wvrilad uambo,

im dRes ra Wiric gardaxda, _

rogor mouxda bolomde

mamobis valis gadaxda:

`viT gavimarjve, TviT mikvirs,

ufals madlobiT mivmarTav,

an xifaTs rogor gadvurCi,

an xerxma rogor mimarTla!

navfalma, _ misi saxeli

daswyevlos Cemma gamCenma! _

majnuns, rac msurda, viT uqna

da zurgi rogor aCvena!

anda im giJmac viT dagTmo,

rom Camogexsna amjerad.

iseTi bednieri var,

cxadSi Tu xdeba, ar mjera!~

leilis es rom moesma,

elda etaka sacodavs.

(netavi, qveynad massaviT

guli Tu vinmes daswvoda!).

oxvra aRmoxda gulidan,

aliT rom hqonda daguli,

mamis malulad oxravda

ormagad mofardaguli.

magram sadgomad Tavisad

mama rogorc ki gavida,

isev tirili gaaba,

cremlis Rvra iwyo Tavidan.

kaci ar hyavda, vinmesTvis

gulSi nadebi gaendo.

aravin misca malamo,

rom Wrilobaze daedo.

467

amasobaSi im mxares

amvlel-CamvlelTa niavTa

mSvenebis misis ambavi

mTels arabistans miarTva.

bevri lomgulis guls moxvda

es qali turfa da ucxo,

bevr Tavmomwone sasiZos

gulma reCxebi dauwyo.

leilis colad moyvana

gulSi Caido mravalma,

zogma simdidriT ganTqmulma,

zogmac didebiT mavalma.

da margalitis muStrebmac

uxmes maWankal-maSvalebs,

maSvlebmac rbena daiwyes,

SukebSi mtveri aSales.

Tavad is brolistana ki,

uSiT SvebasTan uSvebi,

cdilobda, qvisgan daecva

ubiwoebis SuSebi.

Cumad rom cremlebs ylapavda,

mis irgvliv arvin icoda.

sanTels imiTac mohgavda,

gacinebuli iwvoda.

ra unda eqna! angariSs

uwevda xalxs da mamasac,

mkelobels* meti ra eqna, mikelanobda lamazad.

magram im mTvaris win burjis* mogrovda bevri muSTari*. leilis karze mojarda

asi sasiZo _ muStari.

Tqma raSi gindaT, imaTSi

is ibn salamic eria.

leilis dasawindavad,

vinc imden zinaTs elia.

adga da gamoeSura

qalwulis xelis sauflod,

ra zar-zeimiT movida, amaze aq ar vsaubrobT.

moimZRvania armaRnad* uzarmazari xazina.

ambri* baTmaniT awya da Saqari zvinad dazvina.

imdeni muSki* mozida, imdeni iayuTebi,

sapalneebi ver daxsnes

da gaiWeda yuTebi.

da aRaxvamda* guluxvi

468

saunjes klite-moqlonTa.

marto Tormeti aqlemi

dibis Tofebi* mohqonda, rema* moasxa iseTi, veRar daTvales huneni,

sul arabuli taiWni,

sul ficxni, gana duneni.

oqro ki, misi namcecis

ase rom gviWirs moxveWa,

erTad imdeni mohyara,

iqauroba mokenWa.

ori-sami dRe nebaze gamoisvena sasiZom,

Semdeg kacs uxmo (sityviT, Tqves,

ver Zlevda asi kacico).

qvas gaadnobda laqardiT,

ena xmaliviT ewvada.

qalis mSobelTan gagzavna,

SesTvala, raic ewada.

mas enamzes da oqropirs,

viT SuakacTa wesia,

sityviT mkvdris gacocxlebaSi,

rom daejabna mesia,

ubrZana: `Cemi saxeliT

eaxel qalis mamaso!

Cinurs, berZnuls da taifurs* gatan amas da amaso.~

isic wavida, waiRo

es amodena xazina,

molareTuxucesis win

daxsna bargi da dazvina.

da roca mcvelma larisam

Tavisi saqme akeTa,

daabinava ganZi da

salaros kari daketa,

im kacma karni ganuxvna* enamzeobis saganZurs

da sityvis Tvlebi ayara

mas, Tvlebis daTvliT daqanculs:

`amis momrTmevi lomguli

saxiTac lomi ariso,

arabTa Tvalis Cinia

da zurgi misis jariso.

erT yanas morwyavs omis dros,

rac imas sisxli uRvria.

oqro uTvleli uwyvia,

Tvali uTqmeli uyria.~

roca im kacma saTqmeli

Tvisi warmoTqva amgvarad,

469

leilis mama daibna

da veraferi agvara,

daudastura Tanxmoba

gulSi aTasjer naxarSi.

misca piri da pirmTvare

eSmas Caugdo xaxaSi.

meore diliT, rodesac

mzis patarZalma mRelvarem

jamSidis jami aRapyro,

jami, romelic elvarebs;43

diliT, rodesac mebrZoli

movida kidec rusisa,

Zirs daanarcxa arabi

da Tavi miwas usrisa,44

saqmis Tadarigs Seudga

leilis mama folorci,* salxinod morTo saxl-kari,

ezo, Suka da folorci.* Sin miiwvia mayrebiT

sasiZo, is ibn salami

da iyo erTi Tavazi,

erTi kocna da salami.

sufraze dasxa stumrebi,

rigi* qna mama-papurad, gaumaspinZlda guluxvad,

asva, aWama, apura.

cimcim sasimamr-sasiZos sawer-kalami aaxles,

xelSekruleba dabeWdes,

Zveli piroba aaxles.

ver miswvdeboda goneba

(moeweoda urvaTa),

rac saCuqrebi iq idga

da rac iq iTqva urvaTad.* salamis Ze da leili

qmari Seiqnen da coli.

sapirvelcodvod icdida

sapirvelRamo sawoli.

ibn salams leili

Tavis saxlSi mihyavs

dilaze, roca xalisiT

manaTobelma mnaTobma

lurj velze dasca karavi,

roca wyvdiadi gatopa,

wamoxta siZe, beds madla:

`makmara, raic mqenjnao!~

470

moakazmvina saCqarod

sadedofalo qejao*. qalwuli igi Sig Casva

nazardi sisaTuTiT da

daZvra ubrZana qaravans

da gza saxlisken uTiTa.

ori-sami dRe Sors udga, TiTqos ariso umzraxad,

Soridan eloliava,

avi ara-ra uzraxavs. magram naTmenma vaJkacma

metis ver SeZlo atana,

nugbarma nerwyvi mohgvara

da xurmas xeli atana.

atana xeli, magram xelT

iseTi moxvda ekali,

rac xani darCa, natrobda:

`netavi maSin vekali!~

leilim erTi iseTi

sila gaawna moZales,

moceliliviT daeca

misi sareclis mocale.

gamexebulma ukivla:

`kidev Tu moxvel axloso,

Senc mogklav, Tavsac moviklav,

codva qveyanam naxoso!

Cems gamCens vficav, mificavs

es saSineli ficio,

gulSi sibilwe ram giZevs,

raRac avi gsurs, vicio.

umal Sens xmalze amageb

da miT damikleb TmenaTo,

vinem me rames davugeb

SenTa gulisTqmaT qvenaTo!~

qmarma ifiqra: `Tavis Tavs

mijobs, daTmena vurCio!~

ufals madloba Seswira,

iolad gadavurCio!

da ugrZno gulma, gza maTi

sadRac manamde gaiyo,

grZnobda, qals viRac uyvarda

da es viRaca sxva iyo.

ki grZnobda, magram ver Tmobda

cols kaci ampartavani.

jer is, rom Tavad ar iyo

arabi vinme mavani,

mere iyo da am qalis

eSxiT Wkuaze ar iyo

(leili iyo, viT ginda,

471

leili guliT gariyo!).

mere Tqva: `me xom giJi var,

is ki hgavs axal mTvareso,

axali mTvare giJs Tu swyens,

me viT vvlo mTvaris areso?!

axla Soridan mainc vWvret,

erT saqmes vxedav sargoso,

vai, Tu sulac Semomwyres

da Wvretac damekargoso!~

qalis fexebTan daeca

vaJkaci bediT ukuni.

`mapatieo! _ SesTxova

da auvarda zluquni. _

mxolod Soridan giyuro,

amisTvis viyo mzadao,

vficav da fics Tu gadavel,

viqnebi aramzadao!~

da marTlac Semdgom amisa,

rac dReni darCa sacodavs,

mxolod Soridan uWvretda,

gareT da gareT daZrwoda.

mas ki walkotis im yvavils,

Wiri rom ase eWira,

suli sul kbiliT eWira

da Tvali gzaze eWira.

iqneba, RmerTma miRvawos

da qvena qari meRirsos,

armaRnad* mtveri momarTvas Cemi kldeRrelis klde-Rriso! Sin Semosuli ar iyo,

rom kvlav garboda Saraze,

karvis mcvelebmac yovelTvis

karebi veRar Carazes.

ise waarTva moTmena

misi siSoris atanam,

yvela gamvlels da gamomvlels

kvnesa imdeni atana,

bolos da bolos es saqme,

gascilda imaT moedans,

maTi trfialis ambavi

ca da qveyanas moedva.

saqme imgvarad wasvloda,

ise gaeba viSebi,

sad hqonda Tavi, an qmris, an

mamis hqonoda SiSebi!

asea, ase rom giyvars

da vneba ase didia,

raRa dros an qmris SiSia,

an ra dros mamis ridia!

472

majnunma leilis gaTxoveba gaigo

im mobaRdade mgosanma,

visac es mZivi aucvams,

sevdis momgvreli ambavi

aseTnairad gvauwya:

is giJi (mere ra giJi! _

fexT aewyvita bawari)

uaxalmTvarod SemcTari

da Camomwydari wanwaliT,

daZrwoda SemoCveuli

udabursa da naoxars,

megobrad oxvra SemorCa

da guli oxvriT aoxa.

erT dRes viRaca mxedarma,

aqlemze mjdarma Tamamad,

tanze rom Savi emosa

da Savi erqva* amama*. zeamarTuli rom iyo,

viTarca uxsenebeli,

bedad iq gamoiara,

sad jda is usvenebeli.

sawyalobelad davardnils

Tvali daadga Tu ara,

Tavis gzas gadauxvia

da im davardnils uara.

ise rom ver-ra asmina,

xafad Zaxili amala.

yviriliT amcno davrdomils,

viTarca devma mamalma:

`ehe Sen, visac arsobis

dagebna angariSebi,

Sen, kerpis mcemo Tayvanis,

garTulo masze viSebiT!

Seni tyavisTvis gerCios,

rom im kerps zurgi aqcio,

kerpis mindoba sad Tqmula,

kerpi gulqvaa, maqcio!* amgvari saqme, icode,

mudam xifaTSi Segiyvans.

satrfom, romelic aseTi

TavdaviwyebiT Sen giyvars,

piri giSala utifrad,

mosisxled geqca mokeTe,

Tvals Soridanac ver hkideb,

iseTi kedliT mokedles.

visTvisac Tavi gaswire,

man bzisebr gaganiava;

ar gagixsena erTxelac,

473

muxTalma ise giava.

sxvas gaatanes leili,

Sens trfials gana uxaTres,

erT viRac axvars ucoles,

qorwilic gadauxades.

qalic xvads fexqveS gaego,

dahyva meuRlis sadaves,

vnebaTaRelvas mieca

qali, siavis saTave.

Jinis saklavad im kacTan

kari aqvs gamoketili.

sxvas exuteba, majnuno,

Seni leili keTili!

es rogor xdeba, ar vici,

Sen aq goraob Cagruli,

is ki iq viRac kacs kocnis,

gulSi qmari hyavs Cakruli.

raki amgvarad gagcilda

da kaci ase gagwira,

Senc rom gawiro, ra giSlis

anda gakavebs awi ra?

roca is erTi welia,

arc ki gaxsenebs xsenebiT,

rad ar isveneb, es mikvirs,

guls rad geseva senebi?

gana ar ici, diaci

pirobas rogor inaxavs?

Tavisi sityvis patroni

qali amqveynad vin naxa!

uTqvamT: gagitans diaci,

iqneb gadagyves Tanaco,

magram es manam, sanamdis

kuros iSovis sanacvlos.

Tu miuCoCda sxva kaci

an iraoTi uara,

arc gaixsenebs, odesme

vinme uyvarda Tu ara.

diacis vnebas ras uzams

kacis vneba da survili,

diaci wyurvils iklavs da

jer ver mouklavs wyurvili.

ra gamouva sikeTe,

roca bunebiT mrudia,

diacs vin endos _ qvebudans,

Zuknas, mzakvars da kudians!

diacT Secnoba kacT modgmam

sakuTar tyavze iwvnia,

ganCxrekilia diaci

da is rac aris, ician.

474

diaci raa, me mkiTxe,

ra bedaslobis* budea. saxiT, icocxle, saTnoa,

guliT mkrCxali da mrudea.

diacis trfobiT kacis Svils

guli rom ase eqneba,* didi mixvedra rad unda,

trfoba rogori eqneba.

rasac dauSli, imas iqms,

xolo rasac Txov dauSlels,

mas is erT yurSi SeuSvebs,

meore yuriT gauSvebs.

is Sens satkivars arc Civis,

Tund jojoxeTSi etare,

Sen Tu netareb, igi wuxs,

Sen Tu wux, igi netarebs.

RmerTs Tumc arcerTi uqnia,

sxvaoba maTSic ki ari.

kargi es aris, ras izams

cudi, eSmakis ziari!~

roca majnunma im kacis

layafs usmina amden xans,

gulidan oxvra aRmoxda,

gminva da moTqma atexa.

mtverSi forTxavda, viT budiT

gadmovardnili baxala,

lodebi sisxliT SeReba,

Tavi imdenjer axala.

tinsa da RorRze goravda

(tanT kaba Semofxrewoda),

piridan suli Zvreboda,

suli da xorci ewvoda.

im majlajunam rom naxa

majnuni eldiT nalevi,

TviTonve Sercxva Tavisi

natortlav-nayrantalevis.

da xepre ise moiqca,

viT WkvianTagan egebis, _

axlos mivida, ugono

gons movagoo egebis!

asi bodiSi uxada,

uTxra: Semindo undao,

aseTi ramis saTqmelad

ena viT momibrundao!

erTi tyuili gakadre

da im laybobis sanacvlod

mzad var, zvarakad vewiro

ganwiruls SenisTanaso!

Seni leili Sen gicdis

475

karavSi gamoketili,

trfialis Senis erTguli,

pirze mdgari da keTili.

qorwilma misi meuRle

misca tanjvas da Zrwolaso,

jer ver eRirsa sawyali

sakuTar colTan wolaso.

Tumc qorwinebiT Seekra

qmars misi ndomiT xelsao,* TiTs ar ikarebs, siyvaruls

Sensas ar uSvebs xelsao.

qmars igeriebs: `ver getrfi,

ramdenic ginda, menaze!~),

am qveyanaze Sen, mxolod

Sen, akerixar enaze.

aravin axsovs Sens garda

im Sens feriis naSiers.

ra trfobiT dawvi aseTiT,

ra siyvaruli aSie?

an qalwulobas viT icavs,

Sen giTxra, mikvirs Zalian,

erT welze meti iqneba,

rac sxvisi patarZalia!~

majnuni leilis Soridan sayvedurobs

es patarZali, romelsac

Tval-margalitiT mourTavs,

mas CvenTvis qveynis mSvenebis

Cveneba ase mounda:

man, man, vinc Tavi saWvretad

mxolod TvisianT aneba,

man, yvela mxatvris ocnebam

da yvela xatis zmanebam

dakarga nivTi am soflis

yoveli amo, keTili,

viT tyve, qmris saxlSi emwyvdia,

iq iyo gamoketili.

mis tanjul mijnurs gangebam

dardi usarTa varamze,

roca gaigo mzem, mTvares

misas Crdilavda aramze.

nu ikvex, giJze ugiJess

ra davuZaxo, vicio, _

`majnuni~ mxolod giJs niSnavs,

sxva sityva gvmarTebs viZioT.

476

mas qedaniviT qve mfeTqavs,

frTamotexils da Tviniers

aRaraferi SeeZlo

sulis Rafvisa Tvinier.* da roca dahkra saaTma,

am sulsac unda gahyroda,

ukvdavebis wylis Ziebas

Seudga, Tavi ahyo da.

adga da ase laslasiT

leilisaken iara.

kaci TmasaviT gaewlo

gulis daRsa da iaras.

gadadga qedze da SoriT

leilis ase uZaxa:

`ehe mters Sewyvilebulo,

moyvasTan myofo umzraxad!

me piri ratom miSale,

xmlis pirs rad maxev alesils?!

gulSi xom ikrav meuRles,

xom ZRebi masTan alersiT?!

udavo saqme, _ uZaxda, _

rad gamixade sadavod?

me mogsdev, Sen ki gamirbi,

sad memalebi, sadao?

gulma sxva kaci gandoma

da me mimagde tiali.

sicocxlis fasad damijda,

leilo, Seni trfiali.

piris gatexa aseTi

kidev Tu vinmes unaxavs?

ase vin iyo, sayvarels

gulis murazi* unaxa! aqaurs arvis kiTxulob,

arc me maxseneb nandaurs,* ra ase uRvTod ekonvi

im Sens gulisswors mandaurs?!

me viT dagiSli, im Sens kacs

ramdenic ginda, exute,

magram sxvas oTxjer Tu uxmob,

mec gamixsene _ mexuTe!

walkotis Senis movlaSi

siyrme ra cudad vaRame!

vai, ra fuWad gavrjilvar,

rogor movmcdarvar, vahame!

baRSi Tu gvritma ijafa,

nayofi Corkna yvanCalam;

yanaSi ofli me vRvare,

sxvam ki momka da aCala.

Sens xurmas bevri ahyurebs,

477

nugbari amis gamo xar,

Sen sxvisTvis gasxen ekalni,

Torem saCemod amo xar.

maSin ra trfials Sempirdi,

ra sixaruli miqade!

axla ZaRladac ar magdeb

(ra ukadrisi ikadre)!

ras vifiqrebdi, amdagvars

Tu gagibamdi saubrebs

im dRes, rodesac es guli

mogec da masze gaufle?!

ras ar dampirdi, vin icis, _

Sens dapirebebs ra daTvlis, _

davqorwindeTo me da Sen

Cveni wesiT da adaTiT.

if, genacvale, yofilxar

sityvis rogori patroni!

am qveyanaze me da Sen

xom ar varsebobT martoni.

yelze rom Camoekide

im kacs, Sens muStars ZRvenians,

ras eubnebi qveyanas,

Tu Cemi ara grcxvenia?!

vinc Tavis naTqvams gadava,

bilwiviT unda gakilo,

ficis gamtexi yoveli,

es ra vqenio! _ Takilobs.

gatexe fici, piroba

ar Semisrule nadebi.

wasula Cemi sicocxle,

gasula Seni vadebi.

Sengan sikeTe ra maxsovs,

garda vnebis da senebis

da mainc tkbilad gaxseneb,

Tumc Rirsi ar xar xsenebis.

Senken, viT maxlobelisken

xeli ar minda viwodo,

gautanelic ar ZalmiZs,

gagimeto da giwodo.

da davitanje me Seni

xami jilagis gasinjviT.

Tu ra saxeliT mognaTlo,

varCev amas da Tavs visji.

ha, Se TaTaro, Tumc vici,

ar ici sityvis Senaxva,

ver dagTmob, janic Sena xar,

Cemi da sunTqvac Sena xar.

Seni simkacre sulsa mxdis,

unda gaswavlo kvnesao!

478

magram mSveneba mbodiSobs:

me mapatie esao!

mec ra vqna, ase mSvenierT

mzeqalTa kalmiT naxatTa

aba, vin moTxovs im sulTa

mijnurTa bagiT naxadTa!

erTi mbJutavi kvari var,

Sen ki gamgvaneb alions,

Tendeba. kvari vis unda!

xams, Sens win suli davlio!

walkoti Civis: vardebiT

Tumca kalTebi amevso,

leilis Rawvebs Sevyureb,

iqneb gamovrCe rameso!

TviTon atlasic, wiTeli

samosi roa mefeTa,

Sen RawvTa Tvalwin gafiTrda,

iseTi elda efeTa.

me sxva ra gza maqvs, isev Sen

unda mogendo darcxveniT.

Tvals vxuWav, Tu ram gicodavs,

bodiSi auracxeli!

Wirveulobas Segindob,

SenTan Wirs lxenas vadareb,

pirSi aRviri amomde

da sadac gsurdes, matare!~

majnunis mama Svilis sanaxavad midis

mamam imisma, vel-mindvris vinc iyo mimomTareSe,

man, iakobma* STenilma

Zis, iosebis gareSe,* 45

Tavisi vaJi am dReSi

rom naxa, ukve miuxvda,

ver dacxreboda es kaci,

iseTi vneba miuxda.

mainc fiqrobda: vin icis,

iqneb sixaruls vegebo,

ar daviRupo, iqneba,

kidev gadavrCe egebo!

ver Cerdeboda erT adgils,

saSvels eZebda viSiTda,

verafers gaxda, yorani

ver gaaTeTra qviSiTac.

bevri irbina tanjulma,

bevri gaswia xarjebi,

ar gauRima iRbalma,

479

ar Seusmina ajebi.* Cauqra kvari imedis,

Tu kidev sadme bJutavda,

miuxvda, ufskruls miadga

da sasoebac* uTavda. moixazira sagzali,

guli ra eqca lodiviT,

gainapira da sikvdils

morCilad uwyo lodini.

mas, moxucebuls, motexils,

sasowarkveTils, davardnils

im qveynis gezi aeRo,

iqiT daewyo navardi.

viwrod eCvena sofeli,

misi gzebi da Sukebi,

aaRriala sabralom

sasowarkveTis bukebi.* SeZrwunda: midis sicocxle,

sikvdili modis udavod,

ucxo stumarma sacaa

karze mirekos undao!

aseT yofaSi siCqare,

giTxraT, marTebda diaRac.

myisve xelT joxi aiRo,

ori mxlebeli iaxla.

eZeba Tvalis cecebiT,

eZeba gulis kankaliT,

magram im veran velebSi

ver naxa misi gza-kvali.

bolos ki marto mavali

erTi arabi emTxvia* `aqa da aqo, _ aswavla, _

am da am vels rom etyvian,

iq vnaxe igi, is are,

vai, rom ar hgavs am ares!

TviT micvalebuls vamgvane,

xolo is mxare _ samares.~

moxucma es rom ismina,

iqiT gaqanda maSinve.

erT dReSi ganvlo manZili,

RorRebs laxavda saSinels.

bolos ipova iseTi,

rogoris naxvac ar hsurda.

iseTi elda etaka,

kinaRam iqve aRsrulda.

Zvals mxolod tyavi hqonoda,

jer kidev SemorCenili

(ginaxavT suli kacis Zis

sxeulis gareT STenili?).

480

daegdo wuTisofeli,

qveynad arsobis sauflo,

kerpisTvis eca Tayvani

(mixvdebiT, vizec vsaubrobT)

da upatrono ZaRliviT

im velze exeteboda,

miwad danTqmuli kaciviT

veravis exedeboda.

moceliliyo sevdebiT

guls isrebiviT seuliT.

damsxvreuliyo, ver duRda

koWobi* misi sxeulis.

Svils TavTan frTxilad daujda,

nazad dauwyo alersi,

sisxli sdioda, ityodi,

dana moxvdao nalesi.

rodis da rodis majnunma

Tvalebi gamoaxila,

xedavs, viRaca mosula

da zed mis TavTan daxrila.

erTxans uyura, ver icno,

Semdeg ibruna piri da

is ucxo kaci uazrod

abezariviT irida.

mas, visac Tavic ar axsovs,

ise wasvlia cxovreba,

sxvisi Secnobis ra scxela,

sxva rogor emaxsovreba!

bolos Zlivs hkiTxa: `ra ginda,

aq rom damjdarxar inaxad,

CemTan ra saqme mogeca

anda Sen Tavad vina xar?~

mamam miugo: `sulisdgmav,

vxedav, suls viTqvam amaod.

momxede, Svilo, ver mican?

mama var Seni, mamao!~

majnunma icno mSobeli,

TvalT gaefanta ukuni,

fexT Cauvarda morCilad,

bRavili morTo, zluquni.

cremls ise Rvridnen, viT imaT

Znel saqmes efereboda,

Ze mamas cxared kocnida,

mama Zes efereboda.

Camosxdnen iqve, gaabes

codvis vai da uebi,

godebis zari arisxes,

cremlis aCqefes ruebi.

rodis da rodis moxucma,

481

SeWirvebulma, mwuxarem,

Svils kargad axed-daxeda, cremli iwura mduRare.

titveli egdo Ze misi, _

TiTqos dRe iyo gankiTxvis, _

uxamuri* da uqudo, sadme Tu iTqmis, aq iTqmis.

myisve xurjini moiRo

amis Semyure mamaman.

Svils tanze kaba Caacva,

Tavze daarqva* amama*. Semdeg ki, rogorc SeiZlo,

Svili Wkuaze ariga:

`gons modi, Svilo, gons modi,

ariqa, Svilo, ariqa!

wamodeq, mamis sicocxlev,

axlav wavideT aqedan!

ra dros aq ase gdebaa,

am jojoxeTSi ra ginda?!

am adgilidan, balaxic

sadac nemsiviT basria,

gaviqceT, Svilo, gaqcevas

sanamdis kidev azri aqvs!

tanze amdeni Wriloba,

mikvirs, an rogor getia;

welze metia, rac aq xar,

rac Sen gWirs, metismetia!

Tu ar viCqareT, aq dResve

iqneba sulic dalio,

ver mivatanoT egebis

dRe xvalindelis alions.

aq fexi unda gaWimo,

nadirma unda gagxios.

nu aTqmevineb qveyanas:

rac sWirda, iyo axio!

Sens samSobloSi cxovrobde

da ZaRli iyo, gerCios,

vidre is, yaribs* giyviron:

_ Sen Cven ZaRls mand ras erCio?!

bavSvi aRar xar, TviT ici,

rom aq uZebars iZieb,

ver miewie sawadels,

da uwadeli iwie!

Seni cxovreba uRmerTod

Sen TviTon agiwewia,

rkinac rom iyo, dadnebi,

xom xedav, ra dRe gewia!

daosda, Svilo, qveyana

Seni senebis xsenebiT.

31. sparsuli poeziis Sedevrebi

482

damSviddi cota, ra geca

aseTi Seusvenebi?!

Tavi rom aRar SemogrCa,

rogor xar ase Tavneba?

damdnarxar kaci, ras yinCob,

raRa geampartavneba?

dacxeri, gadareul Tavs

marTla sul nuki gadirev,

geyo, rac Tavi uyadre

aq am tyiurebs, nadirebs!

moiTqvi suli, damSviddi,

cotaTi kidec Sedeqi,

ityue Tavi, vnaxe-Tqo mSvidi cxovrebis Sedegi!

rac unda gWirdes, xalxs Tavi

yinCad aCvene, icode!

Cven rom morWmulni* gvegonen, Turme Cum cecxlSi iwvodnen.

xalxs Tavis motyuebiTac, _

vai Wirs! _ Sveba hqonia.

cota xniT suls rom moiTqvam,

cota ram xom ar ggonia?

xval, roca sulTamxuTavi

mogvivardeba xafad aq,

ra unda movibodiSoT

Cven codvilT, sulis mRafavTa!

imedi nu gaqvs, gamiva

Tavis marTleba, gesavo!* codvebs mogvkiTxven: _ lamazo,

gana Sen ar hqen esao?!

qalma tanT igi Caicva,

mas risi narTic daurTavs,

glexs risic hqonda naTesi,

kaloc imisi daudga.

dRes aq daiwvi rogorme,

sveti aRmarTe Suqebis,

vinZlo im qveynis wyvdiadSi

xval gaiSuqo Sukebi!

ra xilic aris sikvdili,

cotaTi aqve iwvnie,

Torem uecrad Semoyril

sikvdils ra ZaluZs, ici es?

sikvdils is kaci moergo

(ioli saqme Tu ari?!) _

vinc masTan jiqur Seyramde

sicocxles uTxra uari.

vinc sikvdils yinCad ar Sexvda

da pirmRimare egeba,

im qveynis sagzals im kacma

483

Tavi moabas egeba.

geyofa qenjna amdeni

da vneba mZime lodiviT,

Sin wamomyevi, Seni aqvs

Sens kedel-yures lodini!

ver SeZleb, Svilo, niadag

wamebis Carxze gaeba,

dasasruls iTxovs amqveynad

yovli Wiri da vaeba.

adamis Ze xar, dadeqi,

fuWad nu icli araqaTs.

ZaRls aqvs sadgomi Tavisi,

Sen ki sadguri ara gaqvs.

Tu kacis Ze xar, iyavi

kacTagan gauriyavi

da Tu qaji xar, ar giSli,

aq xar da kidec iyavi!

magram es ratom ar ici:

TviTon qajic rom qajia,

qajoba ar hsurs, qajobas

kacoba qajmac arCia.

Tu kacis Ze xar, kacobiT

kacis Zem yvelas ajoba,

maS, qajobaSi ra mogwons,

ra Wirad ginda qajoba?!

rad ar ikiTxav, es mama,

viT cocxlobs an ras Svrebao?

moxedva minda mec, Svilo,

Sen gulis Cemis Svebao!

nu mimatoveb, Tu ar gsurs,

sikvdili axlos miwio,

Torem xval veRar mipovni,

guliTac bevri miZio.!

vici, rac axla giTxari,

SenTvis arc ise amoa,

magram gangeba gvabrunebs

da asec amis gamo varT.

Sen gaixare Cems Zirze,

me mival, TviT xar mowame.

Sen Wame xili am baRSi! _

me Seni Wiri movWame.

siberis mtverma dabura

sicocxlis Cemis mzis piri,

damdgara Cemi daisi

da dReT gardasulT mivstiri.

sanamdis waval (mivdivar,

am cas vin gamohkervia!)

Sin wamo, Svilo, gamiTbe

gacivebuli keria!

484

mivdivar, unda gavlio

am soflis viwro Sukebi,

saimqveynio samgzavro

ukve damikravs bukebi.* icocxle, moxval saflavze,

miwas gaxvetav loyebiT,

mohyvebi mware godebas,

magram amaod mohyvebi.

ramdenic ginda iwuxo,

dardi kvamliviT adino,

me ver miSveli, ver SeZleb,

sikvdili gamiadvilo.

da Tundac urvis saxmilSi

mTeli qveyana dabugo,

Cems davsebul beds, ubados,* veRar Semicvli, Wabuko!~

majnunis pasuxi

amboben: roca majnunma

usmina beCav mamaso,

`rac aris, aris, _ gulSi Tqva, _

modi, davhyvebi amaso!

erTi-ori dRe egonos, viTom SeviZel, vugono,

welebze fexebs davidgam,

gons rom movego ugono!~

verc ki efiqra, tyuilis

nacvlad ra eqna namdvilad,

movarda siyvaruli da

moTmenas bdRviri adina.

uTxra: `he, rCeva visic me

WirTa mZled miCans Cemado,

eha Sen, sunTqvam romlisac

unda sicocxle Semmatos;

swavlaTa visTa smenisgan

Tavi arodes mixria,

monobis visis sayure

dRemde yurebSi miyria!

gana ar vici, sicocxlis

wyaroa Seni damoZRvra,

magram Sen iqiT rom mmoZRvrav,

me aqeT suli amomZvra.

Tqven Wkvianni xarT, ar mogwonT

siSmagis mware nayofi,

Cemi Cveva da moqceva

sasacilodac ar gyofniT.

485

magram Tqven erTi mec mkiTxeT,

vitan Tu ara asatans,

miRirs Tu ara eg Tqveni

qveyana Calis fasadac!

me bedma Cemma msubuqad

damsaja gana esoden,

vinmesgan rames vismende

anda nasmeni mesmodes!

axla ras iqmo, rom mkiTxo,

unda CamkiTxo iseve.

ras vSvrebi, giTxra? ra mkiTxe,

imasac veRar vixseneb!

vici, Sen Cemi mama xar,

me kidev Seni Svili var,

magram ra gqvia, ar maxsovs,

iseTi galeSili var.

Cems gonebaSi sxva vinme

aba vin daabinava?

vin xar, viT giTxra, rodesac

Tavad ar vici, vina var!

ver gipasuxeb, rom mkiTxo,

vin var, ra maZes saxeli,

maxelebeli satrfo var

Tu metrfe, trfobiT naxeli.

gavxdi tyiuri da Tav-gzac

davkarge yoveldRiuri.

vis ra xeli gaqvT tyiurTan,

xalxSi viT gaZlebs tyiuri?

myvedri, im qveynad mivalo,

Svelas mTxov kidec nukvebiT,*

Sen viT giSvelo, im qveynis

TviTon damikravs bukebi.*

Sen giWirs, magram me Sengan

sasayveduro riTi var? _

Sen wasvlas awi apireb,

me ki axlave mivdivar.

Sen cocxali xar, me _ mkvdari,

mikvirs, ar giTxra meti rom,

rogor gitiro? sad iyo,

mkvdars rom cocxali etiros?!~

majnunisa da misi mamis gayra

rodesac mama miuxvda,

is dRe godebis dRe iyo,

Ze misi trfobis sauflo

cixe-qalaqis tyve iyo,

gauqra, sadme imedi

486

kidev Tu hqonda namali,

ver uSvelida momakvdavs

veraviTari wamali.

uTxra: `he gulo, vinc guli

gulgrilad ginda migmiro,

Sen Cemo kidec borkilo,

Sen Cemo kidec gvirgvino!

mivuxvdi, ise damwvarxar,

veRar giSvelis malamo.

Tavs unda gamoveTxovo,

Senc unda dagesalamo.

itire, mama wageqca,

dageqca cixe qviTkiris.

godeba gmarTebs, guls Cumi

ver mogioxebs qviTini!

wamodeq, xeli momkide,

rogorc Cvevia moyvasebs,

cremli awvime TvalTagan

da zed mapkure loyaze!

gmarTebs, rom mama mitiro

da guli sevdiT ioso,

mkvdari cremlebiT ganmbano

da miT gamapatiosno.

iTvleba Cemi wuTebi

da maCqareben Zalian,

gza miZevs, sagzals vimzadeb,

sacdelad aRar mcalia.

Sen Cemo Cino Tvalisav,

sxivo mosulo xalisad,

xval veRar gnaxav, mSvidobiT,

dRes vTqvaT saTqmeli xvalisa!

mSvidobiT! Jamma dareka

da zarmac aRar axana.

xomaldi modga, zed amaqvs

rac ki maqvs bargi-barxana. mSvidobiT! kides ver vpoveb

amqveynad kidev mosacdels;

mSvidobiT! ukan ver moval

vidre meored mosvlamde!~

es rom Tqva, kidev igoda,

kvlav cremliT miwa danama,

gamoeTxova Tavis Zes, _

sicocxles daesalama.

Zlivs moitana gvemulma

Tavi kvlav Tavis binamde.

kidev ori dRe gavida,

sul Caqreboda minamde.

ori dRe kidev Rafavda

suls, sul SfoTiT da gangaSiT

487

da gamouxta sikvdilic

Casafrebuli sangarSi.

sasufevelSi damkvidrda,

sofeli rogorc galia,

galias gamomwyvdeulma

Citma daagdo galia.

tani viT miwismieri

kvlav miwad qcevas ecada,

suls Tvisi hqonda savali,

suls xom samkvidro zecad aqvs!

vin aris mosvenebuli?

mosvenebuli is aris,

vinc ar isvenebs wuTiTac,

viT gasrolili isari.

vis simZimilis fuZeze

fesvis ar unda magreba,

vinc elvasaviT ielvebs

da elvasaviT gaqreba.

am wuTisofels rogori

Cveuleba da wesi aqvs, _

erTxel Tu suli moviTqviT,

aTasi Wiri gvesia.

nebiereba kacis Svils

rogor gauxda arami;

ar gaixaro, Tu ginda,

guls ar giRrnides varami!

iman, vinc suli Tavisi

am soflis miRma aCera,

sofeli mokvda mis gulSi,

is ki rom mokvdes, ar mjera!

angelozs rom hgavs sofeli,

Sen ra ggonia, devia,

yoveli Wiri da vneba

mimndoTa misTa mdevia.

Sens alvad dargvas am baRSi

gana raime azri aqvs?!

wyaro am baRSi mlaSea,

moli nemsiviT basria.

sanamdis unda mogvigos

niSni sofelma: dagwviTo!

sanamdis unda gvaWenos

da zurgs maTraxi gvawyvitos?!

ra vuyoT axla, cxovreba,

morCa, rac aris, es aris!

ufro imwarebs am sofels

kaci sofelze mkvnesari.

kacma, vinc mxolod miwa xra

da ganZs wadili unela,

me im kacs kaci ki ara,

488

jojo vuwode, Txunela.

ixare, Tavis SezRudvis

nu gaZevs fexze borkili,

sul frTaSesxmulma ifrine,

nu ibolklebi ZlokviviT!

sicocxleSia, siamis

Tu sitkbo sadme Cenila

da Tu ar iqna sicocxle,

qva qvazemc nu darCenila!

vercxls vaqeb, magram saqebis

sikeTec zRvarze xom gadis!

vercxlic Tu bevri daude,

daiRupeba xomaldi.

dolabi iyav, nu ginda,

Tavi iormo, ixaro,

jobs, Senc mogcen da ilxino,

sxvazec gasce da ixaro!

maTgan, vinc SenTan aWena

hune JamTasvlis avdarSi,

davTarSi vinRa SemogrCa,

rodesac davTars gadaSli?

SemorCaT gana didebis

dReni qedmaRal mefeTa,

JamTasvlis qari rom aRdga

da maT sasaxles efeTa?!

maT nacvlad axla vin mefobs,

aw sad arian isini?

maT nasaxlarze bu hkivis

da qari daZrwis sisiniT.

hqeni sikeTe, siavis

gulSi karebi ikete,

hqeni sikeTe da nacvlad

gzad Semogxvdeba sikeTe!

majnunma mamis sikvdili gaigo

erT dilas viRac arabma

im mxares gamoiara,

monadirisas ityodiT

mis talavars da iaraRs.

majnuni nejdis goraze

ijda daRlili qviTiniT

gvirgvinis TavSi Casmuli

oboli margalitiviT.

im monadirem is xeli*

iq moixelTa Tu ara,

momwyvdeul loms rom uvlian,

enis xmliT ise uara.

489

SesZaxa: `ase viT waxdi,

rom aRar gaxsovs aravin,

ar mogenatra mSobeli

an mSobliuri karavi?!

vin mogiwonebs, majnuno,

aseT ugvano saqciels? _

leilis garda amqveynad

yvelafers zurgi aqcie.

mama gaswire, ar gaxsovs

TviT dedac, Seni mSobeli.

ra usircxvilo yofilxar,

ra flidi daundobeli!

aseTi Svili dedasac

ujobs, _ kidec rom gewyinos, _

sulac ar hyavdes cocxali

da samareSi ewvinos!

mama daagde siregvniT

(gulidan gauriyavi);

rac moxda, moxda, win mainc

gons modi, WkuiT iyavi!

mokvda sabralo moxuci,

suli uSenod dalia,

mkvdars mainc moigonebde,

suldgmuli iyo, bralia!

ki gmarTebs, mamis saflavi

moinaxulo drodadro,

moxucs cxoneba uTvalo

da xalxmac gnaxos, rom dardob.~

rodesac majnuns im Zalad

qvelis is hangi moesma,

welSi CangiviT moRuna

(Sveba Tu hqonda, moesra).

iseTi elda etaka,

kinaRam suli amoxda,

mamis saflavi mounda

da naxvad misad wamoxta.

mamis saflavze mtiralma

loya cremlebiT iRara,

brWyalebiT miwa moxveta

da peSviT Tavze iyara.

sayvarel mamas eZaxda,

aqeT ixmobda amaod.

yviroda: `mamav, sada xar,

rad memalebi, mamao!?

gamosaTxovad nugeSis

awi sad unda viaro?

dakargvis Senis vaeba

vis unda gavuziaro?

ar dagikargavs Sen Svili

490

moulodnelad da uceb

da mainc Svilis dakargvas

vera da veRar gauZel.

aba me meca es elda,

amqveynad vinmes Tu eca,

roca oblobis gamocda

bedma marguna uecrad.

nuRar gamkicxav, rom ase

dagagde, nu gamiwyrebi!

Sen ras giSveli, Torem me

sircxvilisagan viwvebi.

me viyav Svili Tavneba,

umaduri da uxeSi,

Sen ki gewada, aRviri

rom mogexeSa uxeSi.

Sen mudam Cemze mzrunvelma

rbili damige logini,

me kidev zurgi gaqcie,

velad daviwye bogini.

sul gaWirvebdi, Tavgasuls

ar damiTmia raime.

vin icis, iqneb codvebi

arc mapatio, vaime!~

rodesac mama itira

da gaZRa masze godebiT,

isev udabnos daadga

zaris da zaTqis momdebi.

naxvad imisa, gauCnda

gulSi vis gamoc iara,

mis mxares wamoexeta,

misken da misken iara.

naxa kedelze gakruli

naweri gulis msaxvreli,

kalmiT misi da leilis

gamoeyvanaT saxeli.

maSinve iqiT gaiqca,

im mwyazar nawers eZgera

da is rayami* moxia, zed rom `leili~ ewera.

hkiTxes: `es Seni naqnari

ver gagvigia Cvenao, _

erTis daxeva ra iyo,

meoris gadarCenao?~

miugo: `ori suldgmuli

Tu erT arsebad dadginda,

maSin erT sagnis saniSnod

ori saxeli rad ginda?

siyvaruls axlos Tu ganCxrek,

rac vTqvi, iolad ixsneba:

491

sadac mijnuri arsebobs,

iq satrfoc igulisxmeba.~

`batoni xaro, _ kvlav uTxres, _

magram es ase Tu aris,

raRa leilis, majnunis

rayamze geTqva uari!~

miugo: `ase rom meqna,

maSin xom gamovidoda,

viTom naWuWi is aris

da me guli var viTomda?!

sxvam Tu ar uwyis, me vici,

me ra var, igi rac aris, _

me misi CenCo var mxolod,

xolo is _ Cemi marcvali.~

locva majnunisa

majnunma caze pirvelad

ciskris varskvlavi monaxa.

`he visac ZalgiZs, beds uTxra:

`bedo, Sen Cemi mona xar~.

eha Sen, ciskris varskvlavo,

imedo moimedisa,

Sena xar bedis mwerali,

gardamwyveteli bedisa.

eha Sen, vinc cad galobis

da dakvris gvizi niSnado, 46

Svebis mZebnelTa Suqurav,

hangiT tkbobav da niSato;*

eha Sen, romlis xelSia

cad nebis yovlis kliteni,

Tass Tavi RviniT vinc gvivseb

(gana naRveliT gviteni);

eha Sen, beWdis didebis

Tvalo lamazad xatulo,

kacis ndomis da ocnebis

sasaxlis turfa xaTuno;*

eha keTilismyofelo

sikeTis Teslis mTesavTa,

Sen, visac nelsacxebelTa

mlesavTa modgma gesavda* _

moiRe Cemze wyaloba,

varskvlavo, zRvao sikeTis,

ganmixven karni imedis,

me rom amden xans miketes!

Sen Tu miwamleb am snebas,

me rom mWirs ganukurneli! _

Sen geajebi, miSvele,

492

maynose Svebis surneli!~

rodesac cidan miwaze

muSTarma* Camoixeda, axla am muSTars exvewa,

xelT vedrebis dro ixelTa.

SesTxova: `Sen xar varskvlavi

bednierebis momgvreli,

Sen pirmtkice xar, me vici,

da Semwed mitom mogeli.

SeniT damkvidrda amqveynad

Tu sadme samarTalia,

saTnoebis da sikeTis

daraji Seni Tvalia.

eha Sen, kacTa Sewevnis

wignis mweralo varskvlavo,

Sens mimndoT Zlevas Tu aZlev,

me mimndos Sensas ras mklavo?

eha muSTaro, Sen gesav,

Seni stumari gviani,

Zalas da Zlevas Sen gvaZlev,

SeniT varT, Tu varT sviani.~

roca Sexeda majnunma

Tavad cTomilni cisani

cidan garbodnen samadlod

cad Tavmoyrili xizanni,

miuxvda, misi vedreba,

rogorc ocnebiT egebis,

ver miaRwevda, viTarca

jer ars da sadac egebis.

maSin Semoqmeds mimarTa

da mas SesTxova godebiT,

visac Zaledva, daecxro

vaeba cecxlis momdebi.

Sestira: `eha ufalo,

SenTan movsulvar mudariT.

uTavsayudrod STenilTa

Sena xar Tavsayudari.

eha Sen, visma saxelma

yvela saxeli monasa,

mikvirs, aspirozs* ras vTxovdi,

an muSTars, Sensa monasa?!

eha Sen, sibrZne romlisac

kacT TavSi veRar etia,

vis saxels sityva ver gaswvda

da vinc qebaze metia;

eha Sen, mowadineTa

sawadi vinac aTave,

yoveli arsis ufalo

da lxenis yovlis saTavev;

493

eha Sen, zurgis momcemo

ZlierTa ama qveynisa,

tanjulT Tu Sveba eRirsa,

SeniT da Sengan eRirsa;

eha Sen, visi saxivi* qeds gvaZevs, rogorc onavarT,

erTai Sen xar patroni,

sxvebi sul Seni mona varT;

eha Sen, Svidi ca vinac

uflad Tavisad ar isva,

cis Svidi sferos patrono

da sagnis eqvsi mxarisa; 47

eha Sen, axlos romlisac

ZaRlmac siwminde iwia,

visgan vinc kideganiqmna,

wmindanic iyos, bilwia;

eha Sen, visi sikeTiT

uRirsi Rirsad ganTqmulvar,

momxede, Torem sawuTrom

iavarmyo da damTrguna!

nu mimatoveb, ufalo,

me aq umweod davardnils,

Sen, vinc var, vinZlo Semicno,

kutma SeviZlo navardi!

sikeTiT SeniT RvTiuriT

Sen gamiqarve varami,

Sen gamikveTe wyvdiadi,

Sen ganminaTle wkvarami!~

majnuns leilis werili mouvida

erT dRes, rodesac siamiT

ca da qveyana iSvebda,

irgvliv yoveli suldgmuli

Sig gulSi Svebas iSvebda;

ityodi, dila axarebs

irgvliv vardebs da iebso,

bunebisaTvis cxoveli

suli Caudgams iesos.

Smagi majnuni nejdis mTis

ferdobze Camomjdariyo,

irgvliT mxecTa jgro exvia,

vin iyo, iq rom ar iyo.

uecrad velze wamodga

buqi ram, ferad TuTia,

mtverSi ucnobi gamoCnda

da majnunisken utia.

SoriT Camoxda mxedari

494

(cxenze aRmxdari gavazi),

majnuns TavdaxriT eaxla,

salami hkadra TavaziT.

roca Seityo damxvdurma,

vinc iyo misi stumari,

mxecebs dacxroma ubrZana,

isinic dadgnen mdumarni.

Semdeg im kacTan mivida,

masTan royiod mosulTan.

mteri ar Canda yrma igi,

majnunTan mosvla rom hsurda.

`mSvidobiT moxvel, stumaro,

varskvlavo iemeniso,

ucxo xar, magram RmerTma qnas,

moyvrad mosulad meniSno!

saTno kacs gxedav, Sens sandod

sxva dros ra fiqri mindoda,

magram sifrTxile gvCvevia

tyiurTa Znelad mimndobTa.

kacis mindoba maSinebs,

SiSi ki ici, rac aris,

gvelisgan daSinebul kacs

ar enaxveba bawari.

me kacma ise mimuxTla,

merCivna, barem vekali,

ise gamwira, zed gulze

ise damaso ekali,

im eklis wveri gulidan

mas ukan isev momiCans,

moyvasisagan daWrili

guli verafriT momirCa.

Senc Tu masaviT avs mirCev

da misebr saqmes mimrudeb,

jobs, araferi ar miTxra

da isev ukan mibrunde!~

man moaxsena: `eha Sen,

saxelganTqmulTa saxelo,

vinc mxecni ise moToke,

Seni gamxdaran saxelo*. me SenTan sasixarulo

ambavi momaqvs, mijnuro,

leilim gamomagzavna,

leilisagan mijnulo.

moyvare Tavis moyvares,

gulSi rom sevdis seni aqvs,

erTs iseT saTqmels ugzavnis,

msgavsi rom jer ar smenia.

nebas Tu damrTav, im Cumad

saTqmels axlave giambob

495

da Tu ara da, aha me

da aha Cemi iabo!*

guSin me swored im mxares

gaxldi saqmeze wasuli,

vixile, mTvaris bakmiviT

Suqs scemda erTi asuli.

mTvare vTqvi, magram ar vici,

ratom vuwodeb mTvaresac, _

mze iyo igi, mzec ase

Tu asxivosnebs aresa.

saro davarqva, _ ubeSi

saros vin misca nayofi!

edemis baRi vuwodo, _

edems elferi ar hyofnis.

ise metyvelebs, ar vici,

wyals masTan ra aqvs saubro,

wyaroc ki galursulia,

rodesac igi saubrobs.

Svlis Tvalebi aqvs leilis,

mixvra-moxvriTac Svelia.

lomebi Tvals rom mohkraven

mas, mere Tavs ver Svelian.

misi zilfebis sadari

uni Tu gamigonia,

werweta tani sans ugavs,

tuCebis butko onia,48

misi Tvalebis ra giTxra,

mTvrali nargizis darebis,

vnebis wyaros pirs amosulT

kargi dgomodaT darebi.

guls vaJkacs ise mostacebs,

verc Seadareb avazaks,

surnels akmevs da ra surnels! _

jabnis aprilis havasac.

eg aris oRond, udaRavs

jigars trfialis daRebi,

motexilia cotaTi,

dagogavs Tavis daRebiT.

margalitebis sabado

cxeli cremlebiT is aris.

mSvildiviT orad moxrila

misi marTali* isari.

erT dros werweta alvis xe

dRes gazneqili lelia,

zafranis yana uTesavs,

sadac yayaCo elia.49

mijnurTan Seyris mosurne

guliT imedebs ar riyavs,

ara da SiSic didi aqvs, _

496

coli aris da qmari hyavs.

me roca vnaxe, vardiswyals

isxamda vardze uebro,

mzianeTs emuqreboda,

mTvarians Segaguebo!50

ise moTqvamda sabralo,

cxare cremlebis mdeneli,

kacis Zis codviT daviwvi

kaci, misi xmis msmeneli.

rom vkiTxe: `ase rad tiri,

an Sen vina xar TviT-meTqi, vin aris igi, Sens egzom

tanjvad rom Rirdes iseTi?~

pasuxad Taflis RimilSi

Sxamis uria nalesi,

momigo: `eha, romelmac

guls damec dana nalesi!

erT dros leili viyavi,

magram arc imas vvuarob,

rom dRes giJi var, Slegi var,

Smagi var, Slu var, tlu varo!

im SeTis* trfobiT mSfoTvare

iseT saSfoTvels SevrTvivar,

is Tu SeTia, me masze

aTasjer ufro SeTi var.

is vnebis iqca samizned

da guls ewona isari,

magram ras vizamT, diaci

me var, mamaci is aris!

ra moxda mere, trfialis

masac rom udgas viSebi!

sxvis TvalTa mzeras ar ufrTxis,

guls ar uqanebs SiSebi.

gana CemsaviT Sin godebs

da Tvali cremliT danama, _

ca qudada aqvs Sens majnuns

da dedamiwa _ qalamnad.

es me var mxolod wyeuli,

marto STenili, euli,

amaod veZeb gulis swors

qmris saxlSi gamomwyvdeuli.

calke imisi SiSi maqvs,

vaiTu trfobiT naxeli,

xalxSi sul gamovijayo,

cudi damigdon saxeli!

pirSi SarbaTi mimqondes,

CemTvis samsalad iqceva,

perangi qacvad mqcevia,

sasowarmxdari ise var.

497

arc imis Tavi ara maqvs,

qmars gavumarTo SuRlebi,

verc mamis nebas gardaval

ibn salams SenauRlebi.

xan vneba magulianebs:

`gza TviTon unda gakafo!

moege gons da yvavs (Sens qmars)

xeliT dausxlti, kakabo!~

xan ki namusi damiSlis:

`vneba ar girCevs sworsao,

mand ijeq, rodis yofila,

kakabi Zlevda qorsao!~

rkinismkvnetelic rom iyos,

caSi ekidos galia,

qali kacobas ver izams,

qali yovelTvis qalia.

es mZime sevda gulidan

vicile, ki ver vicile,

gadavde Tavi, vitvirTe

am simZimilis simZime.

magram es dardi miklavs guls,

sxva dards imdenad ar vCivi, _

uCemod Cemi mijnuri

viT cocxlobs vnebis arCivi?

gza saiT uZevs, ar vici,

ra amoiRo mizanSi,

visTan zis, romel fundukSi*

da sufras axla visTan Slis?

Sen Tu raime gsmenodes

misi asaval-dasavlis,

isemc ufali giSvelis,

mis gzas da sadgoms maswavli!~

Senze, majnuno (leilis

vneba gabrunebs romelsac)

im qalisagan aseTi

sityvebi roca momesma,

Tavs ar miveci ufleba,

ar meTqva, rac ki vicodi,

rogor iwlobdi tans vebiT*

da vnebiT rogor iwvodi.

`is-meTqi, _ is ki arada pasuxi vkadre me maSin, _

Senma uiRblo trfialma

garia kanjris* remaSi.

jere xom Seni tkivili

etaka sulTamxuTavad,

axla ki mamac moukvda;

bedma sul xeli uTava.

xan Senze moTqvams simRerebs

32. sparsuli poeziis Sedevrebi

498

Sens siyvarulze mwuxarebs,

TvalTagan Rvarad Camosdis

sisxlis cremlebi mduRare;

xan mamis sikvdils ixsenebs,

leqsebs Txzavs samgloviaros,

bans gamoscemen kldeebi,

sadac ar unda iaros.~

roca gaigo sikvdilis

ambavi mamis Senis man,

bevri itira, majnuno,

ca Wmunvis nisliT Senisla.

_ werili minda mivwero

da wamiRebo Tu ara? _

me mTxova TalxiT mosilma,

mec ver vuTxari uari.~

werils akoca mxedarma,

rogorc wesi da rigia

da Semdeg majnuns miarTva

(patroni misi igia).

grZnoba dakarga majnunma

damwvarma cecxliT cxeliTa.

wigni xelT epyra, Tavad ki

wavida kaci xelidan.

leilis werili majnunisadmi

`aha, es Cemi ustari

maradi trfobismierTa

dardiT gulgaTangulisgan

guls sevdaSeyrils mierTvas.

cixeSi gamomwyvdeuli

am baraTs SenTan vabareb,

Sen, vinc galia dalewe

da velad gaimTabare.

eha Sen, urTierTobis

ganZis jurRmulSi danTqmulo,

trfialis eSxis mimcemad

Tqmulo da kidec ganTqmulo;

eha Sen, sisxliT gulisa

vinc klde-Rre vardnars adare; eha Sen, iayuTiviT

qvis gulSi mobinadarev;

eha Sen, vinc es qveyana

SesZar, imdeni iaxe,

vinc daTme Tvisi moyvasi

da moyvrad mxeci iaxle;

eha Sen, sayvedurebis

visac giwone isari,

499

erTurTs iq SevxvdeT, radganac

Seyris adgili is aris!

eha Sen, trfobis Cemis vinc

erTguli iyav aqamde;

xalxis miTqma da moTqmaSi

vinc vnebiT CemiT Cagagde!

rogor xar, Svebis mizezad,

gulSi romelic mizixar;

me guliT mxolod Seni var,

Sen axla guliT visi xar?

Tumc Tavi Cemi bediviT

Sen imTaviTve gaciles,

Seni var, guli saSeno

aravis gavunawile.

qmari myavs, magram is Cemgan

kidev Sors dgas da ridiT dgas,

jer gverdiT arc ki mwolia,

ar Semxebia TiTiTac.

me mqenjnes, Cemo, me, Torem

margalits Cemsas uzados

vervin gasinjavs almasiT,

guls rac gind zavTi uzavTos.

vinc ginda iyos, sxva mamri

CemTvis suyvela erTia.

Sensken iltvian fiqrebi,

ocnebiT Senve gerTvian.

niori sosans hgavs, magram

niors ar mohgavs sosani;

myral niors arvin axsenebs,

sosans ki aqebs mgosani.

nu metyvi, yofna aseTi

ratom ar giRirs ramedo?!

msurda, damegdo es mxare

da bina SenTan damedo,

magram, he Cemo, ver SevZel,

Tumc sacdels bevrjer vecade.

rac me dReSi var, am saqmes

verc gvian SevZleb, verc adre.

sul mTel qveyanas mirCevnis

Seni Tmis erTi Rerica,

ise momsurdi, walkotic

Sens qacvze turfad ver vican.

mec rogor gamasxivosna

Sens maraqaSi garevam!

mze Sen xar, xolo me Seni

SoriT Semyure mTvare var.

roca, majnuno, me mamis

Senis sikvdili gavige,

mkvdars tanT sudara rom mecva,

500

sul aso-aso aviqen.* megona, mama davkarge

da verasodes vnaxavdi,

Sens mamas ise vtirodi,

TiTqos sakuTars vmarxavdi.

Cemebr ZaZebSi Camjdaris

kedel-yurenic kvnesian, mivage saWirisuflo,

rogorc rigi da wesia.

gulSi es CamrCa, me TviTon

ver movel, meTqva nugeSi,

an mosvla rogor SemeZlo

sxvis cols, sxvas Sebmuls uRelSi!

vinc Cven gvacilebs, imaTi

qceva swored rom macinebs,

hgoniaT, Sens suls momwyvites,

raki Sens sxeuls maciles!

aq me yoveli masmia,

rac mand Sen gardagxdomia.

moTmena gmarTebs, ufali

momTmenTa Tanamdgomia!

fexi auwyev am sofels,

romc ar ukmio gundruki!

sicocxle qaravania,

qveyana _ Zveli funduki*. Wkvian kacs gana is marTebs,

Rawvebi cremliT iRaros,

rom mterma misma icinos

da kvnesiT misiT ixaros?

gana amgvarad ar brunavs

cxovrebis Cvenis borbali? _

glexi miwaSi marcvals flavs

da zed amodis xorbali.

Sen SiSma marto darCenis

ratom dagiwyo xelyofa? _

me xom var, Cemo, amqveynad

da rom var, es ar geyofa?!

martosulobis moSiSni,

vgoneb, cdebodnen erTian, _

usaSveloTac Semwe hyavT

da Semwe igi RmerTia!~

majnunis pasuxi

`am werils Slegi mijnuri,

vnebisgan daudgromeli,

Sen giwer, Cemi simSvidis

sayudari xar romelic.

501

ara, es ra vTqvi! _ Cemgan, vinc

davkarge Svebis kliteni,

Sen, vinc SvebaSi buRraob

da me guls tanjviT miteni.

Tumc davqceulvar, isedac

kvlav mtveri Seni fexis var.

Sen visi wyaros Tvali xar,

Seni sma an vis eRirsa?

me Sens gzaze var ganrTxmuli

lodinis Senis amari;

Sen ki mand visTan seirnob,

visi giWiravs qamari?

me Senze vdardob, vaiTu

sofeli senebs gasevdes;

Sen visi dardi gadardebs,

Sen visi sevda gasevdebs?

me zurgze gadavifare

monobis Senis asali;*

Sen visi rgoli monobis

gaZes, visi xar vasali?

eha Sen, romlis siturfe

meqca salocav qaabad* vis karibWesTan majnunma

unda vedreba gaabas;

eha Sen, Svebis malamov

guldaserilTa dasebis,

vinc margalitiT agvivse

brolis elvare Tasebi;51

eha Sen, Zviro gvirgvino

sxviso da Cemo ki ara,

wyalobam vismac sxva naxa

risxvam ki Cemken iara;

eha Sen, ganZo, ra ganZo,

magram sasxvisov iseve,

duSmanni SeniT iSveben,

moyvasni gvelebs iseven.52

eha Sen, grilo walkoto

CemTvis karibWeketilo,

dRemde geSmiutanelo

aRTqmulo kuTxev keTilo;

eha Sen, yovlis bandis da

badis mxsnelo da amxsnelo,

Sen Tu mikurneb, senebma,

rogorc hsurT, ise damsenon!

nu gamtex, me xom Seni tyis

nergi var, gana roki var,

Sen CemSi cocxlob da rasac

me mizam, Senc is mogiva.

gmarTebs, niadag mivlide,

502

mere ra, rom me miwa var,

miwasac movla xom unda,

am wesis miRma vin wava!

movlil da morwyul miwaze

walkoti ZalgiZs axaro

da Tu arada, nu mkilav,

ase urwyuli rad xaro!

Seni monobis rgolebi

yurSi miyria sayured,*

sxvas mainc monad nu mimcem,

gana me cudad gmsaxure?!

eha Sen, Cvengan gaWrilo,

guls cecxlad SekeTebulo,

sxva mxares Sekedlebulo

da sxvis guls SekveTebulo,

Cemze naRveli arc gagyva,

ise uRmerTod waxveli?

marTla yinulze dawere

Seni majnunis saxeli?

dRe Ramed ratom miqcie,

ciT sxivni risTvis galale,

Sen ar daminde, damkode

da axla Senve valaleb?

imedi nu gaqvs, tyuilad

Tu wavigrZeleb enaso,

Tu enad gavikrifebi,

Tavs aviSoreb tkenaso!

mag enis wagrZelebaze

giTxra sosanis igavi? _

rogorc ki enas auSvebs,

daniT mosxepen iqave.

bavSvi xom ar varT, gavigeT,

Seni oini rac aris,

jer gviRalate, axla gsurs,

TvalSi gvayaro nacari?!

Sens codvas verc grZnob, rac hqeni,

ZrwoliTac ki ar gaZrwolebs, _

waxvel da sxva kacs ecole

diaci sxvisi sacole.

aqeT me melaqucebi

da maimedeb ocnebiT,

iqiT ki sxva kacs exvevi,

sxva yaZaxs eavxorcebi.

Tu marTla guliT giyvarvar,

xom xedav, guli aiqna,

ra iqna Seni moTqma da

Sengan sulisdgma ra iqna?

dRisiT versaiT visveneb,

RamiT verafriT viZineb,

503

mis beds Sevnatri, vinc axla

TvalebSi Semogcicinebs.

bednieria is kaci

da ara Cemebr mgosani,

vis mkerdzec axla kiafob

viT Tvali patiosani!

vardnars bulbuli amSvenebs,

walkots is mitom eRirsa,

Torem yvanCalas vardis buCqs

xe urCevnia leRvisa.

ase yofila yovelTvis,

rodesac Tvali marRia,

ganZi, romelsac daveZebT,

sadRac miwaSi marxia.

rodis iqneba, leili,

mec gamibrwyindes Tvalebi,

cecxlis aliviT elvare

qvebSi vipovo lalebi?

rodis iqneba, WirxlebiT

walkoti aRar Wknebodes,

krazana Wirsac mihqondes,

Cven ki saraji gvrCebodes?

rodis iqneba, vixaroT

am daZeZgili ganZebiT,

ganZebis dapatronebiT,

ganZis xelmyofis gaZebiT?

rodis iqneba, siamis

sarkes xinjebi vacilo,54

gvels suli gasZvres, me damrCes

xviTo Cvens Soris sacilo?

me Senma sayvedurebma

damwva, viT Calam-kalami,

RmerTma sul saRad gimyofos

is kaci, is ibn salami!

bedma qna, Cemi Sens xelSi

avic da kargic enaxa,

wyluli xom Cemi Sen iyav,

Cemi salbunic Sena xar.

unda gamovtyde, leili,

Tumc kargad vici Zalian,

bevrma bWis Senis aRebas

Zala amaod alia.

da isic vici, imedebs

fuWad ar unda ubiZgon,

sadafis ubiT agarTvan

margalitebi ubiwo;

ar unda iyos aravin

ise TavSeukavebi,

naxos, ras icavs gveliviT

504

zilfebis Senis kavebi, _

es yvelaferi ki vici

da mainc fiqri tiali

sul, sul Sens irgvliv trialebs

atruebuli trfialiT.

Sen rom mand erTi buzic ki

dagajdes Cemgan unebi,

me aq siSlege xelT migdebs,

mijnurTa SmagTa bunebiT.

im mijnurebze brmobili

vin unda iyos netavi,

satrfoze damjdar buzebsac

svavebad Tu ar xedaven!

Taflo, WinWvelebr fusfusi

Cemi miT minda giwero,

rogorc WinWveli buzs afrTxobs,

ise is buzi gimwero.*

axali sityviT ra giTxra,

roca saTqmeli Zveli maqvs!

sisxli ufro maqvs gamSrali,

Tvali ki ufro sveli maqvs.

rom ginaxivar, imaze

asjer sawyali dagival,

Sen rom me Smagi gaxsovar,

imaze ufro Smagi var.

me Sens trfialSi davkarge,

rac sakuTari mqonia, _

Tu ar daTrgunav Tavis Tavs,

izeo, ara mgonia.

trfiali Seni, RmerTma qnas,

me minaxavdes xvaSiads,*

SaSarma Senma miSuSos,

rac satkivari amSlia.

Tumc ver vunaxe malamo

am Cems pirgaxsnil iaras,

arc vCivi, Sen xom SvebiT xar?

Senze vwux, Tavze ki ara.~

majnuni dedam inaxula

Svils Tvali hkida RorRebSi

mRoRavs da qvebiT miTelils.

Tvisi wiTeli vardis wil

zafrana daxvda yviTeli.

mkerds miisvena Ze Tvisi

da ualersa usvenars.

xan Tma TiTebiT uvarcxna,

xan piri cremliT usvela.

505

TxemiT terfamde gaCxrika,

esiyvarula, efera,

sul daukocna, rac hqonda,

wyluli, kopi Tu bebera.

xan kululebi ubana

savse miwiT da qviSiT da

xan ekal-qacvi ucila

zed Sesobili iCqiTad.

bolos SesZaxa, xifaTma

roca moTmena ulia:

`gons modi, Svilo, suls Rafav,

raRa dros siyvarulia!

rogor ar ici es, sikvdils

rom sicocxlesTan omi aqvs.

Tavs maxvilamowvarTuli

sikvdili wamogdgomia.

is kaci mokvda, waiRo

Tan guli SeniT natkeni,

axla mec mival, ar metyvi,

rad hqeni, Svilo, rac hqeni?

zeze wamodeq, wamomyev,

sad saxli gvidgas, karavi,

nu moSli budes, Sens iqiT

kaci ar damrCa aravin.

Tu dafiqrdebi, ar unda

amas brZeni da misani,

yoveli suli, gind mxecni,

gina Tu sirni* cisani,

dRe gare-gare daZrwian (sadme sakbilo Tua ram),

magram suyvela brundeba

Sin, SeRamdeba Tu ara.

Sen sanam ginda daiklo,

rac kacs ufalma uZina,

sanamde ginda, gaZleba

uWmels, ucinars, uZinars?

gveli daggeslavs, aqedan

Tu ar wamoxval axlave,

svavebi iyaSyaSeben

Sens leSze, mkvdars rom gnaxaven.

suls rom amgvarad iwvaleb,

suli duSmani rodia,

cota ram hyofnis kaciSvils,

gana rkina da lodia!~

rodesac majnuns moesma

dedis amgvari godeba,

gulSi koconi aenTo,

cecxlma dauwyo modeba.

miugo: `Sen Svils Seunde,

506

rac man gatira, dedao,

rac man Sen Wmunva Wmunvaze

gisarTa zedizedao!

rom ver visveneb ugono

da rom arc damesveneba,

rom Cemi brali ar aris,

gana ar mogexseneba?

Sen marTali xar, cuds vSvrebi,

pasuxs ver mogcem uarad,

magram ar mkiTxav, Cems saqnels

me vinme mkiTxavs Tu ara?!

ra maqnisia cda Cveni,

ramdenic unda vecadoT,

kaci miwaze bWobda da

RmerTs acinebda zecado.

brZenT uTqvamT: gulze trfialis

isrebs rom erTxel isrevo,

mere fuWia ocneba:

ase vizamo, iseo!

me ager imis cdaSi var

(amaze fiqrma gamlia),

Cemi sulis Cits sxeulis

rogor gavuRo galia.

Sen kidev saxlSi mewevi

(SenTvis mindao keTili),

iq or yafazSi Camketo

aq erTSi gamoketili.

Sin rom wamogyve, suls davlev,

ar memudaro amaod,

Torem nu metyvi: Sin myofi,

Svilo, ram mogkla, ramao!

me aq damagde Cemi dRiT,

Cemi aseTi abruTi,*

Sen ki Sin wadi rogorme,

saxlSi mSvidobiT dabrundi!~

gulSi Caukla, imedad

Tu kidev rame ebada,

ferxT Cauvarda samTxvevad,

landiviT gamoeblanda.

bevri bodiSi uxada,

ver galaReo ocnebiT.

kabis kalTebze emTxvia,

qoSi ucviTa kocnebiT.

wamodga Semdeg da iqve

tiriliT daesalama.

deda Sinisken moiqca,

gza sul cremlebiT dalama.

Sin rom dabrunda, guls sevda

ufro da ufro edasa, _

507

rac mamas Sexvda, is Sexvda

majnunze javriT dedasac.

o, es upiro TvalTmaqci,

Tqven rom sawuTros uwodebT,

erTi glexuWa vinmea,

miuxvdiT, xalxo, uwyodeT!

amqveynad Tesls rom Tesavs da

yanis waxdenis SiSi aqvs,

Sen arxeinad iyavi,

Tavisi angariSi aqvs:

imisTvis uvlis daTesils,

unda simwife acalos,

Semdeg rom namgliT miadges

da Wirnaxuli aCalos.

wesad aqvs, yovel saRamos

aRanTebs xolme CiraRdans,

lxenadac is aqvs, ggonia,

is aqvs, ggonia, Wiradac.

magram inaTebs Tu ara,

qars amoagdebs, qaraSots,

viT anTo, ise Caaqrobs.

Sen ra ggonia? TamaSobs.

majnunma dedis sikvdilis ambavi gaigo

roca cargvalze mxedarma

merani yalyze SemarTa,

musri gaavlo, Tu vinmes

mtrobda an sisxli emarTa,55

majnunma imav godebiT,

imave moTqma-nukvebiT* martoxelTa da yaribTa

isev daukra bukebi.*

rom mokvda misi mSobeli,

aqamde arc ki icoda

(rom SeiZula sicocxlem,

xolo sikvdilma icoda).

disSvilis Zebnad wamosuls

gzaze biZamiss emTxvia

(majnuns biZa hyavs, dedis Zma,

saxelad salims etyvian).

titvels jer tanze Caacva,

Wameo! puri aZala,

cota acala, Semdeg ki

piridan suli acala.

SebRavla: `Svilo, sikvdili

mogvixta zedizedao,

508

Seni salimi mogikvdes,

guSin mogikvda dedao!

mamaSens mihyva sabralos,

Svilze vaebiT mocelils.

wavida wuTisoflidan

wasvlis win Senze mlocveli.~

rodesac gulis SemZvreli

majnuns ambavi moesma, _

dedam dagTmoo, suldgmulma

sulisgan uaxloesma,

Tavze uwyalod iSina

monaniebis mjiRebi

(eha bWis karo Svebisav,

Turme ra Zvirad iRebi!).

raa sicocxle, Tu gulSi

sul mwuxareba gasia?

aTasi welic rom iyos,

sul erTi wamis fasi aqvs.

mikvirs, viT xarob sicocxlis

da sikvdils Sua gaCrili,

Seni arCivi sikvdilis

roca Tan dagdevs aCrdili?!

suli samadlod gaTxoves

nasxvisari da nisia,

xval patrons unda Cabardes,

aba patroni risia!

amqveynad yofna netari

nu gagitkbeba nametur! _

sufevs amsoflad sikvdili,

sicocxle hgies* rameTu.

ggonia, Sen ar mogiwevs,

aq daixane raxanac,

guda-nabadi aikra, akrifo bargi-barxana! ase regveni rogor xar,

amdeni rogor ar gesmis,

manamdis cocxlob, sanamdis

Tavze sikvdili dagesxmis.

vin xar, ra Svilic brZandebi,

Sen TviTon awon-dawone, jer Tavi Seni Seican,

xolo Cven mere gvawone!

maRla avelo, nu hgoneb,

maRal xarisxze Tu axval,

icode, mainc miwa xar,

matli xar, WiaRua xar!

frTxilad, sxvis lukmas ZaRliviT

nu ucqer kudis qiciniT,

nurmc misi cica iqnebi

509

da sxvis sufraze icini!

kacni varT, unda Craqvs vgavdeT

da venToT unda Craqvebad,

Craqvi Tavs iwvavs, xolo sxvebs

naTels hfens, sanam Caqreba.

WkuiT iyaviT, xelT vinZlo

nizamis sibrZne ixelToT

da naxavT mere, sulTnebi

gexvewebodnen: gviymeTo!

leili majnuns uxmobs

Sin ijda miwyiv leili

Rame iyo Tu dRe iyo.

Tumc banovani eTqmoda,

sinamdvileSi tyve iyo.

mudam majnunze mofiqrals

Savi dardebi esia,

sigamxdriT gvelis kuds hgavda

Sxamiansa da geslians.

qmars asi yuri moeba

da asi Tvali eWira,

ar dasxltomoda xelidan

is, visi trfoba eWira.

da abreSumad qceuli

Sulos arTavda gulidan,

yurmoWril monad eqca cols

da viT damwvar TiTs uvlida.

erT bnel Rames ki leili

darCa gareSe darajis,

Sinidan myisve gaiqca,

nebiT TavisiT, ar ajiT.

ltolvili gzispirs Camojda,

ra gairbina farsaxi*. dumda udabno, axlos ki

kacis ar iyo nasaxi.

yuri miapyro siCumes,

aravin Canda mdevari.

vinme gamvlelis lodinSi

Camojda Ramis mTevari.

im ukuneTSi uecrad

is berikaci gamoCnda.

cas sixaruliT ewia, _

bedma mouwyo gamocda.

SesZaxa: `vaSad moxvedi,

vinZlo iRbalze memTxvio!

am soflis brunvis ra ici,

ra axal ambavs metyvio?

510

amqveyniT ganapirebuls

da tyiurebSi reulso

axla vin uyvars, Tu ici,

vis uZRvnis leqsis rveulso?~

im kacma krZalviT miugo:

`Seminde, magram cdebio,

is uleilod ise wuxs,

viT WaSi iosebio.56

yvelgan mas eZebs, mas uxmobs

unda mas erTos riTime,

daexeteba vel-mindvrad da umisobas qviTinebs.

Tavad mas rac Wirs, arc icis,

sakuTar Tavze arc Civis.

daZrwis da ukvirs: leili

viT gaxda sxvisi arCivi!~

leilim uTxra: `he, kaco,

mijnuris ambis mdevaro,

viszedac godebs majnuni,

vaglax, is qali me varo!

gulSi, viT almurs, vabrunebT

dards trfobis cecxliT rgulsao,

me sxva dardi mWams, imas ki

sxva sevda uRrRnis gulsao.

is mTebSi daexeteba,

iq sevdis Cakvla undao,

me ki jurRmulSi vbinadrob

da guls boRmaSi vgudavo.~

moiZro, moxucs gadugdo

sayure patiosani.

`sadme Tu gegulebodes

majnuni, Cemi mgosani,

gnukev,* waxvide da igi

Cems axlos gamoiyvano, _

me misi bakmis yurebiT

vinZlo Tvalebi vixaro!~

is margaliti xvretili

qamars Caidva57 moxucma,

Semdeg im uxvret margalits

Tayvani sca da mokurcxla.

sadac ki kacis saxedvels

SeeZlo irgvliv exeda,

mindor da mindor iara,

klde-klde da Rre-Rre exeta. sam dRes daZrwoda xriokis

aRma da daRma mlaxveli,

verc sadme Tavad is naxa,

verc vinme misi mnaxveli.

bolos waawyda kldis Ziras

511

sawyalobelad davardnils.

leilis trfobiT dasenils

ver SesZleboda navardi.

mis win miwaze ganerTxo,

qeba Seasxa uxvad da

jer sityvis neba iTxova,

mere bodiSi uxada.

hkadra: `trfialis samkvidro

Tu mkvidrobs, mkvidrobs SeniTo,

sanam trfiali arsebobs,

man nivTi Seni SenivTos!

uSenod Seni leili,

is, soflis Cvenis mSveneba,

veRar isvenebs, suls Rafavs,

an rogor moesveneba!

ar unaxixar SoriTac,

es raodeni xania.

aRarc Seni xma smenia,

guli ver moufxania.

aq Soriaxlos megulvis

koromi danakiskudis*,

koromad iTqmis, Torem tyes

rame Tu udris, is udris.

Sig tanayrili xeebi

xelebiT zecas swvdebian,

maT qveS balaxi xasxasebs

da Sig fSanebi wdebian.

am veran velze vaglaxad

guls sevdiT ratom iteni?

iq wamo, Seni daxSuli

Svebis sad giZes kliteni!~

amoalaga abgidan

tanisamosi samiso:

`ar gamawbilo moxuci

Semomxveweli amiso!~

majnunmac misi Tanxmobis

welze Seirtya qamari.

Caicva, warbi gaixsna

(ra mSvenieri ram ari!).

win waimZRvana is kaci

da leilisken iara

(gverds viT auvli malamos,

Tu ar gasvenebs iara!).

majnuni molze Camojda

garTuli Tvalis cecebiT.

cqmutavdnen misi yonaRnic,

sul rom Tan axldnen (mxecebi).

gamoeqana vaJisken

is, vinc feriis feria,

512

viTarca marTve afeTqda,

magram gulisTqmas eria.

Sedga, aTiod nabiji

misken gadadga Tu ara.

vnebas aRviri amosdo

da saqmes sxva mxriv uara.

moxucs ubrZana: `me Tundac

am tyeSi davesaxloo,

momkali, magram majnunTan

ver mival ufro axloo!

sanTeli var me da rogorc

sanTlis wesia, viwvio,

masTan rom axlos mivide,

unda sikvdili viwvnio.

majnunis saqmec asea,

radganac aris mijnuri.

mijnuri Tavis satrfosgan

mijniT xams gadamijnuli.58

Sen Cveni saqme nu gikvirs

da amas gvedri mdabliad,

midi da Txove, magemos,

mas rom Razelis* Tafli aqvs.

leqsebis yadri me vici,

is mgosnad danabadia.

is badags modgams badiiT,

me pirs movidgam badias.~

majnuni leilis ugalobs

`Sen axla saiT navardob,

Cven kidev sad varT gaCrili?

Sen vis axareb, roca Cven

suls vRafavT Sengan daWrili?

Cven ver SegvboWa sofelma,

Tumca sofelSi vetareT,

CvenSi netarebs wuxili

da Cven wuxilSi vnetarebT.

RamurasaviT mziT dafrTxalT

mzesTan yofnis gvaqvs survili;

yelamde wyalSi vdgavarT da

mainc vixrCobiT wyurviliT.

kacma rom gvkiTxos, am sofels

Cven vflobT sikeTiT mofenils,

magram arc davfiqrebulvarT,

Cvenia ki es sofeli?

yomari ar gvaqvs, es mikvirs,

rogori yomarbazi varT,

513

Tavs mxedars ratom vuwodebT,

rodesac cxenze ar vzivarT?

amqveynadaa, zantni varT

da sul laslasiT davdivarT,

Torem im gzaze rom gavalT,59

icocxle, Cven rom mardi varT!

CemTvis mokvdio, _ mibrZane, _

`rac dRe gaqvs, WirSi aRame!~

maS, gaixare, WirSi var!

mokvla gsurs Cemi? aha me!

jer armosuli waxvide,

ra wesebs unda esavde;*

rodis yofila, xodabuns

jer mkidnen, mere Tesavdnen!

Sen CemTan mitom ar moxval,

ginda, cota xans macalo,

vinZlo es suli ganvdevno,

saxli bargisgan davcalo.

gvedri, Tu yadri icode

sacodavT xelis gamarTvis,

hqeni madli da es suli

axlave piriT amarTvi!

samagierod Sen, sulo,

modi CemTan da amiT ki

axali suli STambere,

axali guli STamidgi!

me vici yadri im sulis,

Sen rom sikeTes izamde,

STambere suli, macocxle

ukuniT ukunisamde!

nuSis igavi iswavle:

rac nuSi qveynad rgulia,

nayofi misi erTia,

magram Sig ori guli aqvs.

Sen Savi mona gWirdeba,

mec mxolod monad vvargivar,

ra dagakldeba, mimono,

viTomda erTi zangi var.

netavi ise Secvala

es ukuRmarTi qveyana,

me da Sen sofels gagvyara

da sadme erTad Segvyara!

mTvare dges SuqismToveli,

Rame _ dResaviT naTeli,

Cven viyoT molze morTxmuli

moli ki Cvengan naTeli.

erTmaneTs gadaWdobili

erTad viSvebdeT me da Sen,

xelSi gveWiros badagi, _

33. sparsuli poeziis Sedevrebi

514

Cveni muri* da zedaSe.

Seni Tvalebis eSxebiT

loTiviT gavileSebi,

Seni TmiT ganaveSebi

ufskrulSi gadaveSvebi.

Sens warbTa mSvildebs movzidav,

mere mivdgebi kululebs,

avburd davburdav,

Tivisebr agibululeb.

mere mivwvdebi nikapis

vaSls, qarvisferad moweuls,

Semdeg Sens ubes vecemi,

im Sens or kuxe broweuls.

jer Seni mkerdis nayofi

minda CavkbiCo vaSliviT,

Semdeg ki vaSlis nikapsac

dagiWam vnebaaSlili.

mkerdze msurs gadavifino

zilfebis Senis kavebi

yuridan rgolebs agiyri

vnebiT TavSeukavebi.

ise gakoceb, Rawvebis

vardebze iam ixaros,60

iebs agiSli, loyebis

Rvelfebi gadmogiyaro.

SenTan msurs axla Camovjde,

sadac zixar da kiafob,

CemTa WirTa xdis ambavi

sul TiTo-TiTod giambo. axla gamodi, Tu moxval,

Jami trfialis dRes aris,

dro Seicvala, is dRea,

aRar kvnesodes mkvnesari.~

zewamoiWra majnuni

galobas morCa Tu ara,

gulSi balRami Caeqca,

saxeze zafram uara.

isev udabnos mimarTa,

isev velebze iara,

leilic saxlSi dabrunda

(sakanSi, saxlSi ki ara).

ibn salamis sikvdili

qali meuRlis jalabSi

ise yaribad eria,

ityodiT, rkinis SelocviT

SeuboWavTo feria.61

515

marto Tu iyo, tiroda,

gminvas iwyebda saSinels,

qmars Tvals mohkravda Tu ara,

cremlebs iSrobda maSinve.

qmarTan cru colad dasmuli

da sircxvils ganamklavebi,

dabneuliyo leili,

viT zilfTa misTa kavebi.

kaci ar Canda am saqmis

raime piris mpovneli,

sanam upiro sawuTrom

ar gaapira yoveli.

welSi gawyvita meuRle

SoriT trfialma colisam,

colTan wolis wil saflavSi

Jami daudga wolisa.

cota xans kidev wamodga,

TiTqosda gamomjobinda,

magram mofrinda frTaSavi

da dRe erTbaSad mobinda.

wavida igi, am qveyniT

Cvenc wavalT, Tumca mas vesavT.*

xams*, davubrunoT sawuTros

suli, romelic gvasesxa.

qmari Tavisi leilis

Tumca mtarvalad esaxa,

Tumc qurciks maxed miaCnda

saxli, romelSic esaxla;

Tumca qmris misis sikvdili

misTvis urigo ar iyo,

coli iyo da marTebda,

WirisuflebSi mjdariyo.

zepir meuRles tiroda,

viTarca niWi mosdgamda,

qveS-qveS ki majnuns uxmobda, masze ZaxiliT moTqvamda.

Tmebsac majnunze iglejda,

misTvis ixokda saxesac.

coli qmars rogor tiriso! _

ecodebodaT mnaxvelTac.

rom moukvdeba cols qmari, _

arabTa qalebs wesi aqvT, _

or wels kars Caiketaven,

arian Sig da kvnesian.

da leilimac am wesiT

karavSi gaixalvaTa

da gadaeca majnunis

cecxlze dagvaT da xalvaTa.

rogorc ki Jami daica,

516

cxadeyo trfobis tkivili,

kivili morTo iseTi,

ca CamoiRo kiviliT.

mtirali arvin mnaxoso,

aRar akrTobda SiSebi

da gaZRa kidec Tmis glejiT,

piris xokiT da viSebiT.

rogor movida Semodgoma da rogor miicvala leili

Semodgomaze Wirxls iWers,

wesiT dro igi civia,

xeT eZarcvebaT foTlebi

da Zirs umweod cvivian.

walkoti igi saamo,

rom gviyvaoda edemad,

Tvals da xels Sua gviWkneba,

zafranis feri edeba.

Cven leilize viWirvoT,

ras vagrZelebdeT saubars.

im Wirxldakrulma walkotma

zamTris pirs mxari auba

da im maRali taxtidan,

man rom mSvenebiT daidga,

gadmopirqvavda leili

da vnebis WaSi dainTqa.

ise dawvrilda sneuli

leilis nazi sxeuli,

viTarca leli, gina Tu

lerwami qarSi rweuli.

rac erTxel zafra etaka,

kvlav aRar gadaedara.

is savse mTvare pirbakmi

daleul mTvares edara.

aorTqlda cvari, rogorc ki

buRi Camodga mkaTaTvis.

tita ras izams, mis Tavze

Tu qarborbala gadadis!

mis sxeuls cieb-cxelebam

xeli daria utifrad,

xurvebam Saqris tuCebi

naTagvariviT utvifra.

miuxvda, modga sikvdili,

sicocxle misi daedno.

deda moixmo: `he deda, _

dedamiss ase gaendo, _

Svili gikvdeba da Sen ki

517

verafriT SeZleb, uSvelo.

is nukri, rZes rom asmevdi,

Turme gesls svamda uSenod.

imdeni vylape Cum-Cumad

majnunis trfobis samsala,

suli sul yelSi momawva

da anderZis Tqmad damZala.

modi da TavqveS mklavebi

es erTxel kidev amomde.

codva Sen gqondes, Tu ar qna

is, rasac axla vambobde.

amas gTxov mijnurs gayrili,

mdgari aryofnis kbodesTan:

rogorc ki suli amomxdes

da mivicvalo rodesac,

Seni xelebiT momkazme

majnunis trfobis caliviT

da miwas ise gadamec

morTuli patarZaliviT.

vici, gaigebs gumaniT

is, Cemgan kideganqmnili,

Tu rogor Sevsvi aryofnis

lencofa SxamSi gaqnili.

qariviT gamoiWreba

is, sulis Cemis malamo,

Cems sanaxavad wamova,

Sors wasuls momesalamos.

mkvdars rom mixilavs, simwrisgan

cecxli dauwyebs modebas,

gminvas da moTqmas mohyveba,

morTavs qviTins da godebas.

man ucnauri trfialiT

SeiZlo, guli edaRa.

Senc miefere, me amas

gvedri, Tu Cemi deda xar!

uTxari: roca leili

am qveynis borkils wyvetda-Tqo, daTmo-Tqo yovli am soflis,

magram Sena-Tqo ver dagTmo. xolo Tu igi viT mokvda,

amas nu mkiTxav fuWad-Tqo, Sen gaxsenebda, sanamdis

Tvalebi ar daxuWa-Tqo. trfialis garda sxva vneba

qveynad gaaCnda arra-Tqo da trfobiT SeniT iTqvamda

suls misi anabara-Tqo. xolo rodesac sikvdilma

misi saxmili agza-Tqo,

518

Sor gzaze isev trfiali

Seni waiRo sagzlad-Tqo!~ es rom Tqva, isev atirda,

isev cremlebi dascvivda,

kidev axsena majnuni,

Semdeg ki... Semdeg gacivda.

zari majnunisa leilis sikvdilis gamo

man, visac wignis amisTvis

mwyazari TuRra* dauwnavs, majnunis sacodaobis

ambavi ase gvauwya:

satrfos sikvdilma majnuni

waleka cremlis mdinariT.

daewva guli (amqveynad

guldaumwvari vin aris!).

aRborgebuli majnuni

aduRda, rogorc marTebda.

cas imiT hgavda: Tan hquxda,

Tan wvimis RvarTqafs adenda.

mivida imis saflavze,

vinc trfobis cecxliT daiwva

(aRvweroT misi moqceva

Tu jobs, dumili davicvaT?).

ise itira, imxela

cremlis adina ruebi,

xalxi garboda im mxridan

xmiT misiT ganayruebi.

mis akldamaze daemxo

qviTiniT usvenebeliT.

iklakneboda, damarxul

ganZze viT uxsenebeli.

godebda: `zamTars SeSurda,

yvavili Seni enaxa.

soflidan ise gaxvedi,

sofeli arcki genaxa.

rogor xar? qvesknel sauflos

viT SeeTvise rogori?

rogor Zleb miwis wiaRSi

Sen, qorfa vardis kokori?

xalebi Seni didroni

kidev SemogrCa Tu ara,

kvlav agvrialeb Svlis Tvalebs

Tu nislma gadauara?

ras Svreba Seni xasxasa

iayuTebis tuCebi?

519

muSkis* zilfebi rasa iqms,

isev miwaSi Tu rCebi?

Seni alvis xe romeli

wyaros ewvia napirebs?

romel walkotSi nebivrob,

lxins romel kordze apireb?

rogor xar, roca gikawravs

tans esodeni qacvebi?

mRvimeSi rogor binadrob,

viT dgebi, roca dawvebi?

gamyrixar, CemTan aRar xar,

rogorc odesme iyavi,

magram vis ZaluZs gagriyos

Sen, guliT gauriyavi!

xatebas Sensas veRar vWvret,

ramdenic unda ginatro,

magram me vgieb* da Seni

tkivili CemSi binadrobs.~

es rom Tqva, velebs mimarTa;

neta, iq raRas eZebda?

ukan misdevdnen mxecebi,

xeli* garboda mxecebTan.

da miasxamda oTxaxmiT

saimqveynio qaravans,

gamosaTxovar beiTebs* moTqvamda gulis mzaravad.

Tu sadme lodi Semoxvda

(aq rom daZrwoda guSinac),

ayiyis ferad SeReba,

Subli imdeni uSina.

leilis naxvas natruli

akldamad misad garboda,

dRisiT leilis uZaxa,

RamiT leili aboda.

Tavs daadebda akldamas

satrfosTan myofi ocnebiT.

mis lods ferebiT feravda,

miwas avsebda kocnebiT.

mas uyveboda qviTiniT

Tavisi gulis gasaWirs,

rogor dasaja sawuTrom

isedac asjer nasaji.

is Tavis saTqmels moTqvamda,

Zirs ecemoda lodiviT.

nadirTa xro ki iqve dga,

majnunis hqonda lodini.

da Tumca masTan xro igi

aravis aWaWanebda,

ver mougera sikvdili.

da mas majnunic danebda.

520

majnunis sikvdili

dro gadioda, sawuTro

waRma-ukuRma brunavda, majnunis bedis dolabic

Tavis safqvavze zrunavda.

ufro dasustda, daeca

gaTavebuli Tavidan.

gaTavda vada sicocxlis

da tanjvis yavlic gavida.

miuxvda, suli xdeboda

zed mobjenili bagesTan.

wuTebi hqonda daTvlili,

sawuTrom ise dagesla.

leilisaken erTxelac

gamoemarTa laslasiT,

mivida imis saflavze

akldamis misis asasi.*

samaris Tavze daeca

da zed gveliviT igrixa.

xeli aRapyro zecisken:

`Sen Tu namdvilad igi xar,

vinc Seqmen ese qveyana

da zed arige yoveli,

Sens karze TxovniT movsulvar

da Sens ganagebs moveli.

sakuTar Tavis kirTebas

damxsen da Semwed meqmeni,

leilis, im Cems leilis

Semyare, Tu xar Semqmneli!~

es rom Tqva, kidev moxvia

xeli leilis samares,

Tvalni im ares miapyrna,

gamoesalma am ares.

kidev moaswro CurCuliT

eTqva leilis saxeli;

mere movida suldgmulTa

yovelTa risxviT msaxvreli.

radgan es Temi im sofels

ar aris gadamijnuli,62

iq gaemgzavra majnuni

leilis Smagi mijnuri.

521

aTari

(1136-1229)

risi bunebac aqvs

erTxel ieso qristem quCaSi

gamobrZaneba roca ineba,

iudevelni gamoekidnen

da wmindas bilwad uwyes gineba.

uSveri sityviT lanZRavdnen, zogic

ar moerida urcxvad furTxebas,

is ki idga da lanZRvis sanacvlod

uTvlida im xalxs locva-kurTxevas.

erTi gamvleli gaocda, qristes

aseTi qceva ixila roca,

uTxra: „es mikvirs,

vinc Sen gikurTxebs,*

maT rom kurTxevas aZlev da locav!“

„nu gagaocebs, rac dRes ixile! _

amaze im kacs miugo qristem, _

risi bunebac aqvs dayolili,

yoveli arsi iqceva ise“.

ver dagexsnebi

ra brZane? _ `me da Cems zilfs

dagvexsen

da sadac gsurdes, iq mibrZandio,

Torem Cven viciT, Tu moferebis

rogor dagsajoT Cvenis mwadio?!~

vera, lamazo, ver dagexsnebi,

bevric miSalo, nu iqm amaso!

versad ver waval, Tundac yoveli

Tmis Senis Reri israd damaso!

me Tumca, rogorc ieso qriste,

adamianebs leqsiT suls vudgam,

Sens zilfebs mainc

sul sxva jado aqvs,

misi muSk-ambris

macocxlebs sunTqva.

522

dahkra zarma

dahkra zarma, gzas vadgavar,

es sofeli davTmo unda.

sagzali ki ver viSove,

carieli mimaqvs guda.

suli dalals unda mivce

(ar vivaWro, vSiSob, cudad!).

satrfos niSans velodebi,

is amaSi Tu darwmunda.

msurs, qalamnad mecvas miwa,

ca mexuros, minda, qudad.

Senc ras ucdi? man waago,

vinc aq didxans daeyuda.

xom darwmundi, filosofosT

yofis arsi esmiT mrudad,

gzas WeSmarits ver gvaswavlis

dRemde maTi abdaubda.

sul qristesTan iyav, Torem

antiqriste dagvdevs mudam!

ratom?

Seni lamazi naweris xilva

me suls Camidgams, ar unda dava,

magram manamde ver gavZleb, radgan

mec kalamiviT yiraze vdgavar.

es mikvirs, Sen, vinc iesos msgavsad

sulis STaberviT acocxleb cxedars,

me, cocxals, sulis

STaberviT viT mklav,

Tan dReSi asjer

ratom mklav, neta?

qristian asuls

vificav injils,* vificav zonars,*

Tqvens berebs mosilT RvTiuri ZaliT;

vificav Tqvens xats da sakurTxevels,

Tqvens wminda taZars, ierusalims;

vificav ’isas,* visac qristianT

pativisgeba sul pirvels hferobs,

cxovelmyofeli mzis gverdiT vinc zis

da vinc flobs zecis meoTxe sferos,

yvelafer amas vificav, sulo,

523

Sens saidumlos Tu metyvi Cumad,

viT Tavs sakuTars, Sevinaxav mas

da sanam gagTqvam, momklaven umal!

ioane naTlismcemeli

aq ioane naTlismcemeli

vaxsenoT unda, wmida tarigi*, _

misi moWrili Tavi langarze

o, rogor enTo kelaptariviT!

da macxovari, SebezRebuli

iudevelTa mier ubralod,

Zelze viT gasves (magram Sen zecad

viT aRamaRle igi, ufalo!).

an mociquli* aiReT Cveni,

cota simware iwvnia gana, _

ramdeni vneba miiRo maTgan,

urwmunoebis gzaze rom dganan!

xolo meore _ aseTi mware

amboben: erTxel qristes moswyurda

da daewafa kamkama wyaros.

iseTi gemo hqonda, SeeZlo,

eTqva: vardis wylis binuli* varo!

iqve wyliT savse koka SeniSna

da saWaSnikod is wyalic mosva

(ras ifiqrebda, Tu im kokasTan

mouxdeboda xelaxla mosvla!).

cota manZili rom gaiara,

macxovars piri Seeqna mware.

gakvirvebuli dabrunda ukan,

surda, ra moxda, gaego barem.

mimarTa ufals: „es wyaros wyali

da wyali, kokiT rom udgaT qvemoT,

xom erTi aris! maS ratom moxda,

rom erTnairi ara aqvT gemo?

am saidumlos me ver mivuxvdi.

ra mizezia, ufalo, brZane:

erTi aseTi maSvne* rad aris,

xolo meore _ aseTi mware?“

aq uceb kokam aidga ena

da qristes kiTxva auxsna Zneli:

„ieso, dRes rom me kokad mxedav,

adamiani var ZvelisZveli.

524

es rodis moxda! da rac me movkvdi,

mas Semdeg Jami gamoxda bevri.

Tixad rom viqec, WurWlad gamomwves, _

xan jami viyav, xan kidev _ qvevri.

iseTi mware iyo sikvdili

da tani Cemi ise gawamda!

rad ar gamomwves, magram rac masxes

Sig, Cemi simwriT isic gamwarda.

ki gamomwvaven sawyaod, magram

am Sxams tanidan vin amomiSlis? _

rac ginda tkbili sasmeli masxan,

ar CaiSveba arasdros pirSi“.

macxovrisa da wuTisoflis gabaaseba

qriste, romelic rCeulTa Soris

rCeuli iyo Tvisi RirsebiT,

sul imis cdaSi iyo, Seecno

yvela wvrilmani soflis Tvisebis.

erTxel is, ise rogorc sCveoda,

gzad rom vidoda mosili naTliT,

viRac dedabers gadaeyara.

namdvils ar hgavda Sexvedra maTi.

Tma TeTri hqonda qals, xolo welSi

sul mSvildis msgavsad iyo moxrili.

pirSi kbilebi ar hqonda, Torem

wlebi, icocxleT, hqonda moyrili.

Tvalebze libri ekra cisferi

da Savi hqonda kupriviT saxe.

binZuri iyo, Soridan yarda,

ieriT kidev zafravda mnaxvels.

tanze WrelWruli Caecva kaba

da modioda fratuniT ase.

TavSi SuRli da Ralati edo,

guli ki hqonda siaviT savse.

marcxena xeli aTasnairi

zizil-pipiliT moerTo, xolo

marjvena xeli sisxliT moTxvroda.

magram es xinji ar hqonda mxolod:

yoveli Tmis Rers binZur boloze

arwivis basri niskarti eba;

pirze niRabi Camoefxata.

da qristes ase Semoegeba.

gaognebulma qristem hkiTxa qals:

„msurs, vinaoba gavigo Seni;

vin xar aseTi gulis amrevi,

aseTi bilwi da amazrzeni?“

525

qalma miugo: „radgan simarTle

giyvars, marTali mec giTxra unda.

me var is, visi survili guliT

am qveyanaze Senc dagaqvs mudam“.

iesom uTxra: „maS, rogorc gatyob,

wuTisofeli yofilxar Seno!“

niSnis mogebiT miugo qalma:

„diax, gaxlavar! micani, Zvelo?“

iesom uTxra: „wuTisofeli

Tu xar, aTasgvars gvetyodi ambavs,

magram es miTxar jer: rad morTulxar

ase, WrelWruli rad gmosavs kaba?“

miugo qalma: „gareT imitom

Semovibure aseTi garsi,

vinc Semomxedavs, ver Seimecnos

am Cemi Tarsi bunebis arsi.

Torem me vinc var da rogoric var,

es rom gaigos amqveynad vinmem,

axlos aravin gamekareba, _

vin saocnebo qali da vin _ me!

xolo aseTi WrelWruli kaba

mitom Cavicvi (gaxlavar brZeni),

vinZlo vacduno da movityuo

CemTan regveni adamis Zeni.

rodesac ase morTuls mnaxaven,

trfiali Cemi aReZvriT gulSi,

Wkuas kargaven Cemi gulisTvis

da momtirian vaiT da uSiT“.

qristem ubrZana: „sibilwis Wav da

ukuRmarTobis binZuro budev,

sisxlSi amoTxvril am xels, miTxari,

Sens av saqmeSi ra wili udevs?“

miugo qalma: „he, visac sibrZne

da saTnoeba gipyria xeliT,

es sisxli qmrebis Cemis sisxlia,

Cemiv xeliT rom gamovWer yeli“.

„es ra Tqvi! magram marcxena xeli

rad mogirTavso?“ _ hkiTxa mesiam.

miugo: „briyvebs siturfe xiblavT

da mesevian, rogorc wesi aqvT“.

kvlav hkiTxa qristem: „rokapo, miTxar,

rom Cadiodi urcxvad im codvebs,

gulis kunWulSi Sen mier moklulT

Tu icodebdi? minda, vicode!“

„vicodebdio?! _ gancvifrda qali, _

gagiJdi Sen, Tu Wkuaze xaro!?

me Secodeba raa, ra vici;

mxolod is vici, rom sisxli vRvaro“.

Tavisi bilwi buneba qalma

526

rom gamofina ase ubralod,

SeZrwunda qriste da SeRaRada

cas: „satanisgan vijmni,* ufalo!

am wuTisoflis gautanlobas

ki ver xvdebian mimndoni misni

da maT rom rwmena ar gaaCniaT,

amiT borotad sargeblobs isic“.

es rom Tqva qristem, dagmo siame,

rac wuTisoflis siaves axlda,

daTmo es codviT savse qveyana,

gaekra Zelze da zecad aRxda.

roca saSeno ar aris igi

erTxel ieso qristes exvewa

erTi Tavxedi nacnobi misi:

„Txovna maqvs SenTan da Semisrule!

saswaulTmoqmed sityvas flob, vici.

gemudarebi, is mec maswavlo

da mowyalebis daicva rigi!“

qristem miugo: „ver gaswavli mas,

radgan saSeno ar aris igi“.

is kaci ara da ar moeSva,

macxovars sdia da sdia didxans

manamdis, sanam ar gamostyua

mas is saswaulmoqmedi sityva.

cnobismoyvares sixarulisgan

erTxans miwaze ar edga fexi,

sanamdis didi ubedurebis

Tavs ar daatyda sacodavs mexi.

es moxda ase: sadRac mimavals

udabno veli gaevlo unda.

Sexeda, gzaze viRacas ZvlebiT

piramde savse daegdo guda.

„saswaulmoqmed sityvas _ Tqva gulSi _

Wra Tu aqvs, unda gavigo axla.

am Zvlis patroni gaacocxleo!“

naswavli sityviT RmerTs Txova maRals.

Tqva es Tu ara, ise, rom metis

arc ki dasWirda sxva sityvis Zebna,

im kacis Tvalwin, iqve, xeldaxel,

Sekowiweba daiwyes Zvlebma.

moxda is, risic, damemowmebiT,

is sacodavi ar iyo mdomi:

sul or nabijze im Zvlebisagan

wamoimarTa veeba lomi.

Rriali morTo mZvinvare mxecma,

piriT xom cecxli yara da yara,

527

eca im kacs da ise daglija,

TiTqos odesme fexze arc mdgara.

mere ki myisve iqve daRmurZla

im sacodavis oboli gvami,

misgan ZvlebiRa datova marto

da is Tavis Zvlebs amgvana amiT.

es rom iesom gaigo, gawyra

da mowafeebs ase mimarTa,

raTa im erTi magaliTidan

gamoetanaT daskvna imaTac:

„kaci rom ufals rames Txov, gmarTebs,

mudam amisi gqondes Segneba:

Txovo is, rac Sen gekuTvnis, magram

ar Txovo igi, rac ar gergeba!“

528

auhadi maraReli

(g. 1237 w.)

qristes kicvi

uTqvamT, qristes erTi kicvi*

hyva da eba Turme Tavlas,

loxi* iyo, undeboda

or dRes erTi ejis* gavlas.

Rame, sanam ciT aisi

ar Secvlida TeTrad daiss,

qriste kicvs wylis dasalevad

gaiyvanda asjer mainc.

sanam kicvi wyals (Tund erT ylups)

ar dalevda, idga qriste.

da mohyavda ukan, sanam

waiyvanda wyalze isev.

es ambavi mociqulebs

akvirvebda metismetad.

hkiTxes: „virs rom xelisguliT

daatarebT, ra grjiT, neta?“

brZana qristem: „am Cems qcevas

axsna aqvs, da mxolod erTi:

pirutyvia kicvi, wyali

mwyuriao, xom ver getyvis!

rogor SevZleb, daviZino

Rame ise, Tu ar vici,

maZRaria wyliT, Tu wyalze

wasayvanad dgas da micdis!“

529

saadi Sirazeli

(1208-1292.)

ra azri aqvs maSin

es sawuTro, Cemo Zmao,

sxvas vis darCa, Sen rom dagrCes?!

me Sens saSvels aq ver vxedav.

miekedle isev gamCens!

rogor ginda, sofels endo,

am sofelma, ici, roca,

SenisTana bevri zarda,

magram yvela amoxoca.

suli gayras rom dagiwyebs,

ra azri aqvs maSin, vin xar,

saxelmwifo taxtze zixar,

Tu, viT glaxa, mtverSi gdixar!

mzis sinaTleze

Tu daginaxavs, Ram-RamobiT

mindvrad da velad

naperwkaliviT rom daelavs

cicinaTela?

`cicinaTelav, RamiT mnaTo, _

viRacam hkiTxa, _

es ratom aris, rom ar Canxar

mindorSi dRiTac?~

Sexe, am Suqis mqonebelma

mwerma pataram

ra upasuxa da brZens Tavi

rogor adara:

`me am mindorSi rogorc RamiT,

velav dRisiTac,

magram mzis Suqze elva Cemi

Tvals ver izidavs.~

34. sparsuli poeziis Sedevrebi

530

ori vinme

Seiyvare ori vinme,

mefev, ai Cemi rCeva:

visac RmerTma daakisra

kalmis mosma da xmlis qneva!

o, am ori kacis mimarT

nu iqnebi guliT mkacri,

gwamdes xmali da kalami

da xmlisa da kalmis kaci!

vinc saomrad xmals ar feravs

da vinc kalmad lerwams ar Tlis,

rom kvdebodnen, axic aris,

ar inaRvlo, Svilo, maTi.

vaJkacuri iaraRi

maTi metad basri aris.

aba mutribs* ras gaugeb,

qalia Tu kaci aris!

igavi sikeTisa

erTxel erTi axalgazrda

kaci Semxvda gzaze.

cxvrisTvis Toki moeba da

modioda ase.

me vuTxari: “albaT-meTqi

rom ar gebas Toki,

mokurcxlavda Seni cxvari

mindvrad rokva-rokviT.”

biWma es rom gaigona,

sabels eca xelad,

Toki axsna cxvars da TviTon

gaemarTa velad.

cxvaric myisve akuntruSda,

daedevna patrons,

erTxans ase inavardes,

me damtoves marto.

rom dabrundnen, biWma miTxra:

`kaco, sibrZnis mqonev,

aq mizezi es sabeli

iyos, tyula hgoneb.

me es cxvari usabelod

damedevna myisve;

radgan Toki sikeTisa

eba imis kisers.

mofereba da pativi

ar wyens qveynad arvis,

531

kargi qceviT avi spiloc

Tvinieri aris.

erT andazas getyvi, Zmao,

da is yurad iRe:

vis saxlSiac ZaRli purs Wams,

mis erdoze iyefs.~

gayide baRi mamiseuli

gayide baRi

mamiseuli

da rac aiRo im baRSi fuli,

sul ZmakacebSi

gaaniave,

oRond moige Zmakacis guli!

megobars cecxlze

Tu qvabi edgas

da SeSa akldes, aiRe culi,

SeSad daCexe

da mis qvabs cecxlad

SeunTe Seni saxli da xuli!

avis mdomelsac

sikeTe uqen,

ra ici, iqneb icvalos rjuli;

ZaRls piri lukmiT

amoutene,

Sen ki mSvidobiT moiTqvi suli!

xosrovis darigeba

gamigonia, rom Siruies*

xosrovma*, Turme kvdeboda roca,

misca aseTi rCeva da mere

aRar isurva am qveynad mocda.

`ar SegeSindes, ubralo xalxi

sul kmayofili SeniT Tu aris;

xalxs mouare da upatrone,

xalxis zrunvaze ar Tqva uari!

xalxi Sen mudam gagyveba ukan,

Tu xar mis TvalSi mudam svianad.

av niadagze ar gadga fesvi,

Torem mogTxrian Zirfesvianad!

esec icode, imdens ver izams

ganTqmuli gmiris naqebi xmali,

ramdensac SesZlebs Tavisi wyevliT

532

guldaTuTquli beberi qali.

Tavi ayvare RaribT, gaxsovdes

mudam oboli da qvriv-oxeri! _

maTi mfarveli rom yofiliyav,

amqveynad mefed mitom moxvedi.

mters ki moeqec rogorc egebis,

amouTxare fesvi da Ziri, _

Sens momxvdur mgels Tu danas daaswreb,

qebis magivrad ar giTxran Zviri!~

kargi saxeli

sul amas tiri:

mravali myavso

cudis mdomi da avis mosurne;

sul amas Civi:

xalxSi Tavs mWris da

abrus* mitexso Zveli moSurne;

sul amas swuxar:

danas lesaven

mtrebi, rom sisxli Cemi Rvarono;

sul amas SiSob:

kargi saxeli,

Zlivs rom viSove, ar momparono!

aba me getyvi:

sikeTes sdevde

da giwodebdnen siavis Camdens,

sjobs, vidre Cumad

siaves Tesde

da garegnulad keTili Cande!

gana axlac arian

qveynad bevri yofila

mefe, taxtis mpyrobeli,

bevri gmiri Sobila,

bevri xalxis mflobeli.

bevr kacs gadauxdia

omebi da brZolebi,

bevrs hyolia qveyana

SiSiT anaZrwolebi.

bevri turfa xiblavda

mxilvelT rogorc naZvebi,

bevrs hqonia mzisferad

moelvare Rawvebi.

533

zogi saxels eZebda,

zogic _ bednierebas,

zogi iyo siturfe,

zogi _ mSveniereba.

gana axlac arian?

isemc Seni mteria!

kargni iyvnen Tu cudni,

dRes suyvela mtveria.

Cven gana guliT ar gviyvarda

erTimeore

Cven gana guliT

ar gviyvarda erTimeore!

Sen miRalate

da damagde (ra gcode, neta?),

Sen gamo yvelas

da yvelafers zurgi vaqcie,

ras vifiqrebdi,

Sen Tu Cemi gimZimda Wvretac!

Tu Serigeba

gsurdes, modi da meyvarebi,

Zvirfaso,

adre rom miyvardi, imaze metad!

Tu Raribi xar

Svilo, ecade,

moTmineba Caigdo xelSi,

Tu ginda, qveynad

ar icxovro oxvriT da xvneSiT!

Tu Raribi xar,

aitane, nu iwuwuneb,

raa simdidre,

siRaribes, Tqvi, ras uwuneb?

an rad grcxvenia,

Tu gacvia Zalian cudad?

mociquls* Cvensas

fufuneba xom ise sZulda!

qoneba erT dRes

gagiqreba, gagemtvereba,

Tu Raribi xar,

vinme ratom dagemtereba?!

mdidari oqros yaraulobs,

SiSobs da drtvinavs,

534

Raribs arafris eSinia

da mSvidad sZinavs.

Tu

ar SegeSindes, iyavi mSvidi,

Tu mtrebs urTierT uxdebaT brZola.

da Tu SeTanxmdnen, mozide mSvildi,

frTxilad, ar gargebs Zili da wola!

xvaSiadi

mters mudam xerxiT

ebrZolo unda

da gamarjvebas ewevi male.

Sen Sens mizanze

ifiqre mudam,

magram mizani sul mudam male!

gulSi xvaSiads*

inaxav roca,

Zexorcieli ar ginda mowmed,

Torem ramdeni

SemTxveva vici,

kacs rom jaSuSi gverds ejda moZmed.

makedoneli*

aRmosavleTSi

roca ibrZoda qveynis mzaravi,

dasavleTisken

pirmiqceuli

edga yovelTvis Turme karavi.

bahmans* rodesac

zabulisTanSi*

undoda SeWra da mtris sisxls Rvrida,

marcxena mxridan

dasca yiJina,

magram SeiWra marjvena mxridan.

ZaRli da kaci

ZaRls Tu erTxel Zvals gadugdeb,

axsovs misi gemo,

im amags ar daiviwyebs,

Semdeg Tundac scemo.

535

da kaci ki, zogi kaci,

rom gadahyve Tanac,

sul patara wyenis gamo

yels gagiyris danas.

ra viric iyo

Tund mdinareSi Svidjer ganbano

ZaRli, im ZaRls rac mouva, vici:

wyalSi rac ufro gailumpeba,

miT ufro bilwi xdeba is bilwi.

Tundac meqaSi* waaCaqCaqe

mosalocavad iesos kicvi,*

ra viric iyo, isev im virad

Camova, gana bunebas icvlis!

kacis Tvali da muceli

kacis Tvali da kacis muceli

ver gaZRebian verafriT, vera.

arada imis kuWs da nawlavebs

cota Wama rgebs, Cemi Tu gjera.

kidev erT igavs getyvi: rac ufro

SeukeTeben jojoxeTs SeSas,

ufro met SeSas iTxovs da codvilT

sageheniod ufro mets geSavs.

ieso qriste suls Rafavs SenSi,

Sen ki gancxromas eZeb da Svebas,

dagibams CrdilSi iesos kicvi,

samurvels usvam da qeriT kvebav.

frTxilad, sawuTro ar Seisyido

sarwmunoebis da sjulis fasad! _

„saxarebas“ rom yiddnen da imiT

virs yidulobdnen, ar Tqmula arsad.

siyvarulis seni

Zvirfaso, SeniT es guli

dameWra, aRar gamTelda.

Sens siaxloves viwvebi,

rogorc farvana _ sanTelTan.

vmale da veRar davmale

es wyluli Cumad namali,

eqims SevCivle, egebis

moeca rame wamali.

536

eqimma miTxra: `saadi,

rac Sen gWirs, siyvarulia.

Cven, eqimebi, am senTan

uZlurebi varT sruliad~.

mdidari da mawanwala

mdidari da mawanwala

garCeuli miT arian,

rom is ufro mwuxarea,

vinc ggonia, mdidaria.

Wreli samyaro

daakvirdi am samyaros

gumbaTs oqros magvars! _

ar aqvs boZi dasayrdeni

da mainc dgas magrad.

erTi Sexe diad karavs

Carxebr mbrunav cisas,

daakvirdi mokaSkaSe

uTvlel sanTels misas!

erTi qveynis mefed aris,

meore ki _ mwyemsad;

erTi taxts flobs da meore

ZonZs ZonZebze kemsavs;

erTi cxovrobs nebierad,

meore ki dardobs;

erTi loTobs da meores

wyali udgas marto.

SeiZleba

nu ggonia dideba

gvirgvinisTvis migneba, _

igi xom sxvas hqonia,

isev sxvisi iqneba.

sul aq yofnis imedsac

gulSi nuRar dabadeb! _

brZaneba rom mogiva,

patrons unda Cabarde.

bevris mqones bedis mqone

Tavi nu gegoneba, _

SeiZleba, erT wuTSi

oxrad dagrCes qoneba!

537

jelal ed-dini rumi

(1207-1273)

gana ar ici?

me qva viyavi,

movkvdi qva da mcenared movel,

movkvdi mcenarec

da bunagi cxovelSi vpove.

movkvdi cxovelic

da viqeci adamis tomad.

movkvdebi aqac,

magram gana maZrwunebs kvdoma!

gardavicvlebi

axal dReTa imediT mTeni,

rom angelozis

gamomesxas subuqi frTeni.

da erT dRes, roca

angelozis dadgeba rigic,

aravin uwyis,

iq ra melis, ra aris iqiT.

araraoba damanaxvebs

usaxo saxes

da migalobebs:

“nivTi Tvisad miiqces saxed”.

sikvdili xarobs,

Sen ki masze tyuilad cxarob,

gana ar ici,

jurRmulSi Cqefs sicocxlis wyaro!

wyalmankiano,

wyals rom svam da ver iklav wyurvils,

survili Seni

Seuxame lotosis survils,

lotosis msgavsad

Sua wyalSi gaidgi fesvi

da svi es wyali,

ramdenic gsurs, imdeni Sesvi,

magram gaxsovdes

am cxovrebis sastiki mcneba:

wamalic aris

wyalmankisTvis wyali da snebac!

538

dagviwyebia sulis satrfo,

Sens tkbil suls hyvarob,

iZaxi kia: SemomxedeT,

mijnuri varo!

doqSi Cagisxams

SenTvis Cumad wyali wyarosi

da gixaria,

hgoneb, sulis gidgas tarosi.

gadaaqcie Cqara wyali,

nebaze uSvi;

idinos Tavis kalapotSi,

CauSvi ruSi!

me var mZerwavi

me var mZerwavi da tanad lerwams

rom hgavs, sul iseT

qvis kerpebs vZerwav,

magram ra erTwams Sen Segadgam Tvals,

ar momwons igi

da iqve vlewav;

me var mxatvari da sanam suraTs

suls ar Cavudgam,

manamdis vxvewav,

magram ra erTwams Sevxedav Sens xats,

me vwvav Cems naxats,

me vTxzav da mev vwvav.

sxva meZaxis

ganvedi, Zilo, da gulis sworT

CemT uSvi xeli,

Torem sul martodmarto davrCi

aSiyi Zveli.

ase qvabiviT rom damkide

naWaze* iWvis,

qveS kidev cecxli rom SeminTe

aseTi mwveli,

es mainc miTxar, am Cems sulSi

ras walav* aseTs,

ra ixarSeba ase neli

da ase Zneli?

ra gaxda marTla, erTxel cxviric

rom movifxano,

ise damibRver, kacis viyo

TiTqosda mkvleli.

539

Sen kvnesa Cemi arc ki gesmis,

Sen arc momxedav,

Tumc saxvewnelad gamowvdili

Senken maqvs yeli.

amaRe xeli, sicocxleo,

amaRe xeli! _

amaod meli, Sin mSvidobiT

Tu marTla meli.

me sxva gza miZevs,

sxva meZaxis,

sxva melodeba, _

viS, ra warmtacad gadaSlila,

aryofnis veli!

es Sen xar!

Cven aba ra varT!? _

Cven varT erTi sakravi Cangi,

es Sen xar mxolod mesakrave,

Senia hangi;

Cven aba ra varT!? _

Cven varT erTi litoni stviri,

es Sen qviTineb Cvens sxeulSi

da CvenSi tiri;

Cven aba ra varT!? _

klde varT mxolod,

ra unda gveqos,

es Sen xmianob da Cvenc Seni

agvidis eqo.

lomi varT, magram

mxolod droSis tarze

Tu vmardobT,

gviberavs qari

da Cvenc vSfoTavT.63

da es varT marto...

Cven ratom gviTmen,

roca SenTan esoden vsxvaobT?

Sen Tavs Sexede,

siuxvis da sikeTis zRvao!@

wadi, Cemo megobaro

wadi, Cemo megobaro,

Sens baliSze dadev Tavi;

ver miSveli da amaod

nu damyvebi mdadesaviT!

540

Tavs tyuilad nu itanjav! _

kmara, rac sve damdevs avi.

Cemi cremliT morwyul velze

yanasac ki daTesaven.

RamiT vgodeb, dRisiT moTqmis

zars varisxeb mnaTesaviT.

Cemebr jere ar tanjula

qveynad kacis naTesavi.

araviTari am qveynis nivTi

RmerTi ara gwamT, miTxariT, vin var?

Cems gaognebas daudeT zRvari!

arc musulmani ar var me guliT,

arc qristianTa gzaze var mdgari;

arc maRribeli* ara var, vici,

arc maSriyelTa* mziT var gamTbari,

arc zRvis Wipia samSoblo Cemi,

arc es xmeleTi, esoden myari;

ar momdgams miwa, ar momdgams wyali,

ar momdgams cecxli, ar momdgams qari,

araviTari am qveynis nivTi,

araviTari im nivTTa dari;

arc indoelTa movsulvar mTebiT,

arc gamivlia bolRarTa bari,

arc var Cineli, arc _ xorasneli,

arca var mkvidri erayis mxaris;

arc im edemis imedi malxens,

arc jojoxeTis ar mzaravs zari,

adami ar var da evac ar var,

arc mxiblavs maTi samoTxis kari;

samkvidro Cemi ar aris arsad

da yvelgan Cemi samkvidro aris,

araviTari niSani ar maqvs

da maradisi win midgas dari;

im gaorebas vaqcie zurgi

me rom mawvnia dReebi mwari,

erTi vcan mxolod, erTs veZeb mxolod

da enac mxolod erTisTvis vZari;

is myavs pirveli, is aris bolo,

is aris Cemi arsobis fari.

mxolod mas varCev me Soris sxvaTa,

mxolod mas aqebs dRes Cemi qnari.

xom saiqio ar mwams da ar mwams,

saaqaosac rom xeli vkari!64

trfobisgan mTvrali mivende rindebs*

da mawanwalebs avubi mxari.

541

me siyvarulma Camidga suli,

mapkura gulze ciuri cvari

da jobs, iq trfobiT vcocxlobde, vidre

usiyvarulod aq vegdo mkvdari!

ra saocari bartyi var, kvercxSi

davfrinav, Tumca kvercxs jer arc aqvs bzari!

CavflulvarT qveynad arsobis lafSi

me, Cemi modgma da Cemi gvari.

Sams Tavrizelo,* davTveri Zlier

(pirs Zelgi Rvinis movidgi Rari).

axla wanwali daviwyo unda

da iqneb sadme SevCerde wynari.

sazriani RvTis glaxa

arabs tomris ori cali,

piramde rom iyo savse,

aqlemisTvis aekida

da mohqonda gzaze ase.

viRac kaci daemgzavra

(Raribs hgavda Sesaxedad),

arabs tkbilad usalama,

arc arabi eTavxeda.

aqeTurze, iqiTurze

isaubres ase didxans.

“am tomrebiT ra mogaqvso?”

bolos mgzavrma arabs hkiTxa.

“xorbali maqvs erTSi, Zmao,

meoriT ki qviSa momaqvs”.

“qviSa? tomriT qviSis Treva

ra eSmakma mogandoma?”

“maS, ra meqna, cal tomaras

aqlems rogor avkidebdi!”

“srul Wkuaze ver xar, Zmao,

rogorc axla gakvirdebi”.

“iqneb gzaSi dameyara,

anda sadme gameyida!”

“orad unda gageyo da

aqeT-iqeT dagekida”.

“biWos, es ra brZnuli xerxi

moifiqre kacma erTma,

es ra kargi ram maswavle,

agaSena mamaRmerTma!

modi, ukan Semomijeq,

visaubroT gzaze tkbilad.

brZenkaciviT msjelob, Tumca

moyme Canxar Cemi kbila.

542

vin xar, Zmao, sadauri,

ra kaci xar, erTi, miTxar!

ase QWkuiT datenili

mefe xar Tu veziri xar?”

mgzavrs amaze gaecina,

arabs meti arc acala:

“risi mefe, ra veziri! _

bogano var, mawanwala”.

“saqoneli raerTi gyavs

an aZoveb ramden aqlems?”

“ra aqlemze meubnebi?

moixede, kaco, aqeT!

erTi vinme glaxaki var,

titveli da ZonZiani,

RmerTma ase momisaja

sxvis kardakar wowiali”.

“fuli mainc ramdeni gaqvs

Savi dRisTvis Senaxuli?”

“an TvalSi ver ixedebi,

an ar gjera Sen naxuli.

ra feria, ar minaxavs

TvaliT farac gaxvretili.

vmaTxovrob da suls vinaxav

mSieri da gaRletili”.

is arabi im maTxovars

daakvirda maSin kargad

(biWos, marTlac RvTis glaxaa,

SeZlebul kacs marTla ar hgavs!).

“wadi, Tavi gamanebe,

nu modixarT Cemken aqeT!

es ra boTe ram yofilxar,

mikvirs, weRan rogor gaqe.

me mixvedra ar maqvs didi,

xorblis calad vaTrev qviSas,

magram SenTan SedarebiT,

rogorc vatyob, ara miSavs.

mTlad gonebasusti viyo

da qoneba mqondes, varCev,

vidre viyo mixvedrili

da SensaviT glaxad davrCe!”

dedaberi da qori

erTxel erTma dedaberma

monadire qori naxa,

qals frinvelma guli dawva,

iwuxa da ivaglaxa.

qori qaTams rom ar hgavda,

543

es dedabers ar moswonda, _

ra niskarti moegrixa,

ra klanWebi gamosvloda!

`Znelad sulac ar yofilxar

momxmobisTvis mosaxmobi.

xelze frCxilebs rad ar gaWris

deda, xelebmosaxmobi?!

an klanWebi viT gagzrdia,

an niskarti rad gqcevia,

frTebi rogor gagiCaCxavs

bolo* rogor gagqcevia!”

dafacurda bebrucuna,

moitana mWreli jayva,

jer daaWra qors klanWebi,

mere ufro maRlac ahyva.

qoris “movlas” ar dazarda,

saqmec male moaTava:

frTa da bolo daaglija

da niskartic moaTala.

mere es Tqva: “amas, albaT,

Sia kidec mouvlelso.

fetvi unda movuxarSo

da fafaSi movuleso!”

Zunwi arabi

arabs ZaRli ukvdeboda

davardnili Suagzaze.

qofaks Tavze dadgomoda

da moTqvamda mwared ase:

“ra vqna, awi me uSenod

viT vicocxleb, basarao;

Sen Tu mokvdi, es me vici,

ras vizam da ras arao!”

erTi kaci gzad mavali

wamoadga mtiral arabs.

“ha, ra moxda, ra gatirebs?

Rrials vismen gulis mzaravs.”

“ax, rogor Tu ra matirebs,

daviRupe, daviRupe!

Cemi ZaRli!..” _ da xelaxla

cremli waskda RapaRupiT.

“ZaRli erqva, Torem ise

ar varCevdi, Zmao, SvilSi.

an erTguli ar myoloda,

an hqonoda qurdis SiSi!

dRe damyavda sanadirod,

544

xolo Rame mdarajobda.

RmerTo, amas rom miklavdi,

me mogekal, ara jobda?!

yurcqviti da Tvalmaxvili

Cems karebTan mdgomi iyo.

xalxs egona, ZaRli myavda,

ara, xalxo, lomi iyo.”

“sawamlavi Cahyva albaT

da iwvnia vneba sruli.”

“ara, risi sawamlavi,

SimSilisgan Zvreba suli.”

“kargi, geyo mwuxareba,

cremli Seni zRvasac erTvis.

gaZlo unda, sxva ra gzaa,

mowyalea maRla RmerTi!”

mere hkiTxa: “am gudaSi

ra giZevso mZime ase?”

“ra meqneba, sursaTiT da

sanovagiT aris savse.

saWmel-sasmels ver movikleb,

noyierad miyvars Wama,

amitomac Tan sul saWmliT

gatenili guda damaqvs”.

“es ki, magram Sens ZaRls mSiers

ver aWame, Tu asea?”

“ZaRls vaWamo? es ras ambobs,

SeSlila Tu Wkuazea?!

ZaRli miyvars, magram misTvis

ver movukleb am Cems gudas.

cremli raa, muqTi aris,

xolo saWmels fuli unda!”

sanTliT xelSi dRisiT-mzisiT

erTi kaci sanTliT xelSi

dadioda dRisiT-mzisiT.

ras eZebda, ar icodnen,

gaukvirdaT qceva misi.

erTma uTxra: “kaco, Seni

saqme mikvirs metismetad,

am mze-papanaqebaSi

ras dadixar sanTliT, neta?!”

man miugo: “Cemo Zmao,

ver vpoulob, visac veZeb.

an ra wyalSi gadavvarde,

anda ra kldes unda vece!

kacs veZeb da ver vipove,

545

yofa Cemi sazaria.”

“kaco, kacis meti raa;

Sexe ager, bazaria!”

“me iseT kacs veZeb, Zmao,

ar misdevdes orsa gzasa:

gzasa mrisxanebisa

da vnebaTaRelvisasa.

me kacs aseTs ver vpoulob

da sanTliTac veZeb dRisiT.

Tu vipove, fexT vemTxvevi,

Cemi Tavi alal misi!”

mahmudi da aiazi

erTxel Turme mahmud Raznels

xorasanis morWmul* mefes

esxa nazir-vezirebi,

gaeSala sufra sefe.*

uceb mefem margaliti

amoiRo msxvilze msxvili,

Tavis vezirs miawoda,

mianaTa TeTrad sxivi.

uTxra: “Cemi veziri xar,

Semifase, ra Rirs eso?”

“erT sapalne oqrod gava,

ra dRes ityvi, imave dReso.”

“aba midi, daamtvrie,

dagemtvrios kenWi TiTqos!”

vezirs feri wauvida:

“ra Segcode, mefev, viTom?!

es obolo margaliti,

fasiT Zlivs rom davafase,

rogor unda davamtvrio,

rogor unda gimtro ase!”

mefem vezirs daumadla

da uboZa saCuqari,

gamoarTva margaliti

bneli Ramis maSuqari.

kvlav gaabes maslaaTi,

erTurTs TasiT Rvino asves,

ilxines da ibaases

da gaerTo mefe ase.

ucbad igiv margaliti

mefem misca Tavis ejibs:*

“Tqvi, ra ici amis fasis,

mipasuxe, nuki xvneSi!”

“naxevari saxelmwifo

35. sparsuli poeziis Sedevrebi

546

eRireba, Tu ar meti.”

“aba midi, daamtvrie,

qva aiRe anda keti!”

“nu, mefeo, gevedrebi,

nu mibrZaneb aseT saqmes,

an es codo ar amkido,

an momkali axlav aqve!

margalitis dasamtvrevad

viT aRvmarTo, mefev, xeli.

xeli* ar var, Tumca iqneb

geCvenebi WkuaTxeli!”

mefem masac daumadla

da xalaTi misca masac.

jamagiri gaudida,

samsaxuri daufasa.

margaliti amis Semdeg

erT amiras* gauwoda

da ubrZana, epasuxa,

imis fasze ra uwyoda.

amiramac im margalits

didi dasdo metad fasi.

damtvrevaze uari Tqva

da gagrZelda saqme ase.

saTiTaod mihyva mefe

da suyvelam ase uTxra.

mefem yvelas daumdla,

ganikiTxa yvela uxvad.

margaliti xeliT xelSi

agogmanes ai, ase

manam, sanam bolos jeri

ar mivida aiazze.

margaliti man aiazs

gauwoda, Tavis monas:

“Tavad xedav, am margalits

fasi dasdes qveynis wona.

Sen ras ityvi, megobaro,

ra Rirs igi, Seni fiqriT?”

“rac unda vTqva, masze meti

eRireba, mefev, igi.”

“aba midi da axlave

daamtvrie aqve Cqara!”

... ar motyuvda aiazi,

ar daibna, ara, ara.

aiRo da margaliti,

ver miuswro vervin, ise

mefisa da xalxis Tvalwin

daamtvria iqve myisve.

amisTana mZime saqmes

gana mSvidad emzireba!

547

CoCqoli da mixla-moxla

Seqnes nazir-vezirebma:

“es ra qnao am veragma,

mefe rogor azarala!

Tvisi mefis erTgulebis

ar esmiso mas ara-ra!”

maSin ki maT aiazma

SeuZaxa: “fuWad brazobT.

gana mefis brZanebaze

margaliti ufro fasobs?!

Tqven ras SvrebiT, daufiqrdiT,

viT mieciT macdur vnebas,

margaliti arCieT Tqven,

briyvno, mefis Tqvenis nebas!

gzas amcdarxarT, ubedurno,

gahyolixarT avsuls verags.

Tqven margalits xedavT marto,

xolo mefes Tqvensas – vera.

me Tvals mefes ar vaSoreb,

aRsavse var mefiT erTob.

rogor, gana warmarTi var,

qvis natexi gavaRmerTo!

es igavi daiswavleT,

es gaxsovdeT magaliTi:

mxolod mefis, mxolod mefis,

brZanebaa margaliti!”

didebulebs (es simarTle,

rogorc wminda aiazma,

roca ase daafrqvia

guliT wrfelma aiazma)

mrisxaneba gauneldaT,

dacxra yalbi aRtaceba,

Zirs Caqindres mZimed Tavi,

saxelmwifos Tavkacebma.

daekargaT gulzviadebs

didkacuri mixra-moxra,

daabnela sakrebulo

guldamwvarTa Savma oxvram.

da maSin ki Sah-mahmudma

Tavis erTgul jalaTs uxmo:

“waiyvane es wuwkebi

da Tavebi dasWer uxmod!

eWvi ar maqvs, ar vuyvarvarT,

gvatyueben kbilis kreWiT,

Cveni nebis Sesrulebas

urCevniaT TeTri kenWi!”

roca mefem maT sicocxle

ase mokled dauvada,

wamovarda aiazi

548

da fexebSi dauvarda.

exvewa da eTayvana:

“he mefeo mefeTao,

ar gadarCa qveynad, visac

Seni risxva efeTao.

xolo visac frTaTa SenTa

Cero faravs, igi xarobs,

Sena xaro Svebis wyaro,

kacT vinc wyalobs, Sena xaro!

amaT axla mxolod Seni

imediRa abadiaT.

apatie, gevedrebi!”

... da mefemac apatia.

Tagvisa da bayayis megobroba

erTxel Tagvi da bayayi

erTurTs Sexvdnen raRac bedad,

jer gaicnes erTmaneTi,

iWukWukes mere erTad.

uerTurTod veRar Zlebdnen,

SeeCvivnen erTurTs ise.

Seiyvares erTmaneTi,

Seitkbes da SeiTvises.

erT dRes Tagvma bayays uTxra:

“Cemo Zmao yvaWiWina,

SoriSori ase yofnam,

xedav, saqme gagviWira.

me xmeleTze vcxovrob, ager,

Sen ki wyalSi gidevs bina.

paemanze xan me gaswreb,

xan Sen moxval xolme wina.

me rom wylis pirs movadgebi

da Sen rom ar mxvdebi aqo,

geZaxi da aqeT-iqiT

mimovrbivar, rogorc maqo.

me geZaxi, Sen ar gesmis,

veRar vxvdebiT erTurTs Zmebi,

ra moyvroba gamovida,

erTad yofniT Tu ver vZRebiT!

modi, ise gavakeToT,

ar CamovwydeT lodiniTo,

erTmaneTTan Seyris dardi

guls ar gvawves lodiviTo:

erTmaneTis mosagvrelad

gamovibaT fexze Zafi.

Sen Zafs moswev, me SevigrZnob

549

da wamoval Senken swrafviT.

me rodesac momindebi,

gamovqaCav im Zafs Cemken,

Sen moxval da SeviyrebiT

da viqnebiT ase Semdeg.”

yvaWiWamac im wruwunas

mouwona mosazreba

da gaiqcnen maSinaTve

sadme Zafis mosaZebnad.

Zafi sadRac daiTries

da moibes fexze igi.

aqeT Cveni Tagvi eba

da bayayi eba iqiT.

erTxans ase netarebdnen

is bayayi da is Tagvi,

sanam mZime faTerakis

ar daecaT Tavze ragvi.*

erTxel Tagvi Zafmobmuli,

fexze adga Turme navsze,

sad iyo da sad ar iyo,

zed daacxra Zera Tavze.

Tagvi caSi aitaca,

aiwia neba-neba.

xedavs, mosdevs Tagvs bayayic

(is xom im Tagvs ZafiT eba!).

xalxma maRla aixeda,

ucxo suraTs uwyo cqera:

“sad Zera da sad bayayi!”

gadaxedes erTurTs cerad.

bayays mwared gaecina:

“ras erCian, netav, Zeras!

vinc sxvis modgmas imegobrebs,

aseTia misi wera.”

midi mere da iZie!

erTxel erT kacs viRac ucxo

kaci saxlSi mouvarda.

im sacodavs xan cxeloda,

xan cieba mouarda.

maspinZeli SeekiTxa:

“kaco, vin xar, miTxar, Seno;

vis gaurbi, ra mogsvlia,

sabervelis msgavsad qSeno;

ase risi geSinia?

aRar gaZevs kacis feri.

nu kankaleb, daje ager,

550

momiyevi yvelaferi!”

man qloSiniT upasuxa:

“sadaRavad virebs kreben.

rac viria, laSqrobisTvis

miuyvanon unda mefes!”

maspinZeli saxtad darCa:

“agroveben, vTqvaT da, virebs.

Sen xom viri ar xar mere

da rad SiSob, es makvirvebs?!”

im damfrTxalma upasuxa:

“ki, kaci var, ambob marTals,

magram imaT ar-ra axsovT

axla viris Weris garda.

dagiWeren, dagdaRaven,

nu mdaRavTo, Tumca yviri.

midi mere da iZie,

kaci iyav Sen Tu viri!”

uflis nebiT moqurdali

erTi qurdi viRac ucxo

kacis balze aZvra erTxel.

auyva da sul gaWama,

rac ki esxa bali erT xes.

blis patronma dainaxa

da uyvira: “vin xar mando?”

“SiSi nu gaqvs, arxeinad

SegiZlia, bali mando!

me amqveynad gaCenili

var, batono, uflis nebiT.

ufalmave gaaCina,

rac ki aris qveynad blebi.

uflis nebiT amovZveri

me am xeze ase maRla

da uflis Ze bals uflisas

Seveqcevi tkbilad axla”.

blis patronma biWs gasZaxa:

“momitane, erTi, Toki! _

am kacs unda ganvumarto

uflis mcneba zogi-zogi.”

qurdi igi xes miaba,

Camovida roca blidan,

mivida da imdeni sca,

Tvlida, magram veRar Tvlida.

qurdma mwared iRriala

da blis patrons uTxra viSiT:

“ras miSvrebi, uflis mainc

551

ara gaqvso, kaco, SiSi?”

blis patronma upasuxa:

“risi SiSi unda mqondes,

uflis nebiT uflis monas

uflis joxiT vcemde odes?”

ori mdidari

erTxel Turme avazakni

oRuzianT TurqTa tomis

erT did sofels Tavs daesxnen,

gadixades cxare omi.

myis gakoWes ori kaci

mamulis da fulis mqone.

erT-erTs mokvla daupires

da sabeli gauqones.

im sawyalma iRriala:

“vaJkacebo, gmirno didno,

ucodveli sisxli Cemi

risTvis gindaT qedze idoT!

Cemi mokvla rad dagWirdaT,

ar maqvs TqvenTan mtrobis Tavi,

erTi vinme kaci varo,

Raribi da sacodavi.”

“Seni mokvla misTvis gvinda,

saqmes vizamT saCvenoso,

Sens mezobels SeeSindes

da fulebi gvaCvenoso.”

“Tu asea, Tqvi, Se kaco,

raRa me mklavT? gana ar jobs,

rom is moklaT, me SevSinde

da fulebi CamovyaWo?!”

ratom ar vici, vina var?

dRe amas vdardob Sumi da sada,

RamiT fiqrebi amidis cadac,_

ratom ar vici, vin var da ra var,

ase regveni rada var, rada?

raisTvis movel am qveyanaze,

aqeT vin mxada* an ratom mxada;

saiT momiwevs aqedan wasvla,

samkvidro Cemi sad aris, sada?

mikvirs da mikvirs, ratom dambada,

am qveyanaze vinc me dambada;

552

da Tu dambada, ratom damTrguna,

amqveynad mosvla Rirda ki anda?

bargi-barxana avikra unda,

gasamgzavreblad rom viyo mzada,

mivdivar masTan, amqveynad yofnis

gavida yvela yavli da vada.

netavi im dRes, Sens Sesayrelad

roca viqnebi gasuli gzada!

netavi im dRes! _ saimneqtaro

ukve aRmeZra aqedan mada.

vin aris is, vinc amidga ena,

vinc me mamRera da maRaRada?

vin aris is, vinc momapyra smena

kacs gadaqceuls mRerad da xmada?

gza saiT miZevs, aravin miTxra,

qveynad pativi aravin mca da,

Tavad umweo gonebam Cemma

migneba misi amaod scada.

damaTvre RviniT, damaTvre RviniT,

rom galeSilma vTqva: “midi, hka!” da

maradisobis dilegis bWeni

wixlebis cemiT davlewo mTlada!

aq nebiT CemiT rodi movsulvar

an rodi daval barad da mTada,

vinc momiyvana, wayvanad mova,

viTa mTesveli _ TavTavTa mkada.

Tu ar vsvi Rvino, rogor vimRero!

rom davlev, myisve viqcevi sxvada.

leqsis saTqmeli ena miSreba,

masvi, leqsebi vadino zRvada!

Sams Tavrizelo,* oRond meCvene,

oRond gameci Soridan xma da

mzad var, es mZori davagdo aqve!

dro dadga, xanjlis movsinjo vada?

qari da tirifi

Seicvala erTxel dari

da miuxta tirifs qari.

gakvirvebiT SeekiTxa:

“rad gadagdis pirze Zmari?

me megona, mSvidad iyav

da myudroSi ideq wynari,

Sen ki tokav da Tavs iklav,

dagcemodes TiTqos zari.”

“qaro, gana Sen ar ici,

vis gavuRe gulis kari?

553

me iq Tavs viT Sevimagreb,

sadac mitevs mZlavri qari!

gana Sen ar amatoke,

gana mxari Sen ar mkari,

gana Sen ar gadamZale,

gana ase Sen ar mZari;

Tavbru Sen ar damaxvie,

Sen ar masvi Rvino mwari,

gulSi ZarRvi Camiwyvite,

gamiCine sulSi bzari!

trfobis Rvino vinc igema,

vin ginaxavs fexze mdgari?

dalocvilo, mec Rvino vsvi,

gana wyaros wyali mtknari!”

am igavis ar iyos, mec

metyvis gulis megobari:

“es ras hgavso, ra mogdiso,

ratom gdiso cremli cxari?”

“megobaro, rogor giTxra,

Tu viT meZra mTa da bari,

Seni qari viT matokebs,

viT mabrunebs Seni Rari?!

brZenma mkiTxa: “rac ar hgies,*

is Tu zeobs, es miTxari?”

me mas jiqur vupasuxe,

gana gulSi wili vyari:

“sanam Sen Tavs efarebi,

arsobis bWe ar gaqvs myari.

uaryavi Tavi Seni

da arsoba daipyari!

satrfos tuCs rom etanebi

da iadons kocni myvari,*

Sen vin xar da is vin ari,

xarT erTurTis Tanabari?

Cven salamurs misTvis vkocniT,

is ki ukravs, rogorc qnari,

Sida arsi rom ar uZevs,

garsi ki aqvs gamomxmari.

Sen Tu satrfos kocna ginda,

xarbi nu xar, umaZRari,

SeiZule es sawuTro

binZuri da sazizRari!

erTi turfa baRi vnaxe

sul walkoti, sul vardnari,

arc am sofels emijvnoda,

arc im soflad hqonda zRvari.

“baRo, baRo, _ me vuTxari, _

mTlad edemis rom xar dari,

ra baRi xar amisTana? _

554

gamacani Seni gvari!”

mipasuxa: ”is baRi var,

sul rom namavs nazad cvari,

verc zafxulis xvati maxmobs

da verc mazrobs zamTris Rvari,

briyvma TvaliT ver mixilos,

vardis wil xelT SerCes nari.

da netar ars kaci igi,

vinc Cems gzaze aris mdgari!”

mitom getyvi, megobaro,

yuri kargad momapyari:

Tu mzis Tvalma ar Sexeda,

ver ixarebs Seni zvari.

gezi mzisken diWire,

auqcie wyvdiads mxari!

“medole” qurdi

erTxel Turme erTi qurdi

Ramis wyvdiads miefara,

erTi kacis saxls miadga,

fexakrefiT miepara.

dayovneba ar vargoda,

gamoiRo marjved xeli,

qva qvas urtya da saZirkvels

gaukeTa viwro xvreli.

saxlis patrons xma moesma,

gamovarda banze myisve.

miayura, qvebis rexva

moismoda qvemoT isev.

Caixeda da ras xedavs! _

kacis landi zeze axta.

“vin xar, kaco, SuaRame

ra gindao am Cem saxlTan?

SiSi nu gaqvs, mipasuxe,

rogorc Zmas da gulis tolso!”

“medole var ...”

“medole xar?

aq ras Svrebi?”

“vukrav dolso.”

“ki magramo, _ gaikvirva, _

rom ar mesmis dolis xmao?”

qurdma uTxra: “Sen amaze

ar idardo, Cemo Zmao!

cota kidev daicade,

gaTendeba male Tanac,

xma mogiva, ukeTesi

rom ar unda, imisTana!”

555

menave da gramatikosi

erTxel navSi ijda erTi

gramatikis mcodne kaci.

menavis win medidurad

aibota, rogorc vaci.

“Seno, _ hkiTxa, _ gramatikis

Tu icio rame mainc?”

“ra batono? _ upasuxa, _

ver gavige, rai, rai?”

ganswavlulma niSni ugo

da zed xalxi moaquCa:

“naxevari sicocxlisa

dagikargavs, Zmao, fuWad.”

Cvens menaves guli Caswyda,

aiwura, rogorc bavSvi,

magram krintic ar dauZravs

an ra unda eTqva maSin.

... ucbad qari amovarda

da moaskda talRas talRa.

im grigalSi im menavem

gramatikoss hkiTxa axla:

“Tqveno curva Tu iciTo? _”

sityvebs uwyo gangeb wurva.

“curva? _ gramatikis mcodnem

_ ar vicio, _ uTxra, _ curva.”

“Tu asea, maS sicocxle

dagikargavs sulmTlad, biZi,

radgan navi iZireba,

xolo curva Sen ar ici.”

didgula yazvineli

yazvinelebs dascinian

da kidevac axi ari, _

cotas moiregveneben,

cota boTe xalxi ari.

Cvevad mosdgamT, kalam-nemsiT

ixataven mxrebs da beWebs,

maT mklavebze lomebs sZinavT

da vefxvebi kbilebs kreWen.

Cveulebas ar Ralatobs

ara Cvili, ara beri,

sxeuls nemsiT iCxvletaven

ise, TiTqos araferi.

erTxel erTma yazvinelma

miaSura sadalaqos, _

sxvebs Tu tani mouxatavT,

556

me naxati rad ar maqo!

“ra suraTi dagaxato?_”

ros dalaqma hkiTxa muStars, _

“es ra sakiTxaviao! _

yazvinelma uTxra kuStad, _

me lomguli kaci varo,

Cemi saqme omi aris,

tanic unda damqondeso

gulmZvinvare lomiani.”

“maSin barem esec brZane,

dagaxato lomi sado?”

“zed beWebze damaskupe! _

ra xeli gaqvs, unda gcado.

roca omSi gadveSvebi

da momiwevs cxare brZola,

me Zal-Rone momematos,

mters _ zari da SiSiT Zrwola!”

da dalaqmac im yazvinels

wvrili nemsiT uwyo Cxvleta.

tanSi nemsi miCxvliteso! _

SegexedaT misTvis, neta.

aRrialda: “ras miSvrebi,

ras maxatav ase mtkivans?!

ver gavuZleb Sens xelobas,

Tumc Zlieri kaci ki var.”

“aki lomi damaxate

zed beWzeo, ase brZane!”

“giTxar, magram im veranas

gana ra aqvs ase mware?”

“lomis kudis xatva viwye,

mas giCxvletdi beWis qvemoT.”

“ra bedena kudi ari,

kuds moeSvi, Zmao Cemo!

Torem lomis kudis gamo

me damadga aq dRe cudi,

jobs, isev me SemrCes suli,

vidre im loms _ misi kudi!”

da dalaqic ras izamda,

axla sxva mxriv uwyo Cxvleta.

magram Cxvleta Cxvleta ari,

gansxvaveba raa, neta!

iRriala yazvinelma:

“ras uxatav mag loms axla?”

“axla lomis yurebs vxatav,

mitom gCxvletdi ufro maRla.”

“yuris xatvas xeli uSvi,

Torem, Zmao, guli mimdis,

loms yurebi rom ar hqondes,

ra iqneba viTom miTi!”

557

adga Cveni dalaqi da

sxvagan iwyo Cxvleta nemsiT.

yazvineli isev bRavis:

“daicade, Zmao, gesmis?

aseT mwares ras maxatav,

ra nawilso lomis tanis?”

“lomis mucels gaxatavdi,

swored am dros momiswari.”

“Sen rom iqiT nemsiT mCxvlito,

me aq suli amomxdeba.

viTom im loms is muceli

rom ar hqondes, ra moxdeba!”

da bRaoda yazvineli: _

“cota Cxvletas daukeli!” _

rogorc xari dasaklavi

da jer kidev daukvleli.

im dalaqma simwrisagan

yels daisva lamis dana:

“xalxo, vin xarT, vis ginaxavT

xaTabala amisTana?

ukudo da umucelo

lomi vin Tqva, miTxar, erTi?

lomi RmerTma gaaCina,

me xom ar var lomis RmerTi!

Se oxero, Tu ver itan

nemsis Cxvletas da mis tkivils,

aq ra ginda, tans rad iCxvlet

da qaliviT risTvis kivi?!”

yru da avadmyofi

erT yrus Turme mezobeli

gaxdomia erTxel avad.

misi naxva gadawyvita, _

vewvioo unda Tavad.

magram Tavad yru rom iyo,

gulze awva amis quSi.

ras metyvis da ra vuTxrao?

TaTbirobda Tavis gulSi.

es ambavi afiqrebda,

daitanja kaci metad.

rom ar naxos, ar ivargebs,

Tu arada, ra qnas, neta?

bolos ase gadawyvita,

moifiqra saqme ase

(rom gekiTxaT, kaci iyo

WkuiTa da sibrZniT savse):

558

roca mival, ase vkiTxav:

“rogor xar-Tqo, Cemo Zmao?”

albaT ase mipasuxebs:

“ra vqna, varo, ise rao.”

“madloba RmerTs!” _ ase vetyvi.

“ras gaWmeven?” _ vkiTxav mere.

“farezebi* miTxres mxolod

da mec, ra vqna, davujere.”

aseT qcevas movuwoneb,

“Segargos-Tqo! _ vetyvi, _ RmerTma!”

“vin gmkurnalobs?” _ “es da eso _

metyvis _ yvela aqebs erTxmad.”

“RmerTma xeli moumarTos! _

me pasuxad vetyvi Semdeg,

misi qeba mec msmenia,

morCenilxar, mas Tu ende.”

gulSi ase iTaTbira

da gaswia avadmyofTan.

miefera, mietkbila,

kargs verafers ver atyobda.

“rogor xaro?” _ jer es hkiTxa.

man miugo: “vkvdebi kaci!..”

“madloba RmerTs! _ upasuxa, _

ara giSavs aba awic.”

“saWmels mainc ras ewyobi?”

man sneulma uTxra: “Sxamso!”

“Segargoso! _ yrum daloca,_

mouxdeba, vinc mas Wamso.”

“mkurnalobiT vin gmkurnalobs?” _

yruman hkiTxa Semdeg amis.

“miqel-gabrieli madgas!”

(gadiria kaci lamis).

“RmerTma xeli moumarTos!

swored masTan viyav axla,

Seni saxli movaswavle

da sacaa kidec gnaxavs.”

moxuci oqromWedeli

oqromWedelTan mivida

moxuci oqromWedeli

(gadamTieli ar iyo,

duqans uyofda kedeli).

“erTi, saswori maTxove,

oqro avwono undao!”

“saceri ar maqvs, batono,

rom mqondes, mogcem udavod.”

559

“biWo, saceri rad minda,

saswori gTxove, yanTari.”*

“cocxi ara maqvs, RmerTmani,

Tu gjera sityva marTali.”

“kaco, ras mied-moede!

kargi, geyofa xumroba,

saswori minda, gaige,

da amisi maqvs stumroba.”

oqromWedelma miugo:

“mesmis, yru xom ar ggonivar?

me SenisTana stumari

vici, risTvisac momiva.

rad ametuze, ki vici,

moxuco, duqnis karebTan.

roca xelsaqmes ujeqi,

xelebi gikankalebda.

gulSi vTqvi: amas ra ZaluZs,

erTi beberi kacia.

ise caxcaxebs, ifiqreb,

es aris, axla acia.

xelSi aiReb Tu ara

oqros patara namcecebs,

vici, rom dagicvivdeba,

Tvals aqeT-iqiT aceceb.

maSinve CemTan gadmoxval

ise, viT axla moxvedi,

rom Cemgan cocxi iTxovo

da namcecebi moxveto.

miwas moxvetav Tu ara,

arc acieb da acxeleb,

moxval da axla saceri mTxov,

rom mtveri igi gacxrilo.

es yvelaferi winaswar

gonebis TvaliT ganvWvrite.

wadi axla da nu moxval,

kidev Tu rame dagWirdes!”

mTvrali da muhTasibi

erTi muhTasibi* iyo

zneobis da rjulis mcveli,

miznad hqonda, loTebisTvis

moewyvita unda weli.

erTxel ubans dauara

da sakbilo kidec naxa, _

kedlis Ziras mTvrali egdo,

daebCina oTxad xaxa.

560

SeuZaxa: “dRes ra svio?”

mTvrals xanjali gulze esva.

“rac doqSi dgas, is vsvi, Zmao,

aba sxva ra unda mesva!”

“doqSi bevri rame udgaT,

zogSi – Rvino, zogSi – wyali.

im Sens doqSi ra esxao?”

muhTasibi hkiTxavs mwyrali.

is ramdenic Caacivda

aman sityva banze ugdo.

(muhTasibi kaci iyo,

ki icoda mTvralma, undo).

cofebs yrida muhTasibi,

aRar hqonda araqaTi.

ra qnas, mTvralTan, kargad xedavs,

dayvaveba rom ar gadis.

“aba pirSi Semombere,

daiZaxe, erTi, “ahi”! _

axlav getyvi, wyali gisvams,

Tu giwrupavs sadme raxi.”

arc amaze dahyva mTvrali:

”ahi” icis dardianma,

me karg gunebaze varo,

vsvi da vWame madianad.”

“aba Cqara wamodeqi,

migabrZano dilegs vinZlo!”

“kaco, vin xar an ras merCi,

wadi, Zmao, micnob, gicnob?!”

“mTvrali xar da gapatimreb,

adeqi da wamomyevi!”

mTvrals amaze gaecina:

“vin yofila es oxeri!

Sens dilegSi ra mindoda,

rom SemeZlos siaruli,

saxlSi mSvidad wavidodi

nasvami da mxiaruli.”

kataa Tu xorci?

erT kacs Turme coli hyavda

Rormucela, rogorc svavi,

amitomac Sin motanils

ara hqonda misas xvavi.

rasac qmari iSovida,

gaatanda coli qars da

TviTon karga suqdeboda,

asiebda boRmiT qmarsac.

561

erTxel stumars moeloda

da qmars xorci moetana.

colma xorci burTad naxa

xolo sufra _ moedanad.

mwvadi Sewva da CiCias

madianad gahkra kbili.

gasisinda da zed Rvinoc

daayola tkbilze tkbili.

qmari stumars SemouZRva

da cols uTxra: “qalo, wadi,

stumari gvyavs, ras uyureb,

Segviwvio, erTi, mwvadi!”

“eh, ra gvaqvs da ra Segiwva! _

mousawyla Tavi qmarsa. _

im xorcs kata miparvia

da erTian gadusanslavs.”

qmari gaSra: “maS, saswori

momawode aqeT axlav! _

ras iwonis Cveni kata,

avwoni da TviTon vnaxav.”

myis yanTarze* dasva kata, _

naxevari iyo oya.*

(amdenive iyo xorcic)

da sabralo Rrials mohyva:

“qalo, Tu es kata ari,

moparuli xorci sad aqvs;

xolo Tu es xorci aris,

sad wavida Cveni kata?!”

Citi da monadire

erTma kacma ZuiT Citi

daiWira Turme erTi.

Citma ena amoidga:

“Sena xar da Seni RmerTi!

CemisTana cicqna Citze

damSeuli ase rom xar,

cota cxvari giWamia,

cota Txa da cota Zroxa!

maTi xorciT ver gaZRarxar

da axla rom kidev gSia,

aba miTxar, me ras gizam,

erTi Citi tanad Cia!

Semiwyale, gexvewebi,

saqme miqen sasikeTo

da sanacvlo mec mogago,

mec sikeTe gagikeTo!

36. sparsuli poeziis Sedevrebi

562

ganmiteve da muqafad

me sams mogcem darigebas.

samiv ise gamogadges,

ar damloco, ar iqneba.

pirvel rCevas manam mogcem,

sanam kidev xelSi gyavar.

brZeni var Tu CerCeti var,

miT Semicno, marTla ra var.

Robeze rom wamovjdebi,

im meores getyvi maSin.

kaci ise gagaxaro,

rom Semohkra kidec taSi.

xis wvers roca movevlebi,

rCevas mogcem mesamesac.

agaSeneb, Tu sikeTis

Sengan sxivi mec dameca!

pirvel rCevas amas gaZlev

jer isev Sens xelSi myofi:

ujerebels nu ijereb,

sanam kidev Wkua gyofnis!”

erTi rCeva roca misca,

rogorc misca sityva, ise

afrinda da saris Tavze

wamoskupda Citi myisve.

mere uTxra: “Sens mcar qcevas

nu inaneb nurasodes,

igi unda daiviwyo,

odnav kidev Tu gaxsovdes!”

amis Semdeg ase amcno:

“Citi varo magaliTi,

me rom mxedav, kuWSi miZevs

erTi oya* margaliti.

Sen rom igi gqoneboda,

Sens beds ZaRli ar dahyefda,

daimsxvrevdi, Se sawyalo,

siRaribis artaxebsac.

es oboli margaliti,

mikvirs, xeliT rogor uSvi!”

monadires elda eca,

amouSva oxvra-uSi:

“vai, vai, es ra vqeni,

rogor vkari xeli bedso,

vis uqnia amisTana

CemisTana xelis* metso!

ratom adre ar vixmare

mTeli Wkua, mTeli Rone.

ase rogor wamixvedi,

ase rogor momaRore!”

Citma uTxra: “darigeba

563

isev unda Segaxseno.

Sen Secdomas nu inaneb,

xom girCie weRan Seno!

rac wavida, wasulia.

sinanuli masze kmara.

rom ar gesmis, yru xom ar xar,

gulze rom ar mogekara?

meored rom dagarige,

rom mogeci rCeva maSin:

ujerebels nu ismen-Tqo! _

moiqeci, rogorc bavSvi.

mikvirs, rogor daijere

viT motyuvdi kaci amiT,

oya margaliti mqondes,

roca Zlivs var aTi drami*.”

“darigebas sams dampirdi,

jer ki mxolod ori vici.

is mesamec miTxar barem,

Seasrule Seni fici!”

“Sen iseTi saqme miqen,

ar gismino, ar iqneba.

damicade, sanam mogce

is mesame darigeba!”

es uTxra da frTa gaSala

da afrinda neba-neba.

kacs ki Zua SerCa xelSi,

riTac weRan Citi eba.

moxuci da eqimi

erTi xanSi gadamdgari

SesCioda eqims ase:

“cota tvini SemiTxelda,

winaT viyav WkuiT savse.”

“es siberis brali ari.

ase icis xanSi Sesvlam.

amas mainc ver moirCen,

ra wamalic unda Sesva.”

“raRac gverdi gamikavda,

zurgic mtexavs, mtkiva weli.”

“siberea, ra unda qna,

sikvdilamde gauZeli!”

“araferi meameba,

damekarga pirSi gemo.”

“es siberem icis, ra vqnaT,

Seurigdi, biZaCemo!”

“xSirad suli mexuTeba,

564

viRlebi da suls Zlivs vRafav.”

“daberdi da sibereSi

rogor ginda iyo aba?!”

“sul erTbaSad movwydi kaci,

gamiqarda yvela vneba.”

“moxuci xar, egre ari.

sxvanairad ar iqneba.”

“fexSi jani gamelia,

gzaze muxli mekeceba.”

“maS ra ginda, bers sirbili

jeeliviT SegeZleba?” _

“welSiac rom movikakve,

moviRune, rogorc mSvildi!”

“eh, daberdi da wavida

dro, beWebs rom laRad Slidi!”

“TvalSi veRar vixedebi,

bnela, kaco, irgvliv bnela.”

“siberea, berdebi da

Tvals gakldeba nela-nela.”

“hat, Se viro, Se regveno

(kaci cofma aitana),

vin gaswavla, ra gaswavla,

sad gamoxvel amisTana!

Se CerCeto, es ar ici,

roca balRmac icis eso:

RmerTs tkivili ar daudis,

wamalic ar daewesos!”

eqimma bers daacada,

moefxana guli kargad,

mere uTxra: “ daberdi da

moTminebas mitom kargav.

dabereba kacis sulis

da sxeulis mdagvelia, _

jani roca dagisustda,

moTminebac dagelia.”

qristes elian

Sen vardis rto xar da Seni eSxi

baRs Caugdia xelSi, viT davla.

Semova sio, Seni yonaRi,

da baRSi erTad dauvliT davlas.

Sen RvTismSobeli xar, mariami,

da sio igi gabrielia.

man muclad Reba gamcno da axla

aq Sengan ToTo qristes elian.

vaSa Sen da mas, vinc SenTan cekvavs,

565

rom uflis aseT madls

gulSi itevT:

Tqvens xelSi aris yoveli arsis

maradisobis saunjis klite!

qristes ezoSi

... nigozi igi mociqulisTvis

an misarTmevad rogor vargoda! _

mas kaci gemos verc Caatanda,

Cute iyo da guli ar hqonda.

nigvziT, SaqriT da nuSiT Sekmazuls

mawvdi tkbileuls, me rom vinatre.

Sen me am nugbriT damitkbob sasas

da Camiyeneb TvalSi sinaTles.

Svilo, nigvzis guls Wam da naWuWis

gulisTvis ar xams, gadairio!

qristes ezoSi Camogsves, Sen ki

yviri: `ra iqna Cemi virio?!~

man ise tkbilad damkoda...

saCemo wuxils maxarbebT, ros me

Cem wil Svebasac mivugde kari.

garda im erTis, sxvebs (netarebas

rom mpirdebian) sul xeli vkari.

Cavxti kamkama wyaros embazSi

da ganvibane saamod miTi.

awi saTqveno raRa damrCa me? _

aRarc feri maqvs, arc suni midis.

rad minda awi ramis ganyofa

aqeT _ kargebad, iqiT _ avebad?!

man ise tkbilad damkoda, Tqveni

malamo raSi mepitnaveba!

trfobis baRidan frenen Citebi.

saiT? gza-kvali cas ar aCnia...

ki, solomoni var, mefe maTi,

magram beWedi ar gamaCnia.65

diax, var qriste tkbilad mRimari,

vacocxleb mkvdars da vici, rac miwevs.

magram var mxolod uflis gujabi,*

ar var ieso mariamis Ze.

566

sxva Cara ar gaqvs

sxva ra Cara gaqvs, valdebuleba

unda ikisro Sen Cemi kocnis.

nu davTvliT, dReSi ramdens makoceb,

aTi iqneba igi Tu oci.

Rimilic ufro unda damitkbo

(damasaCuqros, ufals vTxov, amiT!).

es Cemi Txovna locvaa Cemi.

maS, Semawie Senc Seni “amin!”

neta, me amas sizmarSi vnaxav

(rom dameZinos, vTqvaT da) Tu marTla?

roca gewvevi, modi stumarTan

da damijeqi TavsasTumalTan!

tuCebis Senis mowyveta CemTvis

sikvdilis kocnis aris daCena.

maS, modi CemTan, Cemo mesiav,

kacis sicocxlis gadasarCenad!

da Sen gTxov: “moved!”

am qveyanaze davrdomilT Semwed

badali Seni sxva vervin vpove.

o, macxovaro,

mkodovanT yovelT

Sen xar mkurnali

da Sen gTxov: “moved!”

damade xeli Sublze da sneuls

mkiTxe: “rogor xar, Cemo mesavo?”

rac codva maZes, ar gamixseno,

ar ganmikiTxo: “rad qmen esao?!”

sul rZiT da TafliT

mkvebavdi mudam

da suls miTbobdi

dRisiT da RamiT,

axla mkerdidan ar momiwyvito

da Taflis nacvlad

ar masva Sxami!

rogor dammewyre

gamwyralma maSin

da gamimete msgavsad warmarTis!

rogor wamleke warRvniT

da mewyriT

da rac mebada, rogor wamarTvi!

giwame Sen da ar vici, raa

gulze sevdis da dardis daCena.

rogorc ki gixme gadasarCenad,

567

moxvel da Wirmac zurgi maCvena.

samyaro Cveni tania erTi

da Tavi misi mxolod Sena xar.

Tu Tavi mosWres,

gana SeiZlebs

uTavod vinme Tavis Senaxvas?!

naCvevs da uCvevs

vinc sul suls udgam

da morCilTagan ar arCev urCebs;

ukvdavebis wyals vinc asmev mokvdavT

da vinc gulmowylulT

malamos urCev,

xedav? gamiSra sicocxlis wyaro,

mogmarTav,

sxvebi viT mogmarTaven:

masvi is wyali, raic sicocxlis

wyaros saTavis aris saTave.!

mzesTan zis mariamis Ze

TviTon ioseb qanaaneli,*

rom vTqvaT, vin iyo gana iseTi,

magram Sors, misreTs* rom gardaxvewes,

daemorCila mTeli misreTi.

mose* imranis Ze? Senc xom gaxsovs,

viT gaatanes wyals akvniT mose?

magram beladad gaxades bolos

da arnaxuli didebiT moses.

qriste sul xamliT xvetavda miwas,

magram amis wil gana amiwes!

igi meoTxe cad aRiyvanes

da dRes mzesTan zis mariamis Ze.

gvaxsovs, meqidan miwa-wyliT TvisiT

rogor mouxda muhameds ayra, 66

magram didebiT dabrunda ukan.

da meqa uflis saxlia axla.

Sen Tu oboli margaliti xar

mTvrali viyavi, mivedi masTan

da sayveduri vuTxari mdurviT:

“turfav, sigiJiT xom gamagiJe, _

es mainc miqen:

damigde yuri!”

gawyra: “waiRe yuri Sen Seni

vedrebiT: yuri migdeo, turfav!

568

yurs viT dagigdeb;

ver xedav, yurze

veeba rgoli miyria yulfad!”

es rom vismine, wavepotine

yurze (ra meqna, viyavi xeli*).

xeli maxloo!

xeli damartya

xelze: “Tavxedo, waiRe xeli!

Cems xeluxlebel sayures mxolod

maSin miswvdebi

(getyvi windawin),

Tu Sen oboli margaliti xar

Tavad (gaige?),

Tanac wminda wylis.

fasi oqros aqvs, rkinas ki ara.

sulia ganZi, gana tania.

ieso zecad amaRlda, magram

Tan kicvi* ki ar wautania.”

me miwa var da Sen _ gazafxuli

me miwa var da Sen _ gazafxuli,

baRSi yvavilebs kvirtebs rom uSli.

moxvedi da mTel qveyanas mosde,

ra xvaSiadic* medo me gulSi.

Cits, isriT mokluls, Semomkivian:

“ifrine kvlavo!” da mikvirs maTi, _

viT gavagrZelo TamaSi, roca

gakeTebuli maqvs ukve mati?!

farvana var da sanTels Sevawvi

frTeni da Cemi sicocxlec davwvi.

“frTxilad iyavo!” _ rom mafrTxilebT Tqven,

ras gavufrTxilde, miTxariT, awi?

Sen xom ufrore axlos xar CemTan,

vidre goneba da Wkua vidre,

maS, Senken aba viT gamovfrinde,

roca CemSi xar?!

da fexebs viTrev.

vici, yandi var da es wyalobac,

gTxov, sxva wyalobaT Sensas amato:

miqna samadlo saqme da yandi

Tu var, yandiviT axlav damadno!

da geajebi*, Cemze mTlianad

ar daibano, ufalo, xeli!

me uSenoba ar ZalmiZs, ici,

da kvlav Sen gicdi.

da kvlav Sen geli.

569

o, erTxel kidev erT sxva saswauls

nu damamadli, gnukev*, Senmiers:

iesos suliT gamaciskrovne,

rom miyurebdnen misebr mSveniers!

suli akvanSi miwevs

is gulqva ise gamcilda, Wvreta

Wvreta romaa, Rirs ar myo Wvretad.

am dakodil guls me ras vuwamleb,

ase ugulod rad gamimeta!?

sad aris mose, xriok velebze

rom ayenebda wylis Wavlebs svetad?

misi saswaulTmoqmedi kverTxi

xom ar gadeqca isev xis ketad?

suli akvanSi, viT Cvili qriste,

miwevs, magram myavs titveli metad.

da vSfoTav. misi akvanSi Cakvra

msurs.

RvTismSobelo, sada xar, netav?

qristes yidi da virs yidulob

kacuri kaci is aris da xval

misgan darCeba saxeli didi,

vinac ieso qristes yidulobs,

xolo ieso qristes virs yidis.

Sen ki am mcnebas ar eziare

da im zomaze daeci flidi,

rom qristes yidi da virs yidulob

da arc arafris ara gaqvs ridi.

Selocva igi

Sen almacerad nuki uyureb

iesos mier sityviT Selocvas, _

Sen mas Sexede, rogor ver SeZlo

sikvdilma kacis tanSi Semosvla;

Sen nu gakvirvebs, Selocva igi

qristem viT locva rom ar warmoTqva, _

Sen mas Sexede, Tu im SelocviT

is mkvdari fexze rogor wamodga;

Sen moses* kverTxi nuki ggonia

raRac kombali ubiri Cobnis, _

570

Sen mas Sexede, kombali igi

zRvas rogor apobs

da mters viT sjobnis!

yvelaze didi saSineleba

erTxel iesos erTma simarTlis

maZiebelma nacnobma hkiTxa:

„yvelaze didi saSineleba

am qveyanaze ra aris, miTxar?“

miugo qristem: „yvelaze didi

saSineleba, samyaros rom aqvs,

rac jojoxeTsac ki azanzarebs,

aris ciuri meufis wyroma“.

„mere is wyroma riT aviciloT?“ _

hkiTxa im kacma vaiT da uSiT.

miugo qristem: „miT, rom Cven Cveni

wyroma CaviklaT sakuTar gulSi“.

iesos vuxmoT!

Zilis win vixdi mwiris jvalos da

vwvebi, rogorc es Cemi wesia,

vinZlo xval diliT (roca aRvsdgebiT)

kvlav im jvaloSi davxvde mesias.

antiqristea, aqeT rom modis,

ar dabunagdes is CvenTan axlos!

axla Cven qriste Tu gadagvarCens!

iesos vuxmoT, ariqa, xalxo!

me vin viyavi!

sanam Sen, mosev*, xels Semaxebdi,

me xis ubralo viyavi kverTxi,

xolo Sen xelSi gvelad viqeci,

radganac neba iyo es RmerTis.

me vin viyavi! viRac lazare

saflavSi mwoli cxedari erTi,

sanam Sen, qristev, suls STamberavdi

da aRmadgendi mkvdars isev mkvdreTiT.

571

imeds nu kargav!

imeds nu kargav da nurasodes

„ganwiruli var, _ nu ityvi, _ RvTiTo!“

visac imedi hqonda, eSvela,

saSveli mudam aris da mitom.

Tu dedas RvTisas gamoeTxove,

gamagrdi, arc-ra momxdara viTom, _

ufalma Tvisi Ze, qriste, mxsnelad

xom mogivlina mis nacvlad TviTon!

Tundac uZiro jurRmulSi egdo,

nu kargav imeds, Camova xviTo,

amogiyvanen Senc, iosebi*

WiT amohyavdeT sovdagarT TiTqos!

Sen

ambavi Cemi, Zvirfaso, marTlac

kacis Wkuaze aris SemSleli:

macxovris sulTqma mklavs,

ki ar mkurnavs,

ukvdavebis wyals vsvam da

ver mSvelis.

wamali Cemi, gagikvirdeba,

ra aris! ra da, Tu es SevZeli,

gixilo, Cem win wels rom arwevde

Sen, kviparosis qalad Semcvleli!

sulelTa Sesaxeb

erTxel Turme macxovari

velad rboda fxoWa-glejiT.

gaukvirda erT kacs es da

kudSi sdia erTi eji.*

rogorc iqna, daewia

(gaugrZelda devna didxans).

„ase mwared ras gaurbi,

miTxario?“ _ qristes hkiTxa.

macxovarma upasuxa,

is rom kiTxvas morCa, bolos:

„me vis unda gavurbode,

gavurbivar sulelT mxolod“.

gaukvirda im kacs es da

arc sxva kiTxva daaxana.

moaxsena: „miTxari, Sen

572

macxovari ar xar gana?

Sen is ar xar, uflisagan

RvTaebrivi rom gaqvs sulTqma;

sulTmobrZavebs rom kurnav da

micvalebulT suls rom udgam?“

„diax, swored is gaxlavar

(ar SeCerda qriste didxans),

mkvdars suls vudgam,

swori aris.

mere ra gsurs, amiT miTxra?“

„ra minda da, ver mimxvdarvar,

amixseni, ar mawvalo:

RmerTi yovlad mowyalea

da sulelebs rad ar wyalobs?“

macxovarma upasuxa:

„Sors Setope, Ziakaco,

uflis nebis Taobaze

rac me vici, ginda, gamcno:

uflis wyroma zogs avad xdis,

zogsac kidev miscems zarals,

magram sulels rac man uqna,

me rom me var, tanSi mzaravs“.

573

auhadi ispaaneli

(g. 1337 w.)

gulia igi

Sens arsSi jvarze Tu gakrulia

raime, igi mxolod gulia.

gulia igi, rac baRSi galobs,

Sen ki ggonia, rom bulbulia.

gulia, igi, ramac akvanSi

Cvil yrmas, iesos, audga ena.67

is guli iyo, aq rom gvagula

qriste, gulSi ki Caikra zenam.

amen getyvi Sen: daimaxsovre

sibrZne, simarTle rasac stania:

iesos guli qristea, xolo

iesos kicvi* mxolod tania.

es qristes guli iyo, rom zecad

aRxda da mzesTan daido bina,

Torem iesos kicvi aq aris.

mas CvenTan RviZavs

da CvenTan sZinavs.

im guls namdvilad is ver miswvdeba,

gzas im gulisken is ver gaignebs,

uflis win locvas

vinc ver aRavlens

da uflis mcnebas

vinc ver gaigebs.

Sen guli igi tanis nawili

iyos, gulSiac ar gqondes eWvad! _

im guls pirs ZaRli ver daakarebs,

im guls mSieri kata ver SeWams.

an risi ZaRli, an risi kata,

rodesac dResac, viT iyo guSin,

angelozi rom angelozia,

masac im gulis Suri aqvs gulSi!

Sen Sens beTlemSi (rasac me getyvi,

aq esec sityvad mosatania)

mas, raic mxolod Seni xorcia,

mas, raic mxolod Seni tania,

ar sce Tayvani, guls ki emone

574

da salocavi mxolod guls uge,

gulis taZarSi sanTeli anTe,

xorcis bunagi ki cecxliT buge!

mouRe bolo Sens uvicobas, _

sxva daiviwye yoveli, xolo

icode, soflis oTxi stiqia

mesiaSia mxolod da mxolod!

da daixsome (tyuilisagan

marTlis garCeva brZenTa wesia):

jvarze vinc acves, is iyo miwa

da cad vinc aRxda, iyo mesia!

daagde miwa!

Sen Tu tani xar, saWmel-sasmelze

da tansacmelze izrune, xolo

Sen Tu suli xar, maSin amqveynad

sazrdo sulisa eZie mxolod!

Sen Tu samyofels icvli da ici,

im soflad gasvlis vnebiT rom iwvi,

maSin daagde aq Seni kicvi*,

dayare bargi, rac tanze icvi!

maSin gza giZevs grZeli da rTuli,

nu xar am soflis saqmiT garTuli,

win kibe gidgas, Sedeqi masze

da zed iare sarTul-sarTuli!

qriste cad aRxda, xolo yoveli,

raic mas axlda, miwaze darCa.

iesos kicvi ager Zovs balaxs,

Tavad ieso ki arsad ar Cans.

am soflis nivTi raa, Tu ici

an kicvi, aq rom yofna axana? _

sulis tvirTia, daagde igi,

dayare, rac gaqvs bargi-barxana!

Tu zecad aRsvla gsurs,

daTmo unda.

rac aq gebada, geba da gecva!

icode, qristec ver aRxda zecad,

sanam amqveynad jvarze ar ecva.

vinc aRadgina mkvdreTiT lazare

gamigonia, erT dRes ieso

da gabrZnobili Segirdni misni

isxdnen da erTad soflis xvaSiads*

Cxrekdnen gonebiT da guliT misnis.

575

da ucabedad, roca mowafeT

ganumartavda siyvaruls qriste,

cxare cremlebiT atirda igi,

baasi rom ver SeiZlo, ise.

mowafeebma ieso qriste

aseT yofaSi ixiles roca,

Sewuxdnen friad: „gana raao

es siyvaruli?“ _ Sehkadres moZRvars.

miugo qristem:

„warmoTqmul sityvas

xams*, Sesatyvisi saqme enivTos!

Tu siyvaruli raa, xval amas

Tqven TviTon naxavT

TvaliT TqveniTo“.

meore dRes ki ieso qriste

Zelze gaakres da Zmari asves.

da siyvaruli rac iyo, maSin

man ganumarta mociqulT ase:

„Rrmad siyvarulis arsSi Cawvdoma

visac surs, unda axsovdes: marad

aseTi aris igi da amis

dasturad Cemi Zels gasmac kmara.

Tu jvars ar gacves da xerxemali

Seni wamebis Zels ar exeba,

zecad ver axval

da fuWad cdilob

sasufevelis karis SeRebas!

Tu getyvis vinme: „tanjva ras momcems

an jvarcma unda mrgebdeso raSi?“

miuge: „raTa daagdo miwa

da gaagelvo zecaSi raSi“.

getyvis: „samsWvali* risTvis viWdio

da vnebis gesli rad unda Sevsva?“

miuge: „zeca rom gaginaTos

da Sandlad eqmnes kelaptars Sensas“.

getyvis: „umamod gaCeniliyos

kaci, aravis asmia jero“.

miuge: „zeca Zekacs rom mamad

eqmna, maS, arc es gsurs, daijero?!“

getyvis: „viT aRdga kaci,

Tu mokles

da SeamTxvies sikvdils sazarels?“

miuge: „magram es xom is iyo,

vinc aRadgina mkvdreTiT lazare!“

576

xajo qirmaneli

(1290-1352)

iseTi kargi ambebi mesmis

iseTi kargi ambebi mesmis

misgan da ise vixareb amiT,

TiTqos momakvdavs qristem miuswro

an yanas wvimam asxura nami!

es ra saamo surneli moaqvs

zefirs yoveli wuTi da wami! _

nelsacxeblebiT movaWrem

daxlze

xom ar gadmodga

muSk-ambris jami?

577

salman saveji

(1300-1375)

yvela RvTiskaci

yvela RvTiskaci (dasabamidan

ase iyo da asea axlac)

mudam gzas adgas da gzaze mudam

xvdeba sikeTes axals da axals.

da vinc ar adgas gzas, is ar aris

arc sazriani da arc sviani;

kaci ki ara, igi axorSi

sabliT dabmuli xvadagi ari.

sul gzaze reba gmarTebs da ara

vaglaxad gdeba gzad yunWis darad.

es rom asea, amis dasturad

ieso qristes cxovreba kmara:

qriste miwidan zecad aRzevda

(mas mitom vaqebT da vesavT*),

radgan

sul gzaze iyo gabmuli igi,

win sul gza edo.

da sul gzas adga.

37. sparsuli poeziis Sedevrebi

578

hafezi

(g. 1389)

ras gverCiT axla!

mas Semdeg, rac dRes

Cven vnaxeT, xalxo,

RvTis madls ra vuTxraT an kacis amags?

dRes locvis nacvlad

Cvens firs* duqanSi

Rvinis sma hqonda da puris Wama!

Cven, mis Segirdebs,

ras gverCiT axla,

meCeTSi erTs Tu gamovrCiT namazs*,

rodesac Rvinis

sardafSi uZevs

fuZe Cvens moZRvars da sjulis mamas!

es meramdene iqneba weli

me sul var mTvrali,

niaviT neliT

sul Relavs radgan Tmis Senis leli;

me sul vZrwi, radgan

erTs rom gamxedav,

ver gamimarTavs weliwads weli.

o, RmerTo Cemo,

moTmenas amdens,

rasac me vuZleb, an viT var mrTeli!

naTlis wil _ bneli...

warbTa win SenTa

sanTlad danTebas amaod veli.

iqneb isurvo,

edemad iqces

es mwiri miwa! _ ar aris Zneli:

niavs ubrZane,

agxados ride

da aha, kide samoTxis velis!

niavs vambobdi, _

niavi da me,

579

es meramdene iqneba weli,

orive Seni

varT anaweri*

(orive Seni mijnuri Zveli), _

me TvalTa SenTa

ise dambnides,

Zirs vgdivar ager, viT mZime Zeli,

is kidev zilfTa

SenTa surnelma

ise daaTro, velad rbis xeli.*

kurTxeul iyos!

kurTxeul iyos

is dro, rodesac

Sen Cemken Cumad geWira Tvali,

roca jer kidev

Rawvebze maCnda

vnebaTa SenTa RelvaTa kvali;

kurTxeul iyos

is dro, rodesac

iqiT TvaliT rom mkilavdi mwyrali,

aqeT tuCebiT

badags masmevdi

da iyav vnebis morCili qali;

kurTxeul iyos

is dro, rodesac

naqeifarze, viT siZe-sZali,

me da Sen erTurTs

SemovrCiT erTxel

da SevajufTeT codo da brali;

kurTxeul iyos

is dro, rodesac

loyaTa SenTa Zowi da lali

guls umowyalod

mifufqavda me,

viTa farvanas _ kelaptris ali;

kurTxeul iyos

is dro, rodesac

sufras gvilxendi Sen, sufris Tvali,

da roca mTvrali

TvaliT gvimzerdi,

gveleweboda rbili da Zvali;

axla rom ager

meCeTSi vgdivar

da Rvinis nacvlad win midgas wyali,

kurTxeul iyos

is dro, rodesac

sirajxanaSi veyude mTvrali!

580

sanam Sen erTi

aTasi mteri

rom myavdes qveynad

da asaklebad momixtes karad,

sanam Sen erTi

myavxar moyvare,

ar vSiSob, radgan Sen xar da kmara!

es me Senia,

rom maqvs imedi,

Cems gverdiT mdgari megulvi farad,

Torem uSenod

me rogor gavZleb, _

sikvdilis SiSi mzafravs da mzaravs!

Tu sunTqva Seni

ar moaqvs niavs,

Cems niadagze ver vdgavar myarad

da vardis darad

pirs ise vixok,

sisxli Rawvebze Camomdis Rarad.

ocneba Senze

da mosveneba?

gayra Seni da raime Cara?

ara, sicocxlev,

aseTi rame

jer ar momxdara, ara da ara!

Sen rom damkodo,

ufro mrgebs, vidre

sxvam wyluls salbuni damados wynarad;

sxvis mowvdil Tafls da

goleuls* mijobs

Seni samsala da Zirimwara.

sikvdiliT CemiT

davTrgunav sikvdils,

xmliT SeniT Cems sisxls Tu aden Rvarad;

mkvdrad nu maxsenebT, _

vkvdebi sikvdiliT,

raTa sicocxliT vicocxlo marad!

is, uxilavi

ramdenjer miTqvams

da axlac vambob

(ganvimeoreb Cems naTqvams kidev): _

am gzas me CemiT

ar davdgomivar,

`momyevo!~ mixmo da gavekide.

581

viT TuTiyuSma

ar uwyis, visas

ras imeorebs (mwvrTnels faravs ride),68

is, uxilavi,

me mxmobs: `es Tqvio!~

da mec mis naTqvams vfen kidiT-kide.

ar vici da arc

vkiTxulob, vin var,

arc veZeb, xeli ra saqmes vkide, _

es mas mohkiTxeT

CemT gadamkideT,

me vardad mkrefdeT Tu eklad mmkideT!

Cemi Sirazi

o, ra kargia Cemi Sirazi,

turfa, warmtaci da sayvareli!

RmerTo, daicav kedlebi misi,

RmerTo, Sen iyav misi mfarveli!

Sen ruqnabadi* adine laRad

(is ukvdavebis wyaroa tkbili),

marad ayvave Cemi mosali*,

aqrole misi niavi grili!

o, erTxel mainc naxeT Sirazi,

da xilviT misiT icxoneT suli!

o, gaicaniT Sirazelebi _

guliT keTilni da sibrZniT srulni!

aseTi Wiri sad gagonila!

aseTi Wiri sad gagonila,

amgvari saqme vinmes gsmeniaT, _

im gulqvas CemTvis gulis mokvlisgan

jer dRemde rom ar dausvenia!?

wamali Cemi mas aqvs, viT qristes,

da cremlic mitom ufro mdenia:

mxolod mas ZaluZs, miSvelos,

radgan

mxolod man icis, es ra senia.

582

wamo, masTan wamo!

walkotidan isev ismis

mutribis* xma amo,

gulSi cecxli gagiCndeba

misi leqsis gamo.

isev kvnesis, isev mesmis

mowodeba misi.

Cven gveZaxis. ver vCerdebi.

wamo, masTan wamo!

sayvareli iyo Cemi

meriqife erTi,

mzes jabnida silamaziT,

dalaliT da mkerdiT.

Rvino hqonda CemTvis mudam

gulis samalamo.

daviwyebas dRes imisas

me amaod vlamob.

RamiT, mZinares

vnebaaSlili, TmadaSlili

da RviniT mTvrali

RamiT, mZinares, Tavs damadga

(Sevxede) qali.

xelSi eWira Rvinis sura

da miRimoda,

mis gadaReRil mkerdze damrCa

orive Tvali.

damijda TavTan, momefera

da ase miTxra:

`ratom ar ginda, moixado

mijnuris vali?

gancxromis droa, mec amisTvis

movsulvar SenTan.

Sen geZineba, me ki gulze

medeba ali.

mijnuri Tu xar, maSin Rvinoc

unda dalio!

Tu Rvinos ar svam, siyvaruliT

ara xar mTvrali.~

he, RvTismosavo, nu damiSli

gancxromas qveynad;

wadi jandabas, agiRia

eSmakis kvali!

Rvino da qali, hei hafez,

giyvardes mudam,

Tu ginda, qveynad gadixado,

rac gaZevs vali!

583

hafez, Wkuas mitom giqeb

iriJraJa, meriqifev,

momawode Rvinis jami, _

Cqara, Torem es sawuTro

ar daicdis erTi wamic!

Cqara, Torem es sicocxle

gafrindeba, gaiqceva;

Cven waviqceT manam, sanam

dedamiwa daiqceva!

vinc aq vloTobT, yvela wavalT,

isev veRar wamovdgebiT.

Cvengan doqi gaakeTeT! _

Rvinis WurWlad gamovdgebiT.

ukve Tavi mogvabezra

RvTismosavTa darigebam.

Cqara Rvino momawode,

Cqara morCi Carigebas!

hafez, Wkuas mitom giqeb,

Rvinis jams rom etanebi.

maS, dalie tkbili Rvino

da aRivse netrebiT!

584

aliSir navai (fani)

(1441-1501)

uebari wamali

vinc satrfos moswyda,

imis mowylul guls,

Tundac uwamlos aTasjer qristem,

veras uSvelis, wamali misi

masTan Serwymaa isev da isev.

Cems satkivarze vis ar SevCivle,

ra juris eqims, ra sjulis mamas,

sanamdis aqve, samikitnoSi

ar mivageni uebar wamals.

am sofels unda moSorde

mis gadamkides, sad gagonila,

SeeZlos Zili an Wama, an sma;

ra dros sma-Wama anda Zilia,

ros giwevs gulis saxmilze dasma!

Tqven mamSvidebdiT: „yviTeli saxe

sisxlis cremlebma (rom gdis)

egeba

SegiReboso wiTlad!“

piriqiT,

man TviTon sisxli yviTlad SeReba!

fani, Sen marTla, viTarca qristes,

daaxloeba Tu ginda mzesTan,69

maSin am sofels ganSorde unda,

rom idge maRla yoelTa zesTa!

585

satrfo Tu gulSi mogikalaTda

satrfo Tu gulSi mogikalaTda,

nu SegaRonebs Sen amis SiSi;

rwmenis TvalTa win eWvebis bades

vinme Tu giSlis, arafers giSlis!

angelozebis frTaTa Tvinier

da gabrielis nebis gareSe

cad ver aRxdebi Sen, viT ieso,

da zesknels Sen ver moiTareSeb.

586

asiri lahijaneli

(g. 1506 w.)

mesame gza

am sofelma rom mogxibla,

ver gamtyuneb da mand mec var,

magram girCev, mis simuxTles

ar daurCe wuTiT becad!

sanam Tavi aq dagibams,

sanam frTa aq dagikecavs,

Sen macxovars ver mibaZav,

ver aRxdebi ase zecad.

rogor SeZleb, sxvebis TvalSi

qveynis Tvali iyo TiTqos,

roca gulis Senis dafas

Txupni da Tavs amiT irTob!

an aq yofna ra xels gaZlevs,

an iq wasvla ras grgebs viTom?

mesame gzas daadeqi,70

iq ufali gicdis TviTon!

587

fuzuli

(1494-1556)

ToTo ieso

es jejilia, najafis* velze

rom Relavs da me siamiT vucqer,

Tu Tavis Tbil da faqiz kalTaSi

RvTismSobels ToTo ieso uwevs?

TqvenSi eZieT igi!

erTxel ieso mariamis Zem,

romelic uflis Cvenis sulia,

romelsac soflis idumalebis

gasinjuli aqvs siRrme sruliad,

Tavis xalxs ase mimarTa Turme:

„vinc sibrZnes eZebT da codnas iZenT,

nu hgonebT, TiTqos sibrZne zRvis fskerze

idos an mTis Zro malavdes sibrZnes!

amaod fiqrobT, is caSi iyos

anda miwaSi sadme emarxos;

nu imedovnebT, is moixelToT

sadme Tqvengan Sors anda Tqven axlos!

me getyviT, sibrZne sad aris da Tu

mas ver miagnebT, Tqvenze axia:

sibrZne Tqvens sulSi hgies* farulad,

sibrZne Tqvens gulSi Cumad marxia.

da Tu gwadiaT, mis kvals miagnoT,

me agisrulebT am gulis wadils:

wadiT da TqvenSi eZieT igi! _

mas hfaravs Tqveniv sxeuli xrwnadi.

Tqveniv gulia mxolod da mxolod

amqveynad sibrZnis da codnis wyaro.

adeqiT Tqvenc da angeloziviT

amcneT RmerTs, rom mas esavT* da yvarobT!

da ganixvneba Tqven Tvalwin karni, _

ixareT sibrZnis WaxWaxa diliT,

dabeWdul wyaros daepatroneT

da moizomeT daxSuli mtili!“*

588

vahSi bafyeli

(1532-1583)

rogor gaigebs?

Ramura brmaa da viT gaigebs,

rogor kaSkaSebs xariparia;

rogor mixvdeba, rodis dabrZanda

wuxel mowmendil caze aria?*

mzis mcxunvareba ra mwvelic aris,

amas ieso Tu getyvis mxolod.

zelixam* icis, Tu uimedo

trfials rogori mware aqvs bolo.

589

maxfi alamgir-Sahis asuli

(1638-1701)

moved, mesiav!

sanamdis unda mivardebodes

SeWirvebisgan es guli budiT;

sanamdis unda isxamdes ekals

sicocxlis Cemis danakiskudi?!*

iosebiviT* Cavardnils WaSi

dRes isev is mWirs, rac guSin mWirda.

RmerTi ara gwamT? miSveleT, xalxo,

amomiyvaneT am Wmunvis Widan!

Cems garda yvela kvlav samSvidobos

gavida, vinc am gzaze iara;

yvelas gulis wyluls Seekra piri,

pirs rad ar ikravs Cemi iara?!

gana ar meyo, rac dRemde gulSi

cecxli menTo da dardi mesia:

vervin ver mixsna am gansacdlisgan,

mxolod Sen mixsni.

moed, mesiav!

mxolod mesia Tu mixsnis axla!

kvlav samikitnos kars avetuze,

rom ukeTesi ver vpove kari.

Tavs Senze dardis spac rom damesxas,

aq vdgavar da aq viqnebi mdgari.

mxolod mesia Tu mixsnis axla,

gulze iseTi sevda mesia,

magram tanze Tma nestrad rom meqces,

mainc ar vuxmob Svelad mesias.

vaebis cecxlSi minda, viwvode.

Tqven gqondeT grili walkoti Tqveni!

Tavi ar minda cocxali. morCa, _

rac moxda, moxda. rac vqeni, vqeni!

dRes rom meored mosvlis dRe dadges

da mixmon, sadac dgas angelozi,

590

ver wamZlevs fSvena edemis baRis,

ver macdens cvari misi mdelosi.

win iosebic rom medgas, qveynis

saqaleTs visi cecxli ekida,

is qali ar var me, gavekido

mas, viT zelixa gamoekida.

iyuCe, gulo!

sicili kargi rame rom aris,

gagixariaT, mec kargad vici,

magram erTxelac risTvis ar mkiTxavT,

ratom vera da ver vguob sicils?

rogor vicino mec sxvebis msgavsad,

roca es guli Wmunvam gaTanga,

rodesac Svebas imaSi vpoveb,

rom sul mdiodes cremli TvalTagan!

arc ki vkiTxulob, Cemi mtkivani

gulis wamali sad Zevs da vis aqvs.

ar veZeb saSvels. miSvelis, magram

maSvelad mainc ar vuxmob ’isas.*

gulo, Cven gulqvas gadaveyareT,

iyuCe, gulo, fuWad nu kvnesi!

im vards, romelsac Cven vetrfialeT,

godeba Cveni arc esmis.

gesmis?

591

davlaTSah yajari

(g. 1823 w.)

ratom vkvnesodi!

gamozafxulda da, rogorc iqna,

xeTa kvirtebma mzis sxivi naxes

da gulis Cemis wylulsac salbuni

scxo man, sicocxle vinc misca baRebs.

ratom vkvnesodi! rad ar vicodi

is, rac zecidan danawesia:

mas snebis SiSi rad unda hqondes,

visTanac Svelad modis mesia!

Tendeba

Tendeba. Citma galobas

gulic Tan amoayola.

sadRac mamalma iyivla,

sxvebmac dauwyes ayola.

macocxlebelma niavma

kardakar Camoiara,

TiTqos iesom Cagvidga

suli, niavma ki ara.

592

vayar Sirazeli

(1816-1875)

rom Semomxedo

qristes sulTqmisebr sulis Camdgmeli,

xom viciT, aris dilis niavi,

magram mas CemTvis ara moaqvs ra,

garda sikvdilis da sxva siavis.

jer ocdaSvidi wlisa var mxolod,

magram zed kacma rom Semomxedos,

ityvis namdvilad: „es berikaci,

netavi yrma Tu iyoo erT dros?!“

bedis mwerali roca Cems baraTs

werda (sicocxle rogor vataro),

is an faskunjis frTas miajRabna,

an daaTxapna zurgze tartarozs.

vin damijerebs!

me rom dRes urcxvad davitrabaxo,

TiTqosda sulTqmiT vgavar mesias,

vin damijerebs! Semomxedaven

da TanagrZnobis mzeras mesvrian.

vTqvaT, asec moxdes, sxva davarwmune,

rom qristes msgavsi aq erTxel mec var,

Semdeg ras Svrebi? me aq vagdivar,

is ki aRmxdari brZandeba zecad.

baqia kaci bevr tyuils ityvis

da arakebiT xalxs daaosebs,

magram Tavisi enamWevrobiT

edreba igi enabrgvil moses?*

ase iafad?

bageTa SenTa sunTqva, Zvirfaso,

ieso qristes magonebs sulTqmas,

Seni saxe ki moses xelisguls,

amboben, hgavso siTeTriT sul mTlad.

593

tuCebis Senis erT kocnas Turme

mkocnelis sulis fasad hyidian.

ase iafad? Zalian mikvirs,

amgvar zaralze ratom midian?!

Seni muSkiviT Savi zilfebis

didi SiSi maqvs, roca maT vumzer:

ar SeviSalo Wkuidan uceb

da ar aviRo xeli Cems rjulze!

mxolod imitom

mose* Tavisi xalxis beladi

mxolod da mxolod imitom gaxda,

rom udabnoSi atara igi, _

aRTqmuli qveynis mihyavda baRTan.

xolo ieso mitom aRzevda

cad da meoTxe sferomde aRxda,

rom jvarze ecva xalxis gulisTvis.

dResac mzes axlavs, viT adre axlda.

vayari qveynad erTia

Tu musulmani „yurans“ kiTxulobs

da muhamedis sjuls guliT esavs,*

maSin „fsalmunni“ raSi sWirdeba,

rad unda, yurSi „daviTni“ esmas?!

ieso qristem Tu icis, rom mas

wyalobs ufali, ciuri mama,

mociqulebis Sewevna maSin

raSi sWirdeba an raSi hgama?!*

vayar, moSurne Tu gyavs, nu dardob,

radgan icode, moSurneT myolo:

isini bevrni arian, magram

vayari qveynad erTia mxolod.

38. sparsuli poeziis Sedevrebi

594

Tai Samiraneli

(g. 1853 w.)

daudevari kaci var

daudevari kaci var, Tumca

Tma miTeTrdeba, wlebi miqrian.

Ramdeba. me ki ras Sevafaro

Tavi, amaze arc mifiqria.

arc magondeba, aq ros var, mxolod

ca roa sulis Cvenis samizne,

Torem vinc kicvze* Sejda, suyvela

iyo ieso mariamis Ze?

dideba

dideba, rogor ggonia,

gzaze vaglaxad igdeba?

dedis saSodan mogvsdevs is,

xelT mere ki ar igdeba!

qriste rom ase aRzevda,

aba vis gaukvirdeba?!

RvTismSoblis wminda kalTidan

ahyva macxovars dideba.

mxolod Tavisi zniT

mxolod Tavisi zniT da bunebiT

qveynad iqmneba kacis Rirseba.

ra aris bamba! magram didebas

aRwevs is, roca droSad iqceva.

Ze RvTisnieri Tu gamogadga,

Seni mexotbe dro da Jamia.

erTi iesos yolis gamoa,

rom mariami mariamia.

595

habib xorasneli

(1849-1909)

udabnos xvatSi

udabnos xvatSi vegde mwyurvali,

mRupavda Ruli* uRTo RupviT.

wylis erTi ylupi gadamarCenda,

magram sad iyo is erTi ylupi!

Turme xizrs*GCemi moesma kvnesa,

momvarda civi wyliT savse suriT.

masva wyali da damixsna kaci,

visac medga da arc medga suli.

mkvdari viyavi da, viT wesia,

sudarac mqonda Semoxveuli;

movida qriste, STambera suli

da gamicocxla mkvdari sxeuli.

`fsalmunnia~, ase rom gvatkbobs?

walkotSi ise gamoCnda vardi

siturfiT gulSi siamis mZvreli,

Tavis didebul samefo taxtze

dabrZanda TiTqos solomon brZeni.

es iadonis xma moaqvs zefirs

da mas ciskarma gauRo kari,

Tu „fsalmunnia“, ase rom gvatkbobs? _

daviTma xom ar momarTa qnari?

kokorma kvirtSi xom ar aidga,

viT Cvilma qristem akvanSi, ena?

ylorts gabrieli xom ar astumra,

rogorc odesRac RvTismSobels _ zenam?

596

rouSan ardesTaneli

(g. 1887 w.)

jvarcmidan _ zecad

wyaro mravali dis miwis zurgze,

maSvnea* is Tu umaSvno, xolo

ukvdavebis wyals im wyaroTagan

erTi wyaroa, rom gvawvnevs mxolod.

wveTebis meti ra aris zRvaSi,

sadafSi mdgar wveTs

sxva wveTic erTvis,

magram mis gulSi rom margalitad

iqceva, aris sxva, sul sxva, wveTi.

kombalzec getyvi:

ramdens ar epyra

xelT igi an ar upyria dResac,

magram sxva iyo mose* da sul sxva

iyo kombali, moses rom epyra.

da bolos jvarcma:

amqveynad jvarze

ramdeni sikvdilmisjili ecva,

magram ieso Rirsiqmna mxolod,

rom aRmxdariyo

jvarcmidan zecad.

597

adib farahaneli

(1860-1918)

icis kokorma

gamozafxulda da gaikokra

wiTeli vardi xelaxla baRSi.

raki kokori gamoiyara,

male xasxasa furclebsac gaSlis.

icis kokorma, wiTeli vardi

uzis butkoSi. da gamosula,

TiTqos ubiwo iyos qalwuli

da macxovarze iyos orsulad.

sad xar, iesov?

sad xar, rostomo? _

gmiri beJani*

amogviyvane

am bneli Widan;

sad xar, iesov? _

gadagvirCine

es avadmyofi

damTmeni WirTa!

598

afsar qirmaneli

(XIX s.)

Sen CemTan Tu xar

Sen CemTan Tu xar, maSin sulis

Cemis qalaqi

duRs da gadaduRs, ifurCqneba,

xarobs da yvavis;

CemTan Tu ar xar, maSin gulis

Cemis sauflos

aRar aqvs xvavi da mis nangrevT

daCxavis yvavi.

Sen CemTan Tu xar, ukvdavebis

wylad Semergeba,

Tu ginda, aqve sawamlavi

da Sxami masvi;

CemTan Tu ar xar, gind badagi

damalevine

da ginda, mis wil gesliT savse

damidgi Tasi.

Sen GemTan Tu xar, bage Seni

ise saamod

metyvelebs, TiTqos saubrobdes

CemTan TviT qriste;

CemTan Tu ar xar an Tu xar da

mibRveri, maSin

iqedneebiT savse velze

davZrwivar isev.

gulo

`gulo, ratom ar wynardebi,

sulo, ase ratom Relav?!

gulo, satrfos xom ewie,

sulo, sevda xom ar gqelavs?!~

`mitom vRelav, saburTaod

rom gavdivarT mindor-velad,

misi zilfis yvanWi gulis

Cemis burTs xelT igdebs xelad.

599

Cems wamals rom misi tuCi

malavs, albaT iciT yvelam,

is ki saqmes mitrizavebs:

„aba, aba! cota nela!

wadi, qristes sulTqmis mqones

Seexvewe, rogorc Zvelad, _

egeb ise gagimTelos

guli, rogorc gagiTela!“

tuCebi Seni

tuCebi Seni sikvdilis piras

mimdgars suls udgams, rogorc mesia.

sneuls qristeze ufro Sen Sveli

(es ra vTqvi! _ vici, qvas rom mesvrian).

Sens mier mowvdil gesls umal Sevsvam

(ganwirulisTvis safrTxe geslia?!),

vidre goleuls* sxvisgan morTmeuls.

rad gikvirs? es xom mijnurT wesia!

qriste wamoiCita

eg Seni bage wveTis msgavsia,

Cemi guli ki Wad dagxvda ager.

mikvirs da mikvirs, okeaneSi

viT ver Tavsdeba patara bage!

mduRare cremlis didi lanqeri

Sen rogor ginda,

cicqna zRvas SerTo

an okeanes patara zRvaSi

viT tev, afsaro, Se marTla SeTo?

ubiwo fiqris umanko bavSvma

Sens gulis Zgides uwyo Seteva.

rad gikvirs, qriste wamoiCita,

dedis kalTaSi veRar eteva!

600

aSraf ed-din gilaneli

(1871-1921)

mxolod iesos

zecidan uflis mier amqveynad

movlenilTa da mociqulT Soris

mxolod iesos adgas gvirgvini,

arvin aRmoCnda iesos swori.

„maincdamainc iesos rado?“ _

Tu mkiTxavs vinme, me vetyvi, ratom:

mitom, rom uflis mociqulTagan

mxolod da mxolod man brZana marto:

„samefo skiptra man unda ipyras,

gvirgvini mxolod mas unda erqvas,*

vinc Tqva pirvelma: „SevwyvitoT omi!“

roca es sxvasac SeeZlo, eTqva.“

movedi isev

movedi isev, raTa gavuTbo

guli mas, ufals vinc esavs isev;

mas, vinc irwmuna WeSmariteba

da amis gamo fiqrs fiqrze isevs.

drois davTarSi msurs, Cavewero,

saamuria igi Tu mqise.*

movedi isev, rom antiqristes

weli movwyvito, viTarca qristem.

sulelTa Sesaxeb

erTxel Turme macxovari

velad rboda fxoWa-glejiT

gaukvirda erT kacs es da

kudSi sdia erTi eji.

rogorc iqna, daewia

(gaugrZelda devna didxans).

601

`ase mwared ras gaurbi,

miTxario?~ _ qristes hkiTxa.

macxovarma upasuxa,

is rom kiTxvas morCa, bolos:

`me vis unda gavurbode,

gavurbivar sulelT mxolod~.

gaukvirda im kacs es da

arc sxva kiTxva daaxana.

moaxsena: `miTxari, ASen

macxovari ar xar gana?

Sen is ar xar, uflisagan

RvTaebrivi rom gaqvs sulTqma;

sulTmobrZavebs rom kurnav da

micvalebulT suls rom udgam?~

`diax, swored is gaxlavar

(ar SeCerda qriste didxans),

mkvdars suls vudgam,

swori aris.

mere ra gsurs, amiT miTxra?~

`ra minda da, ver mimxvdarvar,

amixseni, ar mawvalo:

RmerTi yovlad mowyalea

da sulelebs rad ar wyalobs?~

macxovarma upasuxa:

`Sors Setope, Ziakaco,

uflis nebis Taobaze

rac me vici, ginda, gamcno:

uflis wyroma zogs avad xdis,

zogsac kidev miscems zarals,

magram sulels rac man uqna,

me rom me var, tanSi mzaravs~.

602

ali-aqbar dehxoda

(1879-1956)

samSoblos dacva

Cems bavSvobaSi, maxsovs, erTxel

qaTmis budeSi

Cavyavi xeli da faTuri

vuwye mis rbilobs.

uecrad kruxma TiTze ise

Caminiskarta,

dRemde im simwris daviwyebas

amaod vcdilob.

mamas sicili auvarda

im Cems Rnavilze;

jer momefera da Semdeg ki

icvala kilo:

`xedav, ra kargi gakveTili

mogca qaTamma?

samSoblos dacva kruxisagan

iswavle, Svilo!~

603

adib qaSaneli

(g. 1933 w.)

Cems kalams

rad aRar mwyalob, kalamo,

ber kacs rad aRar micodeb;

brmas TvalSi ratom ar mayri

TuTias, erTi, vicode?! 71

wavida siyrme, dro dadga,

siberis cecxlSi viwvode.

Cems xelSi ise damZimdi,

TiTqos arc gsurdes, iZrode.

rad Semomwyeri, ar vici,

sul mudam ase viT vZrwode?!

vkvdebi da, rogorc iesos,

sulis Camdgmelad giwodeb.

Sen Tu ganmikiTxav

gankiTxvis dRes Tu Sen ganmikiTxav,

me ar meqneba gankiTxvis SiSi, _

guls Sen giSlidi, Sen ki arafers

me ar miSlidi da arc dRes miSli.

ieso qristes mrevls gareuli

var, Tumca ar var me maTi jiSis.

noes* kidobnis gulSi vzivar da

arc mesmis warRvnilT vai da viSi.

Sen, viT ieso

ra TavSi vixli samoTxes axla

anda rad minda misi huria, _

roca Sen myavxar, huria CemTvis

ra amisTana SesaSuria!

oRond mikvirs ki: es samarTali,

Zvirfaso Cemo, sadauria:

604

viT qriste, Sen sxva momakvdavs kurnav,

visac sicocxle ase swyuria,

me ki suls vRafav aq, kocna Seni,

ici, arsobis Gemis puria.

ratom ar mkocni, ar gecodebi?

mahmadiani xar Tu uria?!

Senda saqebrad

Sen ar xar mose,* magram imaT, vinc

xalxi tyuilis samosiT moses,

jabni da kalmis Senis javari

jobnis kverTxs, xelSi rom epyra moses.

Sen bageTagan mesiis sunTqva

ar moifrqveva, gamovtydeT unda,

magram es rogor xdeba, rom as mkvdars

erTi SeberviT pirSi suls udgam?!

xma ki amomdis me sawyals, magram

Senda saqebrad ras varga es xma, _

zRvis wveTs vin misca imis SeZleba,

mTeli zRvis rom Tqvas

xotba da Sesxma.

ioanem Tqva

Teiranidan mosulo siov,

mziT dasicxulebs gvacocxleb ise,

TiTqos sikvdilis pirad misul xalxs

suls isev pirSi udgamdes qriste.

SabaS im sunTqvas, rom gagvagrila

da mogvaSora buRi da alxi!

ioanem Tqva: „elodeT mxsnelso!“ 72

da ha, mis mosvlas eRirsa xalxi.

605

abu l-yasem lahuTi

(1887-1957)

miT ukeTesi!

Seixi Civis: `davkargeTo islamis wesi!~

me veubnebi: `miT ukeTesi!~

Seixi Civis: `xalxi aRdga, Cveni ar esmis~.

me veubnebi: `miT ukeTesi!~

Seixi ambobs: `Zlivs gadvurCiT revolucias~.

me vupasuxeb: `es ki cudia!~

Seixi Civis: `gagveria neqtarSi gesli~.

me veubnebi: `miT ukeTesi!~

Seixi mkiTxavs: `gaimarjvebs Raribi xalxi?~

me vupasuxeb: `ueWvelia!~

Seixi Civis: `xom moTxares mefeTa Tesli!~

me veubnebi: `miT ukeTesi!~

Seixi mkiTxavs: `meCeTebSi ra iqneboda?~

me vupasuxeb: `kulturis saxli~.

Seixi Civis: `xom damidga dReebi kvnesis!~

me vebunebi: `miT ukeTesi!~

Seixi mkiTxavs: `saxelmwifos vin gauZRveba?~

me vupasuxeb: `mSromeli xalxi~.

Seixi kvnesis: `me movkvdebi, dRes es ra mesmis!..~�

me vanugeSeb: `miT ukeTesi!~

Sen magondebi

trfialo Cemo, metrfe Seni

netav maCvena! _

dRedaRam movTqvam da dRedaRam

Sen magondebi.

vwyevli da vwyevli Cems sicocxles

da Cems gaCenas

da mezoblebic Sevawuxe

Cemi godebiT.

� es leqsi Zalian moswonda murman lebaniZes, Targmansac sul miqebda.

606

var dabneuli, viT Seni Tmis

Savi kululi,

Senma Semyurem ver SeviZel

welSi gamarTva.

o, rogor, rogor gamomtaces

me Cemi guli!

arc guli SemrCa da arc is, vinc

guli wamarTva.

607

ruh ul-lah xomeini

(1902-1989)

samyaros guli

Sen, mxolod Sen erTs, mogande guli

da Sen Tvinier mwed arvis vgulob,

mxolod Sens nebas mivande vneba,

qveynierebis sulo da gulo.

es trfobis Senis biZgia mxolod,

guls rom mitokebs me, gulis dardo,

oden Sens turfa xatze vificav

da vnebis Senis cecxli mwvavs marto.

SenTan var marad, arsobas Cemsas

SeniT vamTavreb da SeniT viwyeb,

magram jer amas me ver gimtkiceb,

radgan saSeno himni ver giZRven.

gemudarebi, aixsen ride,

qenjnili kacis ismine aja!*

Sen garda arvis danaxva ar msurs,

Sens iqiT CemTvis aravin ar Cans.

Cem siaxloves Sen Tu ar sunTqav,

Tavsayudari qveynad arsad maqvs,

TviTon samoTxec rom samoTxea,

ar miRirs igi Calis fasadac.

nu SemiwuxeT sul am edemis

da huriebis xsenebiT suli! _

sanamdis Sen ar Segadgam me Tvals,

manamdis guli ara maqvs sruli.

satrfos bageni

veRarc am soflad viSveb da arc iq,

sasufevelSi cxonebis mjera,

magram trfiali Seni maqvs gulSi

da es maxarebs, viTarca jer ars.

Tu arss raime fasi aqvs qveynad,

mas mxolod Seni xatiT aqvs fasi,

gana cotaa es, am cru soflad

yelamde Seni trfobiT rom gvavseb!

608

bageTa SenTa wiaRSi sufevs,

rac saidumlo am qveynad hgies.*

gaxsen bageni, gulTamxilavo,

da rac gulSi gaqvs, gadmogvafrqvie!

an aq momkali, anda gamiRe

am wuTisoflis galia viwro,

vinZlo damcalo fuWi vnebisgan

da ganviwmindo buneba vinZlo!

Tu taZris Senis irgvliv locvebiT

me ar viyavi Semovlis Rirsi,

trfialis wyalSi mozelil miwiT

rom gamomZerwe, ratom da risTvis?

wyali da wiri

am uzomo tanjvisagan

damixseniT, RmerTi vis gwamT!

aso-aso aqnili varT,

gul-RviZls vnebis cecxli miwvavs.

ganSoreba ra yofila,

ver gamovTqvam amas eniT,

xmelze mofarTxale Tevzis

msgavsad ganvle dReni Cemni.

me rom mergo, is cxovreba

ra cxovreba iyo viTom!

ybedobaSi daberebuls

mercxvineba Tavi TviTon.

arc medresem* momca rame

da arc swavla SemrCa xelSi.

wyals veZebdi da wirs* vsdie,

mrcxvenia da amad vxvneSi.

rac viswavle da rac vwere,

rac vikiTxe da rac vfurcle,

araferi rom ar iyo,

ver mivuxvdi amas uceb.

yrmao, kargad daixsome,

berikaci rasac getyvi:

sibereSi araferi

ar mogelis Zilis meti!..

Cven sakuTar augs vmalavT

da Rirsebas ar vcnobT sxvisas,

moxucs vgavarT sasacilos,

TeTr wverze rom inas isvams...

609

Smagi mijnuri

hei niavo, Tu gaiaro

im mxares, sadac Cemi mze saxlobs,

amcne: mas Tavi unda dados-Tqo

mxolod da mxolod Sens ferxTa axlos.

esec uTxari: TvalTa win SenTa

rom minda mxolod momeRos bolo.

me Tu suls rame amomxdis qveynad,

Sen amomxdi-Tqo mxolod da mxolod.

Sen rac damSordi, viwvebi cecxlSi,

uSenos gulze dameso dana.

Seyvarebulis amgvarad dasja

Tqmula-Tqo gana (satrfosgan Tanac)?

Smagi mijnuris samagaliTod

sabralo majnuns* ityvian CvenSi.

magram aravin akvnesos RmerTma

ise, viT axla me Senze vkvnesi!

satrfos xelada

ise gavida cxovreba Cemi,

veRar Sevadgi Sens Sukas Tvali.

ver SegicaniT mejlisSi, ise

wamoiSala mejlisi mTvrali.

walkoti ese surneliT SeniT

savsea, vici, da fSvinavs SenSi,

magram Sens surnels Cven ki ver vynosavT,

geZebT da Seni ver viReT geSic.

rac hgies* qveynad, Seni da Seni

xatebis SuqiT xasxasebs igi,

Cven ki Sen geZebT da viT Ramura,

bnels vefeTebiT aqeT da iqiT.

Seyvarebuli vinc kia, Rvinos

wrupavs da Tasi upyria xelSi,

Cven ki, sacodavT, satrfos doqidan

wveTic ar gvergo da mitom vxvneSiT.

mipyrobili gvaqvs satrfosken yuri,

xma misi erTxel mogvesmas iqneb,

Cven mas ver vismenT, Tu arada is,

Cven viciT, ismis aqeT Tu iqiT.2

amcneT suyvelas, mxolod gonebiT

vinc Tvlis, ars misi Ziebis Rirsi:

fuWad nu SvrebiT, xalxo, radganac

suyvelgan hgies* xateba misi.

mwde rom Tass gvawvdis, es satrfos mier

gamogzavnili Tasia CvenTan.

39. sparsuli poeziis Sedevrebi

610

avwioT Tasi, avwioT Tasi,

davlioT erTad, davlioT erTad!

memTvraleTaTvis

rac Cems guls unda, ar meguleba

araviTari rjulis siaSi.

arc musulmanebs hyavT is meCeTSi.

arc qristianebs _ eklesiaSi.

fuWi ybedoba gamouvidaT

aqeT morwmuneT, iqiT _ warmarTTac.

veravin SesZlo misi aRwera,

vinc me miymo da guli wamarTva.

Wkuis kolofebs getyviT: sityvebiT

nu avsebT fuWad sqel-sqel rveulebs, _

Tqven ras gagvigebT, WkvaTamyofelni,

Cven, mijnurebs da gadareulebs!..

SeyvarebulTa gulis ambavi

Seyvarebulma Tu icis mxolod,

roca satrfos xar daSorebuli

da moTminebas ar uCans bolo.

misi zilfebis da eSxis cecxli

loTebis gulSi gizgizebs axla.

vinc sanTels unda Seawvas Tavi,

mxolod da mxolod farvana gaxlavT.

Tavdaviwyebis niSani raa

da idumali loTi riTia,

mxolod mijnurma Tu icis da es

arc zRaparia da arc miTia.

sicocxlis wigni

wavida siyrmis netari xana

da momakiTxa siberis mwuxrma.

mTeli sicocxle fexi codvaSi

medga da amas Zalian vwuxvar.

unda mcodnoda, mxaraqceuli

ver mivaRwevdi sanukvar mizans.

amdeni xani rac ver SevZeli,

imas sikvdilis win rogor vizam!?

satrfosTan Tavi vinc miitana,

netarebs axla masTan trfialiT,

me ki ver vpove savane da kvlav

mabrunebs soflis oromtriali...

611

vai, ra cudi hqonda warsuli

da momavalic ra cudi elis

mas, vinc qonebas ixveWda mxolod

da edo maRal adgilze xeli!..

sicocxlis qaravani

ise aRmomxda piridan suli,

ar minaxula man erTma mxolod.

gasrulda Cemi sicocxlis dReni

magram Cems tanjvas ar uCans bolo.

sikvdilis Tasi ise davcale,

xelT ar mWeria jer jami Rvinis.

ise davberdi, ar vici kacma,

raa satrfosTan Sveba da lxini.

sicocxlis Citi frTamotexili

myavs am yafazSi gamomwyvdeuli,

vinc igi unda damixsnas, ar Cans,

arc gamoCndeba, mgoni, wleuls is...

siyvarulia, vinc cocxal mijnurs

klavs, usuloT ki suls udgams pirSi,

magram regven xalxs am gamocanis

ar gaegeba inCi da binCi.

gaxseni guli

frTas gulis Citi zed frTaze irtyams,

rom daaRwios Tavi galias;

majnunis* msgavsi metrfe rom gaxdes,

rac Zali hqonda, ukve galia.

am guldamwvari farvanis bedi

ar edardeba aravis qveynad, _

arsobis sanTlis mxurvale alze

sul daxrukula is Tundac exlav!

mgzavrebma Tvisi aikres bargi,

qveyana ese daagdes odes;

vinc darCa, igi quCa da quCa

gzaabneuli daZrwis da godebs.

gagvixsen guli, gadaiwie

mag Seni turfa piridan Cadri!

Senze dardisgan me rom cremli mdis,

jeonad* iqca da zRvaSi Cadis.

mwdev, Cvenc mogvxede, dagvisxi Rvino,

Torem wyurvilma gagviSro xaxa!

agvivse Tasi piramde da Cvenc

612

rogor davTvrebiT, Sen TviTon naxav.

Tu erT mSvenier dRes ciT Rrubelma

wylis nacvlad mwyurvalT gvawvima Rvino,

naxav, mTa-veli rogor svams TafluWs*

da Ze kacisa rarigad lxinobs.

vis SevCivlo?

Cems sigiJeze vervis SevCivleb

Sens mets, qveyana Tumca didia.

Sens garda vervin ver mimaswavlis

im duqans, Rvinos sadac yidian.

trfobis xvaSiads* vinaxav da is

aravin icis qveynad Sens garda.

sityviT viT giTxra, siSoris Senis

gamo viT vdgavar gansacdlis karTan?

gamozafxulda, Rvino gvwyuria,

sirajxanebi gagviReT Cqara!

gamozafxulze Rvino unda vsvaT,

mTeli zamTari rac ver vsviT, kmara...

lamazo gogov, Rvinos rom yidi,

amdeni xvewna ar geyo gana? _

CamoiSale zilfebi maT win,

Seni trfialiT giJebs rom gvanan!

dRes sul sxva dRea, unda ixaros

satrfom da metrfem, nu mkiTxav, rogor!

gviSveleT loTebs, sanamdis droa,

da savse Wurebs moxadeT rogo!*

ciskris patarZali

amaRam, roca patarZaliviT

miwevxar mklavze da mexutebi,

gaficeb, kidev gamixangrZlive,

Seni xvevnis da kocnis wuTebi!

Ramev, amaRam ciskris patarZals

ufro Caekar guls, vidre guSin,

radgan, xom xedav, es patarZali

Cakonebuli rogor myavs gulSi!

am badagiviT tkbilze tkbil tuCebs

rogor movwyvito Cemi tuCebi,

ragind ciskari damadges Tavze

da axmaurdes ragind quCebi!

nu amoiyvan dRes mzes saerTod,

ufalo, aseT saTxovars gkadreb,

613

nu gaaRviZeb mueZins* diliT,

nu aayivleb mamlebsac adre!

Sen rom amaRam guls mekonebi,

me rom amaRam vnetareb SenTan,

awi bednier kacad ar movkvde,

ra unda moxdes iseTi, netav!?

ra unda momcen, rom gaTeneba

visurvo amaRamdeli Ramis, _

solomon mefis* taxtze rom damsvan,

mainc ara var Tanaxma amis.

movsulvar hindi* indoTa qveyniT,

rom viyuryuto Sens karebs gareT.

ver dagTmob, Tundac momcen Sirazi

da damisarTon zed Tusis* mxare.

satrfosTvis vneba

SenTan Seyris da yofnis surviliT

me Cems sakuTar suls gaveyare.

Seni gulisTvis davtove saxli,

davagde Cemi samSoblo mxare.

gana ar myavda mamulSi Tvisi,

Zma, megobari da naTesavi,

„magram suyvelas gamoveTxove,

aq movel da Sen Segwire Tavi.“

mqonda walkoti da im walkotSi

mekeTa bude Tbili da myudro,

magram is bude Sen damiSale

da dRes ar vici, sad daveyudo.

pirumtkicaro, me rom mcodnoda,

momiketavdi Sen cxvirwin karebs,

im Cems walkotSi virudunebdi,

ar gamovyofdi Tavs saxlis gareT.

mTvrali Tvalebi

tuCebTan xali rom gizis, im xals

Tvals rom Sevadgam, Seni tyve vxdebi.

mTvrali TvalebiT rom gamomxedav,

fexze Zlivs vdgavar, mec ise vTvrebi.

vixseni suli sakuTar Tavis

tyveobisagan, rogorc mansurma.*

„es me var TviTon ufali!“ 73 _ vTqvi da

qosebsac* davscxe amis dasturad.

Senze dardebma cecxli SeminTo

614

iseTi mwveli, iseTi cxeli,

„age, ras hgavso trfobisgan xeli!“* _

moSverili aqvs xalxs Cemken xeli.

ratom ar gviRebT sirajxanis kars,

es mikitani ratom ar dgeba?

amomivida medrese* yelSi,

mombezrda am Tqvens meCeTSi gdeba.

Semovixie tanT gandegilis

jvalo rom mecva amdenis momTmens.

Rvino mwyuria, locva ki ara,

amivse Tasi, aRar var moTne!*

`ratom scodeo!~ _ sjulis moZRvarma

mTaTxa da xalxSi TiTi miqnia.

damisxi Rvino, man ki arCios,

me rac miqnia da ar miqnia!..

qveynis masxara

dalalTa SenTa qamandis tyve var,

Sekruli zilfTa SenTa kavebiT.

mTeli qalaqi me damdevs ukan,

rac amisTana WirSi gavebi.

erTi karidan rom gamomagdo,

gamosavali kvlav maqvs sxvagvari:

meore kariT Semoval, raki

amoviCeme Seni saxl-kari.

im yalbma sibrZnem da saqcielma,

rac vloTob, Cemgan bargi aikra.

davlie Rvino da gamovfxizldi, _

arc vici, is cru sibrZne ra iqna.

sneulebaze ukeTess qveynad

verafers vpoveb, axla ki vxvdebi, _

oRond Sens sneul Tvalebs74 vuyuro

da Cemiv nebiT sneuli vxdebi...

satrfos vigoneb

netavi im dRes, Senma trfialma

rom damimona isev da isev;

rodesac Senken aviRe gezi

da Tavis Tvisis gzas aRar mivsdev.

Seni zilfebis kavebis cqeriT

me movikakve, Zvirfaso, welSi.

xalxi damcinis: „SexeT, am giJma

rogor dagmoo WkvianTa wesi!“

615

netavi im dRes, xvevna-alersSi

rom dagvaTenda me da Sen, Cemo!

Senze dardisgan ise gavloTdi,

rom memTvraleTa mogvobas vCemob.

vis vuTxra gulis Cemis saTqmeli,

an vin gamigebs, an vin momismens,

rogor wamarTvi Zal-Rone mijnurs

da sasoeba rogor momispe?!

Seyvarebuli Wiqa Rvinoze

saTqmels gulis tols Tu etyvi mxolod,

Torem TuTiyuSs saqmeTa CvenTa

ar gaegeba Tavi da bolo.

mag avadmyofi TvalebiT, am sens,

rac Sen Semyare da miT vnetareb,

neta, ra mqonda me amis nacvlad,

am qveyanaze rac ki vetare?

arsobis sanTeli

dadgeba dro da erT mSvenier dRes

davagdeb im saxls, sadac veyude,

Semovkrav frTas da am soflis miRma

aryofnis totze davideb budes.

mova is Jami, rodesac Cemi

satrfos arsebiT viqnebi savse,

rogorc sanTelze Ramis farvana,

davixrukebi kelaptris alze.14

roca davagdeb mwiris am senaks

da mwdes vTxov, Rvinis modgas doqebi,

roca meCeTSi muxlTmoyris nacvlad

samikitnos win daviCoqebi!

ra TavSi vixli Seixis* Wkuas,

sufis* sibrZnes da vaezis* rCevas,

waval da Cemi kerpis quCaze

vigiJeb, rogorc SeSlilT aqvT Cveva.

Rawvze sakenkad gigdia xali

da kakanaTad Tmis kavebs gviSli.

gulis frinveli ar momityuo,

guls sul am xrikis miqanebs SiSi.

netav, odesme Tu dadgeba dro,

ar medos bina am axlomaxlos,

gavSalo frTebi da samudamod

dagagdo, kerpis msaxurTa saxlo?!

616

Rvino _ saSveli

mwdev, gexvewebi, gagviRe Cqara

saRvine saxlis karebi loTebs!

davTme senaki da saRvTo sjuli,

aRar msurs viyo qlesa da moTne.*

zilfebis Senis xveuli Reri

dagvige gzaze ase lamazi!

aRarc codna msurs, aRarc medrese,*

aRarc meCeTi, aRarc namazi.*

daviTis* msgavsad tkbili galobiT

modeq da Rvinis dagvidgi jami! _

arc didebaze vifiqro wuTiT,

arc am sofelze viRelvo wamiT!

oRond moixsen piridan ride,

maCvene Seni elvare saxe

da me arc hejazs* vinatreb rosme

da arc vaxseneb qaabis* saxels.

oRond amivse kamkama RviniT

saRvine doqi Cemi pirTamde,

TaTris gombios gavekidebi,

dRes mzeTunaxav qals rom virTavde.

kvlav satrfos veZeb, kvlav satrfos vuxmob,

satrfo ki, iciT, ar Semicvlia.

damisxiT Rvino, Torem uRvinod

yofna, xom xedavT, ar SemiZlia!

satrfos surneli

gamJRavnebulad ar viciT, Torem

misi metrfe varT amqveynad yvela.

misi mSvenebiT varT galeSili,

vadgivarT Sin, Tu davZrwivarT velad.

mas manam vsdieT kudSi, sanamdis

urwyuls ar SevxvdiT qviSiT mofenils.

wuTisofeli Cven misTvis davTmeT,

misTvis ar vcaniT zesTasofelic.

Cven siyvarulis sirajxanis win

dasaxlebulni varT, vinc loTni varT. _

memTvraleobas axla ar viwyebT,

dasabamidan ase movdivarT.

Cven rom surneli gvabruebs, igi

fSvenaa oden walkotis misis.

mas davumadloT, zefirs rom moaqvs

nelsacxeblebis fSvena da nisli.

mSveniereba Tu sufevs qveynad,

es satrfos saxis eSxia mxolod.

617

is aris moTqmis Cvenis sagani

da dardis Cvenis Tavi da bolo...

sulis walkoti

sxvas vis SevCivlo gulis tkivili,

rodesac gulis ziari Sen xar;

qveyanam zurgi rom Semaqcios,

Cems gasaWirSi Sen mainc Sexval.

aravis vuxmob, mixseni-meTqi,

dawunebuli myavs Semwed yvela,

radganac Sen xar ocneba Cemi

da Cemi oden Sen ZalgiZs Svela.

gza Senken vervin ver gamikvala,

SeZrwunebuli mainc ara var,

radgan Sen TviTon am udabnoSi

miuZRvi, vici, am Cems qaravans.

mwvane walkotebs ar vetanebi

da ainunSic ar vagdeb baRebs,

radgan Sena xar walkoti Cemi

da baRis karebs Cem win Sen aReb.

ar veZeb sxvagan malamos, Tumca

tkivili mtanjavs gulis mzaravi,

mkurnali Cemi am qveyanaze

Sen, xar mxolod da sxva aravin!

gaxelebuli mijnuri var da

guls cecxli miwvavs, rogorc wesia,

magram, radganac Sen myavxar Semwed,

me arasodes ar mikvnesia...

618

aTaS ispaaneli

(g. 1961 w.)

wamali misi

vinc siyvaruliT aris sneuli,

mas ver uSvelis verafriT qristec.

Seni tuCebis butkoa mxolod

wamali misi isev da isev.

damisxiT Rvino, Tuki satrfosTan

vzivar da guls miT siamiT vivseb,

me arc huria mWirdeba Tqveni,

arc salsabili!* _ rom giTxraT mqised!*

vazis asuli

dacale sisxliT savse is Tasi,

siraCxanaSi mwde rom migitans.

is RvTaebrivi sasmeli aris

mibarebuli Cvens mogvs, mikitans.

vazis asuli* mariamia,

Semodgomaze rom Semosula

da igi, Cven rom Cvens enaze vTqvaT,

axla qristeze aris orsulad.

Sen Tu aseTi iyavi

Sen Tu aseTi iyavi guliT,

giTxra, verafriT warmomedgina.

aki feria rkinas ufrTxiso! _

mikvirs, dRes rogor Seewyve rkinas!

ieso, dRemde vinc sxvas kurnavda,

dRes TvalTa SenTa xiblma da jadom

TviTon Caagdo loginad. Turme

wevs da sakuTar satkivars dardobs.

sanamdis duqnis kars gaaRebdi,

xalxis zRva dadga iq, gnaxon vinZlo.

619

maTi yayaniT yurwaRebuli

meoTxe caze mze yurebs icobs.

vgiJdebi leqsze

vgiJdebi leqsze. leqsebi iyo,

mTeli cxovreba rom mwves da mdages.

sjobs leqss raime? miT ufro, Tu mas

Sens yuris ZirSi galoben ager!

iesos rjulze var gadasuli

(Cems saqcielze pasuxs ar vageb),

radgan iesos sulTqma amoaqvT

piriT TafliviT tkbil mag Sen bageT.

620

golGCin maani

(d. 1916 w.)

viwvi

gamokeTebis ar miCans piri

trfobisgan sneuls da viTvli wamebs.

ki vTxovdi Svelas macxovars, magram

ara mgonia, miSvelos rame.

xmas ar gamoscems godeba Cemi,

arc gminva, gvriniT gulis mzaravi.

viwvi, kvamli mdis, magram es kvamlic

ar daunaxavs qveynad aravis.

marto me ar var am satanjvelSi,

sxvebic drtvinaven, vxedav da vici.

mTeli qveyana iwvis ucecxlod.

magram ra mere! iyav da iwvi!

RvTis Ze mesia

solomon brZenis* saflavTan roca

videqi kdemiT da mokrZalebiT,

Tvalwin damidga sasaxle misi,

misi dideba da brwyinvaleba.

qristianebis wminda savane

rom vnaxe, iqac, rogorc wesia,

Tayvani veci miwas, romelic

momagonebda RvTis Zes, mesias.

vnaxe adgili, sadac iesos,

rwmenis gulisTvis nagvems da nacems,

jvari ahkides zurgze, mere ki

im jvarze acves da Zmari asves.

621

komentarebi

622

623

1. musulmanuri apokrifebis mixedviT, qriste iyo Seudarebeli musikosic.

2. Cveni welTaRricxviT 953 wlis 16 marti.

3. e.i. Senze dardiT Rames TeTrad ar gavaTenebdio.

4. Sua saukuneebis astorologiis mixedviT, es Svidi planeta mdebareobs 12

TanavarskvlavedSi. adamianis bedi imis mixedviT wydeba, Tu caze rogor ganlagdebian

isini.

5. igulisxmeba sulTani mahmud Razneli (993-1030), romelic zeobda maSin,

roca firdousim “Sah-name” daasrula.

6. studentobis dros maincdamainc genialur “Sah-names” mivaxti saTargmnelad.

zurabis epizodis Cemi naxelavi momwonda da igi Cems Tanakurselsa da megobars,

TinaTin leoniZes wavukiTxe. niWiT, silamaziTa da taqtiT gamorCeuli Tina, vatyobdi,

aRtacebaSi ar mosula, magram Txovnaze, damxmareboda mweralTa kavSiris sajaro

sxdomaze Cemi opusis gatanaSi (sofleli viyavi da Tavis gamoCenis survili mWamda),

keTili megobari damexmara, _ mamamiss, giorgi leoniZes moawyobina es saRamo.

wavikiTxe. megona, Semaqebdnen, magram tyavi gamaZvres da samarTlianadac momeqcnen.

nawyeni davrCi da mindoda, xelnaweri damexia, magram Tinam ar damaneba, furclebi

xelidan amarTva da Seinaxa. karga xnis Semdeg, roca Cemi Targmanebis pirvel wigns,

“tajikur poezias”, vamzadebdi gamosacemad, Tinas is teqsti gamovarTvi. rac SemeZlo,

gavaswore da davbeWde. dabeWdviT ki davbeWde, magram arc axali redaqcia momwonda. mas

aqeT sul vCalxav da vCalxav zurabis epizods axali da axali gamocemebisTvis, magram

mainc ar momwons da ara. merCia, mere da mere, TargmanSi rom ufro gaviwafe, xelaxla

meTargmna. erTxel Targmnilis safuZvliani gaCalxva Sekerili tansacmlis gadakeTebas

hgavs, kargi mainc ar gamova. da damrCa ase zurabis es epizodi. dResac ar momwons igi,

magram krebulSi mainc Semaqvs aw gardacvlili Cemi keTili megobris mosagoneblad.

7. ix. Turi.

8. zmaa: sak. saxeli roini sparsulad rvalis tanis mqones niSnavs.

9. mqonda: “Se kai kaco?” arCil sulakaurma mirCia: “Se dalocvilo” ajobebso

da asec gadavakeTe.

10. axalgazrdobaSi omar xaiams rom vTargmnidi, Cemma megobarma, SemdgomSi

cnobilma mweralma gigla (giorgi) xuxaSvilma Semomiara. xaiamis erT-erT sparsul

robais daado TiTi da miTxra: ” aba, aq ras ambobs xaiami, miTargmneo!”. rom vuTargmne,

iqve Camojda da is robai ase galeqsa. megobris mosagoneblad momaqvs xaiamis robais

miseuli Targmani.

11. rva saukune ar esmodaT iranistebs xayanis es gamoTqma, radgan maT kargad icodnen, rom erTimeoris gverdiT riTmad orjer naxmari “mui”, Tu igi Tmas niSnavs,

tavtologiaa da araTu iseT didostats, rogoric xayani iyo, aramed damwyeb poetsac

ar epatieba. cnobili qarTveli iranisti iuri mari (1893-1935) miuxvda, rom am leqsSi

pirveli “mui||moi” Tmas niSnavs, xolo meore ki qarTuli “modi” sityvaa, romelic

ratomRac ar hqondaT SemCneuli, Torem xayanis sxvaganac aqvs qarTulad motanili.

etyoba, im dros ucxoelebs saerTod stumarTmoyvare qarTvelebisgan xSirad esmodaT

sityva ”modi!”. igi dasturdeba Sua saukuneebis Turqul poeziaSic. aSuR yaribi amave

saxelwodebis xalxur poemaSi (XVI-XVII ss.) ambobs: “saqarTveloSi viyavi da sul

“moi, moi!” viZaxeo~. Cans, es iseTive movlena iyo, rogorc dRevandel rusebSi

qarTvelebis metaforad gavrcelebuli “kaco”, radgan es sityva Cvens metyvelebaSi

xSirad ismis. xayanis es oTxtaepiani leqsi Cveni, qarTvelebis, erTgvari pasportia da

mas dResac gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba. am leqsiT dasturdeba Semdegi faqtebi:

xayani, romelic mxolod aRmosavleT saqarTveloSi iyo namyofi (cxovrobda aq),

624

gveubneba: 1) saqarTvelos sparsulad ewodeba “abxaz” (ise, rogorc im drois yvela

aRmosavlur wyaroSi). 2) es “abxaz” metyvelebs qarTul enaze (“gurji gui”). 3) vinmes

rom gauCndes eWvi: XII saukuneSi gurji enaze rom metyvelebdnen, SeiZleba, is ena

dRevandeli qarTuli ena ar yofiliyoo da amazedac agvixirdnen, xayani maT pasuxobs

qarTul citatiT: ”moio!”.

CemdaTavad davZen: 1186 w. nizami Tavis poemaSi “xosrovi da Sirini” Civis:

”sofel hamdunianSi (romelic mas azerbaijanSi eboZa) Cems yanebs me vTesav da abxazebi

mkian, e.i. mezoblad mosaxle abxazebi, anu qarTvelebi maviwroebeno!. amdenad, im dros

rogorc yvela musulmanuri (maT Soris _ istoriuli) wyaro, nizami qarTvels

abxazobiT moixseniebs, misTvis “abxazi” mTeli saqarTveloa.

12. Cveni welTaRricxviT XII saukune.

13. abxazTa (qarTvelTa. ix. komentari 11) mSvildi, isari da mSvildosnoba

maxlobel aRmosavleTSi sanimuSo iyo.

14. Targmanis xelnawerSi mqonda “vefxvi”. nizamis leqsTa Targmanebis krebuls

gamosacemad rom vamzadebdi, misma redaqtorma, Cemma megobarma karlo qilarjianma

mirCia, “jiqi” ajobebso da iqve gamaxsena ruTavelis “uwyalo, viTa jiqia”.

15. oTxfexa _ oTxi stiqia: wyali, miwa, cecxli da haeri. eqvsfexa _ sagnis

eqvsi mxare: wina, ukana, zeda, qveda, marjvena da marcxena.

16. poeti gulisxmobs Tavisi poemis “esqandar-names” (“wigni aleqsandres

[makedonelis] Sesaxeb”) or wigns: “eybal-names” (“iRblis wigni”) da “Saraf-names”

(“didebis wigni”).

17. ori kviris Tavze mTvare ivseba. majnunis saxe Sedarebulia savse mTvares. aq

erTgvar pirobiT anomaliasTan gvaqvs saqme, radgan sparsul poeziaSi saerTod vaJis

metaforad mze gamoiyeneba, qalisad _ mTvare.

18. vardi wiTeli Rawvebis metaforaa, ia _ Savi Tmis kululebisa.

19. elvare CiraRi leilis Rawvebia, Savi yvavi _ misi zilfebi. e.i. wiTel

Rawvebze Savi zilfebi hqonda Camoyrili.

20. arabulad “leili” niSnavs Rames.

21. igulisxmeba aRmosavleTSi gavrcelebuli legenda: ioseb mSvenierze (ix.)

gamijnurebuli zoleixas (ix.) stumarma egviptelma sefeqalebma, romlebic saerTod

maT maspinZels sayvedurobdnen _ ram Segayvara ase is ymawvilio! _ maTTan Semosuli

iosebis danaxvaze ise dakarges Tavi, rom mas Tvali ver moaciles da forToxlis

Tlis nacvlad danebiT (forToxals sagangebo, Zalian mWreli da wvetiani daniT

aclian kans) xelisgulebi daiseres.

22. suliT avadmyofobaze mTvaris moqceva uaryofiTad moqmedebs.

23. majnuni Tavisi godebiT ufro xmaurobda, vidre baRdadis, am didi

aRmosavluri qalaqis, cnobili bazari. poeturi xatia, Torem majnuni, rogorc vnaxeT,

baRdadeli ar iyo.

24. e.i. rZlad moeyvana leili.

25. oboli margaliti (didi, Zvirfasi margaliti. originalSia: gauxvreteli

margaliti, rac qalwulis metaforaa) Cveni javaris (Zvirfasi qvis) gverdiT CavsvaTo.

e.i. leili da majnuni SevauRloTo.

26. dasawyisi fraza arabuli gamoTqmisa: ”la havla ua la yuvaTTa illa bil-

lahi-l-ali l-azimi” (“ara ars Zala da ara ars Rone Tvinier uzenaesi da

yovlisSemZle uflisa”). musulmanebi am gamoTqmas xmaroben uecari eldisa da

gansacdelis dros.

27. iemenis varskvlavi _ igive sohaili (TagTiri, konopusi), yvelaze kaSkaSa

varskvlavi samxreTis caze. Zveli leqsikografebis ganmartebebiT, iemenurs mas imitom

uwodebdnen, rom mis gamoCenas pirvelni iemenelebi amCneven.

28. ix. komentari 22. 29. igulisxmeba qaabis (ix. momdevno komentari) taZris karebis rgolebi.

625

30. qaaba (arabulad: ”kubi”; “kubis formis Senoba”) _ islamdeli arabebis erT-

erTi kerpi (salocavi) iyo da dResac aris meqaSi (ix.). arabebSi erTaderTi da

uzenaesi RvTaebis (allahis) kultis Semomtanma muhamedma (ix.) yvela kerpi daamsxvria

garda “Savi qvisa”, mas Tayvani sca da amiT igi wminda salocavad uqcia Tavis

mimdevrebs (musulmanebs).

31. gauxvreteli margaliti _ ubiwo qalwuli.

32. nizami migvaniSnebs leilisa da majnunis sasiyvarulo ambis pirvel

mTxrobelebze.

33. igulisxmeba mociquli muhamedi (ix.).

34. vardis kokobi gaxia _ vardiviT feradovani (wiTeli) tuCebi RimiliT gaapo.

35. ambri Savia. daRamda. 36. e.i. roca daRamda. qarTveli didgvarovani mamakacebi nizamis warmodgeniT (da

sinamdvileSic) maSin grZel, mxrebamde Camoyril Tmas atarebdnen. rusi ki nizamis Tavis

poemebSi siTeTris (aseve _ siwiTlis) metaforad hyavs gamoyvanili.

37. veSapi Ramis metaforaa, xviTo _ mzis. 38. muSks (ix.) amzadebdnen niamoris (erTgvari qurcikis) Wipis (upis) ZarRvidan. 39. Cinuri sarke mzis metaforaa, zangi _ Ramisa. gaTenda. 40. leilis siyvaruli mas mxolod saocnebod qceoda.

41. metaforad gamoyenebulia bibliuri ambavi: ioseb mSvenieri (ix.) SuriT

aRvsilma Zmebma WaSi Caagdes, radgan iakobs (ix.) igi SvilebSi gamorCeuli hyavda.

42. vardi mzis metaforaa. gaTenda. 43. e.i. mze amodioda. mzis metaforad gamoyenebulia qeifisa da dros tarebis

moyvaruli iranis miTiuri mefis, jamSidis (ix.) jami.

44. rusi TeTria da mzis metaforaa, arabi Savia da Ramis metaforadaa

gamoyenebuli. dRem Rame daamarcxa. gaTenda.

45. igulisxmeba bibliuri ambavi, iakobi (ix.) Tavis dakargul Svils, iosebs rom

mistiroda.

46. ciskris varskvlavi (aspirozi, venera) Zvel aRmosavleTSi musikis RvTaebad

iTvleboda.

47. sagnis marjvena, marcxena, wina, ukana, zeda da qveda mxareebi. 48. TargmanSi SerCeuli gvaqvs xatobrivad Sesabamisi qarTuli asoebi.

originalSi, ra Tqma unda, Sesatyvisi arabuli asoebia gamoyenebuli.

49. e.i. wiTeli loyebi zafranis ferad qcevia.

50. vardiswyali sisxlis cremlebia, vardi _ loya. tiroda, loyaze sisxlis

cremlebs Rvrida da mzesaviT elvare saxe mwuxarebisgan mTvaresaviT gayviTleboda.

51. rogorc komentatorebi gvarwmuneben, Zvelad Rvinis TasSi margalitebs

yridnen, raTa sawamlavi uvnebeleyoT. gakiTxva unda, marTla ase iyo?

52. Zvelebis warmodgeniT, ganZs gveli icavs.

53. Zvelad sarked foladis gaprialebul firfitas xmarobdnen. sarkisTvis Jangis

mokideba gansacdelis, SeWirvebis metaforaa.

54. gaTenda. mze amovida. 55. igulisxmeba bibliuri iosebi (ix. iakobi).

56. musulmanur aRmosavleTSi mamakacebi maT ZiriTad samosels, xalaTs,

ikravdnen mravalkecad daxveuli farTo qsovilebiT, romelic SemTxvevis da saWiroebis

Sesabamisad, qamradac SeeZloT gamoeyenebinaT, Calmadac, xelsaxocadac da pirsaxocadac.

aseTi qamris nakecebSi inaxavdnen sxvadasxva wvrilman sagnebs, maT Soris fuls da

Zvirfas nivTebs.

57. leili aq qalwulebriv kdemas ki ar iCens, aramed mistikuri siyvarulis wess

icavs.

58. igulisxmeba am soflis dasagdebi saSualeba.

59. e.i. kocnis Sedegad kanze lurji laqebi dagaCndes. momdevno striqonis ia ki

Savi Tmis metaforaa.

40. sparsuli poeziis Sedevrebi

626

60. aRmosavleTis xalxTa rwmeniT, feriisa da avsulis Sekvra rkiniT

SeiZleboda.

61. sufiebis mosazrebiT xom es sofeli absolutis emanaciaa.

62. igulisxmeba lomis saxed oTxSi amoRebuli tyavis droSa, romelsac qari

beravs da afrialebs. aseTi droSa hqondaT svanebsac (“lemi” _ lomi).

63. sufiebs, rogorc saerTod neoplatonikosebs, arc amqveyniuri realuri

samyaros damoukideblad arseboba swamdaT da arc, bunebriva,. _ saiqio cxovreba.

64. gadmocemis mixedviT, bibliuri solomon mefe flobda jadosnur beWeds.

65. islamis religiis damaarsebel muhameds (ix.) adgilobriv warmarT

mowinaaRmdegeebTan uTanasworo brZolis Sedegad 622 wels mouxda mSobliuri qalaqis,

meqis (ix.) datoveba (ix. hijra), magram Semdeg Zlevamosilad dabrunda da brZoliT

daibruna igi.

66. musulmanuri apokrifebis mixedviT, qristem akvanSive aidga ena da

RvTismSebels daudastura, rom igi ubiwod Caesaxa dedas.

67. TuTiyuSs Turme mwvrTneli laparaks ase aswvlis: frinvels sarkis win

dasvams da Tavad sarkis ukan fardas amofarebuli warmosTqvams sityvebs. TuTiyuSs

sarkeSi asaxuli Tavisi xateba sxva, molaparake TuTiyuSi hgonia da iwyebs mis mibaZvas.

68. “yuranis” mixedviT, roca qriste zecad ahyavdaT, mas tansacmelSi upoves

nemsi, ris gamo igo gzad, cis meoTxe sferoSi (aqaa mzec) datoves da dRemde iq

sufevs.

69. es gamoTqma gansakuTrebul yuradRebas iqcevs imiT, rom masSi ara metaforiT

(rogorc es sufiur poezias axasiaTebs), aramed aSkarad aris miTiTebuli, rom adamiani

uflis emanaciaa da mas mmarTebs uflis arsebaSi ganzaveba (amis Sesaxeb is. “Sesavali”).

70. Zvelad aRmosavleTSi Tvalebs TuTiiT mkurnalobdnen.

71. igulisxmeba ioane naTlismcemeli.

72. “me var RmerTi” _ es gamoTqma ekuTvnis did sufis, mansur halajs (ris

gamoc igi 922 wels koconze dawves).

73. originalSia “avadmyofi Tvalebi”, rac qalis vnebisagan mibnedil Tvalebs

gulisxmobs. es gamoTqma poets sxvaganc aqvs (rac Cven aseve gvaqvs datovebuli),

amjerad ki SevcvaleT misi winamorbedi klasikosebis mier xSirad xmarebuli xatiT.

627

leqsikoni

629

a

abanozi _ “sxuaTa enaa, qarTulad ekalmuxa hqvian” (saba).

abasianebi _ musulmanTa mociqulis muhamedis (ix.) biZis, abasis, STamomavlebi,

romlebic ganagebdnen arabTa saxalifos 749-1258 wlebSi.

abrami _ bibliuri RvTismosavi, romleic mzad iyo, uflisTvis Seewira sakuTari

Svili isaki.

abru _ saxeli; pativi; avtoriteti.

abxazi _ ix. komentari 10 a).

adarbadagani _ Zveli saxelmwifo dRevandeli samxreTi da Crdilo

azerbaijanis teritoriaze.

aeSagi _ mstovari; jaSuSi.

azati _ Tavisufali.

azra _ Zveli aRmosavluri satrfialo romanis “vameyi da azras” moemedi gmiri

qali. misi da vameyis tragikul siyvarulze poema Seqmna sparsuli literaturis

klasikosma onsorim (gard. 1040 w.). TavisTavad am poemas safuZvlad udevs

ZvelberZnuli siuJeti.

alani _ dRevandeli e.w. Crdilo oseTi.

alva _ “gareSeTa werilTa Sina sunelad aRuweriaT, sakmevelad” (saba).

ali _ (602-661). muhamedis (ix.) biZaSvili da siZe (misi qaliSvilis, faTemas,

meuRle), arabTa meoTxe xalifa (656-661). Siitebi mas miiCneven wminda mowamed.

alya _ abreSumis simi.

amama – arabTa erTgvari Tavsaburavi.

ambra (ambri) _ surnevlovani nivTiereba.

amiani _ dRevandeli hamadani.

amira _ emiri.

amoli _ qalaqi Crd. iranSi.

amu _ md. amudaria.

andarabi _ qalaqi hinduquSis mxareSi.

anuSirvani _ iranis Sahi xosro anuSirvani (531-578). aRmosavlur legendebSi

igi miCneulia marTlmsajuli xelmwifis etalonad (rac sinamdviles ar Seesabameba).

aravi _ samxreTis cxeli qari.

araoni _ be.

armuri _ “Rrubel-nisli Zlieri da qariani” (saba).

armaRani _ “SoriT mosilisagan miRebuli mis Temis ZRveni” (saba).

arJangi _ ix. mani.

arRavani _ wiTeli yvavili. aRmosavlur poeziaSi gamoyenebulia lamazi qalis

wiTeli loyebis metaforad (an Sedarebad).

arjali _ “ucxod anCxli” (saba).

asali _ cxenis zurgze gadafarebuli qsovili.

asasi _ daraji.

aspirozi _ ciskris varskvlavi.

afxazeTi _ ix. komentari. 10.

aja _ xvewna.

ajami _ ara arabi; ucxotomeli.

ahrimani _ boroti suli zoroastrul religiaSi. xdeboda xolme: erTi xalxis

keTili suli meore xalxSi borot sulad miiCneoda. mag., zogi indo-evropulo modgmis

xalxis warmodgeniT, devi keTili sulia (berZnuli miTologiis zevsi am termins

ukavSirdeba), zogTa (maT Soris qarTvelTa) mixedviT ki _ boroti da a.S. niko maris

630

(1864-1934) mosazrebiT, ahrimani (arimani) zog, maT Soris, qarTul miTosSi mis

antagonistad unda qceuliyo da amiranis saxe unda mieRo. SemTxveviTi movlena ar unda

iyos isic, rom zog versiaSi amirans qriste erCis.

b

bamiani _ centraluri hinduquSis mTebs Soris mdebare veli.

barbiTi _ erTgvari aRmosavluri simebiani sakravi.

bari _ SevardnisnairTa ojaxis mtacebeli frinveli.

bahmani _ iranis miTiuri mefe.

bahrami _ TqmulebebSi morWmuli (ix.) da legendur pirad qceuli iranis mefe

bahram (varhran V) guri (420-438).

bedasli _ cudi bedis mqone.

bediTi _ cudi; avi.

beiTi _ arabuli, sparsuli da Turquli leqsebis ortaepedi.

belzebeli – avi suli.

beJani _ iranis miTiuri gmiri.

binuli _ wyaro.

bolRari _ md. volgis sanapiroze arsebuli istoriuli saxelmwifo.

bosTi _ qalaqi siiTanSi (ix.) md. hilmendis sanapiroze.

brahmani _ erT-erTi induri uzenaesi RvTaebis, brahmas qurumTa kastis

warmomadgeneli.

bre _ “mtveri bzenarevi” (saba).

buki _ did sayviri.

burji _ “varskvlavTa zodiaTa uwodeben” (saba).

busuni _ “sad ara hgonebdes, mterman mun umziros” (saba).

buyubaisi _ mTa arabeTis naxevarkunZulze.

g

gavazi _ mtacebeli frinveli SevardnisebrTa ojaxisa.

ganxma _gaReba.

gesav _ ix. esavs.

gikurTxebs _ (vulg.) gaginebs.

goleuli _ “Taflis nakveTi” (saba).

gorabi _ qalaqi iyo hamadanTan axlos.

gurzi _ rqiani xaris saxed gamoWedili rkinis saomari iaraRi.

gufali _ saomari rkinis kverTxi.

gujabi _ naTesavi; mkvidri.

d

daba _ Zveli komentatorebis ganmartebiT, aRmosavleTSi xaris tyavs bziT

gamotenidnen da spilos aTelvinebdnen, raTa misTvis brZola eswavlebinaT. am iaraRs

erqva daba.

dagulva _ daketva.

daviTi _ bibliuri winaswarmetyveli.

dazma _ dayovneba.

danakiskudi – finiki; xurma.

631

daraka _ fari.

darqma _ daxurva.

darwyuli _ dagebuli.

dasTani _ rostomis (ix.) mamis, zaalis, metsaxeli.

dasTuri _ mrCeveli, veziri (Sdr. qarTuli: “dasturi dasca”).

dahesTani _ kaspiis zRvis aRm. sanapiroze mdebare istoriuli mxare. rogorc

fiqroben, is mijnavda momTabareTa velebs dasaxlebuli punqtebisagan.

demavendi _ mTa da mxare Teiranis CrdiloeTiT.

dehyani _ 1) miwis meurne. 2) feodali.

divani I _ iraneli Sahebis samefo kancelaria.

divani II _ krebuli, romelSiac Tavmoyrilia sufiuri (neoplatonuri)

siyvarulis Temaze dawerili lirikuli monorimi (erTriTmiani) leqsebi, dalagebuli

riTmaTa anbanuri rigiT (jer modis leqsebi, romelTa riTmebi anze bolovdeba, Semdeg

_ leqsebi, romelTa riTmebi banze bolovdeba da a.S.).

dinari _ oqros moneta. sxvadasxva dros sxvadasxva fasi hqonda.

diremi _ vercxlis moneta.

drami _ mcire zomis erTeuli.

drahkani _ oqros fulis erTeuli, iwonida oTx grams.

drku _ mrudi, araswori.

e

ebrahim adhamis Ze – islamur samyaroSi cnobili RvTismetyveli da gandegili

(VIII s.).

emTxvia _ Sexvda.

erayi _ mTliani, istoriuli erayi, romeliSiac Sedioda dRevandeli erayis

saxelmwifo da iranis dasavleTi nawili.

ermi _ otaridi.

esav _ ix. esavs.

esavs _ Tayvans scems; saoebs.

etiki _ gzis mcodne, gzis maCvenebeli winamZRoli.

eji _ “sami mili erTi eji ars” (sba).

ejibi _ “winamdegi mefeTa” (saba).

v

vaezi _ mqadagebeli meCeTSi.

vazis asuli _ Rvino.

vameyi _ ix. azra.

veba _ vaeba.

vesav _ ix. esavs.

visegardi _ qalaqi iyo dRevandeli tajikeTis teritoriaze.

vijmni _ vemijnebi; vSordebi; uarvyof.

z

zabuli _ zabulisTani (ix.).

zabulisTani _ mxare iranSi qabulsa da siisTans (ix.) Soris.

632

zarduSTi _ zaraTuStra, zoroastruli religiis damaarsebeli. fiqroben, rom

cxovrobda Zv. w. V-VI saukunebs Soris.

zatiki _ dResaswauli.

zelixa (zoleixa) _ ix. iakobi. Q

zemzemi _ Wa meqis (ix.) maxloblad. qaabis (ix.) momlocvelebi mis wyals

ewafebian, rogorc wminda da RvTaebriv wyaros.

zemi (zomi) _ qalaqi iyo Sua aziaSi.

zveri _ “xarki, gina baJi” (saba).

zinaTi _ samkauli.

zonari _ musulmanur aRmosavleTSi aramahmadianebi, maT Soris _ qristianebi,

atarebdnen (an aiZulebdnen, etarebinaT) TvalSi sacemi feris mqone zonars, raTa isini

Soridanve gaerCiaT musulmanebisagan.

zruni _ godeba.

T

Taleyani – qalaqi xorosanSi.

TafluWi _ damaTrobeli sasmeli.

Taji _ gvirgvini.

TahamTani (Zv.sparsuli: “Zlieri tanis mqone”) _ rostomis (ix.) erT-erTi

epiTeti.

Teimurazi _ iranis miTiuri mefe (ix. saTanado Tavi firdousis poemaSi).

TeTri qori _ saukeTeso monadire frinveli gawvrTnil frTosanTa Soris.

Teriayi _ igive Triaqi (ix.).

Tofi _ brtylad daxveuli farTali.

Torqi _ saomari Tavsarqmeli.

Triaqi _ narkotikuli nivTiereba, romelsac xmarobdnen tkivilis

gamayiCebladac.

Turani _ TurqesTani, Sua aziis Turqulenovani samyaro (miTebis mixedviT _

saxelmwifo).

Turi _ iranis miTiuri mefis fridonis vaJi, romelmac Tavis ZmasTan, selimTan

erTad mokla mesame Zma, iraji. Turma daudo safuZveli Turans (ix.), mis sauflo

saxelmwifos, irajma ki _ irans. aqedan daiwyo iranisa da Turanis urTierTmtroba.

TuRra _ samefo kancelariis mdivnebis mier Sesrulebuli erTgvari monograma,

romelSic Cawerili iyo sulTanTa da SahTa Sesabamisi legendis teqsti. TuRra win

uZRoda samefo brZanebas.

i

iabo _ dakodili cxeni, lafSa.

iadgari _ “sxvaTa enaa, qarTulad saxsenebeli hqvia” (saba).

iazdani _ zoroastruli RvTaeba, igive izadi.

iakobi _ bibliis mixedviT, iakobs (ix.) SvilebSi gamorCeuli hyavda ioseb

mSvenieri. amis gamo Zmebi aRivsnen iosebisadmi SuriT da igi amomSral WaSi Caagdes.

swored am dros iq egvipteSi mimavalma qaravanma Camoiara da Zmebma iosebi oc

vercxlad vaWrebs mihyides, iosebis perangi ki Tiknis sisxlSi amosvares da mamas

miutanes _ Cveni Zma nadirma daglijao. erT-erTi legendis mixedviT (am Temaze uamravi

poema daiwera), iosebis saqme Semdeg ase warimarTa: moqaravneebma iosebi egvipteSi

Caiyvanes da iq faraonis kariskac potifars (musulmanuri TqmulebiT _ azizs)

633

mihyides. azizma iosebi Tavis mouravad daniSna. mSvenierebiT gamorCeuli ymawvili mis

qalbatons, zelixas (zoleixas) Seuyvarda, magram Tavisi keTilismyofeli patronis

erTguli axalgazrda saavxorcod ver daiyolia. maSin aRtyinebulma qalma ZaliT scada

misi xelT gdeba da saamisod kabis kalTaSi swvda. iosebi ar damorCilda, qals Tavisi

samosis naxevi Seatova da xelidan dausxlta. qalma ra dainaxa, rom Canafiqri ver

ganaxorciela, saxeli rom ar gatexoda, kivili morTo: iosebs Cemi gaupatiureba

undodao! azizma “umaduri” iosebi dilegSi Caagdo. aq iosebs SemTxveva mieca, adre

gamovlenili Tviseba, sizmrebis axsna gamoemJRavnebina. amis gamo igi faraonma cixidan

gaaTavisufla da mTeli egviptis gamgeblad daniSna... iosebis dakargviT damwuxrebulma

iakobma imdeni cremli Rvara, rom dabrmavda. mas iosebis saswaulmoqmedi perangi

amousves Tvalze da moarCines.

iari _ megobari; sayvareli.

ibn _ Ze; Svili.

izadi _ ix. iazdani.

injili _ saxareba.

iosebi _ ix. iakobi.

isa _ qriste.

isaki _ ix. abrami.

icia _ Zv. qarTuli kiTxviTi forma: ici?

k

kanjari _ “veluri viri” (saba).

kaparWi _ isrebis bude.

keSani _ kaeSani, sevda.

kveTi _ igive dvrita, sayveled rZis Sesadedebeli masala, romelsac iReben

Cvili mcoxnavi saqonlis kuWidan.

kicvi _ igulisxmeba saxedari, romliTac macxovari Sevida ierusalimSi.

koWobi _ “mcire qoTani” (saba).

l

leili _ legenadaruli arabi qaliSvili, romelsac uyvarda yaisi (majnuni).

maTi wregadasuli, uiRblo da tragikuli siyvarulis ambavi mravalma iranelma

(upirvelesad _ nizami ganjelma) da musulmanuri samyaros bevrma poetma iqcia

saleqsav Temad (ix. am krebulSi nizamis “leili da majnuni”).

libo _ Senobis saZirkveli.

m

mavlana _ “Cveni batoni” (arab.). ase mimarTavdnen da moixseniebdnen swavlulT

musulmanur samyaroSi.

mazdaqi _ (V-VI s.s.) iranSi qonebrivi TanasworobisTvis mebrZoli, RaribTa

moZraobis sulisCamdgmeli da meTauri. mas mxari auba mefe yobadma (gard. 513 w.)

makedoneli _ aleqsandre makodenili (356-323).

mani _ (212-278). maniqeuri moZRvrebis damaarsebeli. fiqroben, rom radgan

maniqevelTa taZrebi da wignebi (arJangi) mdidrulad iyo moxatuli, musulmanur

samyaroSi es mxatvroba TviTon manisTvis unda hqondeT miwerili.

634

mansuri – mansur halaji (gard. 922 w.), sufi filosofosi da poeti, romelic

imis gamo, rom sajarod gaiZaxoda: me var RmerTio (riTac RvTaebis erTarsobas

amtkicebda), xalifam sikvdiliT daasjevina.

marva _ mTa arabeTis naxevarkunZulze meqis (ix.) maxloblad.

maqci _ eSmaki.

marTali _ 1) Cv. mniSvn. 2) tanad swori, gamarTuli.

maRribi _ dasavleTi.

maZaxura _ avi suli.

mahi _ Zveli midia.

mdRevari _ “sayovelTao sazrdo” (saba).

medresi _ umaRlesi sasuliero saswavlebeli musulmanur samyaroSi.

meTune _ Tixis WurWlis mkeTebeli.

meoTxe sfero _ ix. komentari 64.

merexi _ delgma (megr.).

meqa _ musulmanTa wminda qalaqi saudis arabeTSi. muhamedis (ix.) mSobliuri

adgili. meqaSia qaabis (ix.) taZari, romelSic inaxeba musulmanTaTvis yvelaze sanukvari

salocavi _ Savi qva.

mehrabi _ niSi meCeTSi, romelic meqisken (ix.) mimarTulebas uCvenebs.

mimbari _ kibeebiani kaTedra meCeTSi.

mimi _ aso mani arabul damwerlobaSi. yulfsa hgavs.

misreTi _ egvipte.

miWvritina – sarke.

makelobeli _ koWli.

moaba _ qejao (ix.).

mobedi _ mazdeanTa sasuliero piri, maTi Temis qurumi.

moTne _ momwonebeli.

morWma _ “gasaqonlianoba” (saba). aqedan: morWmuli.

morWmuli _ ix. morWma.

mosali _ baRi SirazSi. igi iseTive saxe gaxda sparsul poeziaSi, rogorc

orTaWalis baRi Tbilisel aSuRTa leqsebSi.

mose _ bibl. igi, erTi ubralo mwyemsi, ufalma ebraelTa egviptis tyveobidan

gamomxsnel beladad aqcia. es ase moxda: erTxel mosem fara Sors, qorebis mTebamde,

waasxa. aq mas angelozi gamoecxada mayvlis buCqs modebuli cecxlis alis saxiT,

Semdeg ki Tavad ufali gamoesaubra da israeli eris egviptidan gamoyvana daavala.

xolo niSnad imisa, rom es mas uflis nebiT unda Caedina, misca saswaulmoqmedis

Tvisebebi: mwyemsis kombali, romelic moses xelT eWira, roca mis patrons moundeboda,

gvelad gadaiqceoda. am kverTxs ufalma didi Zalac mianiWa, _ moses SeeZlo misi

saSualebiT mowinaaRmdegis damarcxeba, kldidan wylis gamoyvana, zRvis gapoba da a.S.

Tu moundeboda, mose xels ubeSi Caiyofda da xeli carciviT TeTri gauxdeboda, xolo

Tu moisurvebda, rom xels Tavisi bunebrivi feri dabruneboda, amas misi isev ubeSi

CayofiT SesZlebda. RmerTma moses kidev erTi saswaulis moxdenis Tviseba mianiWa: mas

SeeZlo, nilosidan peSviT gadmoesxa wyali da igi umalve sisxlad iqceoda. mose

enablu iyo da im mizniT, raTa misi saubari israel xalxTan efeqturi yofiliyo,

ufalma mas, mosesve TxovniT, metyveleba gaumarTa.

moqene _ qenebis (ix.) mqneli.

mociquli _ islamis religiis damaarsebeli muhamedi (ix.), alahis mociquli.

mtili _ baRi; bostani.

mueZini _ meCeTis msaxuri, rimelic dReSi xuTjer adis minareTze da iqidan

locvad uxmobs mrevls.

635

muliani _ mdinare buxaris sanaxebSi.

muri _ erTgvari surnelovani saritualo siTxe.

mutribi _ Cangze damkvreli da masze damRerebuli.

muqafa _ samagiero.

muRani _ mtkvar-araqsis dablobi azerbaijanSi.

muSTari _ iupiteri.

muSki _ Savi ferisa da mZafri sasiamovno surnelebis mqone nivTiereba,

romelsac Rebuloben mamali muSkis (Svelisnairi cxovelis) upis jirkvlidan. muSkiT

iglisavdnen Tmas, riTac igi Savic xdeboda da surnelovanic.

muhTasibi _ islamis wes-CveulebaTa damcveli moxele (gansakuTrebiT _

bazrebSi).

n

navruzi _ (spars. “axali dRe”) _ axali weli iranuli mzis kalendris

mixedviT. uwevs 21 marts.

nai _ salamuri; lerwmisgan damzadebuli Casaberi instrumenti (fleita).

namazi _ musulmanTa locva, romelsac isini dReSi xuTjer asruleben: diliT,

SuadRisas, mzis Casvlis win, mzis Casvlis Semdeg da Zilis win.

nandauri _ sasurveli adamiani.

nasibi _ xvedri; bedi.

naWa _ adgili eraySi.

najafi _ Suacecxlze qvabis Camosakidebeli Taviseburi jaWvi, _ sakideli.

nivi _ vaJkaci, guladi.

nimruzi _ siistanis (ix.) Zveli saxelwodeba.

ninveli _ ymawvili.

niSati _ Sveba, lxini.

niWi _ aq: qoneba.

noe _ bibl.

nukva _ xvewna.

nuSrevani – ix. anuSirvani.

o

ordibehSTi _ iranuli mzis kalendris meore Tve (21 aprili_ 21 maisi).

oteba _ gaqceva; gadaxvewa.

oya _ wonis erTeuli iyo Zvelad, udrida daaxloebiT 1200 grams.

oceba – gaoceba.

p

pilotani _ spilostania, rostomis (ix.) erT-erTi epiTeti.

r

ragvi _ maxe.

ramazani _ musulmanuri mTvaris kalendris mecxre Tve. am TveSi musulmanebi

marxuloben, mzis amosvlidan mzis Casvlamde saWmels ar Wamen.

rajabi _ musulmanuri mTvaris kalendris meSvide Tve.

636

rei _ qalaqi Teiranis maxloblad.

rema _ cxenebis jogi.

rindi _ guladi pirovneba, romelic garegnulad TavzexelaRebuli da

dardimandi kacis STabeSdilebas tovebda, guliT ki ufals iyo mindobili (Sdr.

garindeba). v. gabaSvilma cxadhyo, rom “raindi” am termins ukavSirdeba.

rioSi _ yalbi.

rogo _ qvevris Tavsaxuravi mrgvali da sqeli ficari.

rostomi _ iranis miTiuri, uZleveli gmiri, “Sah-names” mTavari personaJi.

rumi – 1) bizantia. 2) seljuyTa sasulTno dRevandeli TurqeTis teritoriaze.

ruqnabadi _ wyaro (arxi) SirazSi.

s

salbuni – malamo.

salsabili _ samoTxis wyaro (musulmanTa warmoadgeniT).

samangani _ Zveli drois qalaqi amudariis saTavis sanaxebSi.

samsWvali _ lursmani.

saravi _ qalaqi mazandaranSi. awindeli sari.

sarafarda _ didi (sasmefo) karavi.

saroni _ savleli.

safi _ mTa arabeTis naxevarkunZulze.

sayure _ igulisxmeba rgoli, romelic monas yurze ekeTa da romelzedac misi

patronis saxeli an niSani iyo amotvifruli.

saWurWle _ qoneba.

saxelo _ “misiT gasagebeli” (saba), Tanamdeboba.

saxelovani _ saxelis mqone. “Sah-nameSi” es sityva terminad gamoiyureba da

meomarTa erT-erT ierarqiul saxeobaze unda metyvelebdes. iq aseTi wodebebi ikiTxeba:

meomari, gmiri, falavani (falavani Semdeg erTgvar feodalur klasad Camoyalibebuli

Cans), saxelovani.

saxivi _ borkili.

saxmili _ `ese ars cecxlTa sagzebeli kacTa dasawvavad, gina abanos sagzebeli

da misTana~ (saba).

saji _ magari merqnis mqone, maRali da wiwvovani xe (soWi?).

seidi _ muhamedis (ix.) Camomavali (dRes maT Savi CalmebiT gamoarCevT). aq:

tomis meTauri.

selmi _ ix. Turi.

seljuyis Zeni _ aq: anatoliis seljuyTa saxelmwifos (1077-1307) sulTnebi.

sefahbodi _ jaris ufrosi, sardali.

sefe _ samefo.

sefuri _ “ese ars mravaljer qniTa saqme gaiadvilos, raic enebos saqnelad,

gina swavla” (saba).

siaguSi _ xalxis warmoadgeniT, turis msgavsi cxoveli, romelic loms

dasdevs Tan da mas sakbilos uZiebs. samagierod misi nandirevis narCenebiT ikvebeba.

siavaxSi _ ix. siauSi.

siavaxSgardi _ qalaqi, romlis aSeneba siauSs (ix.) miewereba.

siauSi _ iranis miTiuri ufliswuli, mefe qaosis Ze, romelic Seuyvarda misi

mamis sxva meuRles, sudabes da, raki siauSis wesierebis gamo masTan wadili ver

aisrula, igi mefe qaosTan cudad daabezRa da, rogorc uzneo, gaaZevebina. TuranSi (ix.)

637

Casulma siauSma SeirTo am qveynis mefis, afrasiabis, qaliSvili farangisi, magram aqac

ubedureba ewia _ ciliswamebis Sedegad simamrma moakvlevina.

siauSgardi _ ix. siavaxSgardi.

siisTani _ iranis samxreT-dasavleTi provincia.

sindi _ mxare indoeTSi.

siri _ frinveli.

solomon mefe _ bibl.

soRdi _ istoriuli qalaqi da samefo md. zarafSanisa da yaSyadariis auzebSi,

samaryandis axlos.

soRduri damwerloba _ ix. soRdi.

spaspeti _ “mxedarT mTavari” (saba).

stavra _ “sirmis naqsovi” (saba).

sufi _ aq: ordinaluri islamis mimdevari.

t

tavyi _ mefeTa da didgvarovanTa farRuli.

taifi _ qalaqi arabeTis meqis (ix.) axlos.

tarigi _ `kravi ubiwo~ (saba).

tevri _ tye.

treli _ 1) mliqvneli. 2) laCari.

u

udi _ “xea sunneli” (saba).

uzambari _ lomi.

urvaTi _ sacolis gamosayidi.

ustari _ werili.

uSeni _ ix. Seni.

ucebi _ ocodinari (saba).

f

falavani _ ix. saxelovani.

falauri damwerloba _ arameuli anbanis safuZvelze SemuSavebuli

damwerloba sasanianTa (III-IV ss.) iranSi.

falauri ena _ Sua saukuneebis sparsuli ena.

fardi _ musikaluri toni (Sdr. Sefardeba).

farezi _ dieturi saWmeli.

fariabi _ qalaqi xorosanSi.

farri _ Saravandi, romelic Zveli warmodgeniT, gaaCndaT iranis mefeebs.

farsaxi _ manZilis sazomi, daaxl.6-7 km (Sdr. eji).

firi (spar. “moxuci”)_ moZRvari; seqtis winamdgomi.

frTa _ aq: unagiris frTa.

fridoni _ iranis miTiuri mefe; irajis, Turisa da selimis mama (ix. Turi).

funduki – moqaravneTa sadgomi saxli.

638

q

qaaba _ ix. meqa.

qavsari _ samoTxis wyaro musulmanTa warmodgeniT.

qai _ tituli, romelic iranis miTiuri mefeebis saxelebs (qaiyobadi, qaiqaosi da

a.S.) ukavSirdeba. Tavad es sityva niSnavda mefes.

qaianuri droSa _ iranelTa samefo droSa, romelic miTiuri qais (ix.)

dinastias unda ukavSirdebodes. zogi mecnieris azriT, is mWedeli qavasTvis (ix. am

wignSi “mWedeli qavas ajanyeba”) miwerili miTiuri droSa unda iyos. asea Tu ise,

faqti isaa, rom aseTi saxelwodebis droSa marTlac hqondaT iranelebs da igi 637 w.

arabebma igdes xelT yadisiasTan momxdari brZolis dros. masze asxmuli uamravi Tval-

margaliti daitaces, Tavad droSa ki dawves.

qaiyobadi _ iranis miTiuri morWmuli (ix.) mefe.

qangi _ samefo Sua aziis Crdilo nawilSi III-IV ss.

qedmRali _ aq: siamayiT Tavaweuli; ZaliT gamorCeuli.

qeneba _ xvewna, mudara.

qejao _ aqlemebze, spiloze an jorze aqeT-iqiT xurjiniT gadakidebuli

erTgvari Casajdomi, romeliSiac mgzavrobis dros qalebsa da bavSvebs svamen; moaba

(ix.)

qiamani _ ?olahi _ mefeTa da didebulTa gvirgvini.

qosi _ spilenZWuri, SuaSi gaWrili sferos formis didi doli, romelzedac

tyavi iyo gadakruli. qoss scemdnen brZolis win.

qohesTani _ mTiani mxare eraySi (ix.).

R

Razeli _ sparsuli lirikuli monorimi, igive yazili (ix. divani).

RorCi||RorjesTani _ radgan es adgili “Sah-nameSi” alanis (ix.) mezoblad

ixsenieba, foqroben, rom igi igive gorji (saqarTvelo) unda iyos.

Rriankali _ morieli.

Ruli _ udabnos avi suli iranuli zraprebis mixedviT.

y

yazali _ ix. Razeli.

yanTari _ xelis saswori.

yaribi _ ucxoeli.

yaruni _ legendaTa Zunwi mdidari, romelic misi siZunwis gamo dasaja RmerTma,

_ qonebianad miwaSi STanTqa.

yaryumi _ kvernis msgavsi cxoveli. zafxulobiT murawiTeli bewvi aqvs,

zamTrobiT _ TeTri. “TeTri bewvia qrcvinsaviT” (saba).

yasida _ vinmes (umetesad, mefeTa an didi Tanamdebobis mqone pirTa) an raimes

saqebi (umetesad – gadaWarbebuli) monorimi (Sdr. qarTuli: “yasidad ambobs”, e…i.

simarTles ar ambobs, aWarbebs).

yafi _ miTiuri mTa iranSi (Sdr. kavkasia).

yvirostviri _ “momcro sayviri” (saba).

yibla _ mimarTuleba meqisken (ix.), saiTac piri unda hqondes miqceuli

musulmans namazis (ix.) dros. adre ierusalimSi hqondaT yibla.

yismaTi _ nawili, wili; xvedri, romelic yovel adamians aqvs gansazRvruli.

yobadi _ ix. mazdaqi.

639

S

Sabani _ musulmanuri mTvaris kalendris merve Tve.

Savali _ musulmanuri mTvaris kalendris meaTe Tve.

Sambi _ “maRali da sxvili balaxi” (saba).

SarvanSa _ qarTuli istoriuli wyaroebis mixedviT, Sarvanis (azerbaijanSia)

Sahi. aq igulisxleba axseTan I (1149-1203), giorgi III-is (1156-1184) disSvili.

SarvanSahebi emoyvrebodnen saqarTvelos mefebs da iyvnen maTi vasalebi, loialurad

ekidebodnen qristianobas.

Sedadi _ gaTavxedebul tirani aRmosavluri miTologiis mixedviT. moisurva

amqveynad meore edemis gaSeneba, ris gamo RmerTma dasaja.

Seni _ naSeni; ganaSenianebuli adgili.

Seixi _ musulmanuri Temis an seqtis warmomadgeneli.

Svidi yalami _ qalis mosakazmi Svidi nivTi musulmanur aRmosavleTSi: ina,

basma, fer-umarili, “TeTri wyali”, surma, muSk-ambri da “oqros furceli”.

Siruie _ iranis mefis, xosrov farvizis (590-628) Svili.

Sihna _ aq: tomis beladi.

Sungani _ mTiani mxare mdinare fanjis saTavesTan.

C

CaCi _ q. taSkenti.

Cini _ CineTi.

Z

Znoba _ sakravze dakvra; galoba.

W

Wiuxi _ SiSveli, wvetebiani adgili.

Wiqa – aq: SuSa.

Woni _ qudis mkeravi.

WurWeli _ aq: kubo.

w

walav _ ix. walva.

walva _ raimes odnav moxarSva.

wereba, momwereba _ buzis mogerieba.

wigni _ aq: werili.

wiri _ miraJi.

x

xadili _ moxmoba; daZaxeba.

xaTlani _ olqi amudariis SuawelSi.

xaTuni _ didgvarovani qalbatoni.

xataeTi _ CineTi.

640

xatibi _ profesiiT xotbis warmomTqmeli; moqadage.

xafTani _ saomari javSani.

xayani _ mefeTa tituli CineTSi, monRoleTsa da Turqul samyaroSi.

xaSuri – “mlaSe wylis marili, gina rac wylisa tborisagan marilis msgavsi

ram gamova” (saba).

xeli _ giJi.

xvastagi _ “msxvilfexa saqoneli” (saba).

xvaSiadi _ saidumlo.

xizri _ bibliuri elias prototipi islamur miTosSi, romelmac miagno

ukvdavebis wyaros. exmareba udabnoSi CarCenil mwyurvalT.

xosrovi, xosro I _ mefe.

xosrovi II _ iranis miTiuri mefe qaixosrovi.

xosrovi III _ iranis mefe xosrov farvizi (590-628).

xuzisTani _ iranis samxreT-dasvleTi provincia.

j

jama aqlemi _ Cqarmavali aqlemi.

jamSidi _ iranis miTiuri mefe.

jeihuni _ md. amudaria.

jeoni _ jeihuni (ix.).

jibraili _ gabriel mTavarangelozi.

h

hamiani _ q. hamadani (iranSi).

haji _ musulmani, romelic meqas (ix.) moilocavs, Rebulobs aseT

araoficialur, magram sapatio tituls.

hgama _ enaRvleba.

hgies _ arsebobs.

hejazi _ saudis arabeTis dasavleTi provincia. hejazSia musulmanTa wminda

qalaqebi: meqa (ix.) da medina (iasribi. am qalaqSia dasaflavebuli muhamedi (ix.).

hindi _ “indoeli”. xomeinis literaturuli fsevdonimi. igi warmoSobiT

indoeTidan (qaSmiridan) iyo.

hijra _ arab. [“samSoblos] datoveba” _ emigracia. 622 wlis 16 ivliss muhamedi

(ix.) iZulebuli gaxda, daetovebina mSobliuri qalaqi meqa (ix.) da, amdenad,

Seesrulebina hijra. aqedan aris aTvlili musulmanuri welTaRricxva. hijra oria:

mTvaris hijra _ mTvaris moqcevidan mis meore moqcevamde, e.i. 28 dRis kvalobaze

niSandebuli TveebiT naangariSebi (Sdr. megruli TuTa da rusuli месяц, rac mTvaresac niSnavs da Tvesac) da mzis hijra _ aseve, meqsi datovebidan aTvlili, oRond TveTa

dReebis axali, evropuli angariSiT niSandebuli. dRes iranSi oficialurad es

ukanasknelia miRebuli. axla, amas rom vwer da CvenSi 2007 wlis 24 dekemberi dgas,

iranSi 1386 wlis meaTe Tvis, deis, 3 ricxvia.