«Ο έρωτας δεν είναι έρωτας για το ωραίο…(αλλά) για τη γέννηση και τον τοκετό μέσα στο ωραίο» Διοτίμα (από το «Συμπόσιο»)

Με τον Πλάτωνα, όπως αναφέρει και ο Seth Benardete, για πρώτη φορά ο άνθρωπος γίνεται ένα μεταφυσικό πρόβλημα και ο έρωτας ένα μεταφυσικό πάθος. Πράγματι μέσα από το έργο του μεγάλου φιλοσόφου αποκαλύπτεται μια οντολογική ερμηνεία του έρωτα που συσχετίζεται άμεσα με την θεωρία του περί των ιδεών. Στο θέμα αυτό αφιέρωσε δύο από τα βιβλία του, το «Συμπόσιο» και τον «Φαίδρο» και το πρώτο είναι κατά γενική ομολογία ένα από τα ωραιότερα δημιουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η δροσιά των διαλόγων ανάμεσα στους συνδαιτυμόνες, τα χαρούμενα πονηρά πειράγματα μεταξύ τους, το εκλεπτυσμένο παιχνίδι λέξεων αλλά και η αφήγηση που κινείται μεταξύ σοβαρού και αστείου, βαθυστόχαστου και επιπόλαιου προκαλεί εντύπωση.

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΟΚΗΚάποιος φίλος σταματά τον Απολλόδωρο που τον βρίσκει στο δρόμο και τον παρακαλεί να του διηγηθεί για το συμπόσιο που διοργάνωσε ο Αγάθων, για να γιορτάσει την νίκη του ως τραγωδός, έχοντας προσκαλέσει ανάμεσα σε άλλους και τον Σωκράτη. Εκεί, μέσα σε μια χαλαρή και παιχνιδιάρικη ατμόσφαιρα ακολουθεί η προτροπή του Ερυξιμάχου να μιλήσουν για τον Έρωτα, έναν θεό που όπως λέει και ο Φαίδρος σε αντίθεση με τους άλλους δεν απολαμβάνει των τιμών που του αξίζουν και παρόλο που είναι τόσο μεγάλος και παλιός κανείς ποιητής δεν τον έχει εγκωμιάσει. Συμφωνούν όλοι και ο καθένας με την σειρά του πλέκει το εγκώμιο του θεού Έρωτα όπως του αρμόζει. Πρόκειται για όμορφες αφηγήσεις και ιδιαίτερα πρωτότυπες ερμηνείες, δεν είναι όμως σκοπός του κειμένου αυτού να αναλύσει αυτές τις θέσεις πέραν του Σωκράτη ο οποίος μιλάει και τελευταίος. Θα ήταν ίσως σκόπιμο να σταθούμε λίγο στον λόγο του Αριστοφάνη περί του Έρωτος ο οποίος μέσα από τον μύθο του γίνεται προάγγελος της φροϋδικής θεωρίας των ορμεμφύτων. Εν συντομία ο Αριστοφάνης ξεκινάει τον λόγο του με έναν μύθο σύμφωνα με τον οποίο κάποτε υπήρχαν τρία γένη ανθρώπων, το αρσενικό, το θηλυκό και το ανδρόγυνο, ένα πλάσμα που αποτελούνταν και από τα δύο φύλα. Είχαν όμως πολύ μεγάλη έπαρση εξαιτίας τις τεράστιας δύναμής τους και τόλμησαν κάποτε να τα βάλουν με τους θεούς. Ο Δίας όμως, εξαιτίας τις απειλής αυτής, κατάφερε να τους κόψει στα δύο έτσι ώστε να γίνουν ασθενέστεροι. Επειδή όμως η φύση διχοτομήθηκε το κάθε ένα μισό ποθούσε το άλλο μισό του και πήγαινε μαζί του και «τυλίγοντας τα χέρια του ο ένας γύρω από τον άλλον και αγκαλιασμένοι μεταξύ τους , θέλοντας να ξαναενωθούν, πέθαιναν από την πείνα και την απραξία, γιατί δεν ήθελαν να κάνουν τίποτα ο ένας χωρίς των άλλον.» Ο Δίας λοιπόν τους λυπήθηκε και μετέθεσε τα γεννητικά τους όργανα μπροστά έτσι ώστε με το αγκάλιασμα να γίνεται γονιμοποίηση και να αναπαράγεται το γένος. «Είναι λοιπόν» συνεχίζει ο Αριστοφάνης «από τόσο παλιά ο έρωτας έμφυτος στους ανθρώπους και τους επαναφέρει στην αρχαία φύση, και επιχειρεί να κάνει από τα δύο ένα, και να γιατρέψει την ανθρώπινη φύση. Ο καθένας λοιπόν από εμάς είναι κομμάτι ανθρώπου, σαν κομμένος από ένα στα δύο, όπως οι γλώσσες τα ψάρια, και αναζητεί πάντοτε ο καθένας το κομμάτι που του λείπει». Η ψυχαναλυτική

θεωρία ανέπτυξε εκτενέστερα αυτή τη θέση και ο ίδιος ο Freud έφτασε στο σημείο να πει ότι: «το να βρεις το αντικείμενο του πόθου σου στην πραγματικότητα είναι να το ξαναβρείς», κάτι που μας παραπέμπει σε μια άλλη περίφημη φράση του Σωκράτη: «Δεν θα αναζητούσες, εάν δεν είχες κιόλας βρει». Τελειώνοντας την ομιλία του λοιπόν ο Αριστοφάνης καταλήγει: « Του ολόκληρου λοιπόν η επιθυμία και η επιδίωξη ονομάζεται έρωτας».

ΠΛΑΤΩΝΙΚΟΣ ΕΡΩΣΦτάνοντας η σειρά του Σωκράτη να εγκωμιάσει τον Έρωτα αναφέρεται στην Διοτίμα, μια ιέρεια από την Μαντίνεια η οποία, όπως λέει ο ίδιος, τον δίδαξε στα ερωτικά, μεταφέροντας όσο μπορεί τα λόγια της. Για τον Σωκράτη λοιπόν ο Έρωτας δεν είναι θεός όπως συμφώνησαν όλοι οι άλλοι, αλλά δαίμων, κάτι μεταξύ θεού και θνητού, γιατί ο θεός δεν αναμειγνύεται με τον άνθρωπο αλλά μέσω των δαιμόνων γίνεται κάθε επικοινωνία και συνομιλία των θεών προς τους ανθρώπους. Δεν είναι παιδί της Αφροδίτης αλλά της Πενίας και του Πόρου. Βρίσκοντας κάποτε η Πενία την ευκαιρία, επειδή ακριβώς ήταν άπορη, ξάπλωσε κοντά στον Πόρο που μεθυσμένος είχε αποκοιμηθεί και από την ένωσή τους προέκυψε ο Έρωτας. Παιδί λοιπόν αυτών των δύο ο Έρωτας βρίσκεται σε αυτή τη κατάσταση, είναι πάντοτε πένης, βρόμικος, ξυπόλητος και άστεγος, από τον πατέρα του όμως κυνηγάει τα ωραία και τα καλά και όπως ο Πόρος, είναι «παθιασμένος για γνώση και επινοητικός, φιλοσοφώντας ολόκληρη τη ζωή του». Δεν είναι λοιπόν ούτε θνητός ούτε αθάνατος, ούτε φτωχός ούτε πλούσιος, βρίσκεται ανάμεσα στη σοφία και την αμάθεια γιατί ο σοφός δεν επιθυμεί να γίνει σοφός (αφού είναι ήδη σοφός) και ο αμαθής δεν επιθυμεί να γίνει σοφός εξαιτίας της αμάθειάς του, νομίζοντας ότι τα ξέρει όλα σε ικανοποιητικό βαθμό. «Δεν επιθυμεί λοιπόν εκείνος που δεν πιστεύει ότι του λείπει κάτι εκείνο που δεν πιστεύει ότι του λείπει». Η σοφία είναι από τα ωραιότερα πράγματα και ο Έρωτας είναι έρωτας για το ωραίο, ώστε, συνεχίζει ο Σωκράτης, κατ’ ανάγκη ο Έρωτας είναι φιλόσοφος, βρίσκεται δηλαδή ανάμεσα στην σοφία και την αμάθεια. Έρωτας λοιπόν δεν είναι το αντικείμενο του Έρωτα αλλά το υποκείμενο. Το αντικείμενο του Έρωτα είναι ωραίο και αξιοθαύμαστο, το υποκείμενο όμως είναι όπως παρουσιάστηκε πιο πάνω. Σε τι λοιπόν μας χρειάζεται ο έρωτας; Στην ερώτηση αυτή του Σωκράτη η Διοτίμα απαντάει ως εξής: ο ερωτευμένος αφού αγαπάει τα ωραία επιθυμεί να γίνουν δικά του και αφού τα ωραία είναι και αγαθά αποκτώντας τα θα γίνει ευτυχισμένος. Αισθάνεται λοιπόν έρωτα όχι μόνο για την απόκτηση αλλά και για την παντοτινή κτίση, έναν έρωτα για την «παντοτινή κατοχή του καλού». Κάθε άνθρωπος κυοφορεί μέσα του κάτι καλό και ωραίο και όταν έρθει σε μια ηλικία η φύση του επιθυμεί να γεννήσει. Ο έρωτας δεν είναι έρωτας για το ωραίο αλλά για την γέννηση και τον τοκετό μέσα στο ωραίο γιατί «είναι κάτι αιώνιο και αθάνατο για τον θνητό η γέννηση» και έτσι «ο πόθος της αθανασίας πρέπει να συνυπάρχει με τον πόθο του καλού, αν έρωτας είναι η επιθυμία να έχεις το καλό παντοτινά δικό σου». Κατ’ ανάγκη λοιπόν η αθανασία αποτελεί αντικείμενο του έρωτα.

ΟΙ ΑΝΑΒΑΘΜΟΙ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑΌντας θνητοί ονειρευόμαστε να κατέχουμε αιώνια το καλό, αναζητούμε την αθανασία και μην μπορώντας να την κατακτήσουμε γεννούμε «μέσα στην Έρωτα και μέσα στο Ωραίο παιδιά της σάρκας ή του πνεύματός μας» όπως παρατηρεί ο Auguste Dies.

Προσπαθώντας η Διοτίμα να μυήσει τον Σωκράτη σε μια ανώτερη μύηση του αποκαλύπτει τους αναβαθμούς του έρωτα αρχίζοντας από τον πρώτο που είναι ο έρωτας για ένα ωραίο σώμα, έρωτας που «γεννάει ωραίους λόγους», και στη συνέχεια στην κατανόηση ότι η ομορφιά αυτή βρίσκεται σε κάθε σώμα, εφόσον επιζητείται η «ομορφιά της μορφής». Μετά από αυτή την αποκάλυψη θα «χαλαρώσει την σφοδρή προσήλωσή του» στο ένα σώμα και θα την ανακαλύπτει σε όλα. Κατόπιν θα αντιληφθεί ότι η ομορφιά της ψυχής είναι ανώτερη από αυτή του σώματος, το οποίο δεν είναι παρά ένα περίβλημα, και θα αφιερώνεται σε αυτή «αναζητώντας τέτοια λόγια που να κάνουν καλύτερους τους νέους». Από την ομορφιά των ψυχών θα ανέβει στην ομορφιά των πράξεων και των γνώσεων, παύοντας πια να αγαπάει την ομορφιά ενός ανθρώπου αλλά «στραμμένος προς το μεγάλο πέλαγος του ωραίου και κοιτάζοντας το» θα γεννήσει ωραίες σκέψεις μέσα στην αγάπη του για την γνώση έως ότου ωριμάζοντας σε αυτό το σημείο, διακρίνει την μια και μόνη γνώση, την γνώση του ωραίου. Τότε σχεδόν θα αγγίξει το τέλος. Τότε, μέσα από αυτή θέαση του ωραίου, δεν θα έχει ανάγκη να βλέπει την ομορφιά μέσα από είδωλα αρετής, αλλά θα βλέπει την αληθινή, αφού θα έρχεται σε επαφή με την αλήθεια. Και από εκεί, γεννώντας την αληθινή αρετή, αναθρέφοντας την ο άνθρωπος αυτός θα γίνει αγαπητός στο θείο, «και, αν κάποιος από τους ανθρώπους μπορεί να είναι αθάνατος, δεν θα είναι εκείνος;».

Καταλήγει λοιπόν ο Σωκράτης ότι κάθε άνθρωπος πρέπει να τιμά τον Έρωτα, διότι μόνο μέσα από αυτόν η ψυχή έλκεται από τις Ιδέες, τις οποίες γνωρίζει πριν ενσαρκωθεί επαναφέροντας στην μνήμη μας ιδέες και απόψεις που κάποτε είχαμε γνωρίσει. Μέσα από τον Έρωτα και τους αναβαθμούς του δεν σταματά ο πόθος της αναζήτησης του αγαθού, της ύψιστης ιδέας που είναι η ίδια η θεότητα και μέσα από αυτή την αναζήτηση κατακτούμε και εμείς την αθανασία.

ΠΗΓΕΣΠλάτων «Συμπόσιο»Auguste Dies «Πλάτων, ο άνθρωπος, η εποχή του, το έργο του»Seth Benardete “Socrates and Plato The Dialectics of Eros”