1

ΤΕΙ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝΤΜΗΜΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ

ΤΟ ΚΟΣΜΗΜΑ

Η ΙΣΤΟΡΙΑ, Ο ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣΤΟΥ

ΑΛΙΜΟΝΑΚΗ ΕΛΙΝΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΑ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣΔΡ Ι. ΖΟΥΜΠΟΥΡΤΙΚΟΥΔΗΣ

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2003

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………….....1. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ………………...1.1. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ………………....1.1.1. Ασημένια καιχρυσά…………………………….....1.1.2. ΝέοιΤύποι…………………………………………...1.1.3. Μυκηναϊκάκοσμήματα…………………………...1.1.4. Περιδέραια καιπερίαπτα………………………....1.2. Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΟΥΚΛΑΣΙΚΟΥ……………….....1.2.1. Σφυρήλατα καιχυτά……………………………....1.2.2. Κλασικοί τεχνίτες……………………………….....1.3. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙΡΩΜΑΪΚΑ………………....1.3.1. Πρώιμη ελληνιστικήεποχή……………………....1.3.2. Τάση γιαπολυτέλεια…………………………….....1.4. ΤΑ ΧΡΥΣΟΠΟΙΚΙΛΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΑ…………....1.4.1. Γυναικεία και ανδρικά κοσμήματα…………......1.4.2. Χριστιανικάθέματα……………………………......1.4.3. Συντεχνίες χρυσοχόων....................................1.4.4. Μακεδονική Αναγέννηση................................1.4.5. Λεηλασίες σταυροφόρων.................................1.5. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΑΡΓΥΡΟΧΟΪΑ.................1.5.1. Έργα με συρματερό σμάλτο............................1.5.2. Τοπικά εργαστήρια.........................................1.6. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ............................1.6.1. Κέντρα Αργυροχρυσοχοΐας..............................1.6.2. Κοινές ρίζες....................................................1.6.3. Αλλαγές.........................................................

245567789

1012131316161717181919222224252526272728292930303131323334

4

1.7. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ.....................1.7.1. Κοινωνικές αλλαγές.......................................1.7.2. Ευρωπαίες επιρροές.......................................1.7.3. Επαναστατικά ρεύματα...................................1.7.4. Αρχαιολογικού τύπου κοσμήματα...................1.7.5. Εκπαιδευμένοι χρυσοχόοι..............................1.7.6. Εικαστικές παρεμβάσεις.................................1.8. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ.......................1.8.1. Μικρογλυπτική επεξεργασία...........................1.8.2. Αλλαγή νοοτροπίας.........................................1.9. ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ.......................................1.9.1. Η κοσμηματοποιϊα κατά την Αναγέννηση (15ος -16οςαι.)...............................................

5

1.9.2. Η κοσμηματοποιϊα από τον 17ο αιώνα ως τις αρχές του 20ου αιώνα ...................................1.9.3. Η κοσμηματοποιϊα κατά τη σύγχρονη εποχή........1.10 ΑΛΛΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ.......................................1.10.1. Ρωσία: Τα διαμάντια του Κρεμλίνου.....................1.10.2. Ινδία...................................................................1.10.3. Αφρική...............................................................1.11 Η ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΠΟΙΪΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΣΗΜΕΡΑ .................................

2. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ ΜΕ Η/Υ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟΣ.............................................2.1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕΣΩ Η/Υ..................................2.1.1. Jewel CAD........................................................2.1.2. Rhino-Flamingo................................................2.1.3. Αrt Cam Pro......................................................2.2. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΧΕΡΙ ...................................2.2.1 εικόνες και σχέδια στο χέρι............................................3. ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ ΜΕ ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΜΕ- ΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ...........................................3.1. ΜΕΤΑΛΛΑ: ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ, ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ

ΠΑΡΑΓΩΓΗ.......................................................3.1.1. Χαρακτηριστικές φυσικές ιδιότητες των μετάλλων.3.1.2. Ταξινόμησης των μετάλλων.................................3.1.3. ΧΡΥΣΟΣ Αυ79...................................................3.1.4. Τα χρυσοκράματα..............................................3.1.5. Τα χρυσοκράματα και το καράτι........................ Πίνακας 3.1.5.1. Εκατοστιαία περιεκτικότητα Χρυσοκραμάτων και περιεκτικότητα σε καράτια3.1.6. Οι κολλήσεις των χρυσοκραμάτων.......................3.1.7. Οι μονάδες μέτρησης του χρυσού.......................3.1.8. Η χρήση των χρυσοκραμάτων - Γενικές

παρατηρήσεις....................................................3.1.9. Η δοκιμή του χρυσού με οξύ..............................3.1.10. Ο ΑΡΓΥΡΟΣ Ag47..............................................3.1.11. Τα αργυροκράματα............................................3.1.12. Γενικές παρατηρήσεις ως προς τη χρήση του

αργύρου............................................................3.1.13. Η δοκιμή του Αργύρου ......................................3.1.14. Ηλεκτρολυτικό καθάρισμα των Ασημικών............3.1.15. ΛΕΥΚΟΧΡΥΣΟΣ – ΠΛΑΤΙΝΑ Pi7k.......................3.1.16. ΧΑΛΚΟΣ Cu29..................................................

353839394142

43

454545505456

57

585859596061

6262

63646465

66676768697071

6

3.1.17. Κράματα με βάση το χαλκό................................3.1.18. Ορείχαλκος.......................................................

7

3.1.19. Κρατέρωμα ή μπρούντζος...................................3.2. ΟΙ ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ..................................3.2.1. Ρουμπίνι...........................................................3.2.2. Διαμάντια..........................................................3.2.3. Ζαφείρι.............................................................3.2.4. Σμαράγδι..........................................................3.2.5. Aquamarine......................................................3.2.6. Αμέθυστος.........................................................3.2.7. Κιτρίνης.............................................................3.2.8. Ζιρκόνιο............................................................3.2.9. Αχάτης..............................................................3.2.10. Όνυχας..............................................................3.2.11. Οργανικά υλικά.................................................3.2.12. Μαργαριτάρι......................................................3.2.13. Κοράλλι.............................................................3.2.14. Κεχριμπάρι.......................................................3.2.15. Μορφές κοπής πολύτιμων λίθων........................3.3. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΩΝΠΡΟΪΟΝΤΩΝ...................3.3.1. Βιομηχανική παραγωγή φύλλων Αργύρου

(Sterling)...........................................................3.3.2. τράβηγμα προς σύρμα.......................................3.3.3. Διαδικασία στο χέρι ..........................................3.3.4. Ανόπτηση του σύρματος.....................................3.3.5. Μηχανικό τράβηγμα σύρματος...........................3.3.6. Κυλίνδρωση επίπεδων φύλλων............................3.3.7. Ρύθμιση της καλάνδρας.....................................3.3.8. Χρήση της καλάνδρας........................................3.3.9. Συστήματα μέτρησης φύλλων και σύρματος........3.3.10. Μεταλλικά είδη που προέρχονται από

εξώθηση...3.3.11. Παρασκευή ακανόνιστων κόκκων.......................3.3.12. Ανόπτηση.........................................................3.3.13. Υφή μεταλλικών επιφανειών...............................3.3.14. Τοξικότητα μετάλλων.........................................3.4. ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΩΣΗΣ

ΚΑΙΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣΜΕΤΑΛΛΩΝ..........................

3.4.1. Τεχνικές που δεν αποκτούν ετερογενήσυγκόλληση..................................................................

7172727374747575767676777777787980

81

8183838385868686878787888889

90

90

9091929293

8

3.4.2. Προετοιμασία μετάλλου για κόψιμο περιγράμματος.................................................

3.4.3. Το πριόνι του χρυσοχόου και του αργυροχόου.....3.4.4. Κατασκευή αντικειμένων....................................3.4.5. Μορφοποίηση κοίλων σχημάτων.........................3.4.6. Εφαρμογή της σφραγίδας...................................

9

3.4.7. Η τεχνική ¨Ρεπουσσέ¨ - Repousse ή ΓιαννιώτικοΧτύπημα..........................................................

3.4.8. Εργαλεία Repousse...........................................3.4.9. Εγχάραξη ή χαρακτική......................................3.4.10. Χαρακτικά εργαλεία...........................................3.4.11. Διόρθωση των σφαλμάτων χάραξης.....................3.4.12. Φλωρεντικό φινίρισμα με χαρακτικά

εργαλεία.....3.4.13. Σχίσιμο των μετάλλων........................................3.4.14. Σμίλευση...........................................................3.4.15. Λιμάρισμα.........................................................3.4.16. Εμβάπτιση σε οξύ..............................................3.4.17. Εκλεπτική Επιφανειακή διάβρωση.....................3.4.18. Υγρά διάβρωσης.................................................3.4.19. Διαδικασία διάβρωσης........................................3.5. ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΥ

ΣΤΗΡΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕΤΑΛΛΑ ΜΕΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ – ΚΟΝΤΡΑΣΤ ΧΡΩΜΑΤΟΣ ΗΥΦΗΣ......................

3.5.1. Επίθεση μετάλλου ή απλικέ................................3.5.2. Η τεχνική SUSAMI της TANJORE......................3.5.3. Η τεχνική BIDRI................................................3.5.4. Η Δαμασκηνή τέχνη...........................................3.6. ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΟΥ ΑΠΑΙΤΟΥΝ

ΕΤΕΡΟΓΕΝΗ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗΜΕΤΑΛΛΩΝ...........................

3.6.1. Σεγα-Λίμα κόλληση ..........................................3.6.2. Inlay.................................................................3.6.3. Reticulation.....................................................3.6.4. Αργυροκολλήσεις..............................................3.6.5. Εκλογή κολλητικού κράματος............................3.6.6. Σημείο τήξης και σημείο ροής: Στερεή και υγρή

φάση.................................................................3.6.7. Επιφάνειες διευκόλυνσης της συγκόλλησης........3.6.8. Γενικές παρατηρήσεις για την ετερογενή

συγκόλληση......................................................3.6.9. Ετερογενής συγκόλληση χρυσού.........................3.6.10. Ανόπτηση και καθαρισμός με οξύ του χρυσού

Πίνακας 3.6.10.1.: οπτική εκτίμησηςθερμοκρασιών κατά τη διάρκεια της ετερογενούςσυγκόλλησης του Αργύρου και του χρυσού.........

3.6.11. Βασικές καταστάσεις ετερογενούςσυγκόλλησης...

9394949596969697

9898

100100100101101

102102103103103104

104104

106107

107109

109110110

10

3.6.12. Σύνδεση επιπέδων επιφανειών πρόσωπο μεπρόσωπο............................................................

3.6.13. Κάθετες συνδέσεις..............................................3.6.14. Συνδέσεις «άκρο προς άκρο»...............................

11

3.6.15. Συγκόλληση σύρματος με φύλλο.........................3.6.16. Αποκόλληση......................................................3.6.17. Σκληρά κολλητικά.............................................3.6.18. ‘Μαλακά’ κολλητικά...........................................3.6.19. Συγκόλληση μεγάλων επιφανειών........................3.6.20. Η τεχνική ‘Mokume’...........................................3.6.21. Τα μεξικάνικα παντρεμένα μέταλλα....................3.6.22. Κοκκοποίκιλση..................................................3.6.23. Κατασκευή ψηγμάτων ή σκαγιών........................3.6.24. Συνδυασμός μετάλλων με μη μεταλλικά υλικά....3.6.25. Πολύτιμοι και ημιπολύτιμοι λίθοι.......................3.6.26. Ένθεση κελυφών σαλιγκαριού ή κοχυλιού...........3.7 ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ

ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ –ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗΠΑΡΑΓΩΓΗ...................................................

3.7.1. Μηχανική επεξεργασία του αργύρου...................3.7.2. Ανόπτηση ή μαλάκωμα των μετάλλων

................. Πίνακας 3.7.2.1.: θερμοκρασίες ανόπτησης

μερικών Μετάλλων..............................................3.7.3 Σβήσιμο των ανοπτημένων μετάλλων....................3.8. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΜΕΤΑΛΛΩΝ.......3.8.1. Η χύτευση........................................................

Εικόνα 2: Σύστημα κεριέρας με αυτόματο χέρι καιέγχυση σε κενό

3.8.2. Χύτευση μετάλλου σε πλάκες ήχελώνες..............

3.8.3. Χύτευση σε άμμο...............................................3.8.4. Η άμμος χυτηρίου.............................................3.8.5. Κατασκευή καλουπιού.......................................3.8.6. Προετοιμασία του μετάλλου για χύτευση.............3.8.7. Φινίρισμα του χυτού..........................................3.8.8. Χύτευση μετάλλων σε καλούπια γύψου από 2

μέρη.................................................................3.8.9. Υλικά κατασκευής μοντέλων...............................3.8.10. Αποκολλητικές ουσίες........................................

Εικόνα: Δημιουργία μοντέλων με κερί BIKO WAXINJECTOR

3.8.11. Χύτευση με καρδιά............................................3.8.12. Κατασκευή της καρδιάς.....................................3.8.13. Φυγοκεντρική χύτευση της επένδυσης................

110111111111112113115115116117117118

118118119

120120121121

123124124125127128

128128129

130131132133133134

12

3.8.14. Κεριά χυτηρίου φυσικής προέλευσης.................3.8.15. Ειδικά κεριά φυγοκεντρικής χύτευσης...............3.8.16. Ανέβασμα του μοντέλου....................................

13

3.8.17. Τοποθέτηση του μοντέλου..................................Εικόνα: Παντέφια βουλκανισμού

3.8.18. Απαέρωση του κέρινου μοντέλου........................3.8.19. Αφαίρεση του κεριού από το Καλούπι.................3.8.20. Μέτρηση του προς χύτευση μοντέλου.................3.8.21. Θέρμανση του μετάλλου....................................3.8.22. Αφαίρεση της επένδυσης και του γεμάτου

μέταλλο συστήματος τροφοδότησης....................3.9. ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΤΑΛΛΩΣΗ

ΚΑΙΗΛΕΚΤΡΟΜΟΡΦΩΣΗ....................................

3.9.1. Διαδικασίες ηλεκτρολυτικής επιμετάλλωσης καιΗλεκτρομόρφωσης.............................................

3.9.2. Ηλεκτροκαθαρισμός..........................................Εικόνα: ατμοκαθαριστής κοσμημάτων

3.9.3. Ηλεκτροαπογύμνωση.........................................3.9.4. Διαλύματα ηλεκτρολυτικής

Επιμετάλλωσης........3.9.5. Λουτρά χρυσού.................................................3.9.6. Λουτρό Επιχρύσωσης Α’....................................3.9.7. Λουτρό Επιχρύσωσης Β’....................................3.9.8. Λουτρά Επαργύρωσης.......................................3.9.9. Λουτρό αργύρου ταχείας απόθεσης....................3.10. ΣΤΙΛΒΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΑΝΣΗ ΤΩΝ

ΜΕΤΑΛΛΩΝ....3.10.1. Στίλβωση..........................................................3.10.2. Στίλβωση με το χέρι..........................................3.10.3. Στίλβωση με μοτέρ............................................3.10.4. Γενικές παρατηρήσεις για τη στίλβωση και το

γυάλισμα..........................................................3.10.5. Εξοπλισμός στίλβωσης στη μαζική παραγωγή

Εικόνα: συσκευή ηλεκτρολυτικής στίλβωσης...................3.10.6. Πλεονεκτήματα της μαζικής

στίλβωσης...............3.11. ΧΡΩΜΑΤΙΣΜΑ ΤΩΝ

ΜΕΤΑΛΛΩΝ....................3.12. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣ

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΑΤΕΝΑGOLD........................

4. ΠΡΟΦΙΛ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΤΩΝ ΣΤΟ ΚΟΣΜΗΜΑ ...................................

135

136137139140

140

141

142143

144145145145146146146147147147148

149149

152

154

156

157157157158158158159

14

4.1 Προφίλ επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στο χειροποίητο κόσμημα...................................4.1.1. Δραστηριότητες...................................................4.1.2. Ικανότητες – προσόντα........................................4.1.3. ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ - Αριθμός Επιχειρήσεων......4.1.4. Παραγωγή..........................................................4.1.5. Η παραγωγή ...................................................4.1.6. Ανταγωνισμός......................................................4.1.7. Μηχανήματα......................................................4.1.8. Πρώτες ύλες – Προμηθευτές................................4.1.9. Νέες Τεχνικές......................................................4.1.10. Πιστοποίηση Ποιότητας......................................4.2 Προφίλ επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στο βιομηχανοποιημένο κόσμημα.........................4.2.1. Δραστηριότητες...................................................4.2.2. Ικανότητες – προσόντα.........................................4.2.3. Αριθμός Επιχειρήσεων........................................4.2.4. Μέγεθος επιχειρήσεων.........................................4.2.5. Παραγωγή..........................................................4.2.6. Δεσμευμένα κεφάλαια.........................................4.2.7. Ανταγωνισμός......................................................4.2.8. Μηχανήματα......................................................4.2.9. Πρώτες ύλες – Προμηθευτές.................................4.2.10. Νέες Τεχνικές......................................................4.2.11. Πιστοποίηση Ποιότητας........................................ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

159160161161161

162162162163164165166166167168168169

15

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Με τις πρώτες του γνώσεις σχετικά με τα μέταλλα και με τη δεξιότηταπου απέκτησε στο χειρισμό τους, ο άνθρωπος άρχισε να δημιουργεί τονπολιτισμό, ξεκίνησε από το χάλκινο τσεκούρι και προόδευε συνεχώς ωςπρος τη χρήση των μετάλλων. Αν και σήμερα κοιτάμε πέρα από τα όριατης γης έχουμε αφιερώσει αρκετές χιλιάδες χρόνια σκάβοντας την επιφάνειατης μελετώντας τις ιδιότητες της, αναλύοντας, εξορύσσοντας καισυνδυάζοντας μέταλλα με σκοπό τη δημιουργία όχι μόνο αντικειμένωνκαθαρά λειτουργικού προσανατολισμού, αλλά και αντικειμένων πουευχαριστούν το μάτι, των κοσμημάτων. Μια ματιά πίσω στα κοσμήματαόλων σχεδόν των πολιτισμών, που έγιναν για το προσωπικό στόλισμα καιγια ατομική χρήση όπως και για τελετουργικούς σκοπούς αποκαλύπτειμια τεχνική ιδιοφυΐα που εκπλήσσει με την ποικιλία μορφών,διακόσμησης και επιδεξιότητας που χαρακτηρίζει τα κοσμήματα στοσύνολο τους. Τέτοια αντικείμενα όπως τα κοσμήματα ακόμα και σε πρωτόγονηστάθμη, θα ήταν αδύνατο να έχουν γίνει χωρίς την ανάπτυξη τηςεπιστήμης της μεταλλουργίας, της τέχνης της εξαγωγής μετάλλων απόορυκτά, του καθαρισμού τους, της ανάμειξης τους και της επεξεργασίας μετρόπο που ικανοποιούν τις ανάγκες και τη φαντασία του ανθρώπου.Τα κύρια μέταλλα, πολύτιμα η μη, που λαμβάνουν χώρα στην κατασκευήτων κοσμημάτων ειναι : ο σίδηρος, ο χαλκός, ο ψευδάργυρος, οκασσίτερος και φυσικά ο άργυρος και ο χρυσός. Ο χρυσός έστω και γιαμόνη τη σπανιότητα του, παραβλέποντας την ομορφιά του και τιςεπιθυμητές ιδιότητες επεξεργασίας του, θεωρήθηκε από παλιά πολύτιμομέταλλο και σύμβολο του πλούτου. Τα μεταλλικά αντικείμενα μπορούν να αντέξουν πέρα από τα χρονικάόρια της σύντομης ανθρώπινης ζωής και να γίνουν τόσο μια κληρονομιάστους μεταγενέστερους όσο και μια συμβολή στην πολιτιστική μαςκαλλιέργεια. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκτέλεση εργασιώνπου ο άνθρωπος ειναι πολύ αδύναμος να τις κάνει χωρίς τα κατάλληλαβοηθήματα. Τα μέταλλα κλείνουν μέσα τους την ομορφιά΄ ότανγυαλιστούν, ανακλούν με λαμπρότητα το φως. Υπάρχουν σε πολλέςποικιλίες χρωμάτων από το καθαρό λευκό του ασημιού, μέχρι τις κίτρινες,τις κόκκινες και τις πράσινες αποχρώσεις του χρυσού ή τους ροζ τόνουςτου χαλκού. Σε μερικά μέταλλα το φυσικό χρώμα αλλάζει σιγά σιγά με τηνέκθεση τους στην ατμόσφαιρα εξ’ αιτίας της οξείδωσης αλλά αυτό επιτρέπειτην απεριόριστη επέκταση της παλέτας των χρωμάτων με το τεχνητό«πατινάρισμα», με τη χρήση χημικών ουσιών ή με το επιφανειακόχρωμάτισμα τους.

16

Οι μορφές τις οποίες μπορούν να πάρουν τα μέταλλα καθώςεπεξεργάζονται ως σύρματα και φύλλα και με τη βοήθεια της χύτευσηςειναι πρακτικά απεριόριστες. Ένα μέταλλο μπορεί να καμφθεί, να συστραφεί, να τρυπηθεί, ναεκχυθεί, να τραβηχτεί, να πιεσθεί, να αναμειχθεί και να συνδυαστεί μεάλλα υλικά. Σε όλα αυτά τα χαρακτηριστικά θα πρέπει κανείς ναπροσθέσει τους πολυάριθμους τρόπους με τους οποίους μπορούν νασυνδεθούν μεταξύ τους τα διάφορα μέταλλα. Με αυτόν τον τρόπο γίνεταικατανοητή η έλξη που ασκούν στους χειροτέχνες κοσμηματοποιούς. Οι χειροτέχνες έχουν αναπτύξει πολλούς τρόπους χρησιμοποίησης τωνμετάλλων που στη πορεία της ιστορίας έγιναν γνωστοί στον κόσμο μεειδικά ονόματα, δηλωτικά του τόπου προέλευσης ή της μεθόδου εργασίας.Για παράδειγμα η «Δαμασκηνή» τέχνη (μια μορφή διακόσμησης όπουένα μέταλλο εισάγεται σε ένα άλλο με αντιθετικό χρώμα) πιστεύεται γενικάότι προήλθε από τη Δαμασκό της Συρίας. Η τεχνική Ρεπουσσέ (από τογαλλικό repousser που σημαίνει σπρώχνω προς τα πίσω, και όπου τομέταλλο σπρώχνεται με σφυρηλάτηση συνήθως από την κάτω πλευρά του)ειναι ένα παράδειγμα ονόματος που προέρχεται από μια ορισμένη τεχνικήδουλειάς. Οι περισσότερες τεχνικές διακόσμησης έχουν μείνει σχετικάαμετάβλητες για εκατοντάδες χρόνια από την πλευρά του τρόπουεκτέλεσης τους, μολονότι έχουν υποστεί αλλαγές ως προς το στιλ. Μερικέςδεν χρησιμοποιούνται πλέον και αυτό γιατί ο χρόνος που χρειάζεται γιατην επεξεργασία ενός κομματιού έχει γίνει ποιο πολύτιμος από το ίδιο τοαντικείμενο και έτσι λίγοι μόνο μπορούν να το αποκτήσουν. Νέα εργαλείαέκαναν δυνατή την ανάπτυξη νέων μεθόδων εργασίας. Η εφαρμογήσύγχρονων αισθητικών αντιλήψεων σε παραδοσιακές τεχνικές δουλείαςέχει δείξει τα χαρακτηριστικά διάρκειας που κλείνουν μέσα τους οιτεχνικές αυτές. Οι σύγχρονοι τεχνίτες δεν έρχονται στον κόσμο σανολοκληρωμένες ανεξάρτητες προσωπικότητες ούτε τα έργα τους έχουνμοναδικό χαρακτήρα πάντα. Καθένας μας έχει δεσμούς με το παρελθόντου οποίου είμαστε προϊόντα, τουλάχιστον σε όσο βαθμό είμαστε καιθεμέλια του μέλλοντος.

17

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ

18

1.1. ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ

Στον ελληνικό χώρο η τάση του ανθρώπου για τον ατομικό στολισμό τουανάγεται στην απώτερη προϊστορία. Η παραγωγή και η χρήση κοσμημάτωνπαρατηρούνται ήδη από την Παλαιολιθική Εποχή, όπως δείχνουν θαλάσσιακέλυφη που φέρουν οπές για ανάρτηση. Πάντως, η σημασία και η λειτουργίατων κοσμημάτων κατά την Προϊστορική Εποχή φαίνεται ότι ήτανπολυπλοκότερη από την σημερινή. Τα κοσμήματα τότε πρέπει να είχαν μιαβαθύτερη συμβολική και ιδεολογική σημασία και χρήση. Κατά τη Νεολιθική Εποχή (6800-3300 π.Χ.) αρχίζει η επεξεργασίακανονικών κοσμημάτων, όπως είναι οι χάντρες, τα περίαπτα, τα ενώτια και ταβραχιόλια. Ως υλικά κατασκευής χρησιμοποιούνται το κόκαλο, τα όστρεα, οπηλός και ο λίθος. Οι ημιπολύτιμοι λίθοι είναι σχεδόν άγνωστοι. Κατά τηΝεώτερη και Τελική Νεολιθική (4800-3300 π.Χ.) εμφανίζονται κοσμήματα απόχρυσό, άργυρο και χαλκό. Τα λίθινα κοσμήματα είναι απλά και μεπεριορισμένα σχήματα, κυρίως περίαπτα, ενώτια ή «κουμπιά». Από κόκαλο ήόστρεο κατασκευάζονται συνήθως χάντρες και βραχιόλια. Έχουν βρεθεί πολλάτέτοια κοσμήματα κατασκευασμένα από το μεγάλο όστρεο Spondylusgaederopus που αλιευόταν στο Βόρειο Αιγαίο. Η χρήση του οστρέου αυτού γιακοσμήματα ήταν πολύ διαδεδομένη και σε περιοχές εκτός του Αιγαίου.

1.1.1. Ασημένια και χρυσά

Αξιόλογα είναι τα χρυσά και τα ασημένια κοσμήματα των τελευταίων φάσεωντης Νεολιθικής Εποχής. Πρόκειται για περίαπτα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουντα δακτυλιόσχημα, που αποδίδουν με έντονα αφαιρετική σχηματοποίηση τηνανθρώπινη μορφή, ελάσματα σε διάφορα σχήματα, χάντρες, ενώτια καιδαχτυλίδια. Παρόμοια κοσμήματα κατασκευασμένα με σφυρηλάτηση, έχουνβρεθεί σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, από τη Μακεδονία, τη Θεσσαλία καιτην Πελοπόννησο έως και τα νησιά του Αιγαίου (Σαλαμίνα, Νάξος) και τηνΚρήτη. Ο θησαυρός των νεολιθικών χρυσών κοσμημάτων που κατασχέθηκεπρόσφατα και εκτίθεται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αύξησεθεαματικά τον αριθμό των νεολιθικών αντικειμένων από πολύτιμο μέταλλο.Αποδεικνύεται έτσι, ότι η κατεργασία των μετάλλων αρχίζει στην Ελλάδα πολύπριν την τυπική έναρξη της Εποχής του Χαλκού. Ήδη, κατά τα πρώτα στάδια της Εποχής του Χαλκού (3300-1100 π.Χ.) στοΑιγαίο παρατηρείται ανάπτυξη της κοσμηματοποιϊας με όλο και αυξανόμενη τηνποικιλία ειδών, σχημάτων, υλικών, τεχνικής και τρόπων επεξεργασίας. Ηκατασκευή κοσμημάτων παραμένει σε ακμή από την αρχή έως το τέλος τηςεποχής αυτής. Τα κοσμήματα αποτελούν πολύτιμα προσωπικά αντικείμενα

19

στολισμού του κατόχου τους και θεωρούνται επίσης ως σύμβολα κύρους καιγοήτρου. Έχουν μεγάλη διάδοση στην Ηπειρωτική και Νησιωτική Ελλάδα και,εκτός από τον στολισμό της ενδυμασίας των ζώντων, συνόδευαν και τους νεκρούςσυνήθως ανώτερης κοινωνικής τάξης, ως ταφικά κτερίσματα. Πολλοί τύποικοσμημάτων κυρίως της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, είναι γνωστοί από τηνεικονογραφία. Σε τοιχογραφίες από τις Μυκήνες και το Ακρωτήρι της Θήραςαπεικονίζονται ωραιότατα κοσμήματα που τα φορούν άνδρες και γυναίκες. Από τα μέσα της 3ης χιλιετίας π.Χ. επικρατούν τα κοσμήματα από μέταλλο,που είναι πολυτιμότερο υλικό, συγκρινόμενα με το λίθο ή το κόκκαλο καιπαρέχει τη δυνατότητα κατασκευής κοσμημάτων σε μεγαλύτερη ποικιλίασχημάτων . Σε πολλές περιοχές τουΑιγαίου, κατά την πρώιμη Εποχή του Χαλκού, είναι φανερή η επίδραση τηςΑνατολής κυρίως στη μεταλλοτεχνία. Σε κοσμήματα από νησιά του Αιγαίου καιτην Κρήτη παρατηρούνται ομοιότητες με αντίστοιχα από τη Συρία και τηΜεσοποταμία. Υπάρχει όμως έντονο και το τοπικό στοιχείο, που δείχνει τις ιδέεςκαι την έμπνευση των ντόπιων τεχνιτών. Στις Κυκλάδες επικρατούν τα χάλκινα και τα ασημένια κοσμήματα, ανάμεσαστα οποία ξεχωρίζουν δύο διαδήματα. Υπάρχουν όμως και άλλα κοσμήματαόπως περίαπτα και περιδέραια, κατασκευασμένα από κόκκαλο, όστρεο, αλλάκαι ημιπολύτιμους λίθους. Αξιόλογα σύνολα κοσμημάτων προέρχονται από τοβορειοανατολικό Αιγαίο. Ονομαστά είναι τα χρυσά κοσμήματα της Πολιόχνηςστη Λήμνο, που είναι όμοια με τα περίτεχνα χρυσά κοσμήματα από τουςθησαυρούς της Τροίας. Πρόκειται για ενώτια, σφηκωτήρες, περιδέραια, περόνεςκαι βραχιόλια που εντυπωσιάζουν με τα πολύπλοκα σχέδια και την εξελιγμένητεχνική τους. Ωραία κοσμήματα προέρχονται και από τη Δυτική Ελλάδα καισυγκεκριμένα από τη Λευκάδα, όπου βρέθηκαν περιδέραια, σφηκωτήρες καιενώτια από χρυσό, καθώς και ασημένια βραχιόλια. Από την Ηπειρωτική Ελλάδαελάχιστα είναι τα γνωστά κοσμήματα της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. ΣτηνΚρήτη όμως, κατά την εποχή αυτή, κατασκευάζονται θαυμάσια και περίτεχνακοσμήματα. Περίφημα είναι τα χρυσά κοσμήματα του Μόχλου, ανάμεσα σταοποία ξεχωρίζουν διαδήματα με έκτυπη διακόσμηση, λεπτές αλυσίδες, κομψέςπερόνες, περίαπτα, χάντρες και βραχιόλια.

20

1.1.2. Νέοι Τύποι

Κατά τη δεύτερη φάση της Εποχής του Χαλκού στην Ελλάδα ηκοσμηματοποιϊα εξακολουθεί να σημειώνει πρόοδο με την εμφάνιση νέων τύπωνκοσμημάτων και την εξέλιξη της τεχνικής. Αυτό είναι φανερό κυρίως στην Κρήτημε τον υψηλό πολιτισμό που αναπτύσσεται στο νησί και την ίδρυση των πρώτωνανακτόρων. Στα μινωικά εργαστήρια κατασκευάζονται κοσμήματα μεγάληςδεξιοτεχνίας και καλλιτεχνικής ευαισθησίας, όπως είναι το περίφημο χρυσόπερίπατο με το ζεύγος μελισσών από τα Μαλλιά. Πρόκειται για εξαιρετικό έργοτης μινωικής χρυσοχοίας του 17ου αι. π.Χ. που μαρτυρεί τη γνώση εξελιγμένωντεχνικών, όπως είναι η κοκκίδωση και η συρματοτεχνική. Ονομαστά είναι τα κοσμήματα ενός συνόλου γνωστού ως «Θησαυρού τηςΑίγινας» που προέρχονται πιθανότατα από την Κρήτη και χρονολογούνται στους17ο – 16ο αι. π.Χ. Ο θησαυρός περιλαμβάνει χάντρες και περίαπτα από χρυσόκαι ημιπολύτιμους λίθους, χρυσά δαχτυλίδια, ενώτια, ελάσματα σε διάφορασχήματα και διαδήματα με έκτυπη διακόσμηση. Εντυπωσιακά είναι τα ενώτιακαι τα μεγάλα περίαπτα με πολύπλοκα και περίτεχνα σχέδια, πουπαραπέμπουν σε Ανατολικά πρότυπα.

1.1.3. Μυκηναϊκά κοσμήματα

Κατά τη τρίτη και τελευταία φάση της Εποχής του Χαλκού ανθεί στην Ελλάδαο Μυκηναϊκός Πολιτισμό, που πήρε το όνομά του από το σπουδαιότερο κέντροτου, τις Μυκήνες, που ο Όμηρος αποκάλεσε «πολύχρυσες». Τα άφθονα χρυσάαντικείμενα στους βασιλικούς τάφους και των δύο Ταφικών Κύκλων τωνΜυκηνών, ανάμεσα στα οποία και πολλά κοσμήματα, επιβεβαίωσαν τονΌμηρο. Ο χρυσός φαίνεται ότι είχε μιαιδιαίτερη γοητεία για τους Μυκηναίους. Εξέχουσα θέση πάντως στη μυκηναϊκήμικροτεχνία κατέχει η κοσμηματοποιϊα, η οποία όπως και άλλες τέχνεςδανείστηκε πολλά στοιχεία από τη μινωική παράδοση. Τα γνωστότερα κοσμήματα της πρώιμης Μυκηναϊκής Εποχής (16ος αι.)προέρχονται μαζί με άλλα πολύτιμα αντικείμενα και σύμβολα εξουσίας, απότους δύο Ταφικούς Κύκλους των Μυκηνών. Είναι κυρίως έργα μυκηναϊκά,υπάρχουν όμως και μερικά μινωικά, όπως η περίφημη ασημένια περόνη μεκεφαλή από χρυσό περίτμητο έλασμα σε μορφή γυναίκας που κρατάει φυτικόσύμβολο. Ανάμεσα στο πλήθος των κοσμημάτων ξεχωρίζουν διαδήματα απόλεπτό χρυσό έλασμα, με έκτυπη διακόσμηση, χρυσά περίτμητα ελάσματα σεδιάφορα σχέδια, χρυσά δισκάρια, που στόλιζαν πολυτελή ενδύματα, περίτεχνεςπερόνες, ενώτια περιβραχιόνια και χρυσά δαχτυλίδια-σφραγίδες. Υπάρχουνακόμα χάντρες και περίαπτα σε διάφορα σχήματα από χρυσό και ήλεκτρο,καθώς και από ημιπολύτιμους λίθους, όπως σάρδιο, αμέθυστο και ορείακρύσταλλο.

Κατά τους 15ο και 14ο αι. π.Χ. οπότε η Μυκηναϊκή κυριαρχίαεδραιώνεται στο Αιγαίο, παρατηρείται αύξηση της παραγωγής κοσμημάτωνμε την ανάπτυξη εκλεπτυσμένων τεχνικών, όπως της περίκλειστης και τηςδιάτρητης, εκτός από την κοκκίδωση και τη συρματοτεχνική που ήταν

21

γνωστές από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού. Σπουδαία εργαστήριαχρυσοχοίας και κοσμηματοποιϊας υπήρχαν στην Κνωσό και την Αργολίδα,όπου κατασκευάζονταν ωραιότατα κοσμήματα που συνδύαζαν τα νέαμυκηναϊκά στοιχεία με τη μινωική παράδοση.

1.1.4. Περιδέραια και περίαπτα

Κατά την προχωρημένη Μυκηναϊκή Εποχή ο κύριος τύπος κοσμήματοςήταν τα περιδέραια με ανάγλυφες χάντρες και τα περίαπτα. Οι χάντρεςέχουν διάφορα σχήματα, κυρίως σχηματοποιημένα φυτικά και θαλασσινάθέματα δανεισμένα από τη μινωική εικονογραφία. Τα περίαπτα έχουνσχήματα ανθρώπινης μορφής ζώων, πουλιών ή φυτικών θεμάτων. Οι χρυσέςχάντρες και τα περίαπτα κατασκευάζονταν από λεπτά ελάσματα μεσφυρηλάτηση επάνω σε ειδικές μήτρες. Αργότερα, όταν ο χρυσός γίνεταισπάνιος και δυσεύρετος αλλά και για μεγαλύτερη παραγωγή,χρησιμοποιούνται συχνότερα η γαλάζια και η λευκή υαλόμαζα, καθώς και ηφαγεντιανή, για την κατασκευή χαντρών και περιάπτων με χύτευση σελίθινες μήτρες. Χάντρες διαφόρων σχημάτων κατασκευάζονταν επίσης απόημιπολίτιμους λίθους, όπως σάρδιο, αμέθυστο, αχάτη κ.ά.

Τα ενώτια δεν πρέπει να ήταν αρκετά διαδεδομένα κατά την ΎστερηΕποχή του Χαλκού, αν και έχουν βρεθεί μερικά ωραία δείγματα στην Κρήτηκαι την Αργολίδα. Πιο συχνά ήταν τα χρυσά δαχτυλίδια με ελλειψοειδή,συνήθως, σφενδόνη, τοποθετημένη επάνω στον κρίκο. Η σφενδόνη είχεσυχνά ένθεση από ημιπολύτιμους λίθους ή υαλόμαζα, ενώ άλλοτε, μαζί μετον κρίκο, έφερε διακόσμηση κατά την κοκκιδωτή, την περίκλειστη ή τησυρματερή τέχνη. Άλλοι περίτεχνοι τύποι χρυσών δαχτυλιδιών είχανσφενδόνες με έγγλυφες παραστάσεις και χρησίμευαν ως σφραγίδες υψηλώνπροσώπων. Κατά το τέλος της Μυκηναϊκής Εποχής επικρατούν τα απλά κοσμήματα,ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν οι χάλκινες πόρπες -βιολόσχημες ή τοξωτές-καθώς και οι περόνες. Και τα δύο αυτά είδη κοσμημάτων χρησίμευαν για τηστερέωση των ενδυμάτων.

22

1.2. Η ΓΟΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΚΛΑΣΙΚΟΥ

Κατά τη μακραίωνη ιστορία του, το κόσμημα συνόδευσε τον άνθρωπο σ’όλα τα σημαντικά στάδια της ζωής του και σε χαρές και σε λύπες. Φορέθηκεαπό γυναίκες για την προβολή της ομορφιάς τους σε ξεχωριστές περιστάσεις,όπως ο γάμος, και από άνδρες σαν σύμβολο πλούτου και κοινωνικής τάξης,σε θρησκευτικές και δημόσιες εκδηλώσεις και τους ακολούθησε μαζί με ταάλλα κτερίσματα στον τάφο. Από τάφους κυρίως προέρχεται ο μεγαλύτεροςαριθμός κοσμημάτων που βρίσκονται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές.Λιγοστά είναι τα κοσμήματα-αναθήματα των πιστών στους θεούς που έχουνδιασωθεί. Από τα ιερά όπως π.χ. του Ηραίου της Περαχώρας, του Άργους,της Όρθιας Αρτέμιδος στη Σπάρτη, προέρχονται ελεφαντοστέινες, χάλκινεςκαι σιδερένιες πόρπες και περόνες, λίθινες και οστέινες σφραγίδες καισφραγιδόλιθοι και ελάχιστα χρυσά ή ασημένια όπως το γεωμετρικό χρυσόενώτιο και τα μικρά χρυσά δαχτυλίδια. Από χρυσό και ασήμι είναι κατασκευασμένα τα περισσότερα κοσμήματαπου έχουν διασωθεί, και τα οποία προορίζονταν για τις πιο εύρωστεςκοινωνικά τάξεις, ενώ από πιο φτηνά υλικά όπως χαλκός, σίδερο, πηλός,υαλόμαζα, κόκαλο, επιχρυσωμένα πολλές φορές, ήταν αυτά για τα ευρύτεραστρώματα. Οι φυσικές ιδιότητες του χρυσού, όπως η αφθαρσία και η αιώνια λάμψη,καθώς και η δυνατότητα επεξεργασίας του (είναι το πιο ελαστικό και όλκιμομέταλλο με αμέσως επόμενο το ασήμι), τον κατέστησαν κατά τη διάρκειαόλων των αιώνων, το πιο πολυπόθητο υλικό αγαθό. Το ασήμι, με το λευκόλαμπερό, μετά από στίλβωση, χρώμα, είναι το δεύτερο σε προτίμηση ευγενέςμέταλλο.

1.2.1. Σφυρήλατα και χυτά

Τα κοσμήματα ανάλογα με τον τρόπο επεξεργασίας τους, κατατάσσονταισε δύο κατηγορίες: αυτά που έχουν γίνει από σφυρήλατο έλασμα, και ταχυτά. Στο σφυρήλατο κόσμημα ο τεχνίτης αφού σφυρηλατούσε τον χρυσό σεπολύ λεπτό έλασμα το έκοβε στο επιθυμητό σχήμα και το διακοσμούσε μεανάγλυφη (repoussè) ή εγχάρακτη παράσταση. Για να αποδώσει τηνανάγλυφη διακόσμηση, τοποθετούσε το έλασμα με το αρχικό σχέδιο πάνωσε κάποιο μαλακό υπόστρωμα, όπως π.χ. η πίσσα και στη συνέχεια τοεπεξεργαζόταν με τα κατάλληλα καλέμια και σφυριά. Σε περίπτωση πουήθελε να διακοσμήσει κάποιο πολύ λεπτό έλασμα με χαμηλό ανάγλυφο,χρησιμοποιούσε κοίλες μήτρες πάνω στις οποίες το πίεζε ή το κτυπούσε μετα ίδια εργαλεία. Η χύτευση χρησιμοποιούταν λιγότερο στηνκοσμηματοτεχνία για οικονομικούς λόγους, επειδή απαιτούσε μεγαλύτερηποσότητα μετάλλου. Κι αυτή όπως και στα μεγάλα έργα της χαλκουργίας,

23

γινόταν με τη μέθοδο του χυμένου κεριού. Από τα πιο βασικά στοιχεία τηςκοσμηματοτεχνίας ήταν το σύρμα, απλό ή περίτεχνο. Σχηματίζοντας μ’ αυτόδιάφορα σχέδια και κολλώντας τα στην επιφάνεια του κοσμήματος,επιτύγχανε ο τεχνίτης με τη λεγόμενη συρματερή τεχνική (filigree),θαυμαστά αποτελέσματα. Πολύ αγαπητή και εντυπωσιακή ιδιαίτερα κατά τααρχαϊκά χρόνια υπήρξε και η τεχνική της κοκκίωσης (granulation), ηεπικόλληση δηλαδή στην επιφάνεια μικρότατων κοκκίδων σε σχηματισμούςδιακοσμητικών μοτίβων. Η περίοδος στην οποία αναφερόμαστε εκτείνεται από τους γεωμετρικούςχρόνους μέχρι και τους κλασικούς και αναφέρεται στο κόσμημα στονΕλλαδικό χώρο και στα νησιά του Αιγαίου. Στα χρόνια που ακολουθούν μετά την καταστροφή των λαμπρώνμυκηναϊκών ανακτόρων, στα λεγόμενα από πολλούς μελετητές «σκοτεινάχρόνια» (11ος – 10ος αι. π. Χ.) παρατηρείταισταδιακή ερήμωση των οικιστικών κέντρωνκαι απομόνωση από τους άλλους λαούς.Απόρροια της απομόνωσης αυτής υπήρξε ηένδεια σ’ όλους τους τομείς και κυρίως στηνοικονομία και κατά συνέπεια στην κοσμη-ματοτεχνία. Λιγοστά τα κοσμήματα, σιδερένια καιχάλκινα ως επί το πλείστον, προέρχονταικυρίως από τάφους. Σφηκωτήρες για ταμαλλιά, περόνες και πόρπες, στοιχείααπαραίτητα της ένδυσης, δακτυλίδια,βραχιόλια και ενώτια είναι κατασκευασμέναστην πιο απλή δυνατή μορφή, από σύρμα ήέλασμα. Είναι γύρω στον 9ο π.Χ. αιώνα, που οιΈλληνες αρχίζουν να βγαίνουν από τηναπομόνωση. Πρώτοι οι τολμηροί Ευβοείς θα ταξιδέψουν ανατολικά θαέρθουν σε επαφή με πιο εξελιγμένους λαούς και θα γνωρίσουν νέες αγορέςχρυσού, καθώς και κέντρα χρυσοχοίας. Γοητευμένοι από το καινούριο, θαμεταφέρουν λίγο αργότερα στην κοσμηματοτεχνία τεχνικές και θέματαγνωστά ήδη στην Κρητομυκηναική χρυσοχοία, αλλά ξεχασμένα από τουςαιώνες. Η περίοδος αυτή, που σημαδεύεται από τις ανατολικές επιδράσεις,καλύπτει τον 8ο και τον 7ο αι. π.Χ. Σιδερένια, χάλκινα αλλά και χρυσά,ασημένια ή και από ήλεκτρο (κράμα χρυσού και αργύρου) είναι τακοσμήματα των γεωμετρικών χρόνων που βρέθηκαν σε τάφους, κυρίως τηςΑττικής. Νεκρικά διαδήματα με έκτυπη διακόσμηση γεωμετρικώνκοσμημάτων, ζώων ή και ανθρώπων, από το νεκροταφείο του Κεραμεικού.Ενώτια και πλακίδια με συρματερή και κοκκιδωτή διακόσμηση και μεένθετη υαλόμαζα ή κεχριμπάρι, από τους τάφους των νεκροταφείων τηςΕλευσίνας, των Σπάτων και της Αναβύσσου, δείχνουν τη νέα άνθηση τηςκοσμηματοτεχνίας κατά τον 8ο αι. π.Χ., η οποία δεν περιορίζεται μόνο στηνΑττική. Κοσμήματα από χρυσό, ασήμι ή και από ήλεκτρο, προερχόμενα απότην Κρήτη, την Εύβοια, την Κόρινθο και αργότερα από τα νησιά του Αιγαίου,όπως η Μήλος, η Θήρα και η Ρόδος, μαρτυρούν την ύπαρξη δραστήριωνεργαστηρίων παραγωγής έργων εξαίρετης τέχνης. Ζώα όπως τα λιοντάρια και

24

οι πάνθηρες, φανταστικά όντα όπως οι σφίγγες και οι γρύπες, φυτικάμοτίβα, θεότητες όπως η Πότνια Θηρών, θα πλουτύνουν το φτωχό μέχρι τότεθεματολόγιο, ενώ οι τεχνικές της κοκκίδωσης της συρματερής και τουπερίκλειστου θα μετατρέψουν τα τόσο απλά μέχρι τότε κοσμήματα σεπερίτεχνα δημιουργήματα. Ενώ η μεταλλουργία κατά τον 6ο αι. π.Χ. παρουσιάζει μεγάλη εξέλιξη,ελάχιστα είναι τα κοσμήματα που έχουν βρεθεί στη Νότια Ελλάδα. Τουςτύπους βεβαίως των περιδεραίων, διαδημάτων, ενωτίων, κ.ά., μπορούμε ναπαρακολουθήσουμε στα σύγχρονα έργα της πλαστικής ή της αγγειογραφίας.Αντίθετα, στη Βόρεια Ελλάδα παρατηρείται μια ξαφνική άνθηση στηνκοσμηματοτεχνία. Από το νεκροταφείο της Σίνδου, κοντά στη Θεσσαλονίκη,προέρχονται θαυμαστά δείγματα της μακεδονικής χρυσοχοίας πουχρονολογούνται στο 2ο μισό του 6ου αι. π.Χ. Χρυσά ταινιωτά ενώτια, μεσυρματερή δαντελωτή διακόσμηση, γνωστά ήδη από τους τάφους τηςΧαλκιδικής, χρυσά περιδέραια και επιστήθια κοσμήματα, ραβδόσχημαελάσματα (κάλυπταν το στόμα του νεκρού) με έκτυπη φυτική διακόσμηση,ξαφνιάζουν με τη λεπτότητα της εργασίας τους.

1.2.2. Κλασικοί τεχνίτες

Κατά τον 5ο π.Χ. αιώνα που σημαδεύεται από τους ΠερσικούςΠολέμους, σημειώνεται έλλειψη κοσμημάτων, ιδιαίτερα στην Αττική. Αυτόίσως μπορεί να ερμηνευτεί είτε με την κυριαρχία των Περσών στη ΜέσηΑνατολή, άρα και στον έλεγχο αγοράς χρυσού είτε με τις περιοριστικέςδιατάξεις που, για μισό περίπου αιώνα, στην ουσία απαγόρευαν τηνανέγερση πολυτελών ταφικών μνημείων, και οι οποίες πιθανόν επεκτείνοντανμέχρι και τα πολυτελή κτερίσματα, όπως είναι τα κοσμήματα. Γεγονός,πάντως είναι ότι η απουσία χρυσού στον ιδιωτικό τομέα, κατά τη διάρκειααυτής της περιόδου, είναι ιδιαίτερα εμφανής. Είναι κατά τον δεύτερο μισό του 5ου αι. π.Χ., που ξανακάνουν τηνεμφάνισή τους στη Νότια Ελλάδα κατ’ αρχήν χάλκινα και ασημένιακοσμήματα, και κατά το τέλος του αιώνα θαυμαστά για την τέχνη τουςχρυσά κοσμήματα, όπως αυτά από τους τάφους της Ερέτριας, τώρασκορπισμένα μεταξύ των Αρχαιολογικών Μουσείων της Αθήνας, τουΛονδίνου και του Βερολίνου. Συνεχίζοντας την παράδοση της αρχαϊκής κοσμηματοτεχνίας, οικλασικοί τεχνίτες στρέφονται σε δημιουργίες που προκαλούν εντύπωση μετην πολυτέλεια και τη λεπτότητα της εργασίας που τις χαρακτηρίζει. Ταδιακοσμητικά θέματα πλουτίζονται με σκηνές από τη μυθολογία, όπως ηαρπαγή της Θέτιδος από τον Πηλέα, στα θαυμαστά ενώτια από την Ερέτρια,η Νίκη που οδηγεί άρμα στα ενώτια της Βοστόνης, η αρπαγή του Γανυμήδηαπό το Δία-αετό στα ενώτια της Νέας Υόρκης. Μερικά απ’ αυτά τα θέματαπαραπέμπουν σε έργα μεγάλων γλυπτών της κλασικής περιόδου, όπως π.χ.η αρπαγή του Γανυμήδη. Στην τεχνική, η προτίμηση στρέφεται περισσότεροστη συρματερή αντί της κοκκιδωτής, που επανεμφανίζεται το σμάλτο πουείχε να χρησιμοποιηθεί από τα Μυκηναϊκά χρόνια, σε συνδυασμό και τώραμε τη συρματερή. Στους τύπους των κοσμημάτων της προηγούμενης εποχής

25

προστίθενται τώρα νέοι, μερικοί από τους οποίους καθιερώνονται καιδιαρκούν, με διάφορες παραλλαγές μέχρι και τα ελληνιστικά χρόνια. Εμφανίζονται για πρώτη φορά τα στεφάνια από λεπτό έλασμα χρυσού, ήεπίχρυσο χαλκό ή ασήμι. Τα διαδήματα συνεχίζουν να είναι ταινίες μεπροσαρμοσμένους ρόδακες ή άλλα στοιχεία, ή διακοσμημένες με έκτυπεςπαραστάσεις. Από τα ενώτια που ξεχωρίζουν, είναι τα λεμβόσχημα με τηνπερίτεχνη διακόσμηση με συρματερή, τύπος καθιερωμένος ήδη από τον 7ο

π.Χ. αιώνα στην Ιωνία. Συνεχίζεται ο τύπος των σπειροειδών με τιςπυραμιδόσχημες ή σπανιότερα σε μορφή κεφαλιού ζώου ή και ανθρώπου,απολήξεις. Από τους πιο αγαπητούς τύπους ενωτίων είναι και αυτά με ταεξαρτήματα σε σχήμα αναστροφής πυραμίδας ή κώνου. Τα περιδέραια,συνήθως ιδιαίτερα περίπλοκα, αποτελούνται είτε από χάντρες, διαφόρωνσχημάτων και εξαρτήματα όπως κεφάλια λιονταριών ή ταύρων, είτε από έναείδος αλυσίδας που σχηματίζεται από ρόδακες εναλλασσόμενους με αντίθεταάνθη λωτού και εξαρτήματα. Τα βραχιόλια απολήγουν σε κεφάλια ζώων. Ταδακτυλίδια με σφενδόνες ωοειδείς ή ατρακτοειδείς, φέρουν εγχάρακτεςπαραστάσεις. Πολλές φορές φέρουν σκαραβαίο και αργότερα δακτυλιόλιθοαπό ημιπολύτιμες πέτρες. Οι περόνες και οι πόρπες είναι πιο περίτεχνες απ’αυτές της προηγούμενης περιόδου. Στη Βόρεια Ελλάδα, η άνοδος του Φιλίππου Β’ το 359 π.Χ. στο θρόνο,σηματοδότησε μια νέα εποχή στην κοσμηματοτεχνία, καθώς με τηναναδιοργάνωση του μακεδονικού κράτους και με την προσάρτηση τωνπεριοχών του όρους Παγγαίου και της πόλης Κρηνίδων, με τα πλούσιαορυχεία χρυσού, δραστηριοποιήθηκαν πάλι τα μεταλλεία αυτής τηςπεριοχής και έτσι η Μακεδονία ηγείται σαφώς πλέον της κοσμηματοτεχνίαςστον ελλαδικό χώρο. Από τον τάφο του Φιλίππου Β’ στη Βεργίνα,προέρχονται τα ωραιότερα δείγματα της κοσμηματοτεχνίας αυτών τωνχρόνων. Φυσιοκρατικά και με ευαισθησία αποδίδονται όλα τα θέματα, φυτικά ταπιο πολλά, τα οποία συνθέτουν πλούσιες, περίτεχνες δημιουργίες, όπως τοχρυσό στεφάνι μυρτιάς, ή το διάδημα με τις βλαστόσπειρες και το ηράκλειονάμμα, θέμα πρωτοεμφανιζόμενο στην κοσμηματοτεχνία που θα επικρατήσειμαζί με τα άλλα θέματα, όπως της Νίκης και του έρωτα, και στην επόμενηπερίοδο, την Ελληνιστική.

26

1.3. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΑ

Μια σημαντική εποχή στην ιστορία του ελληνικού κοσμήματος, είναι ηελληνιστική, που συμβατικά καλύπτει την περίοδο από τα χρόνια του Μ.Αλεξάνδρου έως την ίδρυση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (περίπου 330 – 30π.Χ.). Η παρακμή της πόλης-κράτους και οι εξελίξεις στο βασίλειο τηςΜακεδονίας κατά το β’ μισό του 4ου αιώνα π.Χ. (βασιλεία Φιλίππου Β’ καιΜεγάλου Αλεξάνδρου) συνέβαλαν στη δημιουργία της ελληνιστικής εποχής,κατά την οποία δημιουργείται μια εντελώς νέα γεωγραφική, πολιτική,οικονομική, κοινωνική και πολiτιστική πραγματικότητα. Η βασιλεία του Φιλίππου Β’ στη Μακεδονία συμπίπτει με το τέλος τηςκλασικής εποχής, ενώ η βασιλεία του Αλέξανδρου και η εκστρατεία του στηνΑνατολή σηματοδότησαν τη νέα αυτή περίοδο του ελληνικού πολιτισμού. Κύρια χαρακτηριστικά της η επικράτηση του ελληνισμού σε ένα μεγάλογεωγραφικό χώρο, η στενότερη επαφή με τους πολιτισμούς της Ανατολής, ηδημιουργία ενός δικτύου εμπορίου με κέντρα τις ελληνικές πόλεις πουιδρύονται στα ελληνιστικά βασίλεια της Ανατολής, και τέλος ηαντικατάσταση των αξιών της κλειστής ελληνικής κοινωνίας της πόλης-κράτους από άλλες, αποτελέσματα μια κοσμοπολίτικης αντίληψης. Όλααυτά τα νέα χαρακτηριστικά άφησαν τη σφραγίδα τους στον πολιτισμό καιτις τέχνες της περιόδου. Η κατάκτηση της Ανατολής, η επιστροφή τωνΜακεδόνων στρατιωτών με τα λάφυρα, δηλαδή τονπερσικό χρυσό, στην πατρίδα τους, η στενότερηεπαφή με τους ανατολικούς πολιτισμούς, καθώςκαι η ανάπτυξη του εμπορίου επηρέασαν τηνελληνιστική χρυσοχοία, της οποίας ένα από τακύρια χαρακτηριστικά είναι η επικράτηση μιας,κατά κάποιο τρόπο, κοινής αισθητικής αντίληψης,σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο μεαποτέλεσμα την εξασθένηση των τοπικώνπαραδόσεων. Έτσι, τις περισσότερες φορές είναιεξαιρετικά δύσκολο να αναγνωριστεί η προέλευσηενός κοσμήματος. Κατά την ελληνιστική εποχή,σημαντικά κέντρα χρυσοχοίας υπήρχαν στη ΝότιαΙταλία (Απουλία), στην Κριμαία (Παντικάπαιο και Βασίλειο του Βοσπόρου),στα ελληνιστικά κράτη της Ανατολής και ιδιαίτερα στην Αλεξάνδρεια και τηνΑντιόχεια. Χρυσά κοσμήματα ελληνιστικής εποχής έχουν βρεθεί σε ολόκληρο τονελλαδικό χώρο. Η ποσοτική τους κατανομή στο χώρο και η ποιότητά τουςμας οδηγεί να συμπεράνουμε πως εκτός από τα εργαστήρια πουλειτουργούσαν σε διάφορα αστικά κέντρα, σημαντικά κέντρα χρυσοχοίας

27

υπήρχαν στη Μακεδονία, τη Θεσσαλία, τη Ρόδο, την Πάτρα και πιθανόταταστην περιοχή της Εύβοιας. Η ελληνιστική χρυσοχοία διακρίνεται σε πρώιμη, μέση και ύστερη. Ηπρώιμη συμπίπτει με την περίοδο της βασιλείας του Αλεξάνδρου και τωνΔιαδόχων, (περί-που 330 – 270 π.Χ.), η μέση είναι η περίοδος της ακμήςτων ελληνιστικών βασιλείων (περίπου 270 – 150 π.Χ.) και η ύστερη είναι ηεποχή κατά την οποία έχουν ήδη εμφανιστεί οι Ρωμαίοι στον ελληνιστικόκόσμο, πριν από την ίδρυση της αυτοκρατορίας τους (περίπου 150 – 30π.Χ.). Κάθε μια από τις τρεις αυτές περιόδους έχει τα δικά τηςχαρακτηριστικά.

1.3.1. Πρώιμη ελληνιστική εποχή

Τα κοσμήματα της πρώιμης ελληνιστικής εποχής φέρουν ακόμη ταμορφολογικά χαρακτηριστικά της όψιμης κλασικής περιόδου, δηλαδή,διακοσμητικά θέματα, εμπνευσμένα από τη φύση, βλαστόσπειρες, ρόδακες,καρποί, φύλλα άκανθας κ.ά., συνδυασμένα με τις μορφές του Έρωτα καιτης Νίκη, καθώς και το «ηράκλειον άμμα» (τον σχηματοποιημένο κόμπο τουΗρακλή, του μυθικού γενάρχη των Μακεδόνων). Τα κοσμήματα είναιπερίτεχνα, αποτέλεσμα ακριβούς σχεδίασης ευαίσθητων, γεμάτων ζωήμορφών που διέπονται από αρμονία. Οι τάσεις αυτές διακρίνονται ιδιαίτεραστα χαρακτηριστικά δαντελωτά διαδήματα και τα στεφάνια της περιόδου πουσυνεχίζουν την παράδοση της όψιμης κλασικής εποχής. Παραδείγματααποτελούν τα διαδήματα από το νεκροταφείο του Σέδες κοντά στηΘεσσαλονίκη και τη Δημητριάδα του Βόλου, που χρονολογούνται στοτελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. Και τα δύο αποτελούνται απόβλαστόσπειρες, φύλλα άκανθας, ανθέμια και άλλα φυτικά κοσμήματα,, ενώτο κέντρο τους καταλαμβάνει το τυπικό για τον τύπο θέμα, το «ηράκλειονάμμα», και φτερωτός γυμνός έρωτας. Άλλο παράδειγμα της περιόδου αυτήςείναι το στεφάνι μυρτιάς με τον εντυπωσιακό ρόδακα και τα φυσιοκρατικάάνθη και φύλλα, από τον τάφο Δ του Δερβενίου που χρονολογείται στα τέλητου 4ου αιώνα π.Χ., καθώς και τα σκουλαρίκια από τον τάφο Ζ του ίδιουνεκροταφείου που χρονολογούνται στην ίδια εποχή. Και στα τέσσεραπαραδείγματα είναι εμφανής η φυσιοκρατική έμπνευση, η τάση προςπολυτέλεια και συγχρόνως η υπάκουη σε ένα ακριβές σχέδιο και ένανρυθμό. Την ίδια εποχή άλλα διακοσμητικά θέματα που εμφανίζονται στασκουλαρίκια και στις απολήξεις των περιδεραίων και των βραχιολιών είναιτα κεφάλια ζώων, όπως το λιοντάρι, η αντιλόπη, η αίγα, ο λύκος, το ελάφικ.ά., συχνά στολισμένα με κέρατα και λοφία. Μερικά από τα θέματα αυτά,όπως το λιοντάρι ή το ελάφι είναι αρχάισες και κλασικές δημιουργίες, ενώ τααιλουροειδή με τα κέρατα και τα λοφία είναι ανατολικής έμπνευσης,αποτέλεσμα της εκστρατείας του Αλεξάνδρου και της στενότερης επαφής μετους ανατολικούς πολιτισμούς και εμφανίζονται κατά τις αρχές του 3ου

αιώνα π.Χ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το περιδέραιο του α’ τετάρτου του3ου αιώνα π.Χ., από τάφο του νεκροταφείου που ανασκάφτηκε πρόσφατααπό τον κ. Μ. Μπέσιο στην περιοχή του Αιγινίου Πιερίας. Το περιδέραιοαποτελείται από αλυσίδα στην οποία παρεμβάλλονται πηνιόσχημες χάντρες

28

από χρυσό και ημιπολύτιμη πέτρα και έχει απολήξεις σε σχήμα κεφαλιούαιλουροειδούς –αντιλόπης- με κέρατα και λοφίο, που παραπέμπει σεαχαιμενιδικά (περσικά) πρότυπα. Ακόμη, κατά την περίοδο αυτή, τουλάχιστον στη Μακεδονία, δίπλα στιςπερίτεχνες δημιουργίες που βρίσκονται σε πλούσιους τάφους τηςαριστοκρατίας, εμφανίζονται και απλούστεροι τύποι κοσμημάτων σε όχιιδιαίτερα πλούσιες τάξεις. Το γεγονός αυτό εξηγείται και με την προσωρινήπτώση της τιμής του χρυσού μετά την εισροή του περσικού χρυσού στηΜακεδονία, και από τα λάφυρα –χρυσό- που έφεραν οι Μακεδόνεςστρατιώτες πίσω στις οικογένειές τους. Τέτοια παραδείγματα είναι τα απλάσκουλαρίκια με τη λεοντοκεφαλή, τον Έρωτα ή τη Νίκη και τα απλάδαχτυλίδια.

1.3.2. Τάση για πολυτέλεια

Κατά τη μέση ελληνιστική περίοδο (270 – 150 π.Χ.) τα κέντρα τουπολιτισμού μεταφέρονται στην Ανατολή, στα νέα ελληνιστικά βασίλεια. Ταμορφολογικά χαρακτηριστικά των κοσμημάτων αλλάζουν, χάνεται ηισορροπία των συνθέσεων της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου καιαντικαθιστάται από μεγαλύτερη τάση γιαπολυτέλεια που επιτυγχάνεται με την πολυχρωμία της διακόσμησης. Ταφυτικά θέματα χάνουν τη ζωντάνια τους και σταδιακά αρχίζουν νασχηματοποιούνται. Ημιπολύτιμες πέτρες από τα ελληνιστικά βασίλεια της

Ανατολής κατακλύζουν την ελληνική αγορά καισυμβάλλουν στη δημιουργία νέων αισθητικών αντιλήψεων.Τα διακοσμητικά θέματα παραμένουν τα ίδια, Έρωτας,Νίκη, Αφροδίτη, θεότητες της βλάστησης με χθόνιεςιδιότητες, Σιληνοί κ.ά., ενώ κατά το τέλος της περιόδουπροστίθενται και θέματα, όπως, οι νέγροι, τα πουλιά, ταδελφίνια. Χαρακτηριστική είναι η μεγάλη ποικιλία σκουλαρικιών,τα βραχιόλια, τα περιδέραια με απολήξεις σε σχήμακεφαλιού ζώου και τέλος, τα δαχτυλίδια με ημιπολύτιμεςπέτρες που συνήθως φέρουν έγγλυφη διακόσμηση. Τασκουλαρίκια και τα δαχτυλίδια είναι τα πιο συχνάευρήματα, ακολουθούν τα περιδέραια και τα βραχιόλια,ενώ σπανίζουν τα διαδήματα, τα στεφάνια. Τα λίγα στεφάνια που βρέθηκαν σε τάφους της περιόδουείναι εντελώς απλά με λογχοειδή φύλλα, χωρίς καρπούςκαι άνθη. Δεδομένου ότι το στεφάνι δεν είναι ένα απλόκόσμημα, όπως π.χ. το περιδέραιο, αλλά λειτουργείσυγχρόνως και ως θρησκευτικό σύμβολο και σύμβολοεξουσίας, η αλλαγή αυτή δεν πρέπει να αποδοθεί μόνον σε

αλλαγή της μόδας, αλλά πιθανότατα σε βαθύτερη αλλαγή της ιδεολογίας καιτης κοινωνίας. Εξαφανίζεται ο τύπος του διαδήματος με τη δαντελωτή επιφάνεια τηςόψιμης κλασικής και πρώιμης ελληνιστικής εποχής και αντικαθιστάται απόταινιόσχημα διαδήματα με το «ηράκλειον άμμα» ως κεντρικό θέμα και από

29

ταινιόσχημα διαδήματα με αετωματική επίστεψη στο κέντρο. Τα πλέονπερίτεχνα διακοσμούνται με ημιπολύτιμες πέτρες, όπως το διάδημα τουΜουσείου Μπενάκη που χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 3ου αιώναπ.Χ. Τα σκουλαρίκια τυποποιούνται και επικρατούν οι απλούστεροι τύποι μετη λεοντοκεφαλή, τον Έρωτα ή τη Νίκη από το Πελινναίο της Θεσσαλίας,που χρονολογούνται στο 2ο αιώνα π.Χ., είναι σπάνια. Δαχτυλίδια με ημιπολύτιμες πέτρες στη σφενδόνη είναι τα συχνότερακοσμήματα που βρίσκονται σε τάφους της εποχής. Συχνά φέρουν έγγλυφηπαράσταση, όπως, τον Έρωτα, τη Νίκη, την Αφροδίτη, κ.λ.π. Κατά τους τελευταίους χρόνους του 3ου αιώνα και στο α’ μισό του 2ου

αιώνα π.Χ. τα κοσμήματα σπανίζουν, υποδηλώνοντας τις οικονομικές καιπολιτικές δυσκολίες του ελλαδικού χώρου, που έχει πια εξαντληθεί από τουςσυνεχείς πολέμους. Η ήττα των Μακεδόνων από τους Ρωμαίους στη μάχητης Πύδνας το 168 π.Χ. και η κατάκτηση ολόκληρης της Ελλάδας πουακολούθησε δεν άφησαν τη σφραγίδα τους στη χρυσοχοία της περιόδου, ηοποία ονομάζεται ύστερη ελληνιστική. Τα κοσμήματα παραμένουν σπάνια.Επικρατούν οι απλοί τύποι και δεν υπάρχουν περίτεχνες δημιουργίες, ήεμπνευσμένοι τεχνίτες, χαρακτηριστικό της παρακμής της ελληνιστικήςτέχνης. Τα φυτικά θέματα είναι εντελώς σχηματοποιημένα, τα μυθολογικάέχουν πολύ περιοριστεί, καθώς και η ποσότητα του χρυσού. Εμφανίζεται ένας νέος τύπος κοσμήματος, το διάδημα – στεφάνι πουαποτελείται από ταινιόσχημο έλασμα στο οποίο στερεώνονται ανά δύο ήτρία απλά σχηματοποιημένα φύλλα χωρίς μίσχο. Ο νέος αυτός τύποςέρχεται να αντικαταστήσει τις δημιουργίες των προηγούμενων εποχών. Τα περιδέραια είναι σπάνια. Ιδιαίτερα δημοφιλή είναι αυτά μεεξαρτήματα αστεροειδή, μηνοειδή, τροχοειδή κ.ά. που πιθανόταταυποδηλώνουν και τις νέες θρησκευτικές τάσεις από την Ανατολή πουεξαπλώθηκαν στον ελλαδικό χώρο ιδιαίτερα κατά την εποχή αυτή. Στα σκουλαρίκια επικρατούν απλοί τύποι, ενώ τα δαχτυλίδια με τιςημιπολύτιμες πέτρες είναι και πάλι τα πιο πολυπληθή. Εκτός από σπάνιεςπεριπτώσεις, δεν υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο σχήμα, αλλά στηνημιπολύτιμη πέτρα που κοσμεί τη σφενδόνη. Το ρωμαίο κόσμημα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του εμφανίζεται μετάτην ίδρυση της αυτοκρατορίας, γύρω στο 30 π.Χ. και επικρατεί έως τον 4ο

αιώνα μ.χ. Τα σημαντικότερα κέντρα ρωμαϊκής χρυσοχοίας ήταν αρχικά ηΑλεξάνδρεια και η Αντιόχεια και αργότερα η Ρώμη. Υπάρχουν μάλισταμαρτυρίες για την ύπαρξη «συντεχνιών» χρυσοχόων στην αρχαία Ρώμη,καθώς και σε άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας όπως στην Παλμύρα κ.ά. Σταδιακά τα χαρακτηριστικά του ελληνιστικού κοσμήματος εξαφανίζονταικαι αντικαθίστανται από άλλα που σηματοδοτούν πια το ρωμαϊκό κόσμημα.Το σχηματοποιημένο φυσιοκρατικό στοιχείο του ύστερου ελληνιστικούκοσμήματος εξαφανίζεται και αντικαθιστάται από απλές συνθέσεις μεημιπολύτιμες και πολύτιμες πέτρες. Ήδη από τον 1ο αιώνα εισάγονται νέαστοιχεία, όπως η θολωτή επιφάνεια, ο τροχός, που λειτουργεί και ως μαγικόσύμβολο και ένας νέος τύπος μηνίσκου με σφαιρίδια στα άκρα. Μοιάζει μετον ελληνιστικό, αλλά δεν σχετίζεται με τη Σελήνη. Η μεγάλη αλλαγή όμωςέρχεται το 2ο αιώνα μ.Χ., όταν εισάγεται η διάτρητη χρυσή επιφάνεια, που

30

θα επικρατήσει στο μέλλον. Η κατασκευή της απαιτεί ανεπτυγμένητεχνολογία και δεξιοτεχνία, ενώ συνεπάγεται οικονομία στο υλικό. Το αποτέλεσμα όλων αυτών των νεωτερισμών είναι η δημιουργία μιαςεντελώς νέας και διαφορετικής τεχνοτροπίας κατά τις αρχές του 4ου αιώναπ.Χ. που επικράτησε και οδήγησε στο βυζαντινό κόσμημα. Τα κέντρα χρυσοχοίας της Ελλάδας παραμένουν περιφερειακά κατά τηρωμαϊκή αυτοκρατορία, με σχετικά μικρή παραγωγή. Στα κοσμήματα επιβιώνει ο τύπος του στεφανιού – διαδήματος τηςπροηγούμενης εποχής. Τα σκουλαρίκια που παραμένουν τα πλέονπολυπληθή, παρουσιάζουν μεγαλύτερη ποικιλία και συχνά κοσμούνται μεημιπολύτιμες πέτρες. Η αγάπη αυτή για την πολυχρωμία που επιτυγχάνεταιμε τη χρήση των πολύτιμων και ημιπολύτιμων πετρών, επικρατεί και σταπεριδέραια, τα βραχιόλια και τα δαχτυλίδια. Το καινούριο στοιχείο που υιοθετείται είναι τα μετάλλια, που πιθανότατααρμό-ζουν στη νέα ιδεολογία που αναπτύσσεται στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία,όπου η πολιτική προπαγάνδα παίζει σπουδαίο ρόλο. Τέτοιο είναι τοπαράδειγμα από το θησαυρό του Αμπουκίρ που χρονολογείται στον 3ο αιώναμ.χ. Πρόκειται για ένα χρυσό αναμνηστικό μετάλλιο των αγώνων πουγίνονταν στη Βέροια το 225 – 250 μ.Χ. προς τιμή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.Στην κύρια όψη εικονίζεται η μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ηΟλυμπιάδα, και στην πίσω, γυναίκα καθισμένη σε θαλάσσιο τέρας, ίσωςΝηρηίδα ή την ίδια την Ευρώπη επάνω σε ταύρο. Η παρακμή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ. οδηγείκαι στην παρακμή των τεχνών.

31

1.4. ΤΑ ΧΡΥΣΟΠΟΙΚΙΛΤΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ

Στους λόγους και τα ποιητικά έργα των πρώτων Πατέρων της χριστιανικήςΕκκλησίας, γίνεται συχνά καταδικαστική αναφορά στην υπερβολική τάσητων γυναικών της εποχής να καλλωπίζονται και να στολίζονται με πολύτιμακοσμήματα. Η τάση αυτή μάλιστα, αντιπαραβάλλεται πάντα με την αληθινήομορφιά, που εκ-πορεύεται από τα πνευματικά και ψυχικά χαρίσματα. Οιαντιλήψεις αυτές, χαρακτηριστικές των πνευματικών προσανατολισμών τηςχριστιανικής φιλοσοφίας, με αποδέκτη κατ’ εξοχήν το γυναικείο φύλο, δενήταν καινοφαινείς. Το ίδιο πνεύμα εκφράζει ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23 –79 μ.Χ.), ο οποίος χλευάζει τη μανία για πολύτιμα κοσμήματα που είχεκαταλάβει εξίσου άντρες και γυναίκες της εποχής του. Στο κείμενο τουΠλίνιου αντικατοπτρίζονται τα αυστηρά ιδεώδη της ρωμαϊκής κοινωνίας τωνπρογενέστερων αιώνων, που αντικαταστάθηκαν από την επιδεικτικήπολυτέλεια των υστερορωμαικών χρόνων.

1.4.1. Γυναικεία και ανδρικά κοσμήματα

Παρά το γεγονός πως οι θεολόγοι έστρεφαν τα πυρά τους στις γυναίκες,γνωρίζουμε από τοιχογραφίες και μωσαϊκά, αλλά και από τις μαρτυρίες τωνπηγών, πως άντρες και γυναίκες στολίζονταν με την ίδια επιμέλεια. Για τιςγυναίκες τα κοσμήματα περιλάμβαναν σκουλαρίκια, το βασικότεροκόσμημα του κεφαλιού, αλλά και διαδήματα, καρφίδες και χρυσοποίκιλταδίκτυα για τα μαλλιά. Περιδέραια, συχνά σε πολλές σειρές και περίτεχνεςαλυσίδες διέτρεχαν χιαστί το στήθος και την πλάτη. Περικάρπια σε ζεύγηκαι περιβραχιόνια στόλιζαν τα χέρια, μαζί με ποικιλία δακτυλιδιών. Ζώνεςκαι καρφίτσες στερέωναν τα ενδύματα, ενώ αποτελούσαν συγχρόνως καικοσμήματα. Οι άνδρες, εκτός από τα απαραίτητα δακτυλίδια μπορούσαν να φορέσουνπερiλαίμια, περικάρπια και περιβραχιόνια. Οι ζώνες του στολίζονταν μεχρυσά ή ασημένια στοιχεία και οι πόρπες, απαραίτητο τμήμα της

32

ενδυμασίας, πρόσφεραν μια καλή ευκαιρία για επίδειξη καλού γούστου καιοικονομικής ευμάρειας. Ορισμένα κοσμήματα, εκτός από στολίδια που ικανοποιούσαν τηματαιοδοξία των κατόχων τους, είχαν και ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώςσυνόδευαν συγκεκριμένα αξιώματα και κοινωνικές τάξεις, ήσηματοδοτούσαν σημαντικά γεγονότα όπως τη γέννηση ή το γάμο. Τα πρώιμα βυζαντινά κοσμήματα, από τον 4ο έως τον 7ο αι., ακολουθούνως προς τη μορφή και τις τεχνικές τα ρωμαϊκά, γεγονός ευνόητο για μιακοινωνία που στις βασικές της δομές, οικονομικές και πολιτικές, αποτελείσυνέχεια και εξέλιξη του ρωμαϊκού κράτους. Ωστόσο, η οικονομική κρίσητου 3ου αι. οδήγησε στη δημιουργία ελαφρότερων κοσμημάτων, συχνά απόλεπτό φύλλο χρυσού, στα οποία έμφαση δινόταν κυρίως στην περίτεχνηεπεξεργασία του υλικού παρά στο βάρος του χρυσού και τους πολύτιμουςλίθους. Στη διακόσμηση κυριάρχησαν σχηματοποιημένα φυτικά θέματα καιγεωμετρικά μοτίβα, τα οποία στα καλύτερα παραδείγματα που έχουν σωθείαποδίδονταν με την τεχνική του opus interasile. Η τεχνική αυτή, γνωστήήδη από τους προηγούμενους αιώνες τελειοποιήθηκε στον 4ο και 5ο αι., καιαποτέλεσε σήμα κατατεθέν για τα κοσμήματα της εποχής. Το φύλλο χρυσούκοβόταν βάσει περίτεχνου σχεδίου, δημιουργώντας μια διάτρητηδιακόσμηση τόσο λεπτοδουλεμένη, που φτάνει να θυμίζει συρματερή. Σταθαυμάσια βραχιόλια και μετάλλια που έχουν κατασκευαστεί με αυτόν τοντρόπο, ο διάκοσμος αναδεικνύεται μέσα από το παιχνίδισμα τηςφωτοσκίασης στη διάτρητη επιφάνεια.

1.4.2. Χριστιανικά θέματα

Από τα τέλη του 4ου αι., στα κοσμήματα, όπως και στα κάθε λογήςαντικείμενα καθημερινής χρήσης αρχίζουν να κυριαρχούν τα χριστιανικάθέματα, όπως το Χριστόγραμμα, ο σταυρός και τα παγώνια, σύμβολα τουΠαραδείσου. Η πολυτέλεια των κοσμημάτων και η σημασία τους για την κοινωνικήκαταξίωση των κατόχων τους επιβεβαιώνεται από τα σωζόμεναπαραδείγματα, αλλά και από τις απεικονίσεις της αυτοκρατορικής αυλής, μεκαλύτερο παράδειγμα τα ψηφιδωτά του Αγ. Βιταλίου στη Ραβέννα, όπουαποθανατίζεται με κάθε λαμπρότητα ο Ιουστινιανός, η Θεοδώρα και ηακολουθία τους. Κοσμήματα ανάλογα με αυτά που φορούν οι γυναίκες τηςσυνοδείας της Θεοδώρας, κυρίως περιδέραια με εναλλασσόμενουςπολύτιμους λίθους έχουν βρεθεί σε αρκετές περιοχές, και μαρτυρούν τηνευρεία διάδοση που γνώρισε αυτός ο τύπος κοσμήματος. Όπως είναι φυσικό,η αυτοκρατορική αυλή, δημιουργούσε τη μόδα της εποχής, την οποίαπροσπαθούσαν να μιμηθούν οι ανώτερες τάξεις σε κάθε γωνιά τηςαυτοκρατορίας. Στη διάδοση συγκεκριμένων τύπων κοσμημάτων σημαντικόρόλο έπαιξε και η αυτοκρατορική largitio, δηλαδή τα δώρα που μοίραζε οαυτοκράτορας σε αξιωματούχους, πρέσβεις ξένων κρατών και ευνοούμενους.Στα δώρα αυτά συμπεριλαμβάνονταν και κοσμήματα που ταξίδευαν σε κάθεσημείο της αυτοκρατορίας, αλλά και έξω από τα σύνορά της.

33

1.4.3. Συντεχνίες χρυσοχόων

Παρά την πρωτοκαθεδρία της Κωνσταντινούπολης σε κάθε τομέα τηςκαλλιτεχνικής παραγωγής, γνωρίζουμε ότι εργαστήρια χρυσοχόων υπήρχανκαι σε πολλές άλλες πόλεις, όπως η Αντιόχεις, η Αλεξάνδρεια και η Αρσινόη.Για τα εργαστήρια δεν έχουμε δυστυχώς πολλές πληροφορίες. Οι χρυσοχόοιήταν οργανωμένοι σε συντεχνία. Κάθε νέος στο επάγγελμα ξεκίναγε ωςμαθητευόμενος και στη συνέχεια εργαζόταν υπό την επίβλεψη επιστάτου, οοποίος του ανέθετε να εκτελέσει εργασία ανάλογη με τις ικανότητές του. Οιχρυσοχόοι απαγορευόταν να επεξεργάζονται τα πολύτιμα υλικά σπίτι τους,αλλά μόνο στα εργαστήριά τους, που βρίσκονταν στη Μέση, τον κεντρικόδρόμο της Κωνσταντινούπολης. Κάθε αντικείμενο ζυγιζόταν παρουσία τουπαραγγελιοδότη πριν τοποθετηθούν λίθοι, ώστε να είναι εγγυημένη ησυναλλαγή. Τα ίδια εργαστήρια που έφτιαχναν κοσμήματα εκτελούσαν καιπαραγγελίες με εκκλησιαστικό προορισμό. Η απουσία εξειδίκευσης ανάλογαμε τον κοσμικό ή εκκλησιαστικό χαρακτήρα των παραγγελιών διόλου δενπαραξενεύει σε μια κοινωνία όπου η χριστιανική εικονογραφία αποτελούσετο συνηθέστερο διάκοσμο των κοσμημάτων. Άλλωστε και τα ίδια τακοσμήματα είχαν πολύ συχνά και προορισμό φυλακτού. Χαρακτηριστικήμαρτυρία μας παρέχουν οι βυζαντινοί σταυροί –εγκόλπια, η πιο πολυάριθμηίσως ενότητα κοσμημάτων που έχει σωθεί. Μια ιδιαίτερη μάλιστα κατηγορίααποτελούν οι σταυροί – λειψανοθήκες, δηλαδή σταυροί με θήκη στο μέσονγια την τοποθέτηση λειψάνων.

1.4.4. Μακεδονική Αναγέννηση

Η κρίση που έπληξε το Βυζάντιο για δύο περίπου αιώνες, από τα μέσατου 7ου έως τα μέσα του 9ου αι. είχε άμεση αντανάκλαση στην παραγωγήκοσμημάτων. Η προέλαση των Αράβων στέρησε από την αυτοκρατορία τιςπλούσιες ανατολικές επαρχίες, ενώ οι διαρκείς στρατιωτικοί κίνδυνοι αλλάκαι τα εσωτερικά προβλήματα του Βυζαντίου είχαν ως αποτέλεσμα τημείωση των αποθεμάτων των πολύτιμων υλικών. Η ανάκαμψη πουπαρουσιάστηκε στα μέσα του 9ου αι. οδήγησε στη λεγόμενη ΜακεδονικήΑναγέννηση, το 10ο και 11ο αιώνα. Η περίοδος αυτή, γνωστή και ωςπερίοδος Εγκυκλοπαιδισμού χαρακτηρίζεται από τη συνειδητή στροφή τωνανωτέρων τάξεων στην κλασική παιδεία και το ελληνορωμαϊκό καλλιτεχνικόρεπερτόριο. Από το ένδοξο παρελθόν αντλούνταν εκλεκτικά μορφές καιθέματα μέσα από τα οποία δικαιωνόταν το λαμπρό παρόν τουμεσοβυζαντινού κράτους, νόμιμου κληρονόμου της ρωμαϊκήςαυτοκρατορίας σύμφωνα με την πολιτική ιδεολογία των βυζαντινών. Οιτάσεις αυτές εκφράζονται με τον καλύτερο τρόπο στα κοσμήματα τηςπεριόδου, που χαρακτηρίζονται συχνά από την αναδιαπραγμάτευση γνωστώντύπων. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελούν τα καλαθόσχημασκουλαρίκια, τύπος που υπήρχε στα ρωμαϊκά χρόνια και επανεμφανίζεταιτην περίοδο αυτή, με αριστουργηματικής λεπτότητας παραδείγματα.Παράλληλα, στο χαρακτήρα της εκτέλεσης, αλλά και στα διακοσμητικάμοτίβα που κυριαρχούν στα κοσμήματα της εποχής διαφαίνονται μεσαφήνεια οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ Βυζαντινού και Ισλαμικού κόσμου.Μυθικά ζώα, όπως οι γρύπες, ωκτόσχημα και κουφικοί ή ψευδοκουφικοί

34

χαρακτήρες παρουσιάζονται εξίσου σε κοσμήματα με βυζαντινή καιισλαμική προέλευση. Ωστόσο, το πιο χαρακτηριστικό στοιχείο της πολυτελούς βυζαντινήςμικροτεχνίας την περίοδο αυτή είναι το πολύχρωμο σμάλτο. Σε χρήση ήδηαπό τον 5ο αι. μ.Χ. το σμάλτο εξελίχθηκε ιδιαιτέρως στο Βυζάντιο από τον 9ο

έως το 12ο αι. Με την τελειοποίηση της τεχνικής του περίκλειστου σμάλτου(cloisonne) οι βυζαντινοί τεχνίτες πετύχαιναν να αποδώσουν με ακρίβειασύνθετες παραστάσεις, οι οποίες θύμιζαν συγχρόνως τη λαμπερήπολυχρωμία των πολύτιμων λίθων. Με σμάλτο διακοσμούνταν βαρύτιμαεκκλησιαστικά σκεύη και εικόνες, αλλά και μοναδικά κοσμήματα, όπως τοστέμμα που δώρισε ο αυτοκράτωρ Μιχαήλ Ζ’ Δούκας (1074 – 1079) στοβασιλιά της Ουγγαρίας ή τα περίφημα περικάρπια της Θεσσαλονίκης.

1.4.5. Λεηλασίες σταυροφόρων

Με την καταστροφική για το Βυζάντιο έκβαση της Δ’ Σταυροφορίας, το1204, και την κατάκτηση από τους Λατίνους, οι πολύτιμοι θησαυροί τωνΒυζαντινών λεηλατήθηκαν άγρια. Ορισμένα δείγματα μόνο ξαναβρέθηκαν σεσκευοφυλάκια δυτικών μοναστηριών και αργότερα σε συλλογές και μουσεία,στερημένα τις περισσότερες φορές από κάθε στοιχείο ταυτότητας ήπροέλευσης που θα μας επέτρεπε να καταλάβουμε περισσότερα πράγματαγια την κοινωνία που τα δημιούργησε. Από την ύστερη βυζαντινή περίοδο, οαριθμός των κοσμημάτων που έχουν σωθεί είναι περιορισμένος. Τα δείγματαπου γνωρίζουμε διακρίνονται για τη λεπτότητα της εκτέλεσης, κυρίως με τησυρματερή τεχνική, λεπτότητα που αντισταθμίζει το περιορισμένο βάρος τουπολύτιμου μετάλλου. Συχνότερα επίσης απαντούν κοσμήματα από ασήμιπου φαίνεται να αντικαθιστά το χρυσό που δεν ήταν άφθονος. Στον ελλαδικό χώρο τα ανασκαφικά δεδομένα έχουν αποκαλύψειπεριορισμένα δείγματα βαρύτιμων βυζαντινών κοσμημάτων. Τα περισσότερααντικείμενα που έρχονται στο φως από το σύνολο της πάλαι ποτέ βυζαντινήςεπικράτειας είναι ταπεινά χάλκινα έργα με απλό διάκοσμο, μακρινοίαπόηχοι των πολυτελών δημιουργιών της Κωνσταντινούπολης. Ωστόσο, τακοσμήματα αυτά μας δίνουν και το μέτρο της καθημερινήςπραγματικότητας των απλών ανθρώπων στο Βυζάντιο, όπου τον 6ο αι., μιααλυσίδα – περιδέραιο κόστιζε 20 σόλιδους, ενώ ο ετήσιος μισθός του απλούστρατιώτη ήταν μόλις 4 σόλιδοι.

35

1.5. ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΑΡΓΥΡΟΧΟΪΑ

Η κοσμική αργυροχοϊα και ιδιαίτερα τα κοσμήματα χαρακτηρίζονται απότην ανωνυμία τους. Σπάνια, δηλαδή γνωρίζουμε τους τεχνίτες, τα εργαστήριαή τον τόπο κατασκευής τους. Αντίθετα, τα έργα της εκκλησιαστικήςαργυροχοίας, λειτουργικά σκεύη και ιερατικά κοσμήματα, παρέχουνπλούσιο ενεπίγραφο υλικό, συχνά χρονολογημένο. Η βασική λειτουργία τηςαφιερωματικής επιγραφής ήταν να υπενθυμίζει τη δωρεά και να μνημονεύειόσους συντέλεσαν σε αυτή, έτσι, ώστε να έχουν την ανάλογη ανταμοιβή, τόσοστην επίγεια όσο και στην ουράνια ζωή. Ακόμη, στις επιγραφές αναφέρονταιεκτός από τον αφιερωτή και τους άλλους συντελεστές, η καταγωγή τους, οτόπος κατασκευής του έργου, καθώς και ο τεχνίτης. Οι αφιερωτές των πολύτιμων λειτουργικών σκευών προέρχονται συνήθωςαπό τα εύπορα κοινωνικά στρώματα, που την περίοδο της Τουρκοκρατίας,ήταν οι εκκλησιαστικοί και κοινοτικοί άρχοντες. Μετά την άλωση τηςΚωνσταντινούπολης οι ιεράρχες παράλληλα με την εκκλησιαστική εξουσίαασκούν, ως ένα βαθμό και την κοσμική εξουσία. Η τέχνη που χορηγούναπηχεί άμεσα τις καλλιτεχνικές τάσεις των μεγάλων αστικών κέντρων καιουσιαστικά εκφράζει τα ρεύματα της κοσμικής αργυροχοίας. Το ίδιο ισχύεικαι για τα ενδύματα και κοσμήματα των εκκλησιαστικών αρχόντων. Τακοσμήματα που φορούν αρμόζουν στη λαμπρότητα και στο κοινωνικό κύροςτης Εκκλησίας. Ιερατικά κοσμήματα είναι κυρίως οι ζώνες με τις πολύτιμεςπόρπες τους και τα επιστήθια κοσμήματα, οι σταυροί και τα εγκόλπια. Ημορφολογία, η τεχνοτροπία και οι τεχνικές κατασκευής τους δεν διαφέρουναπό τα αντίστοιχα κοσμήματα κοσμικής χρήσης και βάσιμα θεωρούμε ότικατασκευάζονταν στα ίδια εργαστήρια. Η μελέτη της εκκλησιαστικής αργυροχοίας τις τελευταίες μόνο δεκαετίεςέχει αποκτήσει συστηματικό χαρακτήρα. Με βάση, ωστόσο, το δημοσιευμένουλικό μπορούν να διαγραφούν οι γενικές τεχνοτροπικές τάσεις, οιεπιδράσεις από τη Δύση και την Ανατολή, καθώς και οι τεχνικές με τημεγαλύτερη διάδοση, που μπορούν να χρησιμεύσουν ως συγκριτικό υλικόκαι χρονολογική ένδειξη για τα κοσμήματα. Η επίδραση, που αναγνωρίζεται άμεσα σε μια σημαντική ομάδακοσμημάτων του 17ου αιώνα είναι αυτή της Κωνσταντινούπολης, τηςπρωτεύουσας πλέον της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν τα φημισμένα πολιτικά κοσμήματα, πουτραγουδήθηκαν από τη λαϊκή μούσα, καταγράφηκαν στα προικοσύμφωνακαι διαφυλάχτηκαν στα σκευοφυλάκια των μοναστηριών. Η παραδοσιακήτους απόδοση στην Κωνσταντινούπολη τεκμηριώνεται από τη νεότερη έρευνακαι διευρύνεται με στοιχεία που αφορούν τους χρυσικούς, όπως συνηθίζεταινα ονομάζονται οι τεχνίτες. Σε αντίθεση με τα κοσμήματα του ελλαδικού χώρου, τα πολιτικάκοσμήματα χαρακτηρίζονται από τον πλούτο των υλικών κατασκευής καιδιακόσμησης: πολύτιμοι λίθοι–σμαράγδια, ρουμπίνια, διαμάντια- καιχρυσός. Η έμφαση στη διάλιθη τεχνοτροπία, το άνθινο δέσιμο τωνπολύτιμων λίθων, τα σχηματοποιημένα φύλλα και τα ρόδια απηχούν τηναισθητική των κοσμημάτων και διάλιθων αντικειμένων της οθωμανικής

36

αυλής. Οι διάτρητοι, ωστόσο, δαντελωτοί μίσχοι και η χρήση του σμάλτου σεδιάφορες τεχνικές φανερώνουν την επίδραση της ευρωπαϊκής αργυροχοίας. Από τις αρχές του 17ου αιώνα Ευρωπαίοι χρυσοχόοι, εγκατεστημένοι στοΓαλατά, μεταφέρουν τεχνικές και τεχνοτροπίες της δυτικήςκοσμηματοποιϊας στην οθωμανική πρωτεύουσα. Η επίδρασή τους είναιφανερή στη σταδιακή εισαγωγή της καθαρής ευρωπαϊκής τεχνικής τουζωγραφιστού σμάλτου. Το ιερατικό εγκόλπιο σε σχήμα δικέφαλου αετού,που συμβολίζει την πατριαρχική και εκκλησιαστική εξουσία, είναι στη μίαόψη διάλιθο και στην άλλη απεικονίζει την Παναγία Βρεφοκρατούσα με τηντεχνική του ζωγραφιστού σμάλτου.

Γύρω στα μέσα του 17ου αιώνα εμφανίζονται στις πηγές ονόματα Ελλήνωνσμαλτωτών και χρυσικών. Ένας από τους νεομάρτυρες που μαρτύρησε στηΚωνσταντινούπολη το 1653 είναι ο Συμεών ο Χρυσοχόος από τηνΤραπεζούντα, που κατοικούσε στο Γαλατά και είχε το εργαστήρι του στηνκεντρική αγορά. Σύμφωνα με τον Evliya Chelebi, τον γνωστό Τούρκοπεριηγητή και γεωγράφο, ο Μιχαήλ Σιμιτζίογλου είναι ο καλύτεροςσμαλτωτής της Πόλης και έργα του είχε δωρίσει ο σουλτάνος στον σάχη τηςΠερσίας. Πιθανόν να ταυτίζεται με τον Μιχαλάκη από το Γαλατά που γύρωστο 1660 υπογράφει ένα ρολόι – κόσμημα, το οποίο σήμερα βρίσκεται στοΜουσείο Ισλαμικής Τέχνης της Ιερουσαλήμ. Την ίδια εποχή ένας Έλληνας

37

χρυσικός, ο Ιωάννης Γεωργίου, εργάζεται στην τσαρική αυλή όπου μεταφέρειτη διάλιθη, πολύχρωμη αισθητική των πολιτικών κοσμημάτων. Η επίδραση της τέχνης της Κωνσταντινούπολης είναι φανερή σε μια σειράαπό πόρπες διαφορετικής προέλευσης, εκκλησιαστικές ή κοσμικές, που, μελιγότερο πολυτελή υλικά απηχούν το ύφος των πολιτικών κοσμημάτων. Ηέμφαση επικεντρώνεται στην πολυχρωμία που επιτυγχάνεται με τη χρήσητου σμάλτου και των χρωματιστών λίθων από υαλόμαζα στο χαρακτηριστικόάνθινο χυτό δέσιμο. Παράλληλα, ωστόσο, αναπτύσσεται μια εντελώς αντίθετητάση όπου απουσιάζει η πολυχρωμία και η έμφαση βρίσκεται στα λιτάγεωμετρικά σχήματα που απορρέουν από την αποκλειστική χρήση τηςσυρματερής τεχνικής. Σημαντική χρονολογική ένδειξη μας προσφέρει μιασυρματερή πόρπη εκκλησιαστικής χρήσης από το Μελένικο με επιγραφήτου 1725. Ο διάκοσμος από στριφτό σπειροειδές σύρμα σχηματίζει ρόδακεςκαι ροζέτες με επίθετους διακοσμητικούς κόκκους και πρισματικά κεφάλιακαρφιών που μιμούνται τους ημιπολύτιμους λίθους. Παρόμοια πόρπη μεσουλτανική σφραγίδα γνησιότητας ασημιού (τουρά) αποδίδεται σεεργαστήριο της Κωνσταντινούπολης.

1.5.1. Έργα με συρματερό σμάλτο

Μια σημαντική κατηγορία λειτουργικών αντικειμένων κοσμέιται μεσυρματερό σμάλτο. Στην πλέον τυπική του παραλλαγή το σμάλτο, στιςαποχρώσεις του πράσινου ή γαλάζιου, καλύπτει το βάθος, ενώ φυτικά καιάνθινα σχέδια επηρεασμένα από την οθωμανική διακοσμητικήκατασκευάζονται από λεπτό σύρμα. Καλύμματα ευαγγελίων και ιδιαίτεραξυλόγλυπτοι σταυροί, ευλογίας ή αγιασμού που συνηθίζεται να δένονται μελεπτοδουλεμένο επίχρυσο ασήμι και συρματερό σμάλτο, μπορούν νααποτελέσουν ένα χρονολογημένο δειγματολόγιο της τεχνικής και ναπροσφέρουν χρήσιμες συγκρίσεις με τα κοσμήματα. Σημαντικό είναι ναυπογραμμισθεί ότι η τεχνική του συρματερού σμάλτου χαρακτηρίζει τα έργατης ορθόδοξης εκκλησιαστικής αργυροχοίας από τις αρχές του 17ου αιώνακαι εξής συναντάται μόνο σποραδικά στα έργα μουσουλμανικήςαργυροχοίας που προέρχονται από τον ίδιο χώρο. Την ίδια περίοδο, ωστόσο,χρησιμοποιείται στη Ρωσία και στην Τρανσυλβανία, αν και με διαφορετικάτεχνοτροπία και τεχνικά χαρακτηριστικά. Τυπικά παραδείγματα, που μπορούν να εικονογραφήσουν τοσυσχετισμό ανάμεσα στους δύο κλάδους της αργυροχοίας, είναι έναςσταυρός αγιασμού των μέσων του 18ου αιώνα από την περιοχή τηςΚαισάρειας και ένα ζευγάρι σκουλαρίκια από τη Μακεδονία. Και στις δύοπεριπτώσεις έχουμε λεπτοδουλεμένο πράσινο συρματερό σμάλτο, μικράπουλιά και ανθέμια. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η περίφημη ζώνη με την«κορόνα» από το Σουφλί που φέρει τη σπάνια για κόσμημα χρονολογικήένδειξη 1798. Ο σταυρός αγιασμού είναι αντιπροσωπευτικό δείγμα τηςακμής του συρματερού σμάλτου, ενώ η θρακιώτικη ζώνη οριοθετεί το 18ο

αιώνα και την τελική, φθίνουσα φάση χρήσης του. Από τις πηγές και τις αφιερωτικές επιγραφές γνωρίζουμε ότι αρκετάεργαστήρια, διασκορπισμένα στο βαλκανικό χώρο, κατασκεύαζαν αυτού του

38

τύπου το σμάλτο. Αξίζει να αναφερθούν τα εργαστήρια της περιοχής τηςΦιλιππούπολης, φημισμένα το 17ο και 18ο αι., ενώ σε επιγραφές πάνω σεέργα του 17ου αι. αναφέρονται χρυσικοί της περιοχής των Τρικάλων. Παράλληλα, τα εξαιρετικής ποιότητας μικρασιατικά έργα υποδεικνύουντην ύπαρξη Κωνσταντινουπολίτικων εργαστηρίων, απ’ όπου το συρματερόσμάλτο πρέπει να διαδόθηκε στον Πόντο.

1.5.2. Τοπικά εργαστήρια

Η έρευνα στα σκευοφυλάκια των μεγάλων ορθόδοξων μονών και οιπρόσφατες δημοσιεύσεις έφεραν στο φως έργα, οι επιγραφές των οποίων τασυνδέουν με κέντρα αργυροχοίας, που έως τώρα ήταν γνωστά μόνο από τηντοπική παράδοση και ιστοριογραφία, ή από αντικείμενα σχετικά πρόσφατηςκατασκευής. Το σημαντικότερο αργυροχοικό κέντρο του ελλαδικού χώρου θεωρείταιότι είναι τα Γιάννενα και γενικότερα η Ήπειρος, με περίοδο μεγάλης ακμήςτα χρόνια του Αλή Πασά. Για την προηγούμενη περίοδο τα στοιχεία μαςείναι προς το παρόν λιγοστά και ασαφή. Δύο ενδεικτικά παραδείγματα είναιένα αφιέρωμα του 1636 στη Μονή Σινά «των Χριστιανών εκ πόλεωςΙωαννίνων» και ένα εγκόλπιο του 1670 στη Μονή Βατοπαιδίου με επιγραφήπου μνημονεύει «εκ χώρας Ιωάννινα», χωρίς να προσδιορίζεται εάν πρόκειταιγια τον τόπο προέλευσης ή κατασκευής. Το θέμα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον,διότι ένας σημαντικός αριθμός κοσμημάτων που αποδίδεται στην Ήπειρο θαμπορούσε να αποκτήσει επιγραφική τεκμηρίωση και παλαιότερηχρονολογική αφετηρία. Το εγκόλπιο κοσμείται με σαβάτι (νιέλο), ένα είδος ζωγραφικήςεπικάλυψης ή ένθεσης από μαύρα θειούχα οξείδια μετάλλων, πουσυναντάμε σε μια ομάδα έργων της εκκλησιαστικής αργυροχοίας αυτής τηςπεριόδου με βορειοελλαδική προέλευση. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορείπιθανόν να ενταχθεί η πόρπη του Μουσείου Μπενάκη που η παράδοσηαποδίδει στην Ήπειρο. Τεχνοτροπικά και τεχνικά στοιχεία, όπως οιοθωμανικού τύπου τουλίπες από σαβάτι και η απομίμηση του συρματερούδιάκοσμου, συνηγορούν στη χρονολόγησή της στον πρώιμο 18ο αιώνα. Οι γραπτές πηγές και η τοπική παράδοση αναφέρονται στους ηπειρώτεςτης Μοσχόπολης και των γύρω ορεινών χωριών του Γράμμου. Γύρω στα1770 η περιοχή ερημώνει από τις ληστρικές επιδρομές των Τουρκαλβανώνκαι οι κάτοικοι καταφεύγουν σε άλλες περιοχές, όπου εξακολουθούν ναεξασκούν την τέχνη τους στην αργυροχοϊα. Στη Νέβετσκα (Νυμφαίο) κοντάστη Φλώρινα, μεταναστεύουν τεχνίτες από τη Μοσχόπολη και τη Νικολίτζα. Σύμφωνα με την τοπική ιστορία οι κάτοικοι του χωριού το 19ο αιώναασχολούνται κατά 70% με την αργυροχοϊα. Πρόσφατες δημοσιεύσειςαποκάλυψαν έργατων χρυσικών της περιοχής της Μοσχόπολης πριν από τη διασπορά τουςπου επαληθεύουν τη φήμη τους. Το σημαντικότερο είναι το παλλάδιο τηςΜονής Βατοπαιδίου, η Παναγία Βηματάρισσα, η μεταγενέστερη επένδυσητης οποίας υπογράφεται από έναν χρυσικό της Νικολίτζας το 1690.

39

Από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αιώνα οι πληροφορίες μας γιαΗπειρώτες χρυσικούς πληθαίνουν χάρη στα σωζόμενα έργα τωνΚαλαρρυτινών. Τα ορεινά χωριά της Πίνδου, το Συρράκο και ιδιαίτερα οιΚαλαρρύτες, ήταν γνωστά για την εξειδίκευσή τους στην αργυροχοία. ΟΑθανάσιος Τζημούρης, αρχιτεχνίτης του Αλή Πασά, ήταν φημισμένος για τααργυρά καλύμματα ευαγγελίων, που σώζονται σε εκκλησίες της κυρίωςΕλλάδας και των Επτανήσων. Το 1815, μετά την κατά-στροφή των χωριώντης Πίνδου από τον Χουρσίτ πασά, καταφεύγει μαζί με άλλους χρυσικούςσυντοπίτες του στα Επτάνησα, όπου συνεχίζει να εργάζεται. Ένας άλλοςΚαλαρρυτινός, ο Νικόλαος Κέρτζος, εργάζεται το 1811 στη Θεσσαλονίκη,όπου φαίνεται είχε σημαντική θέση στη συντεχνία χρυσοχόων της πόλης,διότι αναλαμβάνει και εκτελεί το συλλογικό αφιέρωμα της συντεχνίας στηΜονή Βατοπαιδίου. Ο ίδιος κατασκευάζει σταυρούς αγιασμού μεπολυποίκιλτο δέσιμο στο ο-ποίο κυριαρχεί ένα διαφορετικού ύφουςσυρματερό σμάλτο: σε ακόσμητο βάθος τα συρματερά άνθη προβάλλονταιαραιά και γεμίζονται με σμάλτο είτε μονόχρωμο είτε ζωγραφιστό, λευκό μεκόκκινο. Είναι μια νέα αισθητική αντίληψη που συναντάμε και στακοσμήματα, όπως στην επίχρυση πόρπη και ζώνη από τη Θάσο. Ο εντοπισμός των εργαστηρίων είναι ένα από τα θέματα που αντιμετωπίζειη μελέτη τόσο της εκκλησιαστικής, όσο και της κοσμικής αργυροχοίας. Ηδημοσίευση νέου υλικού, επιγραφικά τεκμηριωμένου, θα βοηθήσει τηνέρευνα να αποσαφηνίσει τους συσχετισμούς και να συνδέσει τα έργα με τηνπλούσια τοπική παράδοση και ιστοριογραφία.

1.6. ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ

Από τις πιο εντυπωσιακές και σημαντικές κατηγορίες της νεοελληνικήςτέχνης, η αργυροχοϊα και η χρυσοχοία συγκροτούν ένα πλουσιότατο καιπολύμορφο υλικό, που παρέχει με πληρότητα μια εποπτεία της ιστορικής καιπολιτιστικής πραγματικότητας του νεότερου ελληνισμού, εκφράζοντας τιςγενικότερες τάσεις της νεοελληνικής αισθητικής. Μεγαλόπρεπα και βαρύτιμα,τα κοσμήματα μαγεύουν με τη θεαματική σύνθεσή τους, παράλληλα όμωςχαρτογραφούν τη διαδρομή του ελληνισμού την κρίσιμη μεταβυζαντινή (μέσα15ου αι. – 17ο αι.) και νεοελληνική περίοδο (17ο – τέλος 19ου αι.), σε σχέση μετη δράση διαφόρων παραγόντων: ιστορικών συγκυριών, ιδεολογικώνπροσδιορισμών και κοινωνικών δομών. Η έρευνα για την επιστημονική προσέγγιση της Αργυροχρυσοχοΐας τωννεοελληνικών χρόνων προσκρούει σε αρκετές δυσκολίες, όπως είναι ταπροβλήματα της κατά-γραφής και της δημοσιοποίησης του υλικού πουβρίσκεται διάσπαρτο σε μουσειακές και ιδιωτικές συλλογές. Παράλληλα, ημεγάλη διακίνηση των κοσμημάτων στο χώρο και το χρόνο δημιουργεί συχνάανυπέρβλητες δυσκολίες στο γεωγραφικό εντοπισμό των εργαστηρίων τηςπαραγωγής τους και στον ακριβή προσδιορισμό του χρόνου της κατασκευής.

40

Προσεγγίζοντας το νεότερο ελληνικό πολιτισμό διαπιστώνουμε τη βαθιάχαραγμένη βυζαντινή παράδοση, κληρονόμο του αρχαίου ελληνικούπαρελθόντος, η οποία με τη σειρά της κληροδότησε μορφές και σχήματα,χρώματα και υλικά που αποτυπώνονται στις νέες δημιουργίες. Ακόμη ταποικίλα ερεθίσματα των δυτικών εμπνεύσεων, που περνούν μέσα από τιςενετοκρατούμενες περιοχές, η μετέπειτα εισβολή του μπα-ροκ και του ροκοκόαπό την Ιταλία και την Κεντρική Ευρώπη και τέλος η επίδραση της ισλαμικήςαισθητικής με τον έντονο διακοσμητικό χαρακτήρα, αφομοιωμένα από τουςΈλληνες δημιουργούς απαντούν στον παραδοσιακό μεταβυζαντινό κορμό.Χάρη στην οικονομική ακμή που παρατηρήθηκε με την αγροτική οικονομία,τη βιοτεχνία, το εμπόριο, τη ναυτιλία –αποτέλεσμα των Συνθηκών τουΚιουτσούκ-Καιναρτζή (1774) και του Ιασίου (1792)-, τις ανθούσες κοινότητεςτου εσωτερικού και τις παροικίες του εξωτερικού –στα Βαλκάνια και τη ΔυτικήΕυρώπη- και με συνεκτικό κρίκο τη θρησκεία και τη γλώσσα δημιουργήθηκανεκείνοι οι ευνοϊκοί όροι, που συνέβαλαν στην αναγέννηση και τη συνεχήπαρουσία της κοσμικής τέχνης με έκδηλη την ελληνική σφραγίδα. Παράλληλαμε όλα αυτά, καθοριστικοί στάθηκαν και οι νέοι ιδεολογικοί προσανατολισμοίπου τροφοδότησαν και ενδυνάμωσαν τον υπόδουλο ελληνισμό,δραστηριοποιώντας τις διεργασίες της πνευματικής άνθησης που είναι γνωστήως Νεοελληνικός Διαφωτισμός και τελικά οδήγησαν στον Ελληνικό Αγώνα τηςΑνεξαρτησίας (1821-29). Στη νεότερη αυτή φάση της ελληνικής ιστορίας, μέσα στο πλαίσιο τηςγενικότερης πνευματικής και καλλιτεχνικής άνθησης που διαπνέει τονελληνικό χώρο του 17ου-18ου αι., καταγράφεται η εποποιία των Ελλήνωνχρυσικών: γύρω από τα πολύτιμα μέταλλα αναπτύσσεται μια μεγάληδραστηριότητα με αποτέλεσμα τη δημιουργία ση-μαντικών, επώνυμων καιανώνυμων έργων, που προσέδωσαν αίγλη στην εκκλησιαστική αλλά και τηνκοσμική αργυροχοϊα. Στις αστικές και μη αστικές περιοχές οι χρυσικοί ήασημουργοί δημιούργησαν σπουδαία κέντρα επεξεργασίας του ασημιούκατασκευάζοντας, με τις παραδοσιακές τεχνικές, κοσμήματα που δενυστερούσαν σε τέχνη και μεγαλοπρέπεια από εκείνα των βυζαντινών χρόνων.

1.6.1. Κέντρα Αργυροχρυσοχοΐας

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, κέντρα Αργυροχρυσοχοΐας φαίνεται ότιαναπτύχθηκαν στην Κρήτη, στην Κύπρο και σε νησιά του Αιγαίου. Φημισμένακέντρα ήταν η Κωνσταντινούπολη και η Σαφράμπολη στον Πόντο πουπρομήθευαν όχι μόνο την εγχώρια αγορά, αλλά και εκείνη της Ευρώπης καιτης Ανατολής. Διάσπαρτα εργαστήρια απαντούν στον ελλαδικό χώρο (Θράκη,Μακεδονία, Θεσσαλία, Πελοπόννησο, Στερεά Ελλάδα), ιδιαίτερη όμωςακτινοβολία είχαν εκείνα της Ηπείρου: Καλαρρύτες, Συρράκο, Ιωάννινα,Μέτσοβο και άλλες περιοχές της Πίνδου. Η γνωστή οικογένεια τωνκοσμηματοπωλών Βούλγαρη με τη διεθνή πελατεία κατάγεται από τουςΚαλαρρύτες, ενώ στο Ελβασάν της Βορείου Ηπείρου ένας από τουςμεγαλύτερους δρόμους ονομαζόταν «Λεωφόρος των Ελλήνων χρυσοχόων». Απότα Επτάνησα ξεχωρίζουν η Κέρκυρα και η Ζάκυνθος, όπου κατέφυγαν πολλοί

41

Καλαρρυτινοί χρυσικοί κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Για τονκαθορισμό της προέλευσης των κοσμημάτων, των οποίων η ποικιλία είναιαντίστοιχη με εκείνη των νεοελληνικών πα-ραδοσιακών ενδυμασιών, μόνο έναςτοπικός διαχωρισμός μπορεί να γίνει με ασφάλεια: σε κοσμήματα τηςηπειρωτικής και σε κοσμήματα της νησιωτικής Ελλάδας. Στην πρώτη ομάδαεντάσσονται τα πιο γνήσια και θεαματικά δείγματα της ελληνικήςκοσμηματοποιϊας με τις ένθετες σε κυψέλες σκληρές πέτρες –αχάτες καικοράλια- κυρίως στην Ήπειρο, στη Βόρεια Ελλάδα και ιδιαίτερα στη Θράκη. Ηέξοχη τεχνική και η εντυπωσιακή μορφή των κοσμημάτων του ορθόδοξουπληθυσμού των τουρκοκρατούμενων περιοχών παρουσιάζει μια εμμονή στιςαισθητικές αντιλήψεις της βυζαντινής παράδοσης. Στη δεύτερη ομάδα ανήκουν τα κοσμήματα των ελληνικών νησιών, τόσο τουΙουνίου όσο και του Αιγαίου πελάγους -τα Επτάνησα, τα Δωδεκάνησα, οιΚυκλάδες, η Κρήτη, η Κύπρος- που είτε επαναλαμβάνουν δυτικά πρότυπα είτεμεταφέρθηκαν από το εξωτερικό και ενσωματώθηκαν στα ελληνικά στολίδια.Χαρακτηρίζονται από τη χρήση ανάλαφρου λεπτοδουλεμένου συρματερούχρυσού σε συνδυασμό με πολύτιμες πέτρες, μαργαριτάρια και σμαλτωμέναδιακοσμητικά στοιχεία. Ευδιάκριτες είναι οι μετααναγεννησιακές επιρροές στιςσμαλτωμένες καραβέλες του 17ου – 18ου αι. αλλά και η βυζαντινήαυτοκρατορική αίγλη στις χρυσές «καμπάνες» (μακριά σκουλαρίκια) πουπλαισίωναν το πρόσωπο. Στη νεοελληνική κοσμηματοποιϊα που χρησιμοποιεί πολύτιμους λίθους –πολύτιμους, ημιπολύτιμους ή γυάλινους- απαντά με εντυπωσιακή συχνότητακαι το σμάλτο σε μία από τις παλαιότερες κατηγορίες που εντοπίζονται στηΘεσσαλία, τη Μακεδονία, τη Θράκη, τη Θάσο και την Κύπρο. ΣτηΣαφράμπολη του Πόντου, συνδυαζόμενο με κοράλια, γνωρίζει μια ιδιαίτερηάνθηση, ενώ φημισμένοι για την δεξιοτεχνία τους ήταν οι Έλληνες σμαλτωτέςτης Κωνσταντινούπολης. Η τεχνική του σμάλτου που είχε αναπτυχθεί στηβυζαντινή εποχή χαρακτηρίζει μερικά από τα πολυτιμότερα έργα τηςμεταβυζαντινής μικροτεχνίας και ο γνωστότερος τρόπος επεξεργασίας του είναιτα «περίκλειστα» (cloisonne) και τα «λακωτά». Μετά το 18ο αι. η χρήση τουσμάλτου υποχωρεί σταδιακά. Ένα είδος σμάλτου που στολίζει πολλές ομάδεςκοσμημάτων είναι το μαύρο σαβάτι, το οποίο παραπέμπει στην εμπίεστηαρχαία Τεχνική του νιέλο. (Βιβλιογραφία Αριθμός 4)

1.6.2. Κοινές ρίζες

Στο θεματικό ιστό της αργυροχοικής τέχνης των χρόνων της οθωμανικήςκυριαρχίας επικρατούν μυθολογικές και θρησκευτικές παραστάσεις,επιγραφές, ρόδακες, ζώα, ανθόκλαδα, καράβια, πουλιά, μορφές ανθρώπωνκαι αγίων, δικέφαλοι αετοί, γοργόνες, καθώς και σύμβολα που υπαινίσσονταιεθνικούς οραματισμούς. Τα θέματα εκτός από τη διακοσμητική χρήση τους,λειτουργούν ως αποτρεπτικά του κακού, ως ευδαιμονικά, γονιμικά καισυμβολικά στοιχεία. Συχνά ο διάκοσμος συμπληρώνεται με νομίσματα,αυθεντικά και μη. Το κόσμημα, που στηρίζεται στην πανάρχαια ανάγκη για το στολισμό τηςανθρώπινης μορφής αλλά και για τη διάκριση και την επιβολή, παράλληλα,

42

είναι διέξοδος για τις αποταμιευτικές ανάγκες της οικογένειας, χάρη στηνευκολία της μεταφοράς και της απόκρυψης, ενώ ταυτόχρονα αποτελείοικονομική επένδυση εύκολα ρευστοποιήσιμη σε ώρα ανάγκης. Το κόσμημαως απαραίτητο συνοδευτικό στοιχείο της ενδυμασίας αντιπροσωπεύεται κυρίωςαπό τα γυναικεία στολίδια, ενώ τα ανδρικά περιορίζονται στα κιουστέκια(επιστήθια κοσμήματα) και γενικότερα στον οπλισμό που τόσο εντυπωσίασετους περιηγητές των χρόνων της Τουρκοκρατίας: παλάσκες (μπαρουτοθήκες),μεδουλάρια, τάσια, πιστόλες, γιαταγάνια, μαχαίρια, αλυσίδες, δακτυλίδια αλλάκαι ταμπακιέρες και καλαμάρια. Ακόμη εντοπίζονται κοσμήματα για τοστολισμό των ίππων: θεαματικά επιτόπια και χαϊμαλιά στόλιζαν τα άλογαεπωνύμων ηρώων του Αγώνα. Τη νεοελληνική αργυροχοϊα στο σύνολό της, παρ’ όλες τις ιδιαιτερότητέςτης, δια-περνά μια ενότητα ύφους: κοινές ρίζες απλώνονται όχι μόνο σε όλεςτις περιοχές του ελλαδικού κορμού, αλλά και στον ευρύτερο χώρο που έδρασεο ελληνισμός από την Κύπρο, την Κωνσταντινούπολη, μέχρι τα βόρεια παράλιατης Μικράς Ασίας, και η Σαφράμπολη του Πόντου. Η ενότητα αυτή είναιφανερή κυρίως στη μορφή, τα θέματα, τα σχήματα, τα υλικά και τις τεχνικέςτων αργυροχρυσοχοϊκών έργων. Ακόμη το σύστημα του νεοελληνικούγυναικείου στολισμού διαπιστώνεται πως αρχικά πρέπει να ήταν κοινό σε όλεςτις περιοχές και με τις ίδιες γενικές καταβολές. Έτσι υπάρχουν κοσμήματα γιατο κεφάλι, το στήθος, τη ράχη, τα χέρια, τη μέση και την ποδιά.

1.6.3. Αλλαγές

Τον 18ο αι. διαδέχεται ο 19ος αι. με τις συνταρακτικές εξελίξεις στονελληνικό χώρο: η ελληνική επανάσταση (1821-29), η πρώτη κυβέρνηση με τονΙωάννη Καποδίστρια (1828-1831), η εγκαθίδρυση του νέου ελληνικού κράτουςκαι η ανακήρυξη της Αθήνας ως πρωτεύουσας το 1834. Κατά τη διάρκεια τηςβασιλείας του Όθωνα (1833-1826) και της Αμαλίας επέρχονται αλλαγές τόσοστη διοίκηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους όσο και στην πολιτιστικήζωή, καθώς και στην τέχνη με την τάση εξευρωπαϊσμού του ύφους της.Καθιερώνεται η γυναικεία ενδυμασία, η γνωστή ως «Αμαλία», με κοσμήματαευρωπαϊκής τέχνης αν και διατηρήθηκαν και τα παραδοσιακά «φλωρία,ντούμπλες και κωνσταντινάτα». Στη συνέχεια κατά τη βασιλεία του Γεωργίου Α’(1863-1913) και της Όλγας είναι ορατή μια νέα παρουσία της δυτικής μόδας –σύμφωνα και με τις διαφημίσεις χρυσοχοείων- παράλληλα με τα αποτελέσματατης βιομηχανικής ανάπτυξης. Αντανακλάσεις αυτών των επιρροώνδιαπιστώνουμε πάνω σε παραδοσιακά κοσμήματα όπου εμφανίζονται θέματαόπως η σφίγγα, κρανοφόρος γυναικεία κεφαλή, αρχαιοπρεπείς μορφές,ανθέμια κ.ά. η διάδοση και η κυκλοφορία κοσμημάτων με εμφανή τα στοιχείατης αρχαιοπρέπειας στην αισθητική τους ακολουθεί τη γενικότερη στροφή πουχαρακτηρίζει στην Ευρώπη το ρεύμα του νεοκλασικισμού, αλλά και τη στροφήτων ελληνικών αναζητήσεων προς το ένδοξο παρελθόν. Η επίδραση του ευρωπαϊκού στοιχείου και οι καλλιτεχνικές τάσεις πουχαρακτηρίζουν αυτή την εποχή, οι μεταβολές στην οικονομική - κοινωνική

43

δομή της ελληνικής κοινωνίας, η βιομηχανοποίηση και η πρόοδος τηςτεχνικής, όλοι οι παραπάνω παράγοντες συντελούν στην παράλληλη αλλαγήτης καλλιτεχνικής παράδοσης και επιδρούν στη δημιουργική εξέλιξη τουκοσμήματος στην καμπή του αιώνα. (Βιβλιογραφία Αριθμός 9)

1.7. ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

Το σύγχρονο ελληνικό κόσμημα, που η άνθησή του καλύπτει το δεύτερομισό του αιώνα μας, έχει ήδη αποτελέσει έναν ακόμη πολύτιμο κρίκο στηναλυσίδα της Ελληνικής Κοσμηματικής Τέχνης. Ξεκινώντας από την προϊστορίακαι τις απαρχές του ελληνικού πολιτισμού, μέσα από μια παράδοσηδημιουργικότητας, τεχνικών, αρμονίας και αισθητικής αντίληψης πουμεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά, διανύει μια πορεία έξι χιλιάδων χρόνωνμέχρι σήμερα. Το Σύγχρονο Ελληνικό Κόσμημα αποτελεί συνέχεια τηςοργανικής παράδοσης, δηλαδή της γόνιμης και δυναμικής συνέχειας που οιδιαθήκες της αρχαιότητας μπορούν να έχουν με τη σύγχρονη ζωή. Σήμερα, ο εξοπλισμός των εργαστηρίων δεν έχει σε τίποτα να κάνει με τοξεκίνημα της ελληνικής Αργυροχρυσοχοΐας της δεκαετίας του ’50 και τα μέσατου ’60. Ο κοσμηματοποιός καλλιτέχνης ή ο χρυσοχόος δημιουργός δεν παύεινα υπηρετεί μια εφαρμοσμένη τέχνη, που μέσα από τη δέσμευση που τουυπαγορεύει το ίδιο το αντικείμενο σε δεδομένα σχήματα και στην υποταγή ενόςγούστου υπερατομικού, έχει την ελευθερία επιλογής και την εκφραστικήανεξαρτησία, που παραμένουν στοιχεία καθοριστικά βαθύτερων, πολλές φορές,ανθρώπινων προσανατολισμών. Το πρωτότυπο κόσμημα, που η προτεραιότηταδίδεται στην πλαστικότητα και αγγίζει το χώρο της μικρογλυπτικής και τηςδιακοσμητικής τέχνης είναι αυτό που θα μας απασχολήσει στο παρόν. Είναι γεγονός ότι η πορεία και οι μεγάλοι σταθμοί του ελληνικούκοσμήματος αποτελούν αντανάκλαση της πολιτικής, κοινωνικής, θρησκευτικήςκαι πολιτιστικής ζωής των Ελλήνων μέσα στη μακραίωνη ιστορία τους. Τίποταδεν μένει αμετακίνητο αλλά και τίποτε δεν επιβεβαιώνει περισσότερο τιςσταθερές δομές του ελληνικού πολιτισμού. Σε όλες τις περιόδους το κόσμημαείναι δεμένο με την έκφραση και τη λειτουργικότητα της καθημερινής ζωής,είναι σύμβολο όχι μόνο δύναμης και αγάπης, αλλά θρησκευτικής έκφρασης,πρόληψης, επικοινωνίας, κοινωνικής συμπεριφοράς.

1.7.1. Κοινωνικές αλλαγές

Στο δεύτερο ήμισυ του 19ου και στον 20ο αιώνα, η πορεία του κοσμήματοςσυμβαδίζει με την πορεία του σύγχρονου ελληνικού κράτους και θαμπορούσαμε να το χωρίσουμε σε δύο μεγάλες περιόδους. Η πρώτη αρχίζει απότην ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ελληνικού Έθνους (1827) και

44

χαρακτηρίζεται από την εισαγωγή των ευρωπαϊκών προτύπων στη διοίκηση τουκράτους, τις τέχνες, στην εκπαίδευση και στην αστική ζωή γενικότερα. Ηαπόρριψη των παραδοσιακών κοσμημάτων από την αστική ελληνική κοινωνίαπροηγείται της απομάκρυνσής της από την παραδοσιακή ενδυμασία. Οι αλλαγές αυτές συμβαίνουν με πολύ γρήγορους ρυθμούς στα αστικάκυρίως κέντρα και βραδύτερους στην περιφέρεια. Η στροφή του αγοραστικούκοινού στα κοσμήματα ευρωπαϊκού τύπου και ο θαυμασμός γενικότερα για τονευρωπαϊκό τρόπο ζωής της βιομηχανικής κοινωνίας οδήγησαν σε ύφεση τοπαραδοσιακό κόσμημα, καθώς και τις παραδοσιακές τεχνικές. Η δεύτερηπερίοδος αρχίζει γύρω στα 1940. Παρατηρείται η αναζωπύρωση και πάλι τουενδιαφέροντος των κοσμηματοποιών για την παραγωγή ελληνικού κοσμήματοςμε παραδοσιακές τεχνικές, που συμπίπτει με τη γερμανική κατοχή καισηματοδοτείται από τη ζήτηση ελληνικών κοσμημάτων από τους Γερμανούς ωςαναμνηστικών. Από τη ζήτηση αυτή δραστηριοποιούνται αρκετοί τεχνίτες, οιοποίοι αρχίζουν να κατασκευάζουν ασημένια κυρίως κοσμήματα, πουαναπαριστούν μνημεία της κλασικής αρχαιότητας, βραχιόλια μεενσωματωμένα αντίγραφα παλαιών νομισμάτων και διάφορα άλλα που ταπωλούν ως τουριστικά γύρω από την Ακρόπολη. Η αγοραστική ζήτηση του ελληνικού κοσμήματος συνεχίζεται αυξημένη απότους αλλοδαπούς επισκέπτες της δεκαετίας του ’50, αναζωπυρώνοντας τοενδιαφέρον των κοσμηματοποιών για τις παραδοσιακές τεχνικές. Τη δυναμικήπορεία της σύγχρονης ελληνικής Αργυροχρυσοχοΐας σηματοδότησε ησυμμετοχή της, για πρώτη φορά με ξεχωριστό περίπτερο, στην ΈκθεσηΘεσσαλονίκης, τον Σεπτέμβριο του 1957, με την ονομασία «ΘησαυρόςΚοσμημάτων και Ωρολογίων» από το «Θησαυρό των Αθηναίων» Μέχρι και στη δεκαετία του ’50 το χρυσοχοϊκό εργαστήριο και ο εξοπλισμόςτου δεν έχουν καμία διαφορά από τα παλιά παραδοσιακά εργαστήρια. Τιςπερισσότερες φορές είναι μικρό και συστεγάζεται με την οικογένεια του τεχνίτηή κατάστημα και εργαστήριο σχεδόν ταυτίζονται. Από παιδιά οι μαθητευόμενοιβιώνουν το εργαστήριο και αναπτύσσουν και με τις τεχνικές και τηνκαλαισθησία, την ευελιξία του μυαλού και την εφευρετικότητα με την οποία θαλύσουν τα κατασκευαστικά προβλήματα (χρησιμοποίηση σουπιοκόκαλων γιακαλούπια), αφού και τα απαραίτητα εργαλεία μαθαίνουν πώς να τακατασκευάζουν. Αυτή ακριβώς η αρχή και η ικανότητα του αργυροχρυσοχόουτεχνίτη να πρέπει να γνωρίζει τη δουλειά από την αρχή μέχρι το τέλος για τηνκατασκευή οποιουδήποτε κοσμήματος, συνετέλεσε στην επιβίωση τηςελληνικής κοσμηματικής τέχνης και μετά το 1930, όταν παραμερίστηκαν οιπαραδοσιακές τεχνικές και οι τεχνίτες αναγκάστηκαν να προσαρμοστούν στηνκατασκευή ευρωπαϊκού τύπου κοσμήματος που διαδέχθηκε το παραδοσιακό. Τον κίνδυνο εξαφάνισης τότε των παραδοσιακών τεχνικών, κατά τομεταβατικό στάδιο που διέρχεται η αργυροχρυσοχοϊκή τέχνη, στο δεύτεροτέταρτο του 20ου αιώνα, αποσοβεί η διαρκής ανάγκη για λατρευτικά είδη καιχριστιανικά σύμβολα, απαραίτητα στοιχεία για τη βάπτιση όπως ο σταυρός,καθώς επίσης και τα διάφορα συμβολικά δώρα που ανταλλάσσονται απόμελλόνυμφους, όπως για παράδειγμα το περιδέραιο με τους αμπρακάμους,στην Κρήτη, που προσφέρει ο γαμπρός στη νύφη κατά τον αρραβώνα. Τοκόσμημα αυτό που είναι περίτεχνο, προέρχεται από τη Μινωική εποχή, έγινειδιαίτερα αγαπητό κατά τη βυζαντινή περίοδο και ταυτόχρονα συντήρησε από

45

γενιά σε γενιά, μέχρι σήμερα, την τεχνική της συρματερής διακόσμησης πάνωστη χρυσή χάντρα.

1.7.2. Ευρωπαϊκες επιρροές

Προκειμένου να κατανοήσουμε την πορεία που ακολούθησε το ελληνικόκόσμημα από τα μέσα του 19ου αιώνα, είναι απαραίτητο να ρίξουμε μια ματιάστα γεγονότα και τις αλλαγές που συμβαίνουν στον ευρωπαϊκό κυρίως χώροκαι ειδικά στην κοντινή Ιταλία, αφού οι επιρροές είναι αμφίδρομες. Το μεγάλο διεθνές ενδιαφέρον που παρατηρήθηκε στην Ευρώπη στη στροφή

του 20ου αιώνα, τόσο για το αρχαιολογικού τύπουελληνικό κόσμημα όσο και για τις Παραδοσιακέςτεχνικές και γενικότερα για τη χειροποίητηεργασία, προκάλεσε η στροφή προς τονκλασικισμό, ιδιαίτερα μετά την ανακάλυψη τωνετρουσκικών τάφων στην Ιταλία το 1830, που ήτανγεμάτοι από χρυσά κοσμήματα, λεπτοδουλεμέναμε σύνθετες αρχαίες τεχνικές, όπως συρματερή,

κοκκίδωση και άλλες. Η περίτεχνη δια-κόσμηση των κοσμημάτων αυτών μετεχνικές άγνωστες στους Ιταλούς οδήγησαν τον κοσμηματοποιό Καστελάνοι(Fortunato Pio Castellani) να μελετήσει και να αναπαράγει τις ιδιαίτερεςσύνθετες μεθόδους κατασκευής των κοσμημάτων αυτών, με αποτέλεσμα τηδημιουργία Σχολής γύρω στα 1840, όπου δίδαξε τις τεχνικές του αρχαίουκλασικού κοσμήματος. Την κοκκίδωση δεν κατάφερε να την αναπαράγειακριβώς, ενώ η συρματερή τεχνική (φιλιγκράν) εφαρμόσθηκε ευρέως. Την ίδιαεποχή η ανακάλυψη της επιχρύσωσης με τη μέθοδο της ηλεκτρόλυσηςσυντέλεσε στην ευρεία εξάπλωση των κοσμημάτων αυτών τόσο στην Ευρώπηόσο και στην Αμερική. Την ίδια εποχή πολλοί Έλληνες τεχνίτες αργυροχρυσοχόοι (χρυσικοί) απότην ηπειρωτική κυρίως Ελλάδα, όπως Καλαρρυτινοί και πολλοί άλλοι,πηγαίνουν να εργασθούν στην Ιταλία κυρίως, όπου τα κοσμήματα και ταασημικά που φτιάχνουν είναι περιζήτητα. Η Κέρκυρα αποτελεί χρυσοχοϊκόκέντρο και ταυτόχρονα σταθμό για την Ιταλία όπου υπάρχει αγορά για τακοσμήματα που έφτιαχναν και πουλούσαν. Παράδειγμα, η οικογένειαΒούλγαρη, απόγονοι της οποίας σήμερα διευθύνουν τον οίκο Bulgari.

1.7.3. Επαναστατικά ρεύματα

Παράλληλα στα τέλη του 19ου αιώνα, στην Ιταλία και τη Γαλλία,εμφανίζονται επαναστατικά ρεύματα όπως της Art Nouveau και στην Αγγλίαπροηγείται η Pre-Raphaelite, αδελφότητα που αφομοιώθηκε στη συνέχεια απότο ρεύμα Art and Craft (Καλλιτεχνική χειροτεχνία) το οποίο μετά εξαπλώθηκεστις ΗΠΑ, ως αντίποδας της απρόσωπης μαζικής παραγωγής των βιομηχανικώνπροϊόντων. Και τα δύο ρεύματα, Art Nouveau και Art and Craft, πουεπηρέασαν την ευρωπαϊκή τέχνη, έδειξαν με διαφορετικούς τρόπους αλλά

46

κοινή αποδοχή ότι η χειροποίητη εργασία ήταν προτιμότερη από τη δουλειάτης μηχανής και ότι φθηνά υλικά που βρίσκονται στη φύση ήσαν εξίσουόμορφα αν όχι ομορφότερα από τα πολύτιμα μέταλλα και τους πολύτιμουςλίθους. Βέβαια, για το ελληνικό παραδοσιακό κόσμημα αυτή η αντίληψη δενήταν καθόλου καινούρια, αφού από ανάγκη τα υλικά ήταν πολλές φορέςευτελή –όπως τα φαρμακερά ή η αντικατάσταση των πολύτιμων λίθων απόχρωματιστό γυαλί κ.λ.π., στοιχεία όμως που δεν εμπόδισαν τα δημιουργίακοσμημάτων εξαιρετικής τέχνης. Η επικράτηση των ρευμάτων αυτών συμπίπτει με τη είσοδο των καλλιτεχνώνοι ο-ποίοι ανανεώνουν το ευρωπαϊκό κόσμημα. Το καλλιτεχνικό κόσμημα, ενώυστερεί σε τεχνική τελειότητα κερδίζει σε εικαστικό αποτέλεσμα και γίνεταιπολύ αγαπητό από την τάξη των πνευματικών ανθρώπων και των καλλιτεχνών.Η κίνηση της Art and Craft που αποσκοπούσε σε στάση ζωής πουαντιστρατευόταν τη μεγαλοαστική κοινωνία υιοθετήθηκε από αυτή, ενώ ημικροαστική και εργατική τάξη προς μεγάλη απογοήτευση των εμπνευστώνσοσιαλιστικών κειμένων μένει πιστή στα «αστικά πρότυπα». Στον ελληνικό χώρο μέχρι και το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα κυριαρχεί τοευρωπαϊκού τύπου αστικό κόσμημα. Η εκβιομηχάνιση στον συγκεκριμένοχώρο συμβαίνει στα μέσα της δεκαετίας του ’60.

1.7.4. Αρχαιολογικού τύπου κοσμήματα

Η ειρηνική περίοδος της δεκαετίας του ’50 καθώς και η οικονομική καιτεχνολογική ανάπτυξη, μεταφορές, επικοινωνίες κ.λ.π., συμβάλλουν στηντουριστική ανάπτυξη της χώρας. Ο θαυμασμός των Ευρωπαίων καιΑμερικάνων επισκεπτών για τα αρχαιολογικού τύπου κοσμήματα, η εκτίμησητης χειροποιήτης εργασίας, art and craft movement, και οι επισκέψεις στααρχαιολογικά μουσεία δημιουργούν αυξημένη ζήτηση χειροποίητωναρχαιολογικού τύπου κοσμημάτων. Η ζήτηση αυτή ενεργοποίησε τα μεγάλακοσμηματοπωλεία της Αθήνας που διέθεταν δικούς τους τεχνίτες, όπως τουΖολώτα, ένα από τα μεγαλύτερα των Βαλκανίων, του Αθηνιωτάκη, τουΒουράκη, του Κατραμόπουλου κ.ά., για την κατασκευή αντιγράφων από τιςσυλλογές των μουσείων. Η ζήτηση οδηγεί στη εγρήγορση της ελληνικήςΑργυροχρυσοχοΐας και σπουδαίοι τεχνίτες, όπως ο Χριστίδης, ο Νίκος και οΑγαπητός Πουλκούρας και πολλοί άλλοι ανώνυμοι τεχνίτες αναλαμβάνουνπαραγγελίες. Οι τεχνίτες αυτοί αρχίζουν να μελετούν τα αρχαία κοσμήματα πουβρίσκονται στις προθήκες των μουσείων και σιγά σιγά , με την ιδιαίτερηδεξιοτεχνία και την αντίληψη που χαρακτηρίζει τον Έλληνα κοσμηματοποιό,αρχίζουν να τα κατασκευάζουν και να μυούν τους νεώτερους στα μυστικά τηςτέχνης τους. Μεταξύ αυτών ο Λουιζίδης στη Ρόδο άφησε σοβαρή παράδοση στηχρυσοχοϊκή τέχνη, ενώ ο Λαμπρινίδης είναι ο πρώτος που δίδαξε στηγλυπτογραφία. Πρωτεργάτες που συντέλεσαν στη σωστή προβολή του ελληνικούκοσμήματος και διεθνώς ήταν τα κοσμηματοπωλεία «Ζολώτα» και αργότεραγύρω στα 1968-’69 του «Ηλία Λαλαούνη». Η συμβολή τους, εκτός των άλλων,έγκειται στο ότι συνέλαβαν εγκαίρως το αίτημα της εποχής σε διεθνές επίπεδο

47

και δημιούργησαν ελληνικό κόσμημα που να ανταποκρίνεται στο σύγχρονοπνεύμα, αλλά και να διατηρεί όλα τα ιδιαίτερα στοιχεία του.

1.7.5. Εκπαιδευμένοι χρυσοχόοι

Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 η ανάγκη εκπαίδευσης των νέωνκοσμηματοποιών σε καινούριες μεθόδους και ειδικότητες προωθείται από τονΕΟΜΜΕΧ μέσω των προγραμμάτων υποτροφιών για μετεκπαίδευση, τόσοτεχνιτών και αργυροχρυσοχόων όσο και καλλιτεχνών, σε ευρωπαϊκά κέντρα(Φλωρεντία, Ρώμη, Παρίσι, Αγγλία), προκειμένου να βελτιώσουν και ναδιευρύνουν τις γνώσεις τους σε ειδικότητες που έλειπαν στην Ελλάδα(σχεδιασμό, γλυπτογραφία, κοπή πολύτιμων λίθων, κ.λ.π.). Ένας κλάδος του ελληνικού κοσμήματος που γνωρίζει ιδιαίτερη άνθησησήμερα είναι το ασημένιο. Στη δεκαετία του ’60 μερικοί τεχνίτεςκοσμηματοποιοί άρχισαν να δημιουργούν κοσμήματα σε ασήμι, ανοίγονταςνέους δρόμους στην καλλιτεχνική έκφραση του σύγχρονου κοσμήματος. Η συνειδητή γνώση και η εξοικείωση με τα σύγχρονα ρεύματα της τέχνηςβοήθησαν στην απελευθέρωση της φαντασίας του Έλληνα δημιουργού.Αποτέλεσμα ήταν μία διαρκής δημιουργική άνθηση στο χώρο τουΕργαστηριακού κοσμήματος. Δημιουργούνται καινούρια εργαστήρια μερικάαπό τα οποία εξάγουν σε αγορές του εξωτερικού κοσμήματος.

1.7.6. Εικαστικές επεμβάσεις

Παράλληλα, πολλοί καλλιτέχνες από τον εικαστικό χώρο, γλύπτες,ζωγράφοι, χαράκτες δημιουργούν κοσμήματα και συμμετέχουν σε διεθνείςεκθέσεις και διαγωνισμούς όπου πολλοί εξ’ αυτών διακρίνονται (Τάκης,Θόδωρος, Α. Δούκα… κ.ά. Ξεχωριστή προσωπικότητα στον χώρο του ελληνικού κοσμήματος στις αρχέςτης δεκαετίας του ’60 ανεδείχθη η Σοφία Θανοπούλου, γνωστή από τοομώνυμο μαγαζί της στη Μύκονο «Μαρουλίνα». Τα κοσμήματά της αγαπήθηκαν και φορέθηκαν από τις διασημότερεςγυναίκες, όπως η Γκρέτα Γκάρμπο, η Ελίζαμπεθ Τέιλορ και πολλές άλλες. Το σύγχρονο κόσμημα συνεχίζει να γράφει την ιστορία του και η καταγραφήτου σίγουρα απαιτεί κάποια απόσταση. Γι’ αυτό και αναφερόμαστε σεδημιουργούς οι οποίοι έχουν ήδη συνδεθεί με την ιστορία της σύγχρονηςελληνικής κοσμηματικής τέχνης. Μιας τέχνης που αποτελεί στο σύνολό τηςαπόδειξη της συνέπειας και συνέχειας της δημιουργικής πορείας τουελληνικού πνεύματος και της φλόγας που καίει στην ψυχή των Ελλήνωνδημιουργών κοσμηματοποιών. (Βιβλιογραφία Αριθμός 4)

48

1.8. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΚΟΣΜΗΜΑ

«Η έννοια του πολύτιμου, που άλλοτε ήταν συνυφασμένη με την αξία τωνυλικών, σήμερα ταυτίζεται με την καλλιτεχνική δημιουργία». Ο λόγος είναι γιατο κόσμημα και ανήκει στη Μαρία Κοτζαμάνη, επιμελήτρια της έκθεσης«Κόσμημα-Αντικόσμημα», το 1978, στη γκαλερί «Δεσμός». Στην έκθεσηπαρουσιάστηκαν τα έργα των δημιουργών Τάκη και Στέλλας Καβαλλιεράτου,Γιώτας Καλιακμάνη και Ελένης Βερναδάκη και των εικαστικών Θόδωρου Ν.Καναγκίνη, Β. Σκυλάκου, Τάκη, Α. Φασιανού και Φιλόλαου. Στον κατάλογοπου τη συνόδευε αντιπαρατίθενται εγκυκλοπαιδικά λήμματα που απηχούν τηνπαραδοσιακή αντίληψη για το κόσμημα, με τις απόψεις των καλλιτεχνών. Μεαυτό τον τρόπο αναδύεται η φυσιογνωμία του καλλιτεχνικού κοσμήματος: τοκόσμημα ως πλαστική δημιουργία, ως πολιτιστικό σύμβολο ή φορέας ιδεώνμέσα από υλικά συχνά ευτελή και απροσδόκητα, ως αντίδραση και προσωπικήέκφραση, κάτι το ατομικό και το μοναδικό. Η νέα αυτή αντίληψη για το κόσμημα είχε εκδηλωθεί στην Ευρώπη και τηνΑμερική γύρω στο ’60. Το καλλιτεχνικό κόσμημα, επηρεάστηκε από τη τέχνη,και κάποιοι εκπρόσωποί του υπήρξαν και καλλιτέχνες. Το κείμενο αυτό συνειδητά περιορίζεται σε όσους αφοσιώθηκαν στοκόσμημα, γνωστούς διεθνώς ως «artist jewelers».

1.8.1. Μικρογλυπτική επεξεργασία

Το ’70 η στροφή στη λαϊκή τέχνη και το κίνημα των χίπις με τις οικολογικέςαφετηρίες θα προειλάνει το έδαφος. Τότε θα γίνει η συνειδητή «ρήξη με τησύμβαση με πρωτοπόρους τους Τάκη και Στέλλα Καβαλλιεράτου και τη ΓιώταΚαλιακμάνη, απόφοιτους της ΑΣΚΤ Αθήνας. Η Μικρογλυπτική επεξεργασία έδινε ζωή σε μέταλλα όπως το ασήμι, ομπρούντζος και ο χρυσός που μορφοποιούσαν μνήμες και βιώματα: με ταδυναμικά ερωτικά υβρίδια του Καβαλλιεράτου, ερπετά-έντομα-κέρατα, με τατρυφερά άνθινα στεφάνια της Καβαλλιεράτου, που συνδύαζαν με μέταλλα μεβότσαλα, αρζαντώ, μαργαριτάρια και έβενο, και τα ρομαντικά στέφανα τουγάμου ή τους κότινους της Καλλιακμάνη. Τη σκυτάλη της κίνησης που ξεκίνησε από το χώρο της τέχνης, πήραν το’80 άνθρωποι με ειδικές σπουδές στο κόσμημα και τις εφαρμοσμένες τέχνεςστο εξωτερικό: το 1979 δημιουργείται η «Ομάδα Αφή» που από το 1983 έχει τοδικό της χώρο στην Πλάκα. Βασικές αρχές της το χειροποίητο, το μοναδικό, ησυλλογικότητα. Μέσα από αναζητήσεις και θεματικές εκθέσεις τα μέλη τηςπειραματίζονται γύρω από πλαστικά και θεωρητικά προβλήματα. Παράδειγμαη έκθεση «Και φοριέται» με θέμα την εφαρμογή στο σώμα κάποιων«εκκεντρικών» κομματιών.

49

1.8.2. Αλλαγή νοοτροπίας

Τη δεκαετία του ’90 η «ιδέα» και η καλλιτεχνική εργασία δύσκολα πουλάνεπια, όταν τα υλικά δεν είναι πολύτιμα. Το κοινό παραμένει ιδιαίτεραπεριορισμένο, απουσιάζουν η παιδεία και η υποδομή, ενώ δεν υπάρχει ακόμηούτε μια γκαλερί κοσμήματος. Οι δημιουργοί δεν μπορούν να ζήσουν από τιςπεριστασιακές εκθέσεις σε αίθουσες τέχνης. Ακόμη και τα ειδικά καταστήματαδεν μπορούν να υποστηρίξουν το αμιγώς καλλιτεχνικό κόσμημα. Τοαποτέλεσμα είναι οι περισσότεροι να προσαρμόζουν το κόσμημά τους σταγούστα ενός ευρύτερου κοινού και σε μια μαζικότερη παραγωγή. Οι ελάχιστοιπου συνεχίζουν να σχεδιάζουν καλλιτεχνικό κόσμημα, το κρατούν κλειδωμένοστα συρτάρια τους. Όσοι επιμένουν, επικοινωνούν με το δικό τους κοινό μέσααπό το εργαστήριό τους, από αίθουσες τέχνης ή απευθύνονται στο διεθνέςκοινό των νησιών. Το ελληνικό καλλιτεχνικό κόσμημα όμως εμφανίζεταισπάνια. Και αν κάποιοι παλιότεροι δοκίμασαν και απογοητεύθηκαν, οινεότεροι προσαρμόζονται γρήγορα. (Βιβλιογραφία Αριθμός 4)

50

1.9. ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

Ενώ στη Βυζαντινή περίοδο οι κλασικές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασηςεξαλείφθηκαν λόγω της ανάπτυξης μιας τέχνης αποκλειστικά διακοσμητικής,στην υπόλοιπη ρωμαϊκή Ευρώπη παρατηρείται μια μεγάλη κίνησηετερόκλητων πληθυσμών. Μεταφέροντας μαζί τους την παράδοση τηςπολύχρωμης διακόσμησης, οι άνθρωποι αυτοί επικράτησαν απέναντι στονφθίνοντα ελληνορωμαϊκό πολιτισμό. Οι Γότθοι, οι Βάνδαλοι, οι Ούννοι, οιΦράγκοι και οι Λομβαρδοί αναμίχθηκαν και εξαπλώθηκαν προς την κεντρική,βόρεια και νότια Ευρώπη, αρχίζοντας από τον 4ο μ.Χ. αιώνα, και παρέμεινανεκεί μέχρι τον 9ο αιώνα. Σε αντιστοιχία, με την αρχαία ονομάσία τους, οιβάρβαροι, σε αντιδιαστολή με τους χριστιανούς, θεωρούνται υπεύθυνοι για τηνκατά-στροφή της κλασικής τέχνης του ρωμαϊκού κόσμου. Σε όλες τις επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, τα τευτονικά φύλαφιλότεχνη-σαν χρυσά κοσμήματα, που είχαν ένα κοινό και ξεχωριστό στυλ,τροποποιημένο ανάλογα με τις περιοχές όπου είχαν εγκατασταθεί. Η ανάμιξητου τευτονικού στυλ με ιρανικά, σκυθικά και συρματικά στοιχεία έδωσεκοσμήματα που απείχαν πολύ από τη μεγάλη κλασική παράδοση. Η πολύτιμηδιακόσμηση, η οποία κατέχει και το κύριο μέσο της καλλιτεχνικήςδημιουργίας αυτών των νομαδικών λαών, γινόταν με Φαγιάνς (διακόσμηση απόαδιαφανές γυαλί), σμάλτο, σκαλιστά φύλλα χρυσού, καλυμμένα με πολύτιμουςλίθους και φιλιγκράν. Χαρακτηριστικά δείγματα της τευτονικήςκοσμηματοποιϊας αποτελούν οι ποικιλόμορφες περόνες. Τυπικά δείγματα ήτανκαι τα άκαμπτα περιλαίμια, κατασκευασμένα από πολλούς κύκλους με έντονηδιακόσμηση. Τα ωραιότερα απ’ αυτά είναι του 6ου αιώνα από το Άλεμπεργκ καιτο Φέργιεσταντέν της Σουηδίας (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Στοκχόλμη). Οιπαραπάνω τεχνικές ήταν πολύ διαδεδομένες στις κέλτικες και στις βόρειεςγερμανικές περιοχές της Ευρώπης ενώ στα Βρετανικά Νησιά, όπως δείχνουν ταευρήματα από το ναυάγιο του Σάτον Χου (Βρετανικό Μουσείο Λονδίνου), σευψηλά επίπεδα έφτασε η τεχνική της επι-σμάλτωσης. Στη βόρεια Ευρώπη καιτη Σκανδιναβία, οι κύριες τεχνικές κοσμηματοποιϊας ήταν η φιλιγκράνα, ηχάραξη και η τόρνευση.Καθώς περνούσε ο χρόνος, τα διαφορετικά προϊόντα των βαρβάρωνκοσμηματοποιών πήραν πιο συγκεκριμένες και αναγνωρίσιμες μορφές,ανάλογα με τα φύλα και τους τόπους κατασκευής τους. Η εξάπλωση του χριστιανικού τρόπου ταφής έβαλε τέλος στην ταφή τωννεκρών μαζί με τα κοσμήματά τους. Έτσι, από τον 8ο αιώνα και μετά, τα μόνασημαντικά κοσμήματα που έφτασαν ως την εποχή μας είναι εκείνα πουδιαφυλάχθηκαν σε θησαυρούς αβαείων και καθεδρικών ναών της Δύσης ή απόδυτικές αυτοκρατορικές και βασιλικές οικογένειες. Ανάμεσα τους υπάρχουνπολλά χρυσά αντικείμενα, αλλά λίγα έργα τέχνης, καθώς, όμως οι γραφικέςκαι πλαστικές τέχνες εξελίσσονταν, κατέγραψαν τα κοσμήματα πουχρησιμοποιήθηκαν σε κάθε εποχή. Σύμφωνα με τις πηγές αυτές, κατά τηΡομανική περίοδο (950-1150 μ.Χ.) γινόταν περιορισμένη χρήση κοσμημάτων. Τον 11ο αιώνα τα μοναστηριακά εργαστήρια για την εξυπηρέτηση τηςΕκκλησίας άρχισαν να φθίνουν. Οι δραστηριότητες της κοσμηματοποιϊαςαπελευθερώθηκαν σταδιακά από την κυριαρχία της Εκκλησίας και κατά τον12ο αιώνα οργανώθηκαν οι πρώτες συντεχνίες χρυσοχόων.

51

Ένα από τα πιο συνηθισμένα κοσμήματα στη μεσαιωνική Ευρώπη ήταν τοδαχτυλίδι. Σ’ αυτό αποδίδεται ακόμη μεγαλύτερη συμβολική και θρησκευτικήαξία από όση ποτέ. Είναι επίσης φυλαχτό και δείγμα κοινωνικής θέσης. Όπωςπάντα, χρησιμοποιείται και για σφραγίδα. Επίσης συνηθισμένο κόσμημα είναι και η πόρπη. Η πιο διαδεδομένη ήταντου τύπου μενταγιόν, η οποία μπορούσε να είναι κυκλική, αστεροειδής ήπεντάγωνη, ενώ λιγότερο διαδεδομένη ήταν η πόρπη σε σχήμα ρόμβου. Έναθαυμάσιο δείγμα πόρπης είναι το «Άνθος του Κρίνου» (Fleur-de-Lys), το οποίοανήκει στα κοσμήματα του γαλλικού στέμματος και σήμερα βρίσκεται στοΛούβρο. (Βιβλιογραφία Αριθμός 9)

1.9.1. Η κοσμηματοποιϊα κατά την Αναγέννηση (15ος – 16ος

αιώνας)

Η αναγέννησης του κλασικισμού, που προσεγγίζει την καλλιτεχνικήέκφραση με ορθολογιστική οπτική, βρήκε πρόσφορο έδαφος στη χρυσοχοία.Κατά την Αναγέννηση η τέχνη των κοσμηματοποιών έφτασε πραγματικά σευψηλά επίπεδα, ιδιαίτερα στην Ιταλία, στο μεγάλο δουκάτο της Τοσκάνης.Δεκαοκτώ αιώνες μετά τη μεγάλη άνθηση της ελληνιστικής κοσμηματοποιϊας,η κοσμηματοποιϊα της ιταλικής Αναγέννησης πέτυχε πάλι να δημιουργήσει μιαεκφραστική μορφή αξία σύγκρισης με τις άλλες εικαστικές τέχνες. Στην πράξη,δεν υπήρχε κάποια διαχωριστική γραμμή μεταξύ τους. Σχεδόν όλα τα μεγάλαονόματα που δημιούργησαν την Αναγέννηση–Γκιμπέρτι, Μπουνελέσκι,Πολαιόλο, Μποτιτσέλι- πέρασαν πολλές φορές από εργαστήρια χρυσοχοίας,όπου οι κύριοι πήγαιναν να παραγγείλουν μενταγιόν για τα καπέλα τους και οικυρίες τα κοσμήματά τους. Λόγω της καλλιτεχνικής τους αξίας, που ήταν μεγαλύτερη από την αξία τωνυλικών, πολλά κοσμήματα έφτασαν ως τις μέρες μας από ιδιωτικές καιδημόσιες συλλογές. Αλλά ακόμη πιο διαφωτιστικά στοιχεία έχουμε από τουςπίνακες ζωγραφικής αυτης της περιόδου, οι οποίοι δείχνουν τα κοσμήματαπου φορούσαν άνδρες και γυναίκες. Από πορτραίτα του Μποτιτσέλι και τουΠιέρο ντι Κόζιμο μπορεί κάποιος να συμπεράνει, για παράδειγμα, ότι από τοδεύτερο μισό του 15ου αιώνα οι γυναίκες στόλιζαν τα μαλλιά τους μεπερίτεχνους τρόπους και πολύτιμα υλικά, συνήθεια που εξελίχθηκε σεπραγματική τέχνη, κατά την οποία οι χρυσοχόοι δημιουργούσαν προσεκτικάκάθε γραμμή που έπρεπε να ταιριάζει με την κίνηση των λυτών ή δεμένωνμαλλιών των πολύπλοκων κομμώσεων. Η Αναγέννηση αύξησε σημαντικά τη χρήση κοσμημάτων σε όλη τηνΕυρώπη. Οι άρχοντες της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ισπανίας, η Γαλλίδαδούκισσα της Βουργουνδίας και η Ιταλίδα δούκισσα της Τοσκάνης είχανεμπλακεί σε έναν αληθινό ανταγωνισμό επίδειξης, προσπαθώντας να υπερβάλειο ένας τον άλλον στην επίδειξη χρυσού, πολύτιμων λίθων και μαργαριταριών,φαινόμενο το οποίο δεν είχε εμφανιστεί ποτέ σε τόσο μεγάλη έκταση. Οιευγενείς και η μεγαλοαστική τάξη ακολούθησαν αυτή τη μόδα στολίζονταςακόμη και τα παιδιά τους με κοσμήματα, όπως φαίνεται στο πορτραίτο τηςπριγκήπισσας των Μεδίκων, το οποίο φιλοτέχνησε ο Μπροντζίνο (Ουφίτσι,Φλωρεντία), καθώς και σε πολλά άλλα.

52

Εκεί που οι κατασκευαστές έδειχναν όλη τους την τέχνη ήταν τα μενταγιόν.Στην αρχή τα μενταγιόν είχαν στο κέντρο τους σκαλιστούς λίθους με θέματακλασικά, όπως, λ.χ. μπούστα γυναικών και παγανιστικές θεότητες. Αυτές οιμορφές, αργότερα, πλουτίστηκαν με χρυσό, σμάλτο και πολύτιμους λίθους,που δημιουργούσαν πολυχρωμία. Ακόμη αργότερα, οι μορφέςκατασκευάζονταν με αξιοθαύμαστη πολυχρωμία σε μια μεγάλη ποικιλίαθεμάτων –ζώα, τρίτωνες, γοργόνες, πλοία, θαλάσσια τέρατα και συμβολικέςμορφές- και σε πολύπλοκες συνθέσεις, αρθρωμένες από πολλά κομμάτιασυνδεδεμένα μεταξύ τους, όπου το ακανόνιστο σχήμα μιας πέτρας μπαρόκσυχνά παρίστανε το σώμα ενός ζώου ή τον κορμό ενός κενταύρου. Το δαχτυλίδι είχε διαδοθεί ευρύτατα σ’ όλη την Ευρώπη σε μια απεριόριστηποικιλία τύπων, στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ένας με κρύπτη, πουμπορούσε να ανοίγει και να γεμίζει με φυλακτικά αντικέιμενα, σύμβολα ή –όπως το θέλει η ρομαντική παράδοση- με δηλητήριο.

1.9.2. Η κοσμηματοποιϊα από τον 17ο αιώνα ως τις αρχές του20ού αιώνα

17ος αιώνας: Προς τα τέλη του 16ου αιώνα ο ρυθμός της Αναγέννησηςαναμίχθηκε σταδιακά με αισθητικές αντιλήψεις της περιόδου του μπαρόκ. Ησταδιακή αυτή μεταβολή στο στυλ της κοσμηματοποιϊας έγινε κυρίως για δύολόγους: ο πρώτος ήταν τεχνικής φύσεως και αφορούσε στις προόδους τηςτεχνικής της κοπής των πολύτιμων λίθων, ενώ ο δεύτερος ήταν η νέα μόδα τωνφυτικών μοτίβων. Έτσι, η διακόσμηση με φυτικά θέματα έγινε πολύσυνηθισμένη και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη. Τα δια-κοσμητικά σχέδιακόμπων, ταινιών και κυλίνδρων ροκοκό χρησιμοποιήθηκαν πολύ. Υπήρχε μιαανάλογη μείωση στον αριθμό των άλλων διακοσμητικών θεμάτων, τα ο-ποίαεξαφανίστηκαν τελικά. Αρχικά οι παραστάσεις διαμορφώνονταν με χρυσό καισμάλτο, αργότερα όμως κύρια υλικά ήταν τα διαμάντια και οι άλλοι πολύτιμοιλίθοι.

53

Κατά τον 17ο αιώνα ο αριθμός των κοσμημάτων μειώθηκε, κυρίως όσον αφοράστα κοσμήματα που φορούσαν οι άντρες. Ο τελευταίος μονάρχης ο οποίοςφορούσε πολλά κοσμήματα από πολύτιμους λίθους που κάλυπταν το σώμα τουκαι ο οποίος είχε προσωπικό χρυσοχόο τον Ζιλ Λεγκαρέ (Gilles Legare) ήταν οΛουδοβίκος ΙΔ’. Αλλά ο Λουδοβίκος ΙΔ’ δεν ήταν ο μόνος ευγενής που τουάρεσε να επιδεικνύει τα κοσμήματά του, ούτε οι Βερσαλίες ήταν η μόνη Αυλήτης Ευρώπης που ακολουθούσε το βασιλικό παράδειγμα. Οι Αυλές τουΛονδίνου, της Μαδρίτης και του Μονάχου δεν έμεναν πίσω. Τα πολύτιμαστολίδια που φορούσαν στο λαιμό, στους ώμους και στη μέση και κατέληγανστα μπράτσα, στους καρπούς και στα δάχτυλα. Κατά την περίοδο αυτή κάνειτην εμφάνιση του στην Ισπανία ένας θαυμαστός τύπος κοσμήματος, ο οποίοςαπλουστευμένος διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη: πρόκειται για μεγάλοεπιστήθιο κόσμημα που σκέπαζε όλο σχεδόν το γυναικείο μπούστο από τονλαιμό ως τη μέση και που συνήθως είχε περισσότερους από πενήνταπολύτιμους λίθους διαφόρων μεγεθών. Θαυμάσιο δείγμα τέτοιου κοσμήματοςμε σμαράγδια υπάρχει στο Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου (Λονδίνο).

18ος αιώνας: Γύρω στα 1725 άρχισαν να εισάγονται στην Ευρώπη ταδιαμάντια της Βραζιλίας σε μεγάλες ποσότητες και, κατά τον ίδιο αιώνα, οπολύτιμος αυτός λίθος έγινε τόσο περιζήτητος ώστε άρχισαν να παράγονταιαπομιμήσεις του. Η κοσμηματοποιϊα αυτής της περιόδου φαίνεται ναδημιουργήθηκε μόνο για να αναδείξει και να ερευνήσει τις τεχνικές της κοπήςτου διαμαντιού και των άλλων πολύτιμων λίθων. Τα βαριά σχέδια τηςκοσμηματοποιϊας μπαρόκ αντικαταστάθηκαν από τελείως νέες μορφές, στιςοποίες η σχεδίαση γινόταν έτσι ώστε να τονίζει μόνο τους πολύτιμους λίθους

54

ενώ το μέταλλο κρυβόταν όσο το δυνατό περισσότερο. Η σημαντική μείωση τουβάρους του κοσμήματος που παρατηρήθηκε τότε οφειλόταν στους πολλούςκενούς χω-ρους της σύνθεσης, καθώς και στην έλλειψη συμμετρίας σε πολλέςπεριπτώσεις. Τα μεγάλα περιδέραια με μενταγιόν εξακολούθησαν να είναισυνηθισμένα ενώ το μεγάλο επιστήθιο κόσμημα παρέμεινε στη μόδα, αλλά μεελαφρότερη και πιο αέρινη δομή. Ένα κόσμημα που φοριόταν όλη την ημέρα από πολλούς αυτόν τον αιώναήταν η καδένα, η οποία μαζί με τη θήκη ρολογιού αποτελούσε έργο τέχνης. Ηκαδένα ήταν κατασκευασμένη από σκαλιστά χρυσά κομμάτια διαφόρωνσχημάτων σχημάτων και μεγεθών με ποικίλες παραστάσεις. Στερεωνόταν μεένα άγκιστρο από τη ζώνη ή την τσέπη του σακακιού, ενώ στην άλλη άκρη τηςκρέμονταν διάφορες άλλες αλυσίδες, από τις οποίες οι άντρες, εκτός από τορολόι τους, στερέωναν κλειδιά ή άλλα μικρά αντικείμενα. Οι γυναίκεςχρησιμοποιούσαν τις καδένες για να συγκρατούν κλειδιά, ψαλίδια και άλλα,περισσότερο ή λιγότερο χρήσιμα αντικείμενα. Στα τελευταία τριάντα χρόνια του 18ου αιώνα, οι σημαντικές ανακαλύψειςτων αρχαιολογικών ερευνών στην Πομπηία ώθησαν τις τέχνες προςκλασικότερες ιδέες και άλλαξαν τις προτιμήσεις των Ευρωπαίων και τιςδιακοσμητικές μορφές. Οι καμπύλες γραμμές εξαφανίστηκαν από τηδιακόσμηση και το νεοκλασικό στυλ χαρακτηρίστηκε από μεγαλύτερηαπλότητα και αυστηρότητα της σύνθεσης. Τα κοσμήματα επηρεάστηκαν απόδιακοσμητικά θέματα βασισμένα σε ελληνικά και ρωμαϊκά πρότυπα, ενώ ηκαμέα έγινε και πάλι της μόδας. Ένας Άγγλος κατασκευαστής κεραμεικών, ο Τζοσάια Γουέτζγουντ, συνέβαλεπολύ στην εξάπλωση των νέων σχεδίων της κοσμηματοποιϊας. Έξοχος τεχνίτης,δημιούργησε αντίγραφα από αρχαίες καμέες και, σε συνεργασία με γλύπτες,όπως τον Τζων Φλάξμαν δημιούργησε οβάλ, κυκλικές και οκταγωνικές πλάκεςμε σχέδια ανάγλυφα πάνω σε φόντο μπλε ανοιχτό, πράσινο, μαύρο, ροζ ήλευκό. Οι πλάκες, πλαισιωμένες με χρυσό, χρησιμοποιήθηκαν σε όλα τα είδηκοσμημάτων: μενταγιόν, καρφίτσες, δια-δήματα, ζώνες, βραχιόλια καιδακτυλίδια.

Ο 19ος αιώνας και η βιομηχανική επανάσταση: Η βιομηχανική επανάστασηκατέστρεψε για πάντα τον αρχαίο ρόλο του κοσμήματος ως συμβόλουκοινωνικού κύρους. Η κοινωνική εξέλιξη δημιούργησε αγορά για μεγάλεςποσότητες κοσμημάτων σε τιμές που θα μπορούσε να πληρώσει και μεσαίατάξη και έτσι η κοσμηματοποιϊα υπέκυψε στη μηχανή. Εκατοντάδες συστατικάτμήματα κοσμημάτων κατασκευάζονταν από μηχανές εφευρέθηκε και ηπαραγωγή απομιμήσεων πολύτιμων λίθων αυξήθηκε. Ωστόσο, παρά τηναυξανόμενη κυριαρχία της μηχανής, η τεχνική ικανότητα τωνκοσμηματοποιών παρέμεινε σε υψηλά επίπεδα. Τα κοσμήματα που δημιουργήθηκαν κατά τον 19ο αιώνα χαρακτηρίζονταιαπό έναν μορφολογικό εκλεκτισμό, που χρησιμοποιεί στοιχεία από όλα ταπροηγούμενα στυλ –γοτθικό, αναγεννησιακό, ελληνικά, ετρουτσκικό καιρωμαϊκό, ροκοκό, νατουραλιστικό, μαυριτανικό και ινδιάνικο- ανεμιγμένα μετον ρομαντισμό του Σερ Γουόλτερ Σκοτ του Λόρδου Βύρωνα αυτής τηςπεριόδου. Εκτός από τη μαζική παραγωγή, κατά τον 19ο αιώνα, παρατηρείται η ίδρυσημεγάλων καλλιτεχνικών εμπορικών οίκων, οι οποίοι δημιουργούσαν

55

κοσμήματα που άρε-σαν στην εύπορη νέα αστική τάξη. Οι οίκοι αυτοί,μολονότι η τεχνική τους βρισκόταν πάντα σε υψηλό επίπεδο λόγω τουμηχανικού τους εξοπλισμού και των υλικών τους, προσπάθησαν απόκαλλιτεχνική άποψη, να ικανοποιήσουν τα γούστα των αστών πελατών τους, ταοποία συνήθως ήταν εντελώς παραδοσιακά. Ο αρχαιότερος οίκος ιδρύθηκε το 1870 στην Αγία Πετρούπολη (σημερινόΛένινγκραντ) από τον Πέτερ Καρλ Φαμπερζέ, ο οποίος ανέλαβε την επιχείρησηπου ίδρυσε ο πατέρας του το 1842. Ο Φαμπερζέ απέσπασε τη γενικήαναγνώριση στην Διεθνή Έκθεση του Παρισιού του 1900, όπου για πρώτηφορά εξέθεσε όλα τα αυτοκρατορικά πασχαλινά αυγά που είχε φιλοτεχνήσει,μαζί με μια συλλογή από άλλα «πολυτελή αντικείμενα». Πήρε τότε τηντιμητική διάκριση του «Μαίτρ» και έγινε μέλος της Λεγεώνας της Τιμής. ΟΦαμπερζέ χρησιμοποίησε τόση ποικιλία πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθωνόση σχεδόν κανένας άλλος σε όλη την ιστορία. Είχε μεγάλη προτίμηση για τοστυλ Λουδοβίκου ΙΣΤ’, αλλά δημιούργησε πληθώρα άλλων αντικειμένων σεστυλ ιταλικής Αναγέννησης, ροκοκό και μεσαιωνικό, καθώς και στο «παλαιόρωσικό» στυλ, που είναι κράμα βυζαντινού και μπαρόκ. Η διακόσμηση μεσμάλτο υπήρξε επίσης μια από τις πιο αγαπημένες ασχολίες του οίκουΦαμπερζέ. Στο Παρίσι το 1898, ο Αλορέ Καρτιέ και ο γιός του Λουί ίδρυσαν έναν οίκοκοσμηματοποιίας υψηλής ποιότητας. Ο οίκος αυτός ξεχώρισε για τηνπαραγωγή του, που χαρακτηριζόταν από τα λεπτά δεσίματα των πολύτιμωνλίθων, συνήθως από πλατίνα, δεσίματα τα οποία σχεδιάζονταν με τρόπο που ναφαίνονται μόνο οι πολύτιμοι λίθοι, οι οποίοι επιλέγονταν μεταξύ τωνκαλύτερων. Στις αρχές του 20ου αιώνα, ο Καρτιέ ήταν ο διασημότεροςκοσμηματοποιός στον κόσμο και κατασκεύαζε κοσμήματα για τον βασιλιά τηςΠορτογαλίας, τους μεγάλους δούκες και πρίγκηπες της Ρωσίας, τον πρίγκηπατης Ουαλίας και άλλους ευγενείς. Στις ΗΠΑ γύρω στο 1850 ο Τσαρλς Λιούις Τίφανυ πατέρας του ΛούιςΚόμφορτ, ένας από τους γνωστότερους καλλιτέχνες-κατασκευαστέςκοσμημάτων στη Νέα Υόρ-κη. Το 1886 παρουσίασε το «δέσιμο Τίφανυ» τεχνικήγια την στερέωση διαμαντιών με έναν ειδικό τύπο δοντιών. Στους πελάτες τουσυγκαταλεγόταν η Σάρα Μπερνάρ και ο πρόεδρος Λίνκολν. Άλλοι οίκοι κοσμηματοποιϊας που ιδρύθηκαν τον 19ο αιώνα ήταν: οι ΒανΚληφ και Άρπελ στο Παρίσι, Μπούλγκαρι (Βούλγαρης) στη Ρώμη, Άσπρυ &Σία στο Λονδίνο, Μπλακ Σταρ & Φροστ και Χάρυ Γουίνστον στη Νέα Υόρκη καιΠατέκ Φιλίπ στη Γενεύη. Η ανάπτυξη του καλλιτεχνικού κινήματος που ονομάστηκε ‘αρτνουβώ’ στατέλη του 19ου αιώνα αντιπροσώπευε την αντίδραση στον μιμητισμό των αρχαίωνρυθμών και στην κοσμηματοποιϊα, η έμφαση δόθηκε στους πολύτιμουςλίθους. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στα κοσμήματα του αρτ-νουβώ ήτανεκείνα που όχι μόνο είχαν αξία ως υλικά, αλλά μπορούσαν να συμβάλλουνχρωματικά στη σύνθεση. Τα νέα κοσμήματα κατασκευάζονταν από κάθε υλικόπου μπορούσε να εκφράσει καλύτερα τις νέες συμβολικές και διακοσμητικέςιδέες. Μέρη φυτών και ζώων δημιουργούσαν τη βάση της σύνθεσης, πουγινόταν με ρέουσες γραμμές, πλούσιες σε πλαστική και χρωστική αξία, ενώ ηαντισυμβατική μορφή έφτασε σε υψηλά καλλιτεχνικά επίπεδα. Στο Παρίσι, με τα έργα που παρουσίασε στην Έκθεση του Πεδίου του Άρεωςτο 1895, ο Ρενέ Λαλίκ κατόρθωσε να καταλάβει μια αξιόλογη θέση στα

56

ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά πράγματα και να γίνει ο εκπρόσωπος τηςκοσμηματοποιϊας του αρτ-νουβώ. Τα κοσμήματά του μπορούν να συγκριθούνμε εκείνα της Αναγέννησης. Και οδηγούν προς έναν συμβολισμό που δίνεταιμε γαλακτώδη ή υδατώδη πρασινογάλαζα χρώμα-τα τα οποία έχουν λίθοι, όπωςο οπάλιος, ή ζώα όπως το φίδι, η κουκουβάγια, το χταπόδι και η νυχτερίδα. Οιγυναικείες μορφές του είναι συνήθως αινιγματικές, μυστηριώδεις καιονειρικές. Συχνά ο Λαλίκ χρησιμοποιεί το σμάλτο, το ελεφαντόδοντο, ταυαλώδη υλικά και το χαραγμένο γυαλί, για να πετύχει στα κοσμήματα τουμορφοποιημένο και πλαστικό αποτέλεσμα. Αντίθετα από τον Λαλίκ, οι κοσμηματοποιοί Ζωρζ Φουκέ και Α. Βεβέρεκφράστηκαν μέσου σύνθετων γεωμετρικών μορφών. Ένα κόσμημα του Φουκέ,που παριστάνει πεταλούδα καθώς και το βραχιόλι και το δαχτυλίδι για τηνηθοποιό Σάρα Μπερνάρ δείχνουν μια πολύ προσεκτική τυποποίηση.

1.9.3. Η κοσμηματοποιϊα κατά τη σύγχρονη εποχή

Το κίνημα του αρτ-νουβώ τελείωσε με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίουπολέμου. Τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν γεμάτα δημιουργικότητα. Στη νέααυτή φάση, οι απόψεις των καλλιτεχνών –ειδικά αυτών που ακολούθησαναφηρημένο στυλ- άρχισαν να δημιουργούν πρωτοποριακά κοσμήματα, πολύκοντά στο ύφος της ζωγραφικής και της γλυπτικής. Ο κυβισμός, οφουτουρισμός, ο αφαιρετισμός (αμπστραξιονισμός) του Πιέ Μοντριάν καιάλλων καλλιτεχνών, αλλά κυρίως η Σχολή Μπάουχαους (η οποία απέβλεπεστην ανάμιξη των καλλιτεχνικών ειδών και μεταξύ τους και με τις βιομηχανικέςτέχνες), έδωσαν τη βάση για τις νέες μορφές που χρησιμοποιήθηκαν στακοσμήματα της αβάνγκαρντ. Οι συνθέσεις βασίστηκαν κυρίως στην αλληλεξάρτηση των γεωμετρικώνμορφών. Όπως και στα κοσμήματα του αρτ-νουβώ, οι δημιουργοί τουκινήματος του αρτ-ντεκό (ονομάστηκε έτσι από την τέχνη που παρουσιάστηκεστην έκθεση του Παρισιού το 1925) χρησιμοποίησαν υλικά κατάλληλα για τηνέκφραση της νέας μορφολογικής γλώσσας. Προτιμώνται οι απαλές,στιλβωμένες, σατινέ επιφάνειες των πολύτιμων μετάλλων, ακόμη και τουχάλυβα. Τα διαμάντια και οι άλλοι πολύτιμοι λίθοι χρησιμοποιούνταιπεριστασιακά και κυρίως για την ενίσχυση του χρωματικού αποτελέσματος.Στο ίδιο κόσμημα, το κοράλλι μπορεί να συνδυαστεί με διαμάντια, άσχετα μετη μεγάλη διαφορά αξίας των υλικών, επειδή μοναδικός σκοπός είναι ηικανοποίηση των αισθητικών δημιουργιών. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου υπήρξαν θαυμάσιοι καλλιτέχνες, όπως οΡαιμόν Τεμπλιέ, ο Ζαν Φουκέ και ο Ρενέ Ρομπέρ στη Γαλλία, ο Μέρφυ στηνΑγγλία και ο Βίβεν Νίλσον στη Σουηδία. Αργότερα καλλιτέχνες παγκόσμιας φήμης αφιέρωσαν κάποιο από το χρόνοτους στη τέχνη της κοσμηματοποιίας. Μερικοί, όπως ο Ζωρζ Μπρακ, ο ΖανΚοκτό, ο Μαξ Ερνστ, ο Ζαν Αρπ, ο Μαν Ρευ, ο Σαλβαδόρ Νταλί, ο Υβ Τανγκίκαι ο Ζαν Ντυπυφέ, σχεδίασαν κοσμήματα, ενώ άλλοι, όπως ο ΠάμπλοΠικάσο, ο Αλεξάντερ Κάλντερ, ο Αλμπέρτο Τζακομέτι και ο Τζίο Πομοντόρο, τακατασκεύασαν.

57

Μία από τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στη σύγχρονη κοσμηματοποιϊα μαζικήςπαραγωγής είναι η χρήση του πλαστικού. Το υλικό αυτό, εκτός του ότι είναιέγχρωμο μπορεί να περιέχει θραύσματα ή σκόνη ορυκτών και μπορεί ναχρησιμοποιηθεί σε συνδυασμό με λιγότερο ή περισσότερο πολύτιμους λίθους,δίνοντας κοσμήματα που η σύνθεσή τους είναι δυνατόν να απαιτήσει πολλήδουλειά και να έχει μεγάλο ενδιαφέρον.

58

1.10 ΑΛΛΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΙ

1.10.1 Ρωσία: Τα διαμάντια του Κρεμλίνου

Το Κρεμλίνο χτίστηκε το 1386. Από τότε, είναι η ακρόπολη της εξουσίας, οαπρόσιτος χώρος που ελέγχει την πόλη της Μόσχας και ολόκληρη τηναπέραντη χώρα, η οποία εκτείνεται από τη Βαλτική ως τον Ειρηνικό Ωκεανό.Το Κρεμλίνο, όμως, είναι και η καρδιά της πνευματικής και πολιτισμικής ζωήςτης Ρωσίας. Από τα μέσα του 15ου αιώνα, Ιταλοί αρχιτέκτονες έχτισανκαθεδρικούς ναούς μέσα στα ισχυρά του τείχη κι εκεί συγκεντρώθηκαν ταεργαστήρια που κατασκεύαζαν ό,τι απαιτούσε η αίγλη του ρωσικού κράτους.

Η ιστορία του θησαυρού του Κρεμλίνου συνδέεται αναπόσπαστα με τηνιστορία της Μόσχας, της νεότερης από τις μεγάλες ρωσικές πόλεις, η οποία,μέσα σε λιγότερο από δύο αιώνες, έγινε πρωτεύουσα μιας απέραντηςαυτοκρατορίας. Η πρώτη αναφορά στο θησαυρό χρονολογείται στα 1476-78,όταν, όπως αναφέρει το χρονικό «300 άμαξες με μαργαριτάρια, χρυσό, ασήμικαι πολύτιμους λίθους» έφτασαν στη Μόσχα από το Νόβγκοροντ, το οποίο είχεμόλις κατακτηθεί. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1484-85, ανοικοδομήθηκε τοκτίριο που αργότερα επρόκειτο να στεγάσει το ιδιωτικό θησαυρό των ηγεμόνων,και αργότερα το κρατικό θησαυροφυλάκιο. Τα διάφορα εργαστήρια εμφανίστηκαν στο πρώτο μισό του 16ου αιώνα. Τασημαντικότερα από αυτά ήταν το λεγόμενο Οπλοστάσιο του Κρεμλίνου, τοΠοστέλναγια, το οποίο κατασκεύαζε τα υφάσματα που χρησιμοποιούνταν γιατα ενδύματα του ηγεμόνα και τα έπιπλα της αυλής, και το Ζολόταγια καιΣερεμπργιάναγια, τα εργαστήρια χρυσού και αργύρου αντίστοιχα. Το Οπλοστάσιο, όπου εκτίθεται σήμερα ο θησαυρός του Κρεμλίνου, ήταναρχικά χώρος παραγωγής και αποθήκευσης των όπλων του ηγεμόνα και τηςαυλής. Γύρω του συγκεντρώνονταν οι καλύτεροι τεχνίτες από κάθε γωνιά τηςΡωσίας, αλλά και από τη Γερμανία, την Ιταλία, την Πολωνία και τη Βοημία.Αξιοποιούσαν τις νέες τεχνολογίες ακολουθώντας όμως πάντα, με θρησκευτικήσχεδόν ευλάβεια, τη ρωσική παράδοση. Στα τέλη του 17ου αιώνα, η

59

δραστηριότητα των εργαστηρίων του Κρεμλίνου παρουσίασε απότομη κάμψη,για να ατονήσει εντελώς στις αρχές του 18ου αιώνα, όταν οι καλύτεροι τεχνίτεςείχαν πια μεταφερθεί στη νέα πρωτεύουσα, την Αγία Πετρούπολη. Σχεδόν προαναγγέλοντας τα μουσεία της εποχής μας, το Οπλοστάσιοεπιφορτίστηκε με τη διάσωση των θησαυρών του παρελθόντος. Εκτός από τατεχνουργήματα που είχαν κατασκευαστεί στο Κρεμλίνο, φιλοξενούσε δώραξένων ηγεμόνων ή ρώσων ευ-γενών και ιεραρχών , αντικείμενα πουαποκτήθηκα μετά από στρατιωτικές νίκες και εδαφικές κατακτήσεις, καθώςκαι δημευμένους θησαυρούς αριστοκρατών οι οποίοι είχαν πέσει σε δυσμένεια.Μεταξύ 1806 και 1812, σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ι. Β. Εγκότοφ, χτίστηκε έναμέγαρο το οποίο προοριζόταν να γίνει το μουσείο της τσαρικής αυλής. Το1851, οι συλλογές μεταφέρθηκαν σ’ ένα άλλο μέγαρο ( όπου εκτίθενται ωςσήμερα), που έχτισε γι’ αυτό το σκοπό ο αρχιτέκτονας Κ. Α. Τον, ο οποίοςσυνδύασε τις νεοκλασικές φόρμες με το ρωσικό μπαρόκ του 17ου αιώνα. Τον Ιανουάριο του 1918, στο 3ο Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ, ο Λένινδιακήρυξε ότι «η τέχνη ανήκει στο λαό». Σύντομα εξάλλου, υπέγραψε διάταγμαγια τη «δια-τήρηση των πολιτισμικών θησαυρών του λαού» και τηνεθνικοποίηση όλων των μουσείων και των ιδιωτικών συλλογών τέχνης,συμπεριλαμβανομένων και αυτών της Εκκλησίας. Το Οπλοστάσιο τουΚρεμλίνου άνοιξε στο ευρύ κοινό για πρώτη φορά, ενώ ταυτόχρονα δημεύτηκανοι συλλογές των εκκλησιών και των μοναστηριών. Από τότε,και σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας των Ε.Σ.Σ.Δ., εμπλουτιζόταν συνεχώς μεέργα των αξιολογότερων σοβιετικών καλλιτεχνών. Με αδιάκοπο ζήλο,μεταλλοτεχνίτες και αδαμαντοτεχνίτες ακολούθησαν τα βήματα τωνπροκατόχων τους του 18ου και του 19ου αιώνα, αντλώντας έμπνευση από τηρωσική παράδοση. Η διατήρηση της παράδοσης είναι ιδιαίτερα εμφανής στα στέμματα. Τοστέμμα του τσάρου Μιχαήλ Φιοντόροβιτς (1613-1645) είναι πιστό αντίγραφοενός άλλου που εκτίθεται στο Οπλοστάσιο, του στέμματος του Μονομάχου, τοοποίο λέγεται ότι ήταν δώρο του βυζαντινού αυτοκράτορα ΚωνσταντίνουΜονομάχου στο ηγεμόνα του Κιέβου Βλαντιμίρ Βσεβολόντοβιτς. Πρόκειται γιαένα ημισφαίριο από χρυσό, με πολύτιμα πετράδια και γούνινο τελείωμα. Ηδιαφορά ανάμεσα σε αυτά τα στέμματα και όσα κατασκευάστηκαν αργότεραείναι ότι τα δύο πρώτα δεν είναι αντικείμενα τέχνης αλλά απλώς σύμβολαεξουσίας, ενώ τα μεταγενέστερα είναι και έργα τέχνης. Τόσο το λεγόμενο «μεγάλο στέμμα», το οποίο χρησιμοποιήθηκε για πρώτηφορά στη στέψη της Αικατερίνης Β’ το 1762, όσο και το «μικρό», πουκατασκευάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα για τη σύζυγο του τσάρου,καταλήγουν σε δύο ανοιχτά ημισφαίρια και επιστρέφονται από μικρό σταυρό,βασισμένων στο σταυρό του στέμματος του Μονομάχου. Η χρήση διαμαντιών(τα μόνα πολύτιμα πετράδια που δεν υπάρχουν στο υπέδαφος της Ρωσίας, τοοποίο είναι απίστευτα πλούσιο σε χρυσό και πολύτιμους λίθους κάθε είδους)είχε ως μοναδικό στόχο να υπογραμμίσει τη δύναμη και την αίγλη εκείνου πουφορούσε το στέμμα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ορισμένα από τα μοτίβατου αυτοκρατορικού στέμματος και διαδήματος απαντούν και σε κοσμήματατης Σοβιετικής περιόδου, όπου επίσης χρησιμοποιούνται μεγάλες ποσότητεςδιαμαντιών. Το σκήπτρο και η σφαίρα, τα οποία οι τσάροι της Ρωσίας κληρονόμησαναπό τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, είχαν επίσης καταβολές στην αρχαιότητα,

60

σύμφωνα με δυο συμπληρωματικούς μύθους του 16ου αιώνα: ο ένας λεει ότι οιηγεμόνες της Μόσχας είναι απόγονοι του Αυγούστου, ενώ ο άλλος αναφέρεταιστη Μόσχα ως «Τρίτη Ρώμη», υποστηρίζοντας πως, ενώ οι δύο πρώτες (η Ρώμηκαι η Κωνσταντινούπολη) έπεσαν λόγω των αμαρτιών τους, η Τρίτη θα ζει γιαπάντα. Στο σκήπτρο του ύστερου 18ου αιώνα εμφανίζεται ένας δικέφαλος αετός, τοκατεξοχήν αυτοκρατορικό σύμβολο, που αντιπροσωπεύει τηνΚωνσταντινούπολη, τους Αψβούργους αλλά και τους μογγόλους Χαν. Οδικέφαλος αετός ήταν ο ρωσικός θυρεός από τα τέλη του 15ου αιώνα μέχρι καιτην Οκτωβριανή Επανάσταση –το 1991, ο πρόεδρος Γέλτσιν τον χρησιμοποίησεγια να αντικαταστήσει το σφυροδρέπανο ως εθνικό σύμβολο. Σε μια χώρα όπως η Ρωσία, η ιστορία της τέχνης είναι αναπόσπαστα δεμένημε την ιστορία της εξουσίας, η οποία είχε και έχει πάντοτε (ακόμα και σήμερα)μεσσιανικό χαρακτήρα. (Βιβλιογραφία Αριθμός 5)

1.10.2. Ινδία

Πολλά στοιχεία για τα αρχαία ινδικά κοσμήματα έχουμε από τα αγάλματατου Βούδα και τις τοιχογραφίες των σπηλαίων Ατζάντα (4ος – 5ος αιώνας). Ημεγάλη ποικιλία των κοσμημάτων που εικονίζονται και η κυριαρχία τηςπολυχρωμίας δείχνουν το υ-ψηλό επίπεδο της κοσμηματοποιϊας σε έναν απότους πιο αξιοθαύμαστους πρώιμους πολιτισμούς, όπως είναι ο ινδικός. Ηεκτεταμένη χρήση της πολυχρωμίας ήταν δυνατή εξαιτίας της συλλογήςμαργαριταριών, από τους αλιείς και του πλούτου και της ποικιλίας τωνορυκτών πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθων που υπάρχουν στην Ινδία και στιςγειτονικές χώρες, όπως την Κεϋλάνη, την Ταϊλάνδη και τη Βιρμανία. Έτσι, οιΙνδίες ήταν οι πρώτες που στολίστηκαν με μεγάλες ποσότητες κοσμημάτων –τόσο που μπορούσαν να καλύψουν όλο το σώμα χωρίς να χρειάζεταιοποιοδήποτε ρούχο. Στην Ινδία και σε περιοχές που ζούσαν κάτω από ινδική επίδραση, τοκάρφωμα, το στίλβωμα και το τρύπημα των πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθωνγνώρισε μεγάλη πρόοδο. Η λάξευση όμωςυιοθετήθηκε πολύ αργότερα στην Ανατολή,όπου μέχρι πρόσφατα θεωρούντανπροτιμότερο να μη μειώνεται το μέγεθος τουλίθου. Κατά τους αιώνες και τις χιλιετίεςπου πέρασαν, η εξωτερική επίδραση –ιρανική, ελληνική, βουδιστική καιισλαμικοί δεν μπόρεσε να αλλάξει ταβασικά παραδοσιακά χαρακτηριστικά τηςκοσμηματοποιϊας στην ανατολική Ασία,επειδή σκοπός της δεν ήταν τόσο ηκαλλιτεχνική έκφραση των δημιουργών όσοο εντυπωσιασμός του παρατηρητή.

61

Αν οι πλούσιοι μαχαραγιάδες στολίζονταν με κοσμήματα –στα τουρμπάνιατους, στα αυτιά, γύρω από το λαιμό τους, στη μύτη, ακόμη και στα δόντιατους- τα πολύτιμα αντικείμενα που φορούσαν οι γυναίκες ήταν πολύπερισσότερα και το καθένα είχε τη δική του ονομασία. Για το κεφάλι και μόνουπήρχαν τρία χρυσά διαδήματα, το καθένα από τρεις χρυσές ταινίες με έναάστρο στη μέση, διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους, κι ακόμη κλάδοι πουτοποθετούνταν στο πλάι του κεφαλιού, φύλλα λωτού κατασκευασμένα απόχρυσά φύλλα που φοριούνταν στον αυχένα μαζί με μπουκέτα χρυσώνλουλουδιών και τιάρες σε πολύπλοκα σχήματα, στολισμένες με πολλάκρεμαστά μενταγιόν που κουδούνιζαν. Τα σκουλαρίκια χαρακτηρίζονταν απόμεγάλη ποικιλία όπου η φιλιγκράνα, οι πολύτιμοι λίθοι και τα κοράλλιαδημιουργούσαν συν-θέσεις φυτικές που βασίζονταν στις χρωματικές αντιθέσεις.Μερικές Ινδές στερέωναν ένα κόσμημα στο μέτωπο ή τρυπούσαν τη μύτη τουςγια να κρεμάσουν ένα σκουλαρίκι στο δεξί ρουθούνι. Τα περιλαίμια ήτανσυχνά τόσο μακριά, ώστε έφταναν ως τους μηρούς και δίνονταν άλλεςονομασίες στα μαργαριταρένια και άλλες στα χρυσά. Τα πρώτα διαχωρίζοντανσύμφωνα με τον αριθμό των σειρών τους, οι οποίες μπορούσαν να είναι πολλέςδωδεκάδες. Μερικά περιλαίμια γίνονταν με συνδυασμό πολύτιμων λίθων καιμαργαριταριών, ενώ άλλα κατασκευάζονταν από φυλαχτά σε διάφορα σχήματα.Γενικά στη ινδική κοσμηματοποιϊα κυριαρχεί το χρωματικό παιχνίδι τωνδιαφορετικών υλικών που πάντα υπήρχαν στο υπέδαφος και στη θάλασσα τηςΙνδίας και των γειτονικών περιοχών.

1.10.3. Αφρική

Ο στολισμός των ανθρώπων στους αφρικανικούς πολιτισμούς γίνεταισυνήθως με λίγα αλλά φανταχτερά υλικά. Τα έργα με σχετικά υψηλό βαθμότεχνικής έρχονται από περιοχές όπου η επίδραση πιο ανεπτυγμένωνπολιτισμών –μεσογειακών ή ανατολικών- οδήγησε σε κοσμηματοποιικέςδραστηριότητες με κάποια σημασία. Το ασήμι είναι το πιο κοινό μέταλλο στακοσμήματα, ειδικά στις βόρειες παράκτιες περιοχές, και οι κοσμηματικέςμορφές συνήθως προέρχονται από την ισλαμική τέχνη. Ο προσωπικόςστολισμός, που σπάνια είναι πολύ καλής ποιότητας, περιλαμβάνει βραχιόλια,περιλαίμια, δαχτυλίδια, μπούστους, σκουλαρίκια και πόρπες για ζώνες, ενώ οιτεχνικές περιορίζονται στη χάραξη με φιλιγκράνα και τη χρήση ημιπολύτιμωνλίθων που έχουν στιλβωθεί με απλό τρόπο. Περιοχές όπως η Αιθιοπία, το Σουδάν και περιοχές όπου μιλιούνται γλώσσεςΠαντού λόγω της Αίγυπτο-νουβιανής και αραβικής γειτόνευσης και λόγω τουότι ήταν κέντρα ανθηρού εμπορίου χρυσού, ανέπτυξαν κοσμηματοποιικήδραστηριότητα αρκετά υψηλής ποιότητας που παρήγαγε κυρίως αντικείμεναγια τις βασιλικές αυλές και τις θρησκευτικές αρχές. Οι περιοχές αυτές έγινανεπίσης γνωστές από την παραγωγή προσωπικών κοσμητικών αντικειμένων,όπως είναι οι εγχάρακτες πλάκες, τα δαχτυλίδια, τα περιλαίμια και οι τιάρες. Τα ίδια μπορούν να ειπωθούν και για τον πολιτισμό των Ασάντι στη Γκάνα,από όπου προέρχεται μια μεγάλη συλλογή χρυσών κοσμημάτων τουΒρετανικού Μουσείου στο Λονδίνο. Ο τοπικός αρχηγός κάθε φυλής των Ασάντιείχε ένα ιδιωτικό εργαστήριο χρυσών κοσμημάτων για τη μικρή του αυλή. Κατά

62

τον 18ο και τον 19ο αιώνα η πιο μεγαλοπρεπής αυλή ήταν του βασιλιάΑσαντέχε στο Κουμάσι, την αρχαία πρωτεύουσα των Ασάντι στη Χρυσή Ακτή.Ένα πολύ διαδεδομένο κοσμητικό αντικείμενο ήταν το έμβλημα «αυτού πουμεταφέρει τις ψυχές» και ήταν διακοσμημένος δίσκος που, μαζί με άλλαεμβλήματα δήλωνε βασιλική ιδιότητα. Η διακόσμηση αυτών των δίσκωναποτελείται από συνδυασμό ποικίλων μοτίβων σε ακτινωτή ή σπειροειδήδιάταξη, κατά ορθόδοξο τρόπο σε σχέση με την κλασική τέχνη. Η μυστηριώδηςΠαρουσία αυτών των διακοσμητικών θεμάτων στην κοσμηματοποιϊα των Ασάντιμπορεί να εξηγηθεί μόνο με τη σποραδική εμφάνιση των Ευρωπαίωνχρυσοχόων στην περιοχή αυτή, πιθανώς κατά τους χρόνους του Μεσαίωνα.Επίσης χρησιμοποιούνται και άκαμπτα περιλαίμια, όπως και δαχτυλίδια, ταοποία ήταν ολόκληρα σκαλισμένα σε μορφή κάποιου ζώου. (ΒιβλιογραφίαΑριθμός 9)

63

1.11 Η ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΠΟΙΪΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΣΗΜΕΡΑ

Σήμερα, η αργυροχρυσοχοϊα είναι ένα σημαντικό κεφάλαιο στην οικονομίατης Ελλάδας. Υπάρχουν πολλά μικρά εργαστήρια που συνεχίζουν τηνπαράδοση του κοσμήματος χρησιμοποιώντας, φυσικά, όλα τα μοντέρναμηχανικά μέσα παραγωγής που έχουν ως τώρα τεθεί στην υπηρεσία της Τέχνηςαυτής. Υπάρχουν όμως και τεχνίτες που εργάζονται ακόμη με τελείωςπαραδοσιακά μέσα παραγωγής. Αυτοί αποτελούν μια μικρή εξαίρεση καιαντιπροσωπεύουν κυρίως το χειροποίητο κόσμημα. Η μαζική παραγωγήγίνεται με τη Χυτόπρεσσα, αφού προηγουμένως έχει σκαλιστεί το μοντέλο στομέταλλο, και ψήνεται σε ένα ειδικό λάστιχο. Φτιάχνεται έτσι το καλούπι, απότο οποίο παράγονται κέρινα ομοιώματα, τα οποία με ειδική επεξεργασία καιχύτευση δίνουν το κόσμημα στο μέταλλο που θέλουμε. Κατόπιν γίνεται οκαθαρισμός, οι κολλήσεις, το κάρφωμα των πετρών, λουστράρισμα κ.λ.π. Μ’αυτόν τον τρόπο έχουμε γρήγορη κατασκευή και παραγωγή του ίδιου σχεδίουόσες φορές μας ζητηθεί. Η επιτυχία του κοσμήματος οφείλεται κυρίως στομοντέλο και το καλό ψήσιμο του στο λάστιχο. Η ελληνική χρυσοχοία, ιδιαίτερατα τελευταία χρόνια, παρουσιάζει μεγάλη ζωντάνια στην παραγωγή. Οι εξαγωγές ελληνικών κοσμημάτων είναι επίσης ένα κεφάλαιο για τοκράτος που βοηθάει και στηρίζει τις προσπάθειες των χρυσοχόων. Η πορείατης ελληνικής χρυσοχοίας βαδίζει σε σχέδια από την παράδοση του ελληνικούκοσμήματος όλων των εποχών. Ιδιαίτερη παράδοση έχουν τα αντίγραφα τωνΚρητομυκηναικών κοσμημάτων, λόγω του τουρισμού και της προβολής τωνκοσμημάτων αυτών από τα μεγάλα χρυσοχοεία. Φυσικά, υπάρχουν πολλάεργαστήρια που με τα κοσμήματά τους λαμπρύνουν τη σημερινή Τέχνη τουκοσμήματος. Αυτά τα εργαστήρια χαρακτηρίζονται από τα κοσμήματα εκείναπου ο πλούτος και η ομορφιά τους δεν είναι τόσο στη σύνθεση του σχεδίου καιστο πλάσιμο του μετάλλου, αλλά στον πλούτο και στην ομορφιά των πολύτιμωνλίθων, στη μαγεία της καρφωτικής τέχνης και φυσικά, στην υπερβολική αξίαπου προσδιορίζουν αυτές του οι ιδιότητες. Τα ασημένια κοσμήματα έχουν πιο λαϊκή διάδοση λόγω του μειωμένουκόστους του μετάλλου. Σ’ αυτά, η θεματολογία είναι αντίκτυπος της λαϊκής μας παράδοσης. Πολλάδιακοσμητικά στοιχεία, πολύχρωμες, ημιπολύτιμες πέτρες, σμάλτα. Ο τρόπος κατασκευής τους συνδυάζει παλαιές και καινούριες τεχνικές όπωςκαι συνδυασμό δύο ή περισσοτέρων μετάλλων πάνω στο ίδιο κόσμημα(διχρωμία-τριχρωμία). Οι νέοι σχεδιαστές και κατασκευαστές προσπαθούν να δώσουν καινούριούφος και στυλ στις δημιουργίες τους, βασισμένα στις απαιτήσεις του σημερινούγούστου και της μόδας. Η χρυσοχοία στον υπόλοιπο κόσμο, Ευρώπη, Αμερική, είναι θαυμάσιατεχνικά ανεπτυγμένη. Η παραγωγή κοσμημάτων είναι μεγάλη και τέλεια. Βασικοί άρχοντες σ’ αυτόν τον κόσμο είναι οι Ιταλοί, οι Γάλλοι και οιΑμερικάνοι, που κυριαρχούν κυριολεκτικά στην παγκόσμια αγορά τουκοσμήματος και είναι αυτοί που δίνουν το σύνθημα της μόδας στο κόσμημα.

64

Ιδιαίτερο χώρο σήμερα στην παγκόσμια αγορά του κοσμήματος έχουν καιτα λεγόμενα faux bijoux, δηλαδή τα ψεύτικα κοσμήματα, τα οποία δενυστερούν σε σχέδια, τεχνικές και φυσικά, καλαίσθητο αποτέλεσμα. Την κύρια κατεύθυνση στην παγκόσμια μόδα του λεγόμενου υψηλούκοσμήματος, σήμερα δίνουν οι φίρμες, όπως Βαν Κλιφτ, Καρτιέ, Μπουσερόν,Βούλγαρης. Στην Ελλάδα, οι: Ζολώτας, Λαλαούνης, Βουράκης κ.λ.π. Τα σημερινά χρυσά κοσμηματα είναι μάλλον λιτά και όταν η μόδα το θέλει,συναντάμε διχρωμία ή τριχρωμία του μετάλλου. Τα σχέδια επηρεάζονται απ’την αφηρημένη τέχνη της εποχής μας και τα γεωμετρικά σχήματα. Ο φυτικόςκαι ζωικός διάκοσμός τους είναι τελείως σχηματοποιημένος. Όπως συμβαίνεικαι με τις άλλες μορφές Τέχνης, έτσι και οι σχεδιαστές κοσμημάτωνβρίσκονται σε συνεχή αναζήτηση νέων σχεδίων και υλικών. Εκτός από τα μεγάλα ονόματα στον κόσμο της χρυσοχοίας που λειτουργούνσαν τις πολυεθνικές εταιρείες και παρέχουν σε κάθε χώρα με τα υπερπολυτελήυποκαταστήματα τους άμεση εξυπηρέτηση στην ακριβή τους πελατεία,υπάρχουν και πάρα πολλοί καλλιτέχνες που ασχολούνται με το σχεδιασμό καιτην κατασκευή κοσμημάτων. Οι τελευταίοι χρησιμοποιούν κάθε υλικό για τις κατασκευές τους, δέρματα,μέταλλα, σχοινιά, ξύλα, διάφορες πλαστικές ουσίες, γυαλιά, βότσαλα ή ό,τιάλλο υλικό η φαντασία τους μπορεί να συλλάβει. Ένα συμπέρασμα βγαίνει μέσα από τη μακροχρόνια ιστορία της εξέλιξηςτου ανθρώπου: ότι ακόμη και σήμερα βρίσκεται στο στάδιο εκείνο της μαγείαςτης διακόσμησης του εαυτού του, χωρίς να προέχουν θρησκευτικοί πλέονλόγοι, παρά μονάχα λόγοι καλαισθησίας, ερωτισμού, ματαιοδοξίας,εγωκεντρισμού πολλές φορές. Η μαγεία του αστραφτερού μετάλλου, η πολυχρωμία των πετρών, οι μύθοικαι οι ιστορίες που συνδέονται μ’ αυτές, ο συμβολισμός των σχεδίων καιχρωμάτων γεννούν αρχέγονες μαγικές ικανότητες στις συνειδήσεις τωνανθρώπων, συνεχίζοντας έτσι, μέσα απ’ την αιώνια πορεία της ανακύκλωσηςτου ανθρώπου, έναν αδιάκοπο και αδιάσπαστο πρωτόγονο ερωτισμό μ’ αυτά ταδιακοσμητικά σύμβολα, που κράτησε και θα κρατήσει σίγουρα όσο και ηύπαρξή του μέσα στο σύμπαν. (Βιβλιογραφία Αριθμός 3)

65

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ ΜΕ Η/Υ ΚΑΙΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟΣ

66

2.1. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΕΣΟ Η/Υ

Στο κεφαλαίο αυτό παρουσιάζονται διάφορα σχεδιαστικά πακέτα πουσχετίζονται με τα κοσμήματα.Τα σημαντικότερα σχεδιαστικά πακέτα κοσμημάτων έιναι το jewel CAD,Rhino3d, Flamingo, και ART cam PRO.Μια επίσκεψη στα site κατατοπίζειαναλυτικά για τις λειτουργίες του κάθε προγράμματος.

2.1.1. JEWEL CAD

Περιγραφή προϊόντος

Το Jewell CAD είναι ένα 3D ελεύθερου σχηματισμού επιφάνειαςβασισμένο σε στερεά. Παρέχει ισχυρές δυνατότητες μοντελοποίησης, πουεπιτρέπει τα εργαλεία του, να σχεδιάζουν με ελευθερία και επαγγελματικόστυλ. Τα εργαλεία του είναι απλά και εύκολα μπορούν να χρησιμο-ποιηθούν από το χρηστη. Το Jewell CAD είναι ένα 3D-Dimensional που μειώνει τα λάθη και τηνασυνέπεια του 2D χειροποιήτου σχεδιασμού. Επιπλέον προσφέρει τη θέατου αντικειμένου από οποιαδήποτε επιθυμητή γωνία με ακρίβεια. Είναι

67

σχεδιασμένο με ενσωματωμένη βιβλιοθήκη που περιέχει βασικά μέρη(τμήματα) και πετράδια σε διάφορα σχήματα που μπορούν ναενσωματωθούν στο βασικό σχέδιο από το input κατά την επιθυμία τουχρήστη.

Από ένα απλό συρμάτινο μοντέλο σε μια πλήρη έγχρωμη εικόνα

Τα 3D σχέδια είναι αποθηκευμένα σε φακέλους που καταναλώνουνπολύ λίγο χώρο στο δίσκο και προσφέρουν υψηλών προδιαγραφών απει-κόνιση αντικειμένων έγχρωμου ή απλά του συρμάτινου μοντέλου του.

Έτοιμοι για ταχεία πρωτοτυποποίηση και CNC

Τα σχεδιαστικά δεδομένα του Jewell CAD μπορούν να μετατραπούν σεπολύ μικρά (αλλά όχι ασήμαντα) κομμάτια.

Εικονικό πρωτότυπο προς παραγωγή:

Υπολογίζει το βάρος και τον όγκο του σχεδιασμένου κομματιού καιπροσπαθεί να το παράγει με μεγάλη ακρίβεια. Το Jewell CAD είναι τοκύριο πρόγραμμα που αντιπροσωπεύει το σχεδιασμό κοσμημάτων.

Design Gallery from JewelCAD

68

Designs contributed by Roizy Design & Manufacturer Sdn. Bhd. in Malaysia ( ©

69

Designs contributed by 3D Jewel Tech. Co., Ltd. in China ( © 3D Jewel Tech. Co., Ltd. All rightsreserved.)

(Βιβλιογραφία Αριθμός 17,1-2-6)

70

2.1.2. RHINO – FLAMINGO

Tο βασικό πρόγραμμα Rhino μπορεί να δημιουργήσει, ν’ αναλύσει καινα μετατρέψει σε καμπύλες NURBS επιφάνειες και στερεά. Δεν υπάρχουνόρια στην πολυπλοκότητα, το επίπεδο η το μέγεθος. Το πρόγραμμα αυτόπεριλαμβάνει:Ø Ελεύθερη σχεδίαση σε 3D με ειδικά εργαλεία και εντολές

71

Ø Ακρίβεια που χρειάζεται να σχεδιάσει έπειτα το πρωτότυπο, ν’ ανα-λυθεί και να κατασκευαστεί οτιδήποτε από ένα αεροπλάνο έως καιένα κόσμημα.

Ø Συμβατότητα με προηγούμενα υπαρκτά σχέδια Rendering,Anιmation και λογισμικό παρουσίασης

Ø Εύκολο στη χρήση και μπορεί να σχεδιάσει και να παρουσιάσειοτιδήποτε χωρίς να περιοριστεί από το λογισμικό. Δεν χρειάζεταιειδικευμένο HARDWARE (όπως WINDOWS 95/98/NT/ME/2000 ήXP κ.ά.). Είναι σχετικά προσιτό για τις Δυνατότητές του.

Το Flamingo εν συνεχεία είναι ένα πρόγραμμα που συνεργάζεται με τοRhino και συμβάλλει στην παρουσίαση και στην απόδοση της εικόνας τουαντικειμένου σε υψηλά επίπεδα. Πραγματοποιεί Rendering.

Jewelry By Marko Osala, Goldsmith - Designer

Modeled in Rhino. Rendered in Flamingo

(Βιβλιογραφία Αριθμός 17,4)

72

Gallery General | Product Design | Auto Styling | Jewelry | Mechanical | Architecture | Marine submit new image

Bracelet Jewelry Puzzle Ring Tibetan Ring Cage Ring

Ring Armor Ring Cartier Pasha 20 eurocent watch

Criss Cross Ring platinum ring Ear Ring One Ring Ring and Pendant

Pearl ring Engagement ring Temptation Enamel Jewelry Black-Tie

Kinetic Rings timex watch Pendant Engagement1

73

Puzzle Ring By Kristian Saarikorpi, Master Goldsmith –

Modeled in Rhino. Rendered in Flamingo

(Βιβλιογραφία Αριθμός 17,4-12)

74

2.1.3. ART CAM PRO

Το πρόγραμμα αυτό είναι μοναδικό από άποψη μοντελοποίησης καισυνεργασίας του SOFTWARE με CNC μηχανές. Επιπλέον επιτρέπει να δημιουργηθούν προϊόντα υψηλής ποιότητας, ταοποία είναι απλά σχεδιασμένα σε 2D. Το ART CAM PRO είναι μια από τιςκαλύτερες CAD/CAM λύσεις και χρησιμοποιείται σε μια πληθώραεργασιών. Τα προϊόντα που σχεδιάζονται και παράγονται είναι ποικίλα.

(Βιβλιογραφία Αριθμός 17,5)

Η παρουσίαση των παραπάνω προγραμμάτων από τις αντίστοιχεςιστοσελίδες υπάρχει σε παράρτημα στο τέλος της εργασίας.

75

76

2.2 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΣΤΟ ΧΕΡΙ

Ο Πρώτος και βασικότερος παράγοντας για τη δημιουργία τουκοσμήματος ειναι ο σχεδιασμός του. Εφ’ όσον ο τεχνίτης, έχει τηδυνατότητα να διαβάζει το σχέδιο, τότε έχει και τη δυνατότητα νακατασκευής του αντικειμένου, χωρίς περαιτέρω εργασίες σ’αυτό. Έναςκαλός τεχνίτης και πολύ περισσότερο ένας καλός σχεδιαστής κοσμημάτων,ή και ένας μοντελαδόρος πρέπει να έχει γνώσεις στο σχέδιο, δηλαδή τοδιάβασμα του σχεδίου ή του αντικειμένου, καθώς και στα μέτρα πουχρειάζεται για την οποιαδήποτε κατασκευή. Οι αρχές που ακολουθεί τοσχέδιο ειναι οι γενικές αρχές του σχεδίου και της ζωγραφικής. Τα όργαναπου χρησιμοποιούνται παρατήθονται στις παρακάτω εικόνες ( εικόνα 1,1Α, 3,). Ένα δείγμα διάταξης ενός κοσμήματος σε ένα σχέδιοπαρουσιάζεται στις εικόνες (11, 17, 18). (Βιβλιογραφία Αριθμός 13) Ο σχεδιασμός στο χέρι εκτός από τις καθιερωμένες μεθόδους πρέπειπάντα να συνδυάζεται με την φαντασία και το ταλέντο, χαρίσματα τα οποίααπαιτούνται για την επιτυχία του προϊόντος στην αγορά. Εκτός από τοταλέντο του σχεδιαστή πρυποτίθεται και η αναγραφή των ακριβώνδιαστάσεων, έτσι ώστε το έμπειρο μάτι του τεχνίτη να μπορέσει να τοεκτελέσει με ακρίβεια. Αυτή η μέθοδος στο χέρι είναι ποιο εύκολη και πιοπροσιτή, οποιαδήποτε ιδέα μπορεί να σχεδιαστεί απλά με ένα σκαρίφημασε πολύ σύντομο χρόνο. Αντίθετα ο σχεδιασμός με τη βοήθεια υπολογιστή προϋποθέτει καλήγνώση κάποιου σχεδιαστικού πακέτου και αρκετό χρόνο.Και οι δύο μέθοδοι έχουν και πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αλλά μετην ανάπτυξη της τεχνολογίας οι μέθοδοι απλοποιούνται συνεχώς με τηνχρήση του υπολογιστή. Μπορεί να ειναι κάπως χρονοβόρα διαδικασίαόμως παρουσιάζει καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα και επιπλέον σεσυνδυασμό με ειδικά μηχανήματα προσομοίωσης δημιουργείταικατευθείαν το πρωτότυπο-μοντέλο, από το οποίο θα δημιουργηθεί τοκαλούπι χωρίς την επέμβαση του ανθρώπινου χεριού. Στις παρακάτω σελίδες παρουσιάζονται και ορισμένα σχέδιακοσμημάτων στο χέρι.

77

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΜΕΘΟΔΟΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΣ ΜΕΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ

ΜΕΘΟΔΟΥΣ

78

3.1. Μέταλλα: Προέλευση, Συμπεριφορά καιΠαραγωγή

Τα μέταλλα απαντούν στη γη σε μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται μετον γενικό όρο μετάλλευμα ή ορυκτό. Τα μεταλλεύματα είναι συνήθωςφυσικά μίγματα που περιέχουν ποικίλες αναλογίες μεταλλικώνσυστατικών. Αυτοφυή είναι τα μέταλλα που μπορούν να βρεθούν σεκαθαρή κατάσταση και τα πιο συνηθισμένα από αυτά είναι ο άργυρος, ολευκόχρυσος και ο χρυσός. Τα μέταλλα αυτά βρίσκονται επίσης και σεσυνδυασμό με άλλα στοιχεία. Τα μέταλλα μπορούν να βρεθούν πάνω στηνεπιφάνεια της γης, όπως συμβαίνει με τον χαλκό, ή σε ορυχεία πουφθάνουν πολλά μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης. Τα μέταλλα αυτάγια να γίνουν πρακτικά χρησιμοποιήσιμα πρέπει να υποστούνεπεξεργασία, έτσι ώστε να χωριστούν τα χρήσιμα μεταλλεύματα από τιςάχρηστες αδρανείς ύλες. Υπάρχουν δύο κύριες ομάδες μετάλλων:τα σιδηρούχα και τα μη σιδηρούχα. Στα σιδηρούχα μέταλλα υπάγονται οσίδηρος και τα κράματα που περιέχουν σίδηρο όλα ταάλλα είναι μη σιδηρούχα. Μια υποομάδα μη σιδηρούχων μετάλλωναποτελείται από τα ευγενή ή πολύτιμα μέταλλα. Τα μέταλλα αυτά έχουνεπιφάνειες που είναι σχετικά αμετάβλητες στον αέρα όπως ο καθαρόςχρυσός, ο άργυρος, ο λευκόχρυσος ή πλατίνα και η οικογένεια τωνμετάλλων που μοιάζουν με τον λευκόχρυσο. Τα γνωστότερα μέταλλακατατάσσονται κατά σειρά μειούμενης ευπάθειας στην ατμοσφαιρική ήχημική διάβρωση ως εξής: αργίλιο (το γνωστό αλουμίνιο), ψευδάργυρος,σίδηρος, νικέλιο, κασσίτερος, μόλυβδος, χαλκός, υδράργυρος, άργυρος,λευκόχρυσος και χρυσός.

3.1.1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣΜΕΤΑΛΛΩΝ

Τα μέταλλα αποτελούν πλέον των τριών τετάρτων των γνωστών καθαρώνστοιχείων που συναντώνται στη Γη. Όλα τα μέταλλα έχουν αδιαφανή καικρυσταλλική δομή. Αν θερμανθούν σε αρκετά υψηλές θερμοκρασίεςγίνονται υγρά. Αυτό συμβαίνει σε θερμοκρασίες που ποικίλλουν απόμέταλλο σε μέταλλο και κάθε μέταλλο έχει το δικό του χαρακτηριστικόσημείο τήξης. Καθώς ψύχεται το μέταλλο γίνεται στερεό σε μιασυγκεκριμένη θερμοκρασία, που ονομάζεται σημείο πήξης· τα. μόριαδιατάσσονται σε θέσεις που είναι σχετικά σταθερές και προκαθορισμένες.

79

Το σημείο ζέσης είναι η θερμοκρασία στην οποία βράζει το κάθε μέταλλο.Όλα τα μέταλλα μπορούν να τηκούν, δηλαδή μπορούν να πάρουν τηνυγρή κατάσταση, με την προσφορά θερμότητας και κατά συνέπειαμπορούν να ενωθούν με άλλα μέταλλα. Η ιδιότητα αυτή, που δενπεριορίζεται στα μέταλλα, επιτρέπει την επιλεκτική τήξη τους, για τηναπαλλαγή τους από τις ανεπιθύμητες ακαθαρσίες και τον συνδυασμό τουςμε άλλα μέταλλα, για τη δημιουργία κραμάτων. Επιτρέπει επίσης τηνχύτευση και τη σύνδεση των μετάλλων με ετερογενή συγκόλληση χαμηλήςκαι υψηλής θερμοκρασίας (π.χ. κασσιτεροκόλληση και αργυροκόλληση)και αυτογενή συγκόλληση (π.χ. οξυγονοκόλληση και ηλεκτροκόλληση). Πολλά μέταλλα είναι καλοί αγωγοί του ηλεκτρισμού δεν παρουσιάζουν-αντίσταση στη διέλευση ενός ηλεκτρικού ρεύματος μέσα από την μάζατους. Ο καλύτερος ηλεκτρικός αγωγός είναι ο άργυρος, ακολουθούμενοςκατά σειρά από τον χαλκό, τον χρυσό και το αλουμίνιο. Αυτό είναι έναςσημαντικός παράγων για την ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση των μετάλλων.Επίσης τα μέταλλα μπορούν να γυαλισθούν έτσι ώστε να αποκτήσουνμεγάλη στιλπνότητα-λούστρο δηλαδή μια μεγάλη ικανότητα ανάκλασηςτου Φωτός. Τα σκληρότερα μέταλλα στιλβώνονται περισσότερο και τογυάλισμα τους διαρκεί ποιο πολύ. Σύμφωνα με τον τρόπο που συμπεριφοράς τους τα γνωστά μέταλλαέχουν την ακόλουθη φθίνουσα σειρά ελατότητας με χτύπημα: χρυσός,άργυρος, αλουμίνιο, χαλκός, κασσίτερος, λευκόχρυσος, μόλυβδος,ψευδάργυρος. Επίσης η σειρά φθίνουσας ελατότητας με κυλίνδρωση τουςειναι: μόλυβδος, κασσίτερος, χρυσός, άργυρος, αλουμίνιο, χαλκός καιλευκόχρυσος. Ο χαλκός και ο άργυρος έχουν όμοια χαρακτηριστικά, σεαυτό οφείλεται η επιτυχία του φύλλου Sheffield μιας μορφής ντυμένου μεάργυρο φύλλο χαλκού σε αρκετά μεγάλα πάχη το οποίο διατηρεί μετά τηκυλίνδρωση του τον ίδιο λόγο πάχους των δυο συστατικών του.

3.1.2. ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

Τα πολύτιμα μέταλλα που χρησιμοποιούν πιο συχνά οι χειροτέχνεςείναι ο χρυσός, ο άργυρος ή ασήμι, και ο λευκόχρυσος ή πλατίνα. Τασυνηθισμένα βασικά μέταλλα είναι ο χαλκός, το αργίλιο ή αλουμίνιο, ομόλυβδος ή μολύβι, ο κασσίτερος, το νικέλιο ή νίκελ και ο ψευδάργυρος ήτσίγκος. Μερικά βασικά μέταλλα και πολύτιμα μέταλλα χρησιμοποιούνταιγια την δημιουργία κραμάτων όπως ο ορείχαλκος, το κρατέρωμα, οκασσιτεροψευδάργυρος, το αργυρονικέλιο, το καλάι, ο άργυρος sterling,τα χρυσοκράματα, το μέταλλο μονέλ και το νιχρώμ. Τα δυαδικά κράματααποτελούνται από δύο μέταλλα και τα τριαδικά από τρία.

80

3.1.3. ΧΡΥΣΟΣ Αυ 79

Ατομικό βάρος 197,2Ειδικό βάρος 19,32Σημείο τήξης 1063ºCΣημείο ζέσης 2970°C

Ο χρυσός, ένα λαμπροκίτρινο μέταλλο,ευρύτατα διαδομένο στη φύση, είναι πιθανώς ένα από τα πρώτα μέταλλαπου γνώρισε ο άνθρωπος, ίσως το δεύτερο μετά τον χαλκό. Μια και είναιένα από τα λίγα μέταλλα, που βρίσκονται σε φυσική κατάσταση,αναγνωρίζεται εύκολα από το χαρακτηριστικό χρώμα και το μεγάλο βάροςτου. Σε μια από τις μορφές του, τη μορφή του χρυσού σεψήγματα, βρίσκεται στα αλλουβιακά χώματα, στις κοίτες των ποταμών,όπου καθιζάνει μετά την αποσάθρωση και μεταφορά τωνχρυσοφόρων πετρωμάτων. Το μέγεθος των ψηγμάτων ποικίλλει από ταμικρά φυλλίδια ή τους κόκκους σκόνης μέχρι τους μεγάλους βώλους πουζυγίζουν μέχρι και μερικές δεκάδες κιλά! Ο χρυσός ανευρίσκεται επίσηςσε μια μικτή μορφή όπου το μέταλλο είναι περικλεισμένο σε μια μήτρααπό χαλαζία ή άλλο ορυκτό. Ο χρυσός συναντιέται επίσης σε φλέβες μέσαστο πέτρωμα από το οποίο εξορύσσεται και συνοδεύεται συνήθως απόάργυρο, χαλκό, μόλυβδο και μερικές φορές ψευδάργυρο. Από όλα ταμέταλλα που χρησιμοποιούνται σαν διακοσμητικά βαρύτερος από τονχρυσό είναι μόνο ο λευκόχρυσος. Ο καθαρός χρυσός παίρνεται από τα μεταλλεύματα με μια από τιςακόλουθες μεθόδους: αμαλγαματοποίηση με υδράργυρο, εκχύλιση μεκυανιούχα άλατα, συνδυασμένη αμαλγαματοποίηση και διαχωρισμός μεβαρύτητα, επίπλευση σε οργανικά έλαια, φρύξη και εκχύλιση μεκυανιούχα άλατα ή σύντηξη με μεταλλεύματα μολύβδου και χαλκού. Κανένα μέταλλο δεν ξεπερνάει τον χρυσό στην ελατότητα και το όλκιμο.Στην καθαρή του κατάσταση, ως άπεφθος χρυσός, μπορεί νασφυρηλατηθεί σε φύλλο πάχους 0,000002 εκατοστών ενώ από μια ουγγιάκαθαρού μετάλλου μπορεί να τραβηχθεί σύρμα μήκους αρκετών χιλιάδωνμέτρων. Ο χρυσός παρουσιάζει μεγάλη αντοχή στα συνηθισμένα διαλυτικάμέσα. Αντέχει στην οξείδωση και είναι χημικά αδρανής. Αυτό εξηγεί τηνεξαίρετη κατάσταση στην οποία διατηρούνται τα αρχαία αντικείμενα απόχρυσό, που ανακαλύφθηκαν σε τάφους της Αιγύπτου, της Ετρουρίας, τηςΚολομβίας, του Μεξικού και πολλών άλλων τόπων. Σε καθαρή κατάσταση (καθαρότητας 99,95 τοις εκατό όπωςχρησιμοποιείται στην τέχνη), ο χρυσός αντέχει στην οξείδωση ακόμα καιμετά την ανόπτησή του (την υποβολή του σε επεξεργασία). Χρυσός σεμορφή κράματος, όπως χρησιμοποιείται πάντα στην κοσμηματοποιία,οξειδώνεται μετά την ανόπτησή εξ αιτίας των ξένων μετάλλων που περιέχει,αλλά, η επιφανειακή αυτή οξείδωση αφαιρείται με εμβάπτιση τουαντικειμένου σε μπάνιο αραιού θειικού ή νιτρικού οξέος.

81

3.1.4. TΑ ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑΤΑ.

Καθώς ο χρυσός στην καθαρή ή άπεφθη κατάσταση θεωρείται πολύμαλακός για τις συνηθισμένες εφαρμογές στην κοσμηματοποιία και τηνοδοντιατρική, που είναι και οι πιο σημαντικές χρήσεις του, συνδυάζεταισυνήθως προς κράματα με άλλα μέταλλα όπως ο χαλκός, ο άργυρος, τονικέλιο και ο ψευδάργυρος. Το καθένα από τα μέταλλα αυτά δίνει στονχρυσό ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χρωματικά γνωρίσματα.Ανάλογα με τον τύπο του κράματος αλλάζουν το σημείο τήξης, ησκληρότητα, το ειδικό βάρος και η ελατότητα. Ο λευκός χρυσός, που δεν πρέπει να συγχέεται με τον λευκόχρυσο ήπλατίνα, είναι ένα λευκό κράμα χρυσού που περιέχει 25 τοις εκατόλευκόχρυσο ή 12 τοις εκατό παλλάδιο και έχει ψηλότερο σημείο τήξηςαπό τον καθαρό χρυσό. Είναι λευκότερος από τον λευκόχρυσο και πιοσκούρος από τον άργυρο sterling. Ανθεκτικός αλλά ελατός πρέπει ναεπεξεργάζεται κατά στάδια με ενδιάμεσες ανοπτήσεις για να εξαλειφθούν οιεσωτερικές τάσεις που παραμένουν στην μάζα του και μπορούν ναπροκαλέσουν ραγίσματα είτε κατά την παραπέρα επεξεργασία είτε κατά τηχρήση.Ο πράσινος χρυσός, που γίνεται με την προσθήκη 30-40% αργύρου ήαργύρου, καδμίου και ψευδαργύρου είναι μαλακός και ελατός καιδουλεύεται εύκολα. Ο κίτρινος χρυσός γίνεται με την προσθήκη αργύρου και χαλκού. Όσομεγαλύτερο είναι το ποσοστό του χαλκού, τόσο πιο κοκκινωπό είναι τοχρώμα του χρυσοκράματος. Ο κίτρινος χρυσός είναι ένας εξαίρετος χρυσόςγενικής χρήσης όπως και ο κόκκινος χρυσός: οι ιδιότητες επεξεργασίαςτων τύπων αυτών μεταβάλλονται σε συνάρτηση με τη μεταβολή τηςεκατοστιαίας σύνθεσης των χρυσοκραμάτων.

3.1.5. ΤΑ ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ΚΑΡΑΤΙ

Μολονότι ο καθαρός χρυσός θεωρείται πολύ μαλακός για τιςπερισσότερες διακοσμητικές δουλειές, στην περίπτωση των χρυσών φύλλωνείναι γεγονός ότι η καλύτερη ποιότητα είναι αυτή των 23 καρατιών, πουπλησιάζει σε καθαρότητα τον άπεφθο χρυσό. Μερικές τεχνικέςδαμασκηνής διακοσμητικής χρησιμοποιούν σύρμα από καθαρό χρυσόεπειδή αυτό δεν χάνει ποτέ τη λαμπρότητα του. Για είδη όμως που πρέπεινα φορεθούν ή να χρησιμοποιηθούν, όπως τα κοσμήματα, συνηθίζεται ηχρησιμοποίηση χρυσοκραμά των που η περιεκτικότητας τους σε καθαρόχρυσό εκφράζεται σε καράτια. Στη χρυσοχοία ο όρος καράτι σημαίνειπεριεκτικότητα ή τίτλο και όχι βάρος όπως στην περίπτωση των πολύτιμωνλίθων. Γενικά, οι ιδιότητες των χρυσοκραμάτων είναι παρόμοιες με τιςιδιότητες του καθαρού χρυσού και γι' αυτό τα πρώτα δεν θεωρούνται από

82

το πλατύ κοινό ως κράματα αλλιώς διαφορετικές “ποιότητες” χρυσού,πράγμα που δεν είναι βέβαια σωστό. 'Όπως είπαμε και προηγουμένως, στη χρυσοποιϊα ο όρος καράτιαναφέρεται στην σχετική καθαρότητα του χρυσού. Ο καθαρός ή άπεφθοςχρυσός χαρακτηρίζεται ως χρυσός 24 καρατιών και οι μικρότεροι αριθμοίσημαίνουν ότι το υλικό περιέχει μια μικρότερη αναλογία χρυσού ενώ τουπόλοιπο αποτελείται από άλλα μέταλλα, που συνήθως δενκατονομάζονται.

3.1.5.1. ΕΚΑΤΟΣΤΙΑΙΑ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΧΡΥΣΟΚΡΑΜΆΤΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΣΕ ΚΑΡΑΤΙΑ

Καράτια (Κ) % χρυσός Καράτια (Κ) % χρυσός24 Κ 100,00 12Κ 50,0023 Κ 95.83 11Κ 45,8322 Κ 91,67 10Κ 41,6721 Κ 87,50 9 Κ 37.5020 Κ 83,33 8 Κ 33,3319 Κ 79,17 7 Κ 29,1718 Κ 75,00 6 Κ 25,0017 Κ 70,83 5 Κ 20,8316 Κ 66,67 4 Κ 16.6715 Κ 62.30 3 Κ 12,5014 Κ 58.33 2 Κ 8,3313Κ 54,17 1 Κ 4,17

ΠΙΝΑΚΑΣ 3.1.5.1 Το σφράγισμα του χρυσού και των χρυσοκραμάτων στις ΗνωμένεςΠολιτείες με ένα σήμα δηλωτικό της ποιότητας του υλικού διέπεται απόειδικό νόμο(U.S. Stamping Law) και ελέγχεται από το Εθνικό ΓραφείοΠροτύπων. Το οποιοδήποτε είδος που έχει μια συγκεκριμένη ποιότητα,όπως δηλώνεται από την σχετική σφραγίδα (π.χ. 18 Κ), όταν ελεγχθεί δενεπιτρέπεται να έχει αριθμό καρατιών μικρότερο από μισό καράτι από όσοδηλώνεται με τη σφραγίδα ενώ όταν το είδος είναι κολλητό, η μέγιστηανεκτή διαφορά για ολόκληρο το είδος είναι 1 καράτι. Τα ευρωπαϊκά είδηαπό χρυσό και άργυρο πρέπει να περιέχουν περισσότερο πολύτιμομέταλλο από όσο δηλώνεται με τη σφραγίδα τους. Στην Αμερική, δενθεωρείται χρυσός κράμα χρυσού που είναι λιγότερο από 10 καράτια.Υλικά κάτω των 10 καρατιών δεν μπορούν να σφραγισθούν γιατί ηπεριεκτικότητας τους σε χρυσό είναι τόσο χαμηλή ώστε οι ιδιότητες τουςαπέχουν πολύ από τις ιδιότητες του χρυσού. Στις Δυτικές χώρες τασυνηθέστερα χρησιμοποιούμενα καράτια είναι τα 18 και τα 14. Οι τεχνίτεςτης Άπω Ανατολής χρησιμοποιούν συχνά χρυσό 22 καρατιών που μολονότιείναι μαλακός και φθείρεται εύκολα προτιμάται για το χαρακτηριστικόλαμπροκίτρινο χρώμα του και για λόγους που ανάγονται σε παραδοσιακάταμπού τα οποία αποσκοπούν στην αποφυγή της μόλυνσης τηςκαθαρότητας του χρυσού από την κατασκευή και χρήση φτηνώνκραμάτων. Ο όρος “επίχρυσο” είδος σημαίνει ότι επάνω σε ένα βασικό μέταλλο έχειπροστεθεί ένα στρώμα χρυσοκράματος με ετερογενή συγκόλληση χαμηλήςή υψηλής θερμοκρασίας, θερμή κυλίνδρωση, ηλεκτρόλυση, εμβάπτιση

83

κ.α. μεθόδους είτε στη μια πλευρά είτε και στις δύο πλευρές του βασικούμετάλλου. Το σύνθετο μέταλλο μπορεί να υποβληθεί σε σφυρηλάτηση,κυλίνδρωση ή τράβηγμα για να δώσει ένα προϊόν συγκεκριμένωνμικρότερων διαστάσεων. Για παράδειγμα, ένα σήμα «επίχρυσο 1/10 12 Κ» σημαίνει ότι τοβασικό μέταλλο έχει επιστρωθεί, σε μια ή σε περισσότερες επιφάνειες του,με χρυσόκραμα 12 καρατιών και ότι το χρυσόκραμα αυτό αποτελεί τοένα δέκατο του ολικού βάρους του αντικειμένου. Όταν κοπεί ένα φύλλοτου μετάλλου αυτού αποκαλύπτεται ο πυρήνας του βασικού μετάλλου.

3.1.6. ΟΙ ΚΟΛΛΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΧΡΥΣΌΚΡΑΜΑΤΩΝ

Η τέχνη της συγκόλλησης πιστεύεται ότι άρχισε από τον χρυσό. Γενικά,χρησιμοποιείται μια κόλληση, ένα υλικό λιγότερων καρατιών από τονχρυσό των κομματιών που πρόκειται να συγκολληθούν, το οποίο λιώνει σεχαμηλότερη θερμοκρασία και είναι πιο λεπτόρρευστο. Τα κράματαχρυσοκόλλησης παράγονται σήμερα με ελεγχόμενες θερμικές συνθήκεςκαι έχουν χρώμα που πλησιάζει προς το χρώμα του προς συγκόλλησηχρυσού. Σοβαρές εταιρείες παράγουν κολλητικά κράματα για χρυσό 18Κ,14Κ και 10Κ καθώς επίσης και για διάφορους τύπους λευκού χρυσού.Μερικοί τεχνίτες χρησιμοποιούν απλώς ως υλικό- κόλλησης έναν χρυσόλιγότερων καρατιών από τον χρυσό που θέλουν να κολλήσουν. Ηδιαδικασία αυτή μπορεί να γίνει αξιόπιστη αν βεβαιωθεί κανείς ότι τοσημείο τήξης του κράματος χρυσοκόλλησης είναι χαμηλότερο από τοσημείο τήξης του χρυσού από τον οποίο αποτελείται το αντικείμενο. Οιέτοιμες κολλήσεις πουλούνται σε κύβους τυποποιημένων διαστάσεων (στηνΑμερική περίπου 1,5 χ 1,5 ιντσών).

3.1.7. ΟΙ ΜΟΝΑΔΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ Στο διεθνές εμπόριο ως μονάδα μέτρησης του βάρους του χρυσού έχεικαθιερωθεί η ουγγιά τρόυ, που οφείλει το όνομα της στην γαλλική πόληTroyes. Η ουγγιά τρόυ είναι ίση με 31,183 γραμμάρια. "Άλλες μονάδεςείναι η λίβρα, που ισούται με 20 ουγγιές, το πεννυγουέιτ που ισούται με τοένα εικοστό της ουγγιάς (1 ουγγιά τρόυ = 20 πεννυγουέιτ) και ο κόκκος

που ισούται με το ένα εικοστότέταρτο του πεννυγουέιτ (1πεννυγουέιτ = 24 κόκκοι). Οιμονάδες αυτές εκτοπίζονται όλοκαι πιο πολύ, ιδίως στην Ευρώπη,από το γραμμάριο και τοχιλιόγραμμο. Χρυσός σε μορφή σύρματοςκαι φύλλου παράγεται σεβιομηχανική κλίμακα, τα δεχαρακτηριστικά μεγέθη τουςεκφράζονται είτε στο εμπειρικό

84

αγγλοσαξονικό σύστημα είτε στο διεθνές μετρικό ή δεκαδικό. Αντιστοιχίεςδίνονται σε πίνακες στο τέλος του βιβλίου. Τα φύλλα χρυσού διατίθενται στο εμπόριο σε μια μεγάλη ποικιλίαπαχών και αριθμού καρατιών. Τα χρυσά σύρματα μπορούν να έχουνκυκλική, ημικυκλική, τετραγωνική, ορθογώνια διατομή ή ειδικά σχήματα.Τα κύρια χαρακτηριστικά των προϊόντων αυτών είναι ο αριθμός καρατιών,το χρώμα, το μήκος, το πλάτος (ή το εμβαδόν διατομής), το βάρος ανάμονάδα μέτρησης κ.α.Τέτοιου είδους ποσοτικά στοιχεία για μερικά τυπικά προϊόντα και σχέσειςμετατροπής από μετρικό σύστημα σε μετρικό σύστημα δίνονται στο τέλοςτου βιβλίου. Πέρα από τις καθαρά αισθητικές απαιτήσεις, η εκλογή τουοποιουδήποτε τυποποιημένου βασικού υλικού εξαρτάται κυρίως από τηχρήση για την οποία προορίζεται. Για παράδειγμα, μερικά χρυσοκράματαείναι ακατάλληλα για επισμάλτωση, η οποία απαιτεί υλικό απαλλαγμένοαπό ψευδάργυρο. Άλλες απαιτήσεις, όπως η ανάγκη λεπτομερειακήςδουλειάς, οι ιδιότητες καλής χύτευσης, η αντοχή στο ξύσιμο και τογδάρσιμο και η διατήρηση του χρώματος μετά την ανόπτηση επιβάλλουντην εκλογή του κατάλληλου για την περίπτωση κράματος.

3.1.8. Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΧΡΥΣΟΚΡΑΜΑΤΩΝ-ΓΕΝΙΚΕΣΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Ο χρυσός είναι κατάλληλος για μορφοποίηση, με όλες τις μεθόδους.Μια βασική μέριμνα κατά τη χρήση του χρυσού, ιδίως για εκείνους πουείναι συνηθισμένοι στη δουλειά με ασήμι, έχει να κάνει με το γεγονός ότι οχρυσός, που έχει διπλάσιο σχεδόν ειδικό βάρος από τον άργυρο, ζυγίζει σείσους όγκους, πολύ περισσότερο. Αυτό μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο,ιδίως στην κοσμηματοποίηα, στη σχεδίαση και στη μέθοδο της δουλειάς. Κατά τη συγκόλληση του χρυσού πρέπει να διαλέγεται το κατάλληλο γιατη λειτουργικότητα του προϊόντος υλικό συγκόλλησης. Σε είδη πουαπαιτούν περισσότερες από μια συγκολλήσεις η δουλειά πρέπει να αρχίζειμε τη σκληρότερη κόλληση, αυτή, που γίνεται με πιο δύστηκτο υλικό, καινα προχωράει βαθμιαία προς τις πιο μαλακές κολλήσεις, με υλικό πουλιώνει σε χαμηλότερη θερμοκρασία, έτσι ώστε να προστατεύονται οι ήδηδημιουργούμενες συνδέσεις. Είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί ένα συλλίπασμα με μορφή υγρού ήπάστας και για τον σκοπό αυτό συνιστάται η χρησιμοποίηση των ειδικώνγια τον χρυσό συλλιπασμάτων. Τα υγρά συλλιπάσματα προορίζονται γιασυγκολλήσεις που διαρκούν περισσότερο χρόνο. Τα σύρματα τουσυγκολλητικού πρέπει να είναι λεπτότερα από τα συνδεόμενα άκρα τουαντικείμενου. Κατά τη θερμική μετεπεξεργασία ή ανόπτηση του χρυσού, ο τεχνίτηςπρέπει να προσέχει ώστε να μην υπερθερμαίνεται το μέταλλο γιατί, στηνπερίπτωση αυτή, μπορούν να προκληθούν ζημίες ή και ξαφνικήκαταστροφή του αντικείμενου. Η υπερθέρμανση προκαλεί επίσης μιαμεταβολή της μοριακής δομής του κράματος που μπορεί να οδηγήσει σε

85

δυσκολίες κατά το δούλεμα του. Φέρνει επίσης τα μη ευγενή συστατικάτου κράματος στην επιφάνεια, με αποτέλεσμα τη ν μεταβολή τουεπιφανειακού χρώματος και την απόθεση έμμονων αποθέσεων οξειδίου. Για τη σωστή εκτίμηση της θερμοκρασίας του κράματος κατά τηδιάρκεια της ανόπτησης, συνιστάται η επικάλυψη του αντικείμενου με ένασυλλίπασμα που γίνεται ρευστό σε ορισμένη, γνωστή θερμοκρασία. Οκίτρινος, ο κόκκινος και ο πράσινος χρυσός θερμαίνονται για να γίνουνμαλακοί στους 650°C περίπου και στη θερμοκρασία της θαμπήςερυθροπύρωσης. Ο κόκκινος χρυσός σβήνεται όσο είναι θερμός, αλλιώς θαγίνει σκληρός, ενώ ο πράσινος και ο κίτρινος χρυσός ψύχονται είτε μεσβήσιμο είτε εκτιθέμενοι στον αέρα. Ο λευκός χρυσός χρειάζεται ανόπτησησε θερμοκρασία περίπου 760°Cκαι στην κατάσταση της λαμπρήςερυθροπύρωσης και ψύχεται είτε με σβήσιμο όσο είναι θερμός είτεβαθμιαία εκτιθέμενος στον αέρα. Η θερμοκρασία χύτευσης του χρυσούείναι γύρω στους 1100-1300°θ .

3.1.9. ΔΟΚΙΜΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ ΜΕ ΟΞΥ

Μια γενική μέθοδος σχετικής ακρίβειας για την δοκιμή του χρυσούστηρίζεται σε μια συλλογή από δοκιμαστικές βελόνες, σημειωμένες μεαριθμούς καρατιών, μια μαύρη πέτρα δοκιμής, την “λυδία λίθο”, έναμπουκαλάκι με νιτρικό οξύ (για κράματα μέχρι 10 καρατιών) και έναμπουκαλάκι “βασιλικό ύδωρ” - μίγμα ατμίζοντος νιτρικού και πυκνούθειικού οξέος (για κράματα που περιέχουν περισσότερα από 10 καράτιαχρυσό). Με μια λίμα δημιουργείται σε αφανή περιοχή του αντικείμενου μιαχαραγή βάθους αρκετού ώστε να αποκαλυφθεί το εσωτερικόμέταλλο του δοκιμαζόμενου είδους. Ρίχνεται μια σταγόνα νιτρικού οξέος.Αν παραχθεί ένα ζωηρό πράσινο χρώμα αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενοείναι επίχρυσο και η βάση του από χαλκό ή χαλκούχο κράμα. Ένα ροζεξάνθημα με υφή κρέμας δείχνει ότι έχουμε να κάνουμε με επιχρυσωμένοασήμι. Μια ελαφρά αντίδραση δείχνει ότι πρόκειται για χρυσόκραμα μέχρι10 καρατιών ενώ η έλλειψη αντίδρασης υποδηλώνει χρυσό πάνω από 10καράτια. Η δοκιμή των χρυσοκραμάτων περιεκτικότητας μεγαλύτερης των 10καρατιών γίνεται με το τρίψιμο του δοκιμίου πάνω σε μιαειδική μαύρη πυριτική πέτρα - τη “Λυδία λίθο” - έτσι ώστε ναδημιουργηθεί ένα ευδιάκριτο χρυσό ίχνος. Δίπλα στο ίχνος αυτόαλλά σε κάποια απόσταση τρίβεται μια από τις μαρκαρισμένες χρυσέςβελόνες. Επάνω στα δύο ίχνη στάζεται ταυτόχρονα λίγο “βασιλικό ύδωρ”και παρατηρούνται οι αντιδράσεις. Αν το ίχνος από τη βελόνα αντιδράσειπιο γρήγορα από το άλλο, αυτό σημαίνει ότι το χρυσόκραμα περιέχειπερισσότερο χρυσό από όσο υποθέσαμε. Τότε παίρνουμε την αμέσωςεπόμενη μαρκαρισμένη βελόνα, αφού σκουπίσουμε καλά την μαύρηπέτρα, και επαναλαμβάνουμε την προηγούμενη διαδικασία. Αν το ίχνοςτου αντικείμενου αντιδράσει πιο γρήγορα από το ίχνος της δοκιμαστικής

86

βελόνας συμπεραίνουμε ότι το δοκίμιο είναι φτωχότερο σε χρυσό από τηβελόνα. Η μέθοδος συνεχίζεται μέχρις ότου συμπέσουν οι δύο αντιδράσεις.Κυκλοφορούν στο εμπόριο για τις δοκιμές του είδους αυτού μικρά γυάλιναφιαλίδια με σμυρισμένα πώματα, που περιέχουν πυκνό νιτρικό οξύ και“βασιλικό ύδωρ” – aqua regia.

3.1.10. ΑΡΓΥΡΟΣ Ag 47

Ιδιότητες (καθαρό στοιχείο)Ατομικό βάρος 107,88Ειδικό βάρος 10,50Σημείο τήξης 960,5°CΣημείο ζέσης 221Ό°CΣημείο τήξης (κράμα sterling) 893°C

Ο άργυρος βρίσκεται στη φύση τόσο ως αυτοφυέςμεταλλικό στοιχείο όσο και ως συστατικό διάφορων χημικών ενώσεων. Οφυσικός μεταλλικός άργυρος συναντιέται σε μορφή ψηγμάτων,συρματοειδών σχημάτων και μαζών, με βάρος των τελευταίων μέχρι και700 περίπου χιλιόγραμμων. Ο αυτοφυής άργυρος είναι σπάνιος και έχεικαθαρότητα μεταξύ 900 και 980 χιλιοστών. Σήμερα, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, ο άργυρος είναι παραπροϊόν -της μεταλλείας του χρυσού και της μεταλλουργίας του μολύβδου, τουχαλκού ή του ψευδάργυρου, στοιχεία με τα οποία συμπορεύεται συνήθωςστη φύση. Αποχωρίζεται από τα μέταλλα αυτά κατά τον καθαρισμό τους.Εξάγεται επίσης από τα μεταλλεύματα με άμεση φρύξη και τήξη, μεαμαλγαματοποίηση, με εκχύλιση με κυανιούχα άλατα (μια διεργασίαανάλογη με αυτή του καθαρισμού του χρυσού) και με άλλεςυδρομεταλλουργικές επεξεργασίες. Μια πρωτόγονη μέθοδος απομόνωσηςχρυσού ή αργύρου, γνωστή ως κυπέλλωση, στηριζόταν στην τοποθέτηση τουμεταλλεύματος σε ένα μικρό, ρηχό κύπελλο από τέφρα οστών και στηνέκθεση του κυπέλλου και του περιεχομένου του σε ψηλή θερμοκρασία μεταυτόχρονη παροχέτευση άφθονου αέρα. Τα μη ευγενή μέταλλαοξειδωνόταν και έπεφταν στον πυθμένα του κυπέλλου ενώ τα πολύτιμαμέταλλα έλιωναν και χωριζόντουσαν με απόχυση και ψύξη. Στην καθαρή κατάσταση ο άργυρος είναι το πιο ελατό και όλκιμομέταλλο μετά τον χρυσό. Είναι το λευκότερο μέταλλο και η επιφάνεια τουμπορεί να στιλβωθεί σε ψηλό βαθμό ανακλαστικότητας. Ο καθαρόςάργυρος, όγκο προς όγκο, έχει το μισό περίπου βάρος του χρυσού και τουλευκόχρυσου και τετραπλάσιο βάρος από το αλουμίνιο. Ο καλούμενος στοεμπόριο καθαρός άργυρος έχει περιεκτικότητα 999%ο ενώ ο υπερκαθαρόςείναι 999,5%ο ή και περισσότερο και εξ αιτίας της δυσκολίας τουκαθαρισμού του έχει δυσανάλογα μεγαλύτερη τιμή. Όπως συνέβη και με τον χρυσό, η ανακάλυψη του αργύρου στη φύσησε σχετικά καθαρή κατάσταση και οι ελκυστικές ιδιότητες επεξεργασίαςτου κέρδισαν από νωρίς την προσοχή και εκτίμηση του ανθρώπου. Εκτός

87

από τη διακοσμητική χρήση του με τη μορφή κοσμημάτων και σκευών, οάργυρος χρησιμοποιείται σήμερα και στην κοπή νομισμάτων, στηνφωτογραφική τέχνη και στην οδοντιατρική, καθώς επίσης και για τηνπαραγωγή κραμάτων ετερογενούς συγκόλλησης υψηλής θερμοκρασίας. Οάργυρος ήταν το μέταλλο που πρωτοχρησιμοποιήθηκε για εμπορικάενδιαφέρουσες ηλεκτρολυτικές επιμεταλλώσεις , πριν εκατό καιπερισσότερα χρόνια. Εκτός από την ελκυστική του εμφάνιση, η αντοχή τουμετάλλου στην προσβολή από τα τρόφιμα και τα οργανικά οξέα (εκτός απόαυτά που περιέχουν θείο) συντέλεσαν στη μεγάλη διάδοση του αργύρου ωςμέσου κατασκευής και επιμετάλλωσης των επιτραπέζιων σκευών.

3.1.11. ΤΑ AΡΓΥΡΟΚΡΑΜΑΤΑ

Στην καθαρή του κατάσταση ο άργυρος, όπως και ο χρυσός, είναι πολύμαλακός για την κατασκευή των περισσότερων διακοσμητικώναντικειμένων και γι' αυτό συνδυάζεται συνήθως με άλλα μέταλλα, μεσκοπό να αυξηθεί η σκληρότητα και η ανθεκτικότητα του. Το πιο κοινόαπό τα κράματα αυτά είναι ο άργυρος sterling, που οφείλει το όνομα τουστο γεγονός ότι ήταν το πρότυπο κράμα κοπής αργυρών νομισμάτων στηνΑγγλία πριν από το 1920. Ο άργυρος sterling αποτελείται από 925 μέρηαργύρου και 75 μέρη χαλκού. Στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής γιανα σφραγισθεί ως ασημένιο ένα είδος πρέπει να έχει τίτλο τουλάχιστο0,921 (δηλ. να έχει τουλάχιστο 921 μέρη αργύρου στα 1000 μέρηκράματος) ή 0,915 μαζί με τις συγκολλήσεις,σύμφωνα με τους κανονισμούς του κρατικού Γραφείου Προτύπων. Είδη μελιγότερο από 90% άργυρο δεν μπορούν να σφραγισθούνως ασημένια. Στην Ευρώπη, τα πρότυπα απαιτούν περιεκτικότητα σεάργυρο μεγαλύτερη από αυτή που δηλώνει η σφραγίδα. Ο άργυρος, σε αντίθεση με τον χρυσό, δεν παράγεται σε κράματαπεριεκτικότητας μικρότερης του 80 τοις εκατό όταν προορίζεται γιαδιακοσμητικούς σκοπούς, τουλάχιστο στη Δύση, μολονότι στην ΆπωΑνατολή γίνονται κράματα με τίτλο μικρότερο του 0,800, πουχρησιμοποιούνται για την κοπή ασημένιων νομισμάτων. Πάντως,υπάρχουν διάφορα κράματα για άλλες χρήσεις, εκτός από τηνδιακοσμητική, που περιέχουν χρυσό, κασσίτερο, μόλυβδο καιψευδάργυρο. Το ήλεκτρο ήταν ένα ωχροκίτρινο κράμα χρυσού-αργύρουπου χρησιμοποιούταν από τους αρχαίους "Έλληνες και Ρωμαίους. ΤαΑμερικανικά ασημένια νομίσματα είχαν 90 τοις εκατό άργυρο και 10 τοιςεκατό χαλκό. Ένα τυπικό οδοντιατρικό κράμα για αμάλγαμα περιέχει 67-70 τοις εκατό άργυρο, 3-6 τοις εκατό χαλκό, 25-29 τοις εκατό κασσίτεροκαι κατά μέγιστο όριο 0,2 τοις εκατό ψευδάργυρο.

Η ΑΓΟΡΑ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥ. Ο άργυρος sterling(και ο καθαρός άργυρος)πωλούνται σε μορφή ελάσματος, σύρματος, φύλλου και σε ειδικές μορφέςόπως τα ψήγματα (ακανόνιστες μάζες που γίνονται με χύσιμο λιωμένουαργύρου σε νερό), κοίλων σωλήνων ορθογώνιας, κυκλικής ή τετραγωνικήςδιατομής και σε κύκλους διαφόρων διαμέτρων. Πουλιέται με την ουγγιάτρόυ (31,183 γραμμάρια) ή με το γραμμάριο, όπως ο χρυσός, αλλά

88

μερικές φορές πουλιέται σύμφωνα με το μήκος, το πλάτος, το πάχος, τηνδιάμετρο κ.λ.π. Στην αμερικανική αγορά κυκλοφορούν και ημιτελειωμέναπροϊόντα με τυποποιημένες μορφές και διαστάσεις. Όλα τα προϊόντααργύρου (εκτός από τις ράβδους ή χελώνες) πωλούνται σε ανοπτημένη ήμαλακή κατάσταση, αν δεν ζητηθεί το αντίθετο από τον αγοραστή.

3.1.12. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥΑΡΓΥΡΟΥ

Κατά την επεξεργασία του αργύρου ενέργειες όπως η κυλίνδρωση προςομοιοπαχή φύλλα, το τράβηγμα μέσα από κοίλη μήτρα για την αλλαγή τηςδιαμέτρου ή της διατομής ενός σύρματος, η σφυρηλά-τηση προς ορισμένη μορφή ή το στάμπωμα με καλούπια ή μαλακόυπόστρωμα έχουν ως αποτέλεσμα μια σκλήρυνση του μετάλλουκαθώς τα μόρια συμπιέζονται από την επίδραση του εργαλείου επάνω στομέταλλο. Δημιουργούνται επίσης εσωτερικές τάσεις που μπορούν ναδυσκολέψουν την επεξεργασία ή να προκαλέσουν επιφανειακά ραγίσματαή και σπασίματα. Τότε προκύπτει η ανάγκη του να επαναφερθεί τομέταλλο σε μια μαλακή, ελατή κατάσταση για να γίνει δυνατή η παραπέραεργασία. Αυτό επιτυγχάνεται με την ανόπτηση ή την υποβολή του μετάλλου στηνεπίδραση της θερμότητας. Η καλύτερη θερμοκρασία ανόπτησης τουαργύρου sterling είναι αυτή των 600-650°0 Μετά τη θέρμανση, το μέταλλομπορεί να “σβηστεί” σε νερό ή αραιό υδατικό διάλυμα οξέος ή να αφεθείνα κρυώσει στον αέρα, οπότε θα επανακτήσει την μαλακότητά του.Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και χαμηλότερες θερμοκρασίες μεανάλογη επιμήκυνση του χρόνου θερμικής κατεργασίας. Οι ψηλότερεςθερμοκρασίες θα προκαλέσουν υπερθέρμανση, μια μεταβολή της δομήςτου μετάλλου συνοδευόμενη από τη δημιουργία “εγκαυμάτων” στηνεπιφάνεια του, οπότε θα χρειασθεί λιμάρισμα των προσβεβλημένωνσημείων, και ενδεχομένως από τον σχηματισμό ενός στρώματος οξειδίουτου χαλκού, που δημιουργείται ακριβώς κάτω από την επιφάνεια τουαντικείμενου, όταν το ασήμι που περιέχει χαλκό ανοπτάται στον αέρα. Η“σκουριά” αυτή γίνεται ορατή κατά τη στίλβωση με τη μορφή σκούρωνκηλίδων και οφείλεται στην οξείδωση του χαλκού ου θερμαινόμενουκράματος. Μπορεί να αφαιρεθεί με εμβάπτιση σε ένα ψυχρό διάλυμανιτρικού οξέος 50 τοις εκατό, με συνεχή παρακολούθηση της επιφάνειαςκαι αφαίρεση του αντικείμενου από το οξύ, ευθύς μόλις οι επιφάνειες πουδεν έχουν σκουριά γίνουν γκρι ενώ αυτές που έχουν σκουριά γίνουνμαύρες. Μετά το επιμελημένο ξέπλυμα με καθαρό νερό, το κράμα sterlingπρέπει α είναι απαλλαγμένο από οξείδια αλλά αν τυχόν παραμείνουν ίχνησκουριάς θα πρέπει να επαναληφθεί η όλη διαδικασία. Το κράμα του αργύρου μπορεί να προστατευθεί από τον κίνδυνο τηςσκουριάς με το να καλυφθεί με ένα διάλυμα βόρακα ή βορικού οξέος ήμίγματος βόρακα και βορικού οξέος και να πλυθεί με άφθονο νερό μετάτη θέρμανση. Μεγάλο μέρος του κινδύνου σκουριάσματος προλαμβάνεταιμε την ευθύς εξαρχής αποφυγή της υπερθέρμανσης του μετάλλου.

89

Μεγάλα κομμάτια από αργυρόκραμα sterling μπορούν να υποβληθούνσε μια αργή σκλήρυνση, που αυξάνει την αντοχή και ελαχιστοποιεί τηνεμφάνιση παραμορφώσεων. Η επεξεργασία αυτή συνίσταται από μίαθέρμανση του αντικείμενου επί δυόμισι ώρες, μετά το “σβήσιμο”, σεθερμοκρασία 280°C. Το θείο προσβάλλει τον άργυρο και τον μαυρίζει επιφανειακά,δημιουργώντας θειούχο άργυρο, που ελαττώνει την ανακλαστικότητά του.Ο τεχνίτης μπορεί να επωφεληθεί από την ιδιότητα αυτή του μετάλλου γιανα το χρωματίσει σκόπιμα ή να το “πατινάρει” κάνοντας το να φαίνεταιπαλιό. Αυτό γίνεται με το να τοποθετηθεί το μέταλλο σε μίγμα θειούχωνενώσεων, που κυκλοφορεί έτοιμο στο εμπόριο. Με την προσθήκη στον άργυρο ευγενών μετάλλων, όπως το παλλάδιο ήο χρυσός, έχουν δημιουργηθεί πλούσια σε άργυρο κράματα που αντέχουνστην επίδραση του θείου. Η επικάλυψη του αργύρου με ένα λεπτό στρώμανικελίου και ροδίου δίνει ευχάριστα αισθητικά αποτελέσματα και ισχυρήπροστασία από το θειο.

3.1.13. Η ΔΟΚΙΜΗ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥ

Μια απλή μέθοδος που δίνει μια γενική ένδειξη της παρουσίας αργύρουείναι και η ακόλουθη. Δημιουργείστε, με μια λίμα, μια σχετικά βαθιάεγκοπή το μέταλλο (όταν πρόκειται για τελειωμένο αντικείμενο σε ένααφανές μέρος του). Ρίξτε μια σταγόνα καθαρού νιτρικού οξέος τη χαραγμένη περιοχή καιπαρατηρείστε τα αποτελέσματα. Ο καθαρός άργυρος παράγει έναν λευκό,παχύρρευστο σαν κρέμα αφρισμό του οξέος, το κράμα sterling (0,925)δίνει έναν ομιχλώδη αφρισμό, ενώ τα φτωχότερα σε άργυρο κράματαγίνονται σκούρα ή και μαυρίζουν. Τα επάργυρα είδη με βάση χαλκού,όπως και αυτά με βάση νικελίου, πρασινίζουν.

3.1.14. ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΙΚΟ ΚΑΘΑΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΑΣΗΜΙΚΩΝ.

Τα επίπεδα και άλλα ασημένια είδη μπορούν να απαλλαχθούν γρήγορακαι χωρίς φθορά από τις επιφανειακές σκούρες κηλίδες θειούχου αργύρουμε το να εμβαπτιστούν σε ένα δοχείο από αλουμίνιο που περιέχειμαγειρική σόδα (όξινο ανθρακικό νάτριο) και επιτραπέζιο αλάτι (χλωριούχονάτριο) μαζί με λίγο σαπούνι. Το διάλυμα με το εμβαπτισμένο αντικείμενοζεσταίνεται μέχρις όταν βράσει και ο βρασμός διατηρείται μερικά λεπτά.Ύστερα, το αντικείμενο αφαιρείται, ξεπλένεται με καθαρό νερό καιξηραίνεται.

90

3.1.15. ΛΕΥΚΟΧΡΥΣΟΣ-ΠΛΑΤΙΝΑ Ρι7Κ

Ιδιότητες (καθαρό στοιχείο)Ατομικό βάρος 95,23Ειδικό βάρος 21,45Σημείο τήξης 1773,5ºCΣημείο ζέσης 4330 ºC Ο λευκόχρυσος ανακαλύφθηκε τον δέκατο έκτο αιώνα (το 1538 μ.Χ.)στην Κολομβία της Νότιας Αμερικής και πήρε το ισπανικό όνομα “platinadel Ρίntο” (μικρό ασήμι από την κοίτη του ποταμού Πίντο, όπουπρωτοβρέθηκε) γι' αυτό και στην τέχνη έγινε γνωστός ως πλατίνα. Ολευκόχρυσος ήταν πολύ σπάνιος μέχρι το 1822, οπότε βρέθηκαν μεγάλεςαποθέσεις του στα Ουράλια της Ρωσίας. Τα κοιτάσματα λευκόχρυσου περιέχουν και μια ομάδα συγγενώνευγενών ή σπάνιων μετάλλων. Το όσμιο και το ιρίδιο ανακαλύφθηκαν το1804 μαζί με το παλλάδιο και το ρόδιο. Το ρουθήνιο, ένα άλλο μέλος τηςομάδας, ανακαλύφθηκε το 1845. Υπάρχουν δύο κύριες υποομάδες στηνομάδα του λευκόχρυσου, η υποομάδα των ελαφρών μετάλλων όπως τορόδιο, το ρουθήνιο και το παλλάδιο (που έχουν ειδικό βάρος γύρω στο 12)και η υποομάδα των βαρέων μετάλλων, όπως το όσμιο, το ιρίδιο και ολευκόχρυσος (με ειδικό βάρος γύρω στο 21). Ο λευκόχρυσος μπορεί να βρεθεί στη φύση ως αυτοφυές μέταλλο, ωςκράμα με ένα ή περισσότερα από τα συγγενή του μέταλλα και με μορφήπολύ λεπτών κόκκων ή βώλων σε αλλουβιακά πετρώματα. Σημαντικέςποσότητες-λευκόχρυσου βρίσκονται στα νικελιούχα μεταλλεύματα, από ταοποία λαμβάνεται το καθαρό μέταλλο ως υποπροϊόν της μεταλλουργίαςτου νικελίου. Σήμερα, η μεγαλύτερη πηγή λευκόχρυσου είναι τα μικτάχαλκονικελιούχα μεταλλεύματα του Καναδά. Ο λευκόχρυσος είναι το λιγότερο σπάνιο και το περισσότερο γνωστόμέλος της ομάδας των μετάλλων του λευκόχρυσου και έχει την ευρύτερηπεριοχή χρήσεων. Είναι όλκιμος, αντέχει στη διάβρωση (διαλύεται αργάστο “βασιλικό ύδωρ”), έχει υψηλό σημείο τήξης, δεν διαστέλλεται πολύκατά τη θέρμανση, είναι ελατός και έχει ελκυστική εμφάνιση. Μπορεί ναχυτευθεί ή να σφυρηλατηθεί και κολλιέται με ειδικά κράματαλευκόχρυσου. Η σκληρότητα του τον κάνει κατάλληλο για ευρεία χρήσηστην κοσμηματοποιϊα σε συνδυασμό με τους πολύτιμους λίθους. Η μεγάληελατότητα και αντοχή του τον κάνουν υλικό εκλογής για την κατασκευήακριβών κοσμημάτων. Η κοσμηματοποιϊα καταναλίσκει τα 50 τοις εκατότης παραγωγής του μετάλλου αυτού. Τα διαμάντια φαίνονται λαμπρότεραόταν δένονται με τη λευκή πλατίνα παρά όταν δένονται με τον κίτρινοχρυσό. Τα κράματα λευκόχρυσου-παλλαδίου έχουν μικρότερη πυκνότητα απότον καθαρό λευκόχρυσο και επιτρέπουν την κατασκευή μεγάλωνκοσμημάτων με μικρότερο βάρος. Τα κράματα που περιέχουν 5 και 10τοις εκατό ρουθήνιο ή ιρίδιο χαρακτηρίζονται ως ημίσκληρος και σκληρόςλευκό χρυσός και χρησιμοποιούνται για ειδικές εφαρμογές στηνκοσμηματοποιϊα, μια και είναι σκληρότερα από τον καθαρό λευκόχρυσο.

91

Η μεγάλη ολκιμότητα του μετάλλου επιτρέπει την κατασκευή λεπτώνφύλλων που προορίζονται για διακοσμητικούς σκοπούς. Καθώς ολευκόχρυσος αντέχει στη διάβρωση και πρακτικά δεν κηλιδώνεται – δεν“αμαυρώνεται” - στην κανονική ατμόσφαιρα των αστικών κέντρων πουπεριέχει σημαντικές ποσότητες θείου και προσβάλλει εύκολα τον άργυρο,με την μορφή αυτή ο λευκόχρυσος προτιμάται στις διακοσμήσεις πουαπαιτούν αργυρόχρωμα λεπτά φύλλα. Κατά το τράβηγμα συρμάτων απόλευκόχρυσο χρησιμοποιείται ως λιπαντικό ξηρή σκόνη σαπουνιού. Κατάτην ετερογενή συγκόλληση ή τη θέρμανση του λευκόχρυσου έχει μεγάλησημασία για τη διατήρηση της καθαρότητας του μετάλλου η εξασφάλισηοξειδωτικών συνθηκών στην φλόγα. Ο λευκόχρυσος παρουσιάζειθερμοηλεκτρική έλξη προς μέταλλα όπως ο σίδηρος, το πυρίτιο και τομαγγάνιο που μπορούν, όταν βρίσκονται κοντά και χρησιμοποιείταιαναγωγική φλόγα, να διαχυθούν στη μάζα του. Μετά την επεξεργασίακαι πριν από την ανόπτηση είναι ουσιώδες το να βαπτιστεί ο λευκόχρυσοςσε θερμό υδροχλωρικό οξύ, για να αφαιρεθούν τυχόν ίχνη σιδήρου πουέχουν προέλθει από τα χρησιμοποιούμενα εργαλεία. Αυτό έχει μεγάλησημασία για τη διατήρηση της καθαρότητας ειδών από σύρμα ή λεπτόφύλλο. Όταν ο λευκόχρυσος χρησιμοποιείται για τη χύτευση σε κερί, πρέπει ναδιατηρείται μια οξειδωτική ατμόσφαιρα για να αποφευχθεί η μεταφοράοξειδίου του πυριτίου από το χωνευτήριο και η επακόλουθη μόλυνση τουμετάλλου. Ένα κράμα που αποτελείται από 50 τοις εκατό παλλάδιο, 10τοις εκατό λευκόχρυσο και 40 τοις εκατό άργυρο είναι πολύ κατάλληλογια την κοσμηματοποιϊα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συμπαγές στερεόή σε διαδοχικά στρώματα με μια τεχνική στην οποία ένα μέταλλοκαλύπτεται με ένα άλλο σε αρκετά χονδρές φέτες, με ορισμένη αναλογία,και ύστερα το σύνθετο υλικό υποβάλλεται σε κυλίνδρωση με αποτέλεσμαένα λεπτότερο σύνθετο έλασμα. Το Αμερικανικό Εθνικό Γραφείο Προτύπων δηλώνει στο φυλλάδιο τουC566-38, Marking of Articles Made Wholly or in Part of Platinum ότι ταείδη από λευκόχρυσο, ιρίδιο, παλλάδιο, ρουθήνιο, ρόδιο και όσμιο,περιλαμβανομένων και των μεταξύ τους κραμάτων, μπορούν ναμαρκαριστούν με το κατάλληλο σήμα ποιότητας αν περιέχουν τουλάχιστο985 τοις χιλίοις όταν δεν έχει χρησιμοποιηθεί κόλληση και 950 τοιςχιλίοις όπου χρησιμοποιείται κόλληση. Για τους κανονισμούς πουρυθμίζουν τα σχετικά με τα κράματα του λευκόχρυσου και των άλλωνμετάλλων της ομάδας του ο αναγνώστης παραπέμπεται στο προαναφερθένφυλλάδιο που μπορεί να ζητήσει στην διεύθυνση The Superintendent ofDocuments, Washington D. C., USA.

3.1.16. ΧΑΛΚΟΣ Cυ 29

Ιδιότητες (καθαρό στοιχείο)Ατομικό βάρος 63,54Ειδικό βάρος 8,96Σημείο τήξης 1083°CΣημείο ζέσης 2595°C

92

Η ανακάλυψη του χαλκού, του πρώτου μετάλλου που γνώρισε οάνθρωπος, πιστεύεται ότι έγινε γύρω στα 8.000 π.χ. στιςκοιλάδες των ποταμών Τίγρητα - Ευφράτη, τις κοιτίδες των παλιότερωνγνωστών πολιτισμών. Από εκεί, η χρήση του χαλκού δενάργησε να διαδοθεί και στην Αίγυπτο. Η αναγωγική επίδραση της θερμότητας της φωτιάς πουχρησιμοποιούταν για το μαγείρεμα επάνω στα χαλκούχα πετρώματααποτέλεσε, όπως πιστεύεται, την αρχή της μεγάλης ανακάλυψης. Από τοτυχαίο αυτό γεγονός ο άνθρωπος έμαθε ότι η “πέτρα” ή το μετάλλευμαμπορούσε να μετασχηματισθεί σε βώλους ανθεκτικού, κόκκινου μετάλλουκαι ότι το υλικό αυτό θα μπορούσε ενδεχομένως να λιώσει και να χυτευθείσε ορισμένα σχήματα. Με τη γνώση ότι ένα μέταλλο μπορούσε νααποκτηθεί με τη αναγωγή ενός ορυκτού με τη βοήθεια της θερμότηταςοριοθετήθηκε η γένεση της μεταλλουργίας. Ο άνθρωπος της λίθινης εποχής προχώρησε στη μεταβατική εποχή τουχαλκού και του λίθου και, γύρω στα 5000 π.χ., στην εποχή των κραμάτων,την εποχή του ορείχαλκού. Οι πρώτοι Αιγύπτιοι κατασκεύαζαν όπλα καιμαχαίρια από χαλκό γύρω στα 6000 π.χ. και σωλήνες με ραφή ή χωρίςραφή από τα 2750 π.χ. Η ελεγχόμενη παρασκευή κραμάτων από χαλκόκαι κασσίτερο πιστεύεται ότι άρχισε στην Αίγυπτο περί τα 3800 π.χ. Μεταξύ των πρώτων ευρέως γνωστών πηγών χαλκού ήταν και ταμεταλλεία της Κύπρου, που διεκδικήθηκαν από πολλούς πολιτισμούς. ΤοΛατινικό όνομα του χαλκού, (cuprum, προέρχεται από το όνομα Κύπρος.Τα δύο πρώτα γράμματα του λατινικού όρου χρησιμοποιούνται ωςσύμβολο του στοιχείου χαλκού: Cu. Σήμερα, ο χαλκός είναι ένα από τα σπουδαιότερα και ευρύτεραχρησιμοποιούμενα μέταλλα. Εξορύσσεται από μεταλλεία ανοικτώνφρεάτων, με εκμετάλλευση φλεβών ή με εκσκαφές-κατά όγκους, ανάλογαμε τη μορφή του μεταλλεύματος και τη θέση του μεταλλείου στηνεπιφάνεια του φλοιού της γης. Το μέταλλο παίρνεται από τα ορυκτά του μεθερμότητα (συμπύκνωση, φρύξη και καθαρισμός), που είναι και η πιοδιαδομένη μέθοδος ή με την υγρή οδό (επίπλευση και εκχύλιση με νερό).Η δεύτερη μέθοδος χρησιμοποιείται στα μεταλλεύματα κατώτερηςποιότητας που δίνουν ένα συγκριτικά μικρό ποσοστό της παγκόσμιαςχαλκοπαραγωγής. Ο χαλκός έχει μεγάλη ηλεκτρική και θερμική αγωγιμότητα,μορφοποιείται εύκολα, έχει καλά χαρακτηριστικά σύνδεσης καισυγκόλλησης, παρουσιάζει μεγάλη ολκιμότητα και έχει ικανοποιητικήαντοχή στον εφελκυσμό. Μπορεί να επιμεταλλωθεί με ηλεκτρόλυση καιέχει καλές ιδιότητες στίλβωσης. Είναι διαλυτός στα οξειδωτικά οξέα όπωςτο νιτρικό και το θειικό. Σκληραίνει επεξεργαζόμενος εν ψυχρώ, όπωςσυμβαίνει όταν κάνουμε ένα ανάγλυφο από φύλλο, αλλά μια και δεν έχεικρίσιμη θερμοκρασία αλλαγής κρυσταλλικής υφής μπορεί να δουλευτείείτε θερμός είτε ψυχρός. Όταν σκληρύνει με το δούλεμα, μπορεί ναανοπτηθεί για να ξαναγίνει μαλακός, θερμαινόμενος σε μια θερμοκρασίαμεταξύ 350 και 640<Ό . Ο χαλκός παράγεται βιομηχανικά με ηλεκτρολυτικές και θερμικέςμεθόδους εξευγενισμού σε πολλές μορφές, που περιέχουν έγκλειστεςμικρές ποσότητες διαφόρων άλλων μετάλλων. Οι προσμίξεις αυτές

93

αλλάζουν τον χαρακτήρα του καθαρού μετάλλου και το κάνουν κατάλληλογια ειδικές εφαρμογές ή μεθόδους επεξεργασίας. Ο ανθεκτικός σκούρος χαλκός ή ηλεκτρολυτικός χαλκός παράγεται σετεράστιες ποσότητες με ηλεκτρόλυση και θεωρείται ως χαλκός γενικήςχρήσης. Περιέχει ποικίλες ποσότητες οξυγόνου, οι οποίες αυξάνουν τηναντοχή σε εφελκυσμό και μειώνουν τον όλκιμο χαρακτήρα του σε άμεσησυνάρτηση προς την αναλογία του περιεχόμενου οξυγόνου. Οαποξειδωμένος χαλκός, μια πιο σκληρή ποικιλία, που περιέχει σχετικάμεγάλα ποσοστά φωσφόρου χρησιμοποιείται σε εφαρμογές που απαιτούνθερμή επεξεργασία, ανόπτηση, ετερογενή συγκόλληση και αυτογενήσυγκόλληση. Ο απαλλαγμένος οξυγόνου χαλκός διατηρεί τη φυσικήμεγάλη του ολκιμότητα ακόμα· και σε μορφές που γίνονται με έντονηθερμική επεξεργασία.

3.1.17. ΤΑ ΚΡΑΜΑΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟΝ ΧΑΛΚΟ

Ο χαλκός χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη κλίμακα στις τέχνες, τόσο στηνκαθαρή του μορφή όσο και σε μορφή κραμάτων. Καθώς ο χαλκός έχει τηνφυσική ικανότητα να συνδυάζεται με άλλα μέταλλα κυκλοφορούν σήμεραστο εμπόριο αρκετές εκατοντάδες χαλκοκραμάτων. Η περιοχή χρωμάτων

των κραμάτων αυτών είναι ευρεία, από τοασημένιο προς το κίτρινο, στο χρυσό και στοχρυσοκίτρινο. Οι κύριοι τύποι χαλκοκραμάτωνείναι οι ορείχαλκοι χαμηλής περιεκτικότητας σεψευδάργυρο, τα κρατερώματα υψηλήςπεριεκτικότητας σε ψευδάργυρο, ταμολυβδούχα κρατερώματα, το ευκολόκοποκρατέρωμα, τα κασσιτερούχα κρατερώματα, τα

αργυρονικέλιο, οι φωσφορούχοι ορείχαλκοι, οι πυριτιούχοι ορείχαλκοι, οιαλουμινιούχοι ορείχαλκοι και κρατερώματα και άλλα ειδικά κράματα. Ηκατηγορία του κράματος προσδιορίζεται από το συνοδευτικό μέταλλο,εκτός από τον χαλκό, που περιέχεται στο κράμα στη μεγαλύτερη ποσότητα.

3.1.18. ΟΡΕΙΧΑΛΚΟΣ

Τα κράματα ορείχαλκου είναι τα σπουδαιότερα κράματα χαλκού καιαποτελούνται ουσιαστικά από χαλκό και ψευδάργυρο. Ορείχαλκοι πουπεριέχουν μέχρι 36% ψευδάργυρο και χαρακτηρίζονται ως ορείχαλκοιΆλφα ή κράματα μεμονωμένης φάσης έχουν εξαίρετες ιδιότητεςεπεξεργασίας εν ψυχρώ. Με πέρα από 37% ψευδάργυρο σχηματίζεται μιαάλλη ομάδα κραμάτων δύο φάσεων, που χαρακτηρίζονται ως ορείχαλκοιΒήτα και παρουσιάζουν εξαίρετες ιδιότητες επεξεργασίας εν θερμώ. Στην ομάδα ορείχαλκων χαμηλής περιεκτικότητας σε ψευδάργυρο (πουπεριέχουν 5 έως 20% ψευδάργυρο) ανήκουν κράματα προσφερόμεναιδιαίτερα για την κοσμηματοποιϊα και την παραγωγή σωλήνων χωρίς ραφή.Το μέταλλο gilding (95% χαλκός και 5% ψευδάργυρος) έχει χρυσό χρώμα

94

και χρησιμοποιείται για ψευτοκοσμήματα. εμβλήματα και είδηνεωτερισμού που προορίζονται για επιχρύσωση. Το κράμα αυτό είναι πολύελατό, αντέχει στην διάβρωση και δουλεύεται εύκολα. Το μέταλλοpinchbeck (88% χαλκός και 12% ψευδάργυρος) χρησιμοποιήθηκε απότους τεχνίτες της Βικτωριανής εποχής στην Αγγλία ως υποκατάστατο τουχρυσού, μια και μοιάζει πολύ με αυτόν. Ο κόκκινος ορείχαλκος (χαλκός85%, ψευδάργυρος 15%) είναι το σύγχρονο κράμα που πλησιάζειπερισσότερο προς το Βικτωριανό pinchbeck. και χρησιμοποιείται επίσηςγια την κατασκευή ψευτοκοσμημάτων. Ο κίτρινος ορείχαλκος (χαλκός 65% και ψευδάργυρος 35% με σημείοτήξης 1660°Ρ και θερμοκρασία ανόπτησης 800-1300°Ρ) προσφέρεταιιδιαίτερα για το τράβηγμα συρμάτων, για την κατασκευή χοντρώναλυσίδων και πριτσινιών καθώς επίσης και για την κατασκευήδιακοσμητικών αρχιτεκτονικών στοιχείων, για σταμπωτά είδη και γιαφυγοκεντρική χύτευση. Ο ορείχαλκος Muntz (χαλκός 60%, ψευδάργυρος40%, σημείο τήξης 1660°Ρ και θερμοκρασία ανόπτησης 800-1100° Ρ)χρησιμοποιείται για την κατασκευή ράβδων συγκόλλησης, γιασφυρηλάτηση εν θερμώ και για ναυτιλιακές αρχιτεκτονικές εφαρμογές πουαπαιτούν μεγάλη αντοχή στην διάβρωση. Οι μολυβδούχοι ορείχαλκοιπεριέχουν 0,5 μέχρι 3% μόλυβδο, ο οποίος, προστιθέμενος στα κράματαχαλκού - ψευδάργυρου τα κάνει πρόσφορα για μηχανουργική επεξεργασίακαθώς τα σωμάτια σχηματίζουν μικρά συσσωματώματα όταν αφαιρούνταιαπό την μάζα και έτσι δεν στομώνουν τα εργαλεία. Ο ναυπηγικόςορείχαλκος (χαλκός 60%, ψευδάργυρος 39,25% και κασσίτερος 0,75%,σημείο τήξης Ι630°Ρ) χρησιμοποιείται, ανάμεσα σε άλλες εφαρμογές, γιατην κατασκευή ραβδιών συγκόλλησης

3.1.19. ΚΡΑΤΕΡΩΜΑ Ή ΜΠΡΟΥΝΤΖΟΣ

Τα κρατερώματα ή μπρούντζοι είναι βασικώς κράματα χαλκούκασσίτερου αλλά υπάρχουν ομοειδή κράματα που δεν περιέχουνκασσίτερο. Οι απόγονοι των αρχαίων κρατερωμάτων ειναι οι φωσφορούχοιμπρούντζοι της σημερινής εποχής. Οι φωσφορούχοι μπρουντζοι έχουνμεγάλη ανατακτικότητα, σκληρότητα και αντοχή στην κόπωση καιεπιπλέον αυξημένη αντοχή στη διάβρωση. Τα σημεία τήξης τουςκυμαίνονται από 1550-1900 º C. Τα κράματα αυτά μπορούν νασυγκολληθούν με μαλακή κόλληση, να αργυρωθούν, να συγκολληθούνετερογενώς σε σχετικά υψηλή θερμοκρασία και αυτογενώς με φλόγαοξυγόνου-ασετιλίνης αλλά γίνονται εύθραυστα όταν ξεπερνούν τηνερυθροπύρωσης. Υπάρχουν ειδικά κράματα του τύπου αυτού για χύτευση, πουπεριέχουν μόλυβδο, νικελιο ή αλουμίνιο. Γίνονται επίσης και άλλακράματα χαλκού με διάφορα ποσοστά καδμίου, πυριτίου, βηρυλλίου καιτελλουρίου που το καθένα τους εξυπηρετεί διαφορετικούς σκοπούς.(Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

95

3.2. ΟΙ ΠΟΛΥΤΙΜΕΣ ΠΕΤΡΕΣ

Η προέλευση των πολυτίμων υλικών ποικίλλει. Τα πολύτιμα υλικά είναιορυκτά-κρύσταλλοι (ρουμπίνι, σμαράγδι, διαμάντι, τοπάζι κλπ.),πολυκρυσταλλικά συσσωματώματα (jades, χαλκηδόνιοι, αχάτες κ.α.),μεταμορφωμένα πετρώματα ( aventurine, Lapis Lazuli κ.α.), ηφαιστειακάπετρώματα (φυσικό γυαλί, οψιδιανός κ.α.), πλουτώνια πετρώματα(πολύτιμος γρανίτης, unakite, πλαγιοκλαστίτης κ.α.), ιζηματογενήπετρώματα (αλάβαστρο κ.α.), οργανικά υλικά (κεχριμπάρι, μαργαριτάρια,ivory κ.α.), κλπ. 'Οταν σε ένα είδος σωμάτων έχουμε εξαιρέσεις καιποικιλίες πόσο μάλλον στα πολύτιμα υλικά-πέτρες της χρυσοχοίας που ταείδη είναι πολυάριθμα. Γι αυτό το λόγο η συμπεριφορά των πολυτίμωνπετρών στις διάφορες κατεργασίες θεωρείται πολλές φορές απρόβλεπτη.Θα αναφέρουμε μερικά είδη πολύτιμων λίθων μόνο, τα σημαντικότερα.

3.2.1. ΡΟΥΜΠΙΝΙ

Είναι η κόκκινη ποικιλία. Τα πολύ καλής ποιότητας ρουμπίνια πουζυγίζουν από 3 -5 καράτια, αξίζουν όσο και τα διαμάντια ή και παραπάνω.'Οσο πέφτει η ποιότητα πέφτει και η αξία της πέτρας. Τα καλύτερα

ρουμπίνια βγαίνουν στη Βιρμανία. Απομιμήσεις για το ρουμπίνιείναι κόκκινα γυαλιά, σπιννέλιοι,γρανάτες, τουρμαλίνης κ.α. Τορουμπίνι ξεχωρίζει από τον ισχυρόπλεοχρωισμό, την λάμψη του, τοφάσμα απορρόφησής και τομεγάλο ειδικό του βάρος.Ορισμένες φορές οι κόκκινoισπινέλλιοι έχουν ακριβώς τo ίδιοχρώμά με τα ρουμπίνια καιξεχωρίζουν δύσκολα. Το ρουμπίνι ήταν η πρώτηπέτρα που παρασκευάστηκε

συνθετικά. Τα συνθετικά ρουμπίνια ξεχωρίζουν στο μικροσκόπιο καιχρειάζεται η συμβολή ενός έμπειρου Γεμμολόγου. Πάντως δεν πρέπει ναταυτίζουμε το συνθετικό με κάτι το φτηνό γιατίυπάρχουν και εξαιρέσεις. Παράδειγμα, τα συνθετικάρουμπίνια chatham. Τα ρουμπίνια τα θερμαίνουμε είτε για νααποκτήσουν καλύτερο κόκκινο χρώμα είτε για ναεξαφανιστεί κάποια χροιά άλλου χρώματος ( όπωςκαφέ, μοβ, μπλε κ.α.) ή κάποιο ροζ ζαφείρι να γίνεικόκκινο σαν το ρουμπίνι. Συνήθως η θέρμανση γίνεται σε υψηλές

96

θερμοκρασίες και αλλοιώνεται το εσωτερικό της πέτρας. 'Έμπειροςγεμμολόγος ίσως μπορεί να το διαπιστώσει με το μικροσκόπιο.Ορισμένοι έμπειροι γεμμολόγοι και έμποροι πετρών μπορούν από τοχρώμα της πέτρας να καταλάβουν την προέλευσή της. Για παράδειγμα, ταρουμπίνια από την Βιρμανία είναι πιο κόκκινα από τα ρουμπίνια του Σιάμή Ταίλάνδη που είναι πιο σκούρα και λίγο καφέ. Επίσης τα κουρούνδιαόπως και στις βηρύλλους από τα εγκλείσματα συμπεραίνουμε χώραπροέλευσης.

3.2.2. ΔΙΑΜΑΝΤΙΑ

Χωρίς αμφιβολία ένα όμορφο δημιούργημα της φύσης. Η μεγάληπίεση και οι υψηλές θερμοκρασίες που υπάρχουν κάτω από το φλοιό τηςγής μετατρέπουν αργά αργά τον απλό άνθρακα σε σκληρούςημιδιαφανείς κρυστάλλους. Δυστυχώς δυσεύρετοι. Μερικές από τις μεγαλύτερες τρύπες εξαγωγής διαμαντιών που

υπάρχουν στην γη, είναι στην Αυστραλία, στη ΝότιαΑφρική και στη Σιβηρία. Για να βρεθούν λίγαδιαμάντια που να ζυγίζουν γύρω στα 6 γραμμάρια,πρέπει να εκσκαφούν και να κοσκινιστούν 100 τόνοιχώμα. Ακόμα και όταν ανακαλυφτεί ένα διαμάντιχρειάζεται πολύ δουλειά για να καταφέρει ο τεχνίτηςνα σμιλεύσει και να αναδείξει την ομορφιά του. Ποιό είναι το μυστικό που κάνει ένα διαμάντι

ελκυστικό, και τι κρύβεται πίσω από την διμιουργία του, Όταν τα δειςακατέργαστα, δεν φαίνονται και τόσο εντυπωσιακά. Μοιάζουνπερισσότερο με μια χούφτα κομμάτια γιαλί. Μια πιο κοντινή ματιάαποκαλύπτει την εσωτερική ομορφιά τους. Θέλει μεγάλη προσοχή στηνκοπή του γιατί μπορεί να θρυμματιστεί και αυτό δεν είναι τόσο σπάνιοφαινόμενο. Επίσης εκείνος που θα το κόψει πρέπει να προσέξει νακόψει τις έδρες με τέτοιο τρόπο ώστε το φώς να παγιδεύται μέσα στοπετράδι. Το σχήμα που θα κοπεί χρειάζεται να μελετηθεί πολύ, μερικέςφορές αν το διαμάντι είναι μεγάλομπορεί να χρειαστεί και ένα μήναπαρατήρησης και μελέτης. Οι πιο σημαντικοίπαράγοντες που καθορίζουν τηναξία του είναι 4: η κοπή, τακαράτια, το χρώμα και η καθα-ρότητα του. Το πρώτο πράγμα πουγίνεται είναι να χωριστούν ταδιαμάντια ανάλογα με το χρώματους. Τα λευκότερα είναι πιοπολύτιμα. Όμως υπάρχουν και άλλα που είναι ακόμα πολυτιμότερακαι φυσικά πιο σπάνια: είναι το ροζ, το γαλάζιο και το κόκκινο.Επιπλέον, ένας σημαντικός λόγος για την υψηλή τιμή των διαμαντιώνείναι οτι το εμποριό τους ελέγχεται απο ενα μονοπώλιο, τον ΚεντρικόΟργανισμό Πωλήσεων. (Βιβλιογραφία Αριθμός 1-2)

97

3.2.3. ΖΑΦΕΙΡΙ

'Οταν λέμε ζαφείρι εννοούμε το μπλε, αλλιώς αλλιώς αναφέρουμε πρώτατο χρώμα του π.χ. ρόζ-ζαφείρι κ.α..Τακαλής ποιότητος ζαφείρια που ζυγίζουν 3 και πλέον κι καράτια αξίζουνόσο και τα αντίστοιχα ρουμπίνια. Καλύτερα ζαφείρια θεωρούνται τουΚασμίρ. Στη θερμική επεξεργασία ισχύουν τα ίδια μετο ρουμπίνι. Μόνο που στα ζαφείρια έχουμεεπιπλέον τη διεργασία της επιφανειακήςδιάχυσης. Δηλαδή η πέτρα αποκτά έναεπιδερμικό χρώμα και το εσωτερικό της είναιάλλο χρώμα π.χ. πράσινο ή ανοιχτό μπλε κ.α.Αυτό διαπιστώνεται από γεμμολόγο μεπαρατήρηση της πέτρας ενώ είναι βυθισμένηστο κατάλληλο υγρό. Για τα συνθετικά ζαφείρια ισχύει ότι και γιατα συ, Συνθετικά ρουμπίνια. Απομιμήσεις για το ζαφείρι είναι μπλεσπινέλλιος φυσικός ή συνθετικός, μπλε γυαλίκ.α. Το ζαφείρι ξεχωρίζει από τον πλεοχρωισμότου, την χρωματική ζώνωση κ.α. 'Οπως στο ρουμπίνι έτσι και στο ζαφείριαπο το χρώμα, τη χρωματική ζώνωση και τα εγκλείσματα μπορούμε νασυμπεράνουμε τη χώρα προέλευσης. Με τά τα ρουμπίνια και τα ζαφείρια,τα πιο ακριβά κουρούνδια είναι τα ροζ ζαφείρια και τα padparadschah(κιτρινοπορτοκαλί ζαφείρια). Φυσικά υπάρχουν και άλλα ζαφείρια, όπωςκίτρινα, μοβ, πράσινα, άχρωμα κ.α.

Τα κουρούνδια ήταν γνωστά από τηναρχαιότητα και χρησιμοποιούνταν στηγλυπτογραφία. 'Ενα σκαλιστό ρουμπίνιμπορεί να έχει τεράστια αξία. Υπάρχουν και κουρούνδια πουεμφανίζουν το φαινόμενο του αστεριού.Από αυτά τα πιο ακριβά είναι τα αστέριαρουμπινιού και ζαφειριού. Η αξία τουςείναι ίδια με κομμένη πέτρα με έδρες τουίδιου χρώματος. Υπάρχουν και συνθετικάαστέρια ρουμπινιού και ζαφειριού ταοποία ξεχωρίζουν μόνο από γεμμολόγους.Γενικά για συνθετικές πέτρες καλό είναι

να συμβουλευόμαστε γεμμολόγους.

3.2.4. ΣΜΑΡΑΓΔΙ

Είναι μια από τις πέντε πολύτιμες πέτρες. Τασμαράγδια πολύ καλής ποιότητας φτάνουν μέχρι καιμερικές χιλιάδες δολάρια το καράτι. Τα καλύτερα

98

σμαράγδια θεωρούνται αυτά από την Κολομβία. Τα σμαράγδια δεν πρέπεινα αντιδρούν με οξέα, ούτε να θερμαίνονται γιατί είναι εύθραυστα καιυπάρχει ο κίνδυνος σπάσουν .Γι αυτό το λόγο και δεν χρησιμoπoιoύμεείδη κοπής με γωνίες και πολλές έδρες και γωνίες γιατί σπάνε οι άκρες.Χρησιμοποιείται το “emerald cut” με μεγάλες επιφάνειες, για να τονίζεται

το χρώμα, και λίγες γωνίες καιακμές. Ακριβώς επειδή το σμαράγδιείναι εύθραυστο και δεν μπορεί ναθερμανθεί και να βελτιωθεί τοχρώμα του, το περνάμε με ειδικόλάδι και σαν αποτέλεσμα έχουμεαύξηση της διαφάνειας, βελτίωσητου χρώματος, κάλυψη τωνσπασιμάτων κ.α. ατελειών καιβελτίωση της λάμψης. 'Ενας απότους λόγους που δεν πρέπει ναέρθει σε επαφή με οξέα είναι και

το λάδι. Πρέπει επίσης να προσέχουμε την έκθεση σε ηλιακό φως ή σεισχυρό φωτισμό γιατί το λάδι θα εξατμιστεί πιο γρήγορα από το κανονικό.'Έτσι προσέχουμε την έκθεσή τους στη βιτρίνα ή όπου αλλού τατοποθετούμε. Καλό είναι να αποφεύγεται η χρήση υπερήχων σε κοσμήματα μεσμαράγδια, για να μη σπάσει η πέτρα, εξαιτίας της ευθραυστότητάς της. Η διαπίστωση της επεξεργασίας με το λάδι γίνεται στο μικροσκόπιο.Απομιμήσεις για το σμαράγδι είναι: πράσινα γυαλιά, τουρμαλίνες,γρανάτες, σύνθετες πέτρες κ.α. Το σμαράγδι ξεχωρίζει από αυτά, απ τις ψυσικές του ιδιότητες και τονπλεοχρωϊσμο του.

3.2.5. AQUAMARINE

'Ηταν γνωστή από τα Ρωμαϊκά χρόνια. 'Εχει αρκετά μεγάλη αξία και ηπολυτιμότερη ποικιλία είναι το θαυμάσιομπλε της θάλασσας. Από εκεί πήρε και τολατινικό της όνομα. Υπάρχουν καιπράσινες aquamarine τις οποίεςθερμαίνουμε στους 400 -500ºC καιαποκτούν το βαθύ ωραίο μπλε τηςaquamarine. Το ίδιο κάνουμε και με τιςανοιχτόχρωμες μπλε, μετά από θέρμανσηγίνονται σκούρο μπλε. Τα τελευταία χρόνια παρασκευάζουνσυνθετικές aquamarine τις οποίεςξεχωρίζουμε στο μικροσκόπιο.Απομιμήσεις της πέτρας αυτής είναι μπλεγυαλιά, μπλε σπιννέλιος, συνθετικός

σπιννέλιος, ακτινοβολημένα μπλε τοπάζια. Η aquamarine ξεχωρίζει από

99

τον ισχυρό πλεοχρωϊσμο της και τα χαρακτηριστικά της εγκλείσματα. Ταακτινοβολημένα τοπάζια βέβαια έχουν παρόμοιο πλεοχρωϊσμο. Διαφέρουνόμως στις λοιπές φυσικές ιδιότητες.

3.2.6. ΑΜΕΘΥΣΤΟΣ

Είναι η μοβ-βιολετί ποικιλία τουχαλαζία. 'Ηταν από την αρχαιότητα Ελλάδα– Αίγυπτος - Ισραήλ. έχει τη μεγαλύτερηαξία από τους κρυσταλλικούς χαλαζίες.Ειδικά η καλύτερή του ποικιλία με το βαθύβιολετί μοβ ήταν αρκετά ακριβή. 'Ομως στατέλη του περασμένου αιώνα με τα μεγάλακοιτάσματα της Βραζιλίας και τηςΟυρουγουάης, έπεσε η τιμή του. Τοχαρακτηριστικό του είναι η ανομοιογενήςκατανομή του χρώματός του, για αυτόσυνήθως τον θερμαίνουμε ελαφρά ( 400 -

500ºC) και το χρώμα τείνει να έχει πιο ομοιόμορφη κατανομή. Ορισμένοιαμέθυστοι αν θερμανθούν στους 400 -S000C για λίγη ώρα γίνονταικίτρινοι (κιτρίνης) ή καφέ (καπνιάς) ή πράσινοι. Το χρώμα που θαπροκύψει είναι απρόβλεπτο γι αυτό πρέπει να αποφεύγουμε την χρήσηανοιχτής φλόγας.

3.2.7. ΚΙΤΡΙΝΗΣ

Είναι η κίτρινη ποικιλία τουχαλαζία. Η αξία της είναι χαμηλή.Αρκετοί κιτρίνες της αγοράς έχουνπροκύψει από θέρμανση σε αμέ-θυστο. Ο αμέθυστος έχει έναχαρακτηριστικό έγκλεισμα που τοονομάζουμε tiger's stripes. 'Οταντο δούμε σε κιτρίνη κατα-λαβαίνουμε ότι έχει προέλθει απόαμέθυστο. Και τον κιτρίνη απα-γορεύεται να τον θερμάνουμε γιατί μπορεί ν αλλάξει χρώμα.

3.2.8. ΖΙΡΚΟΝΙΟ

Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουνε μόνο το κυβικόζιρκόνιο, την τεχνητή απομίμηση του διαμαντιού. Υπάρχειόμως και φυσικός κρύσταλλος ζιρκονίου ο οποίος έχειτετραγωνική συμμετρία. Το ζιρκόνιο είναι πυριτικό ορυκτόκαι επηρεάζεται ελάχιστα μόνο από το θειικό οξύ ή το

100

βιτριόλι. Τη μεγαλύτερη αξία έχουν το μπλε ζιρκόνιο και το άχρωμο. Τοζιρκόνιο απαντά σε πολλά χρώματα πράσινο, καφέ, κόκκινο κ.α. Δεν έχειμεγάλη εμπορική αξία παρά το ότι είναι πολύ όμορφη πέτρα. 'Εχει ισχυρήλάμψη και fire. Παλαιότερα το χρησιμοποιούσαν σαν απομίμηση τουδιαμαντιού, όμως από τον καιρό που βγήκαν τα τεχνητά CZ, κ.α.περιορίστηκε η εμπορική του αξία.

3.2.9. ΑΧΑΤΗΣ

Είναι κρυπτοκρυσταλλικός χαλαζίας-χαλκηδόνιος. Η πιο γνωστήποικιλία είναι η ομόκεντρη ζώνωση. Η αξία του είναι χαμηλή. Υπάρχουνόμως και αχάτες με μεγαλύτερη αξία όπως ο βρυώδης ή ο fire-agate. Οιαχάτες είναι πορώδεις και απορροφάνε εύκολα υγρά. 'Ετσι βάφονταιεύκολα ή εμποτίζονται με χρώμα για να ενισχυθεί το φυσικό τους χρώμα ήκαι να αλλάξει, με σκοπό να ενισχυθεί η εμπορική τους αξία. 'Ολοι οιαχάτες με τα έντονα χρώματα: πράσινο,μπλε, μοβ, ροζ κ.α. είναι επεξεργασμένοι γιανα αλλάξει ή να βελτιωθεί το χρώμα τους.Αρκετοί από τους κορνέλιους είναι αχάτεςπου απόκτησαν το χρώμα του κορνελίου απόθέρμανση. Με ισχυρό φωτισμό φαίνονται οιζώνες του αχάτη. Επειδή οι αχάτες δεν έχουντον ίδιο βαθμό πορώδους άλλα μέρηαπορροφάνε πιο εύκολα κι άλλα λιγότεροεύκολα όποτε το χρώμα τους δεν είναιομογενές και βλέπουμε σκούρες και ανοιχτέςζώνες. Πολλοί αχάτες βάφονται για νααπομιμηθούν άλλες πέτρες. Ισχυρόςφωτισμός όμως αναδεικνύει τη ζώνωση.

3.2.10. ΟΝΥΧΑΣ

Έχει ευθύγραμμη ζώνωση, όχι ομόκεντρη όπως οαχάτης. Υπάρχει ο ασβεστολιθικός όνυχας ο οποίος δενέχει σχέση με τον αχάτη και τον όνυχα που είναιπυριτικά. Ξεχωρίζει εύκολα από την σκληρότητα. Οόνυχας δεν χαράζεται με μαχαίρι ενώ ο ασβεστολιθικόςόνυχας χαράζεται. Επίσης ο ασβεστολιθικός όνυχαςαναβράζει με αραιωμένο υδροχλωρικό οξύ τουεμπορίου, ενώ ο πυριτικός όνυχας έχει. Τους αχάτες δενπρέπει να τους θερμαίνουμε γιατί δεν ξέρουμε πως θααντιδράσουν. Το πιθανότερο είναι ότι θα αλλάξει το

χρώμα τους σε κάτι που είναι ανεπιθύμητο. Αν ο αχάτης είναι βαμμένοςτότε σχεδόν σίγουρα με θέρμανση το χρώμα του θα χαλάσει, θα γίνειμουντό ή καφεκίτρινο.

101

3.2.11. ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

Τα οργανικά υλικά είναι συνήθως μαλακά και περιέχουν νερό -υγρασίαστη δομή τους. Αν αυτό το ποσοστό υγρασίας χαθεί υπάρχει κίνδυνος ναραγίσουν και να χάσουν τη συνεκτικότητά τους. Τα υλικά αυτά ταβρίσκουμε να χρησιμοποιούνται σα διακοσμητικά και σε κοσμήματασχεδόν σε όλες τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Βλέπουμε ότι ο άνθρωπος τα προτιμούσε από τότε λόγω της οργανικήςτους δομής και της ομορφιάς τους. Έτσι σήμερα τα οργανικά υλικά όπωςτο κεχριμπάρι, κοράλλι, ελεφαντόδοντο και μαργαριτάρι, κατείχανιδιαίτερη θέση στο χώρο της κοσμηματοποιίας και η αγοραστική τους αξίαορισμένες φορές είναι ιδιαίτερα υψηλή.

3.2.12. ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ

Όλα τα οργανικά υλικά περιέχουν νερό. Για το λόγο αυτό πρέπει νααποφεύγεται η έκθεσή τους σε ξηρό περιβάλλον και σε έντονη ηλιακήακτινοβολία (θέλει προσοχή η τοποθέτηση τους σε βιτρίνα). Επειδή στηχημική σύσταση των μαργαριταριών εκτόςαπό οργανικές ενώσεις συμμετέχει και τοανθρακικό ασβέστιο CaCO3 που περιέχειτην ανθρακική ρίζα είναι ευάλωτα στα οξέα.Τα μαργαριτάρια επίσης δεν πρέπει ναέρχονται σε επαφή με καθαριστικά πιάτων,ρούχων κ.α. καθώς και με αρώματα, λακ γιατα μαλλιά και 6λων των ειδών τα καλλυντικά. Είναι τόσο ευαίσθητα που οιδρώτας ορισμένων ανθρώπων είναι όξινος και τα αλλοιώνει, όπως και τονέφος των μεγαλουπόλεων . Βλέπουμε πόσο ευαίσθητα είναι τα μαργαριτάρια, όμως είναι η μόνηπολύτιμη πέτρα που δεν χρειάζεται κατεργασία για να αναδείξει τηνομορφιά της. Τα μαργαριτάρια δεν τα κόβουμε, τα αφήνουμε με το φυσικότους σχήμα. Ούτε τα γυαλίζουμε γιατί έχουν από μόνα τους την υπέροχημαργαριταρώδη λάμψη και τον ιριδισμό orient. Παλαιότερα χρησιμοποιούσαμε αποχρώσεις όπως γυαλί, πορσελάνη,

πλαστικά κ.α. 'Όλα αυτά τα υλικάδιαφέρουν στην υφή με το δόντι μας.Δηλαδή αν δαγκώσουμε μαργαριτάρι έχειμια μοναδική υφή που δεν μοιάζει με τουγυαλιού, του πλαστικού ή τηςπορσελάνης. Επίσης το γυαλί έχεικογχώδη θραυσμό ενώ τα πλαστικά είναιθερμά. Με προσεκτική παρατήρηση, μετην βοήθεια της λούπας- μεγεθυντικόςφακός χειρός, τα μαργαριτάρια έχουνεπιφάνεια από αλληλοκαλυπτόμενα

φυλλάρια, γεγονός που δεν παρατηρείται στις απομιμήσεις.

102

Τώρα βέβαια χρησιμοποιούμε τα καλλιεργήσιμα και δεν κυκλοφορούνευρέως οι απομιμήσεις. Η αξία των καλλιεργήσιμων εξαρτάται από τουςίδιους παράγοντες που αξιολογούμε και τα φυσικά. Βέβαια η αξία τωνφυσικών είναι πολύ μεγάλη και σπάνια σήμερα θα βρούμε ψυσικάμαργαριτάρια. Η αξία των μαργαριταριών εξαρτάται από το σχήμα τους (τασφαιρικά είναι τα πιο ακριβά), το μέγεθος, το χρώμα, την λάμψη και τονιριδισμό αν υπάρχει. Στα καλλιεργήσιμα ρόλο παίζει κι άλλος έναςπαράγοντας, το πάχος του μαργαριταριού γύρω από τον πυρήνα. Ώσο πιομεγάλο το πάχος αυτό σε σχέση με τον πυρήνα, τόσο αυξάνει η αξία του. 'Ενα περιδέραιο από ισομεγέθη μαργαριτάρια αξίζει πολύ περισσότεροαπό ένα περιδέραιο με κλιμακωτή διευθέτηση (μεγάλα στο κέντρο καιμικρότερα βαθμιαία στις άκρες). Κι αυτό γιατί είναι δύσκολο να βρούμεπολλά ισομεγέθη μαργαριτάρια. Ακόμα κι ένα ζευγάρι ίσων σε διαστάσειςμαργαριταριών αξίζει περισσότερο από την διπλάσια τιμή του ενός απόαυτά. Σε πολλά καλλιεργήσιμα μαργαριτάρια δημιουργούμε χρώμα π.χ.τοποθετώντας χρωστική ουσία γύρω από τον πυρήνα. Αυτό διαπιστώνεταιμε ισχυρό φωτισμό κι από έμπειρο παρατηρητή. Τα καλλιεργήσιμαμαργαριτάρια τα ξεχωρίζουμε με ακτίνες Χ ή με ισχυρό φωτισμό, οπτικώνινών οπότε και βλέπουμε σαν σκιά τον πυρήνα τους. Τα μαργαριτάρια των γλυκών νερών έχουν πολύ χαμηλότερη αξία απότα θαλάσσια, γιατί καταστρέφονται πολύ εύκολα.

3.2.13. ΚΟΡΑΛΛΙ

Το κοράλλι σαν οργανική ένωση δεν πρέπει να χάσει το νερό του για ναμην ραγίσει. Γι ' αυτό το λόγο δεν πρέπει να θερμαίνεται ή να εκτίθεται σεξηρό μέρος (βιτρίνα που δέχεται απ' ευθείας ηλιακές ακτίνες). Η χημικήτου σύσταση περιέχει CaCO3 και όπως αναφέραμε η ανθρακική ρίζααντιδράει με όλα τα οξέα και ιδιαίτερα με το υδροχλωρικό οξύ. Το κοράλλιαπαντάτε σε ιδιαίτερα χρώματα κόκκινο, ροζ, άσπρο, μπλε, μαύρο κ.α. Τα ακριβότερα κοράλλια είναι το κόκκινο και αμέσως μετά το ροζ γιατίεκτός από το ωραίο χρώμα τους, είναι και συνεκτικά. Η αξία του κόκκινουκοραλλιού, όταν γυαλίζεται και κόβεται για χρήση σε κοσμήματα είναιπαρόμοια με του τυρκουάζ και του λάπις. Τα σκαλιστά αντικείμενα απόκόκκινο κοράλλι έχουν αυξημένη αξία. Είναι σπάνιο να βρούμε μεγάλακαι χοντρά κομμάτια κόκκινου κοραλλιού και όταν υπάρχουν σε κόσμημαή σκαλιστά είναι ιδιαίτερα ακριβά. Τα ροζ έχουν παρόμοια αξία όμως ταπερισσότερα που κυκλοφορούν είναι βαμμένα. Η βαφή φαίνεται μεπροσεκτική παρατήρηση με λούπα, όπου φαίνεται η συγκέντρωση τουχρώματος στα κενά, στους πόρους ή στα σπασίματα. Υπάρχουν διάφορες απομιμήσεις από γυαλί ή άλλα υλικά. 'Οτανπρόκειται για κόκκινο, ροζ, μπλε, άσπρο κοράλλι πρέπει να φαίνεται ηδομή του κοραλλιού και να αναβράζει με το αραιωμένο υδροχλωρικό οξύτου εμπορίου (ακουαφόρτε). Αν συμβαίνει ένα από τα δύο, δεν πρόκειταιγια κοράλλι. Για τα μαύρα ή καφέ-κίτρινα κοράλλια πρέπει να φαίνεται ηδομή του κοραλλιού, που μοιάζει με αυτή των δακτυλίων των δέντρων καινα έχει πιτσιλωτή δομή η εξωτερική του επιφάνεια.

103

3.2.14. ΚΕΧΡΙΜΠΑΡΙ

Το κεχριμπάρι είναι οργανικήένωση. Πρόκειται γιαπολυμερισμένη ρητίνη κωνοφόρωνδέντρων (ρετσίνι). Οι οργανικέςενώσεις είναι ευάλωτες γι αυτό δενπρέπει να έρχονται σε επαφή μεοξέα. Μόνο το βενζόλιο και ηαιθυλική αλκοόλη το αφήνoυνανεπηρέαστο. Επίσης δεν πρέπεινα θερμαίνεται γιατί είναι πορώδεςκαι αλλοιώνεται εύκολα. Προσοχή χρειάζεται και κατά την στίλβωσή του.Αν αναπτυχθεί υψηλή θερμοκρασία απορροφάει σκόνη από τοπεριβάλλον, λόγω διαστολής των πόρων του και χάνει την διαφάνειά του. Η αξία του είναι σχετική υψηλή, αλλά όσο περνάει ο καιρός θααυξάνεται μιας κι ένα πολύτιμο υλικό όπως το κεχριμπάρι δεν έχει τηναφθονία των αποθεμάτων που έχουν οι πέτρες. Το κεχριμπάρι, σε αντίθεσημε τις άλλες πέτρες, έχει μεγαλύτερη αξία αν έχει εγκλείσματα. Ειδικά ανπεριέχει έντομα ή άλλα εντυπωσιακά σχήματα. Το κεχριμπάρι έχει πολλέςαπομιμήσεις. Ξεχωρίζει από τα μοναδικά του εγκλείσματα και το μικρόειδικό του βάρος, επιπλέει σε αλατόνερο. Αν πλησιάσουμε στην επιφάνειάτου μια πυρακτωμένη ακίδα και το καύσουμε τοπικά, θα μυρίσειαρωματικά σαν λιβάνι. Οι πιο πειστικές απoχρώσεις είναι ένα είδος πλαστικού το polystereneτο copal resin και το press - amber. (Βιβλιογραφία Αριθμός 13-16-11)

104

3.2.15. ΜΟΡΦΕΣ ΚΟΠΗΣ ΤΩΝ ΠΟΛΥΤΙΜΩΝ ΛΙΘΩΝ

(Βιβλιογραφία Αριθμός 17)

105

3.3. Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΩΝΒΑΣΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΟΥΡΓΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ

Οι περισσότεροι από τους τεχνίτες που δουλεύουν το μέταλλοαγοράζουν τα υλικά τους στις ακριβείς μορφές, διαστάσεις καισχήματα που χρειάζονται για τις άμεσες ανάγκες τους. Οιμεταλλοβιομηχανίες είναι προετοιμασμένες για να προχωρήσουν ακόμαπερισσότερο και να δώσουν στους χρήστες ειδικά προϊόντα,ανταποκρινόμενα στις συγκεκριμένες ανάγκες τους. Αυτό δεν συνέβαινεπάντα στο παρελθόν, όπως ξέρουν καλά όσοι τεχνίτες βρίσκονταιυποχρεωμένοι να κάνουν οι ίδιοι τα ενδιάμεσα υλικά που χρειάζονταιόπως φύλλα, σύρματα και άλλες μορφές, που δεν μπορούν να τα βρουνστο εμπόριο ως έτοιμα είδη. Πριν δεχθούμε την δυνατότητα να έχουμεπάντα στην διάθεση μας την σημερινή ποικιλία ημιέτοιμων βιομηχανικώνπροϊόντων και για να κατανοήσουμε και εκτιμήσουμε καλύτερα τηνσχετικά εύκολη θέση του σύγχρονου χειροτέχνη μπορεί να φανεί χρήσιμηη ακόλουθη περιγραφή της βιομηχανικής επεξεργασίας του αργύρουsterling, όπως γίνεται από την εταιρεία Handy and Harman, επεξεργασίαςπου ανακλά κατά προσέγγιση τις διεργασίες που χρησιμοποιούνται για τηνβιομηχανική παραγωγή πολλών άλλων ενδιαμέσων μεταλλουργικώνπροϊόντων.

3.3.1. ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΦΥΛΛΩΝ ΑΡΓΥΡΟΥ(STERLING)

Κατά την παρασκευή και τήξη του κράματος αυτού, με τη μορφή με τηνοποία φέρεται συνήθως ο άργυρος, καταβάλλεται μεγάλη προσοχή. Για τηλήψη ενός τυποποιημένου ομοιόμορφου προϊόντος, πρέπει ναπροσεχθούν παράγοντες όπως η μέγιστη καθαρότητα των συστατικών τουμετάλλου, η ικανοποιητική κρυσταλλική δομή του κράματος, οιελεγχόμενες μηχανικές ιδιότητες κ.ά. Ο χώρος τήξης περιέχει αρκετούς μεγάλους ηλεκτρικούς κλίβανους,καθένας από τους οποίους μπορεί να λιώσει περί τις 14.000 ουγγιέςμετάλλου σε 45 περίπου λεπτά. Χρησιμοποιούνται επίσης και κλίβανοιπου θερμαίνονται με πετρέλαιο, χωρητικότητας 8.000 ουγγιών καιχρειάζονται θέρμανση επί μια μέχρι δύο ώρες. Οι ηλεκτρικοί κλίβανοιέχουν το πλεονέκτημα ότι δίνουν ελεγχόμενη θερμότητα και συντομεύουντον χρόνο επίτευξης υψηλών θερμοκρασιών. Κάθε κλίβανος εξυπηρετείταιαπό τρεις εργάτες έναν τροφοδότη, ένα χύτη και έναν που ασχολείται με τακαλούπια. Το προς τήξη μέταλλο αποτελείται κατά ένα μέρος απόχρησιμοποιημένα μεταλλικά κομμάτια - σκραπ και κατά το άλλο μέροςαπό καινούργιο μέταλλο με μορφή ράβδων ή μικρών χελωνών. Το σκραπμπορεί να αποτελείται από υπολείμματα μηχανουργικής επεξεργασίας,

106

που γίνεται στην ίδια την εγκατάσταση ή σε διάφορα εργαστήρια πελατών.Τα μέταλλα ζυγίζονται πριν και μετά την τήξη και καταγράφονται οισχετικές απώλειες. Η κάθε ράβδος που προέρχεται από την τήξη και χύτευση πρέπει ναπληροί τις νόμιμες απαιτήσεις των προβλεπομένων προτύπων και δοκιμών.Επί πλέον, πρέπει να είναι “υγιής” έτσι ώστε να αντέχει στις καταπονήσειςκαι τις τάσεις της μελλοντικής επεξεργασίας με κυλίνδρωση, σφυρηλάτησηκαι έλξη μέσο μήτρων. Αν το μέταλλο δεν έχει χυθεί σωστά καιπαρουσιάζει ατέλειες, δε μπορεί πια να διορθωθεί αλλά πρέπει ναξαναχυθεί, με όλες τις προφανείς απώλειες χρήματος και χρόνου. Έτσι, οικατάλληλες διαδικασίες τήξης, περιλαμβανόμενης και της καθαρότηταςτου μετάλλου, της ολοσχερούς ανάμιξης, της πλήρους τήξης, του ελέγχουτης θερμοκρασίας τόσο κατά την τήξη όσο και κατά τη χύτευση και τηςσωστής θερμοκρασίας της μήτρας είναι σημαντικοί παράγοντες καιαντικείμενο επιμελούς ρύθμισης. Η κατάλληλη θερμοκρασία απόχυσης ενός μετάλλου είναι γενικώς λίγομεγαλύτερη από το σημείο τήξης του. Ο άργυρος χυτεύεται στους 1100°C,170°C πάνω από το σημείο τήξης του. Ο έλεγχος της θερμοκρασίας αυτήςείναι απαραίτητος, γιατί αλλιώς μπορεί να προκύψει ένα κράμα μεπενιχρή κρυσταλλική δομή και κατά συνέπεια πρακτικά άχρηστο. Κατάτην τήξη, το μέταλλο κρατιέται σε ένα χωνευτήριο από κοινό πηλό ή άλλοπυρίμαχο υλικό. Η επιφάνεια του τηκόμενου μετάλλου καλύπτεται μεξυλάνθρακα ή βόρακα για να αποφευχθεί η υπερβολική οξείδωση, που θαμπορούσε να οδηγήσει στο σχηματισμό έγκλειστων φυσαλλίδων ηεκτεθειμένων οπών και στη συνέχεια, στη δημιουργία ξεφλουδισμάτων στακυλινδρωμένα και ανοπτημένα μεταλλικά φύλλα. Πριν από τη χύτευση προς ράβδους ή χελώνες, παίρνεται ένα δείγμαλιωμένου υλικού, το ακριβέστερο είδος δειγματοληψίας, που στέλνεται στοεργαστήριο για ανάλυση και έγκριση πριν δοθεί το μέταλλο στηνπαραγωγή. Πριν από τη χύτευση, το καλούπι προθερμαίνεται με έναν μεγάλο αυλόκαι επιστρώνεται με ελαιώδες υλικό, για να προληφθεί τυχόν αυτόματηαποβολή του υλικού κατά τη χύτευση, να μειωθεί η πρόσφυση τουμετάλλου στο καλούπι και να δοθεί μια λεία επιφάνεια στο χυτό. Τοσιδερένιο καλούπι κρατιέται σε όρθια θέση και σε μια μέθοδο γνωστή ως“ακραία χύτευση” ο κλίβανος παίρνει μια ορισμένη κλίση και το μέταλλοαποχύνεται με μια σταθερή ροή, που ο έμπειρος χύτης κρίνει ότι δεν είναιούτε πολύ αργή ούτε πολύ γρήγορη. Επάνω στο χείλος του κλιβάνουμετακινείται παλινδρομικά η φλόγα ενός αυλού αερίων που καλύπτει καιτο κιβώτιο χύτευσης, μέσω του οποίου περνάει το μέταλλο προς τοκαλούπι, έτσι ώστε να προληφθεί όσο γίνεται η οξείδωση κατά τη διάρκειατης χύτευσης. Ο ρυθμός ψύξης της χελώνας εξαρτάται από το κάθε συγκεκριμένομέταλλο. Μερικά μέταλλα απαιτούν στιγμιαίο σβήσιμο για να διατηρήσουντην υφή τους, ενώ άλλα χρειάζονται κρύωμα, ή με συνηθισμένο ή με αργόρυθμό. Καθώς τα περισσότερα μέταλλα συστέλλονται κατά τηστερεοποίηση τους και η διαστολή είναι εμφανέστερη στο επάνω μέρος τηςχελώνας, όσο αυτή βρίσκεται μέσα στο καλούπι αναπτύσσεται μιαδιαμήκης κοιλότης που ονομάζεται “προς την είσοδο άκρο” της ράβδου. Το

107

άκρο αυτό αποκόπτεται αργότερα με ένα μεγάλο μηχανικό ψαλίδι. Μετάτην ψύξη και την εξαγωγή του χυτού από το καλούπι ακολουθεί τρίψιμομε βούρτσα, πλύσιμο και σφράγισμα με τον αριθμό του τήγματος και ταχαρακτηριστικά ταυτότητας του μετάλλου. Μετά την επιτυχή δοκιμή, ηχελώνα προωθείται για παραπέρα επεξεργασία. Ο άργυρος, όταν προορίζεται για χύτευση πουλιέται μερικές φορές σεμορφή πλακών αλλά τα φύλλα, το σύρμα, οι χοντρές κυκλικές διατομές, οιαυλοί-σωλήνες χωρίς ραφή και οι κόκκοι παράγονται γενικώς απόχελώνες. Οι χελώνες που προορίζονται για την παραγωγή φύλλων είναιεπίπεδες κι έχουν πάχος 37 περίπου χιλιοστών. Περνιώνται μέσα από κυλινδροφόρα έλαστρα σε διάφορα στάδιαμείωσης του πάχους και υποβάλλονται σε ενδιάμεσες ανοπτήσεις μεελεγχόμενη θερμοκρασία, σε λουτρό λιωμένου άλατος 1200°Ρ, επί 8-10λεπτά της ώρας. Ύστερα, το φύλλο κυλινδρώνεται και πάλι μέχρις ότουαποκτήσει το επιθυμητό πάχος. Το μέταλλο υποβάλλεται στη συνέχεια σε “ξύρισμα” για να χάσει περί τις0,025 ίντσες. Η διεργασία αυτή επηρεάζει άμεσα την επιφανειακήστιλπνότητα, το “λούστρο”, του τελικού προϊόντος. Τα έλαστρα έχουνστιλβωμένους χαλύβδινους κυλίνδρους με ρυθμιζόμενο διάκενο έτσι ώστενα δίνουν στο φύλλο τις κατάλληλες ανοχές φινιρίσματος και πάχους. Τοφύλλο ξακρίζεται κατόπι στο επιθυμητό πλάτος και μήκος καιυποβάλλεται σε μια τελική ανόπτηση για να εξασφαλισθεί ο μεγαλύτεροςδυνατός βαθμός μαλακότητας και ευκολίας επεξεργασίας. Αυτό γίνεται μετο πέρασμα του για αρκετές ώρες μέσα από ένα φούρνο τύπουμεταφορικής ταινίας με ελεγχόμενη ατμόσφαιρα, που διατηρείται σε μιασταθερή θερμοκρασία. Πριν από την φόρτωση για τον παραλήπτη, γίνεταιένας τελικός έλεγχος του πάχους, του πλάτους και της επιφανειακήςκατάστασης του υλικού και η διαδικασία κλείνει με το ζύγισμα και τησυσκευασία σε χαρτί.

3.3.2. ΤΡΑΒΗΓΜΑ ΠΡΟΣ ΣΥΡΜΑ

Το σύρμα είναι στερεό μέταλλο με ομοιόμορφη διατομή σε όλο το μήκοςτου, συνήθως κυκλική, και πάχος που ποικίλλει απόαυτό της τρίχας ή του νήματος μέχρι της λεπτής ράβδου. Το σύρμαχρησιμοποιείται ως διακοσμητικό υλικό στην κατασκευή κοσμημάτων καιστολιδιών εδώ και περισσότερα από τρεις χιλιάδες χρόνια. Οιδιακοσμητικές του δυνατότητες για λεπτουργική δουλειά με σύρμα -filigree - και για ογκωδέστερες γλυπτικές εργασίες καλύπτουν ένα ευρύφάσμα επεξεργασιών. Μολονότι το σύρμα μπορεί να αγορασθεί έτοιμο, σε διάφορες μορφές καιδιαστάσεις, μερικές φορές ο μεταλλοτεχνίτης είναι υποχρεωμένος ναμειώσει το μέγεθος του ή να αλλάξει το σχήμα της διατομής του. Αυτόμπορεί να γίνει εύκολα με μια πλάκα τραβήγματος από σκληρυμένοχάλυβα, που κυκλοφορεί στο εμπόριο με έναν αριθμό βαθμολογημένωνκωνικών οπών. Το απλό αυτό σύστημα επιτρέπει τη μείωση της διατομήςτου εμπορικού σύρματος σε έναν αριθμό προτύπων μεγεθών.Κατασκευάζονται πλάκες τραβήγματος για στρογγυλά, ημικυκλικά,

108

τετράγωνα, ορθογώνια, παραλληλεπίπεδα, εξαγωγικά, οκταγωνικά καιάλλα σχήματα και αφορούν είτε σε ένα σχήμα ανά πλάκα είτε σεπολλαπλά σχήματα. Τα μέσα που χρειάζονται είναι λίγα: μια πλάκα τραβήγματος, μερικέςτσιμπίδες συγκράτησης και τραβήγματος, λίγο μελισσοκέρι καιορυκτέλαιο, σαπούνι ή ζωικό λίπος ως λιπαντικό. Οι τσιμπίδεςσυγκράτησης και τραβήγματος είναι ειδικά σχεδιασμένες για τον σκοπόαυτό και έχουν βαρείες, τετράγωνες χαρακωμένες σιαγόνες, για ναδιευκολύνουν το άρπαγμα του σύρματος καθώς βγαίνει από την οπή τηςπλάκας τραβήγματος και μια αγκιστροειδή χειρολαβή, για να πιάνονταιεύκολα από τον τεχνίτη όσο κρατάει το τράβηγμα του σύρματος μέσα απότην πλάκα.

3.3.3. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΡΑΒΗΓΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΣΥΡΜΑΤΟΣ ΜΕ ΤΟΧΕΡΙ

Αν είναι γνωστό ότι το σύρμα που πρόκείται να τραβηχτεί είναι ήδηανοπτημένο, μπορεί να αρχίσει ευθύς αμέσως η διαδικασία τουτραβήγματος. Αν το σύρμα είναι σκληρό και συμπεριφέρεται σαν ελατήριοθα πρέπει να προηγηθεί η ανόπτησή του. Στην περίπτωση που η μείωσητου μεγέθους του σύρματος επιβάλλει το πέρασμα του μέσα από τηνπλάκα τραβήγματος πιο πολλές από μια φορές, τότε η ανόπτησή θαπρέπει να γίνει όταν το σύρμα δείχνει σημάδια υπερβολικής σκληρότητας,για να μη σπάσει κατά τη διεργασία του τραβήγματος.

3.3.4. ΑΝΟΠΤΙΣΗ ΤΟΥ ΣΥΡΜΑΤΟΣ

Για να ανοπτήσετε το σύρμα δώστε του, σε ολόκληρο το μήκος, τημορφή μιας συμπαγούς κουλούρας με τα άκρα χωμένα στη μάζα, γιατί ανμείνουν ελεύθερα μπορεί να λιώσουν. Τυλίξτε την κουλούρα με σύρμαόμοιο με αυτό που θέλετε να ανοπτήσετε έτσι ώστε η όλη κουλούρα ναμπορεί να υποβληθεί στην ίδια επεξεργασία κατά την επακόλουθηεμβάπτιση σε οξύ. Αν το σύρμα περιτυλίγματος ήταν από διαφορετικό μέταλλο, θα έπρεπενα αφαιρεθεί. Η ανόπτηση μπορεί να γίνει με έναν αυλό ή σε έναν μικρόηλεκτρικό φούρνο με ελεγχόμενη θερμοκρασία. Για να προληφθεί ηυπερβολική οξείδωση και να καταδειχθεί η προσέγγιση προς τη σωστήθερμοκρασία ανόπτησης, “βάψτε” την όλη μάζα του σύρματος με ένασυλλίπασμα που λιώνει σε μια θερμοκρασία κοντά στη θερμοκρασίαανόπτησης. Αν χρησιμοποιείτε αυλό, βάλτε το κουβάρι σε ένα κομμάτιξυλοκάρβουνο όταν θερμαίνετε από πάνω ή σε ένα αραιό συρμάτινοπλέγμα όταν θερμαίνετε από κάτω. Η θέρμανση του κουβαριού πρέπει να είναι βαθμιαία, περνώντας μιαήπια φλόγα επάνω από το σύρμα έτσι ώστε όλα τα μέρη του ναθερμαίνονται ομοιόμορφα. Όταν το μέταλλο φτάσει στη θερμοκρασία τηςερυθροπύρωσης μπορεί να “σβηστεί” απότομα σε νερό ή σε διάλυμα οξέος.Μην υπερθερμαίνετε, επειδή η παρατεταμένη θέρμανση μπορεί να

109

εξασθενίσει το σύρμα. Όταν χρησιμοποιείτε κλίβανο πρέπει να τονπροθερμαίνετε στη θερμοκρασία της ανόπτησης και μετά να τοποθετείτε τοκουβάρι του σύρματος επάνω σε ένα πλέγμα. Το πλέγμα με το κουβάριεισάγεται στον κλίβανο με τσιμπίδες με μακριές χειρολαβές. Φροντίστε ναβλέπετε το κουβάρι μέσα από μια θυρίδα παρατήρησης ή ανοίγονταςελαφρά την πόρτα του κλιβάνου. Αφαιρέστε το σύρμα μόλις αρχίσει ναδείχνει σημάδια κοκκινίσματος και “σβηστέ” το σε διάλυμα οξέος.

ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΠΛΑΚΑΣ ΤΡΑΒΗΓΜΑΤΟΣ. Πριν βάλετε το σύρμαστην πλάκα τραβήγματος ελέγξτε τις οπές που πρόκειται ναχρησιμοποιηθούν, για να βεβαιωθείτε ότι είναι απαλλαγμένες από ξένεςύλες. Γεμίστε τις ύστερα με λιπαντικό, που διευκολύνει το τράβηγμα καιμειώνει τις υπερβολικές τριβές, πρόξενους υπερθέρμανσης και πρόωρηςφθοράς των οπών. Στο άκρο του σύρματος δίνεται ένα κωνικό σχήμα, μελιμάρισμα, τρόχισμα ή σφυρηλάτηση, έτσι ώστε να εξέχει από το άνοιγματης οπής αρκετό σύρμα για το ασφαλές πιάσιμο με την τσιμπίδατραβήγματος. Μην αρχίζετε από μια υπερβολικά μικρή οπή, που θαπρόβαλλε μεγάλη αντίσταση, αλλά σχεδιάστε έτσι τη δουλειά, ώστε ναμειωθεί το μέγεθος του σύρματος βαθμιαία, κατά στάδια, μέχρι τηνεπιθυμητή τιμή. Το μέγεθος της οπής είναι το πρώτο μεγαλύτερο πουπαρουσιάζει αντίσταση στο εύκολο πέρασμα του σύρματος. Το σύρμαπρέπει να είναι καθαρό και ξηρό για να προληφθεί η οξείδωση της πλάκαςτραβήγματος. Το σύρμα πρέπει να τραβιέται μέσα από την πλάκα με μια όσο γίνεταιπιο ομαλή και συνεχή κίνηση και να βγαίνει από την οπήσε μια θέση κάθετη προς την επιφάνεια της πλάκας. Όταν περάσειολόκληρο το μήκος του σύρματος μέσα από την πλάκα τραβήγματος,προχωρείστε στην αμέσως μικρότερου μεγέθους οπή, μη πηδώνταςενδιάμεσα μεγέθη, μέχρις ότου πετύχετε την επιθυμητή διάμετρο. Μηξεχνάτε να ανοπτάτε το σύρμα όταν γίνεται σκληρό και ελατηριοειδές. Αυτόείναι λιγότερο αναγκαίο με τον καθαρό άργυρο και με τον χρυσό. Μετά τοτελικό τράβηγμα ανοπτήστε πάλι το σύρμα , για να διευκολύνετε τοτύλιγμα του κατά τη χρήση του. Εάν είναι διαθέσιμη μια μόνο πλάκα τραβήγματος με στρογγυλές οπέςκαι χρειάζεται σύρμα με ημικυκλική διατομή, αυτό μπορεί να γίνει με τοδίπλωμα του σύρματος στα δύο ή με τη χρησιμοποίηση δύο κομματιώνσύρματος, ακολουθώντας την ίδια διαδικασία με αυτή της επεξεργασίαςτου στρογγυλού σύρματος. Ευθειάστε και κόψτε λοξά τις δύο άκρες πριντις περάσετε στην πρώτη τρύπα και τραβήξτε το διπλό σύρμα μέσα από τηνπλάκα τραβήγματος, κάθετα προς την επιφάνεια της πλάκας, προσέχονταςώστε να είναι πάντα εντελώς ίσιο για να αποφύγετε τη συστροφή, μιακατάσταση που δύσκολα διορθώνεται εκ των υστέρων. Η πλάκα τραβήγματος μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τηνκατασκευή σωλήνων - τούμπων, μολονότι η διάμετρος τους περιορίζεταιαπό το μέγεθος των ανοιγμάτων. Χρησιμοποιούνται συνήθως μεταλλικάφύλλα μικρού πάχους αλλά το πάχος καθορίζεται από το επιθυμητόπάχος τοιχώματος. Ένας γενικός κανόνας υπαγορεύει την κοπή τουμετάλλου σε πλάτος τριπλάσιο από την επιθυμητή διάμετρο του σωλήνα.

110

Χρησιμοποιείτε μέταλλο με καλοκομμένα άκρα. Στο ένα άκροσχηματίστε μια ανώμαλη περιοχή, που θα εξασφαλίσει το καλό πιάσιμο μετην τσιμπίδα και θα επιτρέψει την είσοδο του μετάλλου στην οπή τηςπλάκαζ τραβήγματος. Το μέταλλο τοποθετείται πρώτα σε ένα μπλοκδιαμόρφωσης με αυλακώσεις. Ύστερα χτυπιέται με ένα μικρό οξυαίχμιοσφυρί, μέσα στην αυλάκωση, αρχίζοντας από το σημειωμένο άκρο καιπατιέται σιγά σιγά, έτσι ώστε οι μακρές πλευρές του να πλησιάσουν η μιαπρος την άλλη σχηματίζοντας, εν μέρει, τον επιζητούμενο σωλήνα. Μιαάλλη μέθοδος προκαταρκτικής μορφοποίησης στηρίζεται στην τοποθέτησηενός ραβδιού από χάλυβα κατάλληλης διατομής επάνω στο φύλλο τουμετάλλου, που κρατιέται στην αυλάκωση, και στη σφυρηλάτηση τουραβδιού μέχρις ότου το φύλλο πάρει το προκαταρκτικό του σχήμα.Ύστερα, στη σωληνοειδή λουρίδα βάζετε κερί μέλισσας, περνάτε το άκροτης στην πλάκα τραβήγματος και τραβάτε το υλικό μέσα από την οπή μετη βοήθεια της τσιμπίδας τραβήγματος. Για να κρατήσετε ίσια τη ραφήβοηθάει η χρησιμοποίηση της λεπίδας ενός μαχαιριού, που κρατιέταιεπάνω στη ραφή, καθώς το υλικό περνάει μέσα από το άνοιγμα τηςπλάκας. Αν χρειάζεται, η ραφή μπορεί στη συνέχεια να κολληθείετερογενώς σε χαμηλή θερμοκρασία. Σωλήναςμε ακριβή εσωτερική διάμετρο μπορεί να σχηματισθεί ύρω απόχαλύβδινο σύρμα με κατάλληλη διάμετρο. Για να μπορέσετε να χωρίσετετο σύρμα από τον σωλήνα μετά το τράβηγμα, πρέπει να το έχετε λιπάνειπριν από τη χρήση. Μετά το τράβηγμα, ο “σωλήνας” τοποθετείται στηνπρώτη οπή της πλάκας τραβήγματος που παρουσιάζει αντίσταση στοπέρασμα του και το προεξέχον χαλύβδινο σύρμα τραβιέται και αφήνειελεύθερο τον σωλήνα. Μερικές φορές, σε λεπτουργικές εργασίες filigree, όταν δουλεύονταιμικρά κομμάτια σύρματος κι όταν χρειάζονται διακοσμητικά “βραχιόλια”από χοντρό σύρμα χρησιμοποιείται δίκλωνο σύρμα, που πρώτα στρίβεταικι ύστερα τραβιέται μέσα από μια πλάκα τραβήγματος. Διάφοροισυνδυασμοί σύρματος επιτρέπουν μια ποικιλία αποτελεσμάτων ενώ είναιδυνατή η σύζευξη και χρησιμοποίηση αρκετών κλώνων μαζί. Αργότερα,είναι δυνατό το ξετύλιγμα, μερικό η ολικό, των πολύκλωνων αυτώνσυρμάτων, η αφαίρεση ενός απ' αυτά και η χρησιμοποίηση του με τονκατάλληλο για τον επιδιωκόμενο σκοπό τρόπο.

3.3.5. ΜΗΧΑΝΙΚΟ ΤΡΑΒΗΓΜΑ ΣΥΡΜΑΤΟΣ

Η μηχανική διεργασία του τραβήγματος του σύρματος για τη μείωσητου πάχους του στηρίζεται ουσιαστικά στην ίδια αρχή τηςδιαδικασίας που γίνεται με το χέρι. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή ως προς τοκαθάρισμα του σύρματος, γιατί αλλιώς το προϊόν μπορεί να παρουσιάσει“γρατσουνιές” κι η ζωή της μήτρας να μειωθεί. Οι μήτρες γίνονται απόβολφραμιοκαρβίδιο, ένα πολύ σκληρό κράμα, ενώ στην περίπτωση τωνπολύ λεπτών συρμάτων μπορεί να χρειασθούν και μήτρες από διαμάντι.Ένα στερεό λιπαντικό-ζωϊκό λίπος, σαπούνι σε σκόνη ή μίγμα λαδιού καιαλευριού - χρησιμοποιείται στο καλούμενο “ξηρό τράβηγμα” ενώ στο “υγρότράβηγμα” χρειάζεται ρευστό σαπούνι ή ορυκτέλαιο.

111

Το λιπαντικό τοποθετείται σε ένα κουτί πριν από την οπή της μήτραςκαι το σύρμα περνάει μέσα από τη μάζα του καθώς τραβιέται αυτομάτωςκαι με συνεχή κίνηση μέσα από την μήτρα. Η μήτρα είναι στερεωμένη σεένα κατάλληλο συγκρατητικό σύστημα. Μετά το πέρασμα του από τημήτρα, το σύρμα τυλίγεται σε ένα καρούλι. Η επεξεργασία συνεχίζεται μεδιαδοχικές μειώσεις του μεγέθους μέχρις ότου το σύρμα αποκτήσει τηνεπιθυμητή δι μετρο. Επάνω στο καρούλι μαζεύεται μια μεγάλη ποσότητασύρματος, συχνά μερικές εκατοντάδες κιλά. Όπως και στο τράβηγμα με τοχέρι, έτσι και στο αυτόματο μηχανικό τράβηγμα συχνά χρειάζεταιανόπτηση.

3.3.6. ΚΥΛΙΝΔΡΩΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΦΥΛΛΩΝ

Η χειροκίνητη καλάνδρα, ή κυλινδρόμυλος, χρησιμοποιείται κατάκύριο λόγο για τη μείωση του πάχους του μετάλλου σε μορφή φύλλου.Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και για την έλαση χυτών χελωνών σεφύλλα και λουρίδες, για την επιπέδωση πλεγμένων ή στριμμένωνσυρμάτων σαν υποκατάστατο του σφυριού και για την αλλαγή τουσχήματος της διατομής του σύρματος. Καλό είναι να θυμάται κανείς ότι ηκαλάνδρα αυξάνει το μέγεθος του μετάλλου κατά τη διεύθυνση προς τηνοποία περνάει το υλικό μέσα από τους κυλίνδρους. Αν θέλετε την αύξησητου πλάτους, το μέταλλο πρέπει να τροφοδοτηθεί πλευρικά,όταν είναιδυνατό ή υπό γωνία.

3.3.7. ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΑΝΔΡΑΣ

Κυκλοφορούν στην αγορά αρκετά μοντέλα καλανδρών επιπέδωσης πουέχουν χρήσιμο πλάτος από 21/4 μέχρι 5". Σε μερικά μοντέλα οι κύλινδροιείναι εντελώς λείοι ενώ σε άλλα έχουν βαθμονομημένες αυλακώσεις για τημείωση της διαμέτρου των συρμάτων και σε άλλα οι κύλινδροι είναι κατάμέρος λείοι και κατά μέρος αυλακωτοί. Οι κύλινδροι κατασκευάζονται απόγυαλισμένο χάλυβα και πρέπει να σκουπίζονται πριν από τη χρήση. Μετάτη χρήση πρέπει να διατηρούνται λιπασμένοι με ένα ελαφρό λάδι, για ναμη σκουριάσουν. Κατά τη χρήση της μηχανής, οι κύλινδροι πρέπει να διατηρούνταιπαράλληλοι μεταξύ τους για να δίνουν ομοιόμορφο πάχος στοεπεξεργασμένο μέταλλο. Αυτό είναι και το πρώτο στάδιο προετοιμασίας γιατη χρήση. Σε μερικά μοντέλα, ο κεντρικός πάνω οδοντωτός κοχλίας μπορείνα αφαιρείται, επιτρέποντας τον παραλληλισμό των κυλίνδρων με τοναριστερό και δεξιό οδοντωτό τροχό. "Ύστερα, ο κεντρικός ρυθμιστικόςκοχλίας τοποθετείται στη θέση του και χρησιμεύει για την αύξηση ήμείωση του διάκενου ανάμεσα στους κυλίνδρους.

3.3.8. ΧΡΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΑΝΔΡΑΣ

Το μέταλλο τοποθετείται ανάμεσα στους κυλίνδρους που το διάκενοτους ρυθμίζεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε το φύλλο να περνάει χωρίς

112

δυσκολία. Έπειτα αφαιρείται και με τη βοήθεια του κεντρικούρυθμιστικού κοχλία, που στρέφεται κατά ένα περίπου τέταρτο τηςστροφής, μειώνεται ανάλογα το διάκενο των κυλίνρων. Το φύλλοξαναπερνιέται από τους κυλίνδρους, που γυρίζονται με έναπροσθαφαιρούμενο χειρομοχλό. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται, μεβαθμιαία μείωση του ανοίγματος, μέχρις ότου επιτευχθεί το επιθυμητόπάχος φύλλου. Για να κρατηθεί το κυλινδρούμενο φύλλο επίπεδο, μπορείσε κάθε πέρασμα του μέσα από τους κυλίνδρους να τροφοδοτείται πότεαπό το ένα άκρο και πότε από το άλλο ενώ ταυτόχρονα θααναποδογυρίζεται. Αν το μέταλλο γίνει άκαμπτο και σκληρό, πρέπει ναδιακοπεί η κυλίνδρωση και να υποβληθεί σε ανόπτηση γιατί αλλιώςμπορεί να παρουσιάσει ρωγμές. Περνάτε το μέταλλο μέσα από τηνκεντρική περιοχή των κυλίνδρων, για να κρατήσετε ομοιόμορφη την πίεσηκαι για να αποφύγετε την άνιση φθορά των κυλίνδρων. Η καλάνδρα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως μέσο αποτύπωσης ενόςσκαλιστού η γραμμικού σχεδίου, με διακοσμητική αποστολή, επάνω στηνεπιφάνεια του μετάλλου. Αυτό επιτυγχάνεται με την τοποθέτηση ενοςπλέγματος από μαλακό σιδερένιο σύρμα επάνω σε ένα φύλλο και τηνταυτόχρονη κυλίνδρωση των δύο υλικών. Κατά παρόμοιο τρόποχρησιμοποιούνται και άλλα σχετικώς σκληρά υλικά για την επιφανειακήδιακόσμηση φύλλων με διάφορες υφές. Κατά τη χρησιμοποίηση της καλάνδρας για τη μείωση της διαμέτρουενός σύρματος, αρχίστε πρώτα με το μεγαλύτερο άνοιγμα και περάστε τοσύρμα μέσα από τις βαθμονομημένες αυλακώσεις κατά σειρά, μέχρις ότουτο σύρμα φτάσει στο επιθυμητό πάχος. Επαναλάβατε τουλάχιστο δύοφορές το πέρασμα του σύρματος μέσα από κάθε αυλάκωση. Αν χρειάζεταιπαραπέρα μείωση της διαμέτρου, το σύρμα μπορεί στη συνέχεια νατραβηχθεί μέσα από μια πλάκα τραβήγματος. Με το πέρασμα του χοντρούστρογγυλού σύρματος από την καλάνδρα μπορεί να παραχθεί μία επίπεδηλουρίδα.

3.3.9. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΦΥΛΛΩΝ ΚΑΙ ΣΥΡΜΑΤΩΝ

Το παχύμετρο είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται για τη μέτρησητου πάχους ενός φύλλου ή της διαμέτρου ενός σύρματος. Μπορεί να είναικυκλικό ή ορθογώνιο. Φέρει εγκοπές, βαθμονομημένες σε χιλιοστά τηςίντσας. Υπάρχουν διάφορα πρότυπα παχύμετρα σύρματος, ανάλογα με τηχώρα κατασκευής και το μετρώμενο μέταλλο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το πρότυπο όργανο μέτρησης φύλλων καισύρματος μη σιδηρούχων μετάλλων είναι το Brown and Sharp (Β&S). Τοπρότυπο παχύμετρο United States Standard - USS χρησιμοποιείται γιατη μέτρηση χαλυβοφύλλων και χαλυβοσυρμάτων. Το παχύμετροχαλύβδινων συρμάτων Stubbs χρησιμοποιείται για τη μέτρησητραβηγμένων χαλύβδινων συρμάτων και κοίλων ράβδων τόσο στηνΑμερική όσο και στην Αγγλία. Το παχύμετρο σύρματος BWG ή παχύμετρο σιδηρού σύρματος Stubbsχρησιμοποιείται γενικώς στην Αγγλία για μέτρηση συρμάτων από σίδηρο,χαλκό ή ορείχαλκο. Το παχύμετρο μετάλλου ΒΜG χρησιμοποιείται για τη

113

μέτρηση φύλλων από χρυσό, άργυρο, χαλκό, ορείχαλκο κ.ά. Τοαυτοκρατορικό πρότυπο παχϋμετρο ISWG είναι το πρότυπο όργανομέτρησης όλων των συρμάτων στην Αγγλία και τον Καναδά.

3.3.10. Μεταλλικά είδη που προέρχονταιαπό εξώθηση – εξτρούζιον

Τα είδη αυτά μορφοποιούνται με εξαναγκασμό του μετάλλου να ρεύσεισε λιωμένη κατάσταση μέσα από μια μήτρα ειδικού σχεδίου και νασχηματίσει ένα συνεχές μεταλλικό τεμάχιο. Η τεχνική αυτή είναι σήμεραμια από τις βασικές μεθόδους μορφοποίησης των μετάλλων. Ο τεχνίτηςπου αγοράζει έτοιμα βασικά σχήματα όπως σωλήνες, ράβδους ή προφίλαπό μέταλλα χρησιμοποιεί προϊόντα που προέρχονται από εξώθηση. Οιμήτρες κατασκευάζονται από σκληρό κράμα χάλυβος, που αντιστέκεταιστη σταθερή ροή σε ψηλές· θερμοκρασίες και είναι ικανό να αντέχει σεμεγάλες αιφνίδιες θερμικές καταπονήσεις - σοκ. Οι μήτρες λιπαίνονται μεένα μίγμα γραφίτη και κυλινδρέλαιου. Η παραγωγή μεταλλικών ειδών μεεξώθηση είναι μια δύσκολη και πολύπλοκη διεργασία. Μερικά μέταλλαπροσφέρονται καλύτερα για την τεχνική αυτή από όσο μερικά άλλα. Υπάρχουν είδη μορφοποιημένα με εξώθηση από χαλκό, ορείχαλκο,κρατέρωμα. νικέλιο, άργυρο, χρυσό, λευκόχρυσο, αλουμίνιο, χάλυβα καιειδικά κράματα.

3.3.11. Παρασκευή ακανόνιστων κόκκων

Κατά την τεχνική αυτή σταγόνες λιωμένου μετάλλου χύνονται από έναχωνευτήριο, που κρατιέται σε κάποιο ύψος, μέσα σε ένα δοχείο νερού.Καθώς το μέταλλο πέφτει, σχηματίζει σφαιροειδές μάζες ακανόνιστουσχήματος, που στερεοποιούνται πριν φτάσουν στο νερό, στο τέλος τηςδιαδρομής τους. Τα κομμάτια αυτά με τα ποικίλα και ιδιόρρυθμασχήματα έχουν τη δική τους αισθητική έλξη. Μπορούν ναχρησιμοποιηθούν για διακοσμητικούς σκοπούς χωρίς αλλαγή σχήματος,μολονότι κύριος προορισμός τους είναι η χύτευση σε καλούπια.

3.3.12. Ανόπτηση

Η ανόπτηση είναι μια διαδικασία διαδοχικής θέρμανσης και ψύξης τωνμετάλλων που αποβλέπει στο να τα κάνει πιο ευκολοδούλευτα ή να ταελευθερώσει από τις εσωτερικές τάσεις, οι οποίες δημιουργούνται κατά τηνεπεξεργασία τους. Μετά τη θέρμανση του μετάλλου σε μιαπροκαθορισμένη θερμοκρασία και επί ορισμένο χρονικό διάστημα,συνήθως ακολουθεί μια περίοδος αργής ψύξης. Σε μερικά μέταλλα, όπωςο χάλυβας, η ψύξη αυτή είνα όντως βραδεία ενώ σε άλλα, όπως ο χαλκόςκαι το νικέλιο, μπορεί να είναι είτε βραδεία είτε γρήγορη. Μερικά, τέλος,μέταλλα πρέπει να ψυχθούν με γρήγορο ρυθμό. “Σβήσιμο” είναι η διεργασία της γρήγορης ψύξης μετάλλων που έχουνθερμανθεί σε ψηλή θερμοκρασία με το να έρθουν σε επαφή με υγρά,

114

αέρια ή στερεά. Μερικά μέταλλα, όταν υπερθερμανθούν, μπορούν ναραγίσουν ή να σπάσουν κατά το απότομο σβήσιμο εξ αιτίας τωναναπτυσσόμενων θερμικών τάσεων. Το κρατέρωμα και το μέταλλοχρυσοποίκιλσης πρέπει να ψύχονται με αργό ρυθμό επειδή οπεριεχόμενος ψευδάργυρος τείνει να τα ραγίσει, αν “σβησθούν” αμέσωςμετά την ανόπτηση. Η ανόπτηση μαλακώματος γίνεται σε μέταλλα που έχουν σκληρυνθείκατά την εν ψυχρώ επεξεργασία τους όπως συμβαίνει με την κυλίνδρωση,τη βαθειά τύπωση, το μασγαλάρισμα και την ισχυρή κάμψη και πουπροορίζονται για παραπέρα επεξεργασία μετά την ανόπτηση. Η ανόπτηση εξίσωσης τάσεων εφαρμόζεται σε μέταλλα που έχουνσκληρυνθεί κατά την προηγούμενη επεξεργασία τους αλλά θερμαίνονταισε θερμοκρασία που είναι πολύ χαμηλή για να τα μαλακώσει ενώ είναιαρκετά ψηλή για να εξισώσει ή εξισορροπήσει τις εσωτερικές τάσεις τουμετάλλου και να βελτιώσει τις μηχανικές του ιδιότητες. Η περιοχήθερμοκρασιών του είδους αυτού ανόπτησης που αποβλέπει στη άρση τωνεσωτερικών τάσεων είναι 300-400°Ρ.

3.3.13. Υφή μεταλλικών επιφανειών

Το παίξιμο με την διαφοροποίηση της υφής των μεταλλικών επιφανειώνείναι ένα μέσο εμπλουτισμού της εμφάνισης, της αφής και τηςδιακοσμητικής αξίας των αντικειμένων. Η διαφοροποίηση τηςεπιφανειακής υφής των μετάλλων επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους: 1. Με τη χρησιμοποίηση εργαλείων, που παίρνουν μέρος σεσυνηθισμένες επεξεργασίες, όπως τα σφυριά επιπέδωσης, ή εργαλείων πουχρησιμοποιούνται σε μια ορισμένη τεχνική, όπως τα σφυριά δημιουργίαςεξοχών σε φύλλα. 2. Με τη χρησιμοποίηση εργαλείων, που αποβλέπουν στο δούλεμα τουμετάλλου μετά τη μορφοποίηση για καθαρώς διακοσμητικούς σκοπούς,όπως τα εργαλεία αφαίρεσης της γυαλάδας, τα εργαλεία σκαλίσματος, ταχαρακτικά εργαλεία και τα εργαλεία σταμπαρίσματος. Αυτά μπορεί ναείναι εργαλεία ειδικών χρήσεων ή εργαλεία που αυτοσχεδιάζονται όπως τατροποποιημένα καρφιά ή οι μυτεροί ζομπάδες, μόνο και μόνο για τηδημιουργία επιφανειακών εκτυπώσεων. 3. Με προσθετικές μεθόδους όπως ή κοκκοποίηση, η συγκόλλησημικρών μονάδων όπως τα κομμάτια σύρματος, τα αποκόμματα, τα χοντράρινίσματα ή τα λιωμένα σκραπ, και η χρησιμοποίηση χυτών ακανόνιστωνκόκκων. 4. Με αφαιρετικές μεθόδους όπως η χρήση οξέος με σκοπό τοεπιφανειακό “αγρίεμα”, το τρύπημα με δράπανο για τη δημιουργία τυφλώνή διαμπερών οπών, η χρησιμοποίηση φρεζών, περιστροφικής λίμας ήλειαντικών υλικών και η χρησιμοποίηση χοντρών λιμών χεριού. 5. Με τη χρησιμοποίηση ορισμένων ξένων υλικών, χρήσιμων για τηνκατασκευή ενός αντικείμενου, όπως το κερί για την κατασκευή μοντέλων,κατά την προετοιμασία της χύτευσης και της ίδιας της μορφής τουμετάλλου, όπως τα σύρματα, τα φύλλα και οι λουρίδες. (ΒιβλιογραφίαΑριθμός 10)

115

3.3.14. Τοξικότητα των μετάλλων

Μολονότι τα περιστατικά ασθενειών από την επαφή με μέταλλα είναισπάνια ανάμεσα στους χειροτέχνες, παρατηρούνται από καιρό σε καιρόμερικά κρούσματα, που οφείλονται σε έλλειψη προφυλακτικών μέτρων. Ακολουθεί ένας κατάλογος των πιο συνηθισμένων μετάλλων και τωνενδεχόμενων τοξικών αποτελεσμάτων τους. Αν υπάρξει οποιαδήποτευπόνοια ότι η υγεία σας έχει επηρεασθεί, εξαιτίας της επαφής με μέταλλα,θα πρέπει να συμβουλευθείτε αμέσως ένα γιατρό. Το αλουμίνιο έχει πολύ μικρή τοξικότητα. Ο χαλκός δεν είναι πηγή βιομηχανικού κινδύνου για την υγεία. Με τημορφή θειικού χαλκού-γαλαζόπετρας μπορεί να προκαλέσει ερεθισμό στοδέρμα και γι' αυτό μετά κάθε επαφή το δέρμα πρέπει να πλένεται μεάφθονο νερό. Τα χάλκινα δοχεία μπορούν να κάνουν τα τρόφιμα τοξικά,γι' αυτό πρέπει να επικασσιτερώνονται – να “γανώνονται”. Το νικέλιο αποτελεί σημαντική πηγή τοξικής δηλητηρίασης είτε με τημορφή καθαρού μετάλλου είτε με τη μορφή αλάτων. Τα πολύτιμα μέταλλα (χρυσός, άργυρος, λευκόχρυσος και παλλάδιο) δενέχουν τοξικότητα εκτός αν χρησιμοποιούνται σε σημαντικές ποσότητεςμέσω του πεπτικού συστήματος, όπως στην περίπτωση των ανθρώπων πουέχουν μια πρωτόγονη πίστη στην θεραπευτική τους αξία. Ο κασσίτερος είναι τελείως αβλαβής. (Βιβλιογραφία Αριθμός 8)

116

3.4. ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΜΟΡΦΩΣΗΣΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

3.4.1. Τεχνικές που δεν απαιτούνΕτερογενή Συγκόλληση

Κατά τη χρησιμοποίηση μεταλλικών φύλλων για την κατασκευή τωνκοσμημάτων, η τελική εμφάνιση εξαρτάται κυρίως από ταχρησιμοποιούμενα εργαλεία. Κάθε εργαλείο έχει ορισμένες δυνατότητεςκαι ορισμένους περιορισμούς κι ένα μεγάλο μέρος της ικανότητας τουτεχνίτη έγκειται στην εκλογή του κατάλληλου για τη δουλειά εργαλείου. Βασικές τεχνικές κοπής μπορούν εύκολα να επιτευχθούν με μιαψαλίδα όταν πρόκειται για απλά σχήματα. Στα πολύπλοκα σχήματα ηκοπή μπορεί να γίνει με ένα μεταλλουργικό πριόνι από ορθογώνιο πλαίσιομε προσθαφαιρούμενη λεπίδα. Για την προσθήκη της διάστασης τουβάθους ή του ανάγλυφού μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια τεχνική ώθησηςγνωστή διεθνώς ως repoussè με τα ομώνυμα εργαλεία. Η επιφανειακήποίκιλση και εμφάνιση μπορεί να επιτευχθεί με σφυριά, εκγλυφικάεργαλεία και επιστρώσεις. Με το πέρασμα των αιώνων έχουν αναπτυχθεί και είναι στη διάθεση τουτεχνίτη πολλά εργαλεία και πολλές τεχνικές. Σκοπός του μέρους αυτούτου βιβλίου είναι η διερεύνηση των δυνατοτήτων που υπάρχουν σχετικά μετην κατασκευή και τη διακόσμηση των διάφορων αντικειμένων απόμέταλλο, από τα πιο απλά μέχρι τα πιο πολύπλοκα.

3.4.2. Προετοιμασία του μετάλλου για το κόψιμοπεριγράμματος

Μόλις έχει γίνει ένα σχέδιο που πρέπει να υλοποιηθεί, είτε αυτόβρίσκεται στο μυαλό του τεχνίτη είτε έχει αποτυπωθεί με λεπτομέρειες στοχαρτί, πρέπει να μεταφερθεί στο μέταλλο. Για να γίνει κάτι τέτοιουπάρχουν αρκετές μέθοδοι και η εκλογή εξαρτάται από το σχήμα πουπρέπει να κοπεί. Αν όλες οι γραμμές είναι ευθείες μπορούν να παρθούνακριβή μέτρα από ένα σχέδιο που είναι φτιαγμένο στο χαρτί με κλίμακα,να μεταφερθούν στο μέταλλο με έναν ευθύ χάρακα και να σημειωθούν μεκιμωλία ή μαρκαδόρο ή χαρακτικό εργαλείο, έτοιμα για κόψιμο. Ανοσεσδήποτε από τις γραμμές δεν είναι πραγματικές γραμμές κοπής αλλάχρησιμεύουν σαν γραμμές αναφοράς, μη πιέζετε πολύ το εργαλείομαρκαρίσματος γιατί η εξάλειψη τυχόν βαθειών χαραγών μπορεί ναπαρουσιάσει αργότερα δυσκολίες. Αν το σχέδιο αποτελείται από καμπύλες ή πιο περίπλοκα σχήματα,μπορούν να χρησιμοποιηθούν άλλες μέθοδοι μεταφοράς. Μια απλήμέθοδος στηρίζεται στην τοποθέτηση ενός φύλλου καρμπόν ανάμεσα στο

117

μέταλλο και στο πρωτότυπο σχέδιο, που έχει γίνει επάνω σε χαρτί. Μετά τησχεδίαση του περιγράμματος, τα χνάρια του καρμπόν που έχουν μείνειστο μέταλλο μπορούν να μονιμοποιηθούν με έναν ειδικό μαρκαδόρο ή μεένα μυτερό εργαλείο. Είναι δυνατή η κάλυψη του πίσω μέρους ενόςσχεδίου με μια απόθεση κάρβουνου (γραφίτη) που γίνεται με ένα μαλακόμολύβι και στη συνέχεια εφαρμόζουμε την διαδικασία που περιγράφηκεστην περίπτωση του καρμπόν. Το μέταλλο μπορεί επίσης να βαφεί προσωρινά με υδατοδιαλυτό χρώμακαι να ξυσθεί στη χρωματισμένη επιφάνεια το σχέδιο, έτσι ώστε ναοδηγηθεί η κοπή από τα λαμπρά μεταλλικά ίχνη. Μετά το κόψιμο, τοχρώμα ξεπλένεται με νερό. Τέτοιο χρώμα μπορεί να γίνει με προσθήκημπλε κρυστάλλων θειικού χαλκού - γαλαζόπετρας σε 100 περίπου κυβικάνερού, με συνεχή ανάδευση, μέχρις ότου πάψουν να διαλύονται οιπροστιθέμενοι κρύσταλλοι. Στο κορεσμένο αυτό διάλυμα προστίθενται περίτις 10 σταγόνες πυκνό θειικό οξύ. Προσοχή: το οξύ πρέπει να προστίθεταισιγά σιγά και με ανάδευση στο διάλυμα - ποτέ το αντίθετο! Το μίγμααπλώνεται στο μέταλλο και αφήνεται να στεγνώσει. Μια άλλη μέθοδος στηρίζεται στο καθάρισμα του μετάλλου με ασετόν,τετραχλωράνθρακα ή άλλο διαλυτικό λιπαρών ουσιών ή ακόμα και μεαπορρυπαντικό και στο στέγνωμα της επιφάνειας σε επαφή με τον αέρα. Έπειτα μπορεί να απλωθεί λευκό ή χρωματιστό χρώμα τέμπερας, πουείναι υδατοδιαλυτό, σε ένα λεπτό στρώμα και να αφεθεί να στεγνώσει. Τοπερίγραμμα μπορεί να χαραχθεί κατευθείαν με μολύβι, να χαραχθεί μεένα μυτερό εργαλείο ή να μεταφερθεί με καρμπόν όπως περιγράφηκεπροηγουμένως. Για τον σκοπό αυτό μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθείμαύρη σινική μελάνη. Επίσης, το μέταλλο μπορεί να κοπεί.

3.4.3. Το πριόνι του χρυσοχόουκαι αργυροχόου

Τα πριόνια, που χρησιμοποιούν οι τεχνίτες στη χρυσοχοΐα,αποτελούνται από ένα πλαίσιο κατασκευασμένο από χάλυβα ελα- τηρίουσχεδιασμένο έτσι ώστε να συγκρατεί μια πριονωτή κοπτική λεπίδα-λάμα.Χρησιμοποιούνται συνήθως για κόψιμο μαλακών μη σιδηρούχωνμετάλλων, αλλά με το εύχρηστο και πολυδύναμο αυτό εργαλείο μπορούννα κοπούν και λεπτά πάχη σιδηρούχων μετάλλων. Κατασκευάζονται τόσοάκαμπτα όσο και ρυθμιζόμενα πλαίσια αλλά πρέπει να προτιμούνται ταπριόνια με ρυθμιζόμενο πλαίσιο, μια και μόνο αυτά μπορούν να δεχθούνλάμες ή κομμάτια λάμας διάφορων μηκών. Οι σιαγόνες που κρατούν τηλάμα πρέπει να σφίγγονται καλά με τους συσφιγκτικούς τους κοχλίες έτσιώστε να εξασφαλίζεται το σταθερό και ασφαλές κράτημα της λεπίδας. Γιατους περισσότερους σκοπούς είναι αρκετό ένα βάθος πλαισίου 8μέχρι 10 εκατοστών αλλα υπάρχουν και πριόνια με πλαίσιο μεγαλύτερουβάθους, για ειδικές καταστάσεις. Το βάθος του πλαισίου από το πριονωτόάκρο της λεπίδας μέχρι το κάτω μέρος του πλαισίου προσδιορίσει το πόσοβαθειά μπορεί να εισδύσει στο μέταλλο η κοπτική λάμα. Οι λάμες των πριονιών χρυσοχοΐας κατασκευάζονται σε πολλά μεγέθηπου δηλώνονται με αριθμούς όπως, π.χ., 8/0, 0,1 κ.λπ.

118

μέχρι 14. Το μικρότερο νούμερο (8/0) έχει τα λεπτότερα δόντια και τομικρότερο πάχος λεπίδας ενώ το μεγαλύτερο (14) έχει ταπιο αδρά δόντια και την παχύτερη λεπίδα. Το πάχος της λάμας έχειμερικές φορές μεγάλη σημασία, γιατί προσδιορίζει την ποσότητα τουμετάλλου που αφαιρείται κατά την κοπή. Η εκλογή της λάμας εξαρτάται πρώτα απ' όλα από το πάχος τουμετάλλου που πρόκειται να κοπεί. Τα παχύτερα κομμάτια χρειάζονταιαδρότερες λεπίδες. Για την κοπή μετάλλων πάχους 16-20 Β&Sχρησιμοποιούνται συνήθως πριονόλαμες 2,10 και 2/0. Για πολύκαμπύλες τομές και εκεί όπου επιδιώκεται η μικρότερη δυνατή αφαίρεσημετάλλου χρησιμοποιούνται λεπτές λάμες. Όσο πιο λεπτές είναι οι λάμεςτόσο προσεκτικότερη πρέπει να είναι η μεταχείριση τους, γιατί οι λεπτέςλεπίδες σπάζουν εύκολα. Υπάρχουν επίσης και οι παρακάτω μέθοδοι: η δουλειά τρυπήματος μεπριόνι και λάμα, με κοπίδι και με κοπτικά καλούπια.

3.4.4. Κατασκευή κοίλων αντικειμένων: Χρήση δισκοειδών αποκομμάτων

Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα είναι δυνατή η χρήση κοπτικώνκαλουπιών για την παραγωγή αποκομμάτων που προορίζονταιγια παραπέρα επεξεργασία. Μια τέτοια διεργασία χαρακτηρίζεται ωςβαθειά κοίλανση. Κυκλικά αποκόμματα μεταλλικού φύλλου ή δίσκοι (πουπαράγονται με την βοήθεια ενός κοπτικού καλουπιού ή αγοράζονταιέτοιμα) μορφοποιούνται σε σχεδόν ή πλήρως ημισφαιρικά σχήματα. Τασχήματα αυτά ως διακοσμητικά στοιχεία χρησιμοποιούνται από τουςαρχαίους χρόνους. Μπορούν να στερεωθούν σε επίπεδες επιφάνειες ή νασυνδεθούν ανά δύο προς σφαιρικά ή σφαιροειδή στοιχεία. Για την κατασκευή δίσκων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ένακαλοτροχισμένο χαλύβδινο κοπτικό εργαλείο χωρίς μήτρα. Ένα φύλλοανοπτημένου ορείχαλκου τοποθετείται κάτω από το μέταλλο που πρόκειταινα κοπεί, για να εμποδισθεί στόμωμα των ακμών του στιγέα ότανδιατρυπάει το μέταλλο. Και τα δύο μέταλλα, προς κοπή και βοηθητικό,τοποθετούνται επάνω σε ένα επίπεδο χαλύβδινο συγκρατητικό μπλοκ. Μεένα βαρύ σφυρί (700 γραμμάρια και άνω) χτυπείστε σταθερά με ένααπότομο χτύπημα και αν δεν κοπεί αμέσως το μέταλλο κρατείστε τοκοπτικό σίγουρα στην ίδια θέση και δώστε με το σφυρί μερικά πιο μαλακάχτυπήματα, μετατοπίζοντας ελάχιστα τον ζομπά αριστερά-δεξιά.Μεταλλικοί δίσκοι μπορούν να κοπούν κατευθείαν και σε ένα μπλοκ απόμολύβι αρκεί να διατηρείται λεία η επιφάνεια του. Όσο κοιλαίνεται έναςδίσκος, η διάμετρος του μικραίνει. Διαλέγετε δίσκους με διάμετρομεγαλύτερη από αυτή που θέλετε να έχουν τα κοίλα αντικείμενα. Ότανκάνετε ένα πλήρες ημισφαίριο χάνετε περίπου το ένα τρίτο της αρχικήςδιαμέτρου.

119

3.4.5. ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗ ΚΟΙΛΩΝ ΣΧΗΜΑΤΩΝ

Για την κοίλανση των δίσκων χρησιμοποιούνται ζομπάδες και καλούπιαβαθμιαίας κοίλανσης. Το καλούπι βαθμιαίας κοίλανσης είναι ένας κυβικόςόγκος χάλυβα ή ορείχαλκου που έχει μια σειρά ημισφαιρικών κοιλωμάτωνδιαφόρων μεγεθών στην κάθε μια από τις έξη έδρες του. Για κάθε κοίλωμαυπάρχει και ο αντίστοιχος ζομπάς. Ο ζομπάς είναι ένας χαλύβδινος άξοναςμε μια πλήρη σχεδόν σφαίρα στο άκρο του. Για την παραγωγή ενός κοιλώματος στο φύλλο του μετάλλου, οανοπτημένος δίσκος τοποθετείται στο κοίλωμα εκείνο του όγκου όπουταιριάζει λίγο κάτω από την επιφάνεια και στέκεται σε μια σταθερή θέση.Κατευθύνεται ακριβώς προς το κέντρο του δίσκου ο αντίστοιχος προς τοκοίλωμα ζομπάς και το επίπεδο άκρο του χτυπιέται με σφυρί μέχρις ότουτο μεταλλικό φύλλο φτάσει στον πάτο του κοιλώματος του καλουπιού. Αν ηκοίλανση δεν έχει το επιθυμητό βάθος, ο μισοδιαμορφωμένος δίσκοςτοποθετείται στο αμέσως μικρότερο κοίλωμα του καλουπιού και ακολουθείνέο χτύπημα με το σφυρί. Η διαδικασία αυτή μπορεί να συνεχισθεί, ανχρειάζεται, με ενδιάμεσες ανοπτήσεις, μέχρις ότου σχηματισθεί ηεπιθυμητή μορφή. Για τη διαμόρφωση ενός πλήρους ημισφαιρίου οαρχικός δίσκος περνιέται από το ένα κοίλωμα στο αμέσως μικρότερο τουμέχρις ότου πάρει την απαιτούμενη διάμετρο και το αντίστοιχο βάθος.

3.4.6. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΣΦΡΑΓΙΔΑΣ

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η σφραγίδα ποιότητας μπορεί να μπει από τονκατασκευαστή. Το προς σφράγιση αντικείμενο πρέπει να τοποθετηθείεπάνω σε μια στιλβωμένη χαλύβδινη επιφάνεια, με τα μέταλλα σε επαφήμεταξύ τους έτσι ώστε η σφραγίδα να σημειώσει τουλάχιστο το πίσω μέροςτου μετάλλου. Η σφραγίδα πρέπει να μπαίνει με προσοχή και το σημάδινα γίνεται με ένα μόνο καλοζυγισμένο χτύπημα του σφυριού στησφραγίδα. Αν το σήμα δεν είναι αρκετά βαθύ, η σφραγίδα, πρέπει νατοποθετηθεί ακριβώς όπως και προηγουμένως, αλλιώς το σήμα θα είναισυγκεχυμένο. Αν δεν έχετε κάνει πριν μια σφράγιση συνιστάται η εξάσκηση με έναυπολειμματικό κομμάτι-σκραπ του ίδιου μετάλλου, για να αποκτήσετε την“αίσθηση” του ακριβώς απαιτούμενου μεγέθους πίεσης. Τα “γρέζια” πουμπορούν να εμφανιστούν στην απέναντι προς τη σφραγίδα πλευρά τουμετάλλου αφαιρούνται με τρίψιμο με σμυριδόπανα. Αν το αντικείμενο είναι μικρό, παρουσιάζονται συχνά δυσκολίες ωςπρος το σφράγισμα με το σήμα ποιότητας. Στην περίπτωση ενόςκοσμήματος του οποίου το σφράγισμα μπορεί να παρουσιάσει δυσκολίεςόταν ολοκληρωθεί το προϊόν, είναι καλό να γίνεται αυτό πριν τησυναρμολόγηση. Σφραγίδες από επιφανειακά σκληρυμένο χάλυβα (η. επιφάνεια είναισημαντικά σκληρότερη από την κύρια μάζα) παραγγέλλονται σεειδικευμένα καταστήματα με γράμματα και αριθμούς διάφορων μεγεθών.

120

Στα παλιά κομμάτια, οι σφραγίδες έμπαιναν σκόπιμα σε εμφανή θέσηγια διακοσμητικούς σκοπούς. Σήμερα, μερικοί χειροτέχνες και βιοτέχνεςέχουν κι' αυτοί εκτιμήσει τη διακοσμητική άποψη των σφραγισμένωνσημάτων και τα χρησιμοποιούν εκεί που μπορούν εύκολα να φανούν.

3.4.7. Η τεχνική “ρεπουσσέ”-Repousse ή ΓιαννιώτικοΧτυπητό

Η τεχνική “Ρεπουσσέ” στηρίζεται στη χρησιμοποίηση ζομπάδων μεδιάφορα σχήματα και ενός σφυριού για να γίνουν διάφορα μέρημεταλλικών φύλλων έκγλυφα κι άλλα μέρη έγγλυφα, δηλαδή,ανασηκωμένα και βαθουλωμένα. Τα ανασηκωμένα μέρη δουλεύονται απότην πίσω πλευρά του μετάλλου ενώ τα βαθουλωμένα δουλεύονται από τηνόψη του φύλλου. "Ένα μεγάλο μέρος της έλξης της δουλειάς “Ρεπουσσέ”βρίσκεται στο ότι ολόκληρο το αντικείμενο είναι μονοκόμματο ενώ οιανασηκωμένες και βαθουλωμένες επιφάνειες συλλαμβάνουν το φως καιρίχνουν σκιές. Η δουλειά “Ρεπουσσέ” γίνεται συχνά σε συνδυασμό μεεγχάραξη, πράξη που στην κυριολεξία σημαίνει ότι το ίδιο κομμάτιδουλειάς δημιουργείται από την καλή όψη του μετάλλου. Κατά συνέπεια,συχνά χρησιμοποιούνται πάνω στο ίδιο κομμάτι δουλειάς εργαλεία“Ρεπουσσέ” και εργαλεία εγχάραξης. Κατά την επεξεργασία του μετάλλου ολόκληρη η επιφάνεια πρέπει ναυποστηριχθεί από ένα αρκετά μαλακό και ελαστικό υλικό, έτσι ώστε ναυποχωρεί στα χτυπήματα του σφυριού πάνω στα εργαλεία πουμορφοποιούν το μέταλλο και να το συγκρατούν στη θέση του όσο αυτούδουλεύεται. Κατά παράδοση, το υλικό που χρησιμοποιείται είναι η πίσα.που συνδυαζόμενη με άλλα υλικά διατηρεί τον αναγκαίο βαθμόπλαστικότητας και κολλάει στο μέταλλο όταν πρόκειται να ανοπτηθεί ή νααλλάξει θέση ή να αναποδογυρισθεί.

3.4.8. ΕΡΓΑΛΕΙΑ “ΡΕΠΟΥΣΣΕ”

Τα εργαλεία ιχνών, που έχουν στενές ακμές μοιάζουν πολύ μεστομωμένα κοπίδια· κοπίδια στρογγυλεμένης ακμής χρησιμο- ποιούνταιγια τη δημιουργία μιας γραμμής, λεπτής ή πλατειάς, ανάλογα με τοπλάτος της ακμής. Τα καμπυλωτικά εργαλεία χρησιμοποιούνται για τηδημιουργία κυρτών επιφανειών ή περιοχών και δουλεύονται κανονικά απότο πίσω μέρος του μετάλλου. Μπορούν, φυσικά, να χρησιμοποιηθούν καικατά την αντίθετη έννοια, σπρώχνοντας το μέταλλο από την καλή προς τηνπίσω μεριά του. Τα εργαλεία διαμόρφωσης έχουν διάφορα σχήματα, ανάλογα με τιςαπαιτήσεις της δουλειάς. Τα εργαλεία ειδικού σχήματοςαποβλέπουν στη δημιουργία αποτελεσμάτων – εφέ όπως σχήματα “V”,κύκλοι διαφόρων διαμέτρων και άλλες καμπύλες. Συνήθως δουλεύονται μεένα χτύπημα σφυριού και μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από τις δύοπλευρές του μετάλλου.

121

Τα εργαλεία εγχάραξης χρησιμοποιούνται κυρίως από το εμπρός μέροςτου μετάλλου για να δώσουν οξύτερα περιγράμματα και πλούτοεπιφανειακής υφής και για να δημιουργήσουν φωτεινές αντιθέσεις. Τα εργαλεία διαμόρφωσης χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία κοίλωνεπιφανειών όταν ενεργούν στην επάνω πλευρά του με- τάλλου αλλάμερικές φορές δουλεύονται και από την πίσω πλευρά. Είναι στρογγυλά,οβάλ, τετράγωνα ή επιμήκη. Τα εργαλεία “ψαθωτών” σχεδίων φέρουν στηνεπιφάνεια του άκρου τους μια ποικιλία μικρών επαναλαμβανόμενων ήμπλεγμένων σχεδίων και χτυπιούνται με σφυρί στο μέταλλο για ναδημιουργήσουν επιφανειακά εφέ υφής. Η επιφανειακή ποίκιλση τουείδους αυτού μπορεί να χρησιμεύσει στο σπάσιμο της μονοτονίας τωνλείων επιφανειών και στη δημιουργία οπτικών αντιθέσεων. Τα εργαλείααυτά κατασκευάζονται σε πολλά μεγέθη και σχήματα, έτσι ώστε ναταιριάζουν στις διαθέσιμες επιφάνειες. (Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

3.4.9. ΕΓΧΑΡΑΞΗ Ή ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ

Η χρήση της εγχάραξης ως μέσου διακόσμησης μεταλλικών επιφανειώνπροηγείται χρονικώς της χρήσης διαβρωτικών ή οξέων. Η εγχάραξη τωνμετάλλων, ή χαρακτική, έχει την αρχή της στην Ευρώπη κατά τα πρώταχρόνια της Αναγέννησης, όταν χρησιμοποιήθηκε για τη διακόσμηση τωνπανοπλιών, και έφτασε στο αποκόρυφο της τελειοποίησης της κατά τον15ο αιώνα μ.χ.

Εγχάραξη είναι η τεχνική της δημιουργίαςχαραγμένων γραμμών με ένα εργαλείο, πουχαρακτηρίζεται ως χαρακτικό ή καλέμι, επάνω σεχρυσό, άργυρο, ορείχαλκο, χάλυβα και μερικάάλλα μέταλλα. Η τεχνική αυτή μπορεί ναεφαρμοσθεί τελείως με το χέρι, μερικώς με το χέρικαι μερικώς με τη βοήθεια μηχανικών διατάξεων ή

εντελώς μέσω μιας μηχανής. Η μηχανική επεξεργασία παράγει έναεγχάρακτο σχέδιο που χαρακτηρίζεται ως μηχανικά τορνιρισμένο καιγίνεται με τη βοήθεια ενός ειδικού προσαρτήματος τόρνου, που κάνεικαμπύλες γραμμές με κάποια σχετικά έκκεντρη κίνηση, του είδους πουβλέπει κανείς τυπωμένο στα χαρτονομίσματα και στις διακοσμημένεςθήκες ρολογιών. Υπάρχουν χαρακτικές μηχανές που μπορούν νααναπαράγουν γράμματα, μονογράμματα και τυποποιημένα σχέδια. Οι διακοσμητικές δυνατότητες της εγχάραξης, που γίνεται με το χέρι,είναι μεγάλες, μολονότι ως τεχνική αυτή καθαυτή τείνει να περιπέσει σεαχρηστία, επειδή απαιτεί πολύ χρόνο. Κι' όμως οι σχετικές επιδεξιότητεςμπορούν να εξυπηρετήσουν άριστα το σύγχρονο τεχνίτη μετάλλου πουπρόκειται να δουλεύει με σχολαστική ακρίβεια και με αυστηρό έλεγχο τηςδουλειάς του και ενδιαφέρεται για την τελειότητα και το ραφινάρισμαμέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια. Όπως και σε όλες τις άλλες τεχνικές,

122

που απαιτούν αυστηρό έλεγχο των κινήσεων και των μέσων, έτσι και στηνεγχάραξη απαιτείται πρακτική εξάσκηση, που γίνεται εύκολα σε άχρηστακομμάτια μετάλλου. (Βιβλιογραφία Αριθμός 17,11)

3.4.10. ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Το χαρακτικό εργαλείο, που είναι γνωστό και ως καλέμι, είναι στηνουσία μια ράβδος από χάλυβα εργαλείων σε μια ποικιλία διατομών, με μιαπροσθαφαιρούμενη ή μόνιμη ξύλινη λαβή. Υπάρχουν χαρακτικά πουδημιουργούν μια μεγάλη ποικιλία ειδών γραμμών ανάλογα με το σχήματης διατομής και τη διαμόρφωυη της κοπτικής ακμής. Έτσι έχουμεεπίπεδα, τετράγωνα, σχήματος διαμαντιού, μυτερά ή επιμήκη, στρογγυλά,οβάλ, μαχαιρωτά, λοξοκομμένα, τροχοειδή και γραμμικά χαρακτικάεργαλεία καθώς και πολλά άλλα είδη με ειδική διαμόρφωση. Ανάλογα μετο είδος της επεξεργαζόμενης επιφάνειας, ο άξονας του εργαλείου μπορείνα είναι ευθύς (για επίπεδες ή κυρτές επιφάνειες), γωνιασμένος (γιαεπίπεδες ή κοίλες επιφάνειες) ή κεκαμμένος για την εξυπηρέτησηεξειδικευμένων αναγκών, όπως η χάραξη των κουταλιών ή του εσωτερικούτων δαχτυλιδιών. Αλλά και οι ξύλινες λαβές παρουσιάζουν ποικιλία, για να ικανοποιούντις ατομικές προτιμήσεις, για άνεση στην εργασία και για αντιμετώπισηειδικών καταστάσεων. Κατασκευάζονται σε στρογγυλό, οβάλ, ημισφαιρικό,κωνικό, κ.λπ. σχήμα και μερικές φορές μπορούν να αφαιρούνται και ναεναλλάσσονται σε διάφορα εργαλεία με το να χτυπιούνται έξω από τοαδρανές άκρο του εργαλείου και να στερεώνονται με σφυρί στο άκρο ενόςάλλου εργαλείου, μολονότι κάτι τέτοιο δεν είναι ίσως αξιοσύστατο. Ηστερέωση μιας νέας λαβής σε εργαλείο αρχίζει να γίνεται με το να ανοιχθείσ' αυτή μία τρύπα με περίμετρο μικρότερη από αυτή του αδρανούς άκρουτου εργαλείου. "Ύστερα, το εργαλείο στερεώνεται όρθιο σε μια μέγγενη, μετο αδρανές άκρο προς τα επάνω, η τρυπημένη λαβή τοποθετείται επάνωστο άκρο και χτυπιέται με σφυρί σφιχτά στη θέση της. Το υπό επεξεργασία μέταλλο πρέπει να στερεωθεί καλά στη θέση πουχρειάζεται για όλη τη διάρκεια της δουλειάς. Για τον σκοπό αυτό, όταν τοεπιτρέπει το μέγεθος του αντικείμενου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί έναβαρύ μαντεμένιο μπωλ γεμάτο με στερεοποιημένη πίσα. Τα μεγαλύτερακομμάτια μπορούν να στερεωθούν σε μια σανίδα στρωμένη με πίσα ήβουλοκέρι και στερεωμένη σε μια μέγγενη ή σε ένα τραπέζι με την βοήθειασφιγκτήρων. Για μικρά αντικείμενα χρησιμοποιείται ένα ειδικάκατασκευασμένο μπλοκ χάραξης ή μια μέγγενη με σφαίρα. Το μπλοκχάραξης είναι μια ζυγισμένη σφαιρική συγκρατητική διάταξη μερυθμιζόμενες σιαγόνες (για να συγκρατούν το αντικείμενο) στερεωμένη σερουλεμάν, που βρίσκονται στο εσωτερικό της σφαίρας και επιτρέπουν τοεύκολο γύρισμα του αντικείμενου στη διάρκεια της χάραξης. Το όλοακουμπάει σε ένα κυκλικό μαξιλάρι από δέρμα ή κετσέ, που επιτρέπει τηνεύκολη αλλαγή της κλίσης της σφαίρας και του αντικείμενου σύμφωνα μετις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις της δουλειάς. Μεγάλα τρισδιάστατααντικείμενα όπως τα μπωλ και τα βάζα μπορούν να στερεωθούν μεσιγουριά σε μέγγενες ή να ακουμπιστούν σε σακκιά και μαξιλάρια γεμάτα

123

με άμμο που μορφοποιούνται εύκολα, έτσι ώστε να εξυπηρετούν τιςανάγκες της δουλειάς.

3.4.11. ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΤΩΝ ΣΦΑΛΜΑΤΩΝ ΧΑΡΑΞΗΣ

Αν η λαθεμένη χάραξη δεν είναι βαθειά, τα μικρολάθη μπορούν ναδιορθωθούν με τη χρησιμοποίηση ενός χαλύβδινου μυτερούκαλεμιού ή ενός μολυβιού με μύτη από πέτρα και την προσεκτικήεξομάλυνση της επιφάνειας. Στην περίπτωση λάθους κατά τη χάραξη ενόςμονογράμματος και όταν αυτό δεν είναι επιδεκτικό διόρθωσης, το μόνοπου μένει είναι η αφαίρεση ολόκληρου του χαραγμένου μέρους τηςεπιφάνειας, όταν το πάχος του μετάλλου είναι αρκετό, και το ξαναρχίνισματης εργασίας της χάραξης.

3.4.12. ΦΛΩΡΕΝΤΙΝΟ ΦΙΝΙΡΙΣΜΑ ΜΕ ΓΡΑΜΜΙΚΑ ΧΑ-ΡΑΚΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Εκτός από τη χρήση τους για τη δημιουργία γραμμικών σχεδίων, ταχαρακτικά εργαλεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για τη δημιουργίαοπτικών εφέ σε ολόκληρες επιφάνειες, του τύπου που είναι τώρα γενικάγνωστός με το όνομα “Φλωρεντινό φινίρισμα”. Το εγχάρακτο αυτό στιλδιακόσμησης οφείλεται στον Boticelli του Μιλάνου της Ιταλίας, τον οποίομιμήθηκαν Φλωρεντινοί τεχνίτες που του έδωσαν και το όνομα. Μερικές υφές γίνονται με ένα κοινό χαρακτικό καλέμι αλλά οιπερισσότερες εργασίες του είδους αυτού γίνονται με γραμμικά εργαλείαπου δημιουργούν 3 ή 5 παράλληλες γλυφές, χάρη στην κατάλληληδιαμόρφωση της κάτω επιφάνειας του κοπτικού άκρου τους. Ολόκληρεςπεριοχές καλύπτονται πλήρως η εν μέρει από παράλληλες ή σταυρωτέςδέσμες γραμμών. Τα γραμμικά εργαλεία γίνονται σε διάφορα νούμερα, μεπυκνότερη ή αραιότερη διάταξη γραμμών και με διάφορους αριθμούςγραμμών ή ομάδων γραμμών στην επιφάνεια του ενεργού άκρου τους. Τοσύστημα αρίθμησης καθορίζει τον τύπο χαρακτικού, την πυκνότητα τωνγραμμών και τον αριθμό τους ανά χάραξη. Παράδειγμα: Κεκαμμένογραμμικό χαρακτικό 8/4 σημαίνει ένα χαρακτικό με κεκαμμένο άξονα, μεπυκνότητα γραμμών 8 και 4 γραμμές. Στην επιφανειακή ποίκιλση στιλ “ριγωτό” όλες οι γραμμές είναχαραγμένες προς την ίδια διεύθυνση. Η ποίκιλση στιλ “ψαθωτό” έχει μιαυφή που μοιάζει με αυτή του λινού υφάσματος και αποτελείται απόκαθέτως διαιρούμενες γραμμές. Το “Οrnatο” είναι ένα στιλ που μοιάζει μεκορδέλα και το “Segrinato” παρουσιάζει υφή βελούδου. Ο ιταλικός όρος“modelato” υποδηλώνει την ύπαρξη τρισδιάστατων λεπτομερειώνφτιαγμένων με χαρακτικά εργαλεία. Τα γραμμικά χαρακτικά μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για τηνπροετοιμασία της επιφάνειας του μετάλλου για την επίθεση λακοχρώματοςμε την τεχνική “niellο” ή για την επισμάλτωση με την διευκόλυνση τηςσυνοχής. Η εγχάραξη είναι ένα συμπλήρωμα των πολυάριθμων άλλωντεχνικών δουλέματος των μετάλλων.

124

3.4.13. ΣΧΙΣΙΜΟ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

Το σχίσιμο είναι μια μέθοδος δημιουργίας ανοιγμάτων ή διαίρεσηςμετάλλων χωρίς την απώλεια υλικού και χρησιμοποιήθηκε εδώ και πολλάχρόνια από τους σιδεράδες για την κατασκευή διακοσμητικών,σφυρήλατων και σιδερένιων ειδών. Η ίδια τεχνική, χρησιμοποιούμενη σταπολύτιμα μέταλλα, προσφέρει νέες δυνατότητες εντυπωσιασμού. Για το ενθερμώ και εν ψυχρώ σχίσιμο χρησιμοποιούνται διάφορες σμίλες (κοπίδια). Κατά το εν θερμώ σχίσιμο, που είναι και το πιο συνηθισμένο, ένακοφτερό κοπίδι ενεργεί στο μέταλλο όταν αυτό είναι ερυθροπυρωμένο. Ητεχνική του σχισίματος εν ψυχρώ χρησιμοποιείται σε μικρότερη κλίμακαγια ορισμένα μέταλλα όπως ο καλά ανοπτημένος άργυρος και χαλκός, πουμπορούν να σχισθούν κρύοι. Όταν κάνετε ένα σχίσιμο στην περίμετροαρχίζετε από την άκρη και προχωράτε προς τα μέσα για να μην σπάσει τομέταλλο. Αντίθετα, όταν θέλετε σχίσιμο στο εσωτερικό του μετάλλουαρχίζετε από το κέντρο της σχισμής και δουλεύετε εναλλακτικά προς ταδύο άκρα της.

3.4.14. ΣΜΙΛΕΥΣΗ Σχέδια μπορούν να δημιουργηθούν επάνω στις επιφάνειες σχετικάχοντρών τεμαχίων μετάλλου με κοφτερές, ψυχρές σμίλες που εισχωρούνστο μέταλλο και κόβουν μικρές φέτες, αφήνοντας το υλικό λείο καθώςπροχωρούν. Η τεχνική αυτή εφαρμόζεται συχνά στην Ινδία, όπου ταμέταλλα κόβονται σε έδρες όπως αυτές που έχουν οι πολύτιμοι λίθοι. Αν τοαντικείμενο αφεθεί χωρίς άλλη επεξεργασία δίνει λαμπρές ανακλάσεις .

3.4.15. ΛΙΜΑΡΙΣΜΑ

Σχέδια σε χοντρό υλικό μπορούν να δημιουργηθούν στην αρχή με τηναφαίρεση μεγάλων ποσοτήτων μετάλλου με χοντρές λίμες κι' έπειτα μεεκλέπτυνση του προκύπτοντος σχήματος με τη βοήθεια μικρών λιμώνχρυσοχοΐας, που χαρακτηρίζονται ως βελονωτές λίμες. Οι λίμες αυτέςλεπτής κοπής έχουν διάφορες διατομές, κάθε μια από τις οποίες μπορείνα κάνει ένα ειδικό τύπο τομής. Οι Αμερινδοί χρησιμοποιούν συχνά τηντεχνική αυτή για τη διακόσμηση βραχιολιών και άλλων τύπωνκοσμημάτων. Μερικές μέθοδοι επίσης που λαμβάνουν χώρα στην Αργυροχρυσοχοίαειναι οι εξής παρακάτω:

3.4.16. ΕΜΒΑΠΤΙΣΗ ΣΕ ΟΞΥ

Η χρησιμοποίηση οξέων για τον επιφανειακό καθαρισμό των μετάλλωνκαι για την ση κραμάτων, ιδίως αυτών που περιέχουν χαλκό, συνηθιζόταναπό την αρχαιότητα. Μια και τα επιφανειακά οξείδια δεν επιτρέπουν τη

125

ροή του κολλητικού κατά την ετερογενή συγκόλληση, πρέπει νααφαιρεθούν. Για να γίνει αυτό, το αντικείμενο βαφτίζεται σε ένα αραιόδιάλυμα οξέος και αφήνεται μέσα σ' αυτό μέχρις ότου διαλυθεί το οξείδιο.Μερικοί τεχνίτες βουτούν τα μεταλλικά αντικείμενα στο ψυχρό οξύ ευθύςμετά τη συγκόλληση, όσο είναι ακόμα θερμά. Η εμβάπτιση διαλύει επίσηςτο “εφυάλωμα” βόρακος που αφήνει το λιωμένο συλλίπασμα.

3.4.17. ΕΚΛΕΚΤΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΔΙΑΒΡΩΣΗ

Η επιφανειακή διάβρωση των μετάλλων με οξέα για διακοσμητικούςσκοπούς ήταν άγνωστη στην Ευρώπη μέχρι τον 15ο αιώνα, οπότε άρχισενα χρησιμοποιείται σε μεγάλη κλίμακα για το στόλισμα πανοπλιών καιόπλων. Βασικώς, η εκλεκτική διάβρωση με οξύ είναι μια μέθοδοςδημιουργίας ενός σχεδίου πάνω σε ένα μέταλλο, με την κάλυψη των μερώντου εκείνων, που πρέπει να προστατευθούν από την επίδραση του οξέος μεένα οξεοάντοχο υλικό, ενώ τα εκτεθειμένα μέρη του μετάλλουδιαβρώνονται από το οξύ ή, όπως αποκαλείται επίσης, διαβρωτικό μέσο. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι εκλεκτικής διάβρωσης: η έκγλυφη-ρελιέφ(κυρτό σχέδιο) και η έγγλυφη-ιντάλιο (κοίλο σχέδιο). Στη διάβρωσηεκγλυφής-ρελιέφ, το σχέδιο υλοποιείται στο μέταλλο με το καλυπτικόυλικό μετά τη διάβρωση, εμφανίζεται έκγλυφο-ρελιέφ, δηλαδή είναιθετικό, με το φόντο διαβρωμένο κάτω από την επιφάνεια. Στη διάβρωσηεγγλυφής-ιντάλιο καλύπτεται με το προστατευτικό υλικό ολόκληρη ηεπιφάνεια του μετάλλου, στην οποία χαράζεται με μερική αφαίρεση τουκαλυπτικού στρώματος το σχέδιο με εργαλεία ποικίλου πάχους, από τοίχνος της μύτης βελόνας μέχρι τις χοντρές γραμμές. Μετά τη διάβρωση, ηγραμμή που αντιστοιχεί στο εκτεθειμένο μέταλλο εμφανίζεται κοίλη ήαρνητική, κάτω από την επιφάνεια. Φυσικά, είναι δυνατός ο συνδυασμόςστο ίδιο αντικείμενο και των δύο τύπων διάβρωσης. (ΒιβλιογραφίαΑριθμός 10)

126

(Βιβλιογραφία Αριθμός 15)

3.4.18. ΥΓΡΑ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣΓια τη διάβρωση των μετάλλων χρησιμοποιούνται πολλά διαλύματα, ταπερισσότερα από τα οποία περιέχουν ένα ή περισσότερα οξέα ενώ μερικάδεν έχουν καθόλου οξύ. Όταν προετοιμάζετε διαλύματα που περιέχουνοξύ, έχει εξαιρετική σημασία το να θυμάστε ότι ΤΟ ΟΞΥ ΧΥΝΕΤΑΙ ΣΤΟΝΕΡΟ... ΠΟΤΕ ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ! Κι' αυτό για να αποφεύγετε επικίνδυναπιτσιλίσματα και καπνούς, που μπορούν να σας προκαλέσουν ζημιές.

3.4.19. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΔΙΑΒΡΩΣΗΣ Οι έδρες και οι άλλες επιφάνειες που πρέπει να προστατευθούν απατόοξύ καλύπτονται με το ανθεκτικό από οξέα στρώμα. Το προς διάβρωσηαντικείμενο βουτιέται στο διάλυμα. Τα επίπεδα μεταλλικά κομμάτιαεμβαπτίζονται σιγά-σιγά, για να αποφευχθεί τίναγμα σταγόνων του οξέος,σε βάθος τουλάχιστο ενός εκατοστού. Για τα περισσότερα μέταλλα μπορούν να Χρησιμοποιηθούν χάλκινεςτσιμπίδες όχι όμως και σιδερένιες ή ατσάλινες, μια και μολύνουν το

127

διάλυμα και οδηγούν στο πέταγμα του. (Οι σιδερένιες τσιμπίδεςδημιουργούν στην επιφάνεια του αργύρου στέρλιγκ «λέπια» από χαλκό πουδύσκολα αφαιρούνται). Τα μικρά αντικείμενα μπορούν να πιάνονται μελαστιχένια γάντια που πρέπει να πλένονται σχολαστικά κάθε φορά πουέρχονται σε επαφή με το οξύ. Μερικά αντικείμενα, όπως τα ρηχά μπωλ,μπορούν να υποβληθούν σε όξινη διάβρωση, με το να χυθεί οξύ μέσα σ'αυτά. Η ταχύτητα της διαβρωτικής ενέργειας μπορεί να αυξηθεί με τηνανάδευση του οξέος ή τη συχνή μετατόπιση του αντικείμενου. Με τηνπρόοδο της διάβρωσης σχηματίζεται στην επιφάνεια του μετάλλου έναείδος λάσπης. Η δουλειά θα επιταχυνθεί αν η λάσπη αυτή απομακρύνεταιαπό καιρό σε καιρό με το σκούπισμα της επιφάνειας με ένα φτερό ή έναξύλινο ραβδί, που έχει τυλιγμένο στην άκρη του ένα κομμάτι πανί.(Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

128

3.5. Διακοσμητικές Τεχνικές που στηρίζονταισε Μέταλλα με Αντιθέσεις - Κοντράστ

Χρώματος ή Υφής Οι ελκυστικές αντιθέσεις χρώματος και υφής, που μπορούν ναπαρουσιάσουν τα διάφορα μέταλλα, αποτέλεσαν τη βάση πολλώνδιακοσμητικών τεχνικών, που αναπτύχθηκαν προοδευτικά με το πέρασματων αιώνων. Κάθε μια από τις τεχνικές που χρησιμοποιούν μεταλλικές επικαλύψεις,ενθέσεις και χρωματικές διαφορές που συνδέονται μεετερογενή συγκόλληση χαμηλής θερμοκρασίας (καλάι), αυτογενήσυγκόλληση και πιο πρόσφατα αργυροκόλληση η μπρουντζοκόλλησηπροσφέρει τα δικά της, ιδιαίτερα αποτελέσματα. Οι τεχνικές αυτέςεξετάζονται λεπτομερέστερα στις παρακάτω παραγράφους.

3.5.1. ΕΠΙΘΕΣΗ ΜΕΤΑΛΛΟΥ Η ΑΠΛΙΚΕ

Υπάρχουν δύο κύριες μέθοδοι επίθεσης μετάλλων. Η μια απαιτεί τηνετερογενή συγκόλληση κομμένων ή μορφοποιημένων μονάδων επάνω σεένα άλλο βασικό μέταλλο. Η δεύτερη συνίσταται στη σύνδεση διάφορωνμονάδων σε μια βάση με ένθεση, χωρίς κολλητικό μέσο. Η τελευταία θαπεριγραφεί παρακάτω όπως εφαρμόζεται σήμερα στην Ινδία.

3.5.2. Η ΤΕΧΝΙΚΗ SWAMI ΤΗΣ ΤΑΝJΟRΕ

Μια μορφή επίθεσης-απλικέ γνωστή ως εργασία «Swami»χρησιμοποιείται σήμερα στην πόλη της Νότιας Ινδίας Yanjore, όπου μιαομάδα τεχνιτών μετάλλου παράγει μια μεγάλη ποικιλία διακοσμημένωναντικείμενων. Στην πόλη αυτή η τεχνική είναι γνωστή και ως «Nagas». Γενικώς, η τεχνική στηρίζεται στην τοποθέτηση έκτυπων ή έκγλυφωνμενταγιόν και επίπεδων κομμένων στοιχείων επάνω σε ένα μεταλλικόυπόβαθρο. Η εργασία γίνεται συνήθως επάνω σε μια ορειχάλκινη μορφήόπως ένα μπωλ, ένα κουτί ή μια πλάκα και τα στολίσματα είναι από ασήμικαι χαλκό. Η δουλειά αυτή δείχνει έναν καθαρά Ινδουϊστικό χαρακτήρατόσο εξ’αιτίας του διακοσμητικού στιλ του σχεδίου, που είναι γεμάτομικρές λεπτομέρειες, όσο και από τα θέματα των μενταγιόν, που είναικυρίως θρησκευτικού περιεχομένου, συχνά απεικονίσεις Ινδουϊστικώνθεοτήτων και ιερών ζώων. Ολόκληρη σχεδόν η επιφάνεια του βασικούμετάλλου καλύπτεται από ένα προσεκτικά διαταγμένο μοτίβο, πάνταγεωμετρικά απεικονισμένο, αποτελούμενο από ημιθόλια, σταμπωτάστοιχεία, ένθετα σύρματα και μενταγιόν διαμορφωμένα με την τεχνικήρεπουσσέ. Κάθε τεμάχιο είναι ένα σχεδόν πλήρες «λεξικό» διακοσμητικώντεχνικών των μετάλλων. Στην Ινδία, υπάρχει συχνά ένας καταμερισμός τηςεργασίας ανάμεσα στους τεχνίτες που ειδικεύονται σε διάφορα στάδια της

129

όλης εργασίας, έτσι ώστε ένα διακοσμητικό είδος να αποτελεί τηνσυνισταμένη των δεξιοτήτων αρκετών τεχνιτών. Αυτό συμβαίνει και στηνπερίπτωση της δουλειάς «Swami». Το αντικείμενο που πρόκειται ναδιακοσμηθεί γίνεται από μια ομάδα τεχνιτών ενώ η διακόσμηση γίνεταιαπό μια άλλη ομάδα.

3.5.3. ΤΕΧΝΙΚΗ ΒΙDRI

Η τεχνοτροπία Bidri είναι ένα είδος τρόπου δουλέματος των μετάλλωνπου έχει την προέλευση του στην Ινδία. Χρωστάει το όνομα της στη μικρήπόλη Bidar. Σήμερα υπάρχουν στο Bidar περί τους 100 τεχνίτες πουασκούν αυτή την τέχνη και αρκετές μικρότερες ομάδες στις γειτονικέςπεριοχές. Η τεχνική Bidri συνίσταται στην ένθεση φύλλων και συρμάτωναπό καθαρό άργυρο σε χυτά αντικείμενα από μη σιδηρούχα κράματαψευδάργυρου. Πρώτα χυτεύεται το αντικείμενο και ύστερα διακοσμείται.Τα ενθέματα αργύρου τοποθετούνται σε αυλακώσεις, έτσι ώστε να έρθουν“πρόσωπο” με την επιφάνεια του βασικού μετάλλου. Η κομψότητα και ο πλούτος της εμφάνισης των ειδών Bidri, όπου ηλευκότητα των ασημένιων ενθεμάτων έρχεται σε ευχάριστη αντίθεση με τομαυρισμένο φόντο του κράματος, άρεσαν πολύ στους ηγεμόνες της Ινδίαςκαι στους ευγενείς των αυλών τους. Η περιγραφόμενη μέθοδος δουλειάς έχει ελαφρά τροποποιηθεί, σεσύγκριση με αυτή που εφαρμόζεται στην Ινδία για να συμμορφωθεί με τιςΔυτικές συνθήκες εργασίας.

3.5.4. ΔΑΜΑΣΚΗΝΗ ΤΕΧΝΗ

Η τέχνη της ένθεσης χρυσού ή ασημένιου σύρματος σε μπρούντζο,σίδηρο η χάλυβα, είχε αρχίσει να εφαρμόζεται στην αρχαία Κίνα καιΑίγυπτο. Διαδόθηκε όμως ως τέχνη σε μεγάλη κλίμακα στη Δαμασκό τηςΣύριας στην οποία οφείλεται και το όνομα αυτής. Η δαμασκηνή τέχνηεφαρμόζεται επίσης και με εξειδικευμένη μορφή, καλούμενη Kuftgari. Η τεχνικη αυτή αποβλέπει στον εμπλουτισμένης επιφάνειας τουμέταλλου. Το χρησιμοποιούμενο μέταλλο βάσης ειναι το ατσάλι και ηδιακόσμηση γίνεται συνήθως με λεπτοτραβηγμενο σύρμα, αλλά μερικέςφορές χρησιμοποιούνται και σύρματα από χρυσό. Τα πολύτιμα μέταλλαειναι καθαρά, χωρίς άλλα συστατικά. Το διακοσμούμενο αντικείμενογίνεται με χαλυβοφυλλο πάχους 14-16 gauge, έχει αρκετή μάζα για νααντέχει στο αναγκαίο σφυροκόπημα, χωρίς να παραμορφωθεί.

130

3.6. Τεχνικές που Απαιτούν τηνΕτερογενή Συγκόλληση

Μετάλλων

Μέχρι το σημείο αυτό, εξετάστηκαν τεχνικές που αυτές καθαυτές δεναπαιτούν τη χρήση συγκόλλησης, μολονότι η κατασκευή των αντικειμένωνπου προορίζονται για διακόσμηση μπορεί να χρειάζεται συγκόλληση. Τώραθα εξετασθούν τεχνικές στις οποίες η συγκόλληση παίζει ένα βασικό ρόλο. Η σύνδεση δύο ή περισσότερων μερών του ίδιου μετάλλου ήδιαφορετικών μετάλλων με την τήξη θερμαινόμενων κραμάτων, πουαποκαλούνται κολλητικά ή κολλήσεις και λιώνουν σε θερμοκρασίαχαμηλότερη από τα συνδεόμενα μέταλλα, είναι γνωστή ως ετερογενήςσυγκόλληση. Το κολλητικό κράμα λιώνει αλλά δεν υπάρχει τήξη των συνδεόμενωνμετάλλων ή κραμάτων. Το κολλητικό ρέει ανάμεσα στα προς σύνδεση μέρητραβηγμένο από τριχοειδείς έλξεις. Το βασικό μέταλλο δεν τήκεται, αλλάτο κολλητικό διαχέεται μέσα στη βάση, δηλαδή, σχηματίζει έναεπιφανειακό κράμα με τη βάση. Τα κολλητικά ή κολλήσεις ταξινομούνταισύμφωνα με το κύριο συστατικό τους μέταλλο ή σύμφωνα με τα μέταλλατα οποία πρόκειται να κολλήσουν. Ο λευκόχρυσος, ο χρυσός, ο άργυρος, οχαλκός, ο ορείχαλκος, το νικέλιο, το αργίλιο και ο μόλυβδος είναι μερικάαπό τα μέταλλα που χρειάζονται τα δικά τους κολλητικά κράματα ήαποτελούν τα κύρια συστατικά διάφορων κολλητικών κραμάτων. Γενικά,είναι δυνατή η σύνδεση μετάλλων με κολλητικά κράματα αποτελούμενααπό μέταλλα με τα οποία τα προς σύνδεση μέταλλα μπορούν νασχηματίσουν νέα κράματα. Για παράδειγμα, ένα κολλητικό κράμααργύρου μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης και για τη σύνδεση χαλκού,διάφορων μη σιδηρούχων κραμάτων, χάλυβα και σιδήρου, υλικών με ταοποία ο άργυρος σχηματίζει κράματα. Για τον τεχνίτη οι κολλήσεις μπορούν να διαιρεθούν σε δύο κύριουςτύπους: τις σκληρές κολλήσεις (γνωστές και ως Αργυροκολλήσεις, μια καιαποτελούν τη συνηθέστερη αλλά όχι και τη μόνη σκληρή κόλληση) και τιςμαλακές κολλήσεις που έχουν ως βάση τον κασσίτερο ή τον μόλυβδο.Γενικώς, οι σκληρές κολλήσεις λιώνουν σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες απότους 800ºC ενώ οι μαλακές λιώνουν σε χαμηλότερες θερμοκρασίες, "ίσωςόμως να ήταν ακριβέστερη η διάκριση των τύπων σύμφωνα με τη σύνθεσηκαι όχι με το σημείο τήξης τους, μολονότι υπάρχει φυσικά κάποιοςσυσχετισμός ανάμεσα στα δύο αυτά χαρακτηριστικά. (ΒιβλιογραφίαΑριθμός 10)

131

3.6.1. Σέγα- λίμα- κόλληση

Χρησιμοποιείται η Σέγα για το κόψιμο τωνμετάλλων, η Λίμα για το λιμάρισμά τους και ηεκμάθηση της κόλλησης των μετάλλων μεταξύτους.

3.6.2. Inlay

Κατασκευάζoνται κοσμήματα (καρφίτσες,κρεμαστά, δαχτυλίδια), τοποθετώντας σε εσοχέςμετάλλου διάφορα υλικά, όπως ξύλο, πέτρες,κοχύλια, χρώμα κ.τ.λ. Προέρχεται από τηντεχνική cloissone και θυμίζει σμάλτο.

3.6.3. Reticulation

Επεξεργασία μετάλλου με οξέακαι φωτιά ώστε να δοθεί μιαδιαφορετική υφή (αίσθησηπτυχώσεων, ρυτιδωμένηςεπιφάνειας). Χρησιμοποιήθηκεστην τσαρική Ρωσία καιδιαδόθηκε στη Φινλανδία

(Βιβλιογραφία Αριθμός 17,11)

3.6.4. Αργυροκολλήσεις

Η αργυροκόλληση είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για τονκαθορισμό των κραμάτων κόλλησης που έχουν ως κύριο συστατικό τονάργυρο. Η σχετική εργασία χαρακτηρίζεται συνήθως με τον ακριβή όροετερογενής συγκόλληση υψηλής θερμοκρασίας. Οι αργυροκολλήσεις ήκολλητικά αργύρου είναι κράματα που περιέχουν άργυρο, χαλκό,ψευδάργυρο και μερικές φορές μικροποσότητες άλλων μετάλλων καιέχουν μια περιοχή σημείων τήξης από 627 μέχρι 880°C.Τα περισσότερακολλητικά αργύρου χαρακτηρίζονται ως τριαδικά κράματα, μιας καιπεριέχουν συνήθως τρία μέταλλα. Τα κολλητικά πρέπει να έχουν μια πρακτικά σημαντική διαφοράανάμεσα στο σημείο τήξης και στο σημείο απόχυσής τους, έτσι ώστε ναεπιτρέπουν τον έλεγχο της ροής και της διεισδυτικότητας τους, για ναεξασφαλίζεται η καλύτερη δυνατή χρήση τους. Στα συνηθισμένα κολλητικά

132

που χρησιμοποιούν οι τεχνίτες, η διαφορά αυτή κυμαίνεται από τους 0°F,όπως στην περίπτωση των ευτηκτικών, μέχρι τους 150°F. Ευτηκτικό είναι το οποιοδήποτε δυαδικό ή τριαδικό κράμα του οποίουτα συστατικά περιέχονται σε τέτοιες αναλογίες, ώστε το σημείο τήξης και τοσημείο απόχυσής να ταυτίζονται. Τα περισσότερα κράματα έχουντουλάχιστον μια, ευτηκτική σύνθεση. Συνήθως, το σημείο τήξης-απόχυσηςενός ευτηκτικού είναι χαμηλότερο από το σημείο τήξης του πιο εύτηκτουαπό τα συστατικά του όταν λιώνονται χωριστά. Το ευτηκτικό κράμα του αργύρου αποτελείται από 72% άργυρο και28% χαλκό· λιώνει και χύνεται στους 779°C Το κράμα αυτό μπορεί ναχρησιμοποιηθεί σε καταστάσεις όπου δεν είναι δυνατή ή σκόπιμη ηχρησιμοποίηση κραμάτων που ένα από τα συστατικά τους, όπως οψευδάργυρος, ατμοποιείται όταν θερμαίνονται σε τέτοιες θερμοκρασίες. Κολλητικά κράματα αργύρου με ποικίλη εκατοστιαία περιεκτικότητα σεκάδμιο, φωσφόρο, κασσίτερο, νικέλιο, μαγγάνιο και ψευδάργυρο, εκτόςβέβαια από τα βασικά συστατικά άργυρο και χαλκό, ρέουν σεχαμηλότερες ή ψηλότερες θερμοκρασίες, ανάλογα με τη σύνθεση τους. Τοκαθένα τους έχει τις δικές του χαρακτηριστικές θερμοκρασίες τήξης καιροής, έτσι ώστε να μπορεί να διαλεχθεί το κράμα που οι ιδιότητες τουανταποκρίνονται καλύτερα στην κάθε συγκεκριμένη κατάσταση, όταν ηεκλογή του κολλητικού έχει κρίσιμη σημασία για τη δουλειά.

3.6.5. ΕΚΛΟΓΗ ΚΟΛΛΗΤΙΚΟΥ ΚΡΑΜΑΤΟΣ

Κατά την εκλογή κολλητικού κράματος μπορεί να ακολουθηθεί έναςγενικός κανόνας, που υπαγορεύει την κατά πρώτο λόγο προτίμηση τουκολλητικού που πλησιάζει περισσότερο την αντοχή και το χρώμα των προςσύνδεση μεταλλικών μερών. Ύστερα, η προτίμηση θα στραφεί προς τοκράμα που έχει το ελάχιστο δυνατό σημείο τήξης που επιτρέπει η δουλειά. Το χαμηλό σημείο τήξης μειώνει τις πιθανότητες υπερθέρμανσης ήπρόκλησης βλάβης στο μέταλλο, γιατί με την απαιτούμενη χαμηλότερηθερμοκρασία αντιπροσωπεύει έναν παράγοντα ασφαλείας στον πολύπλοκοσυσχετισμό θερμοκρασίας-χρόνου που έχει τόση σημασία για την καλήσυγκόλληση. Αργυροκολλήσεις που ρέουν σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 1500°Fδεν πρέπει να χρησιμοποιούνται στον άργυρο στέρλιγκ. Το μέταλλο,θερμαινόμενο πέρα από αυτό το σημείο, αρχίζει να καταρρέει· ηκρυσταλλική του δομή γίνεται πιο αδρόκοκκη και ο άργυρος γίνεταιεύθρυπτος και ακατάλληλος για παραπέρα επεξεργασία. Η επιφάνεια τουμπορεί επίσης να γίνει ανώμαλη, και αν εξακολουθήσει να θερμαίνεται, θακαταρρεύσει απότομα.Οι αργυροκολλήσεις κυκλοφορούν στο εμπόριο σε μορφή φύλλου, ταινίας,σύρματος, ράβδου, κόκκου, ρινισμάτων ή σκόνης και σε διάφορα μεγέθηκαι βάρη τεμαχίων. Η εκλογή μορφής εξαρτάται από την οικονομία καιτην ευχρηστία του προϊόντος στην κάθε εφαρμογή.

133

3.6.6. ΣΗΜΕΙΟ ΤΗΞΗΣ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΟ ΡΟΗΣ: ΣΤΕΡΕΗ ΚΑΙΥΓΡΗ ΦΑΣΗ

Κάθε κράμα δεν λιώνει ομοιόμορφα σε μια σταθερή θερμοκρασία,δηλαδή, δεν έχει συγκεκριμένο σημείο τήξης. Πάντως, θερμαινόμενο σεμια ορισμένη περιοχή θερμοκρασιών, παρουσιάζει μια στερεή και μιαυγρή φάση. Καταχρηστικά, χαρακτηρίζουμε ως σημείο τήξης τηθερμοκρασία στην οποία πρωτοεμφανίζεται υγρή φάση ενώ συνυπάρχεικαι στερεή φάση, ενώ ως σημείο ροής τη θερμοκρασία στην οποία δενυπάρχει πια καθόλου στερεή φάση και ολόκληρη η μάζα του κράματοςείναι ρευστή.

3.6.7. ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΣΗΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗΣ

Υπάρχει μια ποικιλία βοηθητικών της συγκόλλησης επιφανειών και ηεκλογή εξαρτάται από τις συνθήκες. Το συνηθέστερο βοηθητικό μέσο είναιένα κομμάτι ξυλάνθρακα με κανονικό σχήμα. Το ξυλοκάρβουνο κρατάει τηθερμότητα της φλόγας και βοηθάει στο να επιτευχθεί γρήγορα ηαπαιτούμενη θερμοκρασία, με αποτέλεσμα τη μείωση του σχηματισμούοξειδίων και τη βελτίωση της ροής του κολλητικού. Το δέσιμο ενός τέτοιουμπλοκ, όταν είναι καινούργιο, με συνδετικό σύρμα θα το βοηθήσει νακρατήσει περισσότερο. Το αντικείμενο μπορεί να στερεωθεί εύκολα στομπλοκ του ξυλοκάρβουνου, έτσι ώστε τα προς σύνδεση κομμάτια του ναμη μετακινηθούν κατά τη διάρκεια της συγκόλλησης. Τα πλακίδια μαγνησίου, κατασκευασμένα από ανθρακικό μαγνήσιο καιίνες αμιάντου, διαρκούν περισσότερο από τα μπλοκ ξυλάνθρακας. Τουλικό αυτό είναι αρκετά πορώδες ώστε να επιτρέπει το στερέωμα τουαντικείμενου στη διάρκεια της συγκόλλησης. Οι σπειροειδείς πλάκες αμιάντου κατασκευάζονται από ταινίες αμιάντουπου είναι σπειροειδώς τυλιγμένες και συγκρατούνται σε μεταλλικόπλαίσιο. Και σε αυτές τις επιφάνειες το αντικείμενο στερεώνεται εύκολα. Τα πλακίδια συγκόλλησης αμιάντου κατασκευάζονται σε διάφορα πάχηκαι μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε μόνα τους είτε σε συνδυασμό μεοποιοδήποτε από τα μπλοκ που αναφέρθηκαν παραπάνω. Πλακίδια αμιάντου μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την κάλυψη καιπροστασία πάγκων και τραπεζιών που εξυπηρετούν τις εργασίεςσυγκόλλησης. Λεπτά, μικρά φύλλα αμιάντου χρησιμοποιούνται σεαντικατάσταση του ξυλοκάρβουνου για την υποστήριξη προς συγκόλλησημεταλλικών αντικείμενων. Χοντρά φύλλα αμιάντου, φύλλα με βάση τον αμίαντο, μπορούν ναχρησιμοποιηθούν σε διαστάσεις 120X240 εκατοστών, για την κάλυψημεγάλων επιφανειών εργασίας που εξυπηρετούν ανάγκες για θέρμανση. Τουλικό αυτό μπορεί να κοπεί σε διάφορες διαστάσεις, κατασκευάζεται σεδιάφορα πάχη και είναι σχετικά φθηνό. Υποδοχές συγκόλλησης από αμίαντο μπορούν να πάρουν διάφορεςκωνικότητες, ώστε να δεχθούν κάθε μεγέθους δακτύλιο κατά τη διάρκειαποικίλων εργασιών συγκόλλησης και επισκευών.

134

Μεταλλικά συρμάτινα πλέγματα χρησιμοποιούνται σε καταστάσεις πουαπαιτούν τη θέρμανση ενός αντικειμένου από κάτω. Μακροπρόθεσμα, ηπιο οικονομική λύση είναι η χρησιμοποίηση πλεγμάτων από σύρμανικελοχρωμίου (π.χ. νίχρωμ),που δεν προσβάλλονται από την οξείδωσηούτε σχηματίζουν χοντρά, μεγάλα «λέπια», όπως τα πλέγματα από σίδηρο.Το πλέγμα πρέπει να στέκεται κάπως ψηλά, έτσι ώστε η φλόγα του αυλούνα μπορεί να κατευθυνθεί στο συγκροτούμενο αντικείμενο από κάτω. Οαπλούστερος τρόπος είναι να στερεωθεί το πλέγμα στο διάκενο δύο μπλοκξυλοκάρβουνου ή δύο τούβλων, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ένατρίποδο με κυκλική στηρικτική πατούρα. Μια «φωλιά» συγκόλλησης, που γίνεται με τη συστροφή κομματιώνσυνδετικού σύρματος γύρω από το χοντρό σύρμα του πλέγματος, είναιχρήσιμη σε καταστάσεις όπου πρέπει να κρατηθούν σε σταθερή θέσημικρά τεμάχια προοριζόμενα για συγκόλληση. Ειδικά δοχεία ανόπτησης διαμέτρου 12 ή 18 ιντσών κατασκευάζονται μευπερυψωμένες βάσεις από ενσωματωμένα ρουλεμάν, που επιτρέπουν στατοποθετούμενα σ' αυτά αντικείμενα να περιστρέφονται ενώ θερμαίνονται.Τα δοχεία αυτά είναι κατάλληλα για τη συγκόλληση μεγάλων κομματιών,όπως τα μπωλ, τα βάζα κι άλλα κοίλα αντικείμενα. Μπορούν επίσης ναχρησιμοποιηθούν, όπως δείχνει το όνομα τους, και για σκοπούςανόπτησης. Ο συγκρατητικός δίσκος είναι γεμισμένος με πυρίμαχο υλικόπου κρατάει τη θερμότητα. Για τον σκοπό αυτό μπορούν ναχρησιμοποιηθούν μικροί βώλοι ελαφρόπετρας, κόκκοι συνθετικούκορουνδίου ή κομμάτια κοκ. Ένα πυρίμαχο τούβλο χρησιμοποιείται κατά την ετερογενή συγκόλλησητου λευκόχρυσου (πλατίνας), που απαιτεί έντονη θέρμανση, στηθερμοκρασία της λευκοπύρωσης.

3.6.8. ΓΕΝΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΤΕΡΟΓΕΝΗΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ

Ανεξάρτητα από τις επί μέρους συνθήκες των καταστάσεων συγκόλλησηςέχουν συνήθως γενική ισχύ ορισμένες γενικές παρατηρήσεις ως προς τησκληρή συγκόλληση. 1. Το κολλητικό δεν μπορεί να αντισταθμίσει μια κακοπροσαρμοσμένησύνδεση. 2. Όλα τα μέρη που πρόκειται να συνδεθούν πρέπει να είναι χημικώςκαθαρά. 3. Με λίγες σπάνιες εξαιρέσεις, η φλόγα του αυλού πρέπει ναμετακινείται σταθερά στη διάρκεια της συγκόλλησης, για να μειωθεί οκίνδυνος «καψαλίσματος», λιωσίματος ή ραγίσματος του μετάλλου. 4. Η καλύτερη εκτίμηση της ροής του κολλητικού κράματος είναι αυτήπου στηρίζεται στην παρατήρηση της επίδρασης της θερμότητας πάνω σ'αυτό και στο συνδεμένο μέταλλο, με βάση την εμφάνιση και το χρώμα.Είναι λοιπόν πρωταρχικής σημασίας στοιχείο το να γίνονται όλες οι εργασίεςσυγκόλλησης σε ένα σκιερό ή σκοτεινό μέρος, μακρυά από το λαμπρόφως, έτσι ώστε να διευκολύνεται η διαπίστωση της εξέλιξης του χρώματοςτου μετάλλου και της ροής του κολλητικού κράματος. Μη βάζετε τον

135

πάγκο συγκόλλησης κάτω από μια μεγάλη λάμπα. Αν στην αρχή έχετεανάγκη από φως, όταν έρθει η στιγμή της θέρμανσης σβηστέ ή καλύψτε τακοντινά φώτα. 5. Τα προς συγκόλληση μέταλλα πρέπει να θερμανθούν στηθερμοκρασία ροής του κολλητικού όσο γίνεται πιο γρήγορα. Το κολλητικόδεν θα τρέξει μέχρις ότου το γειτονικό προς σύνδεση μέταλλο φτάσει στηθερμοκρασία ροής. Κατά συνέπεια, όταν κολλάτε, συγκεντρώστε τηθέρμανση πρώτα στο περιβάλλον μέταλλο και ΟΧΙ στο κολλητικό, μέχριςότου το λιώσιμο του συλλιπάσματος δείξει ότι πλησιάζει η θερμοκρασίαροής του κολλητικού. 6. Στο στάδιο αυτό της προθέρμανσης, αν το συλλίπασμα περιέχειυγρασία, αυτή πρέπει να απομακρυνθεί. Καθώς η απότομη θέρμανσημπορεί να προκαλέσει την ατμοποίηση του νερού και τον αφρισμό τουσυλλιπάσματος, είναι πιθανή η μετακίνηση μερικών τεμαχίων κολλητικού.Για να αποφευχθεί, ή τουλάχιστο ελαχιστοποιηθεί, μια τέτοια μετακίνησηχρειάζονται λίγα γρήγορα περάσματα της φλόγας πάνω από τηνκαλυμμένη με συλλίπασμα περιοχή, που θα διώξουν χωρίς συνέπειες τηνυγρασία. Αν παρ' όλα αυτά μετακινηθούν μερικά πλακίδια κολλητικού,μπορούν να ξανα- σπρωχτούν στην αρχική θέση τους με ένα μεταλλικόεργαλείο. Αν το συλλίπασμα έχει «καρφώσει» τα πλακίδια στη νέα θέση, ηεπαναφορά είναι συνήθως δυνατή με ένα τσιμπιδάκι, ή με λίγο σπρώξιμο,αφού χαλαρωθούν με ένα μυτερό εργαλείο. 7. Προσέχετε τα κομματάκια του κολλητικού ή, αν αυτά είναιδυσδιάκριτα, τη σύνδεση όπου θα τρέξει το κολλητικό. Μόλις γίνειαντιληπτή η λαμπρή, ασημόχρωμη γραμμή του λιωμένου κολλητικού (πουφαίνεται καθαρότερα στο ημίφως) και το κολλητικό ρεύσει σε ολόκληρο τομήκος της σύνδεσης, η φλόγα πρέπει να αποσυρθεί. Υπάρχει κίνδυνος ναυπερθερμανθεί το κολλητικό, γιατί ο ψευδάργυρος, το πιο εύτηκτοσυστατικό των περισσότερων κολλητικών κραμάτων, θα εξατμισθεί και θααφήσει την κόλληση πορώδη και εύθρυπτη. Αυτό σημαίνει εξασθένιση τηςσύνδεσης. Κατά τη συγκόλληση μεγάλων αντικείμενων ή συνδέσεων,μπορεί να παραστεί ανάγκη να λιωθούν πρώτα όλα τα κομματάκια τουκολλητικού και ύστερα να ζεσταθεί ολόκληρη η σύνδεση με ένα τελευταίοπέρασμα της φλόγας, έτσι ώστε να επιτραπεί στο κολλητικό να ρεύσειομοιόμορφα στο όλο μήκος της σύνδεσης. 8. Όταν συγκολλούνται δύο τεμάχια μετάλλου με διαφορετικά πάχη, ηθερμότητα πρέπει να συγκεντρώνεται πρώτα στο παχύτερο κομμάτι, πουθέλει περισσότερο χρόνο για να θερμανθεί. Ύστερα, η φλόγα του αυλούστρέφεται και κινείται έτσι ώστε να ζεσταίνει και τα δύο κομμάτια. Με τοντρόπο αυτό, τη στιγμή που το κολλητικό κράμα θα αρχίσει να ρέει τα δύοτεμάχια θα είναι το ίδιο ζεστά.

3.6.9. ΕΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ

Η διαδικασία της συγκόλλησης του χρυσού είναι παρόμοια με αυτή τηςσυγκόλλησης του αργύρου. Μπορούν όμως να αναφερθούν μερικάπρόσθετα σημεία.

136

Το κολλητικό πρέπει να είναι λεπτότερο από τα προς σύνδεση τεμάχια.Το εκλεγόμενο κολλητικό πρέπει να ταιριάζει ως προς το χρώμα με τονπρος συγκόλληση χρυσό. Υπάρχουν αρκετά κολλητικά που ταιριάζουν μετο χρώμα των κυριότερων από τα χρησιμοποιούμενα είδη χρυσού καιλιώνουν σε θερμοκρασίες που αντιστοιχούν στην περιοχή τίτλων (αριθμούκαρατιών) των προς συγκόλληση χρυσών αντικείμενων. Διαλέγετε ένακολλητικό κράμα με σημείο τήξης χαμηλότερο από το σημείο τήξης τουπρος συγκόλληση μετάλλου, με περιθώριο ασφαλείας τουλάχιστον 150°F,αλλιώς θα διακινδυνέψετε την υπερθέρμανση και την υποβάθμιση τουμετάλλου που θέλετε να κολλήσετε. Συνήθως το κολλητικό έχει τίτλομικρότερο από τον αριθμό καρατιών του προς συγκόλληση χρυσού και οτίτλος αυτός ποικίλλει, ανάλογα με το κράμα του κολλητικού και τουχρυσού και με τα επιθυμητά σημεία τήξης. Όταν παραγγέλνετε ένακολλητικό κράμα για χρυσό δηλώνετε το χρώμα και τα καράτια τουχρυσού που θέλετε να κολλήσετε. Η γνώση του σημείου τήξης του χρυσούκαι του κολλητικού έχει μεγάλη πρακτική σημασία.

3.6.10. ΑΝΟΠΤΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΜΕ ΟΞΥ ΤΟΥΧΡΥΣΟΥ

'Όταν δουλεύεται χρυσός, που στην αρχική του κατάσταση είναιεξαιρετικά ελατός και όλκιμος, οι διαδοχικές επεξεργασίες του τον κάνουν,όπως και τα περισσότερα άλλα μέταλλα, προοδευτικά σκληρότερο και γιατον λόγο αυτό χρειάζεται συχνά ανόπτηση. Η εκτίμηση της θερμοκρασίαςανόπτησης στην περίπτωση του χρυσού είναι πιο δύσκολη από ότι στονάργυρο, μια και η χρωματική αλλαγή μπορεί να μην είναι και τόσοευδιάκριτη· κατά συνέπεια, η ανόπτηση του χρυσού πρέπει να γίνεται σεένα σκοτεινό περιβάλλον, για να είναι δυνατή η παρατήρηση των τυχόνμεταβολών χρώματος κατά την πρόοδο της. Η χρωματική αλλαγή αρχίζεινα γίνεται εμφανής όταν ο χρυσός αρχίζει να πλησιάζει την επιθυμητήθερμοκρασία ανόπτησης των 1200°F. Μια πρόσθετη προφύλαξηασφαλείας είναι η κάλυψη ολόκληρου του αντικείμενου με συλλίπασμα,που ρευστοποιείται σε μια θερμοκρασία κοντά σ' αυτήν της ανόπτησης.Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό στην περίπτωση των κόκκινων χρυσών,όπου το χρώμα τείνει να αλλοιωθεί τελείως από την εμφάνιση«εγκαυμάτων», αν η επιφάνεια δεν έχει καλυφθεί ολοκληρωτικά με έναπροστατευτικό στρώμα συλλιπάσματος κατά τη διάρκεια της ανόπτησηςκαι της ετερογενούς συγκόλλησης. Οι κόκκινοι χρυσοί πρέπει να «σβήνονται» απότομα όσο είναι θερμοί,για να προληφθεί η επανασκλήρυνσή τους. Οι πράσινοι ή κίτρινοι χρυσοίμπορούν είτε να «σβηστούν» απότομα είτε να αφεθούν να ψυχθούν σιγά -σιγά στον αέρα. Ο λευκός χρυσός (όχι ο λευκόχρυσος) πρέπει ναανοπτάται στους 1400°Ρ, οπότε παρουσιάζει ένα λαμπρό κερασοκόκκινοχρώμα, και να «σβηστεί» απότομα ή να αφεθεί να ψυχθεί σιγά - σιγά στονατμοσφαιρικό αέρα. Το ιδιόρρυθμο αυτό κράμα χρυσού πρέπει ναεπεξεργαστεί ομοιόμορφα πριν από την ανόπτηση, γιατί αλλιώς οιεσωτερικές τάσεις, που έχουν αναπτυχθεί από τις προηγούμενεςανισότροπες επεξεργασίες του, μπορούν να προκαλέσουν τη δημιουργία

137

ρωγμών στη διάρκεια της ανόπτησης ή κατά την παραπέρα επεξεργασίατου μετάλλου. Η δημιουργία εξανθημάτων ή «λεπιών» (ουσιαστικά χρωματικώνκηλίδων) στην επιφάνεια του χρυσού κατά τη θέρμανση του μπορεί ναπροληφθεί με την επίστρωση του αντικείμενου με μίγμα βόρακος καιβορικού οξέος, στο οποίο προστίθεται καθαρό οινόπνευμα, επίστρωμα πουαποτίθεται μετά την εμβάπτιση του αντικειμένου στο μίγμα και τηνξήρανση του στον αέρα. Παρόμοιο προστατευτικό στρώμα μπορεί επίσηςνα δημιουργηθεί με το άλειμμα του αντικείμενου με έτοιμη πάστασυλλιπάσματος. Τα περισσότερα συλλιπάσματα αφαιρούνται μετά τηνανόπτηση του μετάλλου με ζεστό νερό (180°F). Αν πάντως έχουνσχηματισθεί χρωματικές κηλίδες ή «λέπια», η επιφάνεια μπορεί νακαθαριστεί με εμβάπτιση σε βραστό διάλυμα νιτρικού οξέος (1 μέρος οξύσε 8 μέρη νερού) ή θειικού οξέος (1 μέρος οξύ σε 10 μέρη νερού). Ταχρυσοκράματα μεγάλου αριθμού καρατιών που περιέχουν μικρότερεςποσότητες ξένων μετάλλων παρουσιάζουν μικρότερη τάση δημιουργίας«λεπιών».

Τα παρακάτω κολλητικά χρυσού είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να έχουνσυγκεκριμένα χαρακτηριστικά ροής και να μπορούν να χρησιμοποιηθούν με ταπαρακάτω χρυσοκράματα. Οι σχετικές πληροφορίες βασίζονται στους πίνακεςτων Handy and Harman. Πουλιώνται σε τεμάχια βάρους Ι και 12 pennyweight.Τατυποποιημένα πάχη των φύλλων είναι 0,010" ή 30 BaS.Οι διαστάσεις κάθε τεμαχίου είναι περίπου 1/2 *1/2". Τα κράματα χρυσούλιώνουν σε θερμοκρασίες χαμηλότερες από τον καθαρό χρυσό. Το χρώμαεμφανίζεταιπρώτα στα άκρα των φύλλων και του σύρματος

3.6.10.1. ΟΠΤΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΩΝ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΕΡΟΓΕΝΟΥΣ ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΥ

Πρώτη ασθενής ερυθροπύρωση 482°Cθαμπή ερυθροπύρωση 649°CΚερασέρυθρο 760°CΠορτοκαλέρυθρο 816°CΛαμπρό πορτοκαλί σολωμού 871°CΛαμπρό πορτοκαλί 893°CΑυτές είναι οι θερμοκρασίες υγρού αργύρου στέρλιγκΥγροποίηση καθαρού αργύρου 960,5°CΥγροποίηση καθαρού χρυσού 1063°C

Χρυσοκράματα και Σημεία Τήξης Κολλητικά Χρυσού και Σημεία Ροής

Χρυσοί Κολλητικά

Ι8Κ Κίτρινος 926.6°C Χρωματιστοί Χρυσοί 18Κ

138

I8 Κ Πράσινος 987.7°C Εύκολο 14Κ 754,4'Ό

18Κ Κόκκινος 901 °C Μέσο 12Κ 807°C

18Κ Λευκός 943,3°C Σκληρό 16Κ 826,6°C

Λευκός Χρυσός 18Κ

Εύκολο 12Κ 807°C

Σκληρό 16Κ 826,6°CΥπέρσκληρο 19Κ 893.3°C

14Κ Κίτρινος Νο 29 879°C Χρωματιστοί Χρυσοί 14Κ

14Κ Κίτρινος Νο 2 860°C Υπερεύκολο Νο 2460 ΙΟΚ 698,8°C14Κ Πράσινος 963°C Εύκολο ΙΟΚ 748,8°C14Κ Ανοιχτοκίτρινος Νο 245 837.7°C Μέσο ΙΟΚ 768°C

14Κ Κόκκινος 935°C Εύκολο 14Κ 754,4°C

Ι4Κ Λευκός 964°C ιΜέσο 12Κ 807°C

Λευκός Χρυσός 14Κ

Εύκολο ΙΟΚ 732,2°C

Σκληρό 12Κ 782,2°C

Τα ίδια κολλητικά όπως στα 18Κ

Λευκός χρυσός μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε

λευκό χρυσό 14Κ.

10Κ Κίτρινος 907°C 10Κ Χρωματιστοί Χρυσοί

10Κ Κίτρινος 885°C Τα ίδια κολλητικά με Χρωματιστούς Χρυσούς

10Κ Κόκκινος 960°C 14Κ

10Κ Λευκός 1037,8°C 10Κ Λευκοί Χρυσοί

Τα ίδια κολλητικά με Λευκό Χρυσό 14Κ

3.6.11. Βασικές καταστάσεις Ετερογενούς συγκόλλησης

Οι 4 συνηθέστερες βασικές καταστάσεις ετερογενούς συγκόλλησης ειναι(1) η σύνδεση επίπεδων επιφανειών «πρόσωπο με πρόσωπο», (2) η σύνδεσηκάθετων μεταξύ τους επιφανειών, (3) η σύνδεση ακμών ή σύνδεση «άκροπρος άκρο» και (4) η σύνδεση σύρματος με άλλες επιφάνειες.

3.6.12. ΣΥΝΔΕΣΗ ΕΠΙΠΕΔΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ «ΠΡΟΣΩΠΟ ΜΕΠΡΟΣΩΠΟ»

Τα τεμάχια του μετάλλου που πρόκειται να συνδεθούν, πρέπει νακρατιούνται σε επαφή και επάνω το ένα στο άλλο, σε όλη τη διάρκεια τηςσυγκόλλησης. Ο απλούστερος τρόπος επίτευξης της διατήρησης τηςεπαφής αυτής είναι η αξιοποίηση της βαρύτητας, που πρέπει να γίνεταιόποτε είναι δυνατό. Πριν γίνει η επαφή, οι επιφάνειες καθαρίζονται καικαλύπτονται με συλλίπασμα. Τα τεμαχίδια του κολλητικού τοποθετούνται

139

στο επάνω τεμάχιο, όσο αυτό επιστρώνεται με συλλίπασμα στην επάνωεπιφάνεια του, κι αφήνονται να στεγνώσουν στη θέση τους. Η διαδικασίααυτήστερεώνει το συλλίπασμα εκεί που χρειάζεται και εξασφαλίζει τηνομαλή πορεία της συγκόλλησης. Το επάνω τεμάχιο, επιστρωμένο μεσυλλίπασμα και με σταθεροποιημένα στην προς σύνδεση επιφάνεια του τατεμαχίδια του κολλητικού, αναποδογυρίζεται και ακουμπάται στηνεπιφάνεια του κάτω τεμαχίου, έχοντας το κολλητικό ως ενδιάμεσολεπτότατο στρώμα. Έπειτα, προσφέρεται στο σύστημα θερμότητα κατά ταγνωστά. Το σύστημα πρέπει να είναι αλφαδιασμένο στον πάγκο για νααποφευχθεί ο κίνδυνος μεταγενέστερης μετακίνησης του. "Όταν τοκολλητικό ρέει, το επάνω τεμάχιο το οποίο στηρίζεται σ' αυτό θα «καθήσει»απότομα. Αυτό είναι μια ένδειξη για τη συμπλήρωση της ροής τουκολλητικού, οπότε θα πρέπει να διακοπεί η παροχή θερμότητας. Επίπεδα τεμάχια μπορούν να «κολληθούν ήπια», αρχίζοντας με χωριστήτήξη του κολλητικού στην κάθε μια από τις δύο προςσύνδεση επιφάνειες. Οι δύο επιφάνειες αλείβονται έπειτα με πρόσθετοσυλλίπασμα και τοποθετούνται σε επαφή η μια με την άλλη. Προσφέρεταιθερμότητα μέχρις ότου το κολλητικό ξαναλιώσει και συνδέσει τα δύοτεμάχια.

3.6.13. ΚΑΘΕΤΕΣ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ

Οι επιφάνειες που πρέπει να συνδεθούν κάθετα η μια προς την άλληπαρουσιάζουν ένα πιο δύσκολο πρόβλημα. Συνήθως, πρέπει να κρατηθούνσε επαφή με ένα βοηθητικό μηχανικό μέσο, όταν τα τεμάχια δεν μπορούννα στηριχθούν μόνα τους.

3.6.14. ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ «ΑΚΡΟ ΠΡΟΣ ΑΚΡΟ». Η σύνδεση δύο τεμαχίων που έρχονται σε επαφή χωρίς επικάλυψη ήλοξότομηση των ακμών τους είναι γνωστή ως συγκόλληση «άκρου προςάκρο». Οι συνδέσεις του είδους αυτού στα μεταλλικά φύλλα πρέπει ναταιριάζουν απόλυτα σε όλο το μήκος της ραφής, αλλιώς το κολλητικό δε θακάνει ικανοποιητικά τη δουλειά του. Με τον τρόπο αυτό μπορεί επίσης νακολληθούν και σύρματα. Κατά την «άκρο προς άκρο» συγκόλλησηκυλινδρικών αντικείμενων προσπαθείστε να τοποθετήσετε το αντικείμενοκατά τρόπο που η βαρύτητα να βοηθάει τη ροή του κολλητικού. Αν είναιδυνατό, συνδέστε τα προς συγκόλληση τεμάχια με σύρμα, για να τακρατήσετε σε επαφή στη διάρκεια της συγκόλλησης. Η θερμότητα μπορείνα δημιουργήσει μια τάση απομάκρυνσης του ενός τεμαχίου από το άλλο.

3.6.15. ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΣΥΡΜΑΤΟΣ ΜΕ ΦΥΛΛΟ

Κατά τη συγκόλληση σύρματος με μεταλλικό φύλλο πρέπει πάντα ναπροσέχονται μερικά λεπτά σημεία γενικής εφαρμογής. Η άμεση προσφοράθερμότητας στο σύρμα δημιουργεί συνήθως τον κίνδυνο του λιωσίματοςτου.

140

Μια και το κολλητικό κράμα δεν θα ρεύσει μέχρις ότου θερμανθείολόκληρη η περιοχή του μετάλλου στην απαιτούμενη θερμοκρασία, οκίνδυνος υπερθέρμανσης του σύρματος είναι γενικά μεγάλος. Είναι λοιπόνκαλύτερη πρακτική η συγκόλληση του σύρματος με επαγωγή θερμότητας,δηλαδή, με θέρμανση του γειτονικού μετάλλου. Ο θερμικός έλεγχος μπορείνα χρησιμοποιηθεί ως μέσο σύνδεσης ενός σύρματος με βάση την αρχή ότιτο κολλητικό θα ρεύσει προς τη διεύθυνση της θερμικής πηγής, που μπορείνααξιοποιηθεί για τον σκοπό αυτό. Μεγάλη σημασία έχει η τοποθέτηση του κολλητικού κράματος. Η πιοπετυχημένη σύνδεση επιτυγχάνεται είτε με την τοποθέτηση του τεμαχιδίουτου κολλητικού στην κορυφή του σύρματος ή με το πλάγιασμά του, έτσιώστε να αποκτήσει επαφή με το πλάι του σύρματος και με το βασικόμέταλλο. Το μέταλλο θερμαίνεται από κάτω και όταν αποκτήσει τηθερμοκρασία τήξης του κολλητικού, αυτό έλκεται προς τη θερμική πηγήκαι ρέει κατά μήκος του σύρματος, όπου έρχεται σε επαφή με το βασικόμεταλλικό φύλλο. Μια άλλη μέθοδος είναι το να τοποθετηθούν τα τεμαχίδια τουκολλητικού και στα δύο άκρα του σύρματος, που κρατιέται οριζόντιο καινα θερμανθεί από κάτω μια περιοχή στο μέσο περίπου της απόστασης τωνδύο άκρων.Το κολλητικό θα λιώσει και θα τραβηχθεί προς το μέσο, όπου είναισυγκεντρωμένη η θερμότητα. Κατά τη συγκόλληση συρμάτων χρειάζεταιμια κάποια ελάχιστη ποσότητα κολλητικού, στην πράξη η μικρότερηδυνατή, μια και το μείγμα θα διασχίσει μια μεγάλη απόσταση, όσο τοσύρμα βρίσκεται σε επαφή με το βασικό μέταλλο. Το παραπάνω από τοαπαραίτητο κολλητικό θα δώσει μια ανώμαλη εξογκωμένη κόλληση και θακαταστρέψει τον τονισμό του περιγράμματος του συρμάτινουδιακοσμητικού σχεδίου.

3.6.16. ΑΠΟΚΟΛΛΗΣΗ

Η ετερογενής συγκόλληση είναι μια διεργασία που απαιτεί προσοχή,σκέψη και σχεδιασμό. Η όλη σειρά εργασιών συγκόλλησης πουακολουθείται κατά την κατασκευή ενός σύνθετου μεταλλικού αντικείμενουπρέπει να προσχεδιάζεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να αποφεύγονταισοβαρά κατασκευαστικά προβλήματα κατά την πρόοδο της εργασίας. Πάντως, δεν αποκλείεται, όσο καλός κι αν είναι ο σχεδιασμός, ναπαρουσιασθεί η ανάγκη, εξαιτίας απρόβλεπτων προβλημάτων ή τυχαίωνκακοτεχνιών, αποκόλλησης του κολλημένου αντικειμένου, δηλαδή,διαχωρισμού ήδη κολλημένων μερών.Αν το αντικείμενο είναι πολυσύνθετο και υπάρχουν συνδέσεις που δενχρειάζονται αποκόλληση, οι συνδέσεις αυτές πρέπει να προστατευθούν μεπαρεμποδιστική πάστα. Για την προστασία των επιφανειών που μπορούννα πάθουν ζημιές, καλύψτε τις με συλλίπασμα. Αλλά και οι συνδέσεις πουπρέπει να διαχωρισθούν έχουν ανάγκη επίστρωσης με συλλίπασμα. Για ναβοηθήσετε την αποκόλληση των συστατικών μερών στερεώστε το πιο βολικότεμάχιο σε ένα μπλοκ ξυλοκάρβουνου ή σε μια άλλη επιφάνεια θέρμανσης

141

με καρφίδες, αφήνοντας εκτεθειμένο το τεμάχιο που πρέπει να αφαιρεθεί.Το κομμάτι θερμαίνεται μέχρις ότου η προς αποκόλληση σύνδεσηπαρουσιάσει τη γραμμή του κολλητικού λαμπερή και λιωμένη. Μηπαρατείνετε την θέρμανση. Ανάλογα με το πως το προς αφαίρεση κομμάτιείναι συνδεδεμένο με τα άλλα μέρη ανασηκώστε το με πένσα ή τσιμπιδάκι(για κατακόρυφες συνδέσεις ακμής με ακμή), χαλαρώστε το με μια παλιάλίμα ή άλλο αμβλύ εργαλείο (επίπεδα τεμάχια κολλημένα σε όλη τους τηνεπιφάνεια) ή τραβήξτε το μέχρι να αποχωρισθεί με πένσα ή μικρήτσιμπίδα (συνδέσεις «άκρο προς άκρο»).

3.6.17. ΣΚΛΗΡΑ ΚΟΛΛΗΤΙΚΑ

Τα κολλητικά αυτά είναι κράματα χαλκού-ψευδάργυρου που έχουνσχετικά υψηλό σημείο τήξης, μεταξύ 1304°Ρ και 2050"Ρ. Είναι στην ουσίαένα είδος ορείχαλκου με ίσες περίπου αναλογίες χαλκού και ψευδάργυρουκαι μερικές φορές με προσθήκη μικρών ποσοτήτων νικελίου καικασσίτερου, που αλλάζουν το χρώμα προς το λευκό, καθώς επίσης καιμολύβδου και φωσφόρου. Υπάρχουν διάφορα είδη της οικογένειας αυτής που χρησιμοποιούνταισε συνδυασμό με ένα αυλό συγκόλλησης. Κάθε ένα από αυτά έχει τοχαρακτηριστικό του χρώμα και σημείο τήξης. Όσα έχουν αρκετά χαμηλόσημείο τήξης μπορούν να χρησιμοποιηθούν και με έναν κοινό αυλό ήκαμινέτο υγραερίου.

3.6.18. “Μαλακά” κολλητικά

Τα κράματα κασσίτερου και μολύβδου που χαρακτηρίζονται στηντεχνική γλώσσα ως “μαλακά”, λιώνουν σε θερμοκρασίες χαμηλότερες απότους 370°0. Είναι σημαντικά λιγότερο ισχυρά από τα κολλητικά αργύρουκαι ορειχάλκου αλλά είναι πολύ χρήσιμα στην κατασκευή αντικείμενωνπου δεν χρειάζονται μεγάλες μηχανικές αντοχές καθώς επίσης και σεεπισκευαστικές εργασίες, εξ αιτίας της εύκολης χρήσης τους. Η χρήση“μαλακών” κολλητικών πρέπει να αποφεύγεται στην περίπτωση τωνπολύτιμων μετάλλων. Στην Αγγλία, η χρησιμοποίηση “μαλακού”κολλητικού σε πολύτιμα μέταλλα αποκλείει τη δυνατότητα σημείωσης τωναντικειμένων με το σήμα της ποιότητας. Πάντως, από τεχνική άποψη, τα μαλακά κολλητικά μπορούν ναχρησιμοποιηθούν για τη σύνδεση χρυσού, αργύρου, χαλκού, ορείχαλκου,μπρούντζου, κραμάτων κασσίτερου. μαλακού χάλυβα και σφυρήλατουσιδήρου. Παρασκευάζονται με διάφορες περιεκτικότητες σε κασσίτερο καιμόλυβδο, όπως στα παρακάτω τυπικά κράματα:

Κασσίτερος 70 - Μόλυβδος 30Κασσίτερος 62 - Μόλυβδος 38 (ευτηκτικό μαλακό κολλητικό κράμα)Κασσίτερος 50 - Μόλυβδος 50 (γενικής χρήσης)Κασσίτερος 60-Μόλυβδος 40 (“λεπτό” κολλητικό).

142

Όλα αυτά τα κράματα λιώνουν στους 183°€ αλλά ρέουν σε διαφορετικέςθερμοκρασίες. Τα κολλητικά κράματα κασσίτερου γίνονται με εξώθηση - εξτρούζιον καιπαίρνουν κοίλη κυλινδρική μορφή (ο εσωτερικός τους πυρήναςαποτελείται από συλλίπασμα) αλλά μορφοποιούνται και σε γωνιώδησχήματα, ταινίες, ράβδους, πίττες, πλακίδια, φύλλα, σκόνες και πάστες. Ηπάστα συνδυάζει το κολλητικό, το συλλίπασμα και τα καθαριστικά μέσα.Έτσι, η μορφή, αυτή σε μια φάση εργασίας, καθαρίζει, συλλιπαίνει καικολλάει μόλις προσφερθεί η απαιτούμενη θερμότητα.

3.6.19. ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΩΝ

Η σύνδεση δύο επάλληλων μεταλλικών φύλλων σε ολόκληρη τηνεπιφάνεια τους, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός σύνθετου φύλλουμεγαλύτερου πάχους, είναι μια εργασία απαραίτητη σε αρκετέςκαταστάσεις. Για την καλή εκτέλεση της εργασίας αυτής το ένα μέταλλοκαθαρίζεται και επιστρώνεται με συλλίπασμα. Τοποθετούνται κατ" ίσεςπερίπου αποστάσεις τεμαχίδια κολλητικού κράματος σε ολόκληρη τηνεπιφάνεια. Το έτσι παρασκευασμένο μεταλλικό φύλλο θερμαίνεται με ήπιαφλόγα αυλού, έτσι ώστε ολόκληρη η επιφάνεια να καλυφθεί με ένα λεπτόισόπαχο φιλμ κολλητικού. Καθαρίζεται η επιφάνεια του δεύτερου φύλλου,που πρόκειται να έρθει σε επαφή με την προετοιμασμένη επιφάνεια τουπρώτου, και το ένα φύλλο τοποθετείται επάνω στο άλλο. Τότε, σχηματίζεταιανάμεσα στα δύο φύλλα ένα ενδιάμεσο στρώμα συλλιπάσματος καικολλητικού. Τα φύλλα σφίγγονται με πριτσίνια, σφιγκτήρες, σύρμα, πένσεςή άλλα κατάλληλα μέσα. Η φλόγα του αυλού κινείται ρυθμικά επάνω απότην επιφάνεια του διπλού φύλλου. Στην κατάλληλη θερμοκρασία τοκολλητικό θα ρεύσει και θα γίνει αντιληπτό στη σχισμή της σύνδεσης σανμια λαμπερή ασημένια γραμμή. Η θέρμανση διακόπτεται και το μέταλλοαφήνεται να κρυώσει. Αφαιρείται η περίσσεια του συλλιπάσματος. Για το είδος αυτό συγκόλλησης υπάρχουν επίσης λεπτότατα φύλα«μαλακού» κολλητικού, που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα δύο προςσύνδεση φύλλα του βασικού μετάλλου, του οποίου οι εσωτερικέςεπιφάνειες έχουν καλυφθεί με συλλίπασμα. Όλες οι επιφάνειες πρέπει ναείναι καθαρισμένες Προσάγεται θερμότητα και το κολλητικό ρέει,συνδέοντας ομαλά τις δύο μεταλλικές στοιβάδες. Αποφεύγετε πάντοτε την υπερθέρμανση των δύο μεταλλικών φύλλων,που έχουν συνδεθεί με “μαλακή” κόλληση, γιατί ο περιεχόμενος στοκολλητικό μόλυβδος θα διαβρώσει το βασικό μέταλλο και θαδημιουργήσει βαθειούς πόρους.

143

3.6.20. Η τεχνική “ Mokume ” Τα Ιαπωνικά ξίφη του παρελθόντος και ακόμα τα διακοσμητικά σπαθιάπου εξακολουθούν να γίνονται και σήμερα είναι πραγματικάαριστουργήματα της τέχνης της σφυρηλάτησης και η τελειότητα τους έχειφτάσει στο ακρότατο δυνατό όριο. Το ίδιο επιδέξια φτιαγμένα καιελκυστικά είναι τα μεταλλικά στολίδια που χρησιμοποιούνται για τηδιακόσμηση της θήκης και της λαβής τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον

παρουσιάζουν οι προφυλακτήρες του χεριού. Μια από τις πολλές τεχνικές που χρησι-μοποιούνται για τη διακόσμηση είναι γνωστή ωςMokume ή “νερά” ανεπεξέργαστου ξύλου. Σταπαλιά κομμάτια η τεχνική αυτή στηριζόταν στησυγκόλληση προς ενιαίο σύνολο επάλληλωνστρωμάτων σιδήρου με διάφορες συνθέσεις,μερικές φορές με εμπλοκή ανάμεσα στα

μεταλλικά στρώματα διαφόρων μεταλλοξειδίων. Το σύστημασφυροκοπιόταν προς συμπαγές φύλλο επάνω στο αμόνι. Μερικές φορές ημάζα κοβόταν σε κομμάτια ή διπλωνόταν και ενωνόταν πάλι σε συμπαγέςσύνολο με σφυροκόπημα και συγκόλληση εν θερμώ. Τελικά, στο σύστημαδινόταν μια τελική μορφή και το φινιρισμένο αντικείμενο υποβαλλόταν σεεπιφανειακή διάβρωση με εμβάπτιση σε οξύ. Εξ αιτίας των διαφορών ως προς τη σύνθεση των επάλληλων στρωμάτωντου μετάλλου, το οξύ προσέβαλλε το κάθε εκτεθειμένο στρώμα σεδιαφορετικό βαθμό, αλλού βαθύτερα και αλλού ρηχότερα. Το αποτέλεσμαήταν ένα σύμπλεγμα από εξογκώματα και κοιλότητες με διαφορετικήμεταλλική δομή, που στο σύνολο του θυμίζει τα “νερά” τουανεπεξέργαστου ξύλου ή τη φλούδα του. Η αδρή αυτή εμφάνιση έχαιρε μεγάλου θαυμασμού καιχρησιμοποιόταν συχνά ως υπόστρωμα για την εφαρμογή διακοσμητικώνστοιχείων από πολύτιμα μέταλλα. Δεν σπανίζουν λεπτεπίλεπτα ένθεταθέματα εντόμων, λουλουδιών ή φύλλων από χρυσό και άργυρο. Σε μια μεταγενέστερη παραλλαγή της τεχνικής Mokume, ο σίδηρος έχειαντικατασταθεί από μη σιδηρούχα μέταλλα. Το ενδιαφέρον μετατοπίστηκεαπό το διαβρωτικό εφέ στις διαφορές χρώματος των χρησιμοποιούμενωνμετάλλων. Η ολική επιφάνεια είναι λεία. Χρησιμοποιήθηκαν φύλλα, μεομοιόμορφα ή διαφορετικά πάχη, από άργυρο, χαλκό και ειδικά Ιαπωνικάκράματα. Για πρόσθετο χρώμα μπορούν να προστεθούν ο ορείχαλκος, ομπρούντζος ή το νικέλιο. Ακολουθεί η περιγραφή μιας παραλλαγής πουχρησιμοποιείται σήμερα.

144

Πριν αρχίσει η κατασκευή του σάντουιτς κατά την τεχνική μοκουμεγίνεται η εκλογή των μετάλλων, της σειράς της χρήσης τους και των παχώντους. Λαμβάνεται υπόψη η διαδοχική αντίθεση χρωμάτων. Όλα ταμεταλλικά φύλλα πρέπει να έχουν τις ίδιες διαστάσεις για να αποφεύγεταιη φύρα. Το μέγεθος εξαρτάται από τη μελλοντική χρήση του προϊόντος.Για την κοσμηματοποιϊα αρκούν συνήθως τεμάχια 7,5X\'2.,5 εκατοστώνενώ για μεγαλύτερα αντικείμενα, όπως τα κουτιά, χρειάζεται περισσότερομέταλλο. Είναι ίσως μια καλή ιδέα το να προετοιμάζει κανείς περισσότερομέταλλο από όσο σχεδιάζει να χρησιμοποιήσει. Όλες οι μεταλλικές επιφάνειες που πρόκειται να έρθουν σε επαφήκαθαρίζονται πλήρως με αραιό οξύ και σχολαστική έκπλυση με νερό. Ταυλικά πρέπει να πιάνονται μόνο από τις άκρες, γιατί η απόθεση λίπουςαπό τα δάχτυλα μπορεί να παρεμποδίσει τη ροή του κολλητικού μέσουκαι να οδηγήσει στη δημιουργία κενών αέρα ανάμεσα στα διαδοχικάστρώματα μετάλλου. Κάθε στρώμα που πρόκειται να έρθει σε επαφή με άλλα στρώματα“βάφεται” με ένα μίγμα συλλιπάσματος βόρακα και ρινισμάτων ή σκόνηςσκληρού κολλητικού. Μπορεί επίσης να “βαφεί” με συλλίπασμα βόρακακαι να πασπαλισθεί με κολλητικό σε μορφή ρινισμάτων ή σκόνης. Τοσυλλίπασμα αφήνεται να στεγνώσει. Τα στεγνά φύλλα τοποθετούνται το έναπάνω στο άλλο, με την οποιαδήποτε επιθυμητή σειρά χρωμάτων, μέχρι τοαπαιτούμενο συνολικό πάχος. Ύστερα, το όλο σύστημα δένεται με σύρμα ήσφίγγεται με ένα στερεωτικό μέσο και τοποθετείται σε ένα επίπεδο φύλλοαμίαντου ή όγκο ξυλάνθρακα, θα ήταν, ίσως, αξιοσύστατο το νατοποθετηθεί πάνω ένα φύλλο χαλκού ή ορείχαλκου, γιατί ο εκτεθειμένοςάργυρος θα κινδύνευε να καταστραφεί πρώτος κατά τη διάρκεια τουζεστάματος σε περίπτωση υπερθέρμανσης. Το όλο σύνθετο φύλλο θερμαίνεται ομοιόμορφα με μια μεγάλη ήπιαφλόγα αυλού. Μια και το κολλητικό κράμα είναι αθέατο, ο μόνος τρόποςγια να κρίνει κανείς το πως εξελίσσεται η ροή, είναι το να παρατηρεί τιςάκρες των στρωμάτων για να δει πότε η λεπτή λαμπρή γραμμή του ρέοντοςκολλητικού θα εμφανισθεί σε ολόκληρο το μήκος των ραφών. Η σύνδεσητων φύλλων βοηθιέται με τη συμπίεση τους, με τη βοήθεια μιας σιδερένιαςτσιμπίδας, όταν αρχίσει να ρέει το κολλητικό. Αν υπάρχει λόγος ναυποπτευθεί κανείς ότι η σύνδεση των φύλλων δεν είναι πλήρης, θα πρέπεινα σφυρηλατήσει ολόκληρο το σύνθετο φύλλο μετά την ψύξη του, με ένασφυρί επίπεδου άκρου ή με ένα ξυλόσφυρο, πάνω σε ένα πραγματικάεπίπεδο χαλυβόφυλλο ή επάνω στην επίπεδη επιφάνεια ενός αμονιού.«Βάψτε» όλες τις επιφάνειες με συλλίπασμα και ξαναζεστάνετε το μέταλλο,προσέχοντας να μη το υπερθερμάνετε. Κρατάτε τη φλόγα σε κίνηση καιπροσέξτε τις άκρες του μετάλλου για σημάδια της τήξης του κολλητικού.

145

Το μέχρι τώρα αποτέλεσμα είναι το λαμινάρισμα διάφορων μεταλλικώνφύλλων σε ένα ενιαίο στρώμα. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι παραπέραεπεξεργασίας του σύνθετου φύλλου. Ο απλούστερος τρόπος είναι, πρώτα,το κόψιμο σε φέτες 3/ 16" τουλάχιστο. Αυτό γίνεται καλύτερα με έναπριόνι χεριού, αλλά αν υπάρχει διαθέσιμο ένα μηχανικό πριόνι, η δουλειάμειώνεται σημαντικά. Το πριόνι με πλαίσιο δεν είναι κατάλληλο για τοπάχος του σύνθετου φύλλου που εξετάζεται σε σχέση με το υπόψηπαράδειγμα. Το κόψιμο σε λεπτότερες φέτες έχει ως αποτέλεσμα τηναυξημένη απώλεια μετάλλου, ενώ από το άλλο μέρος, όπως θα δούμεαργότερα, το πάχος πρόκειται να μειωθεί με καλανδράρισμα ή εξέλαση. Είναι δυνατή η χρήση των φετών αυτών μετά την εξέλαση, όπως είναι.Επίσης, μπορούν να δημιουργηθούν εντελώς καινούργια σχέδια. Τατεμάχια μπορούν να διευθετηθούν, πριν ή μετά την εξέλαση, σε σχέδιαπου θυμίζουν τα ξύλινα παρκέ ή σε οποιοδήποτε άλλο σχέδιο. Έπειτα,συνδέονται το ένα με το άλλο με ετερογενή συγκόλληση. Αν δεν έχειπροηγηθεί εξέλαση των επί μέρους φύλλων, το σύνολο μπορεί νακαλανδραριστεί μετά τη σύνδεση, για να μειωθεί το πάχος του. Αυτή είναιτώρα η πρώτη ύλη, ένα ποικιλμένο πολύχρωμο φύλλο αποτελούμενο απόδιάφορα μέταλλα, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για πολλούς σκοπούς,όπως η κατασκευή κοσμημάτων, καλυμμάτων κουτιών ή πλεγμάτων απόμεταλλικές λουρίδες. (Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

3.6.21. Τα μεξικάνικα “παντρεμένα μέταλλα”

Μια παλιά τεχνική, που ήταν σε χρήση κατά την προϊσπανική περίοδοστο Μεξικό, αλλά αναβίωσε πρόσφατα, είναι η διεργασία της κατασκευήςαντικείμενων με συνδυασμό χωριστών τεμαχίων αργύρου, χαλκού,ορείχαλκου και νικελιουχου κράματος με την βοήθεια ετερογενούςσυγκόλλησης. Εδώ το μέταλλο δεν είναι ένα σύνθετο φύλλο όπως τοMokume, τα διάφορα μέταλλα συνδέονται «άκρο προς άκρο», το ένα δίπλαστο άλλο, ακμή με ακμή. Τα περισσότερα αντικείμενα του είδους γίνονταιπρώτα επίπεδα και αν χρειαστεί μια κάποια άλλη μορφοποίηση αυτήαναβάλλεται για μετά την ετερογενή συγκόλληση. Τα προς σύνδεση άκρα“βάφονται” με συλλίπασμα βόρακα, ενώ τα τεμαχίδια του κολλητικούδιασπείρονται κατά μήκος των συνδέσεων. Στα “παντρεμένα μέταλλα”, οι διαφορές ρυθμού οξείδωσης τωνσυστατικών μετάλλων δίνουν ευδιάκριτα αποτελέσματα. Μετά το φινίρισμα,ο χαλκός οξειδώνεται ταχύτερα από τα άλλα μέταλλα και κράματα και έτσιη χρωματική αντίθεση γίνεται πιο έντονη. Το ξαναγυάλισμα της επιφάνειαςμε το χέρι είναι μια απλή υπόθεση και γίνεται με ένα κομμάτι λεπτούατσαλόμαλλου, που δίνει μια επιφάνεια που πλησιάζει την εμφάνιση της

146

επεξεργασίας με τροχό συρματόβουρτσας. (Βιβλιογραφία Αριθμός17,11)

3.6.22. Κοκκοποίκιλση

Η κοκκοποίκιλση του χρυσού και του αργύρου είναι μια μέθοδοςεπιφανειακής διακόσμησης, συνήθως κοσμημάτων ή άλλων μικρώναντικείμενων, εξ αιτίας της πολύ μικρής κλίμακα των διακοσμητικώνμονάδων, με μικροσκοπικές, συμπαγείς σφαίρες μετάλλου. Οι “κόκκοι”αυτοί διατάσσονται σύμφωνα με προσχεδιασμένα μοτίβα ή στερεώνονταικατά τυχαία τάξη στην επιφάνεια του βασικού μετάλλου χωρίς τη χρήσηκολλητικού. Η διακοσμητική αυτή μέθοδος συναντιέται σε στολίδια πουανακαλύφθηκαν στο τάφο του Αιγυπτίου Φαραώ Τουταγχαμόν (1350 π.Χ)αλλά η σχετική τεχνκή έφτασε στο αποκόρυφο της τελειοποίησης της, πουδεν ξεπεράστηκε ποτέ, στην εποχή των Ετρούσκων χρυσοχόων, από τον 8ομέχρι τον 2ο π.Χ. αιώνα. Και οι Έλληνες όμως ήταν κάτοχοι τηςδιεργασίας αυτής, χρησιμοποιώντας συχνά σφαίρες διαμέτρου 0,25χιλιοστομέτρων. Καθώς τα αρχαιολογικά ευρήματα έπαιξαν έναν σπουδαίορόλο στη σχεδίαση και την κατασκευή των κοσμημάτων στην ΒικτωριανήΠερίοδο, είναι φυσικό το ότι οι κατά την εποχή εκείνη ανακαλύψειςΕτρουσκικών κοκκοποίκιλτων κοσμημάτων είχαν ως αποτέλεσμα τηναναβίωση της αρχαίας τεχνικής και την εμφάνιση επιδέξιων μιμητών της. Το στιλ αυτό έγινε εξαιρετικά δημοφιλές και ξαπλώθηκε στην υπόλοιπηΕυρώπη. Τα κομμάτια του 19ου αιώνα διακρίνονται εύκολα από τη χρήσηπετραδιών και χρωματιστών χρυσοκραμάτων, που ήταν άγνωστα κατά τηναρχαιότητα. Μολονότι η τεχνική αυτή έπεσε προοδευτικά σε γενική αχρηστία στηΔύση, εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη στην "Άπω Ανατολή, και ιδιαίτεραστην Ινδία, όπου χρησιμοποιείται χρυσός, και το Μπαλί, όπου προτιμάταιο άργυρος.

3.6.23. Κατασκευή ψηγμάτωνή σκαγιών

Είναι δύσκολο να πει κανείς το πότε ένας κόκκος γίνεται ψήγμα αλλά,σε γενικές γραμμές, οι κόκκοι είναι πολύ μικρές σφαίρες χρυσού ήαργύρου και τα ψήγματα είναι μεγαλύτερες σφαιροειδείς μάζες, ίσως,συμβατικά, μεγαλύτερες του 1/32 της ίντσας. Καθώς η μέθοδοςσχηματισμού των ψηγμάτων είναι παρόμοια με αυτή της κατασκευήςκόκκων και καθώς τα ψήγματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν σεσυνδυασμό με κόκκους χρειάζεται μια εξέταση της διαδικασίας

147

παραγωγής των ψηγμάτων, μια από τις βασικές μεθόδους μορφοποίησηςτων μετάλλων με την οποία όμως παράγονται μεγαλύτερα ψήγματα. Τα ψήγματα ή σκάγια είναι σφαίρες μετάλλου που οφείλουν το δεύτεροόνομα τους στην ομοιότητα κατά σχήμα και μέγεθος που έχουν με τασκάγια με τα οποία γεμίζονται τα κυνηγετικά φυσέκια. Ο σφαίρες αυτέςχρησιμοποιούνται σε μεγάλη κλίμακα ως διακοσμητικό στοιχείο κατά τηνεπεξεργασία των μετάλλων, ιδίως στην κοσμηματοποιϊα, εδώ και πολλούςαιώνες. Τα ψήγματα ή σκάγια γίνονται με το κόψιμο σε κομμάτια σύρματος ήφύλλου και με την τοποθέτηση των κομματιών, κατά προτίμηση, σε έναστρογγυλό βαθούλωμα που γίνεται σε μια πλάκα ξυλοκάρβουνου με έναεργαλείο που ασκεί περιστροφική πίεση όπως ένας μικρός ζομπάς«επίπλευσης» ή ένα εργαλείο ρεπουσσέ.Οι σφαίρες μπορούν να χρησιμοποιηθούν όπως παράγονται στρογγυλές, ήνα επιπεδωθούν σε μικρούς κυλινδρικούς δίσκους με σφυρηλάτηση σε μιαχαλύβδινη πλάκα με σφυρί επίπεδου άκρου. Μην επιχειρείτε μια πολύγρήγορη επιπέδωση, για να μη σχηματισθούν ρωγμές στις άκρες.Για να κρατηθεί το ψήγμα στη θέση της συγκόλλησης μπορεί ναχρησιμοποιηθεί ένα μίγμα ρητίνης και συλλιπάσματος. Το ψήγμα μπαίνειστη θέση του και το σύστημα αφήνεται να στεγνώσει. Είναι επίσης δυνατόνα γίνει ένα μικρό βαθούλωμα σε μια μεταλλική επιφάνεια, χτυπώνταςτοπικά με ένα μικρό εργαλείο στρογγυλού άκρου και να τοποθετηθεί σ'αυτό το ψήγμα. Τα ψήγματα μπορούν να κολληθούν πρώτα το ένα με τοάλλο σε ομάδες και ύστερα να κολληθούν σαν ομάδες πια επάνω στοβασικό μέταλλο. Οι ομάδες αυτές είναι προφανώς πιο εύχρηστες από τιςμεμονωμένες σφαίρες. Κατά την συγκόλληση ψηγμάτων μη χρησιμοποιείτεπερισσότερο κολλητικό από όσο χρειάζεται. Ίσως αρκεί ένα τεμαχίδιοκολλητικού, που ακουμπάει στο διάκενο υποδοχής και σφαίρας.Υπερβολική σε σχέση με τον όγκο του ψήγματος ποσότητα κολλητικούμπορεί να παραμορφώσει το σχήμα της σφαίρας, μια και το κολλητικόδιατρέχει την επιφάνεια και συσσωρεύεται σε ένα μέρος της σφαίρας,δίνοντας μια αντιαισθητική όψη.

3.6.24. Συνδυασμός Μετάλλωνμε μη Μεταλλικά Υλικά

Διάφορα μη μεταλλικά υλικά δίνουν συχνά όμορφους συνδυασμούς μετα μέταλλα, όπου το μέταλλο παίζει άλλοτε πρωταρχικό και άλλοτεδευτερεύοντα ρόλο. Τέτοια υλικά, όπως το ξύλο, το καύκαλο της χελώνας,το ελεφαντόδοντο, το κόκκαλο, το ύφασμα, το δέρμα και τα ορυκτάχρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, και προσφέρουν σήμερα στους

148

χειροτέχνες ένα ευρύ φάσμα διακοσμητικών δυνατοτήτων. Συνδυασμοίπλαστικού και μετάλλου, όπου τα μεταλλικά τεμάχια εγκλείονται σεπλαστικές μάζες (αρχικά υγρές) ή φύλλα μπορούν να δώσουν ελκυστικάαποτελέσματα, όταν χρησιμοποιούνται με καλαισθησία και φαντασία. Τα υλικά που χρησιμοποιούνται ειναι: το ξύλο, το κόκκαλο, τοελεφαντόδοντο, τα κέρατα, το δέρμα, τα υφάσματα και φυσικά οιπολύτιμοι λίθοι δεν αποκλείεται όμως να χρησιμοποιούνται και άλλαυλικά οτιδήποτε μπορεί να καλλωπίσει κάποιο κόσμημα ακόμα και αν δενέχει την ανάλογη αξία.

3.6.25. Πολύτιμοικαι ημιπολύτιμοι λίθοι

Το μέταλλο συνδυάστηκε με τις πολύτιμες και ημιπολύτιμες πέτρες απότην πρωτόγονη ακόμα κατάσταση του ανθρώπου. Η διεξοδική εξέταση τωνπολύτιμων λίθων και της χρήσης τους στην κοσμηματοποιΐα και στηνκατασκευή άλλων διακοσμητικών ειδών είναι κάτι που ταιριάζει σε έναειδικό βιβλίο και βρίσκεται έξω από την περιοχή κάλυψης του παρόντοςτόμου. Στη βιβλιογραφία, στο τέλος του βιβλίου, ο ενδιαφερόμενος θα βρειαρκετές παραπομπές. Οι πέτρες μπορούν να συνδυασθούν με τα μέταλλα και με άλλουςτρόπους, εκτός από αυτούς που χρησιμοποιούνται κατά την κα-τασκευή των κοσμημάτων. Γίνονται σήμερα σύνθετα προϊόντα, όπουδιάφορα μέταλλα παίζουν ένα περισσότερο ή λιγότερο σημαντικό ρόλο. Ταγνωστά μωσαϊκά με μαρμαροψηφίδες ενωμένες με τσιμέντο, πουχρησιμοποιούνται σε μεγάλη κλίμακα για την κατασκευή δαπέδων,μπορούν να κατανεμηθούν σε χωρίσματα με ένθετα ελάσματα ορείχαλκου,διαταγμένα με διακοσμητικό τρόπο και στιλβωμένα εκ των υστέρων, έτσιώστε να έρθουν “πρόσωπο” με το δάπεδο. Είναι επίσης δυνατή η ένθεσηστο μωσαϊκό μεταλλικών φύλλων σε διάφορες μορφές. Η επιφάνεια τρίβεται έπειτα με ένα λειαντικό τροχό συνθετικούκορουνδίου ή σμύριδας. έτσι ώστε οι πέτρες και το τσιμέντο να έρθουν«πρόσωπο» με την επιφάνεια του μετάλλου. Η όλη επιφάνεια μένει θαμπήκαι τραχεία. Το τελικό στιλβωμα γίνεται με ένα λειαντικό τροχό, σεσυνδυασμό με ένα μίγμα οξειδίου του κασσιτέρου και νερού. Ο τροχόςπρέπει να διατηρείται συνεχώς υγρός. "Όταν κρίνεται επιθυμητό, μετά τηστίλβωση, η μεταλλική επιφάνεια επιχρυσώνεται σε λουτρόεπιμετάλλωσης, που δεν απαιτεί μεγάλη θέρμανση. Η διεργασία τηςεπιμετάλλωσης δεν θα επηρεάσει τις πέτρες, το κερί ή το τσιμέντο. Γιαπερισσότερες λεπτομέρειες ο αναγνώστης παραπέμπεται στις εικόνες πουσυνοδεύουν το κείμενο.

149

3.6.26. Ένθεση κελυφών σαλιγκαριού ή κοχυλιων Οι αδελφοί Castillo έχουν αναπτύξει μια ενδιαφέρουσα μέθοδοχρησιμοποίησης για διακοσμητικούς σκοπούς του κελύφους μερικώνειδών σαλιγκαριού, που έχουν ένα ομοιόμορφο ιριδισμό και δέχονται μιαικανοποιητική στίλβωση. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται σε διάφορακοσμήματα και σε πολλά άλλα είδη όπως οι δίσκοι, τα πιάτα, ταυδροδοχεία και τα βάζα. Τα κομμάτια του κελύφους κόβονται,στιλβώνονται και ταιριάζουν χρωματικά σε σχέση με το αντικείμενο, στοοποίο θα χρησιμοποιηθούν. Ύστερα, στερεώνονται στη θέση τους μεσυνδετικό τσιμέντο και είτε λειαίνονται ώστε να έρθουν πρόσωπο με τηνεπιφάνεια του βασικού υλικού είτε αφήνονται όπως έχουν για νααποτελέσουν μια ανώμαλη ολική επιφάνεια.

3.7. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗΣΤΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

3.7.1. Μηχανική Επεξεργασίατου Αργύρου

Η μηχανική επεξεργασία του αργύρου ή η τέχνη του δοσίματος σεμεταλλικά φύλλα διάφορων μορφών με τη χρησιμοποίηση σφυριών,αμονιών και άλλων εργαλείων είναι μια αρχαία τέχνη, που άρχισε με τονάργυρο χωρίς να περιορίζεται σ' αυτόν, μολονότι χρησιμοποιείται πάντα σεμεγαλύτερη από κάθε άλλο υλικό κλίμακα. Με μικροτροποποιήσειςμπορούν να υποβληθούν σε παρόμοια επεξεργασία και άλλα μέταλλα,όπως ο χρυσός, ο χαλκός, ο ορείχαλκος, το αλουμίνιο και ο σίδηρος. Υπάρχουν δύο βασικές μέθοδοι μορφοποίησης μετάλλων με τηχρησιμοποίηση σφυριών. Η μια στηρίζεται στη συμπίεση και περιλαμβάνειτεχνικές όπως η υπερύψωση, η ρυτίδωση και η Ολλανδική υπερύψωση. Ηάλλη μέθοδος στηρίζεται στην έκταση - το τέντωμα - του μετάλλου καιπεριλαμβάνει τεχνικές όπως η μορφοποίηση σε σάκκο άμμου, ηεισχώρηση σε καλούπι και το «σιδέρωμα». Η υπερύψωση ενός σχήματος είναι μια μέθοδος δημιουργίας κοίλωνσχημάτων με την οποία ένα επίπεδο φύλλο μετάλλου μετατρέπεται με

150

συμπίεση σε μια κοίλη μορφή οποιουδήποτε σχεδόν περιγράμματος. Τομέταλλο μορφοποιείται στο επιθυμητό σχήμα κατά μικρά στάδια, μεσφυρηλάτηση πάνω σε αμόνι, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται η απαιτούμενηενέργεια συμπίεσης. Τα χτυπήματα κατευθύνονται κυρίως στην κυρτήεπιφάνεια της φόρμας. Τα πιο πολλά από τα είδη που γίνονται μεανύψωση είναι χωρίς ραφή, ή γίνονται σε ιδιαίτερες μονάδες χωρίς ραφή,που συνδέονται μεταξύ τους με ετερογενή συγκόλληση. Βασικώς, αποτελούνται από παραλλαγές κυλινδρικών, κωνικών ήελεύθερων καμπύλων μορφών, που όλες τους είναι ικανές να κρατήσουνένα κάποιο όγκο υγρού. Τα δοχεία αυτά μπορούν να είναι ρηχά ή βαθειά. Μια διεργασία, που ουσιαστικώς είναι ένα είδος έκτασης, η τεχνική τηςεμβύθισης μιας μορφής για τη δημιουργία ενός αντικείμενου που μπορείνα δεχθεί έναν όγκο υγρού, στηρίζεται στην άσκηση δύναμης επάνω στομέταλλο από την κοίλη πλευρά, έτσι ώστε να σπρωχθεί προς ένα καλούπι ήσε ένα σακκί άμμου, ή στην άμεση σφυρηλάτηση μιας μεταλλικήςεπιφάνειας. Όπως και στα άλλα είδη συμπίεσης, έτσι και στην εμβύθισηπρέπει να χρησιμοποιείται ένα φύλλο με πάχος μεγαλύτερο από αυτό τουφύλλου που προορίζεται για υπερύψωση, μια και η πρώτη λεπταίνει τοφύλλο, ενώ η δεύτερη το χοντραίνει. Συνδυασμοί των δύο βασικώνμεθόδων δεν είναι σπάνιοι. Είναι δυνατό να αρχίσει κανείς μια μορφή μεεμβύθιση ή άλλη παρόμοια τεχνική μορφοποίησης του μετάλλου στοβασικό του σχήμα και να συμπληρώσει τη διαμόρφωση με ρυτίδωση ήκάποια άλλη τεχνική υπερύψωσης. Αλλά πολλές φορές η όλη μορφήδημιουργείται με μια και μόνη μέθοδο.

3.7.2. Ανόπτηση ή μαλάκωμα μετάλλωνπου έχουν σκληρυνθεί από τη

μηχανική επεξεργασία- Κατά τη διεργασία της μορφοποίησης, το μέταλλο σκληραίνει από τησύνθλιψη της μοριακής του δομής, κάτω από τα επανειλημμέναχτυπήματα του σφυριού. Αν αφηνόταν στην κατάσταση αυτή, θα κινδύνευενα πάθει ρωγμές στην περίμετρο ή στην επιφάνεια του. Οι ρωγμές δύσκολαεπισκευάζονται και αν αποκτήσουν μεγάλη έκταση μπορούν ναδημιουργήσουν την ανάγκη αλλαγής του σχεδίου. Για την αποφυγήυπερβολικής σκλήρυνσης και την επαναφορά του μετάλλου σεευεπεξέργαστη κατάσταση επιβάλλεται η ανόπτηση. Η ανόπτηση είναι μιαδιεργασία, που στηρίζεται στη θέρμανση του μετάλλου για ορισμένοχρονικό διάστημα, έτσι ώστε να αλλάξει η υφή του και να μαλακώσει μετην άρση των εσωτερικών τάσεων που έχουν αναπτυχθεί κατά τηνπροηγούμενη μηχανική επεξεργασία του.

151

Το μέταλλο είναι έτοιμο για ανόπτηση όταν έχει γίνει σκληρό καιάκαμπτο και δεν αντιδρά στα χτυπήματα του σφυριού. Μια ένδειξη τηςκατάστασης αυτής είναι η αλλαγή του ήχου του σφυροκοπήματος, πουείναι «πνιχτός» όταν το μέταλλο είναι επιδεκτικό επεξεργασίας και γίνεταιοξύς όταν χρειάζεται ανόπτηση. Αν δεν είστε βέβαιοι ότι ένα αγοραζόμενομέταλλο είναι ήδη ανοπτημένο, είναι φρόνιμο να αρχίζετε τη δουλειά μετην ανόπτηση του μετάλλου που πρόκειται να χρησιμοποιήσετε. Ο μόνοςκίνδυνος που υπάρχει στην ανόπτηση είναι η υπερθέρμανση. Για ναανοπτηθούν, τα μέταλλα δε χρειάζονται να θερμανθούν μέχρι τηνερυθροπύρωση. Η υπερθέρμανση καταστρέφει συχνά την επιδεκτικότητατων μετάλλων για παραπέρα επεξεργασία. Κάθε μέταλλο έχει τη δική τουκατάλληλη θερμοκρασία ανόπτησης αλλά η ανόπτηση είναι συνάρτησητόσο της θερμοκρασίας όσο και του χρόνου. Όπως κι αν έχουν ταπράγματα, η θερμοκρασία ανόπτησης είναι σημαντικά χαμηλότερη από τοσημείο τήξης του μετάλλου. Μετά την ανόπτηση, μερικά μέταλλαμπορούν να αφεθούν να κρυώσουν στον αέρα ενώ άλλα πρέπει να«σβησθούν» αμέσως σε υγρό για να διατηρήσουν τη μαλακότητά τους. Οιπληροφορίες του είδους αυτού μπορούν να βρεθούν στις μονογραφίες τωνδιαφόρων συγκεκριμένων μετάλλων και κραμάτων. Εδώ, θα περιοριστούμεστα πιο συνηθισμένα.

3.7.2.1. ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΕΣ ΑΝΟΠΤΉΣΗΣΜΕΡΙΚΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

Αλουμίνιο (σφυρήλατο) 610-670°FΧαλκός 700-1200°FΜέταλλο χρυσοποίκιλσης 800-1450°FΕρυθρός ορείχαλκος 800-1350°FΟρείχαλκος σφυρηλάτησης 800-1100°FΑρχιτεκτονικός μπρούντζος 900-1250°FΦωσφορούχος μπρούντζος 1500-1700°FΝικέλιο 1100-1500°FΑργυρονικέλιο 1500-1700°FΚαθαρός χρυσός Δε χρειάζεται ανόπτησηΚίτρινος, κόκκινος, 1200-1300°Fπράσινος χρυσός (694-704°C)Καθαρός άργυρος 527F(300°C)Άργυρος στέρλιγκ 1200°F(694°C)

152

Ο μέσος τεχνίτης δεν έχει τα μέσα που χρειάζονται για την ακριβήμέτρηση της θερμοκρασίας και πρέπει να χρησιμοποιήσει άλλα μέσα. Μιαμέθοδος στηρίζεται στην υποκειμενική εκτίμηση του χρώματος. Για ναγίνει δυνατή η εκτίμηση του χρώματος ενός μετάλλου, η θέρμανση πρέπεινα γίνεται σε σχετικά σκοτεινό χώρο, μακριά από κάθε ισχυρό φυσικό ήτεχνητό φως. Ένας άλλος τρόπος εκτίμησης της θερμοκρασίας ανόπτησηςείναι η επίθεση χρωματισμένων συλλιπασμάτων επάνω στην επιφάνεια τουθερμαινόμενου μετάλλου, συλλιπασμάτων που λιώνουν σε γνωστέςθερμοκρασίες. Ταυτόχρονα, τα συλλιπάσματα προστατεύουν το μέταλλοαπό την επιφανειακή οξείδωση υπό θέρμανση. Το προς ανόπτηση αντικείμενο πρέπει να τοποθετείται σε ένα ρηχόδοχείο ή δίσκο γεμάτο με βώλους ελαφρόπετρας ή άλλο πυρίμαχο υλικό,ικανό να κρατάει και να κατανέμει τη θερμότητα. Το ιδεώδες θα ήταν ηθέρμανση να γίνεται κάτω από ένα κάλυμμα αναρρόφησης αέρα,εξοπλισμένο με απορροφητήρα, για να απομακρύνονται από το χώρο τηςδουλειάς οι επιβλαβείς καπνοί και ατμοί.

3.7.3. «Σβήσιμο» των ανοπτημένωνμετάλλων

Μερικές φορές είναι δυνατή η βαθμιαία, μετά την ανόπτηση, ψύξη τωνμετάλλων στον αέρα, αλλά τις πιο πολλές φορές είναι επιθυμητή ηαπότομη ψύξη τους σε νερό ή σε αραιό υδατικό διάλυμα οξέος, αυτό πουονομάζεται «σβήσιμο». Κατά το σβήσιμο με νερό, το ανοπτημένο μέταλλοκρατιέται με σιδερένια τσιμπίδα κάτω από τρεχούμενο νερό ή εμβαπτίζεταισε ένα λουτρό που περιέχει νερό. Όταν το «σβήσιμο» γίνεται σε λουτρόαραιού διαλύματος οξέος, χρησιμοποιείτε χάλκινη ή ορειχάλκινητσιμπίδα, για να αποφευχθεί η μόλυνση του όξινου λουτρού. Το «σβήσιμο»σε οξύ έχει το πλεονέκτημα ότι ψύχει και καθαρίζει ταυτόχρονα τομέταλλο. Όταν εισάγετε θερμά μέταλλα σε όξινο λουτρό πρέπει να στέκεστεσε αρκετή απόσταση από το οξύ, για να αποφύγετε την εισπνοή τωνεκλυόμενων ατμών ή την προσβολή των εκτινασσόμενων σταγονιδίων οξέος. Για την αφαίρεση των επιφανειακών αποθέσεων οξειδίων από μέταλλαπου έχουν ψυχθεί στον αέρα, συνιστάται εμβάπτιση σε ψυχρό διάλυμαοξέος, που μπορεί να θερμανθεί όταν κρίνεται σκόπιμη η επιτάχυνση τηςεπενέργειας του οξέος, αρκεί να περιέχεται σε ένα γυάλινο δοχείο πυρέξ.Για μικρά αντικείμενα μπορούν να χρησιμοποιηθούν χάλκινα «τηγάνια»όξινου καθαρισμού, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των κοσμημάτων.Όλα τα σβησμένα ή καθαρισμένα σε οξύ μεταλλικά αντικείμενα πρέπει ναεκπλένονται σχολαστικά με τρεχούμενο νερό μετά την εμβάπτιση. Ταυπολείμματα του οξέος μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στο δέρμα καινα προσβάλουν το μέταλλο. Τα ίχνη αυτά γίνονται εμφανή κατά την

153

επόμενη θέρμανση του μέταλλου, οπότε δίνουν λαβή στην εμφάνιση μιαςπρασινωπής χροιάς στην ανακλώμενη φλόγα.

3.8. ΜΕΘΟΔΟΙ ΜΟΡΦΟΠΟΙΗΣΗΣ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

3.8.1. Η ΧΥΤΕΥΣΗ

Η χύτευση, μια από τις λιγότερο δαπανηρές μεθόδους μορφοποίησηςμετάλλων, είναι μια πολύ παλιά διεργασία και συγκαταλέγεται ανάμεσαστις πρώτες που αναπτύχθηκαν από πολλούς πολιτισμούς. Φαίνεται πως ηχύτευση άρχισε λίγο μόνο καιρό από τότε που ο άνθρωπος αντιλήφθηκεότι τα μέταλλα έχουν τη δυνατότητα να τήκονται και να σχηματίζουνμεταλλικές μάζες. Το επόμενο βήμα ήταν ο έλεγχος του σχήματος τηςμάζας κατά τη στερεοποίηση της και από εκεί πήγασε το ενδιαφέρον για τακαλούπια. Καμιά από τις πολύπλοκες μεθόδους χύτευσης πουεφαρμόζονται σήμερα δεν θα ήταν πρακτικά εφικτή, αν το υλικό - τομέταλλο - δεν είχε τον χαρακτήρα της ροής. Το μέταλλο μπορεί ναθερμανθεί μέχρις ότου γίνει υγρό, οπότε μπορεί να οδηγηθεί να ρεύσειαβίαστα και ομαλά σε ένα καλούπι και να γεμίσει εντελώς την κοιλότητατου, πριν κρυώσει και στερεοποιηθεί. Τα μέταλλα δεν προσφύονται στις επιφάνειες του καλουπιού, επειδή δεντις διαβρέχουν. Η επιφανειακή τάση του λιωμένου μετάλλου και οσχηματισμός αερίων ανάμεσα στο μέταλλο και στα τοιχώματα τουκαλουπιού εμποδίζουν την πρόσφυση. Συχνά, το ρευστό μέταλλο δεναφήνεται να έρθει σε οποιαδήποτε επαφή με την επιφάνεια ενόςκαλουπιού. με την παρεμβολή ενός λεπτού μαξιλαριού αερίων, πουσχηματίζεται κατά τη χύτευση. Η επιφανειακή τάση των μετάλλων μεγαλώνει καθώς ανεβαίνει τοσημείο τήξης και θερμοκρασία τους. Η ίδια η επιφανειακή ίση εμποδίζειτη ροή του μετάλλου μέσα το στενά κανάλια. Για την κατασκευήκαλουπιών έχουν χρησιμοποιηθεί πολλά υλικά.(Βιβλιογραφία Αριθμός10)Η εικόνα παρακάτω (Βιβλιογραφία Αριθμός 15)

154

Αν επιδιώκεται η παραγωγή ενός λογικά ακριβούς καλουπιού η κύριααπαίτηση από το καλούπι είναι το να αντέχει χωρίς ζημιέςστη θερμική κρούση του λιωμένου μετάλλου. Στα εργαστήρια των αρχαίωνπολιτισμών χρησιμοποιήθηκε ο πηλός και μερικά είδη μαλακής πέτρας.Σήμερα, για την κατασκευή καλουπιών χρησιμοποιείται μια ποικιλίαυλικών: χαρτί, ξύλο, άμμος, γύψος, μπρούντζος, χάλυβας και άλλαμέταλλα. Το εκλεγόμενο σε κάθε περίπτωση υλικό εξαρτάται από τημέθοδο χρήσης του καλουπιού, από τη θερμοκρασία του λιωμένουμετάλλου, από το είδος του μετάλλου που χυτεύεται, από τηνπολυπλοκότητα του σχεδίου, από τον αριθμό των χυτών που πρόκειται ναπαραχθούν με το ίδιο καλούπι και από τον επιθυμητό βαθμό ακριβείαςτου χυτού. Το πρώτο βήμα στην κατασκευή του οποιουδήποτε χυτού μεταλλικούαντικείμενου, πριν ακόμα από την αγορά ημιεπεξεργασμένων ειδών όπως

155

το φύλλο ή το σύρμα, είναι η σχηματοποίηση του μετάλλου σε μια πλάκαή χελώνα.

3.8.2. Χύτευση μετάλλου σε πλάκεςή χελώνες

Η χύτευση ενός μετάλλου σε πλάκες ή χελώνες είναι μια βασικήδιεργασία. Είναι επίσης χρήσιμη για την ανάκτηση των μετάλλων απόυπολειμματικές ύλες, αν συγκεντρωθεί μια αξιόλογη ποσότητα από αυτές.Χρησιμεύει επίσης για την Παρασκευή κραμάτων σε εμπορεύσιμη μορφή,ικανή για παραπέρα επεξεργασία. Φυσικά, η χύτευση είναι το πρώτοστάδιο κατά την παρασκευή μετάλλων που προορίζονται για κυλίνδρωσημέσα από καλάνδρες, για τράβηγμα σε μορφή σύρματος, γιασφυρηλάτηση, για χάραξη ή για την οποιαδήποτε άλλη διεργασίαμορφοποίησης με εργαλεία. Όταν χρειάζεται μέταλλο πάχους μεγαλύτερουαπό το συνηθισμένο, η χύτευση μιας χελώνας ή πλάκας με το κατάπροσέγγιση επιθυμητό πάχος είναι η πιο σύντομη από όλες τις δυνατέςμεθόδους. Υπάρχουν έτοιμα διάφορα όρθια, πλαγιαστά, ολισθαίνοντα,ρυθμιζόμενα μοντέλα καλουπιών, που επιτρέπουν την παραγωγή πλακώνύψους 3, 4 1/2 ή 6 ιντσών και πάχους 1/8, 3/16 ή 1/4 της ίντσας. Ταμοντέλα αυτά μπορούν να ρυθμισθούν σε μικρότερες διαστάσεις, έτσι ώστενα επιτρέπουν τη χύτευση στενών τετραγωνικών ράβδων ή πλατειώνεπιπέδων χελωνών μέγιστου πλάτους 23/4 ιντσών. Πριν περάσετε από τηνκαλάνδρα μια χελώνα για να μειώσετε το πάχος της, καθαρίστε με λίμα ταφλας και τις μπουκαδούρες της. Οριζόντια καλούπια χελωνών με ανοικτό πλέγμα σύρματος, που δίνουνχελώνες μήκους 6, 6 1/4, 9, 11 3/4 ιντσών με αυλακώσεις από 3/8 Χ 1/4ίντσες μέχρι 1 15/16 Χ Ι 1/16 ίντσες, κατασκευάζονται για τη χύτευσηχελωνών σε μορφή ράβδου. Σε ένα και το αυτό καλούπι υπάρχουνσυνήθως περισσότερες από μια παράλληλες αυλακώσεις, με αύξουσεςδιαστάσεις. Οι ράβδοι μπορούν να επεξεργασθούν με διάφορους τρόπουςκαι συχνά χρησιμοποιούνται μετά τη λοξότμηση του ενός άκρου τους, γιατο τράβηγμα μέσα από πλάκες έλξης, για την παρασκευή σύρματος. Για την προετοιμασία του μετάλλου για χύτευση μιας χελώνας, αυτότοποθετείται σε τεμαχίδια σε ένα χωνευτήριο από γραφίτη ή άμμο,κατασκευασμένο για μέταλλα που απαιτούν ψηλές θερμοκρασίες τήξης.Τα μέταλλα χαμηλού σημείου τήξης μπορούν να τοποθετηθούν σε μιασιδερένια κουτάλα τήξης. Το χωνευτήριο μπορεί να τοποθετηθεί σε ένανηλεκτρικό κλίβανο τήξης ή μουφλαρίσματος ή να θερμανθεί με τη φλόγαενός αυλού, μετά την τοποθέτηση του σε ένα δοχείο ανόπτησης με λαβή.Σε μέταλλα ή κράματα χαμηλού σημείου τήξης, όπως αυτά του

156

κασσίτερου, αρκεί το παίξιμο της φλόγας ενός αυλού κάτω από το δοχείοανόπτησης. Η ετοιμότητα των κραμάτων κασσιτέρου για χύτευση μπορείνα δοκιμαστεί με ένα ραβδί από ξύλο πεύκου που απανθρακώνεταιελαφρά στην κατάλληλη θερμοκρασία. Στην περίπτωση του αργύρου ή τουχρυσού, το υπό τήξη μέταλλο πασπαλίζεται με ξηρό συλλίπασμα, πουεμποδίζει τον επιφανειακό σχηματισμό οξειδίων. Από καιρό σε καιρό, τομέταλλο αναδεύεται όσο διαρκεί η τήξη, με μια θερμαινόμενη χαλύβδινηράβδο ή με ένα ραβδί από γραφίτη. Οι εσωτερικές επιφάνειες του καλουπιού χελωνών ή σύρματοςκαλύπτονται με αιθάλη - καπνιά ή άνθρακα, με πέρασμα της φλό-γας ενός κεριού κάτω από το καλούπι. Ο λεπτόμορφος άνθρακας βοηθάειστο σχηματισμό ενός λείου χυτού και, με το να εμποδίζει την πρόσφυσητου μετάλλου στο καλούπι, δηλαδή, με το να ενεργεί ως αποκολλητικό,επιτρέπει την εύκολη αφαίρεση του χυτού από το καλούπι. Για τον σκοπόαυτό μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί μηχανέλαιο ή ζωικό λίπος. Ύστερα,το καλούπι θερμαίνεται με το παίξιμο της φλόγας ενός αυλού επάνω σεολόκληρη την επιφάνεια του, για να γίνει έτοιμο να δεχθεί το λιωμένομέταλλο.

3.8.3. Χύτευση σε άμμο

Κατά τη χύτευση μετάλλων σε άμμο χρησιμοποιείται μια κάσα ή έναπλαίσιο από χυτοσίδηρο-μαντέμι που συγκρατεί την άμμο από την οποίασχηματίζεται το καλούπι. Η κάσα γίνεται σε δυο μέρη και θυμίζει ταανοιχτά τελάρα. Όταν είναι τοποθετημένη σε οριζόντια θέση, το ανώτερομέρος αποτελεί το αρσενικό και το κάτω μέρος το θηλυκό. Τα δυο μέρη τηςκάσας «κλειδώνονται», έτσι ώστε να ταιριάζουν τελείως το ένα με το άλλο,χωρίς την παραμικρή μετατόπιση. Στο ένα άκρο, που ονομάζεται άκροτροφοδότησης, υπάρχουν ένα ή περισσότερα ανοίγματα μέσα από τα οποίαχύνεται συνήθως το λιωμένο μέταλλο, μολονότι το άνοιγμα τροφοδοσίαςμπορεί επίσης να γίνει στην πλευρά της ίδιας της άμμου.

3.8.4. Η ΑΜΜΟΣ ΧΥΤΗΡΊΟΥ

Υπάρχει στο εμπόριο ειδική άμμος για χυτήρια, παρασκευασμένη έτσιώστε να μη χρειάζεται άλλη επεξεργασία, να μην ξηραίνεται και ναχρησιμοποιείται κατ' επανάληψη. Η άμμος χυτηρίου, ένα ειδικό μίγμαδιοξειδίου του πυριτίου και αργίλλου-πηλού, είναι πυρίμαχη, έχει αρκετόσυνδετικό μέσο (άργιλλο) για να δίνει συμπαγείς μάζες, έχει ελεγμένηκοκκομετρική σύνθεση (για να επιτρέπει την εκφυγή αερίων και ατμών)

157

και προκαθορισμένη υγρασία (για να επιτρέπει την καλή πρόσφυση). Ηάμμος αυτή δίνει προϊόντα με επαρκή αντοχή όσο είναι άψητα καιταυτόχρονα μεγάλη αντοχή στις θερμικές καταπονήσεις που προκαλεί ηεπαφή με θερμό ρευστό μέταλλο. Τα χαρακτηριστικά αυτά επιτρέπουν τηνπαραγωγή χυτών απαλλαγμένων από ελαττώματα όπως οι εσωτερικέςφυσαλλίδες (τυφλές τρύπες που σχηματίζονται στη μάζα του χυτού ότανεγκλείονται σ' αυτή αέρια ή ατμοί που δε μπορούν να διαφύγουν στοπεριβάλλον), οι επιφανειακές ανωμαλίες (ελαττώματα του χυτού πουοφείλονται στην αθρόα έκλυση αερίων) και οι φλέβες ή «νερά»(επιφανειακές ανωμαλίες του χυτού οφειλόμενες στην ακανόνιστηκρυστάλλωση του μετάλλου κατά την ψύξη του). Άμμος, που αγοράζεται συνήθως τελείως ξηρή, μπορεί με λίγη πείρα ναπροσλάβει την απαιτούμενη υγρασία με την προσθήκη νερού στοεξωτερικό της σωρού της άμμου, με το «κόψιμο» σε έναν αριθμό μερών καιμε την ανάμιξη των μερών αυτών με ένα φτυάρι. Η άμμος θεωρείται έτοιμηόταν μπορεί να σχηματίσει ένα στερεό σβώλο, πλαθόμενο με το χέρι. Ότανσπάζεται ένας τέτοιος σβώλος, τα κομμάτια πρέπει να έχουν απότομεςγωνίες. Πρέπει να χρησιμοποιείται όσο το δυνατό πιο λίγο νερό γιατί τυχόνπερίσσεια του θα προκαλέσει κατά τη χύτευση την έκλυση υδρατμών απότο καλούπι και, συνεπώς, θα οδηγήσει σε ελαττωματικό χυτό ή, στηχειρότερη των περιπτώσεων, ακόμα και έκρηξη και τραυματισμούς από ταεκτινασσόμενα θραύσματα του μετάλλου. Γενικώς, ο τεχνίτης πρέπει να προτιμάει τη χύτευση σε άμμο όταν έχεινα κάνει με λίγο πολύ συμμετρικές μορφές ή με μορφές όπου η γραμμήδιαχωρισμού δεν είναι υπερβολικά ακανόνιστη και ο χωρισμός των δύοκομματιών του καλουπιού δεν παρουσιάζει δυσκολίες. Στην παραγωγικήπράξη μεγάλης κλίμακας, οι πολύ επιδέξιοι και έμπειροι τεχνίτεςκαλουπιών μπορούν να λύσουν ασυνήθιστα προβλήματα σύνθετωνκαλουπιών από άμμο αλλά κάτι τέτοιο απαιτεί πολλά χρόνια εκπαίδευσης.Ο τεχνίτης πρέπει να διαλέγει κάθε φορά τη μέθοδο χύτευσης πουταιριάζει στη συγκεκριμένη κατάσταση που αντιμετωπίζει.

3.8.5. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΚΑΛΟΥΠΙΟΥ

Η μέθοδος κατασκευής του καλουπιού εξαρτάται από το σχήμα τουαντικείμενου που πρόκειται να χυτευθεί. Αν υποτεθεί ότι το σχετικόμοντέλο δεν παρουσιάζει ασυνήθιστα προβλήματα - είναι συμμετρικό ήμπορεί να διαιρεθεί σε ίσα μέρη χωρίς υπεκσκαφές η διαδικασία έχεισυνήθως ως ακολούθως. Τοποθετείστε το μισό κάτω μέρος του μοντέλου πάνω σε μια επίπεδηεπιφάνεια όπως μια ξύλινη σανίδα, μια χαλύβδινη πλάκα ή ένα κομμάτι

158

χοντρό τζάμι. Μη ξεχνάτε ότι η μεγαλύτερη διάσταση του μισού μοντέλουπρέπει να βλέπει προς τα κάτω. Τοποθετείστε το κάτω μέρος τουκαλουπιού αναποδογυρισμένο επάνω από το μοντέλο, με το μοντέλοκεντραρισμένο από πλευρά σε πλευρά, αφήνοντας αρκετό χώρο στο άκροτου ανοίγματος τροφοδοσίας, για τη δημιουργία αργότερα του ανοίγματοςαυτού. Κοσκινίστε αρκετή διαβρεγμένη με νερό άμμο ή έτοιμη εμπορικήςποιότητας άμμο χυτηρίου πάνω από την επιφάνεια του μοντέλου, έτσι ώστενα καλυφθεί σε βάθος 2,5 περίπου εκατοστών. Πατείστε καλά με ταδάχτυλα την άμμο γύρω από το μοντέλο. Πριν προθέσετε περισσότερηάμμο κάντε τραχεία την επιφάνεια του προηγούμενου στρώματος. Αυτόπρέπει να γίνει για να εξασφαλισθεί η καλή πρόσφυση της πρόσθετηςάμμου. Τελειώστε γεμίζοντας το θηλυκό κομμάτι του καλουπιού με άμμοκαι κάντε συμπαγές το σύνολο με έναν κόπανο ή ένα ξυλόσφυρο, δίνονταςαλλεπάλληλα ελαφρά χτυπήματα. Αν χρειασθεί περισσότερη άμμος για ναγεμίσει το θηλυκό μέρος του καλουπιού, θυμηθείτε να αδροποιήσετε (νακάνετε τραχεία) την ήδη πατημένη άμμο, πριν προσθέστε καινούργια.Απομακρύνετε την περισσευούμενη άμμο παίρνοντας την με μια ίσιασανίδα ή με ένα μεταλλικό ραβδί ή μεταλλικό χάρακα. Βάλτε μια καλυπτική σανίδα στο επάνω μέρος του μισού καλουπιού καιαν έχετε ήδη χρησιμοποιήσει μια σανίδα και στο κάτω μέρος,αναποδογυρίστε το σύνολο κρατώντας το στερεά με το θηλυκό μέρος τουκαλουπιού ανάμεσα στις δύο σανίδες, έτσι ώστε να μη χαλάσει το σχήματου. Αφαιρέστε την επάνω σανίδα. Αν χρειασθεί, από την παρουσία μικρώνυποσκαφών στο σημείο που θα μπορούσαν να εμποδίσουν την αφαίρεσητου μισού μοντέλου, κόψτε την άμμο στη γραμμή διαχωρισμού. Βγάλτεσιγά σιγά το μισό μοντέλο. Αφαιρέστε τυχόν χαλαρά κομάτια άμμου, πουθα μπορεί να έχουν εμφανισθεί στην κοιλότητα που έχει αφήσει τομοντέλο, με ένα μαλακό πινέλο ή με ένα χειροκίνητο φυσερό. Πασπαλίστετην εκτεθειμένη επιφάνεια της άμμου στην κοιλότητα του καλουπιού καιστα άλλα μέρη με ένα αποκολλητικό, όπως το ταλκ, για να διευκολύνετετον αποχωρισμό των δύο κομματιών του καλουπιού μετά τη χύτευση.Ξαναβάλτε το μισό μοντέλο στη θέση του, τοποθετείστε το άλλο μισόακριβώς πάνω στο πρώτο και πασπαλίστε με αποκολλητικό. Τοποθετείστετο αρσενικό ή επάνω μέρος του καλουπιού επάνω στο θηλυκό. Με έναστρογγυλό κόσκινο, με κυκλικό ξύλινο πλαίσιο, ρίξτε αρκετή άμμο ώστε νακαλυφθεί ολόκληρο το μοντέλο και ύστερα ρίξτε κι άλλη άμμο, έτσι ώστενα γεμίσει το επάνω μέρος του καλουπιού, συμπυκνώνοντας τη μάζα τηςάμμου με κόπανο ή ξυλόσφυρο. Κάντε επίπεδη την επιφάνεια της άμμουμε μια ξύλινη σανίδα ή ένα άκαμπτο μεταλλικό φύλλο. Για τη δημιουργία ενός ανοίγματος τροφοδότησης χρησιμοποιείστε ένακομμάτι ορειχάλκινου σωλήνα κατάλληλης διαμέτρου (ή οποιοδήποτεάλλο λεπτότοιχο σωλήνα). Πιέστε προσεκτικά το σωλήνα μέσα από ένα από

159

τα αντίστοιχα ανοίγματα της κάσας, μέχρις ότου το άκρο του έρθει σεεπαφή με το μοντέλο. Ύστερα, βγάλτε τον σωλήνα πάλι προσεκτικά και ηάμμος θα παρασυρθεί από αυτόν, αφήνοντας μια τρύπα με λείατοιχώματα. Μεγαλώστε ελαφρά" την τρύπα στο σημείο της κατάληξης τηςστο πλαίσιο της κάσας, έτσι ώστε να σχηματισθεί ένα κύπελλο, που θαδιευκολύνει το χύσιμο του λιωμένου μετάλλου. Μια άλλη μέθοδος δημιουργίας ενός ανοίγματος τροφοδότησης είναι τονα τοποθετηθεί ένα κωνικό διαμορφωτικό εργαλείο όρθιο μέσα στο κάτωμέρος του καλουπιού, δίπλα στο μοντέλο. Το διαμορφωτικό εργαλείοβγαίνει από το πλάι της άμμου του αρσενικού μέρους του καλουπιού.Αφαιρέστε το και χωρίστε τα δύο μέρη του καλουπιού. Δημιουργείστε ένασυνδετικό κανάλι ανάμεσα στην κοιλότητα του καλουπιού στο επάνωκομμάτι και στον κύριο αγωγό λιωμένου μετάλλου. Με τη μέθοδο αυτή τορευστό μέταλλο χύνεται μέσα από το άνοιγμα τροφοδοσίας στην πλευρικήάμμο του επάνω μέρους του καλουπιού και όχι μέσα από άνοιγμα τουπλαισίου του καλουπιού! Η κάσα κρατιέται στερεωμένη με βάρη, για ναπροληφθεί ο αποχωρισμός των δύο κομματιών της από τη δύναμη πουασκεί το χυνόμενο μέταλλο. Για να γυρίσουμε στην πρώτη από τις περιγραφείσες μεθόδους, σηκώστετο επάνω μέρος του καλουπιού και βάλτε το κατά μέρος, με την κοιλότηταπρος τα πάνω. Βρέξτε ελαφρά με λίγο νερό την επιφάνεια γύρω από τομοντέλο, που βρίσκεται ακόμα στο κάτω μέρος του καλουπιού, με τηβοήθεια μιας μεγάλης γυάλινης σύριγγας. Αν το μοντέλο είναι φτιαγμένοαπό ξύλο, σπρώξτε μέσα σ' αυτό μια χοντρή μυτερή βελόνα και κουνείστετην ελαφρά προς όλες τις διευθύνσεις, έτσι ώστε να χαλαρώσει το μοντέλοκαι ύστερα τραβείξτε ελαφρά τη βελόνα μαζί με το μοντέλο προς τα πάνω,έξω από το καλούπι. Μοντέλα φτιαγμένα από άλλα υλικά μπορούν νααφαιρεθούν από το καλούπι με την πίεση μιας μάζας κεριούμοντελαρίσματος μεγάλης προσφυτικότητας ή ειδικού πλαστικού «πουκολλάει σε όλα», κατά προτίμηση σε δύο χωριστές θέσεις. Μερικές φορέςείναι δυνατό το αναποδογύρισμα του κάτω μέρους του καλουπιού, οπότετο μοντέλο μπορεί να πέσει μόνο του αλλά η διαδικασία αυτή δενεπιτρέπει ικανοποιητικό έλεγχο και μπορεί να προκαλέσει ζημιές στοκαλούπι. Όταν χρειασθεί, θα πρέπει έπειτα να γίνουν οπές εξαερισμού, πουοδηγούν από την κοιλότητα του καλουπιού στο άκρο όπου βρίσκεται τοάνοιγμα τροφοδοσίας ή σε μια άλλη πλευρά της κάσας. Οι οπέςεξαερισμού γίνονται για να απομακρύνουν στο περιβάλλον τους ατμούς ήτα αέρια, που εκλύονται κατά τη διάρκεια της χύτευσης του ρευστούμετάλλου. Χωρίς αυτές, μπορεί να παραχθεί ένα ελαττωματικό χυτό και ναπάει χαμένη όλη η εργασία παρασκευής του καλουπιού. Για το άνοιγμαοπών και αγωγών εξαερισμού σε ένα καλούπι από άμμο, μπορεί να

160

χρησιμοποιηθεί ένα μυτερό μαχαίρι ή ένα εργαλείο με συρμάτινο βρόχο,όπως αυτά που χρησιμοποιούνται για κατασκευή μοντέλων από πηλό. Οίδιος σκοπός μπορεί να εξυπηρετηθεί και από ένα φύλλο λεπτού μετάλλουκι ένα κομμάτι σύρματος που κάμπτεται σε σχήμα «V». Κόβετε πάντα απότην κοιλότητα του καλουπιού προς τα έξω. για να αποφύγετε το πέσιμοσωματίων χαλαρής άμμου μέσα στην κοιλότητα. Πάντως, η χαλαρή άμμοςμπορεί να διωχθεί με πιεσμένο αέρα από ένα χειροκίνητο φυσερό ή νααφαιρεθεί με ένα μαλακό πινέλο. Για να μην πέσουν σωμάτια άμμου μέσαστην κοιλότητα του καλουπιού κατά τη διάρκεια της χύτευσης,συμπυκνώνετε πάντα την άμμο στα κανάλια τροφοδοσίας και στις οπέςεξαερισμού. Όταν είναι δυνατό, τραβάτε τα κανάλια εξαερισμού στοκεντρικό άνοιγμα τροφοδοσίας αλλά στην περίπτωση που το σχήμα τουμοντέλου δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο φέρτε τις οπές εξαερισμού (που είναιμικρές) στο εξωτερικό άκρο του καλουπιού, έτσι ώστε να μπορούν τα αέριανα ξεφύγουν στην ατμόσφαιρα. Εξετάστε μήπως το καλούπι έχει χαλαράσωμάτια και ξαναβάλτε το επάνω μέρος του στο κάτω. Η συναρμολογημένη κάσα μπορεί κατόπι να καλυφθεί και στις δύοπλευρές της με σανίδια αρκετά μεγάλου μεγέθους, ώστε να καλύπτεταιπλήρως η άμμος. Οι δύο σανίδες μπορούν να στερεωθούν με σφιγκτήρες ήνα σφιχθούν σε μια μεγάλη μέγγενη.

3.8.6. ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΟΥ ΓΙΑ ΧΥΤΕΥΣΗ

Τοποθετείται σε ένα χωνευτήριο μια ποσότητα στερεού μετάλλου αρκετήγια να γεμίσει την κοιλότητα και τους αγωγούς τροφοδότησης. Το λιώσιμομπορεί να γίνει σε ένα κλίβανο τήξης (χρησιμοποιείται για τον χρυσό, τονάργυρο, τον χαλκό, τον ορείχαλκο και τον μπρούντζο, που χρειάζονταιψηλές θερμοκρασίες) σε συνδυασμό με ρεύμα αέρος από ένανηλεκτροκίνητο φυσητήρα ή ένα ποδοκίνητο φυσερό. Ο σκοπόςεξυπηρετείται επίσης από μια πυρά σφυρηλάτησης ή έναν ανοιχτό λάκκομε ξυλοκάρβουνο, που δίνει μεγάλες θερμοκρασίες όταν η φωτιάενισχύεται με φυσητήρα ή φυσερό. Το αλουμίνιο, επίσης, χρειάζεταιλιώσιμο σε χωνευτήριο, μολονότι η θερμοκρασία τήξης του είναι αισθητάχαμηλότερη από αυτή των προαναφερθέντων μετάλλων. Τα μέταλλα με χαμηλό σημείο τήξης όπως ο μόλυβδος, τακασσιτεροκράματα, το μέταλλο τυπογραφικών στοιχείων και το λευκόμέταλλο μπορούν να τοποθετηθούν σε μια κουτάλα από χυτοσίδηρο ήσφυρήλατο σίδηρο, που συνήθως δεν χρειάζεται ειδική προεργασία. Τομέταλλο μπορεί να θερμανθεί από κάτω με αυλό ή επάνω σε μια κοινήλυχνία Μπούνσεν. Μικρές ποσότητες μετάλλου μπορούν να αναδευθούνμε ένα ραβδί γραφίτη, που κρατιέται με μια τσιμπίδα.

161

Τα μέταλλα δεν πρέπει να υπερθερμαίνονται. Η χύτευση υπέρθερμουμετάλλου μπορεί να προκαλέσει υπερβολική έκλυση υδρατμών καικαταστροφή του καλουπιού. Το μέταλλο πρέπει να χύνεται στη χαμηλότερηγι'αυτό θερμοκρασία, για να μειώνεται ο απαιτούμενος για τη στερεοποίησηχρόνος και να αποφεύγεται η ενδεχόμενη δημιουργία στο χυτό ρωγμών καιπόρων. Ύστερα γίνεται η αποχυση του μετάλλου.

3.8.7. ΦΙΝΙΡΙΣΜΑ ΤΟΥ ΧΥΤΟΥ

Μετά την αφαίρεση από το καλούπι πλύντε το χυτό και βουρτσίστεμέχρις ότου απαλλαχθεί από τα τελευταία ίχνη άμμου. Αφαιρέστε τιςμπουκαδούρες, τους γεμάτους μέταλλο αγωγούς εξαερισμού και ταπτερύγια-φλας (μικρές εξογκωμένες επιφάνειες που μπορεί ναεμφανισθούν στη διαχωριστική γραμμή των δύο κομματιών τουκαλουπιού), με τη βοήθεια σιδηροπρίονου, πριονιού χρυσοχόου, λίμας,λειαντικού τροχού ή και κοφτερού μαχαιριού, ανάλογα με τη σκληρότητα,το πάχος και τη θέση του μετάλλου του χυτού. Είναι δυνατές πολλές επεξεργασίες του χυτού. Συχνά γίνεταιτελειοποίηση των λεπτομερειών του με εκγλυφικά ή χαρακτικά εργαλεία·άλλα εργαλεία και μέσα όπως οι σμίλες, τα λειαντικά υλικά και οι λίμεςμπορούν να δώσουν ενδιαφέροντα επιφανειακά εφέ. Τέλος, τα χυτάμπορούν να στιλβωθούν, σε ένα μέρος ή στο σύνολο τους, ναχρωματισθούν ή να πατιναρισθούν.

3.8.8. Χύτευση μετάλλων σε καλούπιαγύψου από δύο μέρη

Τα γύψινα καλούπια, που βασίζονται στην αρχή του κάτω και του επάνωμέρους, αποτελούν μια εκλέπτυνση της τεχνικής της χύτευσης σεκαλούπια από άμμο. Οι συνθέσεις αυτές είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε ναεπιτρέπουν την κατασκευή καλουπιών με μικρή διαπερατότητα, μεγάληπιστότητα αναπαραγωγής λεπτών λεπτομερειών, υψηλή πιστότητααναπαραγωγής επιφανειακών χαρακτηριστικών και μεγάλη ακρίβεια στιςδιαστάσεις των χυτών, τα οποία χρειάζονται μικρό ή και μηδαμινόφινίρισμα. Τα πυρίμαχα υλικά, που είναι αναμεμιγμένα με τον γύψο,εκτός του ότι προσφέρουν αυξημένη αντοχή στο καλούπι επιτρέπουν τηβραδεία ψύξη του μετάλλου, την ελαχιστοποίηση των εσωτερικών τάσεωντου χυτού και τη χύτευση λεπτών κελυφών.

162

3.8.9. ΥΛΙΚΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΜΟΝΤΕΛΩΝ

Τα μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των καλουπιώνμπορούν να γίνουν από διάφορα υλικά. Ανάμεσα σ' αυτά περιλαμβάνονταιτο κερί, το λακαρισμένο γυψοκονίαμα, το στιλβωμένο μέταλλο, το ξύλο,μερικά σκληρά πλαστικά, η άργιλλος (πηλός) και το σαπούνι. Μπορούνεπίσης να χρησιμοποιηθούν και μερικά εύκαμπτα υλικά όπως διάφοροιτύποι ελαστικού, τα διάφορα πολυμεριζόμενα εν ψυχρώ συστήματα και τοάγαρ-άγαρ (μια ζελατινώδης ουσία που παίρνεται από διάφορα θαλάσσιαφύκη). Τέλος, χρησιμοποιούνται για την κατασκευή μονοκόμματωνκαλουπιών συνθετικά υλικά όπως η διογκωμένη πολυστερίνη ήοποιοδήποτε άλλο υλικό, που καταστρέφεται τελείως όταν έρχεται σεεπαφή με το ρευστό μέταλλο, χωρίς να αφήνει καθόλου στάχτη. Σε όλες τιςπεριπτώσεις, η ποιότητα της προκύπτουσας επιφάνειας είναι μια ακριβήςαναπαραγωγή του χρησιμοποιούμενου για την κατασκευή του μοντέλουυλικού, κάτι που επηρεάζει ασφαλώς την εκλογή του υλικού. Στηνπερίπτωση των μοντέλων που καίγονται κατά την χύτευση, δεν χρειάζεται ηαφαίρεση τους από το καλούπι, μετά τη μορφοποίηση. Τα συμμετρικά ξύλινα μοντέλα που γίνονται στον τόρνο γίνονται απόκομμάτια ξύλου, που έχουν προηγουμένως κοπεί σε δύο μέρη και έχουνξανακολληθεί κατά μήκος με την παρεμβολή ενός φύλλου αμφίπλευρουκολλητικού χαρτιού, για να διευκολυνθεί αργότερα ο νέος χωρισμός τωνδύο κομματιών του μοντέλου. Η στερέωση κοντών περονών στο ένακομμάτι και η δημιουργία αντίστοιχων υποδοχών στο άλλο κομμάτι κάνειδυνατό το εύκολο ταίριαγμα, με αγκύρωση, των δύο κομματιών τουμοντέλου, όταν αυτό επιβάλλεται για την κατασκευή του καλουπιού.

3.8.10. ΑΠΟΚΟΛΛΗΊΊΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ

Οι αποκολλητικές ουσίες χρησιμοποιούνται για να επιτρέψουν, μετά τηχύτευση, τον αποχωρισμό των δύο κομματιών του καλουπιού. Ηαποκολλητική ουσία αλείβεται με πινέλο, πασπαλίζεται ή ψεκάζεται,άλλοτε επάνω στο καλούπι και άλλοτε τόσο επάνω στο καλούπι όσο και στοίδιο το μοντέλο, λίγο πριν από τη χύτευση του ρευστού μετάλλου. Οιαποκολλητικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για τα γύψινα καλούπιαείναι το μαλακό σαπούνι, η στεαρίνη, το κερί διαλυμένο σε κατάλληλοδιαλυτικό και τα διάφορα γαλακτωματοποιημένα ή ελαφρά ορυκτέλαια, θαπρέπει να χρησιμοποιείται πάντα ένα ελαφρό επίστρωμα αποκολλητικούγιατί ένα παχύτερο στρώμα θα προκαλούσε το χάσιμο μερικών λεπτομε-ρειών ή θα διέβρεχε τη γύψο, με αποτέλεσμα την παραγωγή ενός χυτού με

163

επιφανειακούς πόρους. Μερικές τεχνικές χύτευσης απαιτούν τηχρησιμοποίηση ως αποκολλητικής ουσίας μιας κάποιας μορφής άνθρακα,που γίνεται με τη φλόγα ενός κεριού ή ενός καύσιμου αερίου. Τααποκολλητικά παρασκευάσματα με βάση τον άνθρακα συμβάλλουν στηνεπίτευξη λείων επιφανειών του χυτού. (Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

(Βιβλιογραφία Αριθμός 15)3.8.11. Χύτευση με καρδιά

Η μέθοδος που περιγράφηκε μέχρι τώρα δίνει μόνο συμπαγή χυτά, ταοποία είναι συνηθισμένα προκειμένου για αντικείμενα σχετικώς μικρούμεγέθους. Τα μεγαλύτερα αντικείμενα ή τα αντικείμενα που πρέπει ναέχουν μικρότερο βάρος γίνονται συνήθως κοίλα, «κούφια». Η χύτευσηκοίλων αντικείμενων επιτρέπει επίσης τη μείωση του κόστους με τηνελάττωση της χρησιμοποιούμενης ποσότητας μετάλλου και των

164

πιθανοτήτων σπασίματος, που οφείλονται σε άνιση ψύξη του χυτού. Ηκοίλη χύτευση δημιουργεί την ανάγκη χρησιμοποίησης μιας «καρδιάς»,που σχεδόν γεμίζει το κενό της κοιλότητας του καλουπιού, αφήνονταςελεύθερο ένα σχετικώς μικρό διάκενο για τον σχηματισμό της εξωτερικήςφλούδας του χυτού. Οι καρδιές πρέπει να αφαιρούνται εύκολα μετά τηχύτευση αλλά, όταν αυτό δεν είναι δυνατό, μπορούν να αφεθούν στοεσωτερικό του χυτού. Καρδιές χρησιμοποιούνται στη χύτευση σε άμμο καισε γύψο, καθώς και στην τεχνική του «χαμένου κεριού».

3.8.12. ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΚΑΡΔΙΑΣ

Η καρδιά πρέπει να στερεώνεται στην κοιλότητα του καλουπιού, χωρίςόμως να ακουμπάει στα τοιχώματα της. Υπάρχουν διάφορες μέθοδοι με τιςοποίες μπορεί να γίνει μια καρδιά. Στα μέταλλα με χαμηλό σημείο τήξηςαρκεί συνήθως ένας σωλήνας από χαρτόνι, τυλιγμένος με εφημερίδα καιδεμένος με σπάγγο. Επάνω από αυτό το πρόχειρο κατασκεύασμαμορφοποιείται ένα στρώμα άμμου χυτηρίου, έτσι ώστε το όλο να πλησιάζειόσο γίνεται τη μορφή της κοιλότητας, χωρίς να ακουμπάει στα τοιχώματατης. Αυτό μπορεί να ελεγχθεί με την προσωρινή τοποθέτηση της καρδιάςστο εσωτερικό του καλουπιού και με την απόξεση του οποιουδήποτεμέρους της που πλησιάζει πολύ στο τοίχωμα του καλουπιού. Η επιφάνειατης καρδιάς πασπαλίζεται με ταλκ, ή εμβαπτίζεται σε ταλκ, γραφίτη ή μίκαγια να γίνει αδιαπέρατη από το μέταλλο, χωρίς όμως να εμποδίζει και τηδιαφυγή των εκλυόμενων στο εσωτερικό της καρδιάς αερίων και ατμών.Ύστερα, η καρδιά τοποθετείται στο καλούπι, με τα άκρα του σωλήνα σευποδοχές, κομμένες σύμφωνα με το σχήμα του, σε άκρα που εξέχουν απότην κοιλότητα του καλουπιού. Μια άλλη μέθοδος στηρίζεται στο κρέμασμα της καρδιάς από σύρματαστερεωμένα έξω από το καλούπι, στην περίπτωση των μικρότερων χυτών,και στη χρησιμοποίηση καρφιών και λεπτών ράβδων, στην περίπτωση τωνμεγαλύτερων χυτών. Τα άκρα των συρμάτων, των καρφιών ή των ράβδωνείναι στερεωμένα στις πλευρές του ανοιγμένου καλουπιού, με τέτοιοτρόπο, ώστε να είναι εύκολη η αφαίρεση τους. Συνήθως, τα βοηθητικάαυτά μέσα τοποθετούνται σε ειδικά φτιαγμένες εγκοπές του έξω μέρους τουκαλουπιού. Ύστερα, η κοιλότητα του καλουπιού γεμίζεται με άμμοχυτηρίου ενώ τα σύρματα ή καρφιά βρίσκονται στη θέση τους. Τα δύομέρη του καλουπιού δένονται και παίρνεται ένα αποτύπωμα τουεσωτερικού του καλουπιού. Το αποτύπωμα αυτό επιτρέπει τον υπολογισμότης ποσότητας του απαιτούμενου για το επιθυμητό πάχος της φλούδας τουαντικείμενου μετάλλου. Η καρδιά στερεώνεται με προσοχή στη θέση της,με τη νέα τοποθέτηση των συρμάτων, καρφιών ή ράβδων στις ειδικές

165

στηρικτικές αυλακώσεις. Ολόκληρο το καλούπι συναρμολογείται καισφίγγεται, έτσι ώστε να προχωρήσει η χύτευση. Μια άλλη μέθοδος, που χρησιμοποιείται σε μονοκόμματα καλούπια,απαιτεί την προσεκτική κατασκευή του συστήματος. Η όλη εργασία τωνλεπτομερειών γίνεται πάνω στο στρώμα του κεριού, με έναν από τουςσυνηθισμένους τρόπους. Βασικώς, στηρίζεται στην κατασκευή ενόςμοντέλου από κερί ή από ένα συνδυασμό κεριού και κολοφωνίουκατάλληλου πάχους και στη σχηματοποίηση ενός καλουπιού, εξωτερικάκαι πάνω από το μοντέλο αυτό. Ύστερα, το κερί απομακρύνεται ή «χάνεται»με θέρμανση του όλου συστήματος, αφήνοντας κενό το χώρο που κατείχεπροηγουμένως. Σ' αυτό το κενό χύνεται το μέταλλο, μέχρις ότου το γεμίσειτελείως. Μετά την ψύξη, αφαιρείται το εξωτερικό καλούπι (συνήθωςκαταστρέφεται) και το χυτό, αν χρειάζεται, τελειώνεται με τα συνηθισμένακατάλληλα εργαλεία και μέσα φινιρίσματος. Στις τέσσερις και πλέον χιλιάδες χρόνια εφαρμογής της τεχνικής αυτήςαναπτύχθηκαν, σε διάφορες, πολύ απομακρυσμένες περιοχές του κόσμου,πολλές παραλλαγές της βασικής μεθόδου Στην τεχνική του «χαμένου κεριού» υπάρχουν διάφορες μέθοδοικατασκευής του μοντέλου, επένδυσης του καλουπιού και τροφοδότησης μελιωμένο μέταλλο. Η χρησιμοποιούμενη μέθοδος εξαρτάται κατά πολύ απότο μέγεθος του αντικείμενου και από τη φύση του μετάλλου. "Άλλοιπαράγοντες είναι τα διαθέσιμα βοηθητικά υλικά, το επίπεδο τεχνικήςδεξιότητας και η ύπαρξη ή όχι μηχανικών βοηθημάτων.

3.8.13. Φυγοκεντρική χύτευση επένδυσης

Η μέθοδος αυτή χύτευσης, που στηρίζεται σε συνδυασμό της τεχνικήςτου «χαμένου κεριού» και της τεχνικής του «εκτεινόμενου καλουπιού»,απαιτεί μια ειδικά σχεδιασμένη μηχανή φυγοκεντρικής χύτευσης.

Η βασική αρχή της μεθόδου είναι ότι το μέταλλο αναγκάζεται ναεισχωρήσει στο περιστρεφόμενο καλούπι κάτω από τη συνδυασμένηεπίδραση φυγόκεντρης δύναμης και πίεσης και να γεμίσει τελείως τηνκοιλότητα του καλουπιού, με πιστή αναπαραγωγή της επιφάνειας της. Ταυλικά χύτευσης - γύψου - καλουπιού, που έχουν αναπτυχθεί ειδικώς γιατη μέθοδο αυτή, έχουν κάνει δυνατή την κατασκευή στερεών, ακριβώνχυτών με λεπτά τοιχώματα και μεγάλη επιφανειακή λεπτομερειακότητα.Το μέγεθος του χυτού εξαρτάται από τη δυναμικότητα της κάσας και τηςφυγοκεντρικής μηχανής. Συνήθως, η δυναμικότης αυτή είναι σχετικώςμικρή· η εξωτερική διάμετρος της κάσας, που περιέχει το καλούπι,κυμαίνεται συνήθως από 6,2 μέχρι 15 εκατοστά και το ύψος της από 6,2μέχρι 22,5 εκατοστά, μολονότι υπάρχουν και μεγαλύτερες κάσες. Πάντως,

166

η μέθοδος αυτή, παρά τους περιορισμούς μεγέθους, επιτρέπει τηνπαραγωγή μικρών γλυπτών και όλων σχεδόν των κοσμημάτων. Οι κάσες είναι φτιαγμένες από ανοξείδωτο ατσάλι, ότανχρησιμοποιούνται για μη σιδηρούχα μέταλλα που λιώνουν σε χαμηλέςθερμοκρασίες, κι από ειδικό δύστηκτο νικελιούχο κράμα, ότανπροορίζονται για πολύτιμα μέταλλα και κράματα υψηλού σημείου τήξηςόπως, π.χ. ο λευκόχρυσος. Επειδή τα κέρινα μοντέλα πρέπει να απέχουναπό τα τοιχώματα κατά τουλάχιστο 1,2 εκατοστά (κάπως λιγότερο στιςμικρές κάσες), το μέγιστο μέγεθος του χυτού είναι αισθητά μικρότερο απότη διάμετρο της χρησιμοποιούμενης κάσας. Φυσικά, τίποτε δεν αποκλείειτη δυνατότητα της χύτευσης μικρών κομματιών και της μεταγενέστερηςσυναρμολόγησης τους, για την αποτέλεση μεγαλύτερων μονάδων. Λόγω της λεπτότητας του κεριού και του υλικού χύτευσης, είναι δυνατήη επίτευξη μεγάλης ακρίβειας ως προς τις λεπτομέρειες και τηνεπιφανειακή υφή, κατά την αναπαραγωγή στο μέταλλο καλοδουλεμένωνμοντέλων, πράγμα που επιτρέπει, εκτός των άλλων, και τηνελαχιστοποίηση των εργασιών φινιρίσματος των χυτών. Έτσιεξοικονομούνται πολλές ώρες επεξεργασίας με λίμες και άλλα μέσα ενώεπιτυγχάνονται εξαιρετικής ποιότητας φινιρίσματα. Όταν το μοντέλο είναικαλοφτιαγμένο, το μόνο που χρειάζεται μετά το ξεκαλούπωμα είναι ηαφαίρεση της μπουκαδούρας, το τοπικό φινίρισμα και η στίλβωση τουχυτού. Η μέθοδος της περιστροφικής χύτευσης κοίλων αντικείμενωνχρησιμοποιείται πολύ στη μορφοποίηση των πολύτιμων μετάλλων (χρυσού,αργύρου, λευκοχρύσου και παλλαδίου) αλλά μπορούν να χυτευθούν καιάλλα μέταλλα και κράματα όπως ο μπρούντζος, ο ορείχαλκος και τοαλουμίνιο.

3.8.14. ΚΕΡΙΑ ΧΥΤΗΡΊΟΥ ΦΥΣΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ

Υπάρχουν στο εμπόριο πολλά και ποικίλα φυσικά κεριά, σε διάφορεςυφές και συνεκτικότητες - σκληρά, ανθεκτικά, μαλακά, εύκαμπτα,πλαστικά, ελαστικά και εύθρυπτα. Στις επιφανειακές ιδιότητεςπεριλαμβάνονται ιδιότητες όπως το κολλώδες, η ξηρότης, ηπροσφυτικότης, το ελαιώδες, η λιπαρότης και η ολισθητικότης. Ειδικάχαρακτηριστικά επιτυγχάνονται με τον κατάλληλο συνδυασμό δύο ήπερισσότερων ειδών κεριού. Εκτός από την ευρεία εφαρμογή τους στη χύτευση, τα κεριάχρησιμοποιούνται για την παρασκευή συγκολλητικών ουσιών,στιλβωμάτων, συνδετικών μέσων, θερμομονωτικών παρασκευασμάτων,οξεάντοχων υπενδύσεων δοχείων, οδοντοτεχνικών ειδών, αιωρημάτων,μέσων φινιρίσματος, λιπαντικών, αντιοξειδωτικών και αντιδιαβρωτικών

167

βερνικιών, προστατευτικών επιστρωμάτων, υδραπωθητικώνπαρασκευασμάτων, κ.α. Βέβαια, αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο τουςχύτες είναι η κατασκευή μοντέλων για χυτά ακριβείας. Τα κεριά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή μοντέλων χυτηρίουέρχονται από τρεις κυρίως πηγές: ζωικά κεριά (και προϊόντα εντόμων),ορυκτά κεριά (και παράγωγα πετρελαίου) και φυτικά κεριά. Παράγονταιεπίσης και συνθετικά κεριά αλλά τα φυσικά κεριά υπερέχουν, τουλάχιστοαπό την άποψη των ιδιοτήτων επεξεργασίας. Τα σημεία τήξης καιανάφλεξης των διάφορων κεριών αποτελούν στοιχεία που πρέπει ναλαμβάνονται υπόψη κατά τον συνδυασμό διάφορων ειδών σε ένα ενιαίοκηρώδες μίγμα. Το σημείο ανάφλεξης αποτελεί σημαντικό κριτήριο κατάτον έλεγχο της ποιότητας ενός κηρώδους υλικού. Το ειδικό βάρος τωνκεριών είναι χρήσιμο για τον υπολογισμό των ισοδύναμων βαρών τωνμετάλλων που πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή ενόςσυγκεκριμένου χυτού.

3.8.15. ΕΙΔΙΚΑ ΚΕΡΙΑ ΦΥΓΟΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΧΥΤΕΥΣΗΣ Τα κεριά αυτά αναπτύχθηκαν αρχικά για οδοντοτεχνική χρήση, όπου ηακρίβεια έχει θεμελιώδη σημασία. Είναι πιο ραφινιρισμένα από τα κεριάπου χρησιμοποιούνται στα μοντέλα των μεγάλων λυπτών και τόσο ταχαρακτηριστικά τους όσο και ο τρόπος χρήσης τους τελούν υπόπεριορισμούς εξειδίκευσης και αυστηρό έλεγχο. Γενικώς, πρέπει ναστερεοποιούνται γρήγορα, να είναι αρκετά ανθεκτικά ώστε να διατηρούν,το σχήμα τους κατά τον χειρισμό τους, να δουλεύονται εύκολα, ναπαρουσιάζουν ελαχιστοποιημένες διαστολές, να εκρέουν εύκολα από τοκαλούπι σε λογικά χαμηλή θερμοκρασία και να καίγονται χωρίςυπολείμματα. Τα περισσότερα κεριά του είδους αυτού χρωματίζονται σκόπιμα απότους παραγωγούς τους, χωρίς όμως να λείπουν και κεριά που αφήνονταιστο φυσικό τους χρώμα. Κυκλοφορούν στο εμπόριο σε μορφή λουρίδων,χοντρών και λεπτών ραβδιών, φύλλων, ημικυκλικών διατομών και στερεήςπάστας. Τα φύλλα και τα λεπτά ραβδιά (σχεδόν σύρματα) πουλιώνται στιςΗ.Π.Α, με διαστάσεις της κλίμακας Β&S gauge, συνήθως συσκευασμένασε σχετικώς μικρές ποσότητες. "Όταν επιθυμείται μεγάλη ακρίβειαδιαστάσεων, όπως στην περίπτωση των δαχτυλιδιών, η ανοχήσυστοδιαστολής δεν πρέπει να υπερβαίνει το 5-10%. Σε σχέση με τηθερμική συστοδιαστολή, θα πρέπει να σημειωθεί ότι εκτός από το είδοςτου κεριού άλλοι σημαντικοί παράγοντες είναι το υλικό επένδυσης τουμοντέλου (δηλαδή, το υλικό κατασκευής του σώματος του καλουπιού) καιη φύση του χυτευόμενου μετάλλου, μια και όλα αυτά ασκούν επίδρασηστη συστοδιαστολή του χυτού προϊόντος.

168

3.8.16. “ΑΝΕΒΑΣΜΑ” ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ

Το μοντέλο πρέπει ύστερα να “ανεβαστεί” σε μια διάταξη κατασκευήςτου ανοίγματος τροφοδότησης, η επιφάνεια της οποίας έχει πρώτακαλυφθεί με ένα λεπτό στρώμα κεριού ή λαδιού για να διευκολυνθεί ομεταγενέστερος αποχωρισμός της από το μοντέλο. Οι διατάξεις αυτέςγίνονται από μέταλλο ή λάστιχο σε διάφορα μεγέθη, που ταιριάζουν στιςδιαστάσεις της χρησιμοποιούμενης κάσας, ή μπορεί να έχουν απλώς τημορφή ενός κώνου χωρίς φλάντζα. Στο κέντρο υπάρχει ένα κωνικό ήστρογγυλό εξόγκωμα με ένα μικρό κεντρικό άνοιγμα, που σχηματίζει τοκοίλωμα, το οποίο θα οδηγήσει αργότερα, τη στιγμή της χύτευσης, τολιωμένο μέταλλο στο άνοιγμα και αγωγό τροφοδότησης. Ο κοίλος χώροςτου εξογκώματος της διάταξης ανοίγματος τροφοδότησης γεμίζεται μεσκληρό κερί, για να εξασφαλισθεί ένα σημείο όπου οι αγωγοίτροφοδότησης από κερί θα ενωθούν με τη διάταξη. Ύστερα, το μοντέλο ανεβάζεται στο άνοιγμα, στην κορυφή του κώνου, μεόλους τους συγκλίνοντες αγωγούς τροφοδότησης ενωμένους στο άνοιγματης διάταξης κατασκευής του ανοίγματος τροφοδότησης. Η ένωση αυτήγίνεται με το ακούμπισμα και των δύο σημείων με μια θερμαινόμενησπατουλα, όσο το κερί είναι μαλακό. Η διάταξη κεντρώνει αυτομάτως τοάνοιγμα τροφοδότησης, έτσι ώστε να ευθυγραμμιστεί με το άνοιγμααποχυσης του χωνευτηρίου.Η σύνδεση θα πρέπει να ειναι στερεή αλλιώςθα εμφανιστεί αργότερα κίνδυνος σπασίματος του μοντέλου, όταν το υλικόεπένδυσης τοποθετηθεί σε δονητή για την αφαίρεση των θυλάκων αέρα καιτων φυσαλίδων που περιέχονται σε αυτό.

Αν υπάρχει λόγος αμφιβολίας για τη στερεότητα της σύνδεσης, μπορείνα εισαχθεί στο μοντέλο μέσω του ανοίγματος του κώνου μια ειδικήμεταλλική περόνη. Στην περίπτωση αυτή, το κοίλωμα του κώνου μπορεί ναγεμισθεί αντί κεριού με πλαστελίνη ή η περόνη μπορεί να θερμανθεί καινα εισαχθεί μέσα από το κερί. Η περόνη πρέπει να αφαιρείται αργότερα,μετά τη χύτευση και σκλήρυνση του υλικού επένδυσης του μοντέλου, καιπριν από την αφαίρεση της διάταξης κατασκευής του ανοίγματος. Αν δεν υπάρχουν διαθέσιμες διατάξεις κατασκευής ανοιγμάτων,μπορούν αντί γι' αυτές να χρησιμοποιηθούν μη σκληρυνόμενοι πλαστικοίπηλοί. Τα υλικά αυτά μπορούν να μορφοποιηθούν σε κωνική βάση και ναστερεωθούν σε ένα πλακίδιο αμίαντου ή ένα κομμάτι τζάμι και μετά τηνπροσθήκη μιας περόνης να περιβληθούν με την κάσα.

169

3.8.17. ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ

Τα περισσότερα μοντέλα δεν χρειάζονται άλλη φροντίδα κατά τηντοποθέτηση τους εκτός από το να τους εξασφαλισθεί ένα διάκενο με τατοιχώματα και τη βάση της κάσας, έξι τουλάχιστο χιλιοστών στηνπερίπτωση των μικρών ειδών και δώδεκα χιλιοστών, το συνηθέστεροδιάκενο, προκειμένου για αντικείμενα και κάσες κανονικού μεγέθους. Οιπολύ μεγάλες κάσες απαιτούν διάκενο μέχρι δυόμισυ εκατοστών, για ναδεχθούν την υπένδυση αμιάντου και να εξασφαλισθεί επαρκής αντοχή στοκαλούπι με το ανάλογο πάχος υλικού επένδυσης του μοντέλου, κατά τηνεκδίωξη του κεριού με θέρμανση και κατά τη φυγοκεντρική χύτευση τουμετάλλου, που προκαλεί ισχυρές εσωτερικές τάσεις και πιέσεις. Πάντως,ανεξάρτητα από το μέγεθος του μοντέλου θα πρέπει να ληφθούν υπόψημερικές ειδικές παρατηρήσεις. Όταν η επιφάνεια του μοντέλου, που βλέπει το άνοιγμα τροφοδότησης,είναι επίπεδη το μοντέλο πρέπει να αποκτά κλίση, έτσι ώστε ναδιευκολυνθεί η κατοπινή ροή του μετάλλου. Αν ένα τμήμα του μοντέλουεκτείνεται κάτω από τη σύνδεση του οποιουδήποτε αγωγού τροφοδότησηςή κάτω από το άνοιγμα που υπάρχει στον κώνο (όταν το μοντέλο κρατιέταιμε τον κώνο προς τα πάνω), υπάρχει κίνδυνος να σχηματισθεί στο μέροςαυτό ένας θύλακας αέρα που θα εμποδίσει τη ροή επαρκούς για το τμήματου αντίστοιχου χυτού μετάλλου. Σε μια τέτοια περίπτωση χρειάζεται η δημιουργία ενός καναλιούανύψωσης του μετάλλου στο μέρος που οδηγεί προς τον σχηματιζόμενοαπό την διάταξη διάνοιξης στομίου τροφοδότησης κώνο, δηλαδή προς τοεπάνω μέρος της επένδυσης του μοντέλου με πυρίμαχο υλικό. Έτσι, τοκερί θα μπορεί να απομακρυνθεί εύκολα από την περιοχή αυτή τουκαλουπιού και θα διευκολυνθεί η ροή του μετάλλου στο μέρος αυτό κατάτη φυγοκεντρική χύτευση. Είναι δυνατή η τοποθέτηση και στερέωση περισσότερων από έναμοντέλων σε μια κάσα για την ταυτόχρονη κατασκευή πολλών χυτών,αρκεί να υπάρχει αρκετός χώρος, έτσι ώστε να μην ακουμπούν το ένα στοάλλο και η κάσα να μπορεί να δεχθεί την απαιτούμενη ποσότητα ρευστούμετάλλου. Μερικά παραδείγματα σχετικά με τη δυναμικότητα της κάσαςβοηθούν στο να δια- μορφωθεί μια γνώμη ως προς το ζήτημα αυτό. Μιακάσα διαμέτρου 3 1/2 ιντσών και ύψους 4 ιντσών μπορεί να δεχθεί μέχρικαι επτά ουγγιές χρυσού, ανάλογα με το μέγεθος του χωνευτηρίου και τομήκος βραχίονα της μηχανής φυγοκεντρικής χύτευσης. Μια μηχανή μεβραχίονα 24 ιντσών που έχει κυλινδρική κάσα διαμέτρου 4 ιντσών καιύψους 6 ιντσών μπορεί να δεχθεί μέχρι 25 ουγγιές χρυσού και πιθανώς 13ουγγιές αργύρου. Η διαφορά βαρών ανάμεσα στα μέταλλα με τον ίδιο όγκοαντιστοιχεί στη διαφορά των ειδικών τους βαρών. Για λόγους οικονομίας

170

και ελαχιστοποίησης του χρόνου απομάκρυνσης του χυτού διαλέγεται ημικρότερη κάσα που μπορεί να εξυπηρετήσει το χρησιμοποιούμενομοντέλο. (Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

(Βιβλιογραφία Αριθμός 15)

3.8.18. ΑΠΑΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΚΕΡΙΝΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ Για να μπορέσει το υλικό επένδυσης να τρέξει ομοιόμορφα γύρω από τομοντέλο και να κάνει τέλεια επαφή με την επιφάνεια του, έτσι ώστε ναεξασφαλισθεί η πιστή αναπαραγωγή των λεπτομερειών της χωρίς πόρουςκαι φυσάλλίδες, πρέπει να μειωθεί η μεσεπιφανειακή τάση και να γίνειαπαέρωση του κέρινου μοντέλου.

171

3.8.19. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΚΕΡΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΚΑΛΟΥΠΙ

Η κάσα αφήνεται σε ηρεμία, σε επαφή με τον ελεύθερο αέρα, μέχριςότου αρχίσει η πήξη του υλικού επένδυσης. Ο χρόνος παραμονήςκυμαίνεται από 1 μέχρι 3 ώρες, ανάλογα με το μέγεθος της κάσας και μετην ποσότητα του υλικού. Όταν αρχίσει η πήξη, το υλικό που βρίσκεταιστην κορυφή μπορεί να επιπεδωθεί με ένα λεπτό επίπεδο μεταλλικόαντικείμενο, π.χ. με ένα μεταλλικό χάρακα. Οι επί πλέον ποσότητες πουξεχειλίζουν από τα πλευρά της κάσας πρέπει να αφαιρούνται. Το μπωλανάμιξης πρέπει να καθαρίζεται με χαρτί και τα υπολείμματα του υλικούδεν αφήνονται να τρέξουν στην αποχέτευση γιατί θα προκαλέσουνβουλώματα, αν συσσωρευθούν σε σημαντικές ποσότητες. Όταν η πήξη σε επαφή με τον αέρα έχει συμπληρωθεί, η επένδυση δεδείχνει σημάδια εξωτερικής υγρασίας. Τη στιγμή αυτή μπορεί νααφαιρεθεί η διάταξη μορφοποίησης του ανοίγματος τροφοδότησης. Αν,όπως συνιστάται, έχει επιστρωθεί ελαφρά με κερί ή πετρέλαιο, η αφαίρεσηδε θα παρουσιάσει δυσκολίες. Βγάλτε την πλαστελίνη από το τζάμι καισηκώστε την κάσα. Αφαιρέστε την περόνη, αν έχει χρησιμοποιηθεί,χαλαρώνοντας την πρώτα μαλακά με μια πένσα. Για να αποχωρίστε τηδιάταξη διαμόρφωσης τροφοδοσίας, βάλτε την άκρη μιας σπάτουλαςανάμεσα στη μεταλλική διάταξη και την επένδυση και σπρώξτε την πρώτημακρυά με ελαφρά πίεση. Αν η διάταξη είναι από ελαστικό μπορεί ναχαλαρωθεί με τα δάχτυλα, θα γίνει ένα σπάσιμο ανάμεσα στο κερί τουκώνου της διάταξης και στο σημείο όπου οι αγωγοί τροφοδότησηςσυνδέονται στο κοινό τους άνοιγμα. Όταν αφαιρεθεί η διάταξη, αποκαλύπτεται το σύστημα τροφοδοσίας στοκέντρο της επένδυσης. Για να εξασφαλισθεί μια ομαλήροή μετάλλου, τοβαθούλωμα που έχει γίνει από τη διάταξη τροφοδότησης μπορεί νασκαλισθεί με ένα μαχαίρι. Αν για κάποιο λόγο η εργασία δεν μπορεί νασυνεχισθεί αμέσως, το καλούπι μπορεί να μπει κατά μέρος αλλά όχι γιαπολύ χρόνο, γιατί η υπένδυση μπορεί να ξηρανθεί υπερβολικά- λίγηυγρασία βοηθάει στην απομάκρυνση του κεριού κατά το “ψήσιμο” τουκαλουπιού. Προσοχή: Το υλικό υπένδυσης δεν πρέπει να πέφτει κάτω ή ναχτυπιέται. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προκαλέσει ορατές ρωγμές στοτελειωμένο χυτό και ίσως να το καταστρέψει. Το “ψήσιμο” δεν πρέπει να αρχίζει πολύ πρόωρα, γιατί η πολύ γρήγορηεξάτμιση υγρασίας σε ψηλές θερμοκρασίες θα προκαλέσει την ταχύτατηδιαστολή του υλικού υπένδυσης, την εμφάνιση ρωγμών και την πλήρηκαταστροφή του. Οι ρωγμές στην υπένδυση εμφανίζονται στο χυτό ως

172

φλας, που προεξέχει από την κυρίως μεταλλική επιφάνεια. Φυσικά, τοφλας συνήθως μπορεί να αφαιρεθεί, αλλά μπορεί να εμφανισθεί και σεκρίσιμες θέσεις, οπότε θα υποβαθμισθεί το σχέδιο ή η εμφάνιση τουχυτού. Κατά τη διάρκεια του ψησίματος συμβαίνουν τα ακόλουθα: Η θερμότητα προσβάλλει το κερί και το υλικό υπένδυσης. Η εξωτερικήστοιβάδα του κεριού εισδύει στους πόρους του εσωτερικού της υπένδυσης,βοηθούμενη από τους υδρατμούς που σχηματίζει η υγρασία του υλικούτης. Με τον τρόπο αυτό το κέρινο πρότυπο διαστέλλεται χωρίς υπερβολικήπίεση, που θα μπορούσε να δημιουργήσει ρωγμές στην υπένδυση. Το κερίδιαστέλλεται σε μεγαλύτερο βαθμό από την υπένδυση, προκαλώνταςκαταπονήσεις και φορτίσεις στην υπένδυση και γι' αυτό, ηαποφυγήυψηλών θερμοκρασιών στα αρχικά στάδια του ψησίματος είναικάτι που έχει ιδιαίτερη σημασία. Κατά τις δύο πρώτες ώρες του ψησίματοςκαι όταν το αρχικό κερί έχει καταναλωθεί από τη θερμότητα, μπορεί ναέχουν σχηματισθεί υπολείμματα άνθρακα που πρέπει κι αυτά νααπομακρυνθούν. Ο άνθραξ εμφανίζεται στην εξωτερική επιφάνεια τηςυπένδυσης με μορφή μαύρων κηλίδων, πράγμα που αποτελεί ένδειξη όχικαλού “ψησίματος”. Η συνέχιση του “ψησίματος” στην ψηλότερηεπιτρεπτή θερμοκρασία θα επιτρέψει την εξάλειψη και των τελευταίωνιχνών άνθρακα και θα δώσει μια υπένδυση με καθαρό λευκό-κοκκαλίχρώμα. Αν το κερί δεν απομακρυνθεί τελείως από το καλούπι και αφεθεί τουπόλειμμα άνθρακα να γεμίσει τους πόρους της υπένδυσης,τότε ο αέρας που εκτοπίζεται και οι ατμοί που σχηματίζονται κατά τηδιάρκεια της χύτευσης του λιωμένου μετάλλου δε θα μπορέσουν ναδιαφύγουν στο περιβάλλον και θα προκαλέσουν είτε σπάσιμο στο καλούπιείτε ζημιές στο χυτό με διάφορους τρόπους. Η ιδεώδης κατάσταση «ψησίματος» επιτρέπει την από κάτω θέρμανσητης κάσας τότε, το λιωμένο κερί περνάει πρώτα από το άνοιγματροφοδότησης (η κάσα έχει τοποθετηθεί με το άνοιγμα τροφοδότησης προςτα κάτω) και ακολουθεί μια προοδευτικά ανοδική πορεία, με αποτέλεσματη γρήγορη μείωση της πίεσης. Ο καλύτερος φούρνος «ψησίματος» είναιαυτός που θερμαίνεται με αέριο από κάτω και εξαερίζεται για να φεύγουντα αέρια. Οι ηλεκτρικοί κλίβανοι με θερμαντικά στοιχεία στη βάση τουςείναι καλοί για το «ψήσιμο» των καλουπιών, αλλά τα στοιχεία αυτά πρέπεινα προστατεύονται με ένα πυρίμαχο ράφι, για να αποφεύγεται η άμεσηεπαφή τους με το λιωμένο κερί. Το κερί λιώνει, τσιτσιρίζει, καίγεται καικαπνίζει και όλα αυτά επηρεάζουν τον χρόνο ζωής των θερμαντικώνστοιχείων του κλίβανου. Αν δεν υπάρχει ούτε ο πρώτος ούτε ο δεύτεροςτύπος κλιβάνου, μπορεί να χρησιμοποιηθεί με ικανοποιητικάαποτελέσματα ένας φούρνος ψησίματος πορσελάνης ή εφυάλωσης μεθερμικό έλεγχο. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να είναι αξιοσύστατο το

173

αναποδογύρισμα της κάσας μετά την πρώτη ώρα (κατά την οποίαπαρέμεινε στο φούρνο με το άνοιγμα τροφοδότησης προς τα κάτω), ητοποθέτηση της σε ένα τρίποδο με πλέγμα χρωμονικελίνης και, ύστερααπό μια ώρα παραμονής στη θέση αυτή, το νέο αναποδογύρισμα της. Γιατον χειρισμό της θερμής κάσας πρέπει να χρησιμοποιηθούν τσιμπίδα καιγάντια από αμίαντο. Ο χρόνος του ψησίματος εξαρτάται από το μέγεθος της κάσας και τηνποσότητα του κεριού του μοντέλου. Οι μικρές κάσες με λεπτεπίλεπταμοντέλα μπορούν να απαιτήσουν δύο μόνο ώρες ενώ οι μεγαλύτερες κάσεςχρειάζονται 3-6 ώρες και μερικές φορές περισσότερες. Το χρώμα τηςυπένδυσης είναι καλός δείκτης της συμπλήρωσης του «ψησίματος». Συνιστώμενος κύκλος «ψησίματος». Ο καλύτερος έλεγχος επιτυγχάνεταισε έναν αποκηρωτικό φούρνο ή κλίβανο με πυρόμετρο ακριβείας.Οποιαδήποτε κι αν είναι η τελική θερμοκρασία αιχμής και τοχρονοδιάγραμμα πύρωσης, η θερμική διεργασία πρέπει να είναι βαθμιαία,χωρίς απότομες μεταβολές, και η θερμοκρασία να παρακολουθείται μεακρίβεια. Μια ήπια θέρμανση την πρώτη ώρα στους 200°Ρακολουθούμενη από θερμοκρασία 300°Ρ είναι μια καλή διαδικασία. Απότους 600°Ρ και πάνω η θερμοκρασία μπορεί να αυξάνεται ταχύτερα μέχριτους 1200 °Ρ, κατά την έναρξη της έκτης ώρας. Ο θερμικός αυτός κύκλοςείναι ικανοποιητικός για τα περισσότερα διακινούμενα με τα χέριαχωνευτήρια και για τις κάσες συνηθισμένης δυναμικότητας. Αν πρόκειταινα απομακρυνθεί μια μεγάλη ποσότητα κεριού, ο χρόνος θέρμανσηςμπορεί να φτάσει τις 8 ώρες, αλλά σε καμιά περίπτωση η θερμοκρασία δενθα αφεθεί να ξεπεράσει τους 1200°Ρ γιατί σε ψηλότερες θερμοκρασίες ηυπένδυση αρχίζει να σπάει, με αποτέλεσμα να χαθεί το καλούπι. Έπειτα, η υπένδυση πρέπει να ψυχθεί στους 370-480°0 ή στηθερμοκρασία εκείνη, που προσφέρεται για να δεχθεί το καλούπιτο χρησιμοποιούμενο συγκεκριμένο μέταλλο. Γενικώς, η θερμοκρασίααυτή είναι 200- 500°Ρ κάτω από το σημείο τήξης του μετάλλου. Η μείωσηαυτή της θερμοκρασίας είναι απαραίτητη γιατί ένα πολύ θερμό καλούπιθα κρατήσει το λιωμένο μέταλλο στη ρευστή κατάσταση για πολύ χρόνο,πριν από τη στερεοποίηση του, με αποτέλεσμα τη μεγάλη συστολή και τηνεμφάνιση πόρων στο χυτό. Από το άλλο μέρος, όταν το καλούπι είναι πολύψυχρό θα προκαλέσει την πρόωρη στερεοποίηση του λιωμένου μετάλλουστο εσωτερικό του και μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή ατελούς χυτού.Για τον άργυρο στέρλιγκ αρκεί μια θερμοκρασία καλουπιού 700°Ρ ενώ γιατον χρυσό, ανάλογα με το κράμα, συνιστάται μια περιοχή θερμοκρασιών800-950°C. Ο χρυσός λίγων καρατιών χρειάζεται μικρότερη θερμοκρασίααπό τα κράματα χρυσού πολλών καρατιών. Η θερμική διαστολή της υπένδυσης από κριστοβαλίτη από τηθερμοκρασία του δωματίου στους 400°C είναι περίπου 1,2% ενώ στους

174

700°C φτάνει το 1,4%. Ο ρυθμός αυτός διαστολής είναι αρκετός για νααντισταθμισθεί η συνηθισμένη συστολή των λιωμένων πολύτιμων μετάλλωνκατά την περίοδο της στερεοποίησης και της ψύξης τους έτσι ώστε τοπροκύπτον χυτό να έχει τις ίδιες σχεδόν διαστάσεις με το αρχικό κέρινομοντέλο.

3.8.20. ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣ ΧΥΤΕΥΣΗ ΜΕΤΑΛΛΟΥ Πριν τοποθετηθεί το κέρινο μοντέλο επάνω στη διάταξη μορφοποίησηςτου ανοίγματος τροφοδότησης, πρέπει να ζυγισθεί με προσαρμοσμένο τοσύστημα τροφοδοσίας, έτσι ώστε να μπορεί να υπολογισθεί ένας λόγοςκεριού προς μέταλλο. Όταν χρησιμοποιείται άργυρος στέρλιγκ, το βάροςτου κεριού πολλαπλασιάζεται επί 10, για να υπολογισθεί η ποσότητα τουμετάλλου που χρειάζεται για τη χύτευση. Στο βάρος αυτό προστίθεται ένατέταρτο ή το μισό της ουγγιάς, ανάλογα με το μέγεθος του εφεδρικούαποθέματος μέταλλου που χρειάζεται το χυτό. Το απόθεμα αυτό τροφοδοτείκατά την ψύξη την κοιλότητα του καλουπιού, αν και όταν χρειάζεται. Γιατα δαχτυλίδια αρκεί ένα τέταρτο της ουγγιάς, ενώ για μεγαλύτερα χυτά, τοπρόσθετο μέταλλο φτάνει τη μισή ουγγιά. Το κέρινο μοντέλο μπορεί επίσης να ζυγιστεί με έμμεσο τρόπο.Τοποθετείται σε ένα βαθμονομημένο ποτήρι με νερό και μετριέται ο όγκοςπου εκτοπίζει. Βάλτε το μοντέλο στο νερό και σημειώστε τη γραμμή, στηνοποία φτάνει η επιφάνεια του νερού. Αν το κερί επιπλέει, σπρώξτε το καικρατείστε το μέσα στο νερό και πάντοτε την ένδειξη της στάθμης όσο αυτόείναι τελείως βυθισμένο. Βγάλτε το κερί και βάλτε στο ποτήρι αρκετόμέταλλο, έτσι ώστε η στάθμη του νερού να φτάσει στο προηγούμενο ύψος.Προσθέστε κι άλλο μέταλλο, σε ποσότητα που να αρκεί για το γέμισμα τουσυστήματος τροφοδοσίας του καλουπιού και για τη δημιουργία επαρκούςαποθέματος ρευστού μετάλλου, Η ζύγιση του χρυσού και των άλλων μετάλλων μπορεί να γίνει με τημέθοδο που περιγράφηκε στην περίπτωση του αργύρου στέρλιγκ. Γιακράμα 14Κ πολλαπλασιαστή επί 12, για κράμα 18Κ επί 18 και γιαλευκόχρυσο πάλι επί 18.

3.8.21. ΘΕΡΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΛΛΟΥ

Το χρησιμοποιούμενο κατά τη χύτευση μέταλλο, μπορεί να έχει τημορφή μπιγιέτας, μεγάλων ψηγμάτων, σκραπ ή κάποιου συνδυασμούτους. Το μέταλλο πρέπει να είναι καθαρό. Πριν τοποθετηθεί για λιώσιμο στοχωνευτήριο, πρέπει να απαλλαγεί από τα επιφανειακά οξείδια ή από ταλιπαντικά με ανόπτηση, εμβάπτιση σε οξύ και έκπλυση με νερό. Η τήξητου μετάλλου πρέπει να συγχρονίζεται με το ψήσιμο του καλουπιού, έτσι

175

ώστε η κάσα και το μέταλλο να είναι έτοιμα την ίδια ώρα. Είναι δυνατό ναλιώσει πρώτα το μέταλλο, για να σχηματίσει μια συμπαγή ρευστή μάζα,και ύστερα να επαναθερμανθεί λίγο πριν τοποθετηθεί η κάσα.

3.8.22. ΑΦΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΈΝΔΥΣΗΣΚΑΙ ΤΟΥ ΓΕΜΑΤΟΥ

ΜΕΤΑΛΛΟ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΤΡΟΦΟΔΟΤΗΣΗΣ

Αφήνετε η κάσα να κρυώσει όταν το μέταλλο έχει χάσει το κόκκινοχρώμα του (που φαίνεται από το άνοιγμα τροφοδότησης). Αυτό απαιτείσυνήθως 5 λεπτά για τον άργυρο στέρλιγκ και διπλάσιο χρόνο για τονχρυσό. Μη ζορίζετε το κρύωμα, γιατί ένα γρήγορο «σβήσιμο» του μετάλλουμπορεί να προκαλέσει ρωγμές στο χυτό. Όταν η κάσα έχει κρυώσειαρκετά, βάλτε την κάτω από τρεχούμενο νερό, κρατώντας την με τηντσιμπίδα, ή βυθίστε την σε κρύο νερό. Το μεγαλύτερο μέρος του υλικού της υπένδυσης θα αποικοδομηθεί καιθα γίνει σαθρό. Παρατηρείστε το χρώμα της υπένδυσης. Πρέπει να είναιλευκό, όπως αυτό του ασβεστοποιημένου κόκκαλου. Αν παρουσιάζειχρωματικές κηλίδες, αυτό σημαίνει ότι το ψήσιμο δεν κράτησε όσο έπρεπεκαι ότι το υλικό είναι ποτισμένο με ανθρακούχο υπόλειμμα πουδημιουργήθηκε από το ατελές κάψιμο του κεριού στον φούρνο. Ταυπολείμματα αυτά δεν αποκλείεται να έχουν σχηματίσει πόρους στηνεπιφάνεια του χυτού. Αν παραμείνουν υπολείμματα κολλημένα επάνω στοχυτό, μπορούν να αφαιρεθούν με θέρμανση με τη φλόγα ενός αυλού καιύστερα βούτηγμα του χυτού σε κρύο νερό ή με βράσιμο σε ένα διάλυμα10% θειικού οξέος. Οι μπουκαδούρες (οι γεμάτοι μέταλλο αγωγοί τροφοδότησης τουκαλουπιού) αφαιρούνται με μεταλλουργική σέγα ή όταν είναι αρκετάλεπτές με ένα τσιμπιδάκι. Τα ίχνη που απομένουν πάνω στην επιφάνειατου χυτού καθαρίζονται με λίμα ή τρίβονται με λειαντικό τροχό ,προσαρμοσμένο επάνω σε έναν εύκαμπτο άξονα (φλεξίμπλ). Ηεπακόλουθη επεξεργασία φινιρίσματος της επιφάνειας του χυτού γίνεταιμε τον συνηθισμένο για το επεξεργαζόμενο μέταλλο τρόπο.

176

3.9. Ηλεκτρολυτική Επιμετάλλωσηκαι Ηλεκτρομόρφωση

Οι βασικές αρχές της ηλεκτρολυτικής επιμετάλλωσης και τηςηλεκτρομόρφωσης ανακαλύφθηκαν και καθιερώθηκαν από τον ΆγγλοMichael Faraday το 1833. Οι δύο νόμοι του προσδιόρισαν τις χημικές καιηλεκτρικές σχέσεις που διέπουν τις ηλεκτρολυτικές αντιδράσεις. Οισχετικές γνώσεις αναπτύχθηκαν σε ένα τεράστιο απόθεμα πληροφοριών ωςπρος τη συμπεριφορά των μετάλλων υπό παρόμοιες συνθήκες, με τηνεργασία άλλων επιστημόνων και τεχνικών και με την ανάπτυξη τουμεγάλου βιομηχανικού κλάδου της ηλεκτροεπίστρωσης των μετάλλων. Οιτεχνικές βιομηχανικές μέθοδοι, που απαιτούν μεγάλες και δαπανηρέςεγκαταστάσεις, μπορούν να περιορισθούν στα στοιχειώδη τους μέρη μεμικρές ανάγκες σε εξοπλισμό και να εφαρμοστούν από τον χειροτέχνη ήβιοτέχνη. Με τα μέσα αυτά γίνονται προσιτές πολλές εργασίες επι-φανειακής επεξεργασίας και μορφοποίησης, που αλλιώς θα ήταν αδύνατεςγια τον χειροτέχνη. Η ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση, μέρος της οποίας αποτελεί και ηηλεκτροδιαμόρφωση, είναι μια μέθοδος κάλυψης ενός αντικείμενου με έναλεπτό μεταλλικό επίστρωμα δημιουργούμενο με ηλεκτροαπόθεοη. Ηηλεκτρομόρφωση είναι μια διεργασία αναπαραγωγής ή δημιουργίας ενόςμεταλλικού αντικείμενου - είτε μόνιμου είτε προσωρινού. Το μέταλλοαποτίθεται στο μοντέλο με την παροχέτευση ηλεκτρικού ρεύματος, ενώαυτό κρέμεται σε ένα όξινο ή αλκαλικό ή ουδέτερο λουτρό, που περιέχειδιαλελυμένο ίνα μεταλλικό άλας. Ο απαιτούμενος για την απόθεσηεπαρκούς μετάλλου χρόνος είναι πολύ μεγαλύτερος στην ηλε-κτροδιαμόρφωση από ότι είναι στην ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση. Εκτός από τη δημιουργία ή αναπαραγωγή ολόκληρων μοντέλων, ηηλεκτρομόρφωση μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη δημιουργίαεπιφανειακών εφέ σε βασικώς διαμορφωμένα μεταλλικά αντικείμενα.

3.9.1. Η ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση

Με απλά λόγια, η ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση και ηηλεκτροδιαμόρφωση στηρίζονται στη διαβίβαση ηλεκτρικού ρεύματος(προερχόμενου από ένα ξηρό στοιχείο, μια μπαταρία, μια γεννήτριασυνεχούς ρεύματος ή 'τους ακροδέκτες ενός ανορθωτή) μέσα από έναδιάλυμα που περιέχει ηλεκτρολύτη και δύο μεταλλικά ή άλλαευηλεκτραγωγά ηλεκτρόδια, το θετικό και το αρνητικό, έτσι ώστε νασχηματισθεί ένα κύκλωμα συνεχούς ρεύματος. Το ρεύμα που διαρρέει το

177

κύκλωμα αυτό έχει ως συνέπεια την απελευθέρωση στο διάλυμαφορτισμένων μεταλλικών σωματιδίων, που ονομάζονται ιόντα. Ταμεταλλικά ιόντα κινούνται από το θετικό ηλεκτρόδιο ή άνοδο προ τοαρνητικό ηλεκτρόδιο ή κάθοδο, όπου αποτίθενται. Τα διαλύματα ή λουτράμέσω των οποίων διαβιβάζεται το ρεύμα και του οποίου αποτελούν τουςαγωγούς ονομάζονται ηλετρολύτες. Η εξωτερική ηλεκτρική πηγή(μπαταρία, ανορθωτής κ.λπ.) σπρώχνει το συνεχές ρεύμα από την άνοδοστον ηλεκτρολύτη και μέσω αυτού στη κάθοδο, αναγκάζοντας τα θετικάφορτισμένα ιόντα να αποτεθούν στην αρνητικώς φορτισμένη κάθοδο. Ωςάνοδος χρησιμεύει συνήθως μια μεταλλική ράβδος ή λεπτή πλάκα (απόχρυσό, άργυρο, χαλκό, κ.λπ.) κρεμασμένη στο διάλυμα, ελευθερώνονταςβαθμιαία και με αργό ρυθμό θετικά ιόντα μέσα στο διάλυμα. Ως κάθοδος χρησιμοποιείται συνήθως ένα σύρμα, στο οποίο είναιστερεωμένο το αντικείμενο που πρόκειται να επιμεταλλωθεί, αποτελώνταςέτσι το ίδιο την κάθοδο. Χρησιμοποιούνται επίσης και αδιάλυτες άνοδοιαπό ανοξείδωτο χάλυβα και λευκόχρυσο, οπότε ως πηγή μετάλλουχρησιμεύει το ηλεκτρολυτικό λουτρό που τελικά εξαντλείται και πρέπει ναανανεώνεται. Εκτός από τη μεταλλική ένωση που πρέπει να αποτεθεί, τολουτρό επιμετάλλωσης μπορεί να περιέχει πρόσθετες ουσίες πουστιλβώνουν το αποτιθέμενο μέταλλο, αυξάνουν την αγωγιμότητα τουδιαλύματος και βελτιώνουν την καλυπτική ικανότητα του αποτιθέμενουμετάλλου, δηλαδή, την. πλήρη κάλυψη ολόκληρης της επιφάνειας τουμοντέλου. Τόσο για την ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση, όσο και για τηνηλεκτρομόρφωση χρησιμοποιείται ο ίδιος βασικός εξοπλισμός. Η διαφοράέγκειται στη συγκέντρωση του ηλεκτρολυτικού διαλύματος, στον χρόνοπαραμονής του αντικείμενου ή μοντέλου στο λουτρό, στη τάση της πηγήςρεύματος και στη θερμοκρασία. (Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

3.9.1. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΙΚΗΣΕΠΙΜΕΤΑΛΛΩΣΗΣ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΜΟΡΦΩΣΗΣ

Η περιγραφόμενη διαδικασία ειναι η απλούστερη δυνατή καιεφαρμόζεται τόσο για την ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση όσο και για τηνηλεκτρομόρφωση. Ο αντικειμενικός σκοπός της επιμετάλλωσης είναι οσχηματισμός ενός λείου, λεπτού, εξαιρετικά στιλπνού επιστρώματοςμετάλλου, με την ελάχιστη δυνατή ανάγκη εκ των υστέρων στίλβωσης. Οιεπιμεταλλώσεις που διαρκούν λίγο χρόνο δίνουν πολύ λεπτά επιστρώματαμε όχι καλή αντοχή στην τριβή και τη φθορά. Ο πρωταρχικός παράγονταςγια την επίτευξη ενός λείου και στιλπνού επιστρώματος είναι η κατάστασητης επιφάνειας πριν από την επιμετάλλωση και η απόλυτη καθαριότητα της

178

επιφάνειας. Οι διαδικασίες στίλβωσης και τα μέσα φινιρίσματοςεξετάζονται στο κεφάλαιο με τίτλο Φινίρισμα μετάλλων. Ο τεχνίτης έχει στηδιάθεση του, εκτός από τις χημικές και δύο ηλεκτρολυτικές μεθόδουςπροετοιμασίας της επιφάνειας του μετάλλου, τον ηλεκτροκαθαρισμό καιτην ηλεκτροαπογύμνωση. Τα προοριζόμενα για ηλεκτροαπόθεση μεταλλικά μοντέλα πρέπει ναείναι απολύτως καθαρά, απαλλαγμένα από λάδια, γράσα, οξείδια ήθειούχες ενώσεις. Αν οι ακαθαρσίες αυτές δεν αφαιρεθούν, θαπαρεμποδίσουν την επιμετάλλωση και θα οδηγήσουν σε ελαττωματικάεπιστρώματα. Ο ηλεκτροκαθαρισμός επιτρέπει την εκτέλεση ενός μεγάλουμέρους της δουλειάς αυτής την αφαίρεση και του τελευταίου ίχνουςσκόνης και γράσου από την προς επιμετάλλωση επιφάνεια.(Βιβλιογραφία Αριθμός 8)

3.9.2. ΗΛΕΚΤΡΟΚΑΘΑΡΙΣΜΌΣ

Ένα χάλκινο σύρμα 20 gauge στερεώνεται στο αντικείμενο και ύστεραστην ανοδική ράβδο. Κάθοδος γίνεται ένα δοχείο απόανοξείδωτο χάλυβα, με τη σύνδεση του προς την καθοδική ράβδο μέσωενός σύρματος που στερεώνεται με κλιπ στο χείλος του δοχείου. Έναδιάλυμα ηλεκτροκαθαρισμού, ετοιμασμένο σύμφωνα με τις οδηγίες,χύνεται στο δοχείο και θερμαίνεται στους Ι80°Ρ. "Ύστερα παροχετεύεταιρεύμα 6 βολτ και το αντικείμενο με το στερεωμένο σ' αυτό σύρμα βυθίζεταιστο διάλυμα. 'Ένα αλκαλικό διάλυμα ηλεκτροκαθαρισμού μπορεί να παρασκευασθείμε την ανάμιξη 30 περίπου γραμμαρίων και ενός λίτρου νερού. Παλιότερα,στον αλκαλικό ηλεκτροκαθαρισμό ως κάθοδος χρησίμευε το αντικείμενοκαι ως άνοδος το δοχείο, αλλά σήμερα πιστεύεται ότι είναι προτιμότερη ηαναστροφή της πολικότητας αυτής, γιατί παρά το γεγονός ότι στην κάθοδοπαράγεται διπλάσια ποσότητα υδρογόνου, από το οξυγόνο που παράγεταιστην άνοδο, η ανοδική αφαίρεση των ακαθαρσιών είναι πιοαποτελεσματική από την καθοδική. Τα σχηματιζόμενα αέρια υδρογόνο καιοξυγόνο προκαλούν την έντονη ανάδευση του αλκαλικού διαλύματος, πουπεριέχει μικρή ποσότητα διαβρεκτικού μέσου (συνήθως άλατος οργανικούσουλφονικού οξέος) και τη γαλακτωματοποίηση των ορυκτελαίων και τωνγράσων. Ύστερα από εμβάπτιση επί 20 περίπου δευτερόλεπτα, το αντικείμενοαφαιρείται από το λουτρό, πλένεται με κρύο νερό και βυθίζεται σε ένατυποποιημένο ψυχρό διάλυμα θειικού οξέος, που θα αφαιρέσει τα οξείδιατα οποία δεν αφαιρούνται με τον αλκαλικό ηλεκτροκαθαρισμό. Ύστερα, το αντικείμενο αφαιρείται κρατούμενο από το σύρμα,ξεπλένεται σχολαστικά με κρύο νερό και θεωρείται έτοιμο για

179

επιμετάλλωση. Πάντως, μπορεί να βυθιστεί και πάλι σε ένα δεύτερο όξινολουτρό στίλπνωσης και να ξαναπλυθεί πριν βυθιστεί τελικά στο λουτρόεπιμετάλλωσης. ΜΗΝ ΑΚΟΥΜΠΑΤΕ ΤΗ ΜΕΤΑΛΛΙΚΗ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑ, σεκανένα σημείο της, γιατί οι ακαθαρσίες των δαχτύλων σας θα αχρηστέψουνόλες τις εργασίες καθαρισμού και προετοιμασίας του αντικείμενου. Κάθεχειρισμός πρέπει να γίνεται με καθαρή χάλκινη λαβίδα ή τσιμπιδάκι. Μια δοκιμή του κατά πόσο ο ηλεκτροκαθαρισμός ήταν αποτελεσματικόςστηρίζεται στην παρατήρηση της μεταλλικής επιφάνειας, όσο πλένεταικάτω από τρεχούμενο νερό, μετά την αφαίρεση του αντικειμένου από τολουτρό. Τυχόν εμφάνιση «κολλήματος» του ρεύματος του νερού σεορισμένα σημεία της επιφάνειας είναι ένδειξη του ότι τα σημεία αυτάέχουν ακόμα λάδι ή γράσο. Στην περίπτωση αυτή πρέπει να γίνει νέοςηλεκτροκαθαρισμός. (Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

(Βιβλιογραφία Αριθμός 15)

180

3.9.3. ΗΛΕΚΤΡΟΑΠΟΓΥΜΝΩΣΗ

Η ηλεκτροαπογύμνωση είναι το αντίθετο της ηλεκτρολυτικήςεπιμετάλλωσης. Το εξωτερικό στρώμα μετάλλου που καλύπτειτο αντικείμενο αφαιρείται ηλεκτρολυτικώς, με σκοπό την παραγωγή μιαςστιλπνής, καθαρής επιφάνειας του βασικού μετάλλου, που αλλιώς θα ήταναπρόσιτη, έτσι ώστε να μπορεί να αποτεθεί ένα νέο μεταλλικό επίστρωμα.Το αντικείμενο γίνεται άνοδος με το να κρεμαστεί με χάλκινο σύρμα απότην ανοδική ράβδο ενώ ως κάθοδος χρησιμοποιείται ένα ορειχάλκινοέλασμα. Στο έλασμα αυτό αποτίθεται το αφαιρούμενο από την επιφάνειατου αντικείμενου μέταλλο και μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί. Το χρησιμοποιούμενο διάλυμα είναι ειδικό για τον σκοπό αυτό καιπεριέχει συνήθως ένα κυανιούχο άλας. Αν το αντικείμενο πάρει κατά τη διεργασία αυτή ένα σκοτεινό χρώμα,μπορεί να τριφτεί με μια συρματόβουρτσα, να επιστραφεί στο διάλυμα καινα παραμείνει εκεί μέχρις ότου αποκτήσει τον επιθυμητό βαθμόστιλπνότητας. Με τον τρόπο αυτό μπορεί να αφαιρεθεί ένα παλιόφθαρμένο επίστρωμα και το αντικείμενο να υποβληθεί σε νέαεπιμετάλλωση. Μετά την αφαίρεση του παλιού επιστροοματος, τοαντικείμενο ξεπλένεται σχολαστικά με κρύο νερό και βαφτίζεται στολουτρό ηλεκτρολυτικής επιμετάλλωσης. Αντικείμενα καλυμμένα μεπροστατευτικό βερνίκι πρέπει να καθαρίζονται επιμελώς με αραιωτικόπριν επιχειρηθεί η ηλεκτροαπογύμνωσή τους.

3.9.4. ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΛΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΜΕΤΑΛΛΩΣΗΣ Μολονότι είναι ίσως πιο βολική η αγορά έτοιμων ηλεκτρολυτικώνδιαλυμάτων, που αρκεί η προσθήκη αποσταγμένου νερού γιανα γίνουν έτοιμα για χρήση, για την κατανόηση της διεργασίας τηςεπιμετάλλωσης είναι χρήσιμες μερικές γνώσεις ως προς τοπεριεχόμενο τους.

3.9.5. ΛΟΥΤΡΑ ΧΡΥΣΟΥ Τα λουτρά αυτά είναι αραιά διαλύματα κυανίουχων αλάτων και έχουνσυνήθως αλκαλική αντίδραση, για να αποφευχθεί ο κίνδυνος έκλυσης τουδραστικού δηλητηρίου υδροκυανίου. Εξαιτίας του μεγάλου κόστους τουχρυσού, τα επιστρώματα του επάνω σε φθηνότερα βασικά μέταλλα έχουνσυχνά πολύ μικρό πάχος. Ένα επίστρωμα 0,0001 της ίντσας έχει καλήαντοχή στην τριβή και στη φθορά. Επιχρύσωση μπορεί να γίνει και σεχρυσά αντικείμενα χαμηλού αριθμού καρατιών, για να τους δώσει τηνεμφάνιση των πλουσιότερων σε χρυσό ειδών, ή απλώς για να τονώσει τοχρώμα τους. Γίνεται επίσης σε χρυσοποίκιλτα μεταλλικά αντικείμενα για νακαλυφθούν με χρυσό οι προεξοχές του άλλου μετάλλου. Τα ασημένια είδη

181

επιστρώνονται συχνά με χρυσό, που τα κάνει απρόσβλητα στην οξείδωσηκαθώς ο καθαρός χρυσός είναι απρόσβλητος από το οξυγόνο και το νερό,ενώ τα χρυσοκράματα πολύ δύσκολα οξειδώνονται στον αέρα και τηνυγρασία. Για να αποφευχθεί η ανάγκη στίλβωσης μετά την επιμετάλλωση,που θα είχε σαν αποτέλεσμα την μερική αφαίρεση του επιστρώματος χρυ-σού, το αντικείμενο πρέπει να στιλβώνεται σε ψηλό βαθμό πριναττό τηνεπιμετάλλωση. Επί πλέον των συνήθων εργασιών καθαρισμού πουπεριγράφηκαν προηγουμένως, μπορεί να χρειασθεί η λαμπρή εμβάπτισησε ειδικό λουτρό. Ο ορείχαλκος, ο χαλκός, το νικέλιο και ο άργυροςεπιχρυσώνονται εύκολα. Ως άνοδος χρησιμοποιείται είτε αδιάλυτο κράμαχρωμονικελίνης ή ανθρακούχου χάλυβος είτε φθειρόμενος καθαρόςχρυσός. Όταν η άνοδος είναι αδιάλυτη, ο χρυσός προέρχεται από τοδιάλυμα που χρειάζεται ανανέωση. Υπάρχουν έτοιμα διαλύματα, μεδιάφορα χρώματα χρυσού. Ακολουθεί μια τυπική σύνθεση ενός τέτοιουδιαλύματος.

3.9.6. ΛΟΥΤΡΟ ΕΠΙΧΡΥΣΩΣΗΣ Ά

Αδιάλυτη άνοδος από ανοξείδωτο χάλυβα, πυκνότητα καθοδικούρεύματος 1-5 αμπέρ/τετρ. πόδι, τάση 21/2 βολτ. Λεπτά επιστρώματαδημιουργούνται σε 15-20 δευτερόλεπτα. Για παχύτερες επιστρώσεις, τοαντικείμενο μπορεί να αφαιρεθεί από το λουτρό μόλις συμπληρωθεί οχρόνος των 20 δευτερολέπτων, να τριφτεί με κετσέ για να αφαιρεθούντυχόν ανωμαλίες και να ξαναβαφτισθεί στο διάλυμα. Αμέσως μετά τηνεπιμετάλλωση το αντικείμενο πλένεται με κρύο καθαρό νερό και ύστερα μεζεστό νερό, για να αποφευχθεί η δημιουργία χρωματικών κηλίδων. Τοαντικείμενο τοποθετείται σε ένα θερμαινόμενο δοχείο μαζί με καθαρόπριονίδι ξηρού ξύλου.

3.9.7. ΛΟΥΤΡΟ ΕΠΙΧΡΥΣΩΣΗΣ ΄Β Το διάλυμα θερμαίνεται στους 180°Ρ και η θέρμανση διατηρείται όσοκρατάει η επιμετάλλωση. Το αντικείμενο εμβαπτίζεται στο διάλυμακρεμασμένο σε ένα λεπτό χάλκινο σύρμα. Χρειάζονται λίγα μόνοδευτερόλεπτα εμβάπτισης· μακρότερη παραμονή δεν προσθέτει πάχος στοεπίστρωμα. Όταν το αντικείμενο έχει καλυφθεί με ένα λεπτό επίστρωμαχρυσού συμπεριφέρεται ως συμπαγές χρυσό αντικείμενο και η απόθεσηχρυσού σταματάει. Τα επιστρώματα του είδους αυτού είναι πολύ λεπτά καιδεν είναι τόσο ανθεκτικά και διαρκή όσο τα ηλεκτρολυτικά επιστρώματα. Καθώς ο χρυσός των διαλυμάτων αυτών επιμετάλλωσης χωρίς ρεύμαπροέρχεται από το διαλυμένο στο λουτρό χρυσοκυανιούχο κάλιο ή νάτριο,

182

το διάλυμα εξαντλείται βαθμιαία και χρειάζεται ανανέωση. Επίπλέον, τοεμβαπτιζόμενο αντικείμενο παρασύρει, όταν αφαιρείται, και μια ποσότηταδιαλύματος. Η απώλεια άλατος, που είναι δαπανηρή, μπορεί να μειωθείμε το βάφτισμα του αντικείμενου, ευθύς μόλις αποσυρθεί από το λουτρόεπιμετάλλωσης, σε ένα δοχείο με καθαρό αποσταγμένο νερό. Το υγρόχρησιμοποιείται για τη μερική ανανέωση του λουτρού και έτσι ότιαφαιρείται μηχανικώς από το λουτρό επιστρέφεται χωρίς δαπάνη.

3.9.8. ΛΟΥΤΡΑ ΕΠΑΡΓΥΡΩΣΗΣ

Τα λουτρά επαργύρωσης περιέχουν διαλυμένο κυανιούχο άργυρο καικυανιούχο κάλιο. Ο άργυρος έχει μια ισχυρή τάση απόθεσης και γι' αυτόδίνει θαμπά επιστρώματα, που χρειάζονται στίλβωση να γίνουνγυαλιστερά. Για την επίτευξη λαμπρών αποθέσεων προστίθενται στοδιάλυμα διάφορα βοηθητικά όπως ο διθειούχος άνθρακας. Το διάλυμα δενχρειάζεται θέρμανση και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη θερμοκρασία τουδωματίου, δηλαδή, στους 70°F περίπου.

3.9.9. ΛΟΥΤΡΟ ΑΡΓΥΡΟΥ ΤΑΧΕΙΑΣ ΑΠΟΘΕΣΗΣ

Για τη βελτίωση της πρόσφυσης του επιστρώματος αργύρου στο βασικόμέταλλο χρησιμοποιείται μερικές φορές ένα πρόσθετο λουτρό, γνωστό ωςλουτρό ταχείας απόθεσης, που δημιουργεί σε μικρό χρονικό διάστημα έναενδιάμεσο στρώμα αργύρου, κάτι σαν «αστάρι». Το λουτρό αυτόχρησιμοποιείται ειδικώς κατά την επαργύρωση των μη σιδηρούχωνμετάλλων. Για την εξασφάλιση καλής πρόσφυσης (αυτό ισχύει για όλες τιςπεριπτώσεις) το μοντέλο πρέπει να είναι σε ηλεκτρική επαφή πριν από τηνεμβάπτιση στο λουτρό. Το χάλκινο σύρμα επαφής που οδηγεί από τηνκάθοδο στο μοντέλο πρέπει να κάνει επαφή σε ένα σημείο που δεν θαείναι αργότερα εκτεθειμένο στη θέα. Η ταχεία ενδιάμεση απόθεση γίνεταιμε μεγάλη πυκνότητα ρεύματος, έτσι ώστε να εμποδισθεί ο σχηματισμόςενός υπέρλεπτου μη συνεκτικού μεταλλικού επιστρώματος,χαρακτηριζόμενου ως απόθεση εμβάπτισης, που μπορούσε να γίνει στοκυρίως λουτρό επαργύρωσης. Το ειδικό διάλυμα ταχείας απόθεσης έχειμικρή περιεκτικότητα σε άργυρο και μεγάλη περιεκτικότητα σε κυανιούχοκάλιο ή νάτριο. Για την ταχεία απόθεση αρκούν 30 δευτερόλεπταεμβάπτισης, ύστερα από τα οποία το αντικείμενο μπορεί να βουτηχθεί στοκανονικό λουτρό επαργύρωσης.

183

3.10. Στίλβωση καιΛείανση των Μετάλλων

3.10.1 Στίλβωση Η στίλβωση είναι μέθοδος παραγωγής μιας επιθυμητής επιφάνειαςπάνω σε μέταλλο, με την αφαίρεση κάποιας ποσότητας επιφανειακούυλικού μέσω της επενέργειας διαφόρων ειδών λειαντικών υλών. Τολειαντικό υλικό μπορεί να εφαρμοστεί με το ένα χέρι μέσω υφάσματος, ήμε τη χρήση διάφορων τύπων στιλβωτικών τροχών στερεωμένων στοκατάλληλο μοτέρ. Η εκλεγόμενη τεχνική και τα χρησιμοποιούμενα υλικάεξαρτώνται από πολλούς μεταβλητούς παράγοντες, ανάμεσα στους οποίουςσυγκαταλέγονται η κατάσταση της επιφάνειας σε σχέση με την επιθυμητή,η μέθοδος στίλβωσης, δηλαδή το κατά πόσο θα γίνει με το χέρι ή μεμηχανή, η ταχύτητα του μοτέρ, το μέγεθος και το υλικό κατασκευής τουτροχού και το χρησιμοποιούμενο λειαντικό μέσο. Από τεχνική άποψη, το γυάλισμα ακολουθεί τη στίλβωση και ελάχιστομόνο μέταλλο αφαιρεί (η αφαίρεση έχει ήδη γίνει κατά τη στίλβωση).Σκοπός είναι να πάρει το μέταλλο την τελική επιφανειακή του εμφάνιση.

3.10.2. Στίλβωση με το χέρι

Ο τεχνίτης έχει στη διάθεση του εκατοντάδες λειαντικών υλικών. Τομεγαλύτερο πρόβλημα του είναι να αποφασίσει το ποιο απ' αυτά ή τοποιος συνδυασμός τους θα κάνει δυνατή την αποδοτικότερη, ευκολότερηκαι οικονομικότερη εργασία έτσι ώστε να πετύχει τα επιθυμητάαποτελέσματα. Για τη στίλβωση με το χέρι, όταν αυτή είναι αναγκαία ή επιθυμητή,υπάρχουν διάφορα στιλβωτικά υφάσματα. Λειαντικά πανιά εμποτισμέναηλεκτρολυτικούς με διαβρωτικούς κόκκους όπως αυτοί του οξειδίου τουαργιλίου (που μπορούν να καμφθούν γύρω από το μεταλλικό αντικείμενοχωρίς να σπάσουν), σμυριδόπανα με διάφορες τραχύτητες (υπάρχουνεννέα τύποι 4/0, 3/0, 2/0, 1/0, 1/2, 1, 1 1/2,2 και 3 όπου η αύξηση τουαριθμού σημαίνει λεπτότερους κόκκους), χρησιμοποιούμενα γιαπερισσότερο ή λιγότερο επίπεδες επιφάνειες, χαρτιά κρόκου (για νααφαιρούνται οι γρατσουνιές), γυαλόχαρτα ή χαρτιά στρωμένα μεσχιστολιθικούς κόκκους (για τη δημιουργία ομοιόμορφης υφής), πανιάεπιστρωμένα με κόκκινο οξείδιο του σιδήρου (για να δίνεται στο μέταλλομεγάλη στιλπνότης), δέρματα σαμουά (για τον καθαρισμό και τη στίλβωσημε βοηθητικά λειαντικά ή στιλβωτικά μέσα, με ποικίλα εμπορικά ονόματα,για την αφαίρεση των χρωματικών κηλίδων.

184

Επίπλέον, υπάρχουν επίπεδα λειαντικά τεμάχια με στερεό υπόστρωμαντυμένα με κετσέ, κατσικόδερμα ή σαμουά, που χρησιμοποιούνται με τοχέρι σε συνδυασμό με διάφορα λειαντικά μέσα ή στιλβωτικάπαρασκευάσματα και ανάλογα τεμάχια με προσαρμοσμένα τόσο τηνεπένδυση όσο και το λειαντικό μέσο, όπως κομμάτια σμυριδόπανουδιαφόρων αδροτήτων. Τα μέσα αυτά χρησιμοποιούνται όταν δεν είναιδιαθέσιμα λειαντικά μοτέρ ή για δουλειές, που δε μπορούν να γίνουν μετον τροχό.

3.10.3. Στίλβωση με μοτέρ Τα μοτέρ στίλβωσης μπορούν να δεχθούν διάφορους τροχούς,κατασκευασμένους από μια πολύ μεγάλη ποικιλία λειαντικών καιστιλβωτικών υλικών. Το μοτέρ πρέπει να είναι ικανό να περιστρέφεται με3450 στροφές το λεπτό, ταχύτητα που ταιριάζει στις περισσότερεςλειαντικές και στιλβωτικές ανάγκες. Μερικά μοτέρ έχουν μεταβλητήταχύτητα, αρχίζοντας από τις 1740 στροφές (τη συνηθισμένη ταχύτητατροχίσματος, αλλά και την ταχύτητα λείανσης και στίλβωσης που ταιριάζειστα σύρματα και τις αλυσίδες) και τελειώνοντας στις κλασικές 3450στροφές (μερικές φορές με ορισμένα ενδιάμεσα στάδια). Τα μοτέρλειτουργούν συνήθως μεεναλλασσόμενο ρεύμα 220 βολτ 50 περιόδων και έχουν συνήθως ισχύ από1 / 3 μέχρι 1 / 2 ίππων. Φυσικά υπάρχουν και μικρότεραή μεγαλύτερα. Συνιστώνται τα μοτέρ με ερμητικά κλειστά, μόνιμαλιπασμένα ρουλεμάν. Μερικά μοτέρ έχουν διπλοκωνικό άξονα, πουπροεξέχει προς τα αριστερά (Γ) και τα δεξιά (Κ.) και άλλα ένα κωνικόάξονα, συνήθως στ' αριστερά, και έναν ευθύ άξονα με τσοκ στα δεξιά, πουμπορούν να αλλάζονται αλλά όχι ο αριστερός με τον δεξιό. Υπάρχουν και μοτέρ με έναν μόνο κινητήριο ευθύ άξονα. Το ίδιο μοτέρμπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο για λείανση όσο και για στίλβωση αρκεί ναέχει μεταβλητή ταχύτητα και να δέχεται εναλλάξιμους ευθείς και κωνικούςάξονες (οι πρώτοι είναι για στιλβωτικούς και οι δεύτεροι για λειαντικούςτροχούς). Κατασκευάζονται επίσης και μοτέρ με σταθερούς, μηεναλλάξιμους κυλινδρικούς άξονες, που δέχονται στο άκρο εναλλάξιματσοκ, τοποθετημένους στα αριστερά είτε στα δεξιά του μοτέρ. Στιλβωτικοί τροχοί μπορούν επίσης να στερεωθούν σε δράπανους,τόρνους ή εύκαμπτους άξονες - φλεξίμπλ, όταν δεν υπάρχουν τα ειδικάμηχανικά μέσα. Μοτέρ ισχύος 1/10-1/15 του ίππου με άξονα φλεξίμπλμπορούν να χρησιμοποιηθούν για μικρές τροχόβουρτσες, που έχουνδιάμετρο εσωτερικού ανοίγματος 3/32 της ίντσας ή και μικρότερη. Οιτροχόβουρτσες αυτές γίνονται με τρίχες ή μεταλλικό σύρμα.

185

Για μεγαλύτερες διαμέτρους πολλαπλασιάστε τους αριθμούς περιφερικήςταχύτητας της στήλης της 1 ίντσας επί την πραγματική διάμετρο σε ίντσεςτου χρησιμοποιούμενου τροχού. Το αποτέλεσμα είναι σωστό μεικανοποιητική προσέγγιση.

3.10.4. Γενικές παρατηρήσεις για τη στίλβωση και το γυάλισμα

Στις περισσότερες περιπτώσεις, είναι αξιοσύστατη πρακτική το ναπεριορίζει κανείς τη χρησιμοποίηση ενός συγκεκριμένου στιλβωτικού ήγυαλιστικού υλικού σε ένα συγκεκριμένο βοηθητικό στιλβωτικό μέσο, έτσιώστε να μεγιστοποιείται η απόδοση και να αποφεύγεται η μόλυνση. Ανχρειαστεί η χρησιμοποίηση ενός και του αυτού μέσου σε συνδυασμό μεένα άλλο υλικό, τότε το βοηθητικό μέσο, αν είναι κατασκευασμένο απόμαλακό υλικό, θα πρέπει να καθαρισθεί σχολαστικά με μια ειδική ξύστραμετάλλου. Αυτή κρατιέται σε επαφή με το πρόσωπο του μέσου (τροχού)που περιστρέφεται, ύστερα απομακρύνεται και επαναφέρεται ρυθμικάμέχρις ότου το πρόσωπο του μέσου καθαρίσει τελείως από το παλιό υλικόή μέχρις ότου ο τροχός αποκτήσει το επιθυμητό σχήμα. Για το σκοπόαυτό, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ένα παλιό ξυλοπρίονο. Ταεργαλεία αυτά χρησιμοποιούνται επίσης για τη μορφοποίηση των μέσωνστίλβωσης σε ειδικές κατασκευές, σύμφωνα με τις ανάγκες. Τροχοί που υπερφορτώνονται με λειαντικό ή στιλβωτικό υλικό χάνουντην απόδοση τους και πρέπει να καθαριστούν. Επί πλέον, αν αφεθούνακαθάριστοι, θα αφήνουν μια μαύρη απόθεση λειαντικού ή στιλβωτικούυλικού στην επιφάνεια του μετάλλου. Έτσι, τα υλικά αυτά πρέπει ναχρησιμοποιούνται με φειδώ και όταν χρειάζεται, γιατί οι μικρές, διαδοχικάπροστιθέμενες, ποσότητες υλικού είναι πιο αποδοτικές από ίσες ποσότητεςπου προστίθενται δια μιας. (Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

3.10.5. Εξοπλισμός Στίλβωσης στη Μαζική Παραγωγή

Αν και εκείνο που πραγματοποιεί την τόρνευση και καθορίζει το τελικόφινίρισμα της επιφάνειας είναι το μέσο, εκείνος που παρέχει την ενέργειαγια να γίνει η όλη επεξεργασία είναι ο εξοπλισμός μαζικής στίλβωσης. Ησωστή επιλογή αυτού του εξοπλισμού παίζει πολύ σημαντικό ρόλο και στοκείμενο που ακολουθεί θα περιγράψουμε τον εξοπλισμό πουχρησιμοποιείται σήμερα με σκοπό για διευκολύνουμε τουςκοσμηματοποιούς να επιλέξουν εκείνον που ταιριάζει καλύτερα στηνεπιχείρησή τους. Η ΣΤΙΛΒΩΣΗ ΣΕ ΑΝΑΤΡΕΠΟΜΕΝΟ ΜΠΟΥΡΕΤΟ είναι ο παλαιότεροςτύπος μαζικής στίλβωσης, ο οποίος χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα. Η

186

μάζα (τα κοσμήματα και το μέσο) που βρίσκεται στο εσωτερικό ενόςανατροπέα ή μπουρέτου περιστρέφεται μέσα σε έναν οκταγωνικό θάλαμοστο πάνω μέρος ενός κεκλιμένου επιπέδου , κυλά προς τα κάτω και στησυνέχεια της περιστροφής η όλη διαδικασία αρχίζει από την αρχή.(Βιβλιογραφία Αριθμός 8)

(Βιβλιογρ. Αριθμός 15)

Δεν υπάρχει κίνηση του μέσου σε σχέση με τα κοσμήματα κατά τηδιάρκεια του 50 τοις εκατό του κύκλου περιστροφής. Αυτό το είδοςμηχανήματος χαρακτηρίζεται από διάφορους περιορισμούς από τηνάποψη ότι χρειάζεται έναν κύκλο εξαιρετικά μεγάλου χρόνου και ότιπραγματοποιεί τελικά επιφανειακή στίλβωση χαμηλής ποιότητας. Κατά τηδιάρκεια του κύκλου δεν υπάρχει δυνατότητα διέλευσης κάποιου υγρούμέσα από το σύστημα κι αυτό θεωρείται ένα από τα σημαντικάμειονεκτήματά του. Το μπουρέτο στίλβωσης είναι επαρκές για τη στίλβωσηεπίπεδων κοσμημάτων που σε άλλους τύπους μηχανημάτων μπορεί ναμην στιλβωθούν καλά καθώς και για μικρές παρτίδες κοσμημάτων πουχρειάζονται ένα γρήγορο φινίρισμα χωρίς ιδιαίτερες ποιοτικές απαιτήσεις. Τα ΤΥΜΠΑΝΑ ΠΑΛΜΙΚΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ έκαναν την εμφάνισή τουςείκοσι χρόνια πριν και παραμένουν ακόμη και σήμερα τα πιο δημοφιλή,αποτελεσματικά και οικονομικά μηχανήματα. Τα χαρακτηριστικά τουςπεριλαμβάνουν πολύ χαμηλό κόστος συντήρησης, ένα σύστημα διέλευσης

187

για υγρά μείγματα και απόδοση υψηλής ποιότητας στιλβώματος τωνκοσμημάτων σε σχέση με τη συνολική μάζα του τύμπανου. Οποιοδήποτεπροϊόν χρειάζεται στίλβωση (με την εξαίρεση πολύ ελαφρών επίπεδωνκομματιών) μπορεί να επεξεργαστεί με ιδιαίτερη επιτυχία στο τύμπανοπαλμικών κινήσεων. Πολλοί από τους λόγους που αυτή η μέθοδοςπαραμένει η περισσότερο αποδοτική από άποψη Κόστους είναι οιαναλογίες ποσότητας ανά φορτίο, ο χρόνος ενασχόλησης του εργατικούδυναμικού που καταναλώνεται για το άδειασμα της μονάδας και τοσχετικά χαμηλό αρχικό κόστος εγκατάστασης, αλλά και της μετέπειτασυντήρησης. Δίνει, επίσης, ικανοποιητικά αποτελέσματα όσον αφορά τηνεπεξεργασία αλυσίδων. Τα ΜΠΟΥΡΕΤΑ ΥΨΗΛΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (Φυγόκεντρα μπουρέτα σεπλανητική διάταξη) βασίζονται στην ίδια αρχή λειτουργίας με εκείνη πουισχύει για τα ανατρεπόμενα μπουρέτα με τη διαφορά ότι διαθέτουνεπιπλέον και την φυγόκεντρη ενέργεια που συμβάλλει στη μείωση τουχρόνου επεξεργασίας. Σε αυτόν τον τύπο μηχανήματος, διάφορα μπουρέτασυναρμολογούνται σε έναν τροχό -που μοιάζει με εκείνον - που συναντάμεστα λούνα-παρκ και το όλο σύστημα περιστρέφεται με μεγάλη ταχύτητακαθώς γυρίζουν τα μπουρέτα. Τα μηχανήματα ( αυτά δεν δίνουνικανοποιητικά αποτελέσματα , όταν θέλουμε να πραγματοποιήσουμετόρνευση σε βάθος, δεν μπορούν να προσαρμοστούν για ένα σύστημαδιέλευσης υγρού μείγματος και δεν μπορούν να στιλβώσουν ικανοποιητικάτα κοσμήματα που διαθέτουν βαθιές εσοχές. 'Ενα από τα χαρακτηριστικάαυτού του τύπου μηχανήματος είναι ότι ελαχιστοποιεί το χρόνοεπεξεργασίας, ενώ από την άλλη, απαιτεί γενικώς ένα σχετικά υψηλόαρχικό κόστος εγκατάστασης. Σε γενικές γραμμές δεν θεωρείται μίαεπιτυχημένη επιλογή για τη μαζική στίλβωση. Τα ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΔΙΣΚΩΝ ΥΨΗΛΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (Φυγόκεντροςδίσκος) συνδυάζουν την τρισδιάστατη δράση ενός τύμπανου παλμικώνκινήσεων με τον μειωμένο χρόνο επεξεργασίας των φυγόκεντρωνμηχανημάτων. Αυτό το μηχάνημα προσφέρει τη δυνατότητα διέλευσης ,κάποιου υγρού καθώς και την υψηλή ενέργεια. Το σημαντικότεροπλεονέκτημά του είναι ότι μειώνει το χρόνο επεξεργασίας. 'Ενα από ταμειονεκτήμαια των δίσκων υψηλής ενέργειας είναι ότι η σχεδίασή τουςμπορεί να παρουσιάσει προβλήματα συντήρησης και αυτά σε συνδυασμόμε το μεγάλο αρχικό κόστος εγκατάστασης δια μορφώνουν μία πολύυψηλότερη τιμή ανά κόσμημα από άποψη στίλβωσης στη μαζικήπαραγωγή. Τα ΣΤΙΛΒΩΤΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΚΥΛΙΣΗΣ είναι σχετικά νέα στον τομέατης Μαζικής Στίλβωσης και προσφέρουν μία σημαντικά ταχύτερηεπεξεργασία καθώς και μπορούν να προσαρμοστούν σε ένα σύστημαδιέλευσης υγρού. Το μοναδικό σύστημα εκφόρτωσης αυτού του

188

μηχανήματος απαιτεί λιγότερο από ένα λεπτό για την εκκένωση τωνκοσμημάτων κι ο τεχνίτης δεν χρειάζεται ποτέ να χειριστεί το μέσο. Αυτό τομηχάνημα δεν μπορεί να επεξεργαστεί πολύ λεmά κοσμήματα και δενδίνει καλά αποτελέσματα όσον αφορά στη στίλβωση των αλυσίδων. Τα ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ ΜΑΓΝΗΤΙΚΩΝ ΒΕΛΟΝΩΝ (ΜαγνητικάΜηχανήματα Στίλβωσης) θα γυαλίσουν τα κοιλώματα και τις εσοχές καιγενικότερα όλα αυτά τα δυσκολοπρόσιτα τμήματα των κοσμημάτων .Πολύλεπτά καρφάκια ή βελόνες σε συνδυασμό με ένα ειδικό μείγμαεπιτυγχάνουν την επεξεργασία του γυαλίσματος. Αυτό το μηχάνημα δίνειεξαιρετικά αποτελέσματα. Για να επιτευχθεί ένα πραγματικά υψηλήςποιότητας γυάλισμα της επιφάνειας, τα κοσμήματα πρέπει συνήθως ναυποβληθούν σε επιπλέον επεξεργασίες σε εξοπλισμούς άλλου τύπου. Ταμειονεκτήματα των μηχανημάτων μαγνητικών βελόνων είναι ότι δενγυαλίζουν ικανοποιητικά τις επίπεδες επιφάνειες και δεν μπορούν ναπροσαρμοστούν σε οποιοδήποτε τύπο συστήματος διέλευσης.

3.10.6. Πλεονεκτήματα Της Μαζικής Στίλβωσης

Η Μαζική Στίλβωση δεν χρειάζεται να είναι μία ιδιαίτερα χρονοβόραδιαδικασία. Πολλοί κατασκευαστές πιστεύουν ότι σε περίπτωση πουκάποια διαδικασία στίλβωσης απαιτεί περισσότερο από οκτώ ώρες, τότεαυτή η διαδικασία δεν κάνει γι' αυτούς. Λάβετε υπόψη σας άτι ταμηχανήματα δεν λειτουργούν μόνο κατά τη διάρκεια ενός κανονικούεργάσιμου οκτάωρου, αλλά και ότι τα τελικά στάδια γυαλίσματος μπορούννα ολοκληρωθούν από τα ίδια τα μηχανήματα αφού οι εργαζόμενοι έχουνήδη φύγει από το εργοστάσιο. Η υγρή επεξεργασία πραγματοποιείται τοπρωί, ενώ η επεξεργασία εν ξηρώ πραγματοποιείται το βράδυ. Όταν οιεργαζόμενοι φτάσουν στο εργοστάσιο το πρωί, η διαδικασία φινιρίσματοςθα έχει ολοκληρωθεί Ακόμη, οι κατασκευαστές κοσμημάτων πρέπει πάντα να λαμβάνουνυπόψη τους την απώλεια του πολύτιμου μετάλλου που συμβαίνει με τηνεπεξεργασία του γυαλίσματος. 'Οταν ολοκληρωθεί και το τελικό φινίρισμαενός συνηθισμένου χρυσού δακτυλιδιού, ένα ποσοστό πέντε με δέκα τοιςεκατό του χρυσού μπορεί να βρίσκεται στο δάπεδο ή και στον πάγκοεργασίας με τη μορφή λεπτής σκόνης, το οποίο ίσως ανακτηθεί. 'Ενασυνηθισμένο χρυσό δαχτυλίδι που περνά από την επεξεργασία της μαζικήςστίλβωσης χάνει μόνο ένα με δύο τοις εκατό από το συνολικό κράμα,απώλεια η οποία είναι πλήρως ανακτήσιμη μέσω του υδάτινου συστήματοςδιέλευσης. 'Ενα άλλο σημαντικό πρόβλημα για πολλούς κοσμηματοποιούς είναι ηδιαχείριση του χρησιμοποιημένου νερού που παράγεται από την υγρή

189

διαδιKασία φινιρίσματος. Κυκλοφορούν σήμερα στην αγορά, μικράσυμπαγή συστήματα που όταν συνδυάζονται με τα σωστά χημικά,καθιστούν τα περισσότερα μέταλλα ανακτήσιμα ή ακίνδυνα. Και ενα άλλοσημαντικό πλεονέκτημα αυτής της καινούριας τεχνολογίας είναι ότι μαςπροσφέρουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούμε συνεχώς το ίδιο νερόκαθιστώντας την όλη διαδικασία ένα οικολογικά φιλικό σύστημα. Οιδιαδικασίες της μαζικής στίλβωσης θα λαμβάνουν πάντα υπόψη τους τηναναμενόμενη τιμή λιανικής του τελικού προϊόντος καθώς και την αξία πουζητά ο πελάτης σε σχέση με τα χρήματα που θα ξοδέψει. (ΒιβλιογραφίαΑριθμός 8)

3.11. Το Χρωμάτισμα τωνΜετάλλων

Το χρωμάτισμα των μετάλλων πρέπει να ακολουθεί τη στίλβωση και τογυάλισμα, καθώς αποτελεί το τελικό στάδιο του φινιρίσματος ενόςμεταλλικού αντικείμενου. Ο κύριος σκοπός του χρωματίσματος είναι ηπαραγωγή ενός επιφανειακού εφέ σε σύντομο χρόνο. Το εφέ αυτό μπορείνα επιτευχθεί με φυσικό τρόπο αλλ' απαιτεί πολύ μακρό χρόνο για νασυμπληρωθεί με τις φυσικές διεργασίες και ίσως ειδικές συνθήκες, πουδεν συντρέχουν πάντα. Η φυσική μεταβολή χρώματος των μεταλλικώνεπιφανειών όταν αυτές μείνουν εκτεθειμένες στον αέρα, την υγρασία και ταδιάφορα αέρια του περιβάλλοντος είναι, στην ουσία, αποτέλεσμα ενόςσυνδυασμού διάβρωσης κι οξείδωσης, που αλλάζει τελείως τη σύνθεση τηςεπιφάνειας, κυρίως λόγω των οξειδωτικών φαινομένων που επισυμβαίνουν.Η ανάπτυξη της χρωματικής αυτής αλλαγής χαρακτηρίζεται πατινάρισμακαι η τεχνητή επιταχυμένη απόκτηση της πατίνας είναι ο κύριος σκοπόςτου χρωματίσματος. Το χρωμάτισμα γίνεται ως τελευταία φάση του φινιρίσματος, μετά τηντυχόν συγκόλληση και τη λείανση. Σε όλες τις διεργασίες χημικούχρωματίσματος είναι ουσιώδης ο καλός εξαερισμός, γι' αυτό, η δουλειάπρέπει να γίνεται κοντά σ' εξαεριστήρα ή, όπου είναι δυνατό, στο ύπαιθρο. Το χρωμάτισμα μπορεί να γίνει με διάφορες μεθόδους: χημικές,θερμικές και ηλεκτροχημικές. Οι μηχανικές μέθοδοι, που στηρίζονται στηχρησιμοποίηση λακών. ελαιοχρωμάτων και βερνικιών, δενπεριλαμβάνονται σ' αυτό το κεφάλαιο αφού τα υλικά αυτά δε σχηματίζουνχημικούς συνδυασμούς με τα μέταλλα και συνεπώς δίνουν επιφανειακάεφέ που ελάχιστα έχουν να κάνουν με τις ιδιότητες του ίδιου τουμετάλλου. Στο χρωμάτισμα των μετάλλων υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες, πουμολονότι δεν μπορούν να αγνοηθούν, έχουν τελείως εμπειρικό χαρακτήρακαι δεν μπορούν να γίνουν αντικείμενο επιστημονικής αντιμετώπισης. Ο

190

ένας παράγοντας είναι η σύνθεση του μετάλλου. Ιδιαίτερα στην περίπτωσητων κραμάτων, οι επιδράσεις των συστατικών τους μερών με τα χημικάμέσα είναι εξαιρετικά περίπλοκες και μεταβάλλονται από περίπτωση σεπερίπτωση. "Άλλοι παράγοντες, που επηρεάζουν το αποτέλεσμα είναι ηθερμοκρασία χρήσης των χημικών μέσων, ο επιτρεπόμενος χρόνοςαλλαγής, ο τρόπος μορφοποίησης του μετάλλου (τα χυτά μέταλλαχρωματίζονται δυσκολότερα από τα σφυρήλατα ή κατ' άλλο μηχανικότρόπο μορφοποιημένα) και η καθαρότητα των χρησιμοποιούμενωνχημικών ουσιών. Για το χρωμάτισμα μεγάλων αντικειμένωνχρησιμοποιούνται πιθάρια από ανόργανο υλικό, προστατευμένα από τιςθερμικές ή μηχανικές κρούσεις μέσα σε ξύλινα κιβώτια. Γυάλινα δοχεία,όπως αυτά του τύπου πυρέξ (που χρησιμοποιούνται όπου συνιστάται ήχρειάζεται θέρμανση) προστατεύονται επίσης με ξύλινο περίβλημα. Έναξύλινο καπάκι από σταυρωτές σανίδες τοποθετείται στον πυθμένα τωνδοχείων αυτών, ως πρόσθετη προφύλαξη από το σπάσιμο τους κατά τοχρωμάτισμα μεγάλων αντικειμένων, σε περίπτωση απότομης πτώσης. Ταδοχεία μισογεμίζονται με χαλίκια ή αφήνονται κενά. Χρησιμοποιούνταιεπίσης ειδικά ξύλινα δοχεία χρωματισμού και, σε ορισμένες περιπτώσεις,βούτες από βινυλικό πλαστικό. Γενικώς, η θερμότητα επιταχύνει την επίδραση των χημικών ουσιώναλλά συχνά το χρωμάτισμα στη θερμοκρασία του δωματίου δίνειδιαρκέστερα αποτελέσματα. Τα μεγάλα τεμάχια που μένουν βαφτισμένατελείως σε θερμά διαλύματα παίρνουν ευκολότερα ομοιόμορφο χρώμα,γιατί θερμαίνετε και προσβάλλεται ταυτόχρονα ολόκληρη η επιφάνειατους. Οι χημικές ουσίες μπορούν επίσης να απλωθούν στην επιφάνειαμένα κομμάτι πανί , η με φυσικό σφουγγάρι η με πινέλο, αν το μέγεθοςτου αντικειμένου δεν ειναι βολικό για μια πλήρη εμβάπτιση.(Βιβλιογραφία Αριθμός 10)

191

3.12 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗΣΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ

ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΑΤΕΝΑ GOLD

Στις μετέπειτα παραγράφους θα περιγραφεί ολόκληρη η μαζικήπαραγωγική διαδικασία από τον σχεδιασμό έως και την πώληση- τουκοσμήματος που πραγματοποιείται στο κέντρο παραγωγής της εταιρείαςATENA GOLD, παράγει κοσμήματα χρυσού και λευκόχρυσου 14 και 18καρατίων. Ο σχεδιαστικός τομέας (πρώτος), στον οποίο πραγματοποιούνται τασχέδια των κοσμημάτων στο χέρι, είναι η αρχή για τη δημιουργία κάθεκοσμήματος. Στους επόμενους τομείς, δημιουργούνται τα καλούπια απόλάστιχο ή σιλικόνη Kerr (Sybron, Dental, Specialities, California) που θαδεχτούν τα μοντέλα από κερί, το οποίο υπάρχει σε μορφή φύλλων, καικόβεται και πλάθεται σχετικά εύκολα σαν πλαστελίνη. Ψήνεται στους 75ºCκαι κοστίζει 3€ το κομμάτι. Αφού κρυώσουν, εξέρχονται από τα καλούπια όλα τα κομμάτια καισυγκολλούνται με τις μπουκαδούρες σχηματίζοντας δενδροειδείς μορφές.Έπειτα μεταφέρονται προς χύτευση. Το αμέσως επόμενο βήμα είναι ηχύτευση: καταρχάς θερμαίνεται ο φούρνος, έπειτα τα «δενδράκια»τοποθετούνται μαζί με τις σωστές αναλογίες γύψου μέσα στα λεγόμενα«ποτήρια», που κατασκευάζονται απο λαμαρίνα και λάστιχο, και τα οποίακατόπιν τοποθετούνται στη μηχανή αποκέρωσης για χρονικό διάστημα 3ωρών στους 130ºC, με αποτέλεσμα να λιώσει το κερί και να δημιουργηθείτο «αρνητικό» καλούπι, στο οποίο θα εγχυθεί το πολύτιμο μέταλλο. Αφούγίνει η αποκέρωση, ψήνεται ο γύψος στους 750ºC, διατηρώντας ταποτήρια ζεστά χύνεται το μέταλλο από το κενό όπου εξήλθε προηγουμένωςτο κερί και αναμένεται η ψύξη που θα δώσει και στο κόσμημα τηνεπιθυμητή για τον χρυσικό, μορφή. Με έναν επιδέξιο τρόποελευθερώνονται τα δενδράκια από τα γύψινα καλούπια και με μια λαβίδαψύχονται σε κρύο νερό. Για τον καθαρισμό του μετάλλου από το γύψο και τις ξένες ουσίες,απαραίτητο είναι, το επαγωγικό λιώσιμο σε κενό αέρος (ουδέτερηατμόσφαιρα) ή το οξυγόνο. Τα ψήγματα-βρωμιές παραμένουν στατοιχώματα του μηχανήματος. Εν συνεχεία το κάθε «κόσμημα»αποχωρίζεται το δενδράκι του και ανάλογα με το σχέδιο τοποθετείται σεειδικούς αποθηκευτικούς χώρους. Με τη βοήθεια του τεχνίτη α-ποχωρίζεται τις μπουκαδούρες και υπόκειται στην ανάλογη επεξεργασία(φινίρισμα με διάφορους τροχούς, γυάλισμα κ.ά.) και από τους καρφωτέςτην τοποθέτηση πολύτιμων λίθων. Αφού ολοκληρωθεί το κόσμημα

192

διέρχεται από ένα λέιζερ με ειδικούς (μεγεθυντικούς) φακούς για τυχόνελαττώματα. Ένα από τα τελευταία στάδια είναι η λείανση-γυάλισμα με βούρτσες καιειδικά υγρά. Το κάθε κόσμημα πρώτα τοποθετείται σε λιπαρές ουσίες πουπεριέχονται σε ειδικό πλυντήριο, με δόνηση και υψηλή θερμοκρασίακαθαρίζεται. Ξεπλένεται με ειδικό υγρό (απολάδωση). Κατόπιντοποθετείται σε νερό και βιτριόλι και είναι ελεύθερο να δεχθείεπιπλατίνωμα ή επιχρύσωμα με ηλεκτρόλυση σε υγρό ρόδιο για 1,5 λεπτόκαι έπειτα ξεπλένεται σε νερό. Στα σημεία του κοσμήματος στα οποία δενείναι επιθυμητό το επιχρύσωμα ή το επιπλατίνωμα, περνιέται βερνίκι, τοοποίο στο τέλος αφαιρείται με ΑΣΕΤΟΝ. Σ’ αυτό το στάδιο το κόσμημα είναι έτοιμο να δεχθεί την τελευταίαφροντίδα, προτού τοποθετηθεί στη βιτρινα κάποιου καταστήματος προςπώληση. (Βιβλιογραφία Αριθμός 14)

193

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΠΡΟΦΙΛ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΟ ΚΟΣΜΗΜΑ

194

4.1 Προφίλ επιχειρηματικώνδραστηριοτήτων στο χειροποίητο κόσμημα

4.1.1. Δραστηριότητες

Ως ΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟ ΚΟΣΜΗΜΑ εννοούμε αυτό που η συμβολή τηςχειροποίητης εργασίας, στην διαμόρφωση του αντικειμένου, ξεπερνά το50% της προστιθέμενης αξίας. Αυτό σημαίνει ότι το αντικείμενοδιαμορφώνεται κατά βάση με χειροποίητη εργασία και όχι με μηχανές.Για τα χειροποίητα προϊόντα υπάρχουν και άλλοι ορισμοί με μικρότεροποσοστό προστιθέμενης αξίας από το 50%. Τα χειροποίητα κοσμήματα διακρίνονται για την μοναδικότητα τους.Κατά την παραγωγή διατηρούν την δική τους αυτοτελή παραγωγικήδιαδικασία, ακόμη και όταν πολλά από αυτά είναι ομοίου σχεδίου. Ο τεχνίτης του χειροποίητου κοσμήματος μπορεί να ασκήσει τοεπάγγελμα είτε αυτόνομα ως επιχειρηματίας ή επαγγελματίας, είτε ωςεργαζόμενος με εξαρτημένη σχέση εργασίας.Στην πρώτη περίπτωση, ο επαγγελματίας είναι αναγκασμένος νααναπτύξει, πέρα από την παραγωγή των προϊόντων, και όλες τιςαπαραίτητες δραστηριότητες, προκειμένου ναδημιουργήσει μια σύγχρονη, υγιή και βιώσιμη μονάδα. Οι δραστηριότητεςαυτές συνοπτικά είναι οι εξής:Ø η οργάνωση και διοίκηση της επιχείρησης.

η προμήθεια των απαραίτητων πρώτων και βοηθητικών υλών.Ø η προώθηση και προβολή της επιχείρησης και των προϊόντων

με σύγχρονο και αποτελεσματικό τρόπο.Ø η ανάπτυξη συνεργασιών με άλλους επαγγελματίες του

χώρου.Ø η ανανέωση των γνώσεων και της καινοτομίας στα σχέδια και

την παραγωγή.Ø η διαρκής ενημέρωση για τα όσα συμβαίνουν στο χώρο της

αργυροχρυσοχοϊας.Τέλος, ο τεχνίτης των χειροποίητων κοσμημάτων δεν πρέπει να ξεχνάει πωςο ίδιος, όπως και όλοι οι αργυροχρυσοχόοι, είναι κληρονόμος καισυνεχιστής της μεγάλης πολιτιστικής κληρονομιάς της ΕλληνικήςΑργυροχρυσοχοΐας και πρέπει να δρα στην κατεύθυνση της διατήρησηςκαι ανάπτυξης της τέχνης. Ιδιαίτερα δε οφείλει να μελετά την παράδοση,να αξιοποιεί την αποκτημένη εμπειρία και με δικά του σχέδια νασυμβάλει στην ανάπτυξη του κλάδου.

4.1.2. Ικανότητες –προσόντα

Η παραγωγή χειροποίητου κοσμήματος είναι μία τεχνικήδραστηριότητα που προϋποθέτει εξειδικευμένες γνώσεις, πείρα καιικανότητα λεπτών εργασιών. Ο παραγωγός του χειροποίητου κοσμήματος είναι ικανός να οργανώνεικαι να εκτελεί την παραγωγή κοσμημάτων, γνωρίζει τις τεχνικές

195

λεπτομέρειες, γνωρίζει να οργανώνει την επιχείρηση καθώς και να τηρείτους κανόνες ασφαλείας και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τουςνόμους, τους κανονισμούς και τις συνθήκες της αγοράς.Εκτός των παραπάνω σημαντικό ρόλο για την επιτυχία του νέουεπιχειρηματία παίζουν και τα παρακάτω στοιχεία:Ø Το επίπεδο επαγγελματικής κατάρτισης (πτυχίο σχολής).Ø Η προηγούμενη εμπειρία στο επάγγελμα.Ø Η θέληση και φιλοδοξία για ανάληψη επιχειρηματικής πρωτοβουλίας.Ø Το αναγκαίο κεφάλαιο εκκίνησης.Ø Η σωστή αξιοποίηση των πηγών χρηματοδότησης (κοινοτικά

προγράμματα, επιδοτήσεις ΟΑΕΔ, αναπτυξιακά κίνητρα, βιοτεχνικάδάνεια κλπ.).

4.1.3. ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥΑριθμός Επιχειρήσεων

Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή της ΕΣΥΕ (1988) ο αριθμός τωνεπιχειρήσεων της Αργυροχρυσοχοΐας ανέρχεται σε 1970 μονάδες σε όλητην Ελλάδα. Παράλληλα υπάρχουν και τα καταστήματα λιανικής πώλησηςκοσμημάτων, τα οποία ανέρχονται στις 3.668 μονάδες και αποτελούν τιςφυσικές προεκτάσεις των παραγωγικών μονάδων. Διαχρονικά ο αριθμός των επιχειρήσεων του κλάδου τηςΑργυροχρυσοχοΐας αυξάνεται διαρκώς. Σε σύγκριση με την υπόλοιπηελληνική βιοτεχνία, ο μέσος ρυθμός αύξησης των εργαστηρίων από το1958 έως το 1988, ήταν οκταπλάσιος του μέσου ρυθμού αύξησης τηςβιοτεχνίας. Στην τελευταία περίοδο απογραφής 1984 - 1988, ταεργαστήρια Αργυροχρυσοχοΐας αυξήθηκαν κατά 16,6% έναντι μηδενικήςαύξησης της υπόλοιπης βιοτεχνίας στη χώρα μας. Ο αριθμός των εργαζομένων στο κλάδο ανέρχεται σε 5.522 άτομα(1988). Εάν ληφθούν υπόψη και τα καταστήματα λιανικής πώλησης, τότεη συνολική απασχόληση στον κλάδο ανέρχεται σε 11.990 άτομα. Νεότερα στοιχεία απογραφών της ΕΣΥΕ από το 1988 δεν υπάρχουν. ΗΠΟΒΑΚΩ υπολογίζει για το 1998 σε 7.500 τις εμπορικές επιχειρήσεις καιτα κοσμηματοπωλεία και σε 2.500 τα εργαστήρια . Σε ότι αφορά τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή τουχειροποίητου κοσμήματος, δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία σχετικά μετον αριθμό των μονάδων και την απασχόληση. Από εμπειρικές όμωςπαρατηρήσεις υπολογίζεται ότι:Ø 20% των εργαστηρίων παραγωγής κοσμημάτων παράγει

χειροποίητα κοσμήματα και απορροφά το 10% της ποσότηταςχρυσού που κατευθύνεται σε κοσμήματα.

Ø Ένας αριθμός εργαστηρίων παραγωγής κοσμημάτων κατεργάζονταιασήμι για την παραγωγή χειροποίητου κοσμήματος, χωρίς να είναιγνωστές οι ποσότητες ασημιού που κατεργάζονται.

Τέλος σημειώνεται ότι οι περιοχές της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, τωνΙωαννίνων και της Κρήτης παρουσιάζουν την υψηλότερη συγκέντρωση

196

εργαστηρίων που ασχολούνται με την παραγωγή χειροποίητουκοσμήματος, είτε από χρυσό είτε από ασήμι.

4.1.4. Παραγωγή

Η συνολική παραγωγή του κλάδου Αργυροχρυσοχοΐας στην χώρα μαςπαρουσίασε κάμψη στα χρόνια 1987 - 1996. Έτσι σύμφωνα με τα στοιχείατης Διεθνούς Γραμματείας Χρυσού το 1986 η συνολική διάθεσηχρυσού (1000 βαθμών) για κοσμήματα ανήλθε στους 15,5 τόνους, το 1990έπεσε στους 14,5 τόνους και το 1996 στους 13,2 τόνους. Για το 1997 ηΔιεθνής Γραμματεία Χρυσού δίνει 15,5 τόνους για την Ελλάδα. Σε διεθνές επίπεδο η παραγωγή της Ελλάδας αντιπροσωπεύει το 0,5%της παγκόσμιας παραγωγής από 1% που είχε τα 1986. Σε σύγκριση μετην ευρωπαϊκή παραγωγή η ελληνική Αργυροχρυσοχοία είχε μεγάληαπώλεια στο ίδιο διάστημα της δεκαετίας 1987 - 1996 αφού το μερίδιο τηςαπό 4% έπεσε στο 2%, μια πτώση ίση με 50%. Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ανάγλυφα την κρίση που πέρασε ηελληνική Αργυροχρυσοχοία μια κρίση διαρθρωτική, ανταγωνισμού καιδιεθνοποίησης των αγορών.Αρκεί εδώ να σημειώσουμε ότι οι δύο κατά κύριο λόγο ανταγωνίστριεςχώρες η Ιταλία και η Τουρκία αύξησαν θεαματικά στο ίδιο διάστημα τηνπαραγωγή τους και βελτίωσαν την διεθνή τους θέση.

4.1.5. Η παραγωγή

Η παραγωγή χειροποίητου κοσμήματος κατέχει σχετικά μικρό όγκοπαραγωγής στο κόσμημα. Ωστόσο από πλευράς αξίας κατέχει σημαντικόκομμάτι. Η διαφορά αυτή παρουσιάζεται για δύο βασικούς λόγους:- Το χειροποίητο κόσμημα έχει υψηλή προστιθέμενη αξία, η οποία πολλέςφορές είναι πολλαπλάσια του βιομηχανοποιημένου κοσμήματος.- Γίνεται ευρύτατη χρήση πολυτίμων λίθων οι οποίοι δένονται στακοσμήματα αυτά. Σχεδόν το σύνολο της αγοράς διαμαντιών και της καλήςποιότητας ζαφειριών, ρουμπινιών, σμαραγδιών, κτλ δένονται σεχειροποίητα κοσμήματα. Η ποιότητα των χειροποίητων κοσμημάτων βρίσκεται σε πλεονεκτικήθέση έναντι των άλλων κοσμημάτων και η εκτίμηση προς αυτό από τουςκαταναλωτές είναι μεγάλη.Τα εργαστήρια χειροποίητου κοσμήματος καλύπτουν όλα τα επίπεδαζήτησης από τα σπάνια μοναδικά κομμάτια μέχρι τα απλά κοσμήματαευρείας χρήση όπως π.χ. οι βέρες.Ο Αριθμός εργαστηρίων παράγει σπάνιας αξίας και υψηλής τέχνηςκοσμήματα, τα οποία έχουν γίνει γνωστά σε όλο τον κόσμο.

Το αρχικό κεφάλαιο Το αρχικό κεφάλαιο για την δημιουργία της επιχείρησης και την έναρξηεργασιών παρουσιάζει μεγάλες διαφορές από εργαστήριο σε εργαστήριο . Οεπιδιωκόμενος όγκος παραγωγής, ο τύπος παραγωγής και οι θέσειςεργασίας είναι προσδιοριστικά στοιχεία εκτίμησης του αρχικού κεφαλαίου.

197

Για ένα εργαστήριο χειροποίητου κοσμήματος το αρχικό κεφάλαιο γιαβιώσιμη λειτουργία ανέρχεται στο ποσό των 10-12 εκ. δρχ. Από αυτά το50% δεσμεύεται σε πρώτες και βοηθητικές ύλες το 40% σε μηχανήματακαι εγκαταστάσεις και το 10% για λειτουργικές ανάγκες.

4.1.6. Ανταγωνισμός

Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων του κλάδου διατηρεί τονανταγωνισμό σε πρωταρχικά επίπεδα ελεύθερης αγοράς. Δενπαρουσιάζονται ολιγοπωλιακές καταστάσεις ούτε επιχειρήσεις που θαμπορούσαν με τις κινήσεις τους να επιδράσουν καταλυτικά στην αγορά, τιςτιμές, τα είδη κοσμήματος κτλ. Ο κυριότερος τομέας ανταγωνισμού στο χειροποίητο κόσμημα είναι ηποιότητα, το σχέδιο και το όνομα, πράγματα που χρειάζεται κόπος καιχρόνος για να κατακτηθούν. Αντίθετα οι τιμές δεν είναι το βασικό στοιχείοτου ανταγωνισμού. Οι επιχειρήσεις που διαθέτουν ποιοτικώς καλά κοσμήματα δεν δέχονταινα εισέλθουν στον ανταγωνισμό δια μέσον της φθηνότερης τιμής. Αντίθετα,οι επιχειρήσεις που έχουν υποβαθμισμένη ποιότητα εργασίας προβάλλουντο πλεονέκτημα της τιμής για ίδιου σχεδίου κοσμήματα. Η αντίθεση αυτήστην πορεία του χρόνου θα αρθεί με τον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεωνοι οποίες θα μπορούν να παράγουν κατά κανόνα ποιοτικά καλό κόσμημα.Μελλοντικά αυτό θα γίνει όρος επιβίωσης αυτών των επιχειρήσεων. Άλλοι παράγοντες ανταγωνισμού είναι η ανάπτυξη προσωπικών επαφών,η διάθεση νέων σχεδίων και η διαφήμιση. Η διάθεση νέων σχεδίων, σεσυνδυασμό με την ποιότητα, γνωρίζει σημαντική άνοδο τα τελευταίαχρόνια. Αντίθετα η διαφήμιση μένει σε χαμηλά επίπεδα. Ο ρόλος τωνδιαπροσωπικών επαφών είναι αποφασιστικός παράγοντας στηνπροώθηση των πωλήσεων και παίζει μεγαλύτερο ρόλο στο χειροποίητοαπ’ότι στο βιομηχανοποιημένο κόσμημα. Η εκπαίδευση στο μάρκετινγκθα αυξήσει τον ρόλο της προσωπικής επαφής των επιχειρηματιών. Κακέκτυπο του ανταγωνισμού θα πρέπει να θεωρήσουμε τηναντιγραφή μοντέλων σε χειρότερη μορφή που ρίχνει το επίπεδο τηςποιότητας και των τιμών.

4.1.7. Μηχανήματα

Η παραγωγή χειροποίητου κοσμήματος δεν γνώρισε ριζικές μεταβολέςστη διάρκεια των χρόνων. Υπήρξαν σημαντικές βελτιώσεις στην τεχνική,τον σχεδιασμό κτλ αλλά η από αιώνων καθιερωμένη χειροποίητηδιαμόρφωση του κοσμήματος εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα. Σοβαρές βελτιώσεις στην παραγωγή επήλθαν με την εισαγωγή τηςηλεκτρονικής στον σχεδιασμό των κοσμημάτων. Επίσης τα νέα μέσαφινιρίσματος, κόλλησης κτλ βελτίωσαν κατά πολύ την τελική μορφή τωνπροϊόντων και την παραγωγικότητα.Τα βασικά μέσα ενός εργαστηρίου παραγωγής χειροποίητου κοσμήματοςείναι τα παρακάτω:

198

Ο Πάγκος μαραγκού για την τοποθέτηση εργαλείων, υλικών, μετάλλωνκλπ.Ο Πάγκος αργυροχρυσοχόου με φωτιστικό. Ο αριθμός είναι ανάλογος τωνθέσεων εργασίας.Ο Λούστρο για το φινίρισμαΟ ΜπουράτοΟ Κύλινδρος συρμάτων και πλακών.Ο Πλυντήριο υπερήχων για πλύσιμο των κοσμημάτων (Αντικαθιστά τοπλύσιμο με βρασμό και βούρτσες)Ο Μετασχηματιστής για επιμετάλλωση - απομετάλλωσηΟ Μοτέρ (FLEXIBLE), ένα για κάθε θέση εργασίαςΟ Συσκευές λιωσίματος μετάλλων χειροκίνητων με φλόγιστρα ή μεηλεκτρισμόΟ Ζυγός ακριβείαςΟ Φλόγιστρα κόλλησης (ένα σε κάθε θέση εργασίας)Ο Εργάτης . Για το τράβηγμα των συρμάτων εφόσον είναι απαραίτητα στηνπαραγωγήΟ Καλέμια χαρακτικήςΟ ΜέγγενηΟ Μετρητές δακτυλιδιών και βραχιολιώνΟ ΜπονσόνιαΟ Καλέμια διαμόρφωσηςΟ Τραμφίλες για σύρματα και σαρνιέρεςΟ Τρουμπουλέδες δακτυλιδιών και βραχιολιώνΟ Ηλεκτρονικός ΥπολογιστήςΟ Χρηματοκιβώτιο ασφαλείαςΟ Σύστημα συναγερμούΟ Γραφείο εξυπηρέτησης πελατών

4.1.8. Πρώτες ύλες – Προμηθευτές

Η βασική προμήθεια πρώτων υλών για τα εργαστήρια χειροποίητουκοσμήματος είναι κατά κύριο λόγο η αγορά πολυτίμων μετάλλων (Χρυσού-Ασημιού- Παλλαδίου- Πλατίνας) και η αγορά πολυτίμων και ημιπολύτιμωνλίθων. Οι προμήθειες αυτές δεσμεύουν και το μεγαλύτερο μέρος τουκεφαλαίου κίνησης. Η προμήθεια μετάλλων γίνεται ελεύθερα από επιχειρήσεις εισαγωγήςκαι διάθεσης πολυτίμων μετάλλων, από τράπεζες που κάνουν εισαγωγήκαι από ιδιώτες που διαθέτουν για λιώσιμο παλιά κοσμήματα ήρευστοποιούν υπάρχοντα στην κατοχή τους αποθέματα. Η προμήθεια πολυτίμων και ημιπολύτιμων λίθων γίνεται απόεισαγωγείς και χονδρεμπόρους, ειδικευμένους στην εμπορία και διάθεσητους.

4.1.9. Νέες Τεχνικές

Ο κλάδος της αργυροχρυσοχοϊας έχει γίνει δέκτης συνεχώντεχνολογικών αλλαγών και βελτιώσεων τις τελευταίες δεκαετίες. Οι νέες

199

τεχνικές προέρχονται, είτε από την δράση του επιχειρηματία και τουπροσωπικού για καλύτερα αποτελέσματα, είτε από τις εταιρείεςκατασκευής μέσων παραγωγής για τον κλάδο. Οι πιο διαδεδομένες νέες τεχνικές που εμφανίσθηκαν τα τελευταίαχρόνια από πλευράς τεχνητών ήταν:Ø Σχεδιασμός Κοσμημάτων με την βοήθεια Ηλεκτρονικού

Υπολογιστή.Ø Παραγωγή σχεδίων σε κερί, που επέτρεψε την μεγάλη

παραγωγή νέων σχεδίων με πολλές παραλλαγές και ελάχιστο κόστος.Ø Κολλήσεις με ειδικά φλόγιστρα τοπικής δράσης.

4.1.10. Πιστοποίηση Ποιότητας

πιστοποίηση ποιότητας αυτή τη στιγμή εφαρμόζεται στις επιχειρήσεις μετην συμμόρφωση προς τα πρότυπα ποιότητος κατά ISO 9000 και μεσήματα ποιότητος. Τα πρότυπα της σειράς ISO 9000 αφορούν την εφαρμογή συστημάτωνελέγχου και διασφάλισης ποιότητας σε όλα τα στάδια της παραγωγής απότον αρχικό σχεδιασμό μέχρι τη διάθεση των τελικών προϊόντων καιυπηρεσιών. Στην χώρα μας ελάχιστες επιχειρήσεις αργυροχρυσοχοϊαςδιαθέτουν πιστοποίηση κατά ISO. Τα πιστοποιητικά συμμόρφωσης καιεφαρμογής των προτύπων διασφάλισης ποιότητας κατά ISO για τηνΕλλάδα, χορηγεί ο ΕΛΟΤ καθώς και κοινοποιημένοι διεθνείς οργανισμοί. Το σήμα ποιότητας είναι μια εθελοντική συμμόρφωση επιχειρήσεωνπρος ένα πρότυπο ποιότητας του τελικού προϊόντος (π.χ. περιεκτικότηταμετάλλου) το οποίο βεβαιώνει τον καταναλωτή για την πιστή τήρηση του.Χορηγείται κάτω από διαμορφωμένο κανονισμό και διαδικασία ελέγχουτων τελικών προϊόντων. Σήμα ποιότητος στη χώρα μας χορηγεί στα εργαστήριααργυροχρυσοχοϊας το ΕΛΚΑ και η εταιρεία ΕΜΑ GOLD, αφού πρώτα γίνεισυμμόρφωση των επιχειρήσεων με τον κανονισμό σήματος.(Βιβλιογραφία Αριθμός 7)

200

4.2 Προφίλ επιχειρηματικώνδραστηριοτήτων στο βιομηχανοποιημένο

κόσμημα

4.2.1. Δραστηριότητες

Ως ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΜΈΝΟ ΚΟΣΜΗΜΑ εννοούμε αυτό που ησυμβολή της χειροποίητης εργασίας, κατά την διαμόρφωση τουαντικειμένου, είναι λιγότερο από το 50% της προστιθέμενης αξίας. Για νασυμβεί αυτό το ΒΙΟΜΗΧΑΝΟΠΟΙΗΜΈΝΟ ΚΟΣΜΗΜΑ τυποποιείται ωςπρος την παραγωγική διαδικασία και με την συμβολή μηχανημάτων καιμέσων παράγεται εν σειρά σε εκατοντάδες όμοια αντίτυπα. Ο τεχνίτης του βιομηχανοποιημένου κοσμήματος μπορεί να ασκήσει τοεπάγγελμα είτε αυτόνομα ως επιχειρηματίας ή επαγγελματίας, είτε ωςεργαζόμενος με εξαρτημένη σχέση εργασίας.Σε πρώτη περίπτωση, ο επαγγελματίας είναι αναγκασμένος να αναπτύξει,πέρα από την παραγωγή των προϊόντων, και όλες τις απαραίτητεςδραστηριότητες, προκειμένου να δημιουργήσει μια σύγχρονη, υγιή καιβιώσιμη μονάδα. Οι δραστηριότητες αυτές συνοπτικά είναι οι εξής:Ø η οργάνωση και διοίκηση της επιχείρησης.Ø

η προμήθεια των απαραίτητων πρώτων και βοηθητικών υλών.

Ø η προώθηση και προβολή της επιχείρησης και των προϊόντων μεσύγχρονο και αποτελεσματικό τρόπο.

Ø η ανάπτυξη συνεργασιών με άλλους επαγγελματίες του χώρου.

Ø η ανανέωση των γνώσεων και της καινοτομίας στα σχέδια και τηνπαραγωγή.

Ø η διαρκής ενημέρωση για τα όσα συμβαίνουν ατό χώρο τηςΑργυροχρυσοχοΐας.

Τέλος ο παραγωγός κοσμημάτων δεν πρέπει να ξεχνάει πως ο ίδιος καιόλοι οι αργυροχρυσοχόοι είναι κληρονόμος και συνεχιστής της μεγάληςπολιτιστικής κληρονομιάς της Ελληνικής Αργυροχρυσοχοϊας και πρέπεινα δρα στην κατεύθυνση της διατήρησης και ανάπτυξης της τέχνης.

4.2.2. Ικανότητες - προσόντα

Η παραγωγή βιομηχανοποιημένου κοσμήματος είναι μία τεχνικήδραστηριότητα που προϋποθέτει εξειδικευμένες γνώσεις και πείρα.

201

Ο παραγωγός του βιομηχανοποιημένου κοσμήματος είναι ικανός ναοργανώνει και να εκτελεί την παραγωγή κοσμημάτων, γνωρίζει τις τεχνικέςλεπτομέρειες, γνωρίζει να οργανώνει την επιχείρηση καθώς και να τηρείτους κανόνες ασφαλείας και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τουςνόμους, τους κανονισμούς και τις συνθήκες της αγοράς. Ειδικότερα:Ø Γνωρίζει την οργάνωση της παραγωγής σε σειρά και κατά στάδιο.Ø Επιλέγει τα σχέδια και μοντέλα, τα τροποποιεί, τα προσαρμόζει, τα

επανασχεδιάζειØ Γνωρίζει τις ιδιότητες των μετάλλων που επεξεργάζεται.Ø Γνωρίζει την διαδικασία τήξης των μετάλλων, την δημιουργία

ακριβούς κράματος, την χύτευση και την κατεργασία.Ø Γνωρίζει την λειτουργία και χρήση των υλικών των μη κοσμημάτων,

των εργαλείων και των υλικών χύτευσης και κατεργασίας.Ø Γνωρίζει τις διαδικασίες ποιοτικού ελέγχου των κοσμημάτων.Ø Γνωρίζει να αξιολογεί, να επιλέγει και να προσαρμόζει τις πολύτιμες

ιόν ημιπολύτιμες πέτρες.Ø Γνωρίζει να κοστολογεί τα προϊόντα με σωστό τρόπο και να τα

προβάλλει κατάλληλα.Ø Γνωρίζει και τηρεί τους κανόνες ασφαλείας.Ø Παρακολουθεί τις εξελίξεις στην τέχνη και την αγορά και

επιμορφώνεται συνεχώς.Ø Παρακολουθεί τον ανταγωνισμό και προσάρμοζα την επιχειρηματική

του τακτική.Ø Γνωρίζει τα συναλλακτικά ήθη του κλάδου.Ø Μπορεί να σχεδιάζει απλό ή σύνθετο επιχειρηματικό πλάνο για την

επιχείρηση του.Ø Μπορεί να επιλέγει, να διοικεί, να ελέγχει και να καθοδηγεί

δημιουργικά ίο προσωπικό ώστε να το αξιοποιεί αποτελεσματικά.Εκτός των παραπάνω σημαντικό ρόλο για την επιτυχία του νέουεπιχειρηματία παίζουν και τα παρακάτω στοιχεία:Ø το επίπεδο επαγγελματικής κατάρτισης (πτυχίο σχολής)Ø η προηγούμενη εμπειρία στο επάγγελμαØ η θέληση και φιλοδοξία για ανάληψη επιχειρηματικής πρωτοβουλίαςØ το αναγκαίο κεφάλαιο εκκίνησηςØ η σωστή αξιοποίηση των πηγών χρηματοδότησης (κοινοτικά

προγράμματα, επιδοτήσεις ΟΑΕΔ, αναπτυξιακά κίνητρα, βιοτεχνικάδάνεια κλπ.)

202

4.2.3. Αριθμός Επιχειρήσεων

Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή της ΕΣΥΕ (1988) ο αριθμός τωνεπιχειρήσεων της Αργυροχρυσοχοΐας ανέρχεται σε 1970 μονάδες σε όλητην Ελλάδα. Παράλληλα υπάρχουν και τα καταστήματα λιανικής πώλησηςκοσμημάτων, τα οποία ανέρχονται 3.668 μονάδες και αποτελούν τιςφυσικές προεκτάσεις των παραγωγικών μονάδων. Διαχρονικά ο αριθμός των επιχειρήσεων του κλάδου τηςΑργυροχρυσοχοΐας αυξάνεται διαρκώς. Σε σύγκριση με την υπόλοιπηελληνική βιοτεχνία, ο μέσος ρυθμός αύξησης των εργαστηρίων από το1958 έως το 1988, ήταν οκταπλάσιος του μέσου ρυθμού αύξησης τηςβιοτεχνίας! Στην τελευταία περίοδο απογραφής 1984 -1988, τα εργαστήριαΑργυροχρυσοχοΐας αυξήθηκαν κατά 16,6% έναντι μηδενικής αύξησης τηςυπόλοιπης βιοτεχνίας στη χώρα μας. Ο αριθμός των εργαζομένων στο κλάδο ανέρχεται σε 5.522 άτομα(1988). Εάν ληφθούν υπόψιν και τα καταστήματα λιανικής πώλησης, τότεη συνολική απασχόληση στον κλάδο ανέρχεται σε 11.990 άτομα. Νεότερα στοιχεία απογραφών της ΕΣΥΕ από το 1988 δεν υπάρχουν. ΗΠΟΒΑΚΩ υπολογίζει για το 1998 σε 7 .500 τις εμπορικές επιχειρήσεις καιτα κοσμηματοπωλεία και σε 2.500 τα εργαστήρια . Σε ότι αφορά Τις επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή τουβιομηχανοποιημένου κοσμήματος, δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχείασχετικά με τον αριθμό των μονάδων και την απασχόληση. Από εμπειρικέςόμως παρατηρήσεις υπολογίζεται ότι

Ø 80% των εργαστηρίων παραγωγής κοσμημάτων παράγειβιομηχανοποιημένα κοσμήματα και απορροφά το 90% τηςποσότητας χρυσού που κατευθύνεται σε κοσμήματα.

Ø 15% των εργαστηρίων παραγωγής κοσμημάτων κατεργάζονταιασήμι για την παραγωγή βιομηχανοποιημένου κοσμήματος,χωρίς να είναι γνωστές οι ποσότητες ασημιού που κατεργάζονται.

Τέλος σημειώνεται ότι οι περιοχές της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης καιτων Σερρών παρουσιάζουν την υψηλότερη συγκέντρωση εργαστηρίων πουασχολούνται με την παραγωγή βιομηχανοποιημένου κοσμήματος.

4.2.4. Μέγεθος επιχειρήσεων

Στις επιχειρήσεις παραγωγής βιομηχανοποιημένων κοσμημάτωνκυριαρχεί το μικρό μέγεθος από άποψη κεφαλαίων και απασχόλησης. Ησυνήθης απασχόληση ανέρχεται σε 3-4 άτομα μαζί με τον ιδιοκτήτη εκ τωνοποίων κάποιο άτομο πολύ συχνά είναι συμβοηθόν μέλος της οικογένειας.

203

Τα οργανωμένα εργαστήρια με 10 και περισσότερα άτομα είναι σχετικάλίγα. Το μέγεθος της επαγγελματικής στέγης που μπορεί να εξυπηρετήσει έναεργαστήριο Αργυροχρυσοχοϊας ξεκινά το ελάχιστο από 40 τ .μ. Το μέγεθοςαυτό είναι μικρό, πράγμα που δυσκολεύει την σωστή οργάνωση τουεργαστηρίου. Τα σύγχρονα εργαστήρια διαθέτουν επαγγελματική στέγη τουλάχιστον160 τ .μ. με χωριστούς χώρους ρυπογόνων εργασιών , χώρων παραγωγικήςεργασίας και εξυπηρέτησης πελατών εξοπλισμένα με κλιμαTlσμό, πλήρηηλεκτρική εγκατάσταση, εξαερισμό, πυρασφάλεια κλπ.

4.2.5. Παραγωγή

Η συνολική παραγωγή του κλάδου Αργυροχρυσοχοΐας στην χώρα μαςπαρουσίασε κάμψη στα χρόνια 1987 -1996. 'Έτσι σύμφωνα με τα στοιχείατης Διεθνούς Γραμματείας Χρυσού το 1986 η συνολική διάθεση χρυσού(1000 βαθμών) για κοσμήματα ανήλθε στους 15,5 τόνους, το 1990 έπεσεστους 14,5 τόνους και το 1996 στους 13,2 τόνους. Για το 1997 η Δ.Γ.χρυσού δίνει15,5 τόνους για την Ελλάδα. Σε διεθνές επίπεδο η παραγωγή της Ελλάδας αντιπροσωπεύει το 0,5%της παγκόσμιας 1Ταραγωγής. Σε σύγκριση με την ευρωπαϊκή παραγωγή ηελληνική Αργυροχρυσοχοΐας είχε μεγάλη απώλεια στο ίδιο διάστημα τηςδεκαετίας 1987 -1996 αφού το μερίδιό της από 4% έπεσε στο 2%, μιαπτώση ίση με 50%. Τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν ανάγλυφα την κρίση που πέρασε ηελληνική Αργυροχρυσοχοΐας μια κρίση διαρθρωτική, ανταγωνισμού καιδιεθνοποίησης των αγορών.Αρκεί εδώ να σημειώσουμε ότι οι δύο κατά κύριο λόγο ανταγωνίστριεςχώρες η Ιταλία και η Τουρκία αύξησαν θεαματικά στο ίδιο διάστημα τηνπαραγωγή τους και βελτίωσαν την διεθνή τους θέση .

Ø Η Ιταλία αύξησε την παραγωγή της από 222 τόνους σε 439τόνους (αύξηση 98%), αυξάνοντας το μερίδιό της από 57.7% σε67.8% της Ευρωπαϊκής αγοράς.

Ø Η Τουρκία αύξησε την παραγωγή της από 78,4 τόνους στους140, 7 τόνους (αύξηση 79,4%), αυξάνοντας το μερίδιό της από20.4% σε 21.7% της Ευρωπαϊκής αγοράς.

Η παραγωγή βιομηχανοποιημένου κοσμήματος κατέχει το μεγαλύτερομέρος της παραγωγής κοσμήματος στη χώρα, Η παραγωγή γίνεται κατάκύριο λόγο στους 0,585 βαθμούς δηλαδή σε καράτια 14. Λιγότερα είναι τακοσμήματα χαμηλότερων και υψηλότερων βαθμών. Στο ελληνικό βιομηχανοποιημένο κόσμημα γενικά θεωρείται ότι ησυμβολή της χειροποίητης εργασίας έχει υψηλό ποσοστό σε σχέση με τηνσυμβολή της στον ίδιο τομέα σε άλλες προηγμένες χώρες. Αυτό αποτελεί

204

συγκριτικό πλεονέκτημα ως προς την τελική μορφή που παίρνει το προϊόν,αλλά μειονέκτημα ως προς τη δυνατότητα μαζικής παραγωγής. Τα ελληνικά εργαστήρια βιομηχανοποιημένου κοσμήματος, λόγω τηςμεγάλης συμβολής της χειροποίητης εργασίας δεν μπορούν να παράγουνπανομοιότυπα αντικείμενα (μαζική παραγωγή} και έτσι χάνουν θέσεις στηδιεθνή αγορά. Σ αυτό βέβαια συμβάλλει και το μικρό μέσο μέγεθος τωνεργαστηρίων, το οποίο δεν επιτρέπει υψηλό βαθμό καταμερισμού ταεργασίας και οργάνωσης της παραγωγής. Στο βιομηχανοποιημένο κόσμημα όσο υψηλότερος βαθμόςτυποποίησης επιτυγχάνεται τόσο ανταγωνιστικότερη γίνεται η επιχείρηση.Επί πλέον με την τυποποίηση επιτυγχάνεται ακρίβεια στην ομοιότητα τωναντιτύπων και ελαχιστοποιούνται οι αποκλίσεις ως προς την μορφή και τοβάρος οι οποίες στην χώρα μας είναι ακόμη σημαντικές και εμποδίζουντην προώθηση στις διεθνείς αγορές. Οι συνθήκες παραγωγής είναι άκρως ανταγωνιστικές μεταξύ τωνπαραγωγικών μονάδων αλλά και μεταξύ γεωγραφικών περιοχών, όπουπαρουσιάζεται υψηλή συγκέντρωση μονάδων με όμοια τεχνοτροπία,σχεδιασμό, κουλτούρα κλπ. Στο σύνολο των εργαστηρίων παραγωγής χρυσών κοσμημάτων, τα οποίαυπολογίζονται στις 1500 μονάδες, αναλογεί για κατεργασία μέσος όγκοςχρυσού 10 κιλά το χρόνο. Στα εργαστήρια βιομηχανοποιημένουκοσμήματος ο μέσος όρος είναι αυξημένος έναντι του όγκου που έχουν ωςμέσο όρο τα εργαστήρια χειροποίητου κοσμήματος και μικρότερος τουμέσου όρου των εργαστηρίων παραγωγής αλυσίδας. Η ατομική παραγωγήκάθε εργαστηρίου βέβαια παρουσιάζει μεγάλες αποκλίσεις από αυτήν τουμέσου όρου. Πολλά εργαστήρια ουσιαστικά αδρανούν ενώ άλλα έχουνμεγάλο όγκο μαζικής παραγωγής. Τα εργαστήρια που κατεργάζονται ασήμι για την παραγωγήβιομηχανοποιημένου κοσμήματος ανέρχονται περίπου στο 15% τωνεργαστηρίων και είναι άγνωστες οι ποσότητες ασημιού που κατεργάζονται.Υπολογίζεται πάντως ότι ένα εργαστήριο παραγωγής ασημένιωνβιομηχανοποιημένων κοσμημάτων για να κριθεί βιώσιμο, με 2-3 άτομα,πρέπει να κατεργάζεται κατ ελάχιστο από 60 έως 100 κιλά ασήμι τοχρόνο.

4.2.6. Δεσμευμένα κεφάλαια

Το αρχικό κεφάλαιο για την δημιουργία της επιχείρησης και την έναρξηεργασιών παρουσιάζει μεγάλες διαφορές από εργαστήριο σε εργαστήριο .Οεπιδιωκόμενος όγκος παραγωγής, ο τύπος παραγωγής και οι θέσειςεργασίας είναι προσδιοριστικά στοιχεία εκτίμησης του αρχικού κεφαλαίου. Για ένα εργαστήριο βιομηχανοποιημένο κοσμήματος το αρχικόκεφάλαιο για βιώσιμη λειτουργία ανέρχεται στο ποσό των 10-12 εκ. δρχ.Από αυτά το 50% δεσμεύεται σε πρώτες και βοηθητικές ύλες το 40% σεμηχανήματα και εγκαταστάσεις και το 10% για λειτουργικές ανάγκες.

205

4.2.7. Ανταγωνισμός

Το μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων του κλάδου διατηρεί τονανταγωνισμό σε πρωταρχικά επίπεδα ελεύθερης αγοράς. Δενπαρουσιάζονται ολιγοπωλιακές καταστάσεις ούτε επιχειρήσεις που θαμπορούσαν με τις κινήσεις τους να επιδράσουν καταλυτικά στην αγορά, τιςτιμές, τα είδη κοσμήματος κτλ. Ο κυριότερος τομέας ανταγωνισμού στο βιομηχανοποιημένο κόσμημαείναι οι τιμές, που πολλές φορές υπερισχύουν των ποιοτικώνχαρακτηριστικών του. Αντίθετα, η ποιότητα παίζει δευτερεύοντα ρόλο και στην ουσία οριοθετείμόνο τα όρια μέσα στο οποία είναι δυνατόν να αποκλίνουν οι τιμές. Τα τελευταία χρόνια οι σχέσεις ποιότητας και τιμής άρχισαν ναμεταβάλλονται. 'Έτσι, η ποιότητα άρχισε να παίζει για ένα μέρος τηςπαραγωγής τον βασικό ρόλο στον ανταγωνισμό, ανατρέποντας τονισοπεδωτικό ρόλο των τιμών στην επιλογή που κάνουν οι αγοραστές. Στην αγορά του κοσμήματος είναι χαρακτηριστική η αντιπαράθεση τωνδύο μορφών χονδρικής πώλησης με το "γραμμάριο" ή με το "κομμάτι". Τογραμμάριο αντιπροσωπεύει την υπερίσχυση της τιμής έναντι της ποιότηταςκατά την επιλογή του αγοραστή και η πώληση με κομμάτι αντιπροσωπεύειτην υπερίσχυση της ποιότητας. Οι επιχειρήσεις που διαθέτουν ποιοτικώς καλά κοσμήματα δεν δέχονταινα εισέλθουν στον ανταγωνισμό με τον ισοπεδωτικό τρόπο του γραμμαρίου.Αντίθετα οι επιχειρήσεις που έχουν υποβαθμισμένη ποιότητα εργασίαςπροβάλλουν το πλεονέκτημα της αδιάκριτης (μαζικής) αγοράς με τογραμμάριο. Η αντίθεση αυτή στην πορεία του χρόνου θα αρθεί με τονεκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων οι οποίες θα μπορούν να παράγουνμαζικά, φθηνό τυποποιημένο, αλλά ποιοτικά καλό κόσμημα που είτευπολογισθεί με γραμμάριο είτε με κομμάτι το τελικό αποτέλεσμα της τιμήςθα είναι το ίδιο. Άλλοι παράγοντες ανταγωνισμού είναι η ανάπτυξη προσωπικών επαφών,η διάθεση νέων σχεδίων και η διαφήμιση. Η διάθεση νέων σχεδίων, σεσυνδυασμό με την ποιότητα, γνωρίζει σημαντικά άνοδο τα τελευταίαχρόνια. Αντίθετα η διαφήμιση μένει σε χαμηλά επίπεδα. Ο ρόλοςτων προσωπικών επαφών εξακολουθεί να είναι αποφασιστικό στηνπροώθηση των πωλήσεων και να συγκρατεί μεγάλο μέρος της πελατείας. Ηεκπαίδευση στο μάρκετινγκ θα αυξήσει τον ρόλο της προσωπικής επαφήςτων επιχειρηματιών. Κακέκτυπο του ανταγωνισμού θα πρέπει να θεωρήσουμε την αντιγραφήμοντέλων σε χειρότερη μορφή που ρίχνουν το επίπεδο της ποιότητας καιτων τιμών.Στον κλάδο επίσης υπάρχουν σε μικρό ποσοστό και οι αθέμιτες μορφέςανταγωνισμού που εντοπίζονται στις εξής περιπτώσεις :

Ø Παραγωγή υποβαθμισμένων κοσμημάτωνØ Πωλήσεις με ντήλερς χωρίς παραστατικά

206

Ø Διάθεση στην αγορά λαθραίων και υποβαθμισμένων κοσμημάτωνιδίως από χώρες φθηνού κόστους.

Γενικά το επίπεδο ανταγωνισμού, παρά το 'ότι είναι έντονος, απόπλευρά ποιότητας βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα και σ' αυτό συμβάλλουνεκτός των προαναφερθέντων και το χαμηλό επίπεδο μάρκετινγκ τωνεπιχειρήσεων, η διάθεση ελαχίστων ποσών για προβολή, για δημόσιεςσχέσεις και για επενδύσεις στη προώθηση των προϊόντων. Ο ανταγωνισμόςγνώρισε μια αύξηση με τις εκθέσεις Αργυροχρυσοχοΐας, αλλά αυτό δεναρκεί για να καλύψει τις άλλες ελλείψεις.

4.2.8. Μηχανήματα

Η παραγωγή βιομηχανοποιημένου κοσμήματος γνώρισε ριζικήαναδιοργάνωση στην δεκαετία του 60 με την είσοδο της Χυτόπρεσσας.Έκτοτε, υπήρξαν σημαντικές βελτιώσεις τόσο στην Χυτόπρεσσας όσο καιστα περιφερειακά μέσα (λαστιχιέρα, κεριέρα, νέα υλικά κλττ.) Σοβαρές βελτιώσεις στην παραγωγή επήλθαν με την εισαγωγή τηςηλεκτρονικής ιδίως των ηλεκτρικών - ηλεκτρονικών χυτόπρεσών και με τηχρήση μηχανών μαζικού φινιρίσματος (μπουρατα). Τα βασικά μέσα και μηχανήματα ενός εργαστηρίου παραγωγήςβιομηχανοποιημένου κοσμήματος είναι τα παρακάτω:Ø Πάγκος μαραγκού για την τοποθέτηση εργαλείων, υλικών, μετάλλων

κλπ.Ø Πάγκος αργυροχρυσοχόου με φωτιστικό. Ο αριθμός είναι ανάλογος

των θέσεων εργασίας.Ø Χυτόπρεσσα (φυγόκεντρος, κεριέρα, λαστιχιέρα) μηχανική ή

ηλεκτρονική.Ø Λούστρο για το φινίρισμαØ Κύλινδρος συρμάτων και πλακών (ο κύλινδρος συνιστάται σε

επιχειρήσεις που έχουν σημαντική χειροποίητη συμβολή στηδιαμόρφωση του Βιομηχανοποιημένου κοσμήματος και βέβαια σεόσες έχουν και τυποποιημένη και χειροποίητη παραγωγή.

Ø Πλυντήριο υπερήχων για πλύσιμο των κοσμημάτων (Αντικαθιστά τοπλύσιμο με βρασμό και βούρτσες)

Ø Μετασχηματιστής για επιμετάλλωση — απομετάλλωσηØ Μοτέρ (FLΕΧΙΒLΕ), ένα για κάθε θέση εργασίαςØ Συσκευές λιωσίματος μετάλλων χειροκίνητων με φλόγιστρα ή

ηλεκτρικώνØ Ζυγός ακριβείαςØ Φλόγιστρα κόλλησης ( ένα σε κάθε θέση εργασίας)Ø Εργάτης . Για το τράβηγμα των συρμάτων εφόσον είναι απαραίτητα

στην παραγωγήØ Καλέμια χαρακτικήςØ ΜέγγενηØ Μετρητές δακτυλιδιών και βραχιολιώνØ Τρουμπουλέδες δακτυλιδιών και βραχιολιώνØ Ηλεκτρονικός ΥπολογιστήςØ Χρηματοκιβώτιο ασφαλείαςØ Σύστημα συναγερμού

207

Ø Γραφείο εξυπηρέτησης πελατών Ένα εργαστήριο βιομηχανοποιημένου κοσμήματος πρέπει να διαθέτει,επί πλέον, σειρά από μικροεργαλεία για την διεξαγωγή της παραγωγής.Ενδεικτικά τέτοια εργαλεία είναι:Ψαλίδια μετάλλων, Μπολσόνια, διαμορφωτικά σφυριά, τροχός λείανσης,τραμφίλες σεγαδόροι, λίμες, αναλώσιμα κλπ. Ο εξοπλισμός των εργαστηρίων απαιτεί ελάχιστη διάθεση κεφαλαίου 3-4εκ. δρχ. ανάλογα με τον αριθμό των μέσων που θα αγορασθούν και τηνποσότητα από κάθε είδος. Ο υπάρχων εργαστηριακός εξοπλισμός διακρίνεται για την μεγάληδιαφορά ηλικίας και βαθμού εκσυγχρονισμού. Σε γενικές γραμμές στον κλάδο συσσωρεύτηκε στις δεκαετίες 70 και 80ένας μεγάλος αριθμός μηχανικών μέσων, ιδίως χυτόπρεσσες και κύλινδροι.Το μεγαλύτερο μέρος του εξοπλισμού είναι άνω των 5 ετών. Τα μέσαπαραγωγής υπολειτουργούν και βρίσκονται σε αδράνεια το μεγαλύτεροχρόνο. Αν η ειδίκευση και ο καταμερισμός εργασιών όταν κλάδο ήτανυψηλότερος, πολλά μέσα παραγωγής θα ήταν περιττά για τα εργαστήριααφού θα μπορούσαν να κάνουν μαζικά τα χυτήρια και να προμηθεύονταιαπό την αγορά έτοιμες πλάκες και διάφορα χρυσά μέρη όπως καστόνια,κλίπς, σαρνιέρες κλπ.

4.2.9. Πρώτες ύλες – Προμηθευτές

Η βασική προμήθεια πρώτων υλών για τα εργαστήριαβιομηχανοποιημένου κοσμήματος είναι κατά κύριο λόγο η αγοράπολυτίμων μετάλλων (Χρυσού - Ασημιού - Παλλαδίου Πλατίνας) καιδευτερευόντως η αγορά πολυτίμων και ημιπολύτιμων λίθων. Η προμήθειααυτή δεσμεύει και το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου κίνησης. Η προμήθεια μετάλλων γίνεται ελεύθερα από επιχειρήσεις εισαγωγήςκαι διάθεσης πολυτίμων μετάλλων, από τράπεζες που κάνουν εισαγωγή καιαπό ιδιώτες που διαθέτουν για λιώσιμο παλιά κοσμήματα καιρευστοποιούν υπάρχοντα στην κατοχή τους αποθέματα μετάλλου. Η προμήθεια πολυτίμων και ημιπολύτιμων λίθων γίνεται απόεισαγωγείς και χονδρεμπόρους, ειδικευμένους στην εμπορία και διάθεσητους. Για όλα αυτά ακολουθούνται οι νόμιμες διαδικασίες με παραστατικά.Οι πρώτες ύλες υπόκεινται κατά την αγορά τους σε συντελεστή ΦΠΑ 18%

4.2.10. Νέες Τεχνικές

Ο κλάδος της Αργυροχρυσοχοΐας έχει γίνει δέκτης συνεχώντεχνολογικών αλλαγών και βελτιώσεων τις τελευταίες δεκαετίες. Οι νέεςτεχνικές προέρχονται είτε από την δράση του επιχειρηματία και τουπροσωπικού για καλύτερα αποτελέσματα είτε από τις εταιρείες κατασκευήςμέσων παραγωγής για τον κλάδο. Οι πιο διαδεδομένες νέες τεχνικές που εμφανίσθηκαν τα τελευταίαχρόνια από πλευράς τεχνητών ήταν:Ø Κάρφωμα (δέσιμο) των πετρών πάνω στο κερί. Αυτό επιτεύχθηκε

μετά την βελτίωση της ανθεκτικότητας των πετρών από τους

208

κατασκευαστές που επέτρεψε την τεχνική αυτή. Με την τεχνική τουκαρφώματος έχουμε κατακόρυφη πτώση του κόστους δεσίματος,απλοποίηση της εργασίας και άνοδος της παραγωγικότητας. Από τηνάλλη παρουσιάζεται ένα ποσοστό μείωσης της λάμψης των πετρώνκαι ταχύτερη φθορά κατά τη χρήση τους.

Ø Τυποποίηση των σχεδίων για κάρφωμα (δέσιμο). Με τον τρόπο αυτόη εργασία του δεσίματος της πέτρας απλοποιείται σε απλήτοποθέτηση και σφίξιμο με μια κίνηση. Η τεχνική αυτή έγινε δυνατήλόγω μεγάλης βελτίωσης των μέσων χύτευσης και καθαρίσματος πουβγάζουν τα χυτά κοσμήματα καθαρά με όλες τις λεπτομέρειες.

Ø Παραγωγή σχεδίων σε κερί. Αυτό επέτρεψε την μεγάλη παραγωγήνέων σχεδίων με πολλές παραλλαγές και ελάχιστο κόστος.

4.2.11. Πιστοποίηση Ποιότητας

Η πιστοποίηση ποιότητας αυτή τη στιγμή εφαρμόζεται στις επιχειρήσειςμε την συμμόρφωση προς τα πρότυπα ποιότητος κατά 1S0 9001 και μεσήματα ποιότητος. Τα πρότυπα της σειράς 1S0 9001 αφορούν την εφαρμογή συστημάτωνελέγχου και διασφάλισης ποιότητας σε όλα τα στάδια της παραγωγής απότον αρχικό σχεδιασμό μέχρι την διάθεση των τελικών προϊόντων καιυπηρεσιών. Στην χώρα μας ελάχιστες επιχειρήσεις Αργυροχρυσοχοΐαςδιαθέτουν πιστοποίηση κατά 1S0. Τα πιστοποιητικά συμμόρφωσης καιεφαρμογής των προτύπων διασφάλισης ποιότητας κατά 1S0 για τηνΕλλάδα, χορηγεί ο ΕΛΟΤ καθώς και κοινοποιημένοι διεθνείς οργανισμοί. Το σήμα ποιότητας είναι μια εθελοντική συμμόρφωση επιχειρήσεωνπρος ένα πρότυπο ποιότητας του τελικού προϊόντος (π.χ. περιεκτικότηταμετάλλου) το οποίο βεβαιώνει τον καταναλωτή για την πιστή τήρηση του.Χορηγείται κάτω από διαμορφωμένο κανονισμό και διαδικασία ελέγχουτων τελικών προϊόντων. Σήμα ποιότητος στη χώρα μας χορηγεί στα εργαστήριαΑργυροχρυσοχοΐας το ΕΛΚΑ και η εταιρεία ΕΜΑ GOLD, αφού πρώτα γίνεισυμμόρφωση των επιχειρήσεων με τον κανονισμό σήματος. Σήμα ποιότητος ΕΛΚΑ διαθέτουν σήμερα (Σεπτέμβριος 98) 12επιχειρήσεις Αργυροχρυσοχοΐας, ενώ σήμα ΕΜΑ GOLD διαθέτουν περί τις11 εταιρείες παραγωγής κοσμημάτων.(Βιβλιογραφία Αριθμός 6)

209

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. 24 CARATI (NOVI) B’ περίοδος Σεπτέμβριος 2000 τεύχος 23

2. 24 CARATI (NOVI) Β’ περίοδος Οκτώβριος 2000 τεύχος 24

3. Μουσείο κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη

4. 7 ημέρες (Καθημερινή) Ελληνικό κόσμημα (συνεργάστηκανΆγγελος Δεληβοριάς & Καίτη Δημοπούλου)

5. Οι μεγάλοι θησαυροί του κόσμου ( Gianni Guadalupi )

6. Προφίλ επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αργυροχρυσοχοϊας,Βιομηχανοποιημένο κόσμημα. Εκδόσεις ΕΛΚΑ. (Εργο ΕΠΒπου έγινε για τον ΕΟΜΕΧ απο το ΕΛΚΑ).

7. Προφίλ επιχειρηματικών δραστηριοτήτων αργυροχρυσοχοϊας,χειροποίητο κόσμημα. Εκδόσεις ΕΛΚΑ. (Έργο ΕΠΒ που έγινεγια τον ΕΟΜΕΧ απο το ΕΛΚΑ).

8. THE GREEK GEWELLER, περιοδικό

9. Πάπυρος Larousse Britanica εγκυκλοπαίδεια (λέξη τοκόσμημα).

10. Τεχνικές Επεξεργασίας μετάλλων για τους τεχνίτες.METAL TECHNIQUES FOR CRAFTSMEN, OPPI UNTRACHT,DOU.BLEDAY 8 Company, Inc, GARDEN CITY NEW YORK

11. Φασματοσκόπιο και τεχνολογία πολύτιμων λίθωνΒASIL ANDERSON & JAMES PAYME, R. KEITH MITCHEL.ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΩΝ

12. ΕΛΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΡΓΥΡΟΧΡΥΣΟΧΟΪΑΣ

13. ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΠΟΙΗΑΕγχειρίδιο χρήσιμων οδηγιών για πολύτιμους λίθους καιμέταλλα. ΕΛΚΑ ( ΕΡΓΟ ΕΠΒ υπουργείου ανάπτυξης σταπλαίσια δράσης του ΕΛΚΑ )

14. ΕΤΑΙΡΕΙΑ ATENA GOLD

15. ΕΚΘΕΣΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ HELLEXPOΚΟΣΜΗΜΑ 2001

16. ΠΟΛΥΤΙΜΟΙ ΛΙΘΟI SIGNITY CATALOGUE (ΕΙΚΟΝΕΣ)

210

17. INTERNET ΣΕΛΙΔΕΣ :

1. www.doctorjewelcad.com

2. www.jewelcad.com

3. www.artcam.com

4. www.rhino.com

5. www.artcampro.com

6. www.jcadcam.com

7. www.gemstones.com

8. www.google.com

9. www.in.gr

10. www.altavista.com

11. www.mokume.com

12. www.flamingo.com

Στις σελίδες www.google.com , www.altavista.com ,www.in.gr

έχουν μπει λέξεις κλειδιά που σχετίζονται με το θέμα της

εργασίας και έχουν βρεθεί δεδομένα από διάφορα sites.

13. Αναπαραγωγικό κόσμημα, Εκδόσεις ΙΩΝ, ΔημήτριοςΠαπαδόπουλος