СУУТ ХӨГЖМИЙН ЗОХИОЛЧИД

Анударь, Амарбат, Бямбадорж, Ижилцэцэг,

Санчир, Тэргэл

С

. Гончигсумлаа

Д

. Лувсаншарав

Л

. Мөрдөрж

Б

. Дамдинсүрэн

Н

. Жанцанноров

В

. Моцарт

Ф

. Шопен

П

.И. Чайковский

И

. Бах

Л

. Бетховен

Т

өрийн шагналт ардын жүжигчин,хөгжмийн нэрт

зохиолч,удирдаач.Монголын хөгжмийн зохиолчдын эвлэлийг

үүсгэн байгуулж,30шахам жил тэргүүлсэн.Тэрбээр “Үнэн”

дуурь, “Хошуу наадам”, “Найз залуус”, Ганxуяг бүжгэн

жужиг xэд xэдэн симфони бичжээ. “Өнчин ишиг” “Тэгвэл

xоёулаа” зэрэг xүүxдийн дуунаас эxлээд “Чамайг үдье”,

Ээждээ Хайрын дуу, Өргөн xангай нутаг зэрэг олон арван дуу

романс төгөлдөр xуурын зоxиол Сэрэлт, Улаанбаатарт байгаа

миний аавд зэрэг уран сайxны киноны xөгжим туурвижээ.

ДАГВЫН ЛУВСАНШАРАВ(1927)

1

927 оны 6 сарын 1-нд Хэнтий аймгийн Баянхутаг сумын нутаг Зүүн

Хашаатын Яндаг худаг гэдэг газар,Монголын хөгжимийн урлагт од

болон гялалзаж олон олон авьяас билэгтэнгүүдийг араасаа  дагуулсан

нэгэн суут хүү  мэндэлсэн нь Монгол улсын хөдөлмөрийн баатар,

Төрийн шагналт, Ардын жүжигчин, Монголын хөгжмийн театрыг

үндэслэгч, хормейстр, хөгжмийн зохиолч Дагвын Лувсаншарав

байлаа.6наснаасаа хийдэд шавь орж бичиг үсэгтэй болсон хүү1938 онд

хар болж бичиг үсгийн багш,Хэнтий аймгийн зам барилгад  туслах

жолооч зэрэг ажлуудыг хийж байгаад 1942онд Хэнтий   аймгийн

ажилчны клубт жүжигчинээр  орж их урлагтай  амьдралаа холбожээ.

ЛУВСАНЖАМБЫН МӨРДОРЖ(1919-1996)

М

онгол улсын төрийн хошой шагналт, ардын жүжигчин, хөгжмийн

нэрт зохиолч. Тэрбээр 1964 онд “Эх орон” дуугаар 1951 онд

Төрийн сүлд дуулалын хөгжмөөр төрийн шагнал хүртсэн. Түүний

1957 онд зохиосон “Миний эх орон” симфони бол монголийн

ууган симфони юм.”Залуучууд””Ардын наадам” “Аз жаргалын”

“Эх орон”зэрэг симфони “Хөхөө намжил” “Жаргал” зэрэг дуурь

бичжээ түүнчлэн “Морьтой ч болоосой” “Ардын элч” “Алтан

өргөө” зэрэг уран сайхны болон баримтат 30 орчим киноны

хөгжим “Чавхдаст хөгжмийн гурвал””Хийл төгөлдөр хуурын

сонат” зэрэг цөөхүүл хөгжим “Эх орон магтуу” найрал дуу олон

арван зохиолийн дууны аялгуу зохиожээ.

БИЛЭГИЙН ДАМДИНСҮРЭН (1919-1992)

Т

өрийн хошой шагналт ардын жүжигчин хөгжмийн нэрт

зохиолч.” Учиртай 3 толгой” “Жаргалын зам” “Амарсанаа”

“Мартагдашгүй 42 хоног” дуурь “ Цогын идэр нас” “Зам” “Ийм

нэгэн хаан байжээ” “70 худалч” зэрэг хөгжимт драм , бүжгийн

жүжиг “Хэнтийн өндөр ууланд” “Хасбаатар” зэрэг дан

хөгжимийн зохиол “Цогт тайж” “Сүхбаатар” зэрэг киноны

хөгжим ,олон сайхан дууны ая зохиожээ. Мөн Л.Мөрдоржтой

хамтран Төрийн сүлд дууллын аяыг зохиожээ.

Н.ЖАНЦАННОРОВ(1948)

Н

.Жанцанноров 1948 онд Өвөрхангай аймгийн Өлзийт сумын нутагт

төрсөн. Багшийн сургуулийг "Дуу хөгжмийн багш" мэргэжлээр,

Киевийн хөгжмийн дээд сургуулийг "Хөгжмийн зохиолч, хөгжим

судлаач"-ийн мэргэжлээр төгссөн. 1983-1990 онд Монголын

хөгжмийн зохиолчдын эвлэлийн хорооны дарга, Соёлын яамны

орлогч сайд, нэгдүгээр орлогч сайд, 1992 онд УИХ-ын гишүүнээр

ажилласан. Симфони, бүжгэн жүжиг, дуулаачийн болон дан

хөгжмийн 300 орчим бүтээл туурвиж, киноны 20 гаруй хөгжим, 10

гаруй драмын жүжгийн хөгжим бүтээж, "Монголын хөгжмийн 12

хөрөг"/Сонатын аллегро/, "Хөгжмийн онолын нэр томъёоны

тайлбар толь" хөгжим судлалын ном, уран бүтээлийн 8 CD

хэвлүүлсэн.

Н.ЖАНЦАННОРОВ

"Мандухай цэцэн хатан", "Мөнх тэнгэрийн хүчин дор", "Би

чамд хайртай" киноны хөгжим, "Талын харгуй" гэдэг 24

хүүрнэл романч, "Хүний заяа I, II, III" концерт, морин хуур,

симфони найрал хөгжмийн концерт, ятга, найрал

хөгжимтэй концертыг монголд анх удаа тавьж, "Тогосын

цагаа овоо", "Аргалд явсан ээж минь", "Бурхан бумбын

орон", "Хүний заяа" зэрэг 100 гаруй дууны ая зохиожээ.

1989 онд "Мандухай цэцэн хатан" киноны хөгжмөөр, 2000

онд Морин хуурт зориулсан шилдэг бүтээлүүдээрээ

"Төрийн шагнал"-ыг 2 удаа, 2005 онд "Ардын жүжигчин"

цол хүртжээ.

ВОЛЬФГАНГ АМАДЕЙ МОЦАРТ(1756-1791)

А

встрийн суут хөгжмийн зохиолч байв. Моцарт 1756 оны 1-р сарын

27нд Салзбург хэмээх хотод төржээ. Тэрээр симфони, концерт,

танхимын, төгөлдөр хуурын, дуурийн болон найрал хөгжмийн

үндэс суурь гэж ч үзэгддэг композицуудыг нь оруулаад нийтдээ

600 давсан композицууд найруулсан тавьсан чадварлаг хөгжмийн

зохиолч юм.Түүний анхны бүтээл нь 4 настай байхдаа бичсэн минуэт

байсан бол хамгийн сүүлд бичсэн нь дуусгаагүй үлдээсэн Рекүэм

байсан юм. Моцарт сайн төгөлдөр хуурч байснаас гадна гайхалтай

хөгжмийн зохиолч байсан билээ. Тэрээр 1791 оны 12-р сарын 5нд 01:00

цагт үе мөчний өвчнөөр нас баржээ

ФРИДЕРИК ШОПЕН (1810-1849)

С

уут хөгжмийн зохиолч Ф.Шопен амьдралдаа ганц ч дуурь, симфони,

удиртгал бичээгүй ч төгөлдөр хуур хөгжимд асар их шинэчлэл хийж

польшийн хөгжмийн урлагийг дэлхийн түвшинд хүргэснээрээ мөнхөрсөн

юм.Тэрээр 1810 оны 3 сарын 1 ны өдөр Варшав хотоос холгүй орших

Желязова хэмээх тосгонд төржээ.

Ф.Шопены мазурк, полнез, вальс, прелюди, сонат, ноктрюн, этюд нь хөгжми

йн урлагт, ялангуяа төгөлдөр хуурын урлагийн хөгжилд шинэ үеийг нээжээ.

Түүний хөгжмөөс баатарлаг эрмэлзэл, баяр, гуниг, хөнгөн хошигнол, гүн

сэтгэлгээ бүхнийг сонсож болно. Шопен 39-тэйдээ өөрийн Парис дахь

байрандаа сүрье өвчний улмаас 1849 оны 10 сарын 27д нас баржээ.

ЛЮДВИГ ВАН БЕТХОВЕН(1770-1827)

 

Германы хөгжмийн зохиолч, удирдаач, төгөлдөр хуурч,

"Венийн гурван сонгодог төлөөлөгч"-ийн нэг билээ. Тэрээр

дуурь, хөгжимт драм, найрал дуу, зэрэг тухайн үеийнхээ бүхий

л төрөл жанраар бүтээл туурвиж байжээ. Суут хөгжмийн

зохиолч амьдралынхаа сүүлийн хагасыг гүн эмгэнэл дунд

өнгөрөөжээ. Тэрээр 30 насандаа бүр дүлийрсэн байна. Түүний

9-р симфони нь хамгийн оргил үе нь бөгөөд уг алдарт

симфонио бичиж байхдаа таг дүлий байсан юм

ПЁТР ИЛЬИЧ ЧАЙКОВСКИЙ (1840-1893)

П

ётр Ильич Чайковский (1840 оны 5 сарын 7  – 1893 оны 11 сарын 6 ) нь Романтик

үеийн Оросын хөгжмийн зохиолч байсан бөгөөд 1840 онд Воткинск хотод уул

уурхайн инженерийн гэр бүлд төрсөн.10 настайдаа хуулийн сургуульд элсэн орж

суралцсан боловч хөгжимд сонирхолтой тул Петербургийн хөгжмийн дээд

сургуульд суралцаж 1866 оноос Москвад багшлах болжээ. Тэрээр "Могучая

кучка" нэртэй эх оронч хөгжмийн зохиолчдийн нэг байгаагүй ч гэсэн

нижигнэсэн, эргэцүүлсэн, хөгжмийни хуваариар илэрхийлэгдсэн уянга аялгуу ба

нийцэлтэй маш их Орос маягийн хөгжим зохиодог байжээ. Тэрээр "Евгений

Онегин" дуурь "Хунт Нуур","Нойрсож буй Гүнж","Щелкунчик" баллет гэх мэт

олон алдартай бүтээлүүдийг туурвисан байна.

ИОГАН СЕБАСТЬЯН БАХ(1685-1750)

И

оганн Себастьян Бах

(1685 оны 3

сарын 21 –1750 оны 7 сарын 28 )

нь Германы

хөгжмийн зохиолч, хөгжимчин

байжээ. Түүний

найрал дуу, найрал хөгжим,

хөгжмийн

зэмсгүүдэд зориулагдсан бүтээлүүд

нь бароккогийн

үеийг дээд цэгтээ хүргэхэд гүн

хувь нэмэр

оруулсан байна.

Бах 1000 гаруй

хөгжмийн зохиол туурвижээ