خشتەی خولی

١١٨پێکدێت لە خشتەی (Periodic Table :بە ئینگلیزی) خشتەی خولی یان خشتەی خولگەیی توخمی کیمیایی زانراو کە بە شێوازێکی سەرنج ڕاکێش ڕیزکراون بە پێی گەردیلە ژمارە و

Atomic) خاسیەتەکانیانەوە. توخمەکان ڕیزکراون بە پێی بەرزبوونەوەی گەردیلە ژمارەNumber) کە پێکھاتووە لە ژمارەی پرۆتۆنەکانی ناو ناوکی گەردیلە

مێژوو)٦٠) کە (١٨٦٠پشێوییەک ناوەندی کیمیاگەرانی سەدەی نۆزدەیەمی گرتەوە ، بە تایبەتی ساڵی (

توخمی کیمیایی ھەمەجۆر دۆزرانەوە. دەبوو ئەو کیمیاگەرانە ڕەوشتی ئەو توخمانە فێرببن ، سەرەڕای ڕەوشتی ئەو ئاوێتانەی کە پێکیان دێنن کە ئەویش ئیشێکی ئاسان نەبوو ، ئەوە بوو کە

لەو کاتەدا ڕێگایەکی ورد نەبوو ، کە بارستەی گەردیلەی توخمەکانی پێ دیاری بکرێت یان ژمارەی گەردیلەکانی توخمێکی دیاریکراوی کە ئاوێتەیەکی کیمیاییدا پێ بدۆزرێتەوە سەرەڕای ئەوەی

کیمیاگەران بارستەی گەردیلەی جیاوازیان بۆ ھەمان توخم بەکاردەھێنا ، چونکە ڕێگایەکی یەکگرتووی پێوان نەبوو بەکاربھێنرێ ، کە بووە ھۆی ئەوەی پێکھاتنی جیاواز بۆ ئاوێتەکانی ئەو

.توخمانە پێشنیاز بکەن و لێک تێگەیشتنی ئەنجامەکانی یەکتر ببێتە کارێکی نزیکە نەشیاو

)دا چەند کیمیاگەرێک لە کۆنگرەیەکی جیھانیدا لە کارلسرۆی ئەڵمانیا کۆبوونەوە١٨٦٠لە ئەیلوولی ( بۆ یەکالیکردنەوەی دۆزی بارستەی گەردیلەیی و ھەندێ بابەتی تر کەڕای جیاوازیان ھەبوو دەربارەیان. ستانیسال و کانیزارۆی کیمیاگەری ئیتاڵی ، ڕێگەیەکی قایلکەری بۆ دیاریکردنی بارستەی ڕێژەیی توخمەکان پێشنیاز کرد ، کە دوای ئەوە بە ناوی خۆیەوە ناونرا ( ڕێگەی

کانیزارۆ ). ئەم ڕێگەیە وای لە کیمیاگەران کرد پشت بە سەنگێک ببەستن بۆ بەھای پێوانەیی بارستە گەردیلەییەکان و ڕێگایشی خۆش کردبوو توێژینەوە لە پەیوەندیی نێوان بارستە

.گەردیلەییەکان و ڕەوشتی توخمە کیمیاییەکانی تر

زانای ڕووسی مەندەلیڤ

دیمیتری مەندەلیف) توخم بوون بە٦٣ھەستا بە ڕیز کردنی توخمە ئاشکرا بووەکان لە سەردەمی خۆیدا کە ژمارەیان (

تێبینی کرد دووبارە بونەوەی (atomic weights) نزیکی بە پێی زیادی کێشی گەردی ھەروەھا ڕەوشتی ھاوشێوە بۆ توخمە خولیەکان بە ڕێک و پێکی لە ھەمان ساڵدا مایر گەیشتە ئەڵمانیا لە

. ھەمان خشتەدا بە نزیکی

خشتەی مەندەلیف لە ڕاستیدا ئەم خشتەیە پەیوەندی بە ناوی مەندەلیڤەوە چونکە توانی دیاری بکات رەوشتی ھەندێ

توخمەکان کە نەدۆزرابوەوە لەو سەردەمەدا وە تەنیا توانی رەوشتی توخمەکان دیاری بکات جەرمانیۆم پێس دۆزینەوەی ناوی نا بە شێوەی سیلیکۆن ، بەڵام دەربارەی کەم و کوڕی ئەم

: خشتەیە لێرەدا بە ڕاستی دوو کەم و کوری ھەیە

.یۆد و تیلیریۆم لە جێگای گونجاودا دانەنراون بە پێی زیادی کێشی گەرد یلەیی شوێنی گونجاو دیاری نەکراوە لە خشتەکە بۆ توخمەکان کە شوێنیکی شیاو بێت