ΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ1.Ο ΙΟΥΣΤΙΝΙΑΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Δύο αιώνες μετά τη μεταφορά της πρωτεύουσας από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη, αυτοκράτορας στην Κωνσταντινούπολη έγινε ο Ιουστινιανός.

(527-565)

Το βυζαντινό κράτος αυτή την περίοδο αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα

διοίκησης στο εσωτερικό του αλλά και επιθέσεις στα σύνορα του.

Ο νέος αυτοκράτορας κατείχε πολλές γνώσεις και διακρίνονταν για την τόλμη και το θάρρος με τα οποία αντιμετώπιζε κάθε

δυσκολία. Ήταν εργατικός, ολιγόφαγος και κοιμόταν ελάχιστα.

Στο πλάι του είχε καλούς συνεργάτες, ενώ πήρε μέτρα για να εφαρμόσει το

φιλόδοξο πρόγραμμα του : Ένα κράτος, μία εκκλησία, μία

νομοθεσία

Τριβωνιανόςνομοθέτης

Ιωάννης Καππαδόκηςοικονομικά

Ανθέμιος &

Ισίδωροςαρχιτέκτο

νες

Ναρσήςστρατηγός στη Δύση

Βελισσάριοςστρατηγός

στην Ανατολή

Θεοδώρασύζυγος-αυγούστα

Συνεργάτες του Ιουστινιανού

Ο νομοθέτης Τριβωνιανός υπήρξε εκσυγχρονιστής παλαιότερων νόμων (Ιουστινιάνειος Κώδικας) και δημιουργός νέων

νόμων (Νεαρές) του κράτους.

Ο Ιωάννης Καππαδόκης γεννήθηκε στην Καισάρεια της Καππαδοκίας. Έλαβε πολύ μικρή μόρφωση, αλλά σύντομα κατόρθωσε να ανέλθει

στην ιεραρχία του βυζαντινού κράτους λόγω της ευστροφίας του. Ο Ιωάννης Καππαδόκης διέθετε

χαρισματικές ικανότητες σχετικά με τα οικονομικά, δίνοντας λύσεις σε καταστάσεις που δύσκολα

μπορούσαν να επιλυθούν.

Ο Ανθέμιος και ο Ισίδωρος ήταν μηχανικοί αρχιτέκτονες, οι σύμβουλοι

του αυτοκράτορα για τα δημόσια έργα.

Ο Φλάβιος Βελισάριος ή Βελισσάριος (Γερμανίκεια Θράκης, μεταξύ 500 και 505 μ.Χ.-Κωνσταντινούπολη 565 μ.Χ.) ήταν στρατηγός του Ιουστινιανού και ένας από τους σπουδαιότερους στρατιωτικούς της βυζαντινής περιόδου αλλά και όλων των εποχών. Διακρίθηκε σ’ όλα τα μέτωπα του ρωμαϊκού κράτους,

εκείνη την εποχή, αλλά και στην τακτική των επιχειρήσεων. Ήταν ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Ιουστινιανού στην προσπάθεια του τελευταίου να ανασυστήσει τη παλιά ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

Ο Ιουστινιανός με τους στρατηγούς του Βελισσάριο

και Ναρσή.

Η Θεοδώρασύζυγος και

συναυτοκράτειρα

Η Θεοδώρα φέρεται να γεννήθηκε στην Αμμόχωστο. Αν και προερχόταν από τα κατώτατα στρώματα της βυζαντινής κοινωνίας, και όχι από εκλεκτή οικογένεια της Κωνσταντινούπολης, ανέβηκε στο ψηλότερο σκαλοπάτι της εξουσίας και άσκησε ισχυρή επιρροή

στον Ιουστινιανό.

Η Θεοδώρα στάθηκε πολύτιμη σύντροφος στο πλευρό του Ιουστινιανού. Με την αποφασιστική στάση της τον εμψύχωσε στα γεγονότα της Στάσης του Νίκα και τον απέτρεψε από την ιδέα να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη. Ήταν πάντα αφοσιωμένη στους φίλους της, όπως ο στρατηγός Ναρσής, δεν συγχωρούσε όμως όσους θεωρούσε απειλή για την επιρροή της. Θύμα της ήταν ο Ιωάννης Καππαδόκης, ο οποίος παρά τις ικανότητές του και τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στο

αυτοκρατορικό ταμείο έχασε το 541 τη θέση του. Σ' αυτήν αποδίδονται διατάξεις της νομοθεσίας του Ιουστινιανού υπέρ των γυναικών, όπως αυτή που απαγόρευε την πώληση προικώων ακινήτων. Στη Θεοδώρα επίσης αποδίδεται η ίδρυση ενός οίκου για πρώην εταίρες.

Οι μεταρρυθμίσεις που έκανε ο Ιουστινιανός ήταν :

Κωδικοποίησε τους παλιούς ρωμαϊκούς νόμους και τους συμπλήρωσε με πιο νέους και δίκαιους, γραμμένους στα ελληνικά.

Το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού έμεινε γνωστό ως

Corpus juris civilis.

Ιουστινιάνειος Κώδικας

Πανδέκτης

Νεαραί

Κατάργησε τα προνόμια των Δήμων και

απαγόρευσε στους μεγαλοκτηματίες να παίρνουν τα κτήματα των

μικροϊδιοκτητών γειτόνων τους, για χρέη που τους όφειλαν.

Φορολόγησε τους πολίτες ανάλογα με τα εισοδήματα τους.

Οργάνωσε τη λειτουργία της αγοράς, των λιμανιών και των εμπορικών δρόμων και επέβαλε δασμούς για τα εισαγόμενα

προϊόντα.

Λιμάνια

Αγορά

Όρισε τους λογοθέτες υπεύθυνους για την εφαρμογή των νόμων.

Οι μεταρρυθμίσεις αυτές ικανοποίησαν το λαό, αλλά ενόχλησαν τους Δήμους

και δυσαρέστησαν τους προνομιούχους. Έφεραν στο κρατικό ταμείο αρκετά χρήματα, με τα οποία ο

Ιουστινιανός υλοποίησε ένα μεγάλο μέρος του μεταρρυθμιστικού του

προγράμματος.Συγκεκριμένα :

Οργάνωσε το στρατό με βυζαντινούς κυρίως, στρατιώτες και ασφάλισε τα βόρεια σύνορα του κράτους (Δούναβης και Χερσόνησος του

Αίμου) με μια σειρά φρουρίων.

Συντήρησε και βελτίωσε τους δρόμους που ένωναν την πρωτεύουσα με τις επαρχίες και τις μεγάλες πόλεις της

αυτοκρατορίας.

Έκοψε χρυσά «βυζαντινά» νομίσματα, τα οποία κυκλοφορούσαν σ’ όλο τον κόσμο και μόνο μ’ αυτά γίνονταν οι

συναλλαγές.

Έφερε από την Κίνα το μυστικό της εκτροφής του μεταξοσκώληκα, από

το οποίο προκύπτει το πολύτιμο ύφασμα του μεταξιού.

Σύμφωνα με την παράδοση η διάδοση της μεταξοκαλλιέργειας από την Ανατολή στη Δύση

έγινε από μοναχούς του Βυζαντίου. Οι βυζαντινοί μοναχοί, με εντολή του αυτοκράτορα Ιουστινιανού

για τη μετάδοση της χριστιανικής θρησκείας περιηγηθήκαν στην Περσία και την Κίνα και κατά τη διάρκεια των περιηγήσεων τους μελετούσαν καθετί

που είχε σχέση με το μεταξοσκώληκα και την επεξεργασία του. Έτσι, στο τέλος της περιοδείας τους, το 554 μ.Χ., μετέφεραν κρυφά, μέσα στις κούφιες μαγκούρες τους αβγά μεταξοσκώληκα.

Το δεύτερο έτος της βασιλείας του (529 μ.Χ.) ο Ιουστινιανός έκλεισε τη

Νεοπλατωνική Ακαδημία στην Αθήνα, που λειτουργούσε για 9 αιώνες. Ήταν ο τελευταίος χώρος συντήρησης της παλαιάς θρησκείας. Οι δάσκαλοι υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πόλη και να ζήσουν, χωρίς όμως να έχουν το δικαίωμα να διδάσκουν.

Η Ακαδημία του Πλάτωνα

Η εξωτερική του πολιτική αποδείχτηκε ιδιαίτερα επιτυχής, αν και πολυδάπανη,

κάτι που φάνηκε στην εποχή των διαδόχων του.

  Ο Βελισσάριος, επικεφαλής του ρωμαϊκού στρατού (magister militum),

εκστρατεύει κατά του βασιλείου των Βανδάλων της Βόρειας Αφρικής και κατακτά την Καρχηδόνα το 533.

Όμως, οι αγώνες για την κατάκτηση του Οστρογοτθικού Βασιλείου, στην Ιταλία, υπήρξαν μακροί και σκληροί

(535-555 μ.Χ.).

Ιδιαίτερα επικίνδυνη έγινε η κατάσταση

στην Ανατολή, όπου ο Πέρσης

βασιλιάς Χοσρόης ο Α΄

κατέλαβε μεγάλες περιοχές, αλλά με τη συνθήκη του

562 μ.Χ. αποκαθίσταται η

εύθραυστη

ισορροπία μεταξύ Βυζαντίου και Περσών στην

περιοχή.

Αναμφίβολα, μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του Ιουστινιανού, σε επίπεδο

εσωτερικής πολιτικής υπήρξε η καταστολή της Στάσης του Νίκα

(532 μ.Χ.).

Το Ιανουάριο του 532 ξέσπασαν σοβαρές ταραχές μετά την

καταδίκη κάποιων Πράσινων και Βένετων σε θάνατο για επεισόδια στον Ιππόδρομο. Εκφράζοντας την αντιπάθειά τους στο πρόσωπο του απόμακρου αυτοκράτορά τους, που στα μάτια τους ήταν ο εισηγητής της σκληρής φορολογικής πολιτικής που πραγματοποιούσε ο Ιωάννης Καππαδόκης, ο λαός ξεχύθηκε στους δρόμους της Πόλης, προκαλώντας καταστροφές και χρίζοντας αυτοκράτορα τον Υπάτιο, ανιψιό του Αναστασίου Α΄. Η κατάσταση ξέφευγε από το έλεγχο του Ιουστινιανού, ο οποίος την παραμονή της εγκατάλειψης του θρόνου προς διαφυγή, μεταπείθεται (κατά μία εκδοχή) από τη Θεοδώρα και παραμένει για μάχη μέχρις εσχάτων. Έτσι, υπό τις εντολές του Βελισάριου, του Μούνδου και του διοικητή της φρουράς στρατηγού Ναρσή, ο ρωμαϊκός στρατός σφαγιάζει στον Ιππόδρομο 30.000 περίπου στασιαστές, δίνοντας τέλος στην περίφημη "Στάση του Νίκα", η οποία έλαβε το όνομά της από το σύνθημα των επαναστατών.

Ο Ιππόδρομος της Κωνσταντινούπολης

Τα επεισόδια στον Ιππόδρομο

Ο θρίαμβος του Ιουστινιανού

Το οικοδομικό του πρόγραμμα υπήρξε

τεράστιο, περιλαμβάνοντας έργα χρήσιμα για την άμυνα του κράτους

(φρούρια και τείχη),

Έργα για την υποδομή και την κοινή ωφέλεια

(δρόμοι, γέφυρες, υδραγωγεία, αποθήκες σιτηρών),

Όπως και έργα για τη θρησκεία, κυρίως ναούς. Το σπουδαιότερο απ’ αυτά τα οικοδομήματα είναι η Αγία Σοφία

Κωνσταντινούπολης.

Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε σύμβολο της πόλης, τόσο κατά τη βυζαντινή όσο και κατά την οθωμανική

περίοδο. Το κτίσμα ανεγέρθηκε από τους μηχανικούς Ανθέμιο 

από τις Τράλλεις  (σημ. Αϊδίνιο)

και Ισίδωρο από τη Μίλητο. 

Το οικοδόμημα ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό ρυθμό της τρουλαίας βασιλικής και συνδυάζει στοιχεία

της πρώιμης βυζαντινής ναοδομίας, σε πολύ μεγάλη κλίμακα. Αρχιτεκτονικές επιρροές της Αγίας Σοφίας

εντοπίζονται σε αρκετούς μεταγενέστερους ορθόδοξους ναούς αλλά και σε οθωμανικά τζαμιά,

όπως στο τέμενος του Σουλεϊμάν και στο Σουλταναχμέτ τζαμί. Εκτός από τον

αρχιτεκτονικό σχεδιασμό της, η Αγία Σοφία ξεχωρίζει επίσης για τον πλούσιο εσωτερικό διάκοσμό της, που ωστόσο υπέστη σοβαρές

καταστροφές κυρίως από τις βαρβαρότητες των Τούρκων κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής

κυριαρχίας.

Το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας

της

Η ψηφιδωτή διακόσμηση της Αγίας Σοφίας

Όλα αυτά έκαναν τον Ιουστινιανό έναν από τους δυναμικότερους

αυτοκράτορες του Βυζαντίου, του οποίου η διακυβέρνηση

αποκρυστάλλωσε τον πραγματικό χαρακτήρα του Βυζαντινού κράτους.

Αυτός είναι ο δημιουργός του corpus juris civilis, ο εμπνευστής της Αγίας Σοφίας, ο πολιτικός της reconquista.

ΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ2.Ο ΗΡΑΚΛΕΙΟΣ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΣΤΕΙΑ ΤΟΥ(ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΚΑΙ ΑΓΩΝΑΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ)

Ο Ηράκλειος ως Δαβίδ(αργυρός δίσκος, Ν.Υόρκη, 7ος αι.

μ.Χ.)

Το Βυζάντιο σε κρίση

β΄ μισό του 6ου αι. μ.Χ. – αρχές 7ου αι. μ.Χ.

(Λιμοί, κακές σοδειές, σεισμοί και εισβολές)

Εγκατάλειψη των πόλεων Μείωση του πληθυσμού Υποχώρηση του εμπορίου Της νομισματικής κυκλοφορίας Η αυτοκρατορία

τον 7ο αι. μ.Χ.

Παραμέληση του στρατού

Το Βυζάντιο σε κρίση

• Σλάβοι στις ευρωπαϊκές επαρχίες• Πέρσες στις ακτές του Βοσπόρου

Μοναδική λύση• Κινητοποίηση όλων των δυνάμεων• Ριζική μεταρρύθμιση Το δύσκολο αυτό έργο ανέλαβε ο

Ηράκλειος

Η αντεπίθεση του Ηρακλείου

• Στρατηγός αυτοκράτορας

Ηγήθηκε προσωπικά του βυζαντινού στρατού

• Αναδιοργάνωσε το στράτευμα με την οικονομική συμπαράσταση

της Εκκλησίας

Εκστρατείες 622 μ.Χ.-628 μ.Χ.

627 μ.Χ. μάχη της Νινευί Συνέτριψε τους Πέρσες Ανέκτησε όλες τις βυζαντινές επαρχίες στην Εγγύς Ανατολή

Εκστρατείες 622 μ.Χ.-628 μ.Χ.

626 μ.Χ. οι Άβαροι και Σλάβοι σε συνεννόηση με τους Πέρσες, πολιόρκησαν την Πόλη. ΥΠΕΣΤΗΣΑΝ ΤΑΠΕΙΝΩΤΙΚΗ ΗΤΤΑ

Η νίκη των Βυζαντινών αποδί- ται στην Παναγία τη Βλαχερνί- τισσα και τον Ακάθιστο Ύμνο που εψάλει προς τιμήν της.

Εκστρατείες 622 μ.Χ. - 628 μ.Χ.

Οι Πέρσες είχαν αρπάξει τον Τίμιο Σταυρό

Οι εκστρατείες του Ηρακλείου προσέλαβαν έντονα θρησκευ- τικό χαρακτήρα

Ο αυτοκράτορας με φλογερές ομιλίες ενέπνευσε τους στρα- τιώτες του να αγωνιστούν με αυταπάρνηση

Η αυτοκρατορία του 628 μ.Χ.

Θέματα

• Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας του Ηρακλείου σκιάζονται από τις αραβικές κατακτήσεις• Οι διάδοχοι του, για να ενισχύσουν την άμυνα εναντίον των Αράβων, εγκαθίδρυσαν στη Μ.Ασία (7ος αι.) ένα νέο διοικη- τικό σύστημα :

Θέματα = διοικητικές περιφέρειες με δικό τους στρατό

Η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ Μ.ΑΣΙΑΣ

Θέματα• Στο θεματικό στρατό υπηρετούσαν ελεύθεροι αγρότες• Το κράτος τους παραχω- ρούσε στρατιωτικά κτή- ματα ή στρατιωτόπια Με τα έσοδα τους :• συντηρούσαν τις οικο- γένειες τους• αγόραζαν τον οπλισμό τους• κάλυπταν τα έξοδα των εκστρα- τειών

Θέματα

• Ο θεματικός στρατός αντικατέστησε τους παλαιούς μισθοφορικούς στρατούς

• Αποτέλεσε ένα είδος εθνικού στρατού αποδείχτηκε ιδιαίτερα

αποτελεσματικός

Θέματα

Η στρατιωτική και πολιτική διοίκηση των επαρχιών ενώθηκαν στο πρόσωπο του στρατηγού

Στρατηγός = ανώτατη εξουσία μέσα στα όρια του θέματος

Εξελληνισμός του κράτους• Επίσημη γλώσσα στη διοίκηση η

ελληνική• Οι ρωμαϊκοί τίτλοι αντικαταστάθηκαν

από ελληνικούς• Ο Ηράκλειος υιοθέτησε τον τίτλο

«βασιλεύς» με τη χριστιανική προσθήκη «πιστός εν Χριστώ»

• Τέλος της ρωμαϊκής• Αρχή της μεσαιωνικής ελληνικής

Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Οι εκστρατείες του Ηράκλειου