پيوند پيوند اعضاءاعضاء

ORGAN TRANSPLANTATIONORGAN TRANSPLANTATIONFardin Mardani-MDFardin Mardani-MD

Forensic Medicine SpecialistForensic Medicine Specialist

مقدمه مقدمه بر – عالوه تكنولوژيك علمی پيشرفتهای بر – همواره عالوه تكنولوژيك علمی پيشرفتهای همواره

وپديده مسائل انسان روی بر تازه افقهای وپديده گشودن مسائل انسان روی بر تازه افقهای گشودنسالها ومعموال دارند همراه به نيز را نوظهوری سالها های ومعموال دارند همراه به نيز را نوظهوری های

خود بتوانند اجتماعی مختلف نظامهای تا ميكشد خود طول بتوانند اجتماعی مختلف نظامهای تا ميكشد طولدهند وفق نوين آوردهای ره اين با دهند را وفق نوين آوردهای ره اين با . .را

جوانب تبيين عدم علت به زيادی حدود تا تاخير جوانب اين تبيين عدم علت به زيادی حدود تا تاخير اينرهبران و گيرندگان تصميم برای جديد موضوع رهبران مختلف و گيرندگان تصميم برای جديد موضوع مختلف

است . جامعه سياسی و است .فكری جامعه سياسی و فكری

جمله از بافتها و اعضاء پيوند جمله موضوع از بافتها و اعضاء پيوند موضوعحساس حساس موضوعات دنيای موضوعات متحول و پرابعاد دنيای و متحول و پرابعاد و

ابهامات و پرسشها و است ابهامات پزشكی و پرسشها و است در پزشكی در مختلفی مختلفیحيث از آن گوناگون حيث جوانب از آن گوناگون اخالقی،اخالقی، پزشكی،پزشكی، جوانب

. است شده مطرح اقتصادی و . مذهبی،حقوقی است شده مطرح اقتصادی و مذهبی،حقوقی

آنچه پزشكی علوم متخصصان عقيده آنچه به پزشكی علوم متخصصان عقيده بهحقوقی مسائل ميشود تلقی اصلی حقوقی محدوديت مسائل ميشود تلقی اصلی محدوديت

است . عضو است .پيوند عضو پيوند

پيوند حقوقی مسائل تمام داشت انتظار نبايد پيوند البته حقوقی مسائل تمام داشت انتظار نبايد البتهبعد در اما ، كرد حل اليحه يك با بتوان را بعد اعضاء در اما ، كرد حل اليحه يك با بتوان را اعضاء

كرده عمل كند بسيار اعضاء پيوند قانونی و كرده حقوقی عمل كند بسيار اعضاء پيوند قانونی و حقوقینرفته پيش پزشكی و علمی بعد با هماهنگ و نرفته ايم پيش پزشكی و علمی بعد با هماهنگ و ايم

ايم .ايم .

اعضاء پيوند برای جامع قانون يك ما كشور در اعضاء هنوز پيوند برای جامع قانون يك ما كشور در هنوزندارد . ندارد .وجود وجود

صورت در كه نيست معلوم واقعا حاضر حال صورت در در كه نيست معلوم واقعا حاضر حال درچگونه بايد دادگاه اعضاء، پيوند به راجع دعوائی چگونه طرح بايد دادگاه اعضاء، پيوند به راجع دعوائی طرح

كند . گيری كند . تصميم گيری تصميم

كه اعمالی ونادرستی درستی سنجش معيار كه امروزه اعمالی ونادرستی درستی سنجش معيار امروزهقانون » ميشود مرتكب وظيفه انجام حين در قانون » پزشك ميشود مرتكب وظيفه انجام حين در پزشك

و« طبيب به سنتی نگرش خالف بر اين و و« است طبيب به سنتی نگرش خالف بر اين و استاست . است .طبابت طبابت

كشورهای در تكنيكی و علمی نظر از اعضاء كشورهای پيوند در تكنيكی و علمی نظر از اعضاء پيوندندارد . محسوسی تفاوت ندارد .مختلف محسوسی تفاوت مختلف

مقررات و قوانين است تفاوت ايجاد باعث مقررات آنچه و قوانين است تفاوت ايجاد باعث آنچهبر حاكم هنجارهای و ارزشها از گرفته بر نشات حاكم هنجارهای و ارزشها از گرفته نشات

كشورهاست .كشورهاست .دارای كشورهای در حتی است ممكن قوانين دارای اين كشورهای در حتی است ممكن قوانين اين

باشند . متفاوت نيز يكسان فرهنگی باشند .بافت متفاوت نيز يكسان فرهنگی بافت

دركشورهای اعضاء دركشورهای پيوند اعضاء پيوندپيشرفتهپيشرفته

سال آمريكا:آمريكا: سال در مأمورين 19681968 در ملی مأمورين كنفرانس ملی كنفرانسرا اعضاء اهدای واحده ماده ايالتی قوانين را اجرای اعضاء اهدای واحده ماده ايالتی قوانين اجرای

سال در و كردند سال تصويب در و كردند اجرائی 19781978تصويب اجرائی كميته كميتهرا جديد قانون متحده اياالت قوانين ملی را كنفرانس جديد قانون متحده اياالت قوانين ملی كنفرانس

كرد . كرد .تصويب تصويب

انگلستان انگلستان :انگلستان : حقوق در اعضاء و بافتها انگلستان پيوند حقوق در اعضاء و بافتها پيوندشهروندان از بسياری و است شده پذيرفته اصل شهروندان يك از بسياری و است شده پذيرفته اصل يك

اند . كرده امضاء را عضو اهداء كارتهای اند .انگليسی كرده امضاء را عضو اهداء كارتهای انگليسی

كشورهای آلمان :آلمان : از بسياری همانند نيز آلمان كشورهای در از بسياری همانند نيز آلمان درتلقی حقوقی شده پذيرفته اصل يك اعضاء پيوند تلقی اروپايی حقوقی شده پذيرفته اصل يك اعضاء پيوند اروپايی

گردد . گردد .می میمتقاضيان و كنندگان اهداء بين كه زيادی فاصله دليل متقاضيان به و كنندگان اهداء بين كه زيادی فاصله دليل به

دارد وجود اعضاء دارد پيوند وجود اعضاء از% 8080درآمريكا درآمريكا ))پيوند از% متقاضيان متقاضيانهستند محروم پيوند عمل هستند انجام محروم پيوند عمل كشورهای ((انجام در كشورهای امروزه در امروزه

طلبانه» «پيشرفته پيشرفته داو رضايت طلبانه» «نظام داو رضايت حلی نظام راه عنوان حلی به راه عنوان بهكشورها . برخی در گيرد می قرار استفاده مورد كشورها . جديد برخی در گيرد می قرار استفاده مورد جديد

خويشاوندان صورتيكه در ميدهد اجازه پزشكان به خويشاوندان قانون صورتيكه در ميدهد اجازه پزشكان به قانوناعالم كار اين با را خود مخالفت g قبال متوفی يك اعالم درجه كار اين با را خود مخالفت g قبال متوفی يك درجه

كنند . جدا وی بدن از را موردنياز اعضای باشند كنند . نكرده جدا وی بدن از را موردنياز اعضای باشند نكرده

كشورهای در اعضاء كشورهای پيوند در اعضاء پيونداسالمیاسالمی

در عربستان :عربستان : عربستان بزرگ علمای در گروه عربستان بزرگ علمای گروهاعضاء 19811981سال سال پيوند كه مهم اين بر تكه اعضاء با پيوند كه مهم اين بر تكه با

اعمال كليه اسالم و است دوستی نوع بر اعمال مبتنی كليه اسالم و است دوستی نوع بر مبتنیكند می تشويق را اجتماعی دوستی نوع بر كند مبتنی می تشويق را اجتماعی دوستی نوع بر مبتنی

است . نموده اعالم جايز را اعضاء است .پيوند نموده اعالم جايز را اعضاء پيوند

سال مصر :مصر : در االزهر اسالمی سال دانشگاه در االزهر اسالمی 19771977دانشگاهاست . شناخته مشروع را اعضاء است .پيوند شناخته مشروع را اعضاء پيوند

قيد 19771977 در در اردن اردن و و 19721972در در سوريه سوريه و و كويتكويت قيد با بااند . دانسته مجاز آنرا اند .شرايطی دانسته مجاز آنرا شرايطی

اعضاء پيوند اعضاء ضرورت پيوند ضرورتروح مركوب بدن ، اسالم بويژه توحيدی مكاتب روح در مركوب بدن ، اسالم بويژه توحيدی مكاتب در

اهميتی چنان ،از آن از صيانت و حفظ و اهميتی بوده چنان ،از آن از صيانت و حفظ و بودهفرموده : خداوند كه است فرموده : برخوردار خداوند كه است برخوردار

« « g جميعا الناس احيا فكانما احياها g ومن جميعا الناس احيا فكانما احياها ««ومنبرای را خويش بدن اعضاء داوطلبانه كه برای انسانی را خويش بدن اعضاء داوطلبانه كه انسانی

ميگذارد، او اختيار در ديگری انسان جان ميگذارد، حفظ او اختيار در ديگری انسان جان حفظازخود و ايثار واالی خصلت و الهی اوصاف به ازخود متصف و ايثار واالی خصلت و الهی اوصاف به متصف

است . است .گذشتگی گذشتگیكه است ايثارگری انسان حياتی هديه عضو كه پيوند است ايثارگری انسان حياتی هديه عضو پيوند

ترجيح خود سالمتی بر را خويش همنوع ترجيح سالمت خود سالمتی بر را خويش همنوع سالمتميدهد .ميدهد .

ايران در اعضاء پيوند ايران قانون در اعضاء پيوند قانون

سال در ابتدا اعضاء پيوند سال اليحه در ابتدا اعضاء پيوند در در 13741374 اليحهانجام سر ليكن شد رد اسالمی شورای انجام مجلس سر ليكن شد رد اسالمی شورای مجلس

سال سال در بيماران 13791379در اعضای پيوند بيماران قانون اعضای پيوند قانونآنان مغزی مرگ كه بيمارانی يا شده آنان فوت مغزی مرگ كه بيمارانی يا شده فوت

اسالمی شورای مجلس تصويب به است اسالمی مسلم شورای مجلس تصويب به است مسلمرسيد .رسيد .

، پزشكی جديد تكنيكهای در تحول و ، پيشرفتها پزشكی جديد تكنيكهای در تحول و پيشرفتهامی را جامعه نياز با متناسب مقررات و می قوانين را جامعه نياز با متناسب مقررات و قوانيناين تهيه قانونگذاری مراجع مهم وظيفه و اين طلبد تهيه قانونگذاری مراجع مهم وظيفه و طلبد

است . مربوطه قانونی موانع رفع و است .مقررات مربوطه قانونی موانع رفع و مقررات

سال در اعضاء پيوند سال قانون در اعضاء پيوند تصويب 13791379قانون تصويب به بهاين پيچيده و نوظهور جوانب به اما ، اين رسيد پيچيده و نوظهور جوانب به اما ، رسيد

معامله ، مغزی مرگ تعريف بخصوص معامله مسئله ، مغزی مرگ تعريف بخصوص مسئله ، گيرنده حقوق ، عضو دهنده حقوق ، ، اعضاء گيرنده حقوق ، عضو دهنده حقوق ، اعضاءپيوند مراكز بيمارستانهاو اختيارات و پيوند وظائف مراكز بيمارستانهاو اختيارات و وظائف

. ... است نشده پرداخته و ... . اعضاء است نشده پرداخته و اعضاء

اعضاء پيوند تامين اعضاء منابع پيوند تامين ::منابعزنده فرد زنده پيونداز فرد پيونداز

تواند می زنده انسان اسالمی حقوقدانان تواند نزد می زنده انسان اسالمی حقوقدانان نزدبه پيوند برای باشد مايل كه را خود عضو به هر پيوند برای باشد مايل كه را خود عضو هر

آنكه : شرط به كند اهدا مركز يا آنكه :شخص شرط به كند اهدا مركز يا شخص

مرگ - - موجب خودش برای عضو دادن مرگ ازدست موجب خودش برای عضو دادن ازدست. نشود ذلت .يا نشود ذلت يا

--. باشد داشته عقالئی هدف كار اين .از باشد داشته عقالئی هدف كار اين از

حقوقی الزم شرايط واجد بايد عضو دهنده حقوقی اما الزم شرايط واجد بايد عضو دهنده اماباشد . عضو اهدای باشد . برای عضو اهدای برای

عضو دهنده عضو شرايط دهنده شرايطاساسی : اساسی :شروط شروط

عضو – – رضايترضايت – – قصدقصد اهدای عضو جهت اهدای جهت

رضايت . . 11 و رضايت قصد و قصد

از 190190ماده ماده را عنوان دو اين مدنی از قانون را عنوان دو اين مدنی قانوناست : كرده جدا است :هم كرده جدا كننده »»هم ايجاد انشاء كننده قصد ايجاد انشاء قصد

، است باطل ، قصد فاقد عقد و است ، قرارداد است باطل ، قصد فاقد عقد و است قرارداداست آن نفوذ باعث رضايت است اما آن نفوذ باعث رضايت . .««اما

از : قصدقصد ميتواند نمايد اراده كه لحظه هر عضو از : دهنده ميتواند نمايد اراده كه لحظه هر عضو دهندهملزم قانوناً آنكه بدون شود منصرف خود قبلی ملزم تصميم قانوناً آنكه بدون شود منصرف خود قبلی تصميم

كه چرا باشد عضو تسليم كه به چرا باشد عضو تسليم .قصد قصد به است نشده محقق .او است نشده محقق او

ميتواند : رضايترضايت عضو دهنده فرد ميتواند : رضايت عضو دهنده فرد يا يا صريح صريح رضايتيا ضمنیضمنی و يا ، و بايد مكتوبمكتوبيا يا شفاهیشفاهی، حال بهر اما ، بايد باشد حال بهر اما ، باشدباشد .باشد .آگاهانهآگاهانه

اساسی اهليت اهليت وو صالحيتصالحيت مسئله يك رضايت اعالم اساسی در مسئله يك رضايت اعالم دراند است .است . اهليت فاقد كه كسانی به اسالمی حقوق اند در اهليت فاقد كه كسانی به اسالمی حقوق درماده محجورمحجور وطبق شده ماده اطالق وطبق شده مدنی 211211اطالق مدنی قانون قانون

است . باطل آنها با است . معامله باطل آنها با معامله

مدنی قانون مدنی طبق قانون : :طبق

صغير = بالغ صغير = غير بالغ غير

سفيه = سفيه = غيرعاقل غيرعاقل

مجنون = مجنون = غيررشيد غيررشيد

كه آنجا از مميز، غير صغير و مجنون سوی از عضو كه اهدای آنجا از مميز، غير صغير و مجنون سوی از عضو اهدایدارای . كه نابالغينی اما است باطل است مخدوش آنها دارای . قصد كه نابالغينی اما است باطل است مخدوش آنها قصد

باشند داشته حقوقی اراده ميتوانند ، باشند می تمييز باشند قوه داشته حقوقی اراده ميتوانند ، باشند می تمييز قوه . اهدای دراينجا باشد كامل تواند نمی آنها رضايت باز . ولی اهدای دراينجا باشد كامل تواند نمی آنها رضايت باز ولیبا و ميشود تلقی نافذ غير ولی نيست باطل اگرچه با عضو و ميشود تلقی نافذ غير ولی نيست باطل اگرچه عضو

خواهد حقوقی وآثار ميشود كامل آنها قانونی سرپرست خواهد تنفيذ حقوقی وآثار ميشود كامل آنها قانونی سرپرست تنفيذداشت . داشت .

مجنون يا صغير قانونی نماينده مجنون آيا يا صغير قانونی نماينده آيااهدای اهدای حق را حق او بدن را عضو او بدن عضو

دارد؟دارد؟ولی وظيفه ايران، حسبی امور و مدنی قانون مقررات ولی طبق وظيفه ايران، حسبی امور و مدنی قانون مقررات طبق

آنها مالی حقوق و اموال اداره و تربيت، مواظبت ، قيم آنها يا مالی حقوق و اموال اداره و تربيت، مواظبت ، قيم يااست . است .

است .- - قيم ازوظائف نيز عليه مولی جسمی سالمت است .حفظ قيم ازوظائف نيز عليه مولی جسمی سالمت حفظ

شخصيت -- به مربوط حقوق از محجور جسمی شخصيت تماميت به مربوط حقوق از محجور جسمی تماميتواسقاط سلب يا وانتقال نقل قابل كه اوست واسقاط انسانی سلب يا وانتقال نقل قابل كه اوست انسانی

نيست .نيست .

ندارند . حقی چنين اولياء ندارند .پس حقی چنين اولياء پس

عنوان : تحت استثنا عنوان : موارد تحت استثنا و موارد صالح يا كودك مصالح و مهمترين صالح يا كودك مصالح مهمترينكودك واقعی كودك مصلحت واقعی مصلحت

واگذاری واگذاری جهت جهتواگذاری واگذاری جهت ( داعی)داعی)جهت (انگيزه– حقوق: انگيزه– قلمرو حقوق: در قلمرو در

هدف از است عبارت هدف مدنی از است عبارت مستقيمی مدنی مستقيمی غير كه كه غيردارد . نظر در خويش عمل از كننده دارد .معامله نظر در خويش عمل از كننده معامله

ماده ماده طبق شرايط 217217طبق از يكی مدنی شرايط قانون از يكی مدنی قانونمعامله صحت معامله اساسی صحت معامله اساسی جهت معامله مشروعيت جهت مشروعيت

قرار تصريح مورد جهت، آنكه به مشروط قرار است تصريح مورد جهت، آنكه به مشروط استگيرد . گيرد .

دوستانه = انسان های انگيزه مشروعيت دوستانه = مالك انسان های انگيزه مشروعيت مالكدرمانی درمانی و و

رضايت نظام رضايت انواع نظام انواعآگاهانه. 11 آگاهانه. رضايت opt-inopt-inنظام نظام = = informed consentinformed consentرضايت

است) ( استفاده مورد غربی كشورهای بيشتر است) (در استفاده مورد غربی كشورهای بيشتر درمفروض. 22 مفروض. رضايت نظامنظام = =presumed consentpresumed consentرضايت

opt-outopt-out حدود) – – سنگاپور حدود) – – اسرائيل سنگاپور كشورهای% كشورهای% 6060اسرائيل

امريكا ( ايالتهای برخی و امريكا (اروپائی ايالتهای برخی و اروپائیيا. 33 الزامی يا. تقاضای الزامی برخی ) برخی ) required requestrequired requestتقاضای

امريكا ( امريكا (ايالتهای ايالتهای

جسد از جسد پيوند از پيوندغالب در عضو تدارك منبع مهمترين حاضر حال غالب در در عضو تدارك منبع مهمترين حاضر حال در

دچار بيماران جهان دچار كشورهای بيماران جهان مغزی كشورهای مغزی مرگ اند .اند .مرگدارد . متعددی فرهنگی و اخالقی موانع جسد از دارد .پيوند متعددی فرهنگی و اخالقی موانع جسد از پيوند

عضو دهنده مرگ احراز ، حقوقی چالش اصلی عضو نقطه دهنده مرگ احراز ، حقوقی چالش اصلی نقطهاست .است .

بلكه : نيست وصيت جواز، مالك مشهور بلكه : فتوای نيست وصيت جواز، مالك مشهور فتوایاست . ديگر انسان حيات حفظ است .ضرورت ديگر انسان حيات حفظ ضرورت

بقای : يا انسانی جان حفظ صورتيكه در فقها بقای : برخی يا انسانی جان حفظ صورتيكه در فقها برخیاذن باشد، جسد از عضو پيوند بر متوقف او اذن سالمتی باشد، جسد از عضو پيوند بر متوقف او سالمتی

نيست ) الزم هم وصيت و نيست ) قبلی الزم هم وصيت و مهم قبلی و اهم مهم قاعده و اهم (. (.قاعده