Հայաստանի Բագրատունիներիթագավորություն

Բագրատունի Հայոց թագավորներիարքայացանկը

885-890 Աշոտ Ա 890-91Սմբատ Ա 4

914-929 Աշոտ Բ Երկաթ 92Աբաս 8-953

953-977 Աշոտ Գ Ողորմած 977-989 Սմբատ Բ Տիեզերակալ

989-1020 Գագիկ Ա– 1020-1041 Հովհաննես Սմբատ 1022-1040 Աշոտ Դ 1043-1045 Գագիկ Բ

• 855– ին փոխարինել է Հայոց սպարապետ Սմբատ ԱԲագրատունուն։

• 862– ին խալիֆայությունից ստացել է Հայոց իշխանաց իշխանի տիտղոսը։ Նույն թվականին Աշոտ Ա

սպարապետությունը հանձնել է եղբորը՝ Աբասին։ • , Աշոտի ձեռքում կենտրոնացավ երկրի վարչական

, ռազմական և տնտեսական իշխանությունը արաբական տիրապետությունը դարձավ ձևական։ Աշոտը ձախողեց

Արմինիայի ոստիկանի դավադրությունը՝ վտարելով նրան Հայաստանից։

• 870– . Դեռևս ական թթ կեսերին Արծրունյաց և մյուս իշխանները Հայոց կաթողիկոսի հետ միասին արաբական խալիֆայից պահանջել էին ճանաչել Աշոտի

, թագավորությունը։ Հայերին սիրաշահելու Բյուզանդիայից վանելու նպատակով խալիֆայությունը

. 885–կատարել է նրանց պահանջը Մութամիդ խալիֆան ին թագ է ուղարկել Աշոտին։

Աշոտ Ա 885-890

- Աշոտ Ա ի թագադրումը

890-91Սմբատ Ա 4

• - , Աշոտ Ա Մեծի քաղաքականությունը շարունակել է որդին և հաջորդը՝ Սմբատ Ա ն ( ): որը մայրաքաղաքը Բագարանից տեղափոխել է Երազգավորս Շիրակավան Նա

` չեզոք դիրք է գրավել խալիֆության և Բյուզանդիայի միջև նպաստելով :  893 - Հայաստանի քաղաքական և տնտեսական զարգացմանը թ ին

: բարեկամության և առևտրական նոր դաշինք է կնքել Բյուզանդիայի հետ - Սմբատ Ա ն ամրապնդել է թագավորական իշխանությունը ողջ Հայաստանում և

, ` : Եգերքում՝ մինչև Սև ծովի ափերն ու Վիրք ընդհուպ Ալանաց դուռը• 908 - թ ին արաբների աջակցությամբ Բագրատունյաց թագավորությունից

. անջատվել է Վասպուրականը և վերածվել առանձին թագավորության : 909 - առժամանակ ջլատվել է երկրի միասնությունը թ ին Ատրպատականի ամիրա

Յուսուփը Վասպուրականի Գագիկ և Գուրգեն Արծրունի իշխանների օգնությամբ : ներխուժել է Բագրատունյաց թագավորություն Հնգամյա պայքարից հետո

- , , , Սմբատ Ա ն հարկադրված հանձնվել է Յուսուփին որը դրժելով խոստումը : գլխատել է արքային

• 910–Մուշեղի հետ թ դուրս է եկել , Յուսուֆ ամիրայի դեմ Ձկնավաճառի

ճակատամարտում գլխավորել հայոցբանակը։

• 915 . թ Յուսուֆը կրկին ներխուժեց, Հայաստան Աշոտ Բ մեկնեց

, Բյուզանդիա բանակցեց ԿոստանդինVII կայսեր հետ։ Բյուզանդիան նրան

ճանաչեց Հայոց թագավոր և տվեց օգնական զորք։ Աշոտ Բ ծավալեց իր պայքարը բոլոր կենտրոնախույսու

ժերի դեմ՝ ճգտելով ստեղծել քաղաքականապես միասնական

– Հայաստան։ Աշոտ Բ ի հորեղբոր , որդին՝ Աշոտ Շապուհյանը որ դեռ – Սմբատ Ա ի օրոք հարում էր

, 915– Յուսուֆին վերջինիս կողմից ին ճանաչվեց որպես Հայոց թագավոր։ – Դառնալով Աշոտ Բ ի հակառակորդը ՝

նա պայքար սկսեց օրինական թագավորի դեմ։

• 922– – ին Աշոտ Բ ին շնորհվեց« » Շահնշահ Հայոց և Վրաց տիտղոսը։

914-92Աշոտ Բ Երկաթ 8

Ծովամարտ• Սևանա

կղզում ամրացած

Աշոտ Երկաթը փայլուն

հաղթանակ է տանում :թշնամու դեմ

92Աբաս 8-953

• Նախքան թագավորելը՝ սպարապետը, նստում էր Կարսում ։ Եղբոր՝ Աշոտ Բ Երկաթի

մահից հետո գահ բարձրացավ որպես« » Շահնշահ Հայոց և Վրաց ։ Կարսը հռչակեց

, թագավորանիստ կառուցեց եկեղեցի՝ կանգուն ցայսօր։ Աբասը վարում էր

948– կենտրոնաձիգ քաղաքականություն։ ին կաթողիկոսական աթոռը Աղթամարից

, փոխադրեց Արգինա երկիրը մասմբ ազատեց արաբ հողատերերից զսպեց աբխազական

թագավորների ոտնձգությունները Հայաստանի և Քարթլիի թագավորության նկատմամբ։ Աբասի օրոք հայկական զորքերը

շարունակում էին լեռնականների ներխուժումներից պաշտպանել Ալանաց

դուռը։ Աբաս ը զբաղվել է երկրիվերաշինությամբ:

Աբաս Բագրատունինի փորել է տալիս Բեր թագավորի աչքերը

• « Ահա սա է Տիրոջ, տաճարը որը

ցանկանում էիր: , օրհնել Այդ այժմ

բաց աչքերով տես նրա վայելուչ

, գեղեցկությունը քանի որ այլևս չես

»:կարող տեսնել

953-977 Աշոտ Գ Ողորմած

• – Աշոտ Գ ի թագավորելու տարիներին Հայաստանն ապրում էր տնտեսական և , մշակութային վերելք երկրում տիրում էր

համեմատաբար խաղաղ իրավիճակ։• 953– ին փորձել է Դվինն ազատագրել

, արաբներից բայց հաջողություն չի 961– ունեցել։ ին արքունիքը Կարսից

տեղափոխել է Անի, , որը պարսպապատել է կառուցել տվել պալատներ և այլ

, շինություններ հռչակել Հայաստանիմայրաքաղաք։

• Աշոտ Գ հաջողությամբ ետ է մղել Կովկասի լեռնականների և Աղձնիքի արաբ ամիրայի

հարձակումները։

953-977Աշոտ Գ Ողորմած• 973– 80 ին հազարանոց բանակով դուրս է եկել

Տարոնով դեպի Միջագետք արշավող բյուզանդական զորքերի դեմ՝ հեռացնելով

Հայաստանին սպառնացող վտանգը։• Հովհան Չմշկիկ կայսեր առաջարկով հաշտություն

է կնքվել Հայաստանի և Բյուզանդիայի միջև։• – Աշոտ Գ ի օրոք Հայաստանում ընդարձակվել են

, հին քաղաքները կառուցվել նորերը։• , 966– Նրա կինը՝ Խոսրովանուշ թագուհին ին հիմնել է

, 976– , Սանահինի իսկ ին՝ Հաղբատի վանքերը որոնք – շուտով գիտա կրթական կենտրոններ են դարձել։

• Աշոտ Գ երկրի գլխավոր քաղաքներում բացել տվեց, , , դպրոցներ հիվանդանոցներ անկելանոցներ

նրանց պահպանման համար հատկացրեց որոշ, եկամուտներ որ բացառիկ երևույթ էր այդ

ժամանակի համար։ Աշոտ Գ « »,բարեգործ էր որի համար էլ անվանել են « »Ողորմած ։

Հայերը Անին պաշարող բյուզանդական զորքերին

փախուստի են մատնում

977-989 Սմբատ Բ Տիեզերակալ

• 958– ին դարձել է հոր ՝ Աշոտ Գ Ողորմածի, գահակիցը մասնակցել երկրի կառավարմանը։

– Սմբատ Բ ի գահ բարձրանալուն և Բագրատունյաց շահնշահ տիտղոսը ժառանգելուն փորձել է

խոչնդոտել հորեղբայրը՝ Կարսի թագավոր Մուշեղ–Ա ն։

• 982– – ին Սմբատ Բ ի դեմ արշավանքի է դրդել , Ատրպակարանի Սալարյանների ամիրայությունը

, 988– սակայն ինչպես այդ այնպես էլ ին Ատրպատականի Ռավվադյանների ամիրայության

արշավանքը չեն սասանել Անիի թագավորությանը։ Ընդհանուր առմամբ Սմբատ Բ վարել է խաղաղ

արտաքին քաղաքականություն՝ ձգտելով հարևան մահմեդական ամիրայությունների և

Բյուզանդական կայսրության հետ վեճերը լուծել դիվանագիտական ճանապարհով։

• – Սմբատ Բ ի գահակալումը նշանավորվել է Անիի Բագրատունիների հետագա հզորացմամբ և

կենտրոնական իշխանության ուժեղացմամբ։

989-1020Գագիկ Ա • – « Հաջորդել է եղբորը՝ Սմբատ Բ ին։ Կրել է Հայոց և

» վրաց շահնշահ տիտղոսը։ Հենվելով երկրի տնտեսական և ռազմաքաղաքական հզորության

, վրա հաջողությամբ շարունակել է պայքարը՝ Հայաստանը միասնական թագավորության մեջ

միավորելու համար։ Կազմակերպել է արքունի , 100 մշտական զորք զինվորների թիվը հասցնելով

հազարի։ • Գրավել է Բագրատունիների թագավորությունից

անջատված հայկական մի քանի գավառներ և Դվինը։ • X . , դ վերջին Ատրպատականի ամիրա Մամլունը

, դաշնակցելով հարևան արաբական ամիրաների հետ – արշավել է Դավիթ Կյուրապաղատի և Գագիկ Ա ի

, – , դեմ մտել Ծաղկոտն գավառը։ Գագիկ Ա ի Կարսի , Աբաս թագավորի Դավիթ Կյուրապաղատի և

Բագրատ թագավորի դաշնակից զորքերը ետ են մղելթշնամուն։

989-1020Գագիկ Ա

• 998– ին միացյալ բանակները Ծումբ գյուղի մոտ պարտության են մատնել թշնամուն՝ կանխելով նրա ասպատակությունը։ Գագիկ Ա օգնել

է Լոռու Դավիթ թագավորին՝ ետ շպրտելու Գանձակի ամիրա Փադլունի 1000–զորքերը։ թ, երբ Տայքի գրավումից հետո բյուզանդական կայսր

II– Վասիլ ի մոտ են գնացել և հնազանդություն հայտնել հայ և վրաց, իշխանները սակայն Գագիկ Ա չի գնացել Վասիլի մոտ։

• 1001– ,թ , երբ Լոռու թագավորը փորձել է չենթարկվել Գագիկ Ա-ն խլել է նրա տիրույթները և միայն հնազանդության երաշխիքներ ստանալուց

– հետո ետ վերադարձրել։ Գագիկ Ա ի օրոք Բագրատունիների թագավորության սահմանները տարածել են Կուր գետից մինչև

, Ապահունիք Շամքորից մինչև Վաղարշակերտ։ Զարգացել է, , , տնտեսությունը մշակույթը արհեստագործությունը ներքին և

արտաքին առևտուրը։

Գագիկ Ա

– 1020-1041 Հովհաննես Սմբատ• , Հայ իշխանների կաթողիկոսի և ափխազաց ու վրաց

– թագավորի միջամտությամբ Հովհաննես Սմբատի ու եղբոր , – միջև համաձայնություն է կայացել և Հովհաննես Սմբատը

մնացել է Հայոց թագավոր։ Նրա իրավասության տակ էին մնում– , , , Անի Շիրակը Այրարատը Աշոցք և Տավուշ գավառները

, , , Ամբերդ Կայան Կայծոն բերդերն իրենց շրջակայքով իսկ , թագավորության մնացած տարածքին տիրելու էր Աշոտը որը

« »եղբոր մահից հետո դառնալու էր Ամենայն հայոց թագավոր ։ • Գահակալական պայքարի հետագա արման պայմաններում

II Աշոտը դիմում է Բյուզանդիայի Վասիլ կայսրին և ռազմական – օգնություն ստանում նրանից ընդդեմ Հովհաննես Սմբատի։

Բյուզանդական զորքի հարձակումը Հայաստանի վրա կանխելու – II– նպատակով Հովհաննես Սմբատը Վասիլ ի հետ բանակցելու

համար Տրապիզոն է ուղարկում Պետրոս Ա Գետադարձկաթողիկոսին։

– 1020-1041 Հովհաննես Սմբատ

• 1022– ի հունվարին կնքված, –պայմանագրով համաձայն Հովհաննես

, Սմբատի թողած կտակի նրա մահից հետո Բագրատունյաց թագավորության

II– հողերը տրվելու էին Վասիլ ին։ –Պայմանագրի ելքից դժգոհ Հովհաննես

Սմբատը Պետրոս Ա Գետադարձի փոխարեն կաթողիկոս նշանակեց Սանահնի ուսուցչապետ Դիոսկորոսին։

• 1032– – ին Հովհաննես Սմբատը ամուսնացել է Բյուզանդիայի Ռոմանոս

1038–Արգիրոս կայսեր եղբոր դստեր հետ։ ին վերանորոգել է տվել Հռոմոսի վանքը։

1022-1040 Աշոտ Դ

• Իշխանությանը տիրանալու հավանականությամբ1020– ին ապստամբել է ավագության իրավունքով

– գահը ժառանգած եղբոր՝ Հովհաննես Սմբատի դեմ։ Օգնական զորք ստանալով Վասպուրականի

թագավոր Սենեքերիմից՝ պաշարել է Անին։ Ճակատամարտում հաղթել է եղբորը։

• 1022– Հայ իշխանի միջնորդությամբ ին , – հաշտություն է կնքվել որով Հովհաննես Սմբատը թագավորելու էր Անիում և շրջակա, գավառներում իսկ Աշոտ Դ՝ Պարսկաստանին և

Վրաստանին սահմանակից գավառներում։ Հաշտությունից հետո էլ եղբայրների միջև

շարունակվել է պայքարը։ Աշոտ Դ օգնություն է II ստացել նաև Բյուզանդիայի կայսր Վասիլ

կողմից։

1043-1045 Գագիկ Բ

• – , Հովհաննես Սմբատի մահից հետո բյուզանդական զորքերը ներխուժել են

– Հայաստան՝ գրավելու Հովհաննես Սմբատի՝1023– ին Բյուզանդիային կտակած հողերը և

պաշարել Անի մայրաքաղաքը։ Հայկական , զորքը և Անիի բնակչությունը սպարապետ

, Վահրամ Պահլավունու գլխավորությամբ քաղաքի պարիսպների տակ ջախջախել են

բյուզանդական բանակը։ Դրանից հետո գահ է – 18– բարձրացել Աշոտ Դ ի որդին՝ ամյա Գագիկ

Բ։ • Բյուզանդական զորքերի երեք անհաջող

արշավանքներից հետո Կոստանդին Մոնոմախ կայսրը բանակցությունների պատրվակով իր

–մոտ է հրավրել Գագիկ Բ ին։

1043-1045 Գագիկ Բ

• Թագավորությունը պահպանելու կողմնակիցները զգուշացրել են

– , Գագիկ Բ ին՝ չընդունել հրավերը սակայն բյուզանդական

կողմնորոշման պարագլուխներ Վեստ Սարգիսը և Պետրոս Ա

Գետնադարձ կաթողիկոսները – համոզել են Գագիկ Բ ին մեկնելու։

• – Կայսրը Գագիկ Բ ից պահանջել է հրաժարվել գահից՝ հօգուտ

Բյուզանդիայի։ Գագիկ Բ երկար , դիմադրել է բայց երբ Վեստ

Սարգիսը և Պետրոս Ա Գետնադարձ կաթողիկոսները

կայսրին են ուղարկել Անիի , բանալիները ու հայտնել որ իբր

հայերը որոշել են Անին տալ, Բյուզանդիային Գագիկ Բ

1045– հրաժարվել է գահից։ ին բյուզանդական զորքերը չորրորդ

, անգամ խուժել են Հայաստան , գրավել Անին Կորշանելով հայ

Բագրատունիների թագավորությունը։Գագիկ Բ եղել է

, կրթված գրասեր անձնավորություն։ Սպանվել է բյուզանդացիների ձեռքով։

Դվինի երկրաշարժը

Անիի զինանշանը• ` Այս դեպքը պատահել է տասներորդ դարում

– մոտավորապես ինը հարյուր վաթսուներեք , ինը հարյուր վաթսունչորս թվականներին երբ

« » կառուցվում էին Անիի Աշոտաշեն կոչվող:պարիսպները

• Աշոտ երրորդ Բագրատունի արքան :պարիսպներից դուրս մի հովազ էր պահում

• ` Մի օր արշալույսին թշնամու վայրագ հրոսակախմբերը հայտնվում են

: մայրաքաղաքի քարակոփ պարիսպների տակ Ընչաքաղց զինվորները վայրենի

աղաղակներով հարձակվում են հովազի : կացարանի վրա Նրանք սուրսայր նիզակներով

` կրնկահան են անում կացարանի դուռը, : հուսալով թե այնտեղ ավար կգնա Դուռն ընկնելուն պես հովազը սարսռազդու մռնչյունով

: ոստանում է ու սկսում հոշոտել զինվորին : Թշնամին սարսափահար փախչում է Ամրոցի

-բարձր աշտարակին կանգնած արքան քահ ` քահ ծիծաղում է տեսնելով մազապուրծ

:փածչող ելուզակներին• Այդ դեպքից հետո Գագիկ արքայի

հրամանով Անիի գլխավոր դարպասին քանդակում են թշնամու հալածող հովազի

:պատկերը• Միջնադարյան Հայաստանի ամենագեղեցիկ և

: ամենաշքեղ քաղաքը եղել է Անին Այստեղ է փայլատակել հայ մեծահանճար վարպետների

: կառուցողական արվեստը Ոչ մի տեղ չեն եղել , այնպիսի հոյակերտ տաճարներ ոչ մի քաղաք

չի ունեցել այնպիսի ուղիղ ու երկարաձիգ, , փողոցնելր սալապատ գետնուղիներ

: ինչպիսիք Անիում էին Կարկաչուն, ցայտաղբյուրները սաղարթախիտ

, ծառուղիները գմբեթարդ եկեղեցիները առանձին շուք ու փայլ էին հաղորդում

:չքնաղագեղ քաղաքին