Հին Եգիպտոս ( Հին Եգիպտոս հին հունարեն՝Αἴγυπτος/« »- Այգյուպտոս ից և

Aegyptus/« »-լատիներեն՝ Էգիպտուս), - , ից ինքնանվանումը Տա կեմետ- , - (tA-kmt, tA-Տա մերի Տա ուի ևայլն

mrj, tA-wy), ( Kὴμε), Կեմի ղպտիերեն տարածաշրջանի և հինաշխարհի

, քաղաքակրթությանանվանում որ գոյություն է ունեցել Աֆրիկայի

- ` հյուսիս արևելքում Նեղոս գետի : ստորին հոսանքներում Հին Եգիպտոսիպատմությունըտևում

40 է մոտ դարև իր մեջ ներառում է, մինչդինաստիական այսինքն

, նախնադարյան շրջանը դինաստիական շրջանը

( եգիպտական քաղաքակրթության , 27 հիմնական շրջանը տևում է

) դար և հելլենական( Պտղոմեոսյանների և հռոմեական

): շրջանները Սովորաբար եգիպտական քաղաքակրթության

. . . IV- սկիզբը համարում են մ թ ա րդ , հազարամյակի կեսերը իսկ

. . IV- , ավարտը մ թ րդ դարը որին հաջորդում էարդեն վաղ

միջնադարյան բյուզանդականև ( VII-ղպտիական շրջանները մինչև

):րդ դարը

Հին Եգիպտոսիարվեստի ընդհանուր բնութագիրը և դիցաբանությունը

• , Հին Եգիպտոսը ամենազարգացած քաղաքակրթություններից մեկն է որը :կանգնած է մարդկությանարվեստիակունքում

• : Եգիպտոսի կերպարվեստը ունեցել է զարգացման մի քանի փուլ ( . . . XXVIII-XXIII .), ( . . . XXI-Հատկապես ծաղկման է հասել Հին մ թ ա դդ Միջին մ թ ա

XVIII .) ( . . . XVI-XI .) : դդ և Նոր մ թ ա դդ թագավորությունների ժամանակ Եգիպտոսի I II արվեստի հիմնական սկզբունքները սկսել են ձևավորվել և

( . . . 3000-դինաստիաների ժամանակաշրջանւոմ մոտավորապես մ թ ա2800 .):թթ• Պահպանված հին պատկերները օգնում են պատկերացում կազմել

: Եգիպտոսի պատմության տարբեր ժամանակաշրջանների մասին Այդ , պատկերները պահպանվել են սարկոֆագների հին շենքերի ռելիֆների

: , վրա Հին Եգիպտոսի շատ ստեղծագործություններին բնորոշ էին պարզ , , հստակ գծերը առավելագույնս ընդհանրացված ծավալները

: ուրվանկարների արտահայտչականությունը Հին եգիպտացիների համար :պատկերը սրբազան նշանակություն ուներ

• , ` , Պիետրոգրաֆիան այսինքն պատկերային գիրը գրչության և արվեստի : , , նախնական հիմքն է Հետագայում երբ հայտնվեց հիերոգլիֆային գիրը

պատկերը և գիրը նախկինի նման կազմում էին ամուր գեղարվետսական` ` սինթեզ պայմանավորված ընդհանուր նպատակով խորհրդանշաներով

: ամրացնել և պահպանել կյանքի ուժը Այդ նպատակը պայմանավորված էր , եգիպտացիների աշխարհայացքով և արվեստի նրանց ընկալմամբ որը

:պետք էտարանմահություն

• Եգիպտոսի կերպարվեստի յուրահատկությունը կայանում էր հին եգիպտացիների մահից հետո ապրելու հավատով և այդ երկրի բնության

: , առանձնահատկություններով Այս սրտորեն կապված էր կրոնի հետ որը : աստվածացնում էր բնության ուժերը և փարավոնի իշխանությունը Դժվար

` է հասկանալ նրա կերպարային կառուցվածքը չունենալով որևէ :պատկերացում եգիպտացիների կրոնի մասին

• ` Եգիպտացիների աստվածների պանթեոնը շատ մեծ է մոտավորապես2000 : աստված Պահպանվել է այս աստվածությունների մեծ քանակությամբ

: պատկերներ Հին Եգիպտոսում հատկապես պաշտելի էին կենդանիների: . կերպարները Եգիպտական շատ աստվածներ կենդանադեմ էին

, մահացածների հովանավոր Անուբիսը ուներ շնագայլի գլուխ ` ( ), իմաստության և գրի աստված Տոտը պավիանի շնագլուխ կապիկ

` :պատերազմիաստված Սեխմեթը առյուծի գլուխ• Աստվածներից համեմատաբար կատարյալը ներկայացված էր արևի

: - տեսքով Արևին պատկերում էին կամ բազմաթիվ թև ճառագայթներով , , : շրջանի տեսքով կամ թևավոր շրջան կամ էլ ցլի կամ արծվի տեսքով, , Շրջանը որը հաճախ հիշեցնում է արևի սկավառակը հաճախ է

:հանդիպում հին եգիպտական զարդանախշում• Հին թագավորության ժամանակաշրջանում պաշտում էին արևի աստված

, - , « Ռաին որը հետագայում անվանմեց Ամոն Ռա ինչը նշանակում է թաքնված»: , արև Ռան գլխավոր աստվածություն էր բոլոր աստավածների

: ` հովանավորը և փարավոնի հայրը Համաձայն հին առասպելների Ռան : ծնվել է լոտոս ծաղկից աշխարհի արարման ժամանակ Եգիպտացիները

, , համարում էին որ ցերեկը նա մակույկով լողում է երկնային Նեղոսով , , լուսավորելով երկիրը իսկ երեկոյան իջնում է տարտարոս որտեղ

, , պայքարում է խավարի ուժերի դեմ ճեղքելով ստորգետնյա Նեղոսի ջրերը :իսկառավոտյան բարձրանում է երկինք

• , ` Ռանպատկերվում է որպես մարդ բազեի գլխով պսակվածարևային :սկավառակով կամ էլ միայն բազե

• Եգիպտոսիարվեստը հասկանալու համար հատկապես կարևոր է :Օսիրիսի մասինառասպելը

• ` ՊտղաբերությանաստվածՕսիրիսը սպանվել է իր եղբոր խավարի և : ` , չարությանաստված Սեթի կողմից Օսիրիսի որդին Գոռը Սեթին կանչեց

: մենամարտիև հաղթեց նրան Դրանից հետո Գոռը վերակենդանացրեց, , Օսիրիսին ովարդեն չվերադարձավ երկիր այլ դարձավ մահացածների , ` թագավոր ստորգետնյա թագավորությունում իսկ երիրի վրա ողջերի

, :թագավորությունում թագավոր դարձավ Գոռը• ` Օսիրիսինպատկերում են նստած կամ կանգնած շրջապատված ծառերով

: : կամխաղողի վազերով Նրա մարիմինը ներկում էին կանաչ գույնով , , Համարվում էր որ բուսականաշխարհի նման Օսիրիսըամենտարի

:մահանում է և նորից վերածնվում• , , , , Իսիսդանպտղաբերության ջրի ծովագնացության քամու

, , կանացիության ամուսնական հավատարմությանաստվածուհին է , ` : , Օսիրիսի կինը Գոռի մայրը Իսիդայինպատկերում են կնոջտեսքով կովի

:կոտոշներով• ` Հին եգիպտացիներիպատկերացումների համաձայն մարդը մահից հետո

« »: պետք է հայտնվեր Օսիրիսի դատաստանին Դատի ժամանակ իրենց ճիշտպահելու համար եգիպտացիները կենդան ժամանակ կարդում էին

« » ( . . 2000 .):Մահվան գիրքը Ք ա թ• 42 , Դատի ժամանակ մահացածը թվարկում էր հանցանքներ և երդվում որ

:դրանցից ոչ մեկը չի կատարել• , Հորինվածքի կենտրոնում Անուբիսն է որտեղ Ճշմարտության Կշեռքի վրա

: , կշռում է մահացածի սիրտը Կշեռքիաջ նժարին դնում էինարդարության : ճշմարտության ևաստվածուհի Մատտիփետուրը Տոտը գրի էրառնում

: կշռմանարդյունքը և դատավճիռը Եթե կշեռքի նժարները հավասար էին, :լինում ապամարդը ճանաչվում էրանմեղ

• Եգիպտացիների համարամենակարևորըանդրշիրիմյան երջանիկ :կյանքի համար մարմինը և ոգինպահպանելն էր

• ( ): Այդպատճառով մահացածի մարմինը զմռսում էին մումիաֆիկացնում : Մարմնի զմռսումը վստահվում էր մասնագետների Մումիաները

հմայիլները և գանձերի հետփաթաթվում էին կտավատի կտորներով և : ցողումանուշ բուրմունքներով Հասարակ մարդկանց մարմինները զմռսում

, ` : էին մի քանի օրում իսկփարավաններին մեկամսիցավել Զմռսման , , ժամանականպայման հեռացնում էին բոլոր օրգանները բացի սրտից և

` :դնում հատուկպատրաստվածանոթի կանոպի մեջ• , Փարավոնի մումիանտեղադրում էին սարկոֆագի մեջ որի վրա

, փորագրվում էր նրաանունը և կախարդականխոսքեր որտեղխնդրում էր « »- :իր սրտից Օսիրիսի դատաստան ի ժամանակ իր դեմ վկայություն չտալ

• ` Համաձայնպաշտամունքայինպատկերացումների մարդը օժտված էր մի , « »- ` , քանի հոգիներով որոնց թվում էր Կա ն կենսական ուժիխորհրդանիշը

« »- , « »- ` : « »- Բա ն էությանարտացոլումն է Ախ ը հոգին Բա ն օժտված էր : մարմնիցառանձնանալու ունակությամբ Մումիային հագցնում էին թղման

, , « »- դիմակ որըպետք է նման լիներ մահացածին որպեսզի Բա ն : , հեշտությամբ գտներ իրտեղը Նմանատիպդիմակները ինչպես նաև

փարավոնների դիմաքանդակները սկզբնավորեցին հին եգիպտական ` արվեստի կարևոր ձեռքբերումներից մեկը դիմանկարչությունը

• , Միայն մարմինը և հոգիպահպանելը քիչ էր նաևպետք էրապահովել : անդրշիրիմյան երջանիկ մահը Դամբարանումտեղադրվում էր կենցաղում

. , , :պետքական բոլոր իրերը սպասք զարդեր կահույք ևայլն

հին ԵգիպտականԱստվածներ

ԱՄՈՆ Հին Եգիպտոսում

սկզբնապեսարևի, աստված

այնուհետև՝ աստվածների

թագավոր և փարավոնների

իշխանության:հովանավոր

Օսիրիս ( Ὄσῑρις — Օսիրիս հունարեն՝ Ուսիր եգիպտականանվան հունականացված

), , ձև վերածննդի բնությանարտադրող ուժը մարմնավորող եգիպտական, , աստված անդրշիրիմյանաշխարհիարքա ըստ եգիպտական

` առասպելաբանության եգիպտացիների նահապետըևառաջին:թագավորը

Թագավորելով Եգիպտոսում սովորեցրել է մարդկանց հողագործությանը և:արհեստներին

Համաձայնառասպելի նրա դեմ է ընդվզել նրա կրտսեր երկվորյակ եղբայր, , Սեթը որըխնջույքի ժամանակ նենգաբար հրապուրելով Օսիրիսին

, արգելափակել է նրան սարկոֆագի մեջ իսկայնուհետև հրամայել 14 անդամահատել Օսիրիսին մասի և ցրել դրանք Եգիպտոսիտարբեր

: , , շրջաններով մեկ Սակայն Օսիրիսի քույր Իսիսը որը միաժամանակ նրա , կինն էր երկար որոնումներից հետո գտնում էամուսնու մարմնի

, , հատվածները և հավաքելով դրանք հրաշագործորեն հանում Օսիրիսի , : մարմնումամփոփված կենսական ուժը որից էլ հղիանում է Թաղելով , ամուսնու միակցվածև զմռսված մարմինը Իսիսը հեռանում է Նեղոսի

, : գետաբերանի ճահճուտները որտեղ ծնում է Օսիրիսի որդի Հորուսին , Սեթին չի հաջողվում գտնել և սպանել Հորուսին քանի որ նրանխնամում են

: , տարբեր սրբազնայինարարածներ Հորուսը մեծանում է զորեղանում և ` , չափահաս դառնալով անցնումփորձությունների միջով որից հետո

: մարտահրավեր է նետում իր հորեղբորը Սեթի հետառաջին մենամարտում : Հորուսըպարտվում է և կորցնումաչքը Սակայն երկրորդ ճակատամարտի

, , , ժամանակ նոր գիտելիքներով զինված նա հաղթում է Սեթին ետ ստանում : աչքը և դրա միջոցով վերակենդանացնում հորը՝ Օսիրիսին Սակայն

, վերջինս հրաժարվում է իր գահից՝ հօգուտ որդու և թողնելով լույս, , աշխարհը վերադառնում Ստորերկրայք դառնում մեռյալների

:թագավորությանտիրակալ

Հ նումամենահզոր , աստվածներից էր մայրրության

և կանացիության: աստվածուհին Նա համարվում

, էր Օսիրասի կինը և քույրը : Գորայի մայրը

Իսիդա

Կլեոպատրան եգիպտացի չէր Ինչպես ևտուտմոսփարավոն , ը Կլեոպատրանևս եգիպտացի չէր և սերում

- , էր հունա մակեդոնականազնվազարմ նախնիներից որոնք հաստատվեցին Եգիպտոսում հատկապես Ալեքսանդր Մակեդոնացու

1- հետնորդներից մեկի՝ Պտղոմայոս ինի շնորհիվ։ Պտղոմայոսյան . . 323-30 . արքայատոհմն իշխեց Եգիպտոսում Ք Ա թթ ևայսարքայատոհմի

ներկայացուցիչների մեծամասնությունը հավատարիմ էր հունական ավանդույթներին ու մշակությաինտարրերին։ Կլեոպատրան ուշագրավ էր

, նաևայնփաստով որ նաայսարքայատոհմիառաջին , ներկայացուցիչներից մեկն էր ովխոսում էր եգիպտերեն և ոչ հունարեն։

Եգիպտացիները սիրում էին սեղանիխաղեր , Երկարաշխատանքային օրվանից հետո հին եգիպտացիները սիրում էին

հանգստանալ՝ խաղալովտարբեր սեղանիխաղեր։ Հայտնի են մի քանի . , , այդպիսիխաղեր Մեհեն Շներ և շնագայլեր իսկամենատարածվածը

6 Սենետխաղն էր։ Այսխաղը մոտ հազարտարվապատմություն ունի ևայն 30 խաղում էին վանդակ ունեցողտախտակի վրա։ Ամենխաղացողը

դասավորում էրխաղաքարերը և շարժում էր դրանքառաջ՝ զառ նետելուց , հետո։ Ճիշտ է պատմաբանները մինչ օրս էլ վիճում ենայսխաղի

, , օրենքների վերաբերյալ բայցայն որ Սենետըխիստտարածված էր՝ ոչ ոք չի , վիճարկում։ Օրինակ Նեֆերտիտի թագուհինպատկերված էէայսխաղը

, , խաղալուց իսկ մի շարքփարավոնների այդ թվում նաևԹութանհամոնի, հետ թաղված են եղել նաև Սենետիխաղատախտակներ ևֆիգուրներ։

Եգիպտացիփարավոնները սովորաբար գեր էին Եգիպտական նկարներումփարավոնները սովորաբարպատկերված են

, , բարետես ուատլետիկարտաքինով բայց իրականում նրանքպետք է որ գեր եղած լինեին՝ հաշվիառնելով նրանց սննդակարգի

, առանձնահատկությունները որն իր մեջառատորեն ներառում էրայնպիսի , , բարձր կալորիականություն ունեցող բաներ ինչպիսիք են գարեջուր մեղր

, ու հաց։ Բացի դրանից այս եզրահանգմանը նպաստել է նաև հայտնաբերված Եգիպտականփարավոնների ու բարձրաստիճանայրերի

մումիաների հետազոտությունները։ Այսառումով դիտարժոն օրինակ է , . . 15- , լեգենդար Հաթշեփսութ թագուհին ովապրել է Ք Ա րդ դարում ում

սարկոֆագի ձևը իրականում էապեստարբերվել է մարմնի ձևից։

Թութմոսարքային սպանել է գետաձի , Շատքիչ բան է հայտնիԹութանհամոնարքայի մասին բայց շատ

պատմաբաններ որպես նրա մահվանպատճճառ մատնանշում են , գետաձիու հարձակումը։ Նրա մումիա սկանավորում ը ցույց է տվել որ

նրան հուղարկավորել ենառանց սրտի ու հեռացված կրծքավանդակի, , պատով ինչը թույլ է տալիս ենթադրել որ նա մահացել է զարհուրել

վնասվածքներից՝ մարմնիայդ շրջանում ստացված։ Եգիպտագետները , , նշում են որ գետաձիերի որսը վտանգավոր բայց լայնտարածում ունեցող

, զբաղմունք էր եգիպտականարքունիքում իսկ Թութանհամոնի , դամբարանում բազմաթիվապացույցներ են հայտնաբերվել որոնք

, - վկայում ենայն բանի մասին որ Թութմոս Թութանհամոնփարավոնը ևս , , սիրում էրայդ զբաղմունքը ուստիտրամաբանական է ենթադրել որ հենց

դա էլ բերեց դեռահասփարավոնիանժամկետ վախճանին։

´ , ´ Եգիպտացի թե կանայք թե տղամարդիկ շպարվում էին

Պճնամոլությունը մարդկությանը բնորոշողառանձնահատկություն է եղել պատմության ողջ ընթացքում և հին եգիպտացիներնայսառումով

ամենևին էլ բացառություն չեն եղել։ Հին Եգիպտոսում մեծ քանակությամբ , շպար օգտագործում էին ինչպես կանայք այնպես էլ տղամարդիկ։ Նրանք

, հավատում էին որայդ կերպ նրանք ստանում էին Հորուս ու Ռա աստվածներիպաշտպանությունը։ Շպարըպատրաստում էինտարբեր

, ապարներիպոշիներից և հատուկ լուծույթներից ինչից հետոայն , առատորեն քսվու էրաչքերի շուրջ՝ փայտից ոսկորից ևայլ նյութերից

պատրաստված հատուկ շպարման համար նախատեսված գործիքներով։ Եգիպտացի կանայք նաև կարմիր էին ներկում իրենց թշերը և հենայով

գունավորում իրենց ձեռքերն ու ոտքերի եղունգները։ Նրանք հավատում, էին որ շպարը կախարդական բուժիչ հատկություն ունի և նրանքայդքան

. , էլ սխալ չէին ժամանակակից հետազոտությունները ցույց ենտվել որ , բաղադրության մեջ կապարպարունակող շպարը որըխիստտարածված

, էր Նեխոսիափերին օգնում էրխուսափել աչքերիախտահարումից։