26
महभरततल भषमचतण महभरततल भषमचतण ! महभरतत आरभपसन अखरपरत ववरलल एक पमख पत महणज भषम. आपलर मनत भषमबदल फर आदरभव असत(. त( अर(गर व अकरण आह अस मळ+ महणत रणर नह+. मत सव, कथमधर जर जर पसगत तर उपस4थचत आह तर अनक पसगतल तर वत,न कह+ वळ अनकलनर वटत , तर सगत लगत नह+. अथ,त कलपनरमर वण,न व अद तरस बजल ठवन वध पसगकड मनव पतळ+वरन पह+ल महणज कह+ पशचनह उभ रहतत. र दव@क(नतन भषमकथ थ(ड आढव घणर ह परत आह. भषम जनमकथ महभरतत खप वव4तरन सचगतलल आह. त शबदश: घतल तर कह+ पश नह+ पण अद तरस बजल ठवल लखक लखक : : पभकर फडणस पभकर फडणस 1

महाभारतातील भीष्मचित्रण !

Embed Size (px)

DESCRIPTION

महाभारतातील भीष्माचे चित्रण!

Citation preview

Page 1: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

मह�भ�रत�त�ल भ�षमच�तण मह�भ�रत�त�ल भ�षमच�तण !!

मह�भ�रत�त आर�भ�प�स�न अख�रपर�त व�वरल�ल� एक पम�ख प�त महणज� भ�षम. आपलर� मन�त भ�षम�बदल फ�र आदरभ�व असत(. त( अर(गर व� अक�रण आह� अस� म�ळ+� महणत�� र�ण�र न�ह+. म�त सव, कथ�मधर� जर� जर� पस�ग��त तर��� उपस4थचत आह� तर� अन�क पस�ग��त�ल तर��� वत,न क�ह+ व�ळ� अन�कलन�र व�टत�, तर��� स�गत� ल�गत न�ह+. अथ�,त कलपन�रमर वण,न� व� अद�तरस ब�ज�ल� ठ�व�न र� ववववध पस�ग��कड� म�नव� प�तळ+वरन प�ह+ल� महणज� क�ह+ पशच�नह� उभ� रह�त�त. र� दव@क(न�त�न भ�षमकथ��� थ(ड� आढ�व� घ�णर��� ह� परत आह�.

भ�षम��� जनमकथ� मह�भ�रत�त ख�प वव4त�र�न� स��चगतल�ल� आह�. त� शबदश: घ�तल� तर क�ह+ पश न�ह+ पण अद�तरस ब�ज�ल� ठ�वल�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 1

Page 2: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

व तक, व�पर�वर��� महटल� महणज� क�ह+ पश पडत�त�. भ�षम��� वपत� श��तन� पत�प र� तर�चर� वपतर�न�तर र�ज� झ�ल�. तर��� जनम तर��� वपत� पत�प ख�प वJद झ�लर�वर झ�ल� ह(त�. पत�प�ल� द�व�वप व ब�लह+क अस� द�सर� द(न प�त ह(त� अस�ह+ महटल�ल� आह�. द�व�वप र�जर��� ल(भ स(ड�न तपशरMल� ग�ल� ह(त�. ब�लह+क व श��तन� द(घ�ह+ र�ज� झ�ल� अस�ह+ एक� ठठक�ण� महटल� आह�. म�त ब�लह+क हस4तन�प�र��� र�ज� झ�ल� न�ह+. तर��� र�जर क(ठ� ह(त� ह� 4प@ न�ह+�. ब�लह+क र� न�व��� मह�भ�रत�त अन�क ठठक�ण�, अन�क पस�ग� उलल�ख आह�. क�र�चर� दरब�र�त तर��� अस4ततव व�ळ(व�ळ+ ज�णवत� त� थ�ट भ�रत�र र�द�पर�त. ख�द भ�षम� र�द�पर�त ख�प वJद झ�ल� ह(त� मग तर��� क�क� र�द�त ह(त�? बह�ध� तर�चर� व�श�त�ल प�रष���� ’ब�लह+क’ अस�� उलल�ख ह(त अस�व�.

श��तन�न� र�ज� झ�लर�वर छत�स वषM स�स�ख��� अन�भव घ�तल� पण तर�ल� त�वह�� अपतर झ�लर��� उलल�ख न�ह+. तर�न�तर ग�ग� ह+ नद+

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 2

Page 3: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

म�नव श��तन��� पत� झ�ल�. त� ’नद+’ ह� म�नल� न�ह+ तर त� ग�ग�ठकन�रचर� एख�द� क�ळ�त�ल म�नव स� म�न�व� ल�गत�. ग�ग�न� 4वत:�� व श��तन��� स�त प�त जनमत:� म�रन ट�कल�. क��? चत�� क�ळ म�तJसत�क असलर�न� अपतर प�रष अस�ल तर न@ करण� ह� चतचर� क�ळ��� ररव�ज ह(त� क�र? श�. ववश�स द��ड�कर र��न� ’धम,क�त� क�रक�त�’ मधर� अस�� तक, क�ल� आह� व मल� त( सर�व\क व�टत(. ग�ग�ल�, मह�चभष�ल� (श��तन� ह� तर��� अवत�र) व अ@वस��न� 4वग��त चमळ�ल�लर� श�प���� कथ� ह+ र� अपतरन�श��� (ल�गड�) समथ,न करणर�स�ठ_ र�ल�ल� ठदसत�. प�व`�� अपतर नस�नह+ स�त प�त���� मJतर� श��तन�न� सहन क�ल� ह� नवल�. आठवर� प�त�चर� जनम�चर� व�ळ+ म�त श��तन�न� ववनवल� महण�न ग�ग�न� तर�ल� न म�रत�� आपलर�बर(बर न�ल� पण त� श��तन�ल� स(ड�न ग�ल��. क�म�र वर��� झ�लर�वर चतन� ह� प�त द�ववत प�नह� श��तन�चर� 4व�ध�न क�ल�. तर�न� व�द�भर�स क�ल� आह� व त( ज�न� आह� अस� ग�ग� महण�ल�. म�त

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 3

Page 4: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

परश�र�म�प�श� तर�न� धन�वव,द� चशकलर��� र�थ� उलल�ख न�ह+. पण त( परश�र�मचशषर महण�न म�नल� ज�त(. मग त( क�वह�� परश�र�म�प�श� चशकल� र��� उलगड� ह(त न�ह+�. त( श�रव�र ह(त� म�त ग�ग�चर� म�तJसत�क क�ट� �वबर��त त( व�ढल� र��� तर�चर� मन(वJत�वर क�ह+ पररण�म झ�ल� क�र? तर�न� आमरण बह�र, पतकरल� तर� म�ग� तर�चर� ब�लवर�त�ल क�ह+ स�4क�र क�रण ह(त� क�र?

द�ववत तरण झ�ल�, वपतर�न� तर�ल� रfवर�जर�चभष�कह+ क�ल� अन मग, ��र वषM ग�लर�वर, उत�रवर�चर� वपतर��� सतरवत�श�� ववव�ह करणर��� इचछ� प�ण, करणर�स�ठ_ तर�न� सव,4व���� तर�ग क�ल�. आपण ववव�ह व स�स�र�चर� ब�धन�त अडक�न पड�वर��� न�ह+ अस� तर��� आध�� ठरल� अस�व� अश� मल� श�क� र�त� क�रण तर�चर� ववव�ह��� वव��रह+ श��तन�न� अद�प क�ल� नवहत�. तर�चर� र� वव��र���� श��तन�ल� कलपन� आल� अस�व� आसण तर�म�ळ� र���कड�न आपल� व�श ��ल� र�हणर��� तर�ल� उम�द नस�व�. सतरवत�श� उत�र

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 4

Page 5: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

वर अस�नह+ ववव�ह कर�व� असh आपलर�ल� क�� व�टत� र��� तर�न� प�त�श� क�ल�ल� 4प@�करण व��ल� महणज� ह+ श�क� बळ�वत�. सव,� कवतर र�ज��न� चशक�र+�� न�द असत�न� ’त�ल� चशक�र+�� फ�र न�द आह� आसण त�� न�हम�� शस घ�ऊन ठफरत असत(स तर�म�ळ� त�झर� ज�वन��� श�शत� न�ह+’ अस� त( द�ववत�ल� महणत( ह� नवल��� नवह� क�र? आपलर�कड�न व�श ठटकणर��� वपतर�ल� उम�द न�ह+ त�वह�� तर�ल� प�नह� ववव�ह करन व�शवJद+ कर�वर��� आह� तर त� ह(ऊ द�व�, आपण तर�आड र�ऊ नर� अस� द�ववत�ल� व�टल� क�र? वण,न क�ल�लर� घटन���� अस�ह+ एक 4प@�करण अस�� शकतh! मल� तh ज�4त नlसचग,क व�टत�.

सतरवत� ह+ उपरर�र र� कवतर र�ज��� ध�वर स�प�स�न झ�ल�ल� कनर� ह(त�. (मह�भ�रत�त�ल वण,न, उपरर�र�चर� व�र�,प�स�न एक� मत4र�ल� झ�ल�ल� कनर� असh आह� तh अथ�,त� रपक�तमक आह�.) म�त र�जक�ळ�त न व�ढत� त� ध�वर क�ळ�त व�ढल� ह(त�. ऋवष

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 5

Page 6: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

पर�शर�न� चत�� अचभल�ष� धरन चतचर� पदर��त एक प�त ट�क�न मग चतल� स(ड�न तपशरM�� म�ग, धरल� ह(त�. प�त वर�स र�ल� सतरवत�न� ध�वरक�ळ��त� व�ढवल�. वर�स ’म(ठ� झ�लर�वर’ म�त��� अन�ज� घ�ऊन आपलर� म�ग�,न� ग�ल� अस� उलल�ख आह�. श��तन� सतरवत�चर� प�म�त पडल� त(वर त�ह+ लह�न र�ठहल�ल� नवहत� अस� तर�म�ळ� महण�व� ल�गत�. चत�� ववव�ह क(ण�तर+ थ(र कवतर�श��� वह�व� अस� चतचर� ध�वर प�लक वपतर��� ह�त� ह(त�. तर�न� एक� थ(र ऋष�ल� नक�रह+ ठदल� ह(त�. र�ज� उपरर�र व सतरवत��� ध�वर प�लक र���� भ�ट ह(त अस� असh मह�भ�रत महणतh व श��तन�श�� सतरवत��� ववव�ह वह�व� अश� उपरर�र���ह+ इचछ� ह(त�. पश फ\ चतचर� प�त�ल� र�जर कसh चमळण�र ह� ह(त�! त( द�ववत�न� प�ण,पण� स(डवल� व भ�षम ह+ पदव� व� न�म चमळवल�. ध�वर�ल� हव� असल�ल�, 4वत: बह�र, प�ळणर��� आश�सनह+ भ�षम�न� ठदल� व प�ळल�. जनमभर क�रक�ळ�त� र�हणर��� व क�ळ��� ठहत जपणर��� व�न क�ह+ तर�न� ठदल�ल� नवहत�.

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 6

Page 7: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

म�त त( हस4तन�प�र स(ड�न क(ठ� ग�ल� न�ह+. 4वत: स�स�र�त न पड�नह+ सव, स��स�ररक स�ख� व अन�क द�:ख�ह+ तर�ल� भ(ग�व� ल�गल��!

श��तन�ल� व सतरवत�ल� च�त��गद व ववच�तव�र, अस� द(न प�त झ�ल�. तर�न�तर थ(डर� क�ळ�न�� श��तन��� मJतर� झ�ल�. ठरलर�पम�ण� च�त��गद र�ज� झ�ल�. ह� श�र ह(त�. भ�षम�ल� तर�न� सत�प�स�न द�र ठ�वल� अस�व�. तर��� ववव�ह झ�लर��� उलल�ख न�ह+. तर�म�ळ� पत� व� अपतर��� न�व न�ह+�. तर��� व च�त��गद र�� न�व�चर� ग�धव�,�� क�रक�त�त र�द झ�ल�. त�न वषM एवढ� द+घ, क�ळ ��लल�लर� र� र�द�त भ�षम�न� क(णत�ह+ भ�ग घ�तल� न�ह+. असh क�� झ�लh अस�वh? एक तर च�त��गद�न� भ�षम�ल� खडर�स�रख� द�र ठ�वल� अस�व� ठक�व� भ�षम क�रक�ळ��त र�हत अस�नह+ प�ण, अचलप झ�ल� अस�व�. मह�भ�रत र�ब�बत क�ह+� स��गत न�ह+�. र�द�त च�त��गद म�रल� ग�ल� एवढ�� महणतh. तर�ल� मदत न क�लर�बदल सतरवत�न�ह+ भ�षम�ल� द(ष

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 7

Page 8: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

ठदल�ल� न�ह+! ह� पकरण जर�स� ध�सर� आह�!

च�त��गद�न�तर ववच�तव�र, र�ज� झ�ल�. (अस� ’ववच�त’ न�व तर�ल� क�� ठदल� अस�व�?). तर� व�ळ�ल� त( वर�न� लह�न अस�व�. त( म�त भ�षम�चर� कल�न� व�गत ह(त� अस� ठदसत�. क�ह+ क�ळ�न�तर तर�ल� भ�र�, चमळव�न द�णर�स�ठ_ भ�षम क�चशर�ज�चर� त�न म�ल��चर� 4वर�वर�ल� ग�ल�. म�त एकट��! ववच�तव�र�,ल� बर(बर न�ल�� न�ह+! बह�र�,�� ग�ज�व�ज� झ�ल�लर� भ�षम�ल� 4वर�वरम�डप�त एकट�� प�ह�न स�हसजक� तर��� बर+� ठट�गल झ�ल�. चतनह+ म�ल��न� पळव�न आण�वर��� अस�� भ�षम��� ब�त ह(त� महण�न� बह�ध� ववच�तव�र�,�� ल(ढण� तर�न� बर(बर ब�ळगल� नस�व�. ववच�तव�र�,मधर� क�ह+तर+ जनमद(ष अस�व� व तर�म�ळ� तर�ल� स�ख�स�ख� र(गर भ�र�, चमळणर�त अड�ण पड�ल अस� ठदसलर�म�ळ�� अस� आडम�ग, भ�षम�ल� पतकर�व� ल�गल� अस�व�. ब�त�पम�ण� भ�षम�न� क�ल�. सव, च�डल�लर� र�ज��श� रश4व� स�मन� क�ल�. एकटर� श�लव�न� अ�ब�ल� स(डवणर�स�ठ_

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 8

Page 9: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

चनकर��� र�द क�ल� पण तर���ह+ चनभ�व ल�गल� न�ह+. म�त भ�षम�न� तर�ल� न म�रत�� सजव�त स(डल�. र� पस�ग�त भ�षम�न� शfर, पगट क�ल�. श�लव ह�ह+ एक क�ळ अस�व� व तर�त�ल प�रष��न� श�लव महणत अस�व� क�रण प�ढ� ख�प द+घ, क�ळ�न�तर, कJषण व श�लव र���� वlर व र�द झ�ल�. त�वह� त( श�लव ह� र� कथ�त�ल श�लव��� व�शज अस�व�. अ�ब�चर� इचछ�पम�ण� भ�षम�न� चतल� श�लव�कड� प�ठवल� पण तर�न� चतल� 4व�क�रल� न�ह+. त� भ�षम�कड� परत आल� व ‘त�मह+ म�झ� ह�त धरल�त महण�न श�लव मल� 4व�क�र+त न�ह+ त�वह� आत� त�मह+� म�झ� 4व�क�र कर�’ अस� ववनवल� पण भ�षम�न�ह+ पचतज�म�ळ� चतल� 4व�क�रल� न�ह+�. चत�� परवड झ�ल�. अ�ब�न� पर�श�र�म�कड� तक�र न�ल� आसण चतचर� वत�न� ख�द परश�र�म�न� आवह�न ठदलर�म�ळ� तर�चर�श� झ�ल�लर� र�द�त पर�श�र�म�ल�ह+ भ�षम�न� द�द ठदल� न�ह+. र� र�द�न�तर भ�रत�र र�द�पर�त एक�ह+ पस�ग�त भ�षम��� शfर, ववश�षतव�न� पगट झ�ल�ल� न�ह+! कfरव र�जर�चर� वत�न� तर�न�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 9

Page 10: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

अशम�ध वगlर� क�ल� न�ह+ व� क(ण� र�ज��� प�ररपतर करन र�जर वव4त�रह+ क�ल�ल� न�ह+.

ववच�तव�र�,न� द(नह+ भ�र��सह स�स�रस�ख क�ह+ वषM उपभ(गल�. तर�ल� अपतर झ�ल� न�ह+. तर�चर�त क�र द(ष ह(त� त� मह�भ�रत�त स��चगतल�ल� न�ह+. ववच�तव�र, र� न�व�वरन तक, कर�व�. ऐन त�रणर�त� त( मरन ग�ल�. श��तन�न� जर� ह�त�न� सतरवत�श� ववव�ह क�ल� त( चनषफळ ठरल�. व�श ठटकवणर�स�ठ_ सतरवत�न� भ�षम�ल� तर�चर� पचतज�त�न म�\ करन ’त�� ववव�ह कर’ अस� स��वल� त� तर�न� अथ�,त� न�क�रल�. ’वड+ल द+र र� न�तर�न� अ�ब�चलक�, अ�वबक� र��न� त�� अपतर चमळव�न द�’ अस� ववनवल� त�ह+ न�क�रल�. म�त व�श ठटकवणर�स�ठ_, प�वu परश�र�म�न� कवतर घर�ण�� न�मश�ष क�ल�� ह(त�� त�वह��, अन�क कवतर ससर��न� श�ष ब�हण��प�स�न चनर(ग�न� अपतरप�चप करन घ�ऊन व�शवव4त�र क�ल�, र��� द�खल� द�ऊन, अ�ब�चलक� व अ�वबक� र��न�ह+ तसh� कर�व� असh स��वलh. त�वह�� सतरवत�न�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 10

Page 11: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

आपलर�ल� ऋवष पर�शर�प�स�न झ�ल�लर� वर�स र� प�त��� न�व स��वल� त� भ�षम�न�ह+ म�नर क�ल�. र�व�ळ+� क�रक�ळ��त�ल� द�सर र� क(ण� प�रष��� वव��र द(घ��न�ह+ क�� क�ल� न�ह+ ह� एक क(ड�� आह�. जर� ब�लह+क��� न�व वर��वर र�त�, तर�चर� व�श�तल� क(ण� र(गर प�रष कस� स��ल� न�ह+�? (ब�लह+क स(मदत व तर��� प�त भ�ररशव� र��� न�व प�ढ� कथ�त अन�कद�� र�त�. भ�ररशव� स�ध�रण कfरव-प��डव���� समवर4क� ठदसत( त�वह�� स(मदत व� तर��� वपत� ह� चनर(ग�स�ठ_ कद�च�त र(गर ठरल� असत�!)

स�स��� स��न� द(नह+ स�न��न� अचनचछ�न�� म�नर क�ल� असण�र क�रण वर�स��� ओ�गळ ऋवषरप. ख�द वर�स�ल�ह+ तर��� ज�ण�व ह(त��. वर�स�ल� श�क न�व��� एक प�त ह(त� त�वह�� सतरवत�न� ववनवल� तर+ह+ र� भ�नगड+त आपण पड� � नर� असh वर�स�ल� क�� व�टलh न�ह+�? अ�ब�चलक� व अ�वबक� द(घ�न�ह+ जनमद(ष असल�ल� प�त झ�ल�. तर��h ठदल�ल� क�रण (अ�ब�चलक�न� ड(ळ� चमट�न घ�ण� व अ�वबक�न� भ�त�न�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 11

Page 12: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

प��ढर+फटक पडण�) चनववळ ह�4र�4पद आह�. इचछ�ववरद (उद�. बल�तक�र�न�) म�तJतव ल�दल� ग�ल� तर+ह+ स�ल� अन�कद�� स�दढ अपतर ह(तh! जण� वर�स�वर द(ष नक( महण�न त( तर� द(घ��वर ढकलल�ल� व�टत(! धJतर�ष आ�धळ� चनपजलर�वरह+ वर�स��� न�द स(ड�न द�ऊन द�सर� क(ण� श(ध�व� असh सतरवत�ल� व�टल� न�ह+ व� भ�षम�ल�ह+ स��ल� न�ह+. र��तह+ भ�षम��� अचत अचलपपण�� ज�णवत(.

पदर+� पडलh तh पववत म�न�न, इचछ� अस( व� नस(, ह� द(नह+ प�त म(ठ� ह(ईपर�त भ�षम�ल� र�जर स�भ�ळ�व� ल�गल�! धJतर�ष आ�धळ� तर�म�ळ� र�ज� ह(णर�स ल�रक नवहत�� तर�म�ळ� प��ड� प�र�स� म(ठ� झ�लर�वर तर�ल� र�जर�वर बसव�न भ�षम म(कळ� झ�ल�. प��ड�मधर� क(णत� जनमद(ष ह(त� ह� 4प@ न�ह+. तक, कर�वर��� तर बह�ध� तर�चर� हदर�ल� चछद वगlर� अस�व� तर�म�ळ� लह�नपण� त( प��ढर�फटक अस�व�. ब�ल व तरण वर�त त( द(ष क�ह+स� झ�कल� ग�ल� अस�व� महण�न तर��� र�दकल��� अभर�स झ�ल� व त( व�रप�रष बनल�. प�ढ�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 12

Page 13: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

वर व�ढलर�वर त( द(ष प�नह� प�ढ� आल� अस�व� व क(णत�ह+ त�ण, र�जरक�रभ�र��� व� स�स�रस�ख���, झ�पण� तर�ल� शकर र�ठहल� न�ह+. तर�म�ळ� र�जरचनवJवत 4व�क�रन वनव�स व प�त�स�ठ_ क�रक�ळ�त प�नह� एकद�� चनर(ग 4व�क�र�व� ल�गल�. प��ड� वन�त भ�र��सह ग�ल� तर�ल� भ�षम�न� र(खल� न�ह+. र�जध�न�त� र�ह�न चनर(ग�न� अपतरप�चप करन घ� अस� सतरवत�न� व� भ�षम�न� तर�ल� महटल� न�ह+�. आध�चर� वपढ+�� अन�भव लक�त घ�ऊन ’त�� ठहम�लर�कड� ज�ऊन क�रसम�द�र��त�ल चतकड+ल एख�द� र(गर प�रष�म�फ,त चनर(गम�ग, पतकर’ असh भ�षम�न�� तर�ल� स��वल� अस� म�झ� तक, आह�. (प��डव���� जनम द�व��प�स�न ह� एक रपक� महटल� प�ठहज�. तh शबदश: घ�ण� र(गर न�ह+� )

प��ड� र�जर स(ड�न वन��त ग�लर�म�ळ� न�इल�ज�न� धJतर�ष�ल� र�जर�वर बसव�न क�रभ�र भ�षम व ववद�र र��चर� गळर�त पडल�. ववव�ह प��ड� चर� बर(बर+न�� ह(ऊनह+ अद�प धJतर�ष�ल�ह+ अपतरh नवहत��.

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 13

Page 14: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

क��त�ल� वन�त र�चधवषर ह� प�त झ�लर��h ग��ध�र+ल� कळल� त�वह�� त�ह+ गर(दर ह(त� असh मह�भ�रत महणतh पण ह� बर(बर व�टत न�ह+�. चत�� जर�ष प�त द�र�धन र�चधवषर�प�क� लह�न, भ�म�चर�� वर��� ह(त�! क��त�प�त आध�� जनमलर�म�ळ� आपलर� प�त�ल� प�ढ� र�जर चमळणर��� आश� चतल� र�ठहल� न�ह+�. कfरव-प��डव वlर��� ह+ स�रव�त� ह(त�! क�ल��तर�न� प��ड� व म�द+ र���� वन�त मJतर� झ�ल� व क��त� प��� प�त��सह हस4तन�प�र�स परत आल�. कfरव प��डव द(घhठह लह�न असलर�म�ळ� र�जर��� वरव4थ� क�रम र�ठहल�. म�त द�र�धन�ल� र�चधवषर ह� आपल� पचत4पध` आह� हh लह�नपण�प�स�न� 4प@ ठदस�� ल�गलh.

कfरव-प��डव��चर� चशकण��� वरव4थ� भ�षम�न� न�ट ल�वल�. आध� कJप व मग द(ण र����प�श� त� र�दकल� उतम चशकल�. सव, र�जप�त म(ठ� झ�लर�वर पh� उभ� र�ठहल�. र�जर�वर धJतर�ष पण रfवर�जर र�चधवषर�ल� ठदल� अस� चतढ� चनम�,ण झ�ल�. कfरव-प��डव��त�ल व�ढत�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 14

Page 15: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

वlरभ�व व द�र�धन�ल� चमळ�ल�ल� कण�,�� स�थ ह� ठदसत अस�नह+ भ�षम�न� व�ळ+� र�जर व�ट�न द�णर��� उप�र र(जल� न�ह+. द�र�धन स�ख�स�ख� र�चधवषर�ल� र�जर चमळ� द�ण�र न�ह+ ह� उघड ह(त� व धJतर�ष द�र�धन�चर� आह�र+ ज�त( आह� ह� ह+ ठदसत ह(त� तर+ह+ भ�षम�न� क�ह+ क�ल� न�ह+. अचलपपण� एवढ�� क�रण? र� व�ळ+� भ�षम��� सलल� व� चनण,र धJतर�ष व� द�र�धन सझडक�र� शकल� नसत�.

प��डव��न� व�रण�वत�स प�ठवणर�चर� ब�त�म�ग�ल क�र4थ�न भ�षम�ल� उमगल� न�ह+�. ववद�र�ल� उमगल� व आपलर�पर+न� तर�न� प��डव��न� व���वणर�स�ठ_ स�ह क�लh म�त नवल महणज� तर�न� आपल� स�शर भ�षम�चर� क�न�वर म�ळ+� घ�तल� न�ह+� व� व�रण�वत�स प��डव��न� प�ठव�� नर� असh तर�न� भ�षम�ल� ववनवल� न�ह+�! असh क�� झ�लh? भ�षम क��ह+ह+ करण�र न�ह+� असh ववद�र�ल� व�टलh क�र? मह�भ�रत र�बदल गपप आह�! श�वट+ व�रण�वत�स ज� वह�र�� त� झ�ल�. व�डर�ल�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 15

Page 16: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

ल�गल�लर� आग�त�न प��डव व क��त� व���ल� व पर�ग�द� झ�ल�. त�� व���लर��� क�णक�ण ववद�र�ल� ल�गल�� असण�र पण तर�न� त�ह+ भ�षम�ल� कळ�� ठदल� न�ह+. कfरव��न� प��डव व क��त� र���� औधव,दlठहकह+ क�ल� अस� मह�भ�रत महणत�. सतर पररस4थत�ब�बत भ�षम प�ण, अ�ध�र�त र�ठहल�.

दfपद+चर� 4वर�वर�चर� म�डप��त प��� प��डव ब�हणव�ष��त पगट झ�ल� ह(त�. अन�क वष���� सहव�स अस�नह+, कfरव��पlक�� क(ण�ह+, भ�षम�न�द�ख�ल, तर��न� असजब�त ओळखल� न�ह+�. अज�,न�न� द�षकर पण सज�कल� तर+ह+ ’ह� अज�,न तर नवह�’ अश� श�क� आल� न�ह+�. न�तर ’पण एक� ब�हण�न� सज�कल�’ महण�न र�ग�वल�लर� र�ज��बर(बर अज�,न व भ�म र���� ज(रद�र र�द झ�ल� तर��त भ�म��� अफ�ट बळह+ पगट झ�ल� तर+ह+ र�द स�पलर�वर इतर��पम�ण� कfरव तसh� भ�षमह+ प��डव��न� अख�रपर�त न ओळखत�� हस4तन�प�र�स चनघ�न ग�ल�. प��डवदfपद+ ववव�ह�ल�ह+ कfरव��कड�न क(ण� आलh न�ह+�. क�ह+ क�ळ

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 16

Page 17: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

ग�लर�वर प��डव-दfपद+–क��त� हस4तन�प�र�ल� परत आलर�वर मग अख�र भ�षम�न� र�जर��� व��ट� प��डव��न� द�व� अस� सलल� ठदल�. र�व�ळ+� तर�न� महटलh क�� ’व�रण�वत पकरण�� ल(क मल�� द(ष द�त�त’ ! खर� तर र�चधवषर�ल� प�व`� रfवर�जर�चभष�क क�ल�ल� ह(त� त�वह�� आत�� त( सजव�त परत आलर�वर धJतर�ष��� ज�ग�� तर�ल�� हस4तन�प�र�� र�जर चमळ�वर�स हव� ह(त�. भ�षम�न� तस� क�ल� न�ह+�. र�जर��� व�ट�ह+ खर� तर ठदल� न�ह+. ख��डवप4थ�स ज�ऊन त�मह+ र�जर कर� अस� महटल�. त�थ� ख��डववन ज�ळ�न नव�न पद�श व4त�ख�ल� आण�न नव�न इ�दप4थ र�जध�न� बनव�न नव�� र�जर प��डव��न� चमळव�व� ल�गल�. र� सव, घटन��मधर� भ�षम��� नर�रब�वद ठदसत न�ह+. आपल� चनण,र धJतर�ष�वर व� द�र�धन�वर ल�दणर��� तर��� इचछ� व� तर�र+ नवहत� अस� महण�व� ल�गत�. र�थ�न प�ढ� तर�न� द�र�धन�चर� क�ठटल ब�त�न� कध�� पखर पचतक�र क�ल�ल� न�ह+. द�र�धन��� सव�,चधक�र तर�न� म�नर� क�ल�ल� ठदसत(.

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 17

Page 18: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

प��डव��न� र�जध�न� वसवल�. र�जस�र रज��� ब�त क�ल�. तर�स�ठ_ जर�स�ध�ल� म�रल�. ठदसगवजर क�ल�. रज�चर� व�ळ+ सव, कfरव उपस4थत ह(त�. रज�न�तर अगप�ज��� म�न कJषण�ल� द�णर��� सलल� भ�षम���. त( प��डव��न� म�नवल�. चशश�प�ल�न� कड�ड�न ववर(ध क�ल�. भ�षम�ल�ह+ द�रतर� क�ल��. भ�षम�न� तर�ल� त�चछत�न� सझडक�रल�. अख�र कJषण�न� तर�ल� म�रल�. भ�षम�ल� ह� अचतर�क ट�ळत�� आल� असत� क�र? रज प�र� झ�ल�.

प��डव��� ह�व� व�ट�न शक�न�चर� सललर�वरन द�र�धन�न� द�त��� ब�त धJतर�ष�चर� गळ+� उतरवल�. भ�षम�ल� कळल� असण�र�. द�त ह(ऊ� नर� र�स�ठ_ तर�न� क��ह+�ह+ क�ल�ल� न�ह+�. प��डव हस4तन�प�र�त आलर�वर सव��न� भ�टल� व द�त द�सर र� ठदवश�� झ�लh. त�वर व�ळ चमळ�ल� ह(त� म�त भ�षम�न� र�चधवषर�ल� ’द�त ख�ळ�� नक(’ अस� चनकर��� सलल� ठदल� न�ह+. ’ख�ळत�न� स�रम प�ळ’ र�वढ�ह+ चनक�न स��चगतल� न�ह+�!

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 18

Page 19: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

द�त झ�ल��. र�चधवषर क�रम हरत र�ठहल�. प��डव सव, स�पवत हर�पर�त द�त ��लल�. मग तर�न� सहद�व�स पण�स ल�वल�. र�थ�न प�ढ+ल र�चधवषर��� सव, अचतर�क दरब�र�त�ल सव��न� ��ल�� ठदल�. भ�षम�न�, पठहलर� प��डव�ल� पण�ल� ल�वणर�चर� व�ळ�स�, चनध�,र�न� ह� गlरपक�र क�� थ��बवल� न�ह+�? ’र�जर वlभव त�मह� न�ल�रक��न� र�खत�� आल� न�ह+�, आत�� चनघ� आसण भ�क म�ग� ठक�व� प�नह� पर�कम ग�जव�न नव�न र�जर व वlभव कमव�. त�मचर� द�द,श�ल� र�चधवषर� क�रण आह�, त�वह�� कfरव��न� द(ष द�ऊ� नक�’ असh महण�न तर�न� प��डव��न� ह��कल�न क�� ठदलh न�ह+�? द�त त�वह��� थ��बवल� असत� तर प�ढ+ल अपम�न व वlर टळलh असतh. मह�भ�रत�त उतर चमळत न�ह+�.

र�चधवषर ��र+ भ�व��न�तर 4वत:ल� पण�ल� ल�व�न हरल�. सव, प��डव द�स झ�ल�. शक�न�न� दfपद+ल� पण�ल� ल�वणर��� सव,थlव अन�च�त स��न� क�ल�. चतल�ह+ भ�षम�न� क�ड+��ह+ ववर(ध क�ल� न�ह+�! ह� पणह+ हरलर�वर द�पदक�ळ��� र�जकनर� असल�लर� दfपद+�� सव, पक�र�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 19

Page 20: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

ह(ण�र+ अपचतष� भ�षम�न�ह+ चनम�ट प�ठहल�. र��त�न उदवण�र� प����ल-कfरव घ(र वlर तर�ल� ठदसत नवहतh क�र? क�रक�ळ��� पम�ख र� न�तर�न� तर�न� तh ट�ळ�वर�स हवh ह(तh. दfपद+न� वव��रल�लर�,’म� द�स� झ�ल� क�� न�ह+�?’ र� पश��� उतरह+ भ�षम�न� ठदल�� न�ह+�. ’मल� उतर समजत न�ह+� ’ अस� जब�ब तर�न� ठदल�. अख�र धJतर�ष�न�� चतल� वर द�ऊन प��डव��न� द�4र��त�न म�\ क�ल� व सज�कल�ल� सव, धनह+ परत ठदल� व ’सव, पक�र ववसरन परत ज�’ अस� र�चधवषर�ल� चनर(प ठदल�. प��डव परत ग�ल� पण तर��चर� झ�ल�लर� अपम�न��म�ळ� लग��� र�द उभ� र�ह+ल र� ध�4त�न� त� भर द�र स�रणर�स�ठ_ अन�द�त झ�ल�. तर�ल�ठह भ�षम�न� ववर(ध क�ल� न�ह+�. प��डव प�नह� हरन १२ वषM वनव�स व एक वष, अज�तव�स�स�ठ_ वन�त ग�ल�. र� सव, अनथ,पर�पर��� भ�षम चनववळ स�क�द�र र�ठहल�. त( इतक� चनसषकर क�� झ�ल� र��� उतर मह�भ�रत�त न�ह+�.

प��डव वनव�स�ल� ग�ल�. तर���� खबरब�त हस4तन�प�र�ल� कळत ह(त��.

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 20

Page 21: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

प��डव��न� ठहणवणर�स�ठ_� द�र�धन व कण, र��न� ग�र����� सखलल�र� तप�सणर�चर� चनचमत�न� वन��त तर��चर� ससननध ज�ऊन तर��न� आपलर� वlभव��� पदश,न घडव�व� व तर���� दlनर�व4थ� पह�व� महण�न दlतवन�त दfर� क�ढल�. ह� ब�त धJतर�ष�ल� पस�त नवहत� आसण भ�षमह+ तर�ल� म�नरत� द�ण�र न�ह+ अस� तर�न� द�र�धन�ल� महटल�. द�र�धन�न� ब�प��� समज�त क�ढल� अन भ�षम�ल� वव��रल�� न�ह+�! एवह��न� द�र�धन�न� व कण�,न� भ�षम�ल� क�ड+इतक�ह+ ठक�मत द�र�� न�ह+ अस�� ठरवल� ह(त�! भ�षम तर+ह+ हस4तन�प�र�ल� च�कट�न र�ठहल� ! क�� क(ण ज�ण�.

कfरव वन�त ग�ल� त�थ� तर���� ग�धव��श� झगड� ह(ऊन सडक�न म�र चमळ�ल�. कण, द�र�धन�ल� स(ड�न ज�व व��वणर�स�ठ_ पळ�न ग�ल�. अख�र प��डव��न� द�र�धन�ल� म�\ क�ल�. भर�कर अपम�न स(स�न सगळ� हस4तन�प�र�ल� परत आल�. भ�षम�न� ’कण, प��डव��चर� �fथर� ठहशश�न�ह+ न�ह+’असh द�र�धन�ल� ऐकवलh. द�र�धन व कण, र��न� भ�षम�कड� प�ण,

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 21

Page 22: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

द�ल,क क�ल�. भ�षम तर+ह+ अपम�न स(सत हस4तन�प�र�त� र�ठहल�!

प��डव अज�तव�स�त असत�न� तर�न� श(धणर�चर� द�र�धन�चर� परत��मधर� भ�षम�न� उतस�ह�न� भ�ग घ�तल�. जण�� प��डव��न� श(ध�न क�ढ�न प�नह� वनव�स�ल� ध�डणर�त तर�ल� 4वत:ल� क�ह+� व�वग� व�टत नवहत� आसण तर�ल� त�� हव� ह(त�! एवढ� त( प��डव��चर� ववर(ध�त क�� ग�ल� अस�व�? क��क�चर� वध�न�तर वतगत, र�ज�चर� स��न�पम�ण� ववर�ट�वर हलल� करन तर���� ग�र����� सखलल�र� ल�टणर�चर� द�र�धन�चर� ब�त�तह+ त( सहभ�ग� झ�ल�. खर� तर कfरव���� व ववर�ट��� क�ह+ प�र�ण� वlर नवहत� मग तर�न� द�र�धन�ल� ववर(ध क�� क�ल� न�ह+�? ववर�ट��� वत�न� तर��� प�त व अज�,न र�द�ल� उभ� र�ठहलर�वर कfरव��न� अज�,न�ल� लग�� ओळखलh व ’त�र�व� वष, प�र� ह(णर�प�व`� अज�,न ओळखल� ग�ल� आह�’ अस� द�र�धन�न� महटल�. द(ण���र��न� ’प��डव��न� अस� कस� क�ल�’ अश� श�क� वर\ क�लर�वर भ�षम�न� सfरवष, व ���दवष, र���� गसणत उलगड�न ’क�ल र�त��,

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 22

Page 23: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

सfरम�न�न� प��डव��न� त�र� वषM प�र+� क�ल�� आह�त’ असh महटलh. ���दम�न�न� आवशरक त�वढ� अचधक मठहन� म(ज�न त�र� वषM उघड� प�र+� झ�ल�ल�� नवहत�. मग प��डव��न� अन�द�त��� पण प�र� क�ल� क�� न�ह+� र�बदल भ�षम�न� 4वत:�� चन:स�ठदगध मत त�वह�� (व� न�तर प�ढ� क�वह��ह+, कJषणचश@�ई�� व�ळ+� द�ख�ल) ठदल�� न�ह+�! अज�,न�प�स�न कfरव��न� र�व�ळ+� व���व�न हस4तन�प�र�ल� परत न�णर��h क�म म�त तर�न� क�लh.

अज�तव�स स�पलर�वर प��डव��तफM द�पद��� प�र(ठहत कfरव��कड� आल� व तर�न� र�जर��� म�गण� क�ल�. त� द�र�धन�न� न�क�रल�. भ�षम�न� प�र(ठहत�ल� स��चगतल� क�� आमह+ वव��र करन क�र त( जब�ब कळव�. प��डव���� म�गण� म�नर क�ल� प�ठहज� अस� आगह भ�षम�न� धरल� न�ह+�. म�गण� न�क�रल� ग�ल�. कट� सव�ल जब�ब��न�तर अख�र�� परत महण�न कJषण कfरवदरब�र��त चश@�ईल� आल�. प��डव���� अज�तव�स प�र� क�लर��� द�व� व�दग4त आह� हh ओळख�न, कJषण�न� तर�वर भर

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 23

Page 24: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

न द�त�� शम ह� द(नह+ पक��न� कस� ठहत�वह आह� र�वर� ज(र ठदल�. द�र�धन�न� प��डव���� द�व� फ�ट�ळ�न ल�वल� व ’र�द�ल� चभऊन म� र�जर द�ण�र न�ह+�’ अस� महटलh. र�वर भ�षमद(ण��न� ’त�� अस� आडम�ठ�पण� क�ल�स तर आमह+ त�झ� ब�ज� घ�ण�र न�ह+�, र�द�प�स�न अचलप र�ह��’ अस� तर�ल� बज�वल� न�ह+�. प��डव���� म�खर समथ,क द�पद व प����लर�जप�त असलर�म�ळ� द(ण�ल� तर��चर�श�� र�द��� ख�मख�म� असण� समज�� शकतh पण भ�षम�न� अश� धमक� ठदल� असत� तर जनमभर भ�षम�चर� ह( ल� ह( करण�र र� द(ण�ल� 4व4थ बस�वh ल�गल� असत�. भ�षम�न� अस� क��ह+ क�ल� न�ह+�. प��डव���� द�व� तर�ल�ह+ म�नर नवहत� क�र? तर�न� तसhह+ महटल�ल� न�ह+�! कJषण�न� अख�र धJतर�ष, भ�षम व इतर��न� बज�वलh क�� क�लकर ट�ळणर�स�ठ_ द�र�धन�ल� त�मह+ आवरल� प�ह+ज�, त�मह+ त� क�ल�त तर प��डव��न� म� आवर+न. क(ण�ह+ क�ह+ क�ल� न�ह+. चश@�ई असफल ह(ऊन कJषण परत ग�ल� व क�चत,क पचतपद�प�स�न र�द स�र कर� अस� कण�,तफM तर�न�

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 24

Page 25: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

कfरव��न� चनर(प ठदल�. र�द आत�� अटळ ह(तh. भ�षम�न� कfरव���� स�न�पत�पद खळखळ न करत�� 4व�क�रलh. म�त एक ग(@ ठदस�न र�त� क�� र�द�वर चनर�तण ठ�वणर��� ह�त� ह(त�. आतत�र� व प��डव��� द�ष करण�र र� कण�,ल� ’अध,रथ�’ ठरवणर�म�ग� तर�न� र�द�प�स�न द�र रह�वh ह�� भ�षम��� ह�त� ह(त� त( अ��क सफळ झ�ल�. ’म� एक�ह+ प��डव�ल� म�रण�र न�ह+’ ह� तर�न� द�र�धन�ल� पथम� स��ग�न ट�कलh. सव, र�ज� व प��ड सlनर जमलh आह� त�वह�� थ(डhफ�र र�द अटळ आह� तर तh चनर�तण�ख�ल�� ठ�वलh तर क�लकर टळ�ल अस� तर��� परत ठदसत(. तर�चर� स�न�पत�तव�ख�ल� दह� ठदवस र�द झ�ल� त�वर धम,र�द��� चनरम सर�,स म(डल� ज�त नवहत�. कfरव व प��डव��पlक� क(ण�ह+ म�ल� नवहत�. भ�षम��� ह�त� स�धर झ�ल� ह(त�. दह�वर� ठदवश�� भ�षम शरप�जर+� पडलर�वर ’आत� तर+ र�द प�र� कर�’ असh तर�न� द(नह+ पक��न� स��चगतल� पण आत�� फ�र उश�र झ�ल� ह(त�. जh वह�र�h तh टळलh न�ह+�.

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 25

Page 26: महाभारतातील भीष्मचित्रण !

भ�षम�ररत��� आढ�व� घ�तलर�वर तर�चर� व�गणर��� उलगड� ह(त न�ह+� असh� महण�व� ल�गत�. जर� क�रक�ळ�चर� व�ढ+स�ठ_ त( कfरव-प��डव��चर� जनम�पर�त आपलर�पर+न� झटल� तर� क�ळ��� कर� तर�ल� अख�र पह�व� ल�गल�. भ�षमपचतज� ववफल झ�ल� असh महण�व� ल�गत�. म�त पचतज�प�लन��� एक उजवल आदश, तर�न� उभ� क�ल� ह� खर�.

ल�खकल�खक: : पभ�कर फडण�स पभ�कर फडण�स 26