١

بررسي روابط متقابل شانديز و كالن شهر مشهد به منظور مديريت بحران ايناحيه

1حميد شايان

shayan٣٤@yahoo.com

2مريم قياسي نوعي

:چكيدهبراي نظم و نسق دادن به كاركردهاي روستايي و مديريت بحـران هاي الزم بررسي روابط شهر و روستا به ايجاد زمينه

هاي عملكردي كند؛ زيرا بررسي كثرت، شدت و نوع روابط باعث شناسايي ضعفاي در يك كليت منسجم كمك ميناحيهوني بـه با تجهيز اين نواحي كه در واقع سـرمايه ارزشـمند پيرامـ . شودنواحي روستايي بويژه در پيرامون كالن شهرها مي

. يابدآيند، فشار بر مديريت بحران شهري كاهش ميحساب ميتـا 75دهد با وجود وقوع تحوالت مثبت جمعيتي و عملكردي در سالهاي هاي تحقيق در بخش شانديز نشان مييافته

اسي مصرفي، ابـزار ، از نظر برخي عملكردها بويژه امور اداري، درماني، آموزش متوسطه و پيش دانشگاهي، كاالهاي اس85ضـرورت دارد بـا اسـتقرار و تجهيـز عملكردهـاي مزبـور، . اي وجـود دارد هاي قابل مالحظـه هاي كشاورزي ضعفو نهاده

يـابي در حـد مهاجرپـذيري وابستگي منطقه به كالن شهر مشهد كاهش يافته و ثبات جمعيتي منطقه تبديل به جمعيت. ن اسكان مطلوب بخشي از سرريز جمعيـت كـالن شـهر مشـهد را دارد چه آن كه فضاي وسيع و جذاب بخش، توا. شود

.بديهي است كه از اين توان بايستي در فرايند مديريت بحران شهري بهره برداري الزم را به عمل آورد

.روابط متقابل ، مديريت بحران،كالن شهر مشهد، شانديز: هاكليدواژه

دانشيار جغرافيا، دانشگاه فردوسي مشهد1جغرافيا و برنامه ريزي روستاييكارشناس ارشد 2

٢

مقدمه -1سابقه شهرها پس از انقـالب از سده نوزدهم به دنبال فشار بيو روستا كه از اعصار باستان بدان پرداخته شدهله روابط شهر أمس

و تئوريزه كردن رابطه از اواسط قرن نوزدهم نگرش نظري .]3[بسياري شده استاتصنعتي در نواحي پيراموني، موضوع مطالعبا وجود تحقيقات سنتي در زمينـه . ]12[از ديد جغرافيايي مدون كردرانز شد و در قرن بيستم هانس بوبك آشهر و روستا آغا

. اي كمتر مورد توجه بوده استهاي توسعه ناحيهتا اين اواخر روابط شهر و روستا در استراتژي،هاي روستايي به شهرهامهاجرتهـاي الزم بـراي توسـعه اجتمـاعي و جاد زمينـه كه اينه تنها تبيين اين روابط بل،وستاكه مراد از تحقيق روابط شهر و ردر حالي

،اخيـر يي در دهـه كلـ طـور به. ]11[ايت به توسعه يكپارچه منجر شوداي در يك كليت منسجم است كه در نهاقتصادي ناحيهثير پذيرفتـه أم تـ سـ اي براساس روابط شهر و روستا از سه مكتب نئوكالسيك، ساخت گرايـي و نئوماركسي سياست توسعه ناحيه

بنابراين توافق همگاني در مكاتب علمي متفاوت از نظر اهميت بررسي روابط شهر و روستا در راستاي اهداف توسـعه . ]5[است و شـهر بـويژه در روسـتا بـراين اسـاس مطالعـه روابـط . و جامع و در نتيجه توسعه پايدار وجـود دارد اي، توسعه يكپارچهناحيه

مقام نخست را در ميان كالن شـهرهاي ،هاي بعد از انقالب اسالميد كه از نظر رشد جمعيت در سالمشهكالن شهريمحدودهتگي روستاها به كالن شـهر قابـل وابسهاي زمينهبا شناسايي كثرت، شدت و نوع روابط، اصوالً. اجتناب ناپذير است،ايران داشته

.وابستگي آنها كاسته خواهد شدروستاهاي پيراموني، از شدت دييابي و با تجهيز عملكررداجرت شـاهد مهـ ،ساختاري نواحي روستايي پيراموني–بسياري از كشورهاي پيشرفته از چند دهه قبل با ارتقاي عملكردي

گرايي و سكان جمعيت ايجاد شده و از تمركزوسيعي براي افضايبدين گونه . گريزي شده اندمهاجرت بازگشتي و شهر،معكوسروند شهرگريزي با تمركز زدايي، در ايتاليا ،آلمانبراي مثال در . ستهاي شهري جلوگيري شده اشديد جمعيت در كانونتراكم

رشـد بخشـهاي مولـد، خـدمات و حمـل و نقـل در نـواحي بخش سوم اقتصاد و در استراليا بـا با رشد اشتغال در كارخانجات و، هـاي گلـف، اسـكي هاي گردشگري، احـداث زمـين ر اثر جاذبهحي كانادا نيز بنواازدر برخي. ]14[روستايي پيوند داشته است

.]13[واحدهاي اشتغال زا، سرريز جمعيتي به روستاها منتقل شده استتنيس وهـا از نظـم و روال معينـي آمد و شد وسايط نقليه بين شهر و روستا، روابـط آن يهاي اخير با رشد فزايندهدرايران طي دهههاي زراعي داشته و يا براي تعطيالت تابستاني آخر هفته مورد استفاده قرار باغات حومه شهري كه كاربري. برخوردار شده است

اي پيرامـوني در هاي ثانوي نيز در روستاهپديده اقامتگاه. ]1[اند يل شده وتغيير كاربري دادهگرفتند به مناطق مسكوني تبدميه هـ براي سرمايه گذاري، مضموني براي ارضاي نياز به كسب وجتوان آن را به عنوان محلي كه مياي يدهپد. تحال گسترش اس

. ]3[و حيثيت اجتماعي و يا مكاني براي روزگار بازنشستگي به حساب آوردبيـل، هاي شهري به داليل متعدد از جمله توسـعه شـبكه حمـل و نقـل، مالكيـت زيـاد اتوم از سوي ديگر بسياري از فعاليت

بنـابراين بـر شـدت . انـد تر بودن بهاي زمين و دستمزد نيروي انساني به نواحي پيراموني راه يافتهفشارهاي زندگي شهري، ارزاني هـا نظم و نسق دادن به اين روابط، مستلزم پيش بيني. ها افزوده خواهد شدروابط شهر و روستا در نواحي پيراموني كالن شهر

.هاي بهينه استهاي متنوع در مكانفصيلي و جاي گذاري فعاليتات تالزم در قالب مطالع

روش تحقيق و جامعه آماري و نمونه -2ي متغيرهـا برخـي به منظـور درك روابـط بـين . تحليلي است–، توصيفي آنهدفماهيت و روش تحقيق اين مطالعه براساس

.استفاده شده استمتغيره دواز آزمون همبستگيهاي دوممربوط به مالكيت اراضي توسط شهرنشينان و گسترش خانهخانوار جمعيت بوده 4048اين روستاها داراي . استخانوار دهستان 20وستايي باالي رگاهسكونت14، آماري تحقيقجامعه

هـا بـراي تكميـل پرسشـنامه سرپرست خانوار به عنوان جامعه نمونه تحقيق بـه روش تصـادفي 200رانو براساس فرمول كوك.انتخاب شدند

٣

مورد مطالعهيمنطقه-3روسـتاي ارچنـگ بخـش، مركز . كيلومتر مربع در جنوب غربي كالن شهر مشهد قرار گرفته است315شانديز با مساحت بخش

. بوده اسـت 1385جمعيت در سال ) نفر 1830( خانوار 523كيلومتري شهر شانديز داراي 2كيلومتري مشهد و 16در فاصله ارتفـاع دهسـتان از . ]15[نفر جمعيت داشـته اسـت 15431خانوار و 4132آبادي مسكوني، 22در سال مزبور بخش شانديز

متري 1800تا 1100بين ياما عمده روستاهاي آن در فاصله ارتفاع. غرب آن متغير استمتر در3200متر در شرق تا 1050و 4077نفر و شهر شانديز به ترتيب 15431و 13253به ترتيب 85و 75در سالهاي بخشجمعيت روستاهاي . استقرار دارند

اما نسـبت بـاالي . باشدميمزبورييز در دههشهر شاندنفر بوده است كه بيانگر تثبيت جمعيت روستايي و مهاجرپذيري 6402ايـن . در سالهاي پيشين، مهاجرفرستي شديدي داشته استمنطقهدهد كهنشان مي) درصد2/8( شانديزردگي جمعيت سالخو

به هر حال، مهاجرپذيري شهر شانديز و تثبيـت جمعيـت . پيشين نيز قابل اثبات استهايهاي سرشماريوضعيت براساس داده-اين خود برآيند تحـوالت اساسـي در عملكردهـا و روابـط روسـتا . بوده استمزبوريدههاي جديد و خاصپديدهآنتايي روس.باشدميي بخششهر

تر از نفر در كيلومتر مربع، متراكم49با تراكم نسبي بخشدهد كه با استان نشان ميبخشمقايسه تراكم نسبي و بيولوژيك وضـعيت ) نفر5( طرقبه بخشو ) نفر23( نفر در هكتار در مقايسه با شهرستان مشهد 7و با تراكم بيولوژيك ) نفر44(استان

درصـد بـه 15درصد و صنعت بـا 40درصد، خدمات با 45هاي مستخرج از جامعه نمونه، كشاورزي با طبق داده. متفاوتي داردبنابراين بخش خدمات، رقيب جـدي كشـاورزي بـا توجـه بـه . اندداشتهبخشمعيت شاغل ترتيب بيشترين نقش را در جذب ج

ا صنايع چوب و بيشترين شاغل بخش خدمات ر،ين مياندر ا. روند تحوالت در دهه حاضر جايگزين بخش كشاورزي خواهد شد، رسـتوران )درصـد 12( يمنـد ركا) درصـد 13( مغـازه داري -، خرده فروشي)درصد15(، حمل و نقل )درصد 33( مبلمان .]6[. اندهبه خود اختصاص داد) درصد5( نمايشگاه مبل و) درصد 5( داري

هاي تحقيقيافته-4روابط تجاري -4-1

بـراي . فروش محصوالت مورد مطالعه قرار گرفته اسـت يخريد مايحتاج، مالكيت اراضي و نحوههايي مانندر محورروابط داين پـس از . اساس ميزان مراجعه به ترتيب ذكر كننـد سه اولويت خود را بركهگيري شدت روابط از جامعه نمونه خواسته شداندازهاز ضرب شده، امتياز مكان مـورد نظـر 1و 2، 3ضرايبهاي اول، دوم و سوم به ترتيب دردر هر كدام از اولويتافرادتعداد ،آن

رفع مراجعه براياولويت اولشود كهمشاهده مي1جدول 2و 1اساس سطرهاي بر،لبراي مثا. محاسبه شدنظر شدت مراجعهبـه ترتيـب بـه 6و 38فراواني . ، روستاي محل سكونت بوده استنمونه200از مجموع نفر100توسطنياز مواد غذايي اساسي

مين مـواد أامتياز روستاي محل سكونت در تـ بنابراين . هاي دوم و سوم براي روستاي محل سكونت ذكر شده استاولويتعنوان :غذايي اساسي عبارت است از

مين مواد غذايي اساسيأدر ت)محل سكونت(امتياز روستا =)100×3) +(38×2) + ( 6×1( =382

نفر شهر مشهد 29شهر شانديز،،مين مواد غذايي اساسيأنفر اولويت نخست خود را در ت70خانوار باقيمانده 100از كل فراواني كل از تعداد هاي دوم و سوم به دليل ذكر بيش از يك مورد،در مورد اولويت.اندفقط يك نفر شهر طرقبه ذكر كردهو

. جامعه نمونه بيشتر شده استطرقبـه بـا و1785، مشـهد بـا 2084، روستاي محل سكونت بـا 2097روابط تجاري، شهر شانديز با يبطور كلي در زمينه

اي كـه در به تفكيك نوع مايحتاج، نتايج متفاوتي به دست آمده است، به گونـه . قرار دارندمراجعهبه ترتيب اهميتامتياز 185

٤

، مـواد پـاك كننـده، تهيـه )حبوبات، سيب زمينـي و پيـاز ( و غير اساسي ) نان، برنج، روغن( اساسي مواردي چون مواد غذايي يدر زمينـه . باغي، روستاي محل سكونت جايگاه نخست را به خود اختصاص داده اسـت وت زراعي خوراك دام، فروش محصوال

( ، نهاده هاي كشـاورزي )بيل ، كلنگ، داس ( كشاورزي، لوازم و ابزار )يخچال و تلويزيون( تهيه پوشاك، كاالي اساسي مصرفي اولدر اولويـت ، شـهر مشـهد ا و باال بودن قيمت در شانديزبه دليل عدم تنوع كااله،و فروش محصوالت دامي) بذر، سم و كود خصـوص ين در بنـابرا . خريد مصالح سـاختماني داراي اولويـت برتـر شـده اسـت يشهر شانديز تنها در زمينه. قرار گرفته است

لـوازم، ابـزار و كاالهاي اساسـي مصـرفي، شهروند يا رفاه با عرضه پوشـاك، اي از فروشگاه ساماندهي روابط تجاري، احداث شعبه.دهدمين نيازهاي مختلف تجاري را نشان ميأنتيجه تحقيق در زمينه ت) 1(جدول .هاي كشاورزي مفيد خواهد بودنهاده

گانههاي سهدهستان شانديز بر حسب اولويت...) مواد غذايي، پوشاك و ( مين نيازهاي مختلف تجاري أمحل ت) 1(جدولمكان

نياز

سايرمشهدطرقبهشانديزروستاي محل سكونت

ولا

ومد

ومس

معولجا

ومد

ومس

معولجا

ومد

ومس

معولجا

ومد

ومس

معولجا

ومد

ومس

معج

مــواد غــذايي اساسي

100386144706831411001292020690033نفر

300766382210136334930038740201470033امتياز

مـــواد غيـــر اساسي

113277147507201221001352015701012نفر

3395474001501440294300310540151603014امتياز

مــواد پــاك كننده

109295143576301202002321318630112نفر

327585390171126029760069626181400213امتياز

151713326561833411045125260151101نفرپوشاك

4534180781121191102220124375520427303امتياز

800886230109000098310129101نفركاالي مصرفي

2400242584603040000294620356303امتياز

ــالح مصــــساختماني

8252898130111210012220446527نفر

24610225824360130430036640411015419امتياز

17512315802300004105000نفرخوراك دام

511016245160610000122014000امتياز

ــزار ابــــــكشاورزي

9201134150491001406147112نفر

2740311023001323003120121133325امتياز

ــاده نهـــــكشاورزي

21100312570321220143313349101نفر

6320083751408936404099263128303امتياز

ــين آالت ماشكشاورزي

65006500000000150015000نفر

1950019500000000450045000امتياز

محصــــوالت زراعي

14100241550200000132318022نفر

422006245100550000394346044امتياز

محصــــوالت دامي

250711020000111113202نفر

61001632050000332136606امتياز

محصــــوالت باغي

31403542061001130417101نفر

93801011240163003390443303امتياز

586152227604643505819531306647015369692136524نفركل

175830422208413927005209715926018514103066917853912556امتياز

مالكيت اراضي كشاورزي -4-2اوقـات وهاي شخصي اتومبيلمالكيت اخير توريستي شدن منطقه، رشد قيمت اراضي، بهبود شبكه ارتباطي، افزايش يدر دهه

هـاي گسـترش كـاربري هاي دوم و در نتيجه كاهش ميزان كـاربري زراعـي و پديده ويالنشيني، خانه،ت، منجر به گسترشاغفراست كـه در مقايسـه نفر 914كل مالكين شهري در روستاهاي دهستان بر اساس مطالعه ميداني،. مسكوني و تجاري شده است

ساكن شهر مشـهد هسـتند كـه ) نفر832(عمده مالكين شهري . دهداي را نشان ميرقم قابل مالحظهمالك روستايي2760با.است) نفر110(و چاه خاصه ) نفر150( ، ابرده عليا )نفر200(ويراني درتمركز اصلي آنها به ترتيب

٥

از ايـن . باشـد هكتار باغات مي2990هكتار اراضي زراعي و 6735هكتار، شامل 9720كل اراضي كشاورزي دهستان حدود قياسـي ( خريداري شـده اسـت توسط شهرنشينان ) درصد8( هكتار باغ 238و ) درصد20( هكتار زمين زراعي 1342مقدار، . اسـت ) هكتـار 26/0( بسيار بيشتر از مالكين شهري ) هكتار99/0( متوسط سطح باغات مالكين روستايي.)168، 1388نوعي،

دهـد كـه ها نشان مياين داده. دهدهكتار تفاوت كمتري را نشان مي46/1و 95/1اين دو رقم در مورد اراضي زراعي به ترتيب بيشترين مالكيت شهرنشينان بر اراضـي بـاغي در روسـتاهاي . اندروستايي در حد زيادي اراضي باغي خود را حفظ كردهمالكين داراي تمركـز نيـز اين نسـبت در مـورد اراضـي زراعـي . باشدمي) درصد 6/28(كوهستاني خادر، ابراهيم آباد و ويراني -دشتي

.است) درصد 3/48(بيشتري در همين سه روستا شهرنشينان در اراضي باغي با فاصله از مشهد، قيمـت اراضـي زراعـي، بـاغي و آزمون همبستگي نشان داد كه نسبت مالكيت

فقط نسبت ويال به مساكن روستايي داراي رابطه معنـادار بـا نسـبت . رابطه معنادار استمسكوني و حجم جمعيت روستاها فاقد . بنابراين هدف اصلي خريد اراضي باغي توسط شهرنشينان، ويال سازي بـوده اسـت . مي باشدباغي مالكين شهرنشينان بر اراضي

ان ايـن رابطـه نشـ .له قابل توجه، رابطه مستقيم معنادار بين فاصله از مشهد با قيمت اراضي زراعي، مسكوني و بـاغي اسـت أمس.بيشتر است،ترتر و كاربري باغي گستردهتر و داراي سيماي طبيعيدهد كه ارزش اراضي در نواحي دورتر از مشهد، مرتفعمي

قيمت اراضيوهاي دومشهرنشينان، خانهآزمون همبستگي دو متغيره مربوط به مالكيت اراضي توسط).2(جدول

ضريب همبستگي سطح معني داري: هامتغير08/0786/0مالكيت شهرنشينان و فاصله از مشهد*799/0-075/0مالكيت شهرنشينان و قيمت اراضي باغي * 911/0-033/0زراعي مالكيت شهرنشينان و قيمت اراضي * 81/0-071/0مالكيت شهرنشينان و قيمت اراضي مسكوني* 165/0574/0مالكيت شهرنشينان و تعداد خانوار روستايي* 481/0082/0خانه دوم به مساكن- مالكيت شهرنشينان و نسبت ويال* 531/0049/0مالكيت شهرنشينان بر اراضي باغي و نسبت ويال* 95/0000/0ت اراضي زراعي و فاصله تا مشهدقيم* 99/0000/0اراضي باغي و فاصله تا مشهدقيمت * 971/0000/0قيمت اراضي مسكوني و فاصله از مشهد*

)هاي دومخانه(گسترش ويالسازي-4-3هـاي دوم يـا ند دهه گذشـته خانـه رگ و نيز در سواحل درياي خزر از چان بويژه در نواحي كوهستاني مجاور شهرهاي بزردر ايتـرين عرصـه منطقه مورد مطالعه نيـز كـه وسـيع . ]23[ات فراغت گسترش يافته استن اوقهاي تعطيالت با هدف گذراندخانه

ران اوقـات پيراموني بـراي گـردش، تفـريح و گـذ ياي تكميلي و سرمايهفضاي باز مجموعه شهري مشهد است، به عنوان عرصهها و مراكـز هاي دوم، رستورانخانهگسترش گيري وبهره برداري گسترده قرار گرفته است كه شكلفراغت ساكنان مشهد مورد

.خريد از آثار اين كاركرد استاهميـت يبـوده كـه نشـان دهنـده )درصد24(واحد 904واحد و كل ويالها 3786بخشكل واحدهاي مسكوني روستايي

ابـرده ( درصـد 47و ) ابـراهيم آبـاد ( درصـد 50اين نسبت تا جالب توجه است كه . در منطقه استشهرنشينان هاي دوم خانه.رسيده است) سفلي

٦

تغييرات در كاربري اراضي توسط شهرنشينان-4-4ايـن . درصـد كـاهش يافتـه اسـت 2/6به 48است كه از هاآنبيشترين تغيير كاربري توسط شهرنشينان در مورد اراضي زراعي

و يـي مسكوني، ويالهاي يكاربرگسترش ناشي از ،قابل توجه و هر دو موردنيزدرصد9به 7/19ازكاهش در مورد اراضي باغيمتر مربـع و ويـال 28500، كاربري تجاري از صفر به بخشاراضي شهرنشينان طبق برآورد انجام شده در كل . تجاري بوده است

در حـال حاضـر از كـل اراضـي خريـداري شـده . انـد متر مربع نسبت به زمان خريد افزايش سـطح داشـته 130150از صفر به درصـد تجـاري 1/3درصـد زراعـي و 2/8درصـد مسـكوني ، 5/6درصد باغ،12درصد ويال، 3/17درصد باير، 45رنشينان، شه.است

عوامل فروش اراضي به شهرنشينان -4-5مخـارج زنـدگي، خريـد مينأتـ به ترتيـب روستاييان،ترين داليل فروش اراضيمهم، هاي تحقيق از جامعه نمونهبراساس يافته

ساخت مغازه، خريد زمين و سـرمايه گـذاري يا ماشين، خريد و ساخت مسكن، سرمايه گذاري در صنايع چوب و مبلمان، خريد توان گفت كـه درصد بوده است، مي4و 4، 4، 16،8،8، 56هاي مربوط كه به ترتيب با توجه به نسبت. اندداري بودهدر رستوران

هـاي مين نيازهاي اساسي و سپس عـدم توجيـه اقتصـادي فعاليـت أدر تثر از عدم توان مالي روستاييانأمتفروش اراضي عمدتاًثر از موقعيـت أمتـ بخـش بنابراين محـيط جغرافيـايي . ها استگذاري در ساير فعاليتكشاورزي و مقرون به صرفه بودن سرمايه

ايـن . ، دستخوش تحوالت چشمگيري شده اسـت با آنرنشينانمناسب در پيرامون كالن شهر مشهد و برقراري رابطه شديد شهكه به طوري. استداشته ادي مفيدي براي ساكنان روستايي مثبتي براي شهرنشينان و آثار اقتصتحوالت آثار رواني و اجتماعي

كوچـك و مهاجرپـذيري شـهر روسـتاهاي بخـش براي نخستين بار طي چند دهه اخير، شاهد ثبات جمعيتي75-85در دهه . شانديز شده ايم

فروش محصوالت كشاورزي ينحوه-4-6محصوالت زراعي به دليل وسعت كم اراضي تحت تملك و در نتيجه توليد كم، درجه فساد پذيري و فراهم ي عرضهدرخصوص

هـاي واسـطه امـا پـيش فـروش بـه . شـود عرضه مي) درصد60(عمده توليدات به صورت مستقيم ، بودن بازار در فاصله نزديك( هاي تعاوني شـانديز فروش به شركت،محصوالت باغيدر مورد . نيز قابل توجه است) درصد10(و شهري ) درصد30(روستايي

درخصـوص توليـدات . بيشترين سهم را به ترتيب دارنـد ) درصد 25(پيش فروش و)درصد 30(مستقيم ي، عرضه)درصد 45از جملـه . دارنـد اهميت ) درصد13و 22، 65( هاي روستايي و شهري روش به واسطهمستقيم، پيش فيعرضهبه ترتيب ، دامي

، )درصـد 41(هـا شود، ضعف مـالي توليـد كننـده پيش فروش محصوالت كه به زيان توليد كننده منجر ميثر برؤمعوامل مهم.اندذكر شده) درصد 6/13( عدم وجود سردخانه و) درصد 2/27( فساد پذيري محصوالت باغي و دامي

روابط اداري -4-7نبا شهرسـتان شـد . است) بخشسابقاداريمركز(آنها در شهر طرقبه ياجباري به تبع تمركز عمدهداراي ويژگي اين روابطبيشـترين روابـط ،اما در شرايط فعلي.بيني استقابل پيشمراكز اداري در آينده، تحول وسيعيجديديابيمكانحقق بخش و ت

به همين دليـل، شـهر مشـهد نيـز . ديز خوشايند نيستكه چندان براي ساكنان شاناست،روابط اداريبا شهر طرقبهبخش بين از درخصوص امور بانكي به ترتيب شانديز، روستاي محل سكونت، مشهد و طرقبه،. استبسياري از جمعيت بخشمحل مراجعه

، يخـدمات مخـابرات در مـورد ات پسـتي، شـانديز، مشـهد و طرقبـه، خدمدر زمينه ي اري، طرقبه، مشهد و شانديز، امور ادنظر

٧

ترديد احداث بانك در ابرده عليا، زشك و حصار سـرخ، باجـه بيوت هستنديمسكونت، شانديز و مشهد داراي اهروستاي محل.خواهد كاستپست و مخابرات در ابرده و زشك از شدت وابستگي به مشهد

درماني -الگوي فضايي دسترسي به خدمات بهداشتي-4-8در بـه ترتيـب هاي خريـد دارو ترين مكانا مهمزير. باال استبسيار درماني -وابستگي شانديز به مشهد از نظر خدمات بهداشتي

در شـهرهاي پزشـكي، -خدمات درماني،)164و 311، 466با شدت ( روستاي محل سكونت سپسمشهد وو شانديزشهرهاي ، خـدمات دنـدان پزشـكي بـه ترتيـب )228و 372،345به ترتيب بـا شـدت ( روستاي محل سكونت سپس مشهد و و شانديز

دامپزشـك، ،)139و 367( مشهد و طرقبـه شهرهايخدمات زنان و زايمان،،)202و 322با شدت ( شانديز و مشهد شهرهاي شـدن بنـابراين مجهـز . رسـانند اثبـات مـي برتـري مشـهد را بـه هستند كه بـه روشـني )9و 79(مشهد و طرقبهدر شهرهاي

.دهدهايي است كه فشار بر كالن شهر مشهد را كاهش مياز اولويتبخش درماني -بيمارستان شانديز و مراكز بهداشتي

الگوي فضايي دسترسي به خدمات آموزشي -4-9هـا در روسـتاي محـل سـكونت زيرا عمده نياز؛ پيش دبستاني، ابتدايي و راهنمايي قابل قبول استهايدر دورهبخشوضعيت ، )از دانش آمـوزان درصد22و 67نسبت مراجعهبا ( شانديز و مشهد شهرهاي در مقطع دبيرستان به ترتيب . گرددبرطرف مي

، 50( مشـهد، شـانديز و طرقبـه شهرهاي انشگاهي،و پيش د) درصد25و 50( طرقبه و مشهد شهرهاي اي، مدارس فني حرفهو بـويژه در شـهر شـانديز پيش دانشگاهي اي وي مراكز دبيرستان، فني و حرفهيابمكانبنابراين . دارنداهميت ) درصد25و 35

.ويراني و زشك به كاهش روابط غير ضروري با كالن شهر مشهد كمك خواهد نمودروستاهاي

پيشنهادهاو گيري نتيجه-5عملكردهاي روسـتايي بويژه در پيرامون كالن شهرها براي تجزيه و تحليل سطح كمي و كيفي،بررسي روابط روستاها با شهرها

هاي اين منـاطق در سـرمايه آسيب شناسي كافي در خصوص اولويت،بدين ترتيب. ضروري استها وابستگي آنو ارزيابي شدتشدت وابسـتگي روستانشـينان حاشـيه كـالن شـهرها ،با استقرار عملكردهاي مورد نياز. آمدهاي آينده به دست خواهدگذاري

. شودفراهم مي) شهر به روستا( تعديل يافته و بستر الزم براي سرمايه گذاري تبعي، بازگشت مهاجران و حتي مهاجرت معكوسشانديز اگر چه از نظر استقرار امكانات مختلف خدماتي تحول زيادي را تجربه كـرده و بخش ، 1385با توجه به سرشماري سال

هد كه از نظر برخـي تسـهيالت داما نتيجه تحقيق نشان مي) 1389شايان،( پس از چند دهه به ثبات جمعيتي نيز دست يافته هـاي هاي اساسي مصرفي، پوشاك، ابزار و نهـاده كااليآموزش متوسطه و پيش دانشگاهي، امور اداري، امور درماني، عرضهمانند

پـس از تشـكيل ،ايـن عملكردهـا بـه بخـش ضرورت دارد با تجهيز. اي استه مشهد در حد قابل مالحظهوابستگي ب،كشاورزيزيـرا فضـاي وسـيع . مين نماينـد أشانديز، جمعيت رو به رشد منطقه به سهولت نيازهاي اساسي خـود را تـ –شهرستان طرقبه

از اين توان بـالقوه كـه در حـال بالفعـل . سرريز جمعيت كالن شهر مشهد را به خوبي دارا استبخشي ازتوانايي اسكانمنطقهرواج مالكيـت شـهري، تغييـر كـاربري اراضـي از . بايستي در فرايند مديريت بحران شهري مشهد بهره برداري كرد،شدن است

پيش فـروش هاي توريستي وداري، اقامتگاهصنايع چوب و مبلمان، رستورانگسترش تجاري،كاربري هاي دوم وزراعي به خانه.ي است كه بايستي ساماندهي شوندمسائلاي از توليدات روستاييان از جمله بخش قابل مالحظهو هاي تعاوني به منظور خريد بـه موقـع و عادالنـه محصـوالت كشـاورزي تقويت شركتهاي ضروري در بخش،از ديگر اقدام

كار و دانش، و پيش دانشگاهي در شهر شانديز و تهيه طـرح آمـايش شهرسـتان تـازه –سيس مدارس فني و حرفه اي أدامي، ت.توان نام بردهاي متنوع را ميكيد بر ساماندهي كاربريأسيس با تأت

٨

:منابع .6، پيام نور، ص كيد برايرانأروابط متقابل شهر و روستا با ت.)1374(.رضواني، علي اصغر-1مجلـه ، »هاي دوم در نـواحي روسـتايي شـمال اسـتان تهـران تحليل روند ايجاد و گسترش خانه«.)1382(.رضواني، محمدرضا-2

.59، ص 45، شماره هاي جغرافياييپژوهش.9نيكا، ص :تهران. شهرها و روستاها. )1373(.شاريه، ژان برنار-3، دانشـگاه طـرح پژوهشـي ، »75-85تغييرات كاركردي و تحوالت جمعيتي دهستان شانديز در دهـه «.)1389(.شايان، حميد-4

.فردوسي مشهد.284سمت، ص :تهران. ، جلد اولهاي نو در جغرافياي شهريديدگاه.)1379(.شكوئي، حسين-5نامه كارشناسـي پايان،»ي پيرامونبررسي روابط متقابل روستاهاي دهستان شانديز با نقاط شهر«.)1387(.قياسي نوعي، مريم-6

.133ريزي روستايي، دانشگاه فردوسي مشهد،ص ارشد جغرافيا و برنامه.شهرستان مشهد، سازمان برنامه و بودجه،سرشماري عمومي نفوس و مسكن).1375(.مركز آمار ايران-7.سرشماري كشاورزي استان خراسان رضوي، )1382(.ـــــــــــــ-8.استان خراسان رضوي،سرشماري عمومي نفوس و مسكن،)1385(.ـــــــــــــ-9.شهرستان مشهد،سرشماري عمومي نفوس و مسكن، )1385(، .ـــــــــــــ-10فرهنگسـتان علـوم :تهران. »هري در ايرانپايگاه جغرافياي ش«، جلد اول پايگاه علم جغرافيا در ايران.)1377(.مومني، مصطفي-11

.301،ص .14، ص 64، شماره 18، سال مجله رشد آموزش جغرافيا، »شهر و پيرامون«.)1382(.هادياني، زهره-12

١٣- Dahms ,F.,& McComb,J.(١٩٩٩). “counterurbanization,interaction and Functional change in a Rural AmenityArea”. Journal of Rural studies, Vol.١٥,PP:١٤٦-١٢٩.١٤-Stockdale et al,(٢٠٠٠). “The repopulation of rural Scotland: opportunity and threat”. Journal of Rural studies, Vol.١٦, PP: ٢٥٧-٢٤٣.

.ir.org.amar.www-١٥