Embed Size (px)
Citation preview
เพอชวตยงยน... ตอยอดความคด...
บรหารจดการนำดวยตวเอง ลกโลกสเขยวµ‹ÍÂÍ´¤ÇÒÁ¤Ô´...à¾×èͪÕÇÔµÂÑè§Â×¹...
»‚·Õè 8 ©ºÑº·Õè 29 Á¡ÃÒ¤Á-ÁÕ¹Ò¤Á 2556˹ѧÊ×;ÔÁ¾�à¾×èÍà¤Ã×Í¢‹Ò¤¹ÃÑ¡É�¸ÃÃÁªÒµÔáÅÐÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁ
µ‹ÍÂÍ´¤ÇÒÁ¤Ô´... à¾×èͪÕÇÔµÂÑè§Â×¹...
µ‹ÍÂÍ´¤ÇÒÁ¤Ô´... à¾×èͪÕÇÔµÂÑè§Â×¹...
“หวย ละหาน ธาร เลง”ภมนเวศแหลงนำของคนพนถน
ธรรมยาตราเพอแมนำโขง
กาวยางในทางธรรม
บานลมทองแกปญหาภยแลงอยางยงยน
มองมมกลบกบนองนำ
สรางระบบบรหารจดการนำ แกปญหาภยแลงอยางยงยน
001 AW GG News Cover.indd 3 4/22/13 9:16:45 PM
ธนาอมร สชย
เปนคนรกษปามาตงแตเดก ปจจบนเปนแกนนำในการอนรกษปาสาธารณประโยชนบานเขาแหลม มาตงแตป 2543 ซงไมมหนวยงานไหนเขามาดแลอยางจรงจง ทดนสาธารณะกถกบกรกแผวถางทำกนหมดแลว เหลอแตบรเวณทเปนเขาเทานน ดใจทไดรบหนงสอพมพลกโลกสเขยว เพอใหปาชมชนบานเขาแหลมเขาโครงการลกโลกสเขยว ซงฝนมานานแลว เพราะอยากใหปาทเสอมโทรมกลบมสภาพทสมบรณอกครง
อวยพร
พรอม ผลบญ
สถาบนลกโลกสเขยวเปนสถาบนทสนใจดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาต และเปนสถาบนทสรางความสขใหกบชมชน และประเทศชาต ในดานอาหาร และสรางการเรยนร ใหกบชมชน โดยชมชนเกดการรกษาปามากขน ไมมสถาบนใดททำได สดทาย คณะทำงานปาชมชนรมฝงลำนำช ทกคน ขอวงวอนสงศกดสทธทงหลาย จงบนดาลใหคณะทำงานสถาบนลกโลกสเขยวทกทาน จงประสบแดความสข ความเจรญ ทกทานเทอญ
ชวยกนปลกตนไม
ประไพ มะลแกว
อยากใหทกคนชวยกนปลกตนไม เพราะสรรพสงทงหลายเกดจากปา หากไมมปา กไมมสงชวต วนใดขาดปา วนนนกจะขาดลมหายใจ
“นองเนยรกษโลก”
กมลรตน โชตกวรตน
ตงแต “นองเนยรกษโลก” ดงในโซเชยลเนตเวรค อานหนงสอพมพลกโลกสเขยว
ทไรจะนกถงนองเนย...นาจะสงไปใหนองเนยบางนะคะ
หนงพลงเพอโลกสเขยว ตดตามขาวของ ปตท. เปนประจำ และอานหนงสอพมพลกโลกสเขยวทกฉบบ
ทำใหขาพเจามมมมองทกวางขน ไดรจก และเขาใจโลกใบนนมากขน และหนงสอพมพฉบบนยงเปนประโยชนตอองคกร และชมชนของขาพเจาเปนอยางมากอกดวย จงขอสมครเปนสมาชกเพอเปนอกหนงพลงเพอโลกสเขยวใบน
อชรญาณ อเนกธนสวรรณ
กองบรรณาธการ
ยนดรบจดหมายและขอเขยนจากผอาน หรอคำตชม จดหมายคอกำลงใจ ขอเขยน คอการแลกเปลยนเรยนร เพอใหเราอยกบโลกดวย
กนอยางยงยน
ดใจทเขารวมโครงการ “ลกโลกสเขยว”
สรางระบบบรหารจดการนำแกปญหาภยแลงอยางยงยน
“มณ ชตระกล”
จากตวเมองอทยธาน ม งหนาสบานบานโพธสม ต.ทงใหญ สองขางทางในนาขาวปราศจากกจกรรมใดๆ มเพยงแตซงขาวตายกบดนแตกระแหง คงไมใชเรองแปลกในสายตาคนผานไปมา เพราะชวงนเปนชวงหนาแลง ตองรอนำฝนในฤดทกำลงจะมาถง ทวาปนคอนขางแลงมาก มนกนาขนดเหมอนกน เมอปลายป 2554 ยงเกดนำทวมใหญในประเทศเราอยเลย
ขอมลผสมครสมาชก
สถาบนลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) ชน 5 อาคาร 1 555 ถนนวภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 E-mail : [email protected]
ชอ-สกล..........................................................อาย............ป
ทอย...................................................................................
.........................................................................................
รหสไปรษณ............................โทร......................................
อเมล.................................................................................
ไดเหนหนงสอลกโลกจากทไหน.............................................
เหตใดจงสนใจ....................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
...........................................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
...........................................................................
.............................................................................
จดหมายนอย เรองจากปก
ลกโลกสเขยว๐๒
002 AW GG News Cover inside.indd 2 4/22/13 9:17:34 PM
หลายคนในประเทศไทยรวมทง
รฐบาลกพะวงกลวการกลบมาทวมอกครง
ในป 2555 จงตงรบมอและเรงทำแผนปองกนนำทวม
ไมไดฉกคดถงเรองภยแลง แตระหวางนนใชวาจะไมมใคร
ออกมาเตอน…แตกดเหมอนวาหลายคนกยงใหความสนใจนำทวม
มากกวาภยแลงอยด
ระยะทางประมาณหากโลเมตร ภาพสองขางทางกยงเปนเชนเดม ในชวงน
ประเทศไทยเกดภยแลงแลว 35 จงหวด ภาคอสาน 15 จงหวด ระดบนำของแมนำโขงและ
แมนำมลระดบนำตำกวาตลงมากนำลดลงทกวน ภาคเหนอ 13 จงหวด แมนำปงทไหลผาน
อ.ปาซาง และ อ.เวยงลอง จ.ลำพนแหงขอดจนเหนเนนทรายโผลสงกวา 1 เมตร สวนผลไม
เดอดรอนหนกเพราะไมมนำรด แลงทสดในรอบ 10 ป
ถาดจากขอมลโดยรวมจากกรมอตนยมวทยา ในป 2555 คาเฉลยนำฝนในประเทศสงกวา
คาปกต 7 เปอรเซนต โดยมปรมาณนำฝนสะสมเฉลย 1681.7 มลลเมตร ซงดแลวฝนกตกมาก
กวาปกต แตวาฝนจะตกหนกในชวงเดอนมกราคม ถายงจำกนไดชวงนนบานเรากำลงนำทวม
พอด แตพอถงเดอนมถนายนถงเดอนตลาคม ซงเปนชวงหนาฝน แตฝนกลบตกลงมาคอนขาง
นอย หลายปมานสภาพอากาศบานเราเปลยนแปลงไปจากอดตมาก ฤดฝนมาเรวกวาปกต และ
เกดการตกแบบกระจกตว จงทำใหปรมาณนำตนทนทไมแนนอนนไหลเขาเขอนขนาดใหญและ
อางเกบนำนอยลง ทำใหยากตอการจดการ และนอาจเปนเหตหนงทประเทศไทยยงคงประสบ
ปญหานำทวมซำซาก และขาดแคลนนำอยางตอเนอง
ปนด เหมอนวาภยแลงทประเทศเรากำลงเจออยน เพ งจะเรมตนเพยงไมนาน
คาดการณวาความแลงจะทวขนอกจนถงเดอนพฤษภาคม ผนวกกบชวงน เปนชวงเขา
สปรากฏการณของเอลนโญ หรอ ปรากฏการณทอณหภมนำทะเลรอบประเทศไทยสงขน
จงทำใหสภาพอากาศบานเรารอน แลงเปนพเศษ
ถาสงเกต ภยแลงเราจะเจอกนเกอบทกป และยงดจากสภาพอากาศทไมแนนอน ยงม
ความเสยงสงขนอก โดยเฉพาะพนทการเกษตรในเขตนอกชลประทาน ทมการพฒนาขยาย
พนทใหอยในระบบชลประทานหลกมอยางจำกด เพราะตองใชงบประมาณสง
เชอวาผานวกฤตภย
แลงชวงนไปได ชาหรอเรว
เดยวกตองเจออก ฉะนน การลก
ขนหนมาพงพา และแกปญหาดวยตวเอง
กอนนาจะเปนทางออกหนงทดทสด
“พดมนอาจฟงดงาย แตจะใหทำไดผลจรง
มนเรองยาก” แตมนก ไมมอะไรท ไดมางายไม ใชหรอ
หลายอยางตองใชความเพยรพยายามทงสน แลวตองทำเทานนถง
จะรวามนไดผลหรอไม นอกเสยจากเรามทางลด เดนตามทางท
ผประสบความสำเรจเคยทำไวกอน...
สกพกกถงหมบานโพธสม ต.ทงใหญ อ.เมอง จงหวดอทยธาน จากภาพแหง
แลงตลอดทาง กเปลยนเปนทงนาสเขยว ตนขาวงามชชออยางกะทนหนทนเปนจดหมาย
ปลายทางของการมาเยอนอทยธาน นาแปลกใจทำไมพนทนยงอดมไปดวยนำแมยามหนาแลง
สามารถทำนา ปลกพชผกนานาชนดไดตลอดทงป และเปนเชนนมานานเกอบ 10 ป
มณ ชตระกล ผคดคนระบบการจดการนำดวยตวเอง จะเปนคนตอบเรองราวทงหมด และ
เรองราวของเขาตอไปน อาจเปนเสนทางลด ทางออกในการแกปญหาภยแลงอยางยงยนกเปนได
มณ ชตระกล หรอ ลงมณ อาย 68 ป ดวยนสยเปนคนขยน กลาคด กลาทดลอง บวกกบการ
ไดแรงบนดาลใจจากการอานหนงสอจงทำใหลงมณคนพบวธการบรหารจดการนำในพนทตวเอง
ยอนไปเมอ 50 ปทแลว ลงมณไมมททำกน แตอาศยเชาทคนอน และมาไดทบรเวณชาย
แมนำสะแกกรงบรเวณนนเปนดนนำไหลทรายมล มพนทประมาณไรกวาๆ การทำการเกษตร
ตอนนนตองขนอยกบระดบนำในแมนำ พอนำลงกเรมทำการเพาะปลก ปลกผกอยหลายชนด
พอหนาแลงจดกปลกขาวโพด ปลกถว ปลกหมนเวยนไปเรอยๆ ชวงนนลงมณมรายไดเกอบ
ตลอดป จงเกบเงนกอนหนง และกธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณการเกษตร (ธกส.)
เพมไปซอท 46 ไร (พนททอยปจจบน) และทงไรเดมทตดอยกบแมนำสะแกกรง พอหมดหน
ธกส. กเกบเงนซอทเพมอก บวกกบพอแมใหไว 12 ไร รวมแลวลงมณมทประมาณ 80 ไร
“สมยซอทตอนนน ยงทำนาปอย พอชวงหนาแลงก ไม ไดทำอะไรเพราะไมมนำ
ตองนอนกนทน เงนทไดจากทำนากเอาไปใช ไมมเงนเกบเลย ทำอยางนอย 6 ป จากทมอะไร
มณ ชตระกล หรอ ลงมณ อาย 68 ป ดวยนสยเปนคนขยน
กลาคด กลาทดลอง บวกกบการไดแรงบนดาลใจจาก
การอานหนงสอจงทำใหลงมณคนพบ วธการบรหารจดการนำ
ในพนทตวเอง
ขอมลผสมครสมาชก
สถาบนลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) ชน 5 อาคาร 1 555 ถนนวภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 E-mail : [email protected]
ชอ-สกล..........................................................อาย............ป
ทอย...................................................................................
.........................................................................................
รหสไปรษณ............................โทร......................................
อเมล.................................................................................
ไดเหนหนงสอลกโลกจากทไหน.............................................
เหตใดจงสนใจ....................................................................
........................................................................................
........................................................................................
........................................................................................
...........................................................................................
..........................................................................
..........................................................................
..........................................................................
...........................................................................
.............................................................................
ลกโลกสเขยว ๐๓
002 AW GG News Cover inside.indd 3 4/22/13 9:17:37 PM
ใ ห ท ำ
ตลอดป เคยม
รายไดตอนหนาแลง มา
อยนไมไดทำอะไรเลยกลบมาคด
วาจะทำอยางไรด ปรกษากบแมบานวา
เปนเพราะวาเราไมมแหลงนำ จะปลกอะไรก
ตองรอฝนอยางเดยว ทำไดเพยงขดสระเลกๆ เอาไว
อาบนำ นำกนกตองนำรถไปเขนมาจากแมนำทเคยอยเกา
ถาอยอยางนไปเรอยๆ เราจนแนๆ” แตโชคยงดทเกบหอม
รอมรบจนไดเงนไปใชหน ธกส. จนหมดแลว
“ในเมอขดสระเลกๆ นำไมพอใช เลนมนทงทงเลย...
ตอนนนอานหนงสอของหมอมราชวงศคกฤทธ ปราโมช
มบางชวงบางตอนเนอหามแนวคดนอกกรอบ เรากลองเอา
แนวคดบาๆ แบบนนไปใชบาง ถามนไมไดผล กดนคนดน
ออกเทานน”
ป 2535 ลงมณตดสนใจก ธกส. อกครงเปนเงน
30,000 บาท จางเหมารถไถ 20,000 บาท มาดนดนเพอทำ
เปนคนดน รอบขอบพนท 20 ไร ในการดนลงมณสงใหดน
ดนเฉพาะขอบๆ ใหลกเปนรองประมาณ 2 ศอก พอทจะนำ
ดนขนมาทำคนดนใหสงพอทจะเปนพนทเกบกกนำ
ตอนนนลงมณตงใจขอแคใหเกบนำไดนดๆ หนอยๆ ก
เอาแลว พนทนา 20 ไร ไมเหลอความเปนนา ทำแบบนคง
ไมใชเรองปกตแนๆ สำหรบสายตาของคนทวไป ชาวบาน
ทมาพบเหนตางหาวาลงมณเพยนบาง บาบาง จะเสยทโดย
ใชเหต ทวาชวงนนความโชคดเปนของลงมณ พอดนทดน
เสรจฝนกตกลงมา พนทบรเวณ 20 ไร ทดนไวมนำทวมขง
อยเตม หลงจากนน มผกกระเฉด ผกบงขน และลงหามา
ปลกเพมใหมากขนอก จากการเกบผกบงกบผกกระเฉดขาย
ตงแตเดอนกมภาพนธ ถงมถนายน จนไดเงนใชหน ธกส.
จนหมด แตกยงเหลอเงนอก 10,000 บาท จงซอปลามา
ปลอย ทงปลาจน ปลายสก ปลานล ปลาตะเพยน ฯลฯ
พอเดอนธนวาคมถงคราวจะเกยวขาว โดยปกตชาวนา
ทวไปพอทำนาเสรจ นำทเหลออยจะปลอยทง แตลงมณจะ
สบเขาบอกกเกบไวใชตอ ชวงนนกปลกผกขายสารพดอยาง
ขายไดตลอด ตอนนนชอเสยงเรมกระจายไปทวสารทศ เรมม
คนมาขอดพนท และออกไปเปนวทยากรใหความรแกผทสนใจ
ป 2537 สบนำออกจากบอทงหมดเพอจบปลาไปขาย
ไดเงนมา 70,000 บาท ทผานมาบอทเกบนำไวยงไมพอใช
แตตอนนนยงไมมเงน พอขายปลาได ทนจางรถแบคโฮ
มาขดลอกรองขอบบอเดมใหลก 2 เมตร กวาง 4 เมตร
และนำดนมาเสรมคนดนขอบบอใหสง 2 เมตรนบจากพนปกต
แตวาบรเวณในบอพนทยงสงเทาระดบพนดนขางนอกอย
การขดดนใหลกลงไปแคเพยงขางๆ รอบบอ (ลองนกภาพตาม
เวลาฝนตก และบวกกบสบนำเขาไปในบอ บอขนาด 20 ไร
จะเตมไปดวยนำ ดงกบทะเลสาบ แตถาสบนำออก บรเวณ
ตรงกลางบอจะแหงเหลอแตพนดน บรเวณนนจะสามารถ
เพาะปลกพชได แตนำจะยงขงอยในรองรอบๆ ขอบบอ)
ลงมณฝากบอกวา หากใครคดจะเกบนำแบบน แตมพนท
นอย ตองขดรองรอบบอใหลกและเสรมคนดนใหสง ป
2538 ลงมณมรายไดจากการขายปลา 100,000 กวาบาท
จบโดยใชการวางขาย ไมไดสบนำออกจากบอเลย
“ถาจดการไมด ถงมบอนำขนาด 20 ไร นำกไมพอใช
อยด...” ลงมณประสบปญหานำขาดเปนบางชวงเวลา
เนองจากถาทำนา กตองสบนำจากในบอออกไปหมด นำใน
บอกเหลอนอย ลงมณเลยแกปญหา โดยการขดบอเพมอก
1 บอขางๆ กน กวาง 10 ไร เพอไวถายเทนำระหวางบอ
ยกตวอยางเชน ชวงเดอนกนยายนจะเปนหนานำหลาก
หรอ หนาฝน กเตรยมสบนำมาเกบไวทงสองบอ พอชวงทำ
นากสบนำจากบอ 20 ไร ออกไปเขานา ถายงเหลอกสบไป
เกบไวในบอ 10 ไร ในบอ 20 ไร นำกยงเหลออยในรอง
รอบขอบทขดลกลงไปกวาพนดนธรรมดาตรงกลางบอ พวกปลาลกโลกสเขยว๐๔
003 AW GG News inside.indd 2 4/22/13 8:20:41 PM
กยงอาศยอย ใน
รองนน บรเวณตรง
กลางลงมณใชเปนพนทปลก
ขาว ปลกได 11 ไร ลงมณบอกวา
หลงจากเอานำออก ไมตองไถสามารถ
หวานขาวปลกไดทนท กเทากบวา ลงมณมนำในบอ
10 ไร และนำในรองขอบบอ 20 ไร เกบไวใชในหนาแลง
เมอลงมณประสบความสำเรจ มชาวบานละแวกนนมา
ขอทำตามแบบอยาง เปนเรองทด แตเรองไมดกคอ ทำแลว
ทำไมจรง มนำใชแตขเกยจ “คนเราไมวาจะทำอะไร ถาไม
โกหกตวเอง อยรอด แตถาโกหกตวเอง อยไมได เชน ตงใจ
กบตวเองวาจะทำอะไรสกอยางในวนน ตองปฏญาณตว
แลวทำใหได ไมใชผลดวน นอกจากมกจจำเปนจรงๆ ไมเชน
นนถอวาโกหกตวเอง” ลงมณจะไมชอบการโกหก ตำแหนง
มหนามตาลงจะไมรบ เพราะรวาตองมการคดไมซอ มการ
โกหกกน แตใหไปประชมออกความคดเหนแบบนนลงมณไป
อกอยางลงมณเปนคนชอบอานหนงสอ อานทกอยาง
“อานไปมนกด...อยางเรองเกยวกบการเกษตรเรากลองมาทำ
ตาม บางทเรองบางเรองมคนอนรกวาเรา ไมใชเราเกงกวาเขา
ไปซะทกเรอง คนมนเกงกนคนละแบบ การปลกบางอยาง
เขามวธปลกทไมเหมอนเรา เรากมาทำตามบางทกไดผลด
กวาทเราทำอย
และการจะปลกอะไรอยางแรก ตองดตลาด ลงไป
สำรวจกบแมคากอนเลยวา ผก ผลไมชวงไหนขาดตลาด
จากนนกมาดอายพช แลวปลกใหไดเกบเกยวผลผลตออก
นบตงแตลงมณเรมทำ
ระบบการจดการนำในพนทตวเอง ลงมณมรายไดจากขาวท
สามารถปลกได 3 ครงตอป ปลกผก และจบปลาทเลยงไดตลอด ถงแมหลงๆ มาน ดวยวยทมากขน ลงมณคอยๆ วางมอ เหลอแตปลกขาว เลยง
ปลา และปลกดอกรกไวทขอบบอ
ช ว ง น น พ อ ด
เชน ถวลสง ชวงท
ข า ด แ ค ล น ค อ เ ด อ น
กมภาพนธ ถวลสงมอายเกบเกยว
3 เดอน ใหนบถอยหลงไปอก 3 เดอน
คอลงมอปลกในเดอนธนวาคม อยาไปปลกและ
ขายพรอมกบคนอน ยงไงมนกถกแนนอน แตการจะปลก
ใหไดดงใจนำกเปนประการสำคญ...อกนนแหละ”
ในเรองการทำไร ทำนา กตองเรยนรไปเรอยๆ บางคน
ทำนาขาดทน เพราะไมไดดแล ไมมความร อยางเรองทำนา
กอนไถลงมณจะใชพวกมลสตวหวานแลวไถกลบ พอหวาน
ขาวรากจะลงลก เพราะรากขาวลงไปกนอาหารดานลาง
ขาวกจะไมลมงาย จรงอยขาวมนตองใชสารเคมบาง แตเรา
ตองวนจฉยมนกอน วาจะตองฉดหรอไม ถาไมรนแรงจรงก
ไมใช อยางเพลยกระโดด ลงมณใชภมปญญาของตวเองใน
การแกปญหา เชน ถาขาวยงเลกอย มเพลยกระโดดลงขาว
มาก กใหสบนำใหทวมตนขาว ไมมใบใหเกาะเพลยกหนไป
เอง แตถาเปนชวงขาวโตแลว ประมาณสกเดอนกวาๆ กใช
การปลอยนำออกจากนาเขาบอเกบนำ พอไมมนำใหเพลยกน
เพลยกจะหนไปเอง เปนการจดการนำอยางมระบบ
การเกบนำทสรางไวดวยความชาญฉลาดของลงมณเอง
จะสงผลใหกบลกหลาน ไดมนำใชในอนาคตทนบวนความ
แลงจะยงทวความรนแรงเพมขนเรอยๆ
ลกโลกสเขยว ๐๕
003 AW GG News inside.indd 3 4/22/13 8:20:49 PM
บานลมทอง แกปญหาภยแลง อยางยงยน
จากขาวตามหนาหนงสอพมพ และทางโทรทศนในชวงน สถานการณภยแลงในบานเราทวความรนแรงขนเรอยๆ ตอนน มจงหวดทประสบปญหาภยแลง 35 จงหวด รวม 25,014 หมบาน สาเหตหลกเกดมาจากปรมาณนำฝนนอยลงมาก ประกอบกบแหลงนำตนทนมปรมาณนอยกวาปกอนๆ หลายชมชนทำอะไรไมไดมาก นอกจากรอพงพงจากหนวยงานของรฐบาล
เหตการณแบบน ถาเปนเมอ 6 ปกอน คนในชมชนบานลมทอง ก
ไมตางอะไรกบพนองในภาคอสานทพบประสบปญหาภยแลงซำซาก ตอง
รอคอยแตนำฝน และความชวยเหลอจากรฐบาล ตอนนหลายๆ หมบาน
ถกประกาศเปนพนทประสบภยพบตกรณฉกเฉนภยแลง ทวาบานลมทอง
ยงมนำใช ยงปลกผกสรางรายได นนเปนเพราะการลกขนมาพงตวเอง
ดวยการหาแหลงนำ บรหารจดการและวางแผนการเกบนำ จนมนำใหใช
ตลอดป
บานลมทอง ต.หนองโบสถ อ.นางรอง จ.บรรมย มสภาพพนท
ประสบปญหาภยแลงทกป พอเขาหนาแลง คนทงหมบานทำการเกษตร
ไมได ตองออกไปรบจางหาเงนจากขางนอกเพอหาเลยงครอบครว รอวน
ฝนมาจงกลบเขามาทำการเกษตรกนใหม แตนนกไมใชหลกประกนวาจะ
มนำ เพราะบานลมทองอยนอกเขตชลประทาน อางเกบนำทสรางไว ก
ไมสามารผนนำจากลำมาศเขาหมบานไดเพยงพอ ตองคอยลนวาฝนจะมา
ตลอดฤดไหม หากฝนทงชวง ขาว ผกทปลกไว กแหงตาย ชมชนกตองไป
ยมเงน วนเวยนกบการเปนหนสน เกดเปนวงจรแบบนขนทกป...อยาวาแต
นำใชเพอการเกษตร นำอปโภคบรโภค กตองไปตอแถวรอตกนำจากบอนำ
ตนทพอแกแมเฒาขดไว บางคนรอจนถงดกดนกวาจะไดนำกลบบาน
“สมยกอน ทำไดแตรอฟาฝน การแหนางแมว เหมอนชวยในทางใจมากกวา
ทงทไมมหวงอะไรมาก”
คำพดจากคนในชมชนทเกอบจะสนหวง ทวาการเปลยนแปลงของชมชนเรมขน เมอนาง
สนท ทพยนางรอง หรอนานอย ไดนำความรในเรองกระบวนการคด จากสถาบนสารสนเทศทรพยากรนำ
และการเกษตร (องคการมหาชน) และความรจากหนวยงานตางๆ ทเขามาถายทอดความร ตอนนนจงเรม
นำปญหาตางๆ เขามาพดคยกนในชมชน ไมวาจะเปนเรองหนสน คณภาพชวตของคนในชมชน ในวง
สนทนา บางกวากเงนมาใชผดวตถประสงค บางกวากเงนมาทำการเกษตรแลวขาดทน จากการระดมความ
คดแลวไดปญหา กเกดแนวคดวา จะเลยงหม เลยงวว ปลกผก ทวาการประชมชวงนนเปนชวงหนาแลง มผ
เฒาทานหนงพดออกมาวา “พวกมงมวแตคยกนแตเรองหนสน คยแตเรองถนนหนทาง ขาวในนาตายแลง
หมดแลว ทำไมพวกมงไมพากนคดเรองนบาง” คำเหลานนเหมอนเปนคำจดประกายใหคนในชมชนฉกคด
เรองนำ บวกกบตอนนน ทางชมชนบานหนองทองลมซงใชนำประปารวมกบบานลมทองไดประกาศวา ให
คนในหมบานลมทองปดวาลวนำ เพอจะนำนำไวใชงานศพทบานหนองทองลม จงกลายเปนประเดนใหชมชน
บานลมทองคดวา ปญหาหลกๆ ของหมบานกคอนำ แมแตนำอปโภคบรโภค นำใชเพอการเกษตรกไมม ก
เลยเรมแกปญหาเรองนำ โดยมสถาบนสารสนเทศทรพยากรนำและการเกษตร (องคการมหาชน) ใหความ
รและคำปรกษา
หลงจากนน จดตงทมวจยทองถน เพอรวมสำรวจแหลงตนนำ โดยจากคำแนะนำของผ เฒาผแก ในชมชน ใหเดนไปตามทางเกวยนเกา กไดพบกบแหลงตนนำทคลองปากปลาคาบ บานเสลาซงมฝายกนนำทงท
จะไหลลงสลำมาศ หางประมาณ 4-5 กโลเมตร หากแตไดวดระดบความสงพนทจาก
เครองมอจพเอส ทำใหรวาแหลงตนนำเปนทราบลมซงมพนทตำกวาบานลมทอง ทำใหไมสามารถขด
คลองสงนำมายงพนทการเกษตรในชมชนได ทมสำรวจจงพยายามสำรวจตอไปโดยใชประโยชนจากเครองมอจพเอสตรวจดความเหมาะสมของพนท จงพบวา คลองกำนนพลเปนทเหมาะสมทสด โดยขดตงแตบานเสลา ผานบานโคกพวง และเขามาบานลมทอง เปนระยะทาง 3.6 กโลเมตร
“การขดคลองสงนำ จะตองพดคยใหเจาของททคลองผานยอมสละทให
ปญหากคอ ถามคนไมยกทใหหนงราย อกหลายรายกจะไมยกให ตองใชการ
เจรจานานกวาจะสำเรจ มอยรายหนง ไมอยากเสยท นานอยเลยพดวา ถาเรา
จะทำบญไมใชเราจะทำใหวดดวยเงนอยางเดยว แตการทำดวยทดน ดวยนำ
กจะสงผลใหชวตเราดขน พอหนาแลง กสบนำมาใชได แลวบญกศลทบรจาค
ครงน กชวยอกหลายชวตเขาอยดมสขไปดวย เขากขอเพยงถวฝกยาวจากพ
นอยกระปองเดยว คลองสงนำกเรมดำเนนการไดทนท” นานอยเลาถง
เหตการณชวงนน ทใชเวลาเจรจาขอพนทขดคลองเกอบ 1 ปเตม หลงจาก
จงเรมตงคณะกรรมการจดการนำ แกปญหาการใชนำ
อปโภค บรโภคในชมชน โดยการทำแทงคเกบนำเพม 9 แทงค
ทสนบสนนโดยมลนธ โคคา-โคลา ประเทศไทย และ สงนำไปทวดใหวดเปนศนยกลาง
ในการจายนำ
ชมชนตนแบบ โดย ธรยทธ สายทอง
ลกโลกสเขยว๐๖
003 AW GG News inside.indd 4 4/22/13 8:20:52 PM
ไดทดน กทำโครงการเสนอกรมชลประทานเพอของบประมาณ
ขดคลองสงนำ
หลงจากมคลองสงนำแลว สงทชมชนคดตอวานาจะมสระ
คอยกกเกบนำ จงนำแนวพระราชดำร “แกมลง” ของพระบาท
สมเดจพระเจาอยหวฯ มาใชกบพนท โดยสำรวจพนทเพม และ
เจรจาขอใหเจาของพนทขดสระแกมลงเพอกกเกบนำ
“เราใชการพดคยใหเจาของทดนเขาใจประโยชนของสระ
แกมลง เชน มทอย 20 ไร แตไมมนำ ทนนกใชประโยชนอะไร
ไมไดเลย แตถาเราบรจาคทดน ทดนยงเปนของคณอย แตนำ
ขอใหแบงปนใหคนอนใชดวย ทกคนกมองเหนประโยชนและ
ยนดมสวนรวมโดยการบรจาค” เมอการเจรจาเปนผล จงเรมทำ
โครงการเสนอมลนธโคคา-โคลาประเทศไทย เพอของบ
ประมาณขดสระแกมลง
สระแกมลงนจะอยตามพนทตางๆ ทคลองสงนำเขาไปไม
ถง ทวาชาวบานจะขดคลองทเขาตงชอวา “คลองไสไก” เชอม
นำมายงสระแกมลง เฉกเชนกบเกบกลวยไวกระพงแกมลง
เปนกศโลบายตามแนวพระราชดำร การกระจายนำจากลำคลอง
สายหลกสงไปใหทวถงแหลงพนทการเกษตรของคนในชมชน
ชมชนยงคงสำรวจตอ เพอหาพนททนำเขาไมถง และ
ทำการขดสระเพมเรยกวา “สระลกลง” จะรบนำจากแกมลง
ตวแรกทเรยกวา “แมลง” หรอสระแมลงขาด สระลกลงกจะ
ชวยสงนำไปใหได จงเกดเปนสมาชกเครอขาย “กลมแมลง”
และ “ลกลง” ขน
เมอมนำจะปลกพชผกฤดไหนกยอมได กลมสมาชกเครอ
ขายกลมแมลง และกลมลกลงจงขยายผลไปทำเรองการปลกพช
ผสมผสานตามแนวทางเกษตรทฤษฎใหมของพระเจาอยหว รวม
กนคด วางแผนการเพาะปลก เกบขอมลผลผลต ทงการจดการ
นำ และเกษตรทฤษฎใหมไดขยายความรออกไปยงชมชนตางๆ
กนพนท 2 ตำบล ไดแก ต.หนองโบสถ และต.ชมแสง
ไพรรตน แสงรมย หรอนาเมา เกษตรกรผหนงทตองออกไปหางานรบจางจากนอกหมบานยามหนาแลง เพอหา
รายไดมาเลยงครอบครว หลงจากทชมชนบานลมทองชวยกนแกปญหาเรองนำไดในป 2551 ชวตของนาเมาก
เปลยนไป หมดชวงทำนา เขากใชพนทนาปลกผก อาท แตงกวา ถวฝกยาว มะเขอเทศ ฯลฯ เกดรายไดตลอดทงป
แถมยงเกดการกระจายรายไดในชมชน โดยการจางเกบผลผลต คนทเคยออกไปรบจางตางถน กเรมกลบเขามาทำ
มาหากนอยบานเกด...คณภาพชวตและการเปนอยคนในชมชนจงดขน สงเหลานเกดขนไดกเพราะคนในชมชนชวย
แกปญหากนเอง
หากลองคดดดๆ เรองราวปญหาภยแลงอยางบานลมทอง เกดขนแลวในหลายๆ พนท ปญหาอาจไมไดอยท
สภาพพนท หรอภมอากาศทแหงแลง หากแตอยทคนในชมชนเอง จะพรอมใจเปลยนความคด มารวมกนชวยคด
ชวยแกปญหาในชมชน หนมาพงพงตวเองอยางบานลมทอง หรอเลอกรอความชวยเหลอจากคนอน และถกประกาศ
เปนพนทประสบภยพบตกรณฉกเฉน ภยแลงในทสด
การสรางเครอขายและการขยายเสนทางคลองสงนำและแกมลง
หานำได
คลอง 80 พรรษา
311,266 สระนำไรนา (14 ครวเรอน) แกมลง (15 จด)
135,578 28,000
ลกโลกสเขยว ๐๗
003 AW GG News inside.indd 5 4/22/13 8:20:57 PM
มองมมกลบกบนองนำ แมนำสายสำคญของโลกลวนเปนทตงตนของวฒนธรรมแหงมนษยชาต แมนำมบญคณมากมาย แตคนยคนกลบเกลยดนำ เกลยดลำนำ โดยคดวานำภยพบตมาใหซำซาก เราควรเขาใจแมนำมากกวาน เหตผลหนงทพระนครศรอยธยาไดเปนมรดกโลก กเพราะไดแสดงถงวฒนธรรมของคนไทยทมชวตอยกบสายนำมานานหลายรอยป
เราจะเขาใจแมนำกตองดความอดมสมบรณของแมนำเปนเบองตน โดยควรเขาใจหวง
โซอาหารอนเปนจดเรมตนของความอดมสมบรณของสรรพสงมชวตในลำนำทสรางความ
มงคงจดตงอาณาจกรโบราณขนได
คำวา “หวงโซอาหาร” หมายถง ลำดบขนของการบรโภคอาหาร เพราะเหลาสตวทงหลาย
นนสมพนธกนดวยอาหาร การบรโภคอาหารกคอการถายทอดพลงงานจากอาหารทสตวกน
ไปสลำดบขนการกนทสงกวา แหลงทมาของพลงงานในหวงโซอาหารกคอ พชสเขยวอนเปน
ฐานทรพยากรทนำพลงงานดวงอาทตยมาใชปรงอาหารหรอสงเคราะหแสง เปอรเซนตแสง
อาทตยทพชใชสรางอาหารนนนอยมากเพยง 1 เปอรเซนตเทานน เมอสตวบรโภคอาหาร
พลงงานจากพชกถกถายทอดไปยงสตวกนพช แลวกเปนสตวกนสตว เปนลกโซงายๆ การ
ถายทอดพลงงานไมไดมประสทธภาพเตมรอย แตพลงงานทไปสะสมในลำดบถดไปสะสมได
เพยง 10 เปอรเซนต สญเสยไปมากถง 90 เปอรเซนต พลงงานทสะสมไดในระดบสงขนไป
จะลดลงรวดเรวมาก การถายทอดพลงงานในระบบนเวศจงมไดเพยง 3-4 ระดบเทานน
ตนนำ...จะเรมจากตานำทเกดเปนรองนำเลกๆ เรากระโดดขามได มกมตนไม ปาไม
ปกคลมเกดรมเงาบดบงแสงแดด แหลงกำเนดของพลงงานทเรมตนถายทอดในหวงโซ
อาหาร กมาจากเศษใบไม กงไมผในนำ ในชวงตนนำนจะพบสตวจำพวกเกบเศษพช ซากพช
เหลานกน โดยเฉพาะอยางยงพวกใชปากกดฉกใบไมกนและพวกกนเศษอนทรยวตถขนาด
เลกกวาปากจะมมาก สวนสตวทหากนสาหรายหรอตะไครนำตามผวกอนหนหรอวตถในนำ
นนมนอยเพราะไมคอยมแสงแดดสองถงพนนำ พชนำเหลานเตบโตไดยาก พวกหอยและตว
ออนแมลงนำทเกบกนเศษซากพชกจะเปนอาหารแกสตวอนในลำดบตอไป สตวกนสตวพบม
อยบางในตอนตนนำ
ลำธาร และลำแคว...เปนตอนทสายธารกวางใหญขน เรมมแสงแดดสองถงพนนำมากขน
เราจะพบทงสาหราย ตะไครนำเปนฟลมบางๆ ตามกอนหน และกงไมทจมอยในนำ พวกน
โตวนโตคน นอกจากนยงมตนไม และพชอนขนอยตามฝงนำ พชในนำและตนไมรมฝงนำ
รวมทงซากและมลแมลงกลายเปนแหลงของพลงงาน (อาหาร) กำเนดหวงโซอาหาร ในชวง
ทเปนลำธารหรอแควน ตะไครนำและสาหรายในนำกบใบไมทรวงหลนจากตนไมรมฝงจะ
สำคญพอๆ กน ตนไมทลมลงในนำ สตวนำไดใชเปนทหลบซอน สตวนำของลำธาร
ชวงนจงมทงพวกใชปากครดหาสาหรายตามผววตถในนำ และพวกกนเศษอนทรยวตถ
ขนาดเลกกวาปาก
แมนำ...ปากแมนำ ลำนำธารใหญขน แสงแดดสองลงสพนนำมาก มสาหราย ตะไครนำ
และแพลงกตอนเตบโตไดด อนทรยวตถขนาดเลกทแขวนลอยมาจากตนนำกมมากเชนกน
สตวนำสวนใหญจงเปนพวกกนแพลงกตอนและกนอนทรยวตถขนาดเลก แมนำขนาดใหญใน
ชวงตอนนมกตอกบพนทราบนำทวม (Flood Plains) ดงนนสารอาหารทเปนอนทรยวตถจะ
ถกนำพดพามาจากดานขางซงมมากในชวงนำไหลหลาก ทราบนำทวมนมความสมบรณทาง
นเวศวทยามากทสด แตเปนทนาเสยดายยงทคนมกมองขามความสำคญของทราบนำทวม
สงคมพชรมนำ (Riparian Areas) และพนทชมนำ (Wetland) สงคมพชรมนำ อาจ
เปนทงหญา กก ธปฤาษ แฝก หรอปาชายเลนกได จงไมไดเปนตนไมเสมอไป ธาตอาหาร
พชถกนำพดพามาจากสงคมพชรมนำและพนทชมนำขางๆ ลงสระบบนเวศแมนำ คำวา
“สงคมพชรมนำ” นน หมายถง อโคโทน หรอเขตรอยตอระหวางปาบกกบระบบนเวศแมนำ
จะมบทบาทสำคญมากในการแลกเปลยนธาตอาหารระหวางระบบนเวศบก กบระบบแมนำ
โครงสราง และหนาทของแมนำ แมนำบางตอนไหลแรงเปนคลนชวยเพมออกซเจนในนำ บางตอนไหลชา บางชวงลก
ตนสลบกน ลำนำธรรมชาตนนคดเคยวเกดเปนคงนำ นำกดเซาะฝงหนงไปทบถมอกทหนง
รมฝงแมนำเปนบรเวณเปราะบางทสดเปนระบบทพลวตรคอ เปลยนแปลงอยเสมอความจรง
ดนทถกชะลางพงทลายลงสลำนำกนำธาตอาหารพชและสตวในดนทงหลายลงสระบบนเวศ
ของลำนำเกดเปนกระบวนการสำคญทางนเวศวทยา แตเรากพยายามใชโครงสรางถาวรเพอ
ตรงฝงนำไว แตกระบวนการทางกายภาพนนมนจะสงผลไปถงกระบวนการทางชววทยา
เสมอ เราไมเหนดวยกบการใชโครงสรางถาวรกบแมนำลำธาร ระบบเหมอนฝายโบราณนน
แหละดกวาการใชคอนกรต
นเวศวทยา โดย สมศกด สขวงศ
ลกโลกสเขยว๐๘
003 AW GG News inside.indd 6 4/22/13 8:20:59 PM
วฏจกรนำทวม เรองวฏจกรการทวมของนำน ทำใหเกดแนวความคดเปรยบเทยบวาเปนเสมอนชพจร
ของแมนำ ตราบใดทมชพจรนยงเตนอย แมนำมชวตชวาได หากจะฆาแมนำกทำไดโดยไมใหเกดนำทวม นำทวมนนมหนาทและคณปการตอชวตของแมนำ เชน เกดถนทอย (Habitat) ของสตวนำ เพราะนำทวมทำใหเกดวงนำ (Pools) และสนทรายใตนำ (Riffles) ทชวยทำใหเกดคลนได อนเปนทอยอาศยของปลาตาง ๆ แมนำพดพานำทอนไม ตนไมมาจมในนำเหมอนกบทชาวบานนำกงไมมาสมในวงใหปลาอาศยทเรยกวา “ทำเยาะ” นำทวมยงชวยพดพาดนโคลน และดนแปง (Silt) ออกไปจากพนทราย ปลาและกบภเขาชอบวางไขบนพนทราย หากมอนภาคดนโคลนหรอดนแปงมากเกนไปไขปลาจะขาดออกซเจนจนตาย พชและสตวนำหลายชนดไดววฒนาการปรบวงจรชวตใหเขากบวฎจกรนำทวม เชนนำทวมในแมนำขนาดใหญในแถบบานเราททวมนาน 3-4 เดอนอยเปนประจำ เปนโอกาสทปลาไดหาอาหาร แมกระทงกนผลไมบนกงไม หรอวายทวนนำขนไปทบรเวณดน มเกลอสนเธาวชาวบานเรยกวา ปลาขนไปกนดนเอยด ในทะเลทรายเกดนำทวมใหญฉบพลน (Flash Flood) นำปลา และนกตางๆ มา โดยไมทราบวามาจากทใด นำทวมชวยเตมเตมใหกบชวตตางๆ
ระบบนเวศของสงคมพชรมแมนำ หรอพนทราบนำทวม (Flood Plain) และตวพนทชมนำทำหนาทดจเครองกรองมชวต ชวยดงธาตอาหารสวนเกนออกไป ตวอยางเหนไดจากปาชายเลนแหลมผกเบย จ.เพชรบร โครงการตามพระราชดำร ทชวยบำบดนำเสย โดยอาศย
กระบวนการแลกเปลยนธาตอาหารระหวางระบบนเวศแมนำกบปาของพนทราบนำทวม เราไดทำลาย
ระบบนเวศธรรมชาตรมฝงนำและพนทชมนำ โดยเปลยนเปนพนทอตสาหกรรมและการขยายตวเมองออก
ไป ลำนำหลายแหงถกผนนำไปสลมนำอน ทงโดยระบบทอ และคคลองสงนำ ทำใหระดบนำสงสด (Peak Flow) ของลำนำ
เดมเปลยนไป ถนทอยอาศยของสตวนำถกทำลาย ปจจบนคนถกทำใหเกลยดนำทวม สงคมไทยถกขาวสารชกนำใหเหนวานำ
ทวมเปนภยพบต โครงการขดลอกทหวงเรงระบายนำไดทำลายระบบนเวศรมนำ แมนำกลายเปนทอสงนำ การขดลอกทนำดนมากองไวตามรมฝง พอฝนตกกถกชะลางลงสแมนำเกดตะกอนดนมหาศาลในฤดฝนทผานมา ลำนำลำธารเตมไปดวยตะกอนดนสแดงทวลำนำ การขดลอกคคลองไดทำลายแหลงทอยของพชหายากทขนตามทองธารของแมนำหลายแหง และเชอวายงทำใหแมนำเปลยนทศทาง
ปญหาทซำเตมในประเทศไทยกคอการใชปยทเพมมากขนเปนทวคณตงแตป พ.ศ. 2504 ถง 2546 ใชปยเพมขนถง 94 เทาตว โดยดมปยปละ 6 ลานตน แมนำยงเปนทรองรบนำเสยจากอตสาหกรรมเกษตร เชน ฟารมเลยงสกร นากง นาขาวทใชปยมากเกนความจำเปน เดยวนกเปนกนเกอบทกประเทศในภมภาคเอเชย เราควรใชปยในระดบทเหมาะสมกบสมบตของดนของแตละแหงมใชตามขนาดทเขยนขางถง มรายงานวาธาตอาหารหลก อนไดแก ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโปแตสเซยม ในแมนำเพมมากขนถง 50 % ทำใหสาหรายเพมจำนวนมากอยางรวดเรว (Algae Bloom) เมอสาหรายเหลานตายจมสกนนำ เนาเปอย ทำใหออกซเจนในนำลดลง (Hypoxia) ในฤดฝนนำทไหลจากพนทเกษตรลงสแมนำ เกดปลาตายในอาวไทยทกป แตถาหากพนทชมนำ และระบบนเวศรมนำตามธรรมชาต และแมแตฝงนกนำกชวยใหเกดการแลกเปลยนธาตอาหาร บรรเทาปญหาความเสยหายไปได
ระบบนเวศปารมนำ และพนทชมนำ ทชวยแลกเปลยนธาตอาหารระหวางระบบนเวศนำกบระบบนเวศบนบกน จงมความสำคญเปนอยางมาก
การจดการนำความจรงแลวมเรองสำคญ 4 ประการคอ 1) นอกจากจดการปรมาณนำทา (Stream Flow) ทเนนนำทวม นำแลงแลว เราตองให
ความสำคญอก 3 ขอ คอ 2) คณภาพของนำ หรอวฎจกรของสารเคมในนำ ตวอยางของประเทศทพฒนาแลว
เชนในสหรฐ ปจจบนประกาศนโยบายจดการนำเพอใหมนำสะอาดสำหรบประชาชน 3) เราตองใหความสำคญกบระบบนเวศรมฝงนำ และพนทชมนำมากกวานเพราะม
อทธพลตอสขภาพของแมนำ สดทายกคอ 4) การรกษาถนทอยของสตวนำ
เราจะขอสรปไว ณ ทนวา การจดการทรพยากรใดกตาม กคอการจดการนำ หากทำไดดงนมนกจะดตอทรพยากรธรรมชาต คอดทงปา ดทงดน แลวกจะดตอนำดวย
นำทวมใหญอาจ
เกดทก 2 ป 5 ป 50 ป หรอ 100 ปครง นำทวมใหญทำให
หนขนาดใหญ และทอนซงทจมอยใตนำนานนบศตวรรษเคลอนยายได พลงนำตอนนำทวมใหญนแหละททำใหเกดวง
นำ สรางความซบซอนใหกบระบบนเวศแมนำ
ลกโลกสเขยว ๐๙
003 AW GG News inside.indd 7 4/22/13 8:21:02 PM
๑๐
ธรรมยาตราเพอแมนำโขงกาวยาง ในทางธรรม แมนำโขง..สายนำททอดยาวจากตนกำเนดบนทราบสงธเบต ดนแดนแหงความศกดสทธของชนเผาพนเมองหรอทผทวไปเรยกวาหลงคาโลก ไหลผานความหลากหลายของกลมชาตพนธ ธเบต จนฮน ลอ ไต คะฉน พมา ลาว ไทย เขมร เวยดนาม ฯลฯ ตามเสนทางอนยาวไกลถง ๔,๙๐๙ กโลเมตร
หากยงคงไหลอยางอสระความอดมสมบรณจะยงคงอยเหมอนแมนำสาละวน ซงเกดจาก
ตนกำเนดในอาณาบรเวณเดยวกน แตการพฒนาแมนำโขงใหเกดการเปลยนแปลงเพอใช
ประโยชนจากการสรางเขอนตอนบน ปจจบนไดดำเนนการเสรจสนไปแลว 5 เขอน
อยระหวางการดำเนนการอก 3 เขอน การระเบดเกาะแกงเพอเปดเสนทางเดนเรอขนาดใหญ
การบกรกพนทปาตนนำ พนทชมนำ เพอทำการเกษตรกรรมเชงพาณชย ความเปลยนแปลง
ในลำนำสาขา ฯลฯ ไดสงผลใหเกดความเปลยนแปลงไปสความเสอมโทรมของระบบนเวศ
โดยรวมทงลมนำ ปจจบนมการเตรยมการสรางเขอนตอนลาง จากประเทศลาว-เขมร
อก 12 เขอน เรมตนจากเขอนไซยะบร
“ในแมนำโขงเราจะเหนเรอหาปลาเหลอนอยลงไปพรอมกบชนดและปรมาณของปลา
บางวนไมมปลาแมแตตวเดยวจะหาได มนเปนครงแรกของชวตของการหาปลาในรอบสบป
และมนกำลงกลายเปนความเคยชนของคนหาปลาไปแลว ในเชยงแสน เชยงของ เวยงแกน”
“ไกและพชอนๆ เคยสรางรายไดใหกบชาวเชยงของตองขนอยกบเงอนไขการปด-เปด
ประตระบายนำจากเขอนผลตกระแสไฟฟา กบการลำเลยงสนคาทางเรอจากจนตอนลางถง
ทาเรอเชยงแสน”
“ปลาบกนำหนกสงสดถงสามรอยกโลกรมไมปรากฏใหเหนในสายตาของเสอตาไฟ
ระหวางการเดนทางผานรองนำหนาวดบานหาดไคร เมองเชยงของ เพอผสมพนธวางไขตาม
เกาะ-แกงหนผา”
แมเราจะยงคงมองเหนความงามของสายนำทางกายภาพ แตผลกระทบตางๆ ยงคง
พรางพรออกมาจากคำบอกเลาของชาวบานรมฝงโขง พวกเขาเคยใชชวต
อยางมความสขสบทอดมาหลายชวอายคน ความอดมสมบรณลดลงจน
นาใจหาย ซำรายความแหงแลงทวความรนแรงมากยงขน บางปนำ
ทวมหนกทงๆ ทฤดฝนเพงเรมตน หรอฝนไมตกตองตาม
ฤดกาล ชาวบานอกหลายคนพดเปนเสยงเดยวกนวาแมนำ
โขงกำลงตกอยในอาการเจบไขหนกจากนำมอของมนษย
ความเคลอนไหวของชาวบาน องคกรภาคประชา
สงคมดานสงแวดลอม ในรอบสบหาปทผานมาไดพยายาม
รวบรวมขอมลความร ปญหาผลกระทบ ขอเสนอของ
คนทองถนเรองการใชประโยชนกบการดแลรกษาผาน
งานวจย ผานขอเรยกรอง สรางกระบวนการมสวนรวม
ตอการพฒนาใหเกดความยงยน หรอขอเสนอจากการ
ศกษาผลกระทบทางสงแวดลอมคณะกรรมาธการแมนำโขง
เปนไปไดวาเหตผลของชาวบาน ขอมลทางวชาการ รายงาน
ผลกระทบทางสงแวดลอม กบขอตกลงกรรมาธการแมนำโขง
จากภเขาสงสทราบ
ลมและทองทะเลกวาง สายนำยงกอเกดความหลากหลายทาง
ชวภาพ สรางความอดมสมบรณใหกบพชพรรณธญญาหาร แหลงกำเนดพนธปลามากถง ๑,๒๔๕ ชนด แมนำโขงจงถกจดลำดบความอดมสมบรณ
เปนลำดบสาม ของโลก
แวดวงลกโลกสเขยว โดย สมเกยรต เขอนเชยงสา
ลกโลกสเขยว
003 AW GG News inside.indd 8 4/22/13 8:21:05 PM
๑๑
ไมมผลกบการตดสนใจแสวงหาทางเลอกในการพฒนาอยางเปน
ธรรมตอคนทองถน และไมสามารถปกปองแมนำโขงในยคทนนยม
“ความเชอในสงเหนอธรรมชาตอาจเปนเหมอนนามธรรมของคน
จำนวนหนง ความเชออนสอดคลองกบหลกศาสนธรรมไมเปนตวบท
กฎหมาย แตมพนรปธรรมการดแลรกษาธรรมชาตกระจายอยหลาย
พนทในภาคเหนอเปนความหวงของคนทองททยงคงหลงเหลออย”
ธรรมยาตราเพอแมนำโขง คอการเดนทางตามรองรอยของ
ความเชอวา ธรรมชาตคอสงศกดสทธ มสงเหนอธรรมชาตปกปอง
คมครองอย มนษยจงควรใชชวตอยกบธรรมชาตอยางเคารพ
นอบนอมใหสนตสขเกดขนในใจเสมอเพราะธรรมคอธรรมชาต
ธรรมยาตราคอการฝกฝนสตทกยางกาวอยางอดทน เรยนร
ธรรมชาตในตวเราจากความเจบปวดของรางกาย เหนดเหนอย
รอน หนาว เรยนรจากผรวมเดนทาง ผคนระหวางการเดนทาง
นำไปสการฟนฟความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาต การเดนเพอ
เสรมสรางพลงทนทางสงคมของชมชนทองถนในการสบสานและยก
ระดบเครอขายในการปกปองดแล และใชประโยชนจากทรพยากรใน
ทองถนอยางเหมาะสม ปราศจากความละโมบ การเดนเพอเผยแพร
รณรงคสรางจตสำนกในการแกไขปญหาผลกระทบ จากความ
เปลยนแปลงอนเกดจากการกระทำของมนษยตงแตระดบทองถน
ระดบประเทศ ระดบภมภาค
ภาพความประทบใจไดบงเกดขนตงแตจดเรมตนสามเหลยม
ทองคำ จากการประกอบพธกรรม การภาวนาเจรญสตดวยความ
สงบกอนออกเดนทาง เทศนมหาชาตเรองราวชวตคนกบธรรมชาต
ภาวนาเพอแมนำโขง ณ เขตอนรกษคอนผหลง สบชะตาแมนำ
อง-โขง บานปากอง การเสวนาพดคยแลกเปลยนประสบการณ
การเดนทาง เวทสาธารณะวาดวยการจดการเมอง เครอขายอนรกษ
กบการขยายพนทความรวมมอจากตนนำถงปลายนำ และเรองราว
ทางศลปะ วฒนธรรม บทเพลงแมนำโขง จากกจกรรมธรรมคตา
การเดนทางสนสดลงรมฝงแมนำโขงหมบานหวยลก ตรงกบวนขน
สบหาคำ พระสงฆเจรญพทธมนต สวดชยนโตเพอแสดงความเคารพ
ตอสถานท คณะธรรมยาตราและชาวบานชวยกนโปรยดอกไม
และใหอาหารปลากอนรำลาแมนำโขง
ลกโลกสเขยว
003 AW GG News inside.indd 9 4/22/13 8:21:11 PM
เวทการสรางศกยภาพคนทำงานและชมชนรางวลลกโลกสเขยวภาคใต ในการจดการรวมเพอการบรหารทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน Co-Management การจดการความร วมม อได ย นบ อยคร งท คณะกรรมการคด เลอกรางวลลกโลกสเขยวพดคยกนหลงการเยยมชมชนท เคยไดรบรางวลมาแลวครบหาป ความรสกตอนนนไดแตฟงเฉยๆ ดเหมอนวา เรองราวเหลานชมชนไดปฏบตมากอนแลว
ปทผานมาเราไดเหนการจดการรวมชดเจนยงขนเมอไดพบเหนเรองราวทเปนจรงจากตำบลคลองชะอน อ.พนม จ.สราษฎรธาน เหนเอกสารขอบญญตการจดการทรพยากร ธรรมชาตขององคการบรหารสวนตำบล เทศบาลตำบล เหนขอบนทกความรวมมอการแกไขปญหาผลกระทบทเกดจากการกอสรางโรงงานสกดนำมนปาลมระหวางเทศบาลตำบลคลองชะอนและเครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมตำบลคลองชะอน กบบรษทสมอทองปาลม 2 จำกด จากนนความสำคญเพมขนตามลำดบ
ประกอบกบวากอนหนาน คณมนตร รกษา ประธานเครอขายฯ ตำบลคลองชะอน ไดนำเสอสภากาแฟ ครงท 100 มาแจก จงมองภาพกวางออกมากกวาเดม จากสภากาแฟครงท 1-100 ประมาณ 8 ป ชาวบานตำบลคลองชะอนรกษาดน นำ ปา รวมกน เปนหนงเดยว และสามารถจดทำขอบญญตตำบลในการจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม รวมทงขอตกลงความรวมมอระหวางชมชนกบบรษทเอกชนไดนน เพราะฉะนนเรองนไมใชเรองกลวยๆ เสยแลว การ ดำเนนงานตองเกยวของกบจำนวนผคน เวลา ทรพยสนเงนทอง ความรความเขาใจของผนำทเปนทางการและไมเปนทางการตลอดจนประชาชนในทองถนทกระดบ ดงวรรณกรรมทายรถสบลอวา “สงททานเหน ไมไดเปนดงททานคด”
เวทการสรางศกยภาพคนทำงานและชมชนรางวล
ลกโลกสเขยวภาคใต ในการจดการรวมเพอการบรหาร
ทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน Co-Management
เกดขนไดเพราะคณตา ดร.สมศกด สขวงค ทปรกษา
คณะกรรมการภาคใตใหความร ความสำคญ และไดพดคย
ใหพวกเราฟงเรอยมา ภาษาภาคใตเรยกวา “ขายอน”
หมายถงวายใหทำ หาหนงสอมาใหอาน แนะนำวทยากร
หลกทมความชำนาญเชยวชาญเฉพาะทางทงดานเนอหา
ดานกฎหมาย ดานกระบวนการและพนททประสบความ
สำเรจในการจดการความรวมมอ อยาง ดร.โกมล แพรกทอง
อดตทานเปนผอำนวยการสำนกจดการปาชมชน อาจารย
ไพสฐ พาณชยกล นกกฎหมายจากมหาวทยาลยเชยงใหม
และคณทนงศกด จนทรทอง นกวชาการอสระลกศษยกน
กฏคณตาเองดวย
ความจรงแลวคณทนงศกด บอกวาเรองนนาจะใชเวลา
หนงสปดาห เนอหาวชานเรมจากหลกคด ทฤษฏ แนวทาง
ปฏบตทเปนไปไดพรอมยกตวอยางจรงจากพนท ทกภาค
ของประเทศ เชนปาชมชนหวยภเลย จ.แมฮองสอน
ปาชมชนบานดอกบว จ.พะเยา ปาชมชนซบพทรา
จ.เพชรบรณ ปาชมชนบานลำใน จ.พทลง เปนตน ตอนเยน
เปนกระบวนการแบงกลมวเคราะหศกยภาพทรพยากร
ชมชนและเลาสกนฟง ตอนนผใหญเสรม บานลำในพทลง
กระปรกระเปราเพราะวามสาวๆ จากสำนกจดการปา
มาชวยตลอด
วนตอมาเปนเนอหาทเกยวของกบกฎหมาย รฐธรรมนญ
อาจารยไพสฐ อธบายดวยสอทเขาใจงายดวยภาษาใต
ตลอดจนขนตอนนำไปสการปฏบตจรง ทานใหมองภาพทก
ภาพเปนบวกและดำเนนการอยางระมดระวง พอถงตอนน
จงรวาทำไมทคลองชะอนมสภากาแฟถงรอยครง
จากนนกระบวนการคดรวมกนเกยวกบบทบาทกลม
องคกรในการจดการรวมใหประสบผลสำเรจ ตองทำอะไร
ทำอยางไร ทำเมอไร ทำเทาไร ถาทำไมไดหาใครมาชวย
คณทนงศกด เรยกวา Stakeholder Analysis จากนนนำ
เรยนรเขารเรามองเหนเสนทางขางหนาบางแลว
งานนคนไมมาก แตกหนกใจเพราะมหนงความคาดหวง
ของทานทเขารวมเขยนวา “กลบไปแลวจะทำอยางไรกนด”
พวกเราในฐานะประสานงานกตกใจถามเหมอนกนวา
“แลวจะทำอยางไรกนด” สกพก นองวนเพญสงขาว “ตอน
เยนทานผอำนวยการสถาบนลกโลกสเขยว เดนทางมาถง”
ดร.สงเกยรต ทานสมฤทธ ไดตอบโจทยความคาด
หวงโดยททานไมทราบ ขอบคณทานจรงๆ เทานนยงไมพอ
งานนทานผอำนวยการฯ แสดงบทเปนวทยากรกระบวนการ
รวมกบคณตา ดร.สมศกด นกบรรยายทางสงคมชวนเวท
คดตามสะทอนการใชทรพยากรแลวเราทำอะไรบางเพอ
การตอนแทน เชนการกนปลาแลวทานใหประโยชนอะไร
กบปลาบาง ทานใชประโยชนจากปา แลวทานไดตอบแทน
ปาอยางไร เปนตน
ชมชนทรวมกระบวนรถเทยวนประกอบดวย ชมชน
บานทงกระบอ จ.ตรง ชมชนปาพรสวนสมเดจเจาฟา
จฬาภรณ จ.นครศรธรรมราช ชมชนบานบางประ และ
เครอขายอนรกษทรพยากรธรรมชาตตำบลคลองชะอน
จ.สราษฎรธาน ชมชนบานลำใน จ.พทลง นกวจยจากปา
ฮาลาบาลา จ.นราธวาส ศภโชค ลอดง นองๆ จากศนย
ประสานงานปาไมพทลง ไมลมความหอมหวานลองกอง
และจำปาดะจากเจาบานลำใน จ.พทลง ทยงไมไดกลาวถง
นองๆ จากสวนจดการองคความร นองเปล นองแอะ งานน
ไมเสยเทยว รวมกระบวนการคดกบกลมชาวบาน อาสา
ทำงานเขยนทถนด ถายภาพอยางเตมใจและชวยบรการ
อนๆ ราวกบเจาของงาน ขอบคณจรง ๆ
กอนงานจบคณ
ตาดร.สมศกด บอกวาผมคดออกแลว ทเราทำกนมา
ทงหมดภาษาบานผมเขาเรยกวา PACT (Partnerships for
action commitment today) หมายความวา ความดงามขอ
ใหลงมอทำไดเลย
ภาคใต ขอตกลงจากเวทความรวมมอฯ
แวดวงลกโลกสเขยว โดย ปายพน
ลกโลกสเขยว๑๒
003 AW GG News inside.indd 10 4/22/13 8:21:18 PM
และเมอหนไปสวนกบแม นำคลองเลกๆ ทไหลผานสวน มนำเยอะมากทำใหปลาและ
กงมาอาศยอยมากทเดยว และพอเคยไปดกกงและปลามาทำกบขาวกนกน
จนถงวนน หนเรยนอยชน ป. 2 จะขน ป.3 แลว เมออากาศรอนตอนโรงเรยนปด
เทอม หนและพๆ จะไปเลนนำในคลองกน เมอมาถงคลอง มนำนอยมาก ไมถงหวเขาเลย
หนถามพวา “นำทำไมถงนอยและหายไปไหน”
พตอบวา “ตองไปถามแมเอาเอง” เลนนำไมสนกเลย หนชวนพๆ กลบบานดกวา
หนอาบนำ กนขาว แลวถามแมวา “นำในคลองหายไปไหนหมด ทำไมถงไมมนำมาก
เหมอนเมอกอน”
แลวแมกอธบายใหฟงวา “โลกรอนขน และคนเราตดไมทำลายปามากขน”
หนถามแมวา “เขาตดไมทำลายปาทำไม”
แมเลาตอวา “เขาตดไมทำลายปาเพอทำสวนยางพารากน หรออยางอนทเขาจะ
ปลกกน”
หนถามแมวา “แลวมนเกยวอะไรกบนำละคะ”
แมบอกวา “เกยวกนมาก เพราะตนไมชวยกกเกบนำ
เอาไว ถาคนถางปา หรอทำลายปาทเปนแหลงตนนำ
นำกแหงไปดวย นำทไหลมาตามลำคลองเลกๆ ก
จะทำใหนำแหงลง นำในลำคลองใหญกจะแหง
ลงเหมอนกน”
หนเขาใจแลวทแมอธบายใหฟง ตอไป
หนคงไมมนำใหเลนอก เพราะนำแหงหาย
ไปเรอยๆ เวลาหนไปโรงเรยน คณครจะ
สอนเปนประจำวาใหชวยกนปลกตนไม
ตงแตจำความได พอแมและพๆ พาหนไปเลนนำในคลอง นำใสมากและลก พอไมใหหนลงไปเลนในนำลกๆ พอจบหนไว นำลกเคยงอกพคนโตของหนพอด พๆ เลนกนอยางสนกมาก หนรองไหอยากไปเลนกบพๆ เขา พอบอกวา ถาไมหยดรองพอจะไมพามาเลนนำอก...หนยงจำไดด
และรกษาธรรมชาตเอาไว เมอตอนฝนตกจะมนำไหลมามากมาย แลวนำมาจากไหนกน
บางครงนำกจะทวมโรงเรยนของหน พอฝนตกมากๆ นำมมากจนลงเลนไมได พอเขาหนา
แลงนำกหายไป ถงมนำ นำกมนอยไมพอลงเลนได หนไมเขาใจเลย พอถามแมบอยๆ แมก
บอกวาเมอหนโตขนกเขาใจเอง
เพราะอะไรนำถงแหงลงหรอหายไปไหน เมอหนโตขนนำจะแหงลงอกหรอเปลา และ
จะเพมขนอกหรอไม เปนเพราะอะไร เปนเพราะคนบางคนททำลายธรรมชาตและตดไม
ทำลายปา ทำลายตนนำ หนอยากใหผใหญบางคนหยดตดตนไมทำลายปากน และชวยกน
ปลกตนไมใหมากๆ เมอมตนไมมากแหลงนำกจะมมากขน นำในลำคลองจะไดมมาก
ไมแหงหายไป พอของหนเคยเลาใหฟงวา เมอพอยายมาอยใหมๆ ตอนนนปาไมมเยอะ
นำในลำคลองบางแหงลกจนทวมหวของพอ พอบอกวาเวลาลงหาปลา หากง ไมตองไปหา
ไกล หาแถวบานกพอกนแลว แตทกวนนพอหาปลาไมคอยได เวลาไปหากไปไกลเรอยๆ
ไดแตปลาเลกๆ กงกไมคอยม เพราะในคลองมนอย คนกหากนมาก หนคดวา
ถาเปนแบบน วนหนาคงจะไมมปลา มกงใหหากนอก นำในคลองก
คงจะแหงหายไป หนถามพอวา ทำอยางไรใหนำในคลองม
นำเหมอนแตกอน พอบอกวา พวกเราตองชวยกนดแล
ปาไม และปลกตนไมกนมากๆ วนขางหนาจะไดม
นำมากๆ
เมอหนโตขนจะชวยรกษาปาและชวยกน
ปลกตนไม ความคดของหนคดวา ถามปาไม
มากๆ คงจะมนำในคลองมาก พอทจะให
หนลงเลนไดอก แลวคงจะมปลา กง ได
จบกนอก จนชวลกหลานตลอดไป
***เรยงความน ไดรบราง
ลกโลกสเขยว ครงท 14 ประจำป 2555 ประเภทความเรยงเยาวชน อาย
ไมเกน 15 ป พนทเลกๆ หนาน ขอยกใหหนๆ ทมหวใจอนรกษ นำเรองราวของตวเอง มาบอกเลาไมวาจะเปนเรองทเคยพานพบจากประสบการณจรง
แนวคด ความรสกทเกยวกบการอนรกษธรรมชาตและสงลอม หากเรยงความของใครถกคดเลอกลงตพมพ ทางกองบรรณาธการจะสงของขวญไปใหถงบาน...เผอ
วาพนทเลกๆ นอาจเปน สงเตอนใจ ใหใครหลายคนเกดจตสำนกหนมา
ทำเรองใหญๆ ใหกบธรรมชาตและ สงแวดลอมกเปนได
***
*** ขาวดสำหรบนองๆ
ทชนชอบการเขยน ตอนน “รางวลลกโลกสเขยว” เปดรบสมคร
การประกวดงานเขยน ประเภทความเรยงเยาวชน ภายใตแนวคด “ทรพยากรธรรมชาต วถชวตและสงแวดลอม” หากสนใจ สามารถด
รายละเอยดเพมเตมไดท หรอwww.pttplc.com หรอโทรสอบถามไดท
02 537 2146, 02 537 1993
ความเรยงเยาวชน โดย ด.ญ.ฑตฑตา เวยงอนทร อาย 9 ป
ลกโลกสเขยว ๑๓
003 AW GG News inside.indd 11 4/22/13 8:21:21 PM
เนองจากผนนำเปนพนทศกดสทธ
สาธารณะ ทธรรมชาตจดสรรให เออ
ประโยชนสำหรบมวลสรรพชวต ไมเฉพาะ
ผคนเทานน สงสาราสตว และพช ตางตอง
อาศยเชนเดยวกน
คนโบราณจงมกตงชอบานนามเมองไป
ตามแหลงนำนนๆ เชน เลงนกทา หวยจะ
ละแม กวานพะเยา บงละหานนา
บางปะหน หนองปลาไหล เปนตน
ลกษณะของแหลงนำทคนพนถน
ไดกำหนดชอเรยกใหแตกตางกน ยอมเปน
ไปตามลกษณะทางกายภาพท เกดขน
เปนตนวา
เรยก “เลง” เมอเปนบรเวณทลม ม
อาณาเขตกวางขวาง แตไมถงกบใหญมาก
เปนทรองรบนำทไหลมาจากหลายสาย จาก
ลำธารเลก ลำธารนอย นำจาก “เลง” มก
ไหลตอไปทอนๆ อก กลายเปนลำธารยอยๆ
ไดทกทศทาง เชน แกงเลงจาน ในเขต
อำเภอเมองถงอำเภอโกสมพสย จงหวด
มหาสารคาม หนองละเลงเคง ในพนท
อำเภอหนองสองหอง จงหวดขอนแกน
เปนตน
คำ “ละหาน” เปนทลมเชนเดยวกบเลง
แตมขนาดใหญกวามาก เชน บงละหานนา
ในเขตอำเภอแวงนอย จงหวดขอนแกน
ละหานทราย ในจงหวดบรรมย หนองหาน
ในเขตอำเภอกมภวาป จงหวดอดรธาน
และกลางเมองสกลนคร แตผคนมกเขยนวา
“หนองหาร” อนทจรง หนองหานกคอ
“ละหาน” นนเอง
ภมนเวศแหลงนำของคนพนถน “หวย ละหาน ธาร เลง”
พนภมแหลงนำตามธรรมชาต ลวนเปนบรเวณสำคญทชมชนไดพงพาอาศย เพอการดำรงชวต สบทอดตอเนองกนมายาวนาน ยอมบงช ใหเหนถงความสมพนธระหวางคนกบธรรมชาตทตองเกอกลแบงปนกน โดยวถทางธรรมชาต การใชสอยกตองกระทำดวยความศรทธา เคารพอยางจรงจง อกทงตองไมกาวกาย รกลำยดครอง ถอสทธ เปนของสวนตน
ดวยความเขาใจทสบสนจงใชคำ “บง”
เตมเขาขางหนาเปน “บงละหานนา” หรอ
บางพนทเรยก บงไปเลยเชน “บงบอระเพด”
ในจงหวดนครสวรรค
คำ “บง” เปนภาษาเขมร หมายถงทลม
เปนบรเวณทรองรบนำขนาดใหญ มกนำมา
ใชเปนคำซอนกบคำ “ละหาน” แตพนททใช
คำ “บง” ลวนๆ กมเชน บงสไฟ บงกม บง
บอน เปนตน
ในความเปนจรงแลวคำ “ละหาน” กมา
จากคำ “ละหาล” เปนภาษาเขมร ซงหมาย
ถง ทราบโลง บรเวณกวางใหญ
ยงมคำ “บาง” และ “บง” มความหมาย
ถงแหลงนำเชนเดยวกน แตเดม คำทงสอง
บงชใหเหนภมนเวศวา เปนแหลงนำทไหลบา
มาจากปาจากดง กอนจะรวมตวกนลงใน
ลำหวย หรอลำธารสายเลกสายนอย เชน บง
ทราย หวยบงอ ดงบง จนยดคำลากเสยงมา
เปน “บาง” เชน บางกอก บางกระเจา บาง
โคล บางกะป ตามเสยงเรยกของคนพนถน
สวนคำ “บง” เปนภาษาเขมร หมายถง ปด
กน ทำนองเดยวกบคำ “กด” เปนคำไทยแท
หมายถง ดวน หรอสนสดทางไป เชน กดลง
กดหวาย เปนตน
ตางกบ “ดน” เปนนำทไหลผดขนมา
จากพนทปาดงเชนกน แตไมไหลตอไปทอนๆ
จงหมายถง แหลงทลม นำขง เชน อำเภอ
นาดน ดนลำพน นำดน เปนตน
ยงมคำ “ซบ” “ซำ” “พ” “มาบ” “โจก”
“จอก” “บน” หรอ “ปน” แมแตละคำจะ
เรยกตางกน แตความหมายใกลเคยงกน
เปนลกษณะแหลงนำทเกดจากใตดน ทำนอง
เดยวกน แตบรเวณทเกดมกมความพเศษไม
เหมอนกน โดดเดนแตกตางกน
เปนตนวา “โจก” นำจะพ
พงโผลพนดนออกมาคอนขาง
แรงมาก เชน นำโจกทอำเภอ
วารนชำราบ จงหวดอบลราชธาน
“มาบ” เปนทลมราบนำขงตนๆ
แผเปนบรเวณกวาง เชน มาบตา
พด จงหวดระยอง มาบกราด
มาบตะโกเอน ในเขตอำเภอเสงสาง จงหวด
นครราชสมา เปนตน
“พร” เรยกนำซมในหนอง แผเปน
บรเวณกวาง มสนมมาก นอกจากนยงมไม
ยนตนจำพวกตนเสมด (เมก) ไมเถาจำพวก
หญาลเพา ตลอดจนพชพนธอกหลากหลาย
ชนด ประเภท ผกกด แพงพวย เปนตน มก
เรยกกนในพนทภาคใต เชน พรชะอวด พร
โตะแดง พรควนโดน เปนตน
“นำปน” หรอ “นำบน” เปนลกษณะนำ
พงออกจากใตดนคลายดน แตนำไมมาก
หรอไมแรงเทา นาจะเปนตนเคาของคำ
“ขาวปน” หรอ การทำขนมจน ทมลกษณะ
นำเดอดพลงพลานออกมาตรงกลางกงกลาง
หมอ หรอกระทะใหญ
ยงมคำ “ซ” ทมลกษณะอาการของนำ
ผดพงขนมา อยางเชน ตนแมนำชมตนนำอย
บนยอดภสงในพนทอำเภอภเขยว จงหวด
ชยภม พนทตรงทนำผดโผลขนมา ชาวบาน
เรยกกนวา “ซผด ซดน” หมายถงลกษณะ
อาการเปนหลมขนาดเลก แตลกลงไปใตหน
หรอดน ทำนองทเรยก “เหลกซ” สำหรบไว
ใชเจาะรใหทะลขอปลองไมไผเหยะ ทใชทำ
แคนนนเอง แมนำชกดจะมชอเรยกจากตน
เคาทมาดงกลาว
ตำบล “ชนำราย” ทตงอยรมฝงแมนำ
เจาพระยา ในเขตจงหวดสงหบรกทำนอง
ในชวงฤดทำนา
บรเวณทามใชเปนพนททำนาได เรยกกนวา “นาทาม” สวน “บง” กเรยกพนททนำทวมถงตอเนองกบพนท “ทาม”
มตนไม หรอพชพนธไมชมนำขนหนาแนนมกเรยกรวมกนวา “ปาบง ปาทาม” เปนพนทลาดเอยงลงลำนำตอเนองกน ชมชนทไปตงถนทอยอาศยตามพนทกมกเรยกไปตามชอพชชมนำทขนหนาแนน เชน บงคลา มตนคลาขนมาก
บงไผ กอไผ บงผอ มตนผอขนมาก เปนตน
เดยวกน ชาวบานละแวกนนเลาใหฟงวา
ในชวงฤดนำหลาก นำไหลแรงมาก เกด
นำวนเปนชองลกลงไป เรอแพทแลนผานมา
แถบนน หากไมระมดระวงหรอรกตตศพท
เลาลอกนกอนกมกถกนำวนดดลงไปใหอบ
ปางกนได กลายเปนตำนานใหไดกลาวขาน
กนจนถงทกวนน
“บง” “ทาม” เปนแหลงนำขงในชวงฤด
นำหลาก เปนพนททอยรมฝงลำนำสายหลก
เชน แมนำช แมนำมล ลำนำยง ลำนำ
สงคราม ลำภาช เปนตน เปนผนนำทมตนไม
ยนตนและพชชมนำประเภทไมพมทงขนาด
เลกและขนาดกลาง เชน ตนเหมอด ตนหลง
กลวยเหน ไมมะดน ตนคราม ไผกะซะ
เปนตน
ภมปญญา โดย บญยงค เกศเทศ
๑๔ ลกโลกสเขยว
004 AW GG News BACK inside.indd 2 4/22/13 9:19:17 PM
พลง (งาน) กลางไพรพนา
การรวมกลมของชมชนเพอทจะทำประโยชนอะไร สกอยางอาจดเหมอนยาก หากแตคนในชมชนมความ
เขาใจกน ชวยเหลอกน จะกอใหเกดเปนพลงสามคค สามารถสรางสงมหศจรรยใหเกดขนได ดงชมชนเลกๆ ทอยกลางปาทมความอดมสมบรณ ในจงหวดชมพร มชอวา “บานคลองเรอ” แหงน
บานคลองเรอ ต.ปากทรง อ.พะโตะ จ.ชมพร อยในเขตรกษา
พนธสตวปาควนแมยายหมอน และเขตปาสงวนแหงชาตปาปากทรง
ปาพะโตะ ปาปงหวาน เดมทบานคลองเรอเปนชมชนทมผคนอพยพ
มาจากทวสารทศ ชวงนนยงไมมกฎกตกาหมบานทำใหเกดการแผว
ถางและเผาปาเพอเปนททำกน แตในทสดชมชนกกลบกวกฤตได
ดวยแนวทาง “คนอย ปายง” พลกฟนปาใหกลบมามความอดม
สมบรณ สามารถแกปญหายดถอครองทดนของรฐ ตานทานการ
บกรกปา จนไดรบรางวล “ลกโลกสเขยว” ครงท 14 ประจำป
2555 นอกจากน ชมชนบานคลองเรอยงพงตวเองดวยการบรหาร
จดการนำดวยการสรางฝาย และรวมมอกนจดสรางโรงไฟฟา
พลงงานนำขนาดเลกขนมาใชในชมชน โดยไมพงแหลงพลงงาน
ไฟฟาจากภายนอก เกดเปนแนวทางประสบความสำเรจแนวทาง
ใหม “โดยตนเอง เพอตนเอง”
การผลตไฟฟาในชมชนบานคลองเรอนน ชาวบานเหนวา
ไฟฟาทจะผลตไดควรเปนของสวนรวมโดยแทจรง จงมแนวคดสราง
ความเขาใจกบชมชนกอนสรางโรงไฟฟา และใหชาวบานมสวนรวม
ในการสรางโรงไฟฟา ผานการสนบสนนเงนทนจากชาวบาน ในรป
ของการทอดผาปาสามคค นำเงนรางวลทชมชนไดจากการประกวด
ตางๆ มาสมทบ และยงนำคนในชมชนมารบจางหนวยอนรกษและ
จดการตนนำพะโตะ ในการทำฝายตนนำ ซงชาวบานแตละคนจะนำ
เงนคาแรงงานทงหมดมาซอเสาไฟฟา และลงบนทกคาแรงงานไว
เพอคำนวณเปนมลคาหนโรงไฟฟา สวนทนในรปของการสนบสนน
เครองจกร อปกรณ และสายสง ไดรบการสนบสนนจาก การไฟฟา
ฝายผลตแหงประเทศไทย
“โรงไฟฟาพลงงานนำ ชมชนบานคลองเรอ” จงไดถอกำเนด
ขนมาจากการรวมมอรวมแรงจากชาวบาน 89 ครวเรอน และพวก
เขายงรสกวาเปนทรพยสนทพวกเขาตองดแลรกษาโดยแทจรง
ขอมล
โรงไฟฟาพลงงานนำ โรงไฟฟาพลงงานนำ ชมชนบานคลองเรอ
เปนโรงไฟฟาพลงงานนำขนาดเลก มการผลตโดยใชพลงงานนำทมแรงดนจากทสงไปดนกงหนนำ
ผลตไฟฟา ขนาดกำลงผลต 100 กโลวตต สามารถ ผลตกระแสไฟฟาไดคงทประมาณ 10 เดอน สวนอก 2 เดอนเปนชวงหนาแลง จะผลตไฟฟาไดนอยกวาปกต ทกวนนมการจำกดการใชไฟฟาชวงปกตครวเรอนละ 300 วตตตอวน และชวงหนาแลงครวเรอนละ 150 วตตตอวน
โดยผใชไฟจายคาไฟใหกบกองทนของชมชน ในอตราเทากบทการไฟฟาเรยกเกบ เพอเอาไปใช
เปนคาบำรงรกษาอปกรณ และนำไปใชประโยชนในชมชนตอไป
ขอมลเทคโนโลย หลกการทำงานของกงหนนำผลตไฟฟา เกดจากนำทกกเกบ
อยบรเวณพนททมความสงกวาระดบโรงไฟฟา (อาจจะเปนฝาย
หรอเขอนกได) นำจะถกปลอยไหลลงมาตามทอสงนำขนาดใหญ
จนถงตวโรงไฟฟาพลงกงหนนำทมระดบทตำกวา ทอสงนำจะถก
ลดขนาดใหเลกลงทำใหนำมแรงดนและความเรวเพมมากขน
(คลายกบทเราเอามออดสายยางใหนำออกมาเพยงบางสวน
สงเกตวานำจะแรงขน) นำจะถกฉดผานหวฉด เขากระแทก
ใบพดหรอวงลอของกงหนนำ ตามมมปะทะ (45,120 องศา) จะ
ทำใหกงหนนำเกดการหมนได การควบคมการหมนของกงหนนำ
สามารถทำได โดยการปรบขนาดของหวฉด ซงเสมอนเปนการ
ปรบปรมาณนำใหมากหรอนอยไดตามตองการ (โดยปกตแลว
กงหนแบบหวฉด สวนใหญจะถกออกแบบมาใหใชกบนำทมคา
พนททมความตางระดบ ระหวางทเกบนำกบตวโรงไฟฟาสงๆ แต
กงหนทบานคลองเรอใช เปนกงหนทถกออกแบบมาใหใชกบคา
พนททมความตางระดบทไมสงมากนก สามารถใชกบชมชนทม
ลำนำเลกๆ และมทกกเกบนำขนาดไมใหญมากไดด)
เมอพลงงานจลนของนำถกเปลยนไปเปนพลงงานกล โดย
การทำใหกงหนหมนไป เพลาของกงหนกจะไปหมนเครองกำเนด
กระแสไฟฟาใหผลตกระแสไฟฟาตามไปดวย กระแสไฟฟาจะเขา
สเครองควบคมแรงดน กอนถกจายใหเปนพลงงานแกชมชนตาม
สายสงไฟฟา เพอนำไปใชงานในครวเรอนตอไป
ขอขอบคณขอมลจาก สภชาต เลบนาค. (2555). ‘คลองเรอโมเดล’ จากพลงงาน
ชมชนสพลงงานไฟฟา. โพสตทเดย 28 มกราคม 2555 “คลองเรอโมเดล” ตนแบบพฒนาโรงไฟฟาพลงนำชมชน.
(2555). สบคนเมอ 19 มนาคม 2556 จาก http://www.energy-insight.org
พลงงานชมชน โดย ปวณ หนพานชย
๑๕ ลกโลกสเขยว
004 AW GG News BACK inside.indd 3 4/22/13 9:19:23 PM
บรหารจดการนำดวยตวเอง
ชวงนบานเราอยในชวงประสบปญหากบภยแลงคอนขางหนก
และหลายๆ พนทถกประกาศเปนพนทประสบภยพบต กรณ
ฉกเฉนภยแลง มผลกระทบตอชาวเกษตรกร รวมถงเครอขาย
ลกโลกสเขยวของเรา หนงสอพมพ “ลกโลกสเขยว” ฉบบน จงนำ
เรองราวภมปญญาในการจดการนำไวใชในยามหนาแลงมานำ
เสนอ เพอเปนตวอยาง หรอแนวทางใหกบพอแมพนองนำไปปรบ
ใชหรอตอยอดในพนทตวเอง แกปญหาการขาดแคลนนำใช
การเกษตรดวยตวเอง
ถาลองอานด จะรวาภมปญญาในการเกบนำ ไมใชเรองใหม
มการทำกนมาหลายยคหลายสมย ยกตวอยางเชน ขอม เมอง
พระนคร สรางอางเกบนำขนาดใหญคลายทะเลสาบ เรยกวา
บาราย ใชกกเกบนำเพอการชลประทาน และมการขดคคลองตางๆ
เพอลำเลยงนำไปยงสวนตางๆ ของเมองทมประชากรอยอาศย
จำนวนมาก สวนอาณาจกรสโขทยสรางอางเกบนำและสระนำ
ขนาดใหญท เรยกวา ตระพง ขดไวทงภายในเมองและนอกเมอง
เพอกกเกบนำจากเทอกเขาและแมลำพนทเปนสาขาของแมนำยม
ไว ใชยามหนาแลง เปนตน วธการเหลาน รวมถงทอย ใน
หนงสอพมพฉบบนเปนวธการทไมไดซบซอน ใชหลกการงายๆ
และคอนขางจะไดผล หากแตเราอาจหลงลม หรอมองขามไป
เรองราวในเลมนจงเลาถง หลกการ และความสำเรจการ
บรหารจดการนำทสามารถลงมอทำดวยตวเอง โดยเรมจากการ
“หาปญหา” “รปญหา” และ “หาทางแกปญหา”
ทกวนน สภาพอากาศของโลกเรากแปรปรวน เอาแนนอนไม
ได และความแลง มแนวโนมทจะรนแรงเพมขนเรอยๆ วธการภม
ปญญาของคนรนเกา อาจเปนหนทางหนงในการแกไขปญหา
ขาดแคลนนำในพนท หรอชมชนตวเอง ใหมนำใชตลอดไป เพราะ
ไมวายงไง นำกยงเปนสงสำคญตอการดำรงชพ ทมนษยอยางเรา
จะขาดไมได มแตจะตองหาวธการเกบ รกษา และใชใหเกด
ประโยชนสงสด
ทายน ขอใหตระหนกอยเสมอวา ผนดนทมปาสมบรณจะชวย
ในการอมกกเกบนำในฤดฝน และปองกนหรอบรรเทานำทวม นำ
หลาก และจะคอยๆ ปลดปลอยนำทกกเกบไวไหลลงสลำธาร
ลำคลอง ใหเราไดใชในฤดแลง เราจะมนำไวใชตลอดป
(นายสงเกยรต ทานสมฤทธ)
ผอำนวยการสถาบนลกโลกสเขยว
ลกโลกสเขยวµ‹ÍÂÍ´¤ÇÒÁ¤Ô´...à¾×èͪÕÇÔµÂÑè§Â×¹...
»‚·Õè 8 ©ºÑº·Õè 29 Á¡ÃÒ¤Á-ÁÕ¹Ò¤Á 2556˹ѧÊ×;ÔÁ¾�à¾×èÍà¤Ã×Í¢‹Ò¤¹ÃÑ¡É�¸ÃÃÁªÒµÔáÅÐÊÔè§áÇ´ÅŒÍÁ
µ‹ÍÂÍ´¤ÇÒÁ¤Ô´... à¾×èͪÕÇÔµÂÑè§Â×¹...
µ‹ÍÂÍ´¤ÇÒÁ¤Ô´... à¾×èͪÕÇÔµÂÑè§Â×¹...
คณะทปรกษา : รศ.ดร.บญยงค เกศเทศ พงษศกด พยฆวเชยร นวต กองเพยร ดร.สมศกด สขวงศ นพ.พลเดช ปนประทป สนตวภา พานชกล วนชย ตนตวทยาพทกษ นรนศกด บญจนทร ดร.สงเกยรต ทานสมฤทธ พทธชาด มกดาประกร โกสม เมฆมงคลชย อดม วเศษสาธร บรรณาธการ : ศรสรางค มาศศรกล พรวไล คารร จกรกฤษณ ชนใจเลก ธรยทธ สายทอง กองบรรณาธการ : สภาภรณ วรพรพรรณ ศรพร ชวณช จฑารตน ไตรโพธ วนเพญ เพชรคง อทศา นามวจตร อรวรรณ บญทน ธต ภทรสทธกฤษ ฤทยรตน สงขเครออย ขอบคณ : พๆ นอง ๆ ลง ปา แมใหญ พอใหญ ทงหลาย ผมจตอาสาชวยงานในนาม “คณะทำงานภมภาค” รางวลลกโลกสเขยว ทกภาค นแหละเฟองสำคญทำใหหนงสอพมพนสำเรจลลวงทกเลม ออกแบบและจดพมพ : บรษท โกโมโมโก จำกด จดทำโดย : สถาบนลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) ชน 5 อาคาร 1 555 ถนนวภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 02 537-3310, 02-537-2146 โทรสาร 02-537-3829 www.pttplc.com • E-mail : [email protected]
บทบรรณาธการ
สถาบนลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) ชน 5 อาคาร 1 555 ถนนวภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 02 537-3310, 02-537-2146 โทรสาร 02-537-3829 www.pttplc.com E-mail : [email protected]
สถาบนลกโลกสเขยว บรษท ปตท. จำกด (มหาชน) ชน 5 อาคาร 1 555 ถนนวภาวดรงสต จตจกร กรงเทพฯ 10900 โทร. 02 537-3310, 02-537-2146 โทรสาร 02-537-3829 www.pttplc.com E-mail : [email protected]
001 AW GG News Cover.indd 2 4/22/13 9:16:40 PM
