181
برنامجيموحة في تصمعة العربية المفتلجام ان بعدلم ع التعلرياض بمدينة ا ثؼذبيظ انزؼهى ػى ثش رظ خ اهفزىؽخ تشثخ البيؼخ انؼشث رمىبعخ انشذ ب انشعبنخ اعزكز يذ لذزغهجبد ا ه دسعخ مظىل ػه اه بعغزرداة ا جظضىنىع رك بى انزؼهخخ انزشث ثكههك عؼىد عبيؼخ اه ئػذاد انغبنجخ سؽ ـ اهخضىةض بة ػجذ انؼض534332364 شاف ئش أ. د. انظب ػجذ ا ثذس ثى انزؼهى وانزظخ انزؼه رم أعزبر جپػحهجٽ جپى جپٳحڀ٪ 2418 / 2419 ىـخخ انغؼىدهكخ انؼشث اهى انؼبم وصاسح انزؼههك عؼىد عبيؼخ اهخخ انزشث كهىب انزؼهىنىع لغى وعبئم ورك

دعب نع ملعتلا ضايرلا ةنيدمب ذؼث Ǽػ ǸǶؼزǵا ظǹبǽشث ǸȊǺظر في ...fac.ksu.edu.sa/sites/default/files/ تجربة الجامعة... · جمانرب

Embed Size (px)

Citation preview

الجامعة العربية المفتوحة في تصميم برنامج

التعلم عن بعد

بمدينة الرياض

رمىمي جتشثخ اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ يف رظى ثشبيظ انزؼهى ػ ثؼذ مبذخ انشبع

يف اداةبعغزر ادلحلظىل ػه دسعخ دلزغهجبد الذيذ ز انشعبنخ اعزكبال عبيؼخ ادلهك عؼىدثكهخ انزشثخ انزؼهى بركىنىعختظض

ئػذاد انغبنجخ بة ػجذ انؼضض ادلخضىةـسؽ

534332364

ئششاف ثذس ث ػجذ اهلل انظبحل.د.أ

أعزبر رمخ انزؼهى وانزظى انزؼه

جپٳٽ جپىج جپػحين ىـ2418/2419٪حڀ

ادلهكخ انؼشثخ انغؼىدخ وصاسح انزؼهى انؼبيل عبيؼخ ادلهك عؼىد

كهخ انزشثخ لغى وعبئم وركىنىعب انزؼهى

1

نفظم األولا اإلعبس انؼبو دلشكهخ انذساعخ

ادلمذيخ .2 ذساعخيشكهخ ان .3 أذاف انذساعخ .4 أمهخ انذساعخ .5 أعئهخ انذساعخ .6 ؽذود انذساعخ .7 يظغهؾبد انذساعخ .8

2

: ادلمذيخ ٲص ٪ٿ جپطذس ض٣ىجش ضٷنس٫ جغبحرل ضٯريجش جؾطڃح٪س وغٷحٲس وجٶطحوس وجپهى

, جپطٷىن س وذٻحٲس أمبح٢هح ىجء يف جألىىج أو جحملطىي وجپ٣جتٵ وجألحپد جؼبطهىڂٺرريز وضٯريجش ٲحپط٫ٿځ جپطٷٿـى ـط٩٣ . وججملطڃ٩ وؼبىجؾهس جقطحؾحش جؼبطٷرٽ ويپٹ پطٿرس قحؾحش جپٳو

ىحش ججملطڃ٩ جؼب٫ح جؼبطڃػٿس يف جپ٣ٿد جؼبطجى ٪ٿ جپط٫ٿـځ جپ٫ـحرل, وجپطنـحڂ جؽبحتـٽ ڂىجؾهس رب . جپط٫ٿځ جپ٫حرلپٿڃ٫ح, وف جؼبىجو جؼبحپس, وٶٿس جپٻٳحءجش جپ٫ٿڃس, وخبحس يف

ڂڅ جپٷحح وجؼبٻالش جپٻڃس وجپنى٪ـس يف سوٶى أحش جپىجحش وجپركىظ ئذل ؾبڃى٪ وڂڅ جؼب٫و أڄ جپط٫ٿځ يف جپىوټ جپنحڂس ٫ـحين ڂـڅ أوؾـو ٶـى .جألچ٧ڃس جپط٫ٿڃس جپطٷٿىس

و ٷٽ ٪څ يپٹ , وڂٻالش وٷ٩ ٪ٿ ٶحتڃس جپٷى ىه ڂٻالش ج طر٫حو ڂڅ جپط٫ٿځ جپطٷٿى, جپٷحز) و٫ٱ جپ٫الٶس ذني جپط٫ٿځ وڂٷطحش جپطنڃس وجپطٷىڀ ,أنبس جلبٳح چى٪س جپط٫ٿځ جپطٷٿى

ضٶ ؼب٣حپد جؾطڃح٪س ذحپطى٩ يف ٶرىټ جپ٣الخ ٲحپحس جپط٫ٿڃس يف جپىوټ جپنحڂس . (ىـ2411ٯى٢ح ٺرريز ٪ٿ چ٧ځ جپط٫ٿځ جپٷحتڃس و٪ٿـ يف ىت ڂجقٽ جپط٫ٿځ وسبػٽ ىه جؼب٣حپد يف جغبٷٷس

(. 73 ,ڀ1000ذٻ, )أؾهز جپطه١٣ جپطذى ئقىي جپىوټ جپيت ض٧ه ٲهح ڂٻالش ىج جپطى٩ يف جپٷرىټ جپ٫ىوسض٫ى جؼبڃٿٻس جپ٫ذس و

ري ضٷـ و. ٪ٿ جط٫حهبح حڂ٫حشجعبٶىز ض٫ؿ قع طهؼ يف ڂىجهح جپػحچىس أ٪ىجو هڃس جغبحپس ٪څ جط٫حخ جأل٪ىجو جؼبطجىز ڂڅ حئذل ٪ؿ جعبحڂ٫حش جپطٷٿىس ذاڂٻحچحهت پٿڃٿٻس طنڃس جپحذ٩جپ

جپنحؾكني ڂڅ %( 66)غٿػ قع ضري جإلقحءجش ئذل أڄ جعبحڂ٫حش جپطٷٿىس ضٯ٣ ئ ,جپ٣الخجؼبن٩ )ومب٣طو يف جؼبڃٿٻس ىنحٸ ٻىي ڂ٫ٿنس ڂڅ جلبٳح چى٪س جپط٫ٿځ جپ٫حرل ٺڃح أڄ . جپػحچىس جپ٫حڂس

جغبحؾس ـطكىجظ ـ٭ وذـىجتٽ ؾىـىز پٷى ذش أوؾو جپٷى ىه ( . 47ڀ , 1002, ٲ٫ٿ جپٮځ ڂڅ أڄ جعبحڂ٫حش جپطٷٿىس ضرـټ ؾهـىىح إلـالـ . ؼبإحش جپط٫ٿځ جپ٫حرل جپطٷٿىس

جپنحقس جپرنىس وجپى٦ٳس ڂـ٩ ٺڃح ضطنحد ڂڅ ,جؼبنحىؽ ئ أهنح ضطنحد ڂ٩ ضجى أ٪ىجو جپ٣ٿرسجپٷـىو ٪ـىڀ جؼبوچـس و وؾ٩ يپٹ ئذل ٪ىز أرحخ ڂنهح ,جپ٪س جؼب٣ٿىذس ڂنهح پطنٳ جإلالـ

(.(Murgan,1998, 3جؼبطأٿس جألٺحويبس

وڂڅ وجٶ٩ ىه جؼبٻالش ؾحء جپطٳٻري ذحپركع ٪څ ذىجتٽ وأمبح٠ ؾىىز پٿط٫ٿـځ جعبـحڂ٫ ڂإحش أني ضطٱ ذحؼبوچس وجغبىجغس وجپٷىز ٪ٿ جپطٯري وجپطؿد يبٻنهح أڄ جپطٷٿى قع أڄ

چ٧حڀ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپط٫ٿـځ جعبـحڂ٫ و٫طرب .وضحىځ يف ضى٩ ٲ جپط٫ٿځ جپ٫حرل وربٷٵ أىىجٲپىوټ ضطرٿى يف جپ٫ىى ڂڅ ج ڃحذىأش ڂالؿبه ڄججپٿ نيجؼبٳطىـ ڂڅ أذ ڂ٧حى جپط٣ى وجپطؿىى جپطذى

.پسجؼبطٷىڂس وجپنحڂس نالټ جپ٫ٷىو جپػالغس جؼبحس ٺأقى جپرىجتٽ وجپ٭ جپٳ٫ح

انفظم األول اإلعبس انؼبو دلشكهخ انذساعخ

3

ٺڃح ,٢ح ڂڅ جپط٫ٿځ ٶٿٿس جپٻٳحءزحځ ٪څ ذ٫ى ئ أچو ٶى نطؽ أمبىح جپط٫ٿوٮځ جؼبڃجش جپيت ىٲ جؼبڃٻڅ ضـاليف ىـه وڂڅ .حپط٫ٿځ يف جعبحڂ٫حش جپطٷٿىسجؼبٻالش چٳهح جػبحس ذيبٻڅ أڄ ٷ٩ يف

.جؼبٻالش ذحپطٷىن جؼبطڃ پربجڂؽ جعبحڂ٫حش وڂنحىؿهح وض٣ىىح وضن٧ڃهح وضىٲري جإلوجز جپٻـٱء ٺرريج هبحو ٲه ,ئيج ضٳكنح جپ٫ڃٿحش جؼبهطٿٳس يف جؼبن٧ىڂس جپطذىس نؿى أڄ ٪ڃٿس جپطٷىن ضأن ق

أذـى وٶـس, )٪ٿ ٺحٲس ڂطىحش جؼبن٧ىڂس جپطذىس جپرإز جپيت ذبخ ئپهح جعبڃ٩ يف جپن٧حڀ جپط٫ٿڃ ٲنكڅ حبحؾس ئذل ض٣ى ٢ٷس ضٳٻري ؾىىز ٪څ جپطٷىن پٿط٫حڂٽ ڂ٩ جپٷحح جپيت ض٣ٳى ٪ٿ (. ڀ1004 . جپ٣فيف حبػو ٪څ جپطٷىن جغبىع يف جپطذس و٪ٿځ جپنٳ أڄ جپطٷـىن ( ڀ1004)وٺ جپىو

جپ٫ٷىڅ جنڅ ڂڅ جپٷڄ جپ٫څ ذطكىټ ؾ يف جپنڃىيؼ ڂڅ جپٷـح جپطذى وجپنٳ ڂ يف وٶى ,قع أن ذ٫ىج ؾىىج ,جپنٳ ئذل مبىيؼ جپطٷىن جپطذى وڂڅ غٷحٲس ج نطرح ئذل غٷحٲس جپطٷىن

جؼبؾ٩ أوي يپٹ ئذل نٿٵ ڂىي وج٩ طهىجڂ ,وجپطٷـىن جپطٻـى حش جپطٷىن ڂػٽ جپطٷىن ؿبٻجؼب٣ٿـىخ ڂـڅ جپطٷـىن يف ئڄ. (جألٽ)ن جؼب٫طڃى ٪ٿ جألوجء أو ڂح ٫ ذحپطٷىن جغبٷٷ وجپطٷى

أڄ ٻـىڄ أوجز وجپنڃىيؼ جعبىى ىى ربٷٵ ڂىي وج٩ ڂڅ جألٮج ڂػٽ و٪ځ ٪ڃٿس جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ . جچطٷحء وٲٵ جألوجء

جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى أڄ ٪څ ڂٳهىڀ جپطٷىن وض٣رٷحضو يف ڂإحش (Ziff)ري ضٷ ڂٺ ٲٿٳس جپطٷىن يف ىه جؼبإحش ض٫طرب جپطٷىن ٮحس يف قى يجضو ذٽ ىى ٻٽ ڂڅ أـٻحټ ـر١ جعبىوز قع نرٯ أڄ ٣ـ ڂ٫ٿىڂحش ضطهىڀ يف جحملحٲ٧س ٪ٿ ؾـىوز جؼبنطؿـحش وجپ٫ڃٿـحش أو

٪س جپط٫ٿځ يف ذـجڂؽ ٪څ جپطٷىن و٪الٶطو ذطكني چى( ڀ1004)وىج ىجٲٵ وجس أذى وٶس , ربنهحجپ أٺى ٪ٿ أڄ ٪ڃٿس جپطٷىن ضوو جؼب٫نني دب٫ٿىڂحش ٪څ ڂىي ٲح٪ٿس جؼبىجو وجپربجڂؽ , جپط٫ٿځ جپ٫حرل

جپط٫ٿڃس جپيت مت جط٫ڃحؽبح يف ضڃځ جپطى وجپطىد وطضد ٪ٿ يپٹ جزبحي ئؾجءجش ذحپط٫ىٽ أو وربىـى ؾىجچـد , ذطىؾو جپط٫ٿځ پٿطٷىڀ كبى جإلضٷحڄ وح٪ى يپٹ, ذحپطٯري أو ذحغب أو ذحإلحٲس

وجپطٷىن ٷىڀ ذحغبٻځ ٪ٿ ڂىي ٲح٪ٿس أو فبحس أـٿىخ . جپٷىز وجپ٫ٱ وضٷىن جؼب٫حعبس جپوسوٺ (. 897, ڀ1000, ٲ٣حڂ وآنوڄ) أو ڂنهؽ هبى ض٣ىه وربنو ,أو نربز ؾىىز, ض٫ٿځ

ئذل ىى قؿ جپجوس إلؾجء أ ض٣ى أو ذبىـى هـى أڄ جپطٷىن( Mcmillan,2001)ڂٻڃالڄ . ربني ٪ڃٿس جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ

قـع , جپيت ض٫طرب ذبذس قىػـس ,جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس٪څ ذ٫ى يف جپط٫ٿځ ذىأ ويف جؼبڃٿٻس وىج جپنڃ١ وبطحؼ ئذل ڂط٣ٿرحش ڂ٫نـس يف صبـ٩ جعبىجچـد , ڀ1001ٲطكص أذىجهبح پٿىجني ٪حڀ

٪ـڅ جپطذـس جپ٫خ ىنحٸ جىطڃحڀ ڂٿڃى ڂڅ ٶرٽ جؼبثىپني و, ٻٽ نح يف جؼبٷجش جپط٫ٿڃسوذيف جپط٫ٿځ جپ٫حرل, ٲٷى أو جؼبإسب ٪څ ذ٫ى ځ وجپطٷنس ذنڃ١ جپط٫ٿوجپط٫ٿځ يف جپنىوجش وججملحپ جپ٫ٿڃس

4

ؾحڂ٫س ) جپٷىڂ جپنى جپطح٩ ؼبٺ ض٣ى جپط٫ٿځ جعبحڂ٫ ٪څ ذ٫ى ذطٷـىن (ڀ1001 ,٪ني مشـڂـ٩ ,جپطؿحخ جغبحپس يف ؾبحټ جپط٫ٿځ جعبحڂ٫ ٪څ ذ٫ى وجپط٫ٿځ جؼبٳطىـ يف جپىوټ جپ٫ذس وض٣ىىـح

وز جإلٲحوز جپٻحڂٿس ڂڅ جپنڃحيؼ وجپطؿحخ وج ذبحىحش جپ٫حؼبس يف ىج ججملحټ دبـح طكٷـٵ ڂـ٩ ڂڅ ڂط٣ٿرحش ج ضٷحء أڄ( 11ڀ, 1002)ويٺ جؼبن٩ .ئڂٻحچحش جپىوټ جپ٫ذس و٢ڃىقحهتح جؼبطٷرٿس

دبإحش جپط٫ٿځ جپ٫حرل وجس مبحيؼ جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جپٷحتڃس وج طٳحوز ڂنهح پٿطٯٿد جؼبإسب جإلٶٿڃ وٶى أو, ٪ٿ جؼبٻالش جپٻڃس وجپنى٪س جپيت ضىجؾو جألمبح٠ جپطٷٿىس پٿط٫ٿځ جپ٫حرل

ذحپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ٺكٽ ؼبىجؾهـس (ڀ2998) ټ جپ٫ذس جپ ٪ٷى يف ذريوشقىټ جپط٫ٿځ جپ٫حرل يف جپىوححش ن٣ـس ٺڃح ضرنص .ڂحٺٽ جپط٫ٿځ جپ٫حرل ئيج ڂح ضىجٲش ذو جپىحتٽ پطكٷٵ جپنى٪س جؼبالتڃس

جألىىج جپطحپس پط٣ى جپط٫ٿځ (196, ىـ2411-2410 ,وجز جپطه١٣) پٿڃٿٻس جپطنڃس جپحذ٫س :جپ٫حرل .حؾحش ىٴ جپ٫ڃٽ وجپطٷىن جپىو ؽبحذحقط ڂإحش جپط٫ٿځ جپ٫حرل وذ٣هح ذجڂؽ ض٣ى -

ج ىطڃحڀ ذحپركع جپ٫ٿڃ جپط٣رٷ وض٣ى وحتٿو وأووجضـو, وجپطٷـىن جپـىو پٿـربجڂؽ - .وجپىؾحش جپ٫ٿڃس وأچ٧ڃس جپىجس وج ڂطكحڄ

.وڂىجٺرس جپط٣ىجش يف ڂحوڅ جپ٫ٿځ ذ١ ذجڂؽ جپركع جپ٫ٿڃ وجپىجحش جپ٫ٿح دبٻالش ججملطڃ٩ -

يشكهخ انذساعخ (Sherry,1996)ٺ ـري و, ئڄ قبحـ ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٫طڃى ٪ٿ ڂىنالش ٪ىىز

أڄ ڂڅ أنبهح ضىٲري ذنس ربطس ٶحوز ٪ٿ جط٫حخ جپ٣ٿد ٪ٿ نىڂحش جپطٷنس وجؼب٫ٿىڂحش وج ضح ش جؼبحپس ٲاڄ ڂـڅ ڂٷىڂـحش (UNITAR)ٶ٩ ذبذس ؾحڂ٫س ىچطح وڂڅ وج. وأڄ ضٻىڄ ڂطحقس پٿؿڃ٩

يف ڂإحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ضىجٲ جپ٫نح جپرس جپٷحوز ڂـڅ جؼبـى٦ٳني وجپطٷنـني جپنؿحـ جؼبهڃسڂ٩ ڃحڄ ضٻحڂٽ جپٳٵ وأڄ طٺىج يف ذچحڂؽ ضىؾه پٻ ـط٫٣ىج , ڂن جپرىجس وجألٺحويبني

وڂڅ جؼبىنالش جؼبهڃـس پنؿـحـ .Antoni,2003,11))ذ٫ى وجپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ضٷىن ٲٿٳس جپط٫ٿځ ٪څ ئڄ قبحـ ڂإحش جپط٫ٿځ ٪څ .جپطڃځ جپط٫ٿڃ ؼبٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى, ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى أح

ضطڃكى ضٷنس جپط٫ٿځ قىټ ضٷنـس و .ذ٫ى يف ربٷٵ أىىجٲهح طىٶٱ ٪ٿ قڅ ضى٦ٳهح پطٷنس جپط٫ٿځأ ض٣رٵ ڂرحوب چ٧س جپط٫ٿځ ضٷنس جپط٫ٿځ ى جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبن٧ځ ڄوڂڅ ىج جؼبن٧ى ٲا ,جپ٫ڃٿس

وـري ڂحپـٹ . (24, ڀ2991, الڂو)وأٿىخ جپن٧ځ يف ضڃځ وض٣ى ٪ڃٿس جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ ٷٵ ئذل أنبس جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وأڄ قبحقهح يف رب( 78, ڀ1000)

أڄ أقى أرحخ ٲـٽ (Whitlock,1989)وٺ وص پىٸ . أىىجٲهح طىٶٱ ٪ٿ قڅ ضى٦ٳهح پوڂ٩ أىىج جؼبـط٫ٿڃني ٵجؼبط٫ٿڃني يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ىى ضڃځ جؼبٷجش وڂحو جپط٫ٿځ جپيت ضطىجٲ

(Sherry,1996). وڂىنالهتځ وضٷىڂهځ يف جپط٫ٿځ

5

أڄ ىنحٸ جضٳح٨ جضف, جؼبٳطىقس ٲ٨ جپح وڂٷحذٿس جپ٣حپرحش وڂڅ نالټ حز جعبحڂ٫س جپ٫ذس جپ٣الخ ٪ٿ جپ٣حپرحش وأجء ٢ال٨ ٪ٿ ذحو. يف چد جپطخ نحس ڂڅ جؼبطىي جپىج جألوټ

ىنحٸ ذ٫ جؼبٻالش جپيت ىجؾهىهنح ىجء يف أچ٧ڃس جپطىٽ أو ڂنطىي جعبحڂ٫س ج پٻطوين طف أڄ .٫ جػبىڂحش جؼبٷىڂسذى ادلفزىؽخ يف رظى ثشبيظ انـزؼه زا رزؾىس يشكهخ انذساعخ ؽىل رمىمي جتشثخ اجلبيؼخ انؼشثخذل

. ػ ثؼذ يف يذخ انشبع كىرط نهزؼهى اجلبيؼ ادلفزىػ يف ادلهكخ : انذساعخأذاف

: ىه جپىجس پطكٷٵ جألىىج جپطحپس ٫ص جپط٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى يف يف ڂٷجش ڃط٫ ٪ٿ ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿجپ .2

.ڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسجعبح

يف (Delivery System)جپط٫ ٪ٿ ڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ .1 .جپ٫ذس جؼبٳطىقسجپربچحڂؽ جپىج پٿؿحڂ٫س

جپط٫ ٪ٿ ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچص يف جعبحڂ٫ـس .7 .ذس جؼبٳطىقسجپ٫

جپط٫ ٪ٿ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃـ پٿؿحڂ٫ـس جپ٫ذـس .4 . جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

ربىى جؼبٷطقحش جپيت يبٻڅ ضٷىيبهح پطكني ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫ـس .1 .جپ٫ذس جؼبٳطىقس

: أعئهخ انذساعخ : ٪څ جألثٿس جپطحپس پإلؾحذسىه جپىجس ٫ص ڂ٫ـس يف جعبحيف ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى جپطڃځ جپط٫ٿڃڂح ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب -2

جپ٫ذس جؼبٳطىقس؟

يف جپربچـحڂؽ (DeliverykSystem)ڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىـٽ ڂح -1 جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس؟

جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس؟ڂح ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ -7

ؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿڂح -4 ذ٫ى؟

6

٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ڂح جؼبٷطقحش جپيت يبٻڅ ضٷىيبهح پطكني ضڃځ -1 جؼبٳطىقس؟

: انذساعخأمهخ :أنبطهح فبح أيتجپىجس جطڃىش ىه -

أنبس ذجڂؽ جپط٫ٿځ جعبحڂ٫ ذٻٽ ٪حڀ وض٣ىىح وضٷىيبهح ٪ٿ أ ٪ٿڃس پٻـ ربٷـٵ - .أىىجٲهح ذٻٳحءز وٲح٪ٿس ٪حپطني

أوجءىح يف ؾىجچد ٪ىز ڂڅ ذنـهح ٪ڃٿـس ڂ٫ٲس ضط٣ٿد قىجغس ذبذس جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس -پط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جپيت سبػٽ ٺنح تح يف ىج جپنى٨ ڂڅ جپط٫ٿځ هبى ضـىٲري ضڃځ ڂٷجش ج

. ڂ٫ٿىڂحش يبٻڅ جطهىجڂهح يف ٪ڃٿس ربني ضٿٹ جؼبٷجش

جپىجحش جحملٿس جپٷٿٿس جپيت ضطكىظ ٪څ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف ئغجءض٫ى ىه جپىجس ڂحنبس يف - .جؼبڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس

: ؽذود انذساعخ : ىه جپىجس ذحغبىوو جپطحپس شىٷض

جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ جپ ضطرنحه جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقـس ڂٷجش جپىجس ٪ٿ شطجٶ .ىـ2413/2418ذٳ٨ جپح پٿرنني وجپرنحش پٿ٫حڀ جعبحڂ٫

يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٺكى ڂىى٪ ربچحڂؽجپضٷىن ىه جپىجس ٪ٿ شٶطج.

و ضـڃٽ ,ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس جپرٻحپىى ه جپىجس ٪ٿ ذجڂفجٶطش ى . أو ذجڂؽ جپىذٿىڂحش جپربجڂؽ جپطىرس أو ذجڂؽ جپىجحش جپ٫ٿح

:يظغهؾبد انذساعخ ذبڃ٩ وربٿٽ ڂن٧ځ پٿرحچحش وجؼب٫ٿىڂحش جپوس پإلهحڀ يف جپطكني وـن٩ جپٷـججش : زمىميان .(283, ڀ1004, جپىو)

: رمىمي انرببيظ

ذچحڂؽ أٺحويب ٺٻٽ أو ؾء ڂنـو أو ضٷـىن ضـىد ڂـح أو نىڂـس مت ضٷـىيبهح ضٷىن (Murgan,1998,93). :رمىمي انربايظ انزشثىخ

وربٿٿهح يف ـىء جألىـىج ( جپٻڃس وٮري جپٻڃس)٪ڃٿس ڂنهؿس ڂن٧ڃس عبڃ٩ جؼب٫ٿىڂحش ويپٹ پٿكٻځ ٪ٿ ڂىي ىٶهح يف ربٷٵ جألىىج, أو ؼب٫ٲس ڂىي ٶهبح أو ذ٫ىىح جپطذىس جؼبىڂس,

7

ڂڅ ربٷٵ جألىىج جپطذىس زبحي ٶججش ضذىس حترس ذحذبحه ربني وض٣ى ذچحڂؽ ضذى ڂ٫ني, أو ڀ,1004جپىوـ, )پٿٲ٩ ڂڅ ڂطىي أوجء وٺٳحءز وٲح٪ٿس جپ٫حڂٿني يف جپربچحڂؽ أو جؼبثىپني ٪نو

123.) ضٷـىن ڂـن٧ځ ٪ڃٿـس : ثأ يف ز انذساعخ شف رمىمي ثشبيظ اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ ئعشائبؼ

ىء ؾبڃى٪س ڂڅ جؼب٫حري جؼبرنـس ٪ٿـ ڂرـحوب چحڂؽ جپرٻحپىى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس يف ؼبٷجش ذ .جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبن٧ځ هبى جؼبحنبس يف ربني جپربچحڂؽ

:دلفزىػانزؼهى ا أو ٶحـج أو ڂو٢ح ڂٷىج ڄ٫ٲو جؼبىى٪س جپىوپس پٿط٫ٿځ جپ٫حرل ذأچو جپط٫ٿځ جپ ٻىض

پٿؿڃ٩ وطڃڅ هىپس جپٷرىټ يف جؼبإحش جپط٫ٿځ وهىپس جغبىټ ٪ٿ ٪ٿ ٲثس ڂ٫نس ذٽ ڂطحقح (400, ڀ1004, جپحدل)ٲ ض٫ٿڃس

چ٧حڀ جپط٫ٿځ جپ ضطرنحه جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس :ثأ ز انذساعخيف ئعشائبادلفزىػ ىشف انزؼهؼذٯـ -جؼبالتڃس پ٧و جپ٣ٿرس وٶىجهتځجپ ٫ ئذل ئضحقس ٲ جپط٫ٿځ جپ٫حرل وجپط٫ٿځ جؼبطڃ

٪څ ٢ٵ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذحطهىجڀ ضٷنس جؼب٫ٿىڂحش -جپن٧ ٪څ جپ٫ڃ وجعبنس ونس جپطهؼ وجؼب٫ىټ .ضح ش جغبىػس ىجء يف جؼبىڄ أو جؼبنح٢ٵ جپٳس وجپنحتس ڃڅ قىوو ڂ٫ٷىپس ڂڅ جپطٻٿٳسوج

: (Distance Learning) انزؼهى ػ ثؼذ٪څ جؼبى جألـٿ ڂٻحچح أو ڂحچح ذأچو أ ڂىٶٱ ض٫ٿڃ ٻىڄ ٲو جؼبط٫ٿځ ذ٫ىج ٫

(.292ڀ, 298ٿ وط, )وجؼبط٫ٿڃني جنڅ پٿط٫ٿځ وطڃ ذٳس ؿبىووز پالپطٷحء ذحؼب٫ٿڃنييف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقـس جپـ چ٧حڀ جپط٫ٿځ : ثأ يف ز انذساعخ شف انزؼهى ػ ثؼذ ئعشائبؼ

ضىٲري ڂىجو ض٫ٿڃس ڂ٫ىز ذأٿىخ ڂنهؿ ڂربڂؽ ٪ٿ جپىجس جپجضس قع طځ %( 31)٫طڃى ذنرسئحٲس ئذل جؼب٫نحش جپڃ٫س وجپرس وجألٶـج جؼبچـس , جپىجسوڂى٪ڃس ذاحوجش وأوپس پطري

وجأل٣ىجچحش جؼبىؾبس ونىڂحش رٻس جؼب٫ٿىڂحش ٪ٿ ڂىجٶ٩ جإلچطچص وڂـحو جپـط٫ٿځ جألنـي ويپٹ پطىٲري ,جؼبهطٿٳس وجؼبطنى٪س ڂػٽ جؼبٻطرحش وجؼبحو جپٷحتڃس ٪ٿ جغبحىخ وڂجٺ ڂحو جپط٫ٿځ

٪ڃٿحش جپـط٫ٿځ جؼبرحـ %( 11 – 10)طهىڀ ذنرس ؿبىووز و ٪څ ذ٫ىجپط٫ٿځ ذثس ض٫ٿڃس ض٫ .جػبربجش وجؼب٫ٿىڂحش ټوؾهح پىؾو پطرحو

(Instructional Systemsرظى انظى انزؼهخأو (Instructional Design)انزظى انزؼه

Design ISD

:) ن٣ىجش جپطكٿٽ وجپطـڃځ وجپط٣ـى ئؾجء ڂن٧ځ پط٣ى ڂىجو أو ذجڂؽ ض٫ٿڃس, طڃڅ

( .294ڀ , 2998رٿو وض , )وجپطٷىن نٳوجپط

ISD:كزنك عشف بتصى انتذسش

8

جپطـڃځ , جپطكٿـٽ )جپط٫ٿڃـ پطـڃځ ضىجٲ ڂرـحوب ج : زظى انزؼههانزؼشف اإلعشائ نذچحڂؽ جپرٻـحپىى يف جعبحڂ٫ـس يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىيف ضڃځ ( جپطٷىن , وج طجضؿحش

. ذس جؼبٳطىقسجپ٫ (:Arab Open University)اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ

ضطهىڀ وحت١ جپط٫ٿځ وجپطـىد وجپطٯـس ى ؾحڂ٫س ڂٳطىقس ضطرىن چ٧حڀ جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ڂ٩ وؾىو ڂٺ يف ٺـٽ ووپـس , و ضٷنحش ج ضحټ جغبىػس يف ٪ڃٿس جپط٫ٿځ, جؼبرحز وٮري جؼبرحزذجٺس ض٫حوڄ ڂ٩ جعبحڂ٫س جپرب٣حچـس جؼبٳطىقـس وضضر١, طٿٷ جپطىؾو وجإلحووب جپ٣ٿرس ٲهح پ

وٺپٹ ذحپنرس إلؾحز جؼبىجو جپط٫ٿڃـس ,إلچحء جؼبإس وض٣ى جعبىجچد جؼبهطٿٳس يف جؼبقٿس جپٷحتڃسٲو٨ يف وىؾى پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس .جؼبٷز وضىد ٺىجو جعبحڂ٫س وأ٪حء ىثس جپطى ٲهح

, جؼبٳطىقـس جعبحڂ٫س جپ٫ذسڂنىجش )ٺٽ ڂڅ جپٻىص وجألوڄ وپرنحڄ وجپ٫ىوس وجپركڅ وڂ . (ڀ1001

9

انضبينانفظم

اإلعبس انظش انزؼهى ػ ثؼذ :أوال انزظى انزؼه :صبب

صبنضب انىعبئظ ادلزؼذدح يف انزؼهى ػ ثؼذ انشجك ساثؼب انزؼهى اإلنكزشوين

خبيغب رمىمي ثشايظ انزؼهى ػ ثؼذ عبدعب اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ

11

انضبينانفظم اإلعبس انظش

ضٷىن ذبذس جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس "قىټ طنحوټ ىج جپٳٽ جإل٢ح جپن٧ وجػبٿٳس جپ٫ٿڃس پٿىجس كع جپ٫ٿڃ ألچو ح٪ى جپرحقع پٿر جپتسٺأقى جپٺحت " جؼبٳطىقس يف ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

, 1000,جپ٫ح) يف جپىٶى ٪ٿ جػبٿٳس پٿ٧حىز جپ٫ٿڃس وجپط٫ ٪ٿ جؼبٳحىځ جؼبضر٣س ذحپىجس تـس أذ٫حو جضرح٢ح ڂرحج دبكحوىح قع طڃڅ طس جإل٢ح جپن٧ ؽبه جپىجسوضر١ , (10

وجپىحت١ جؼبط٫ىوز يف جپـط٫ٿځ , جپط٫ٿڃ ومبحيؾوجپطڃځ و ,جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى و٢ٴ جپطىٽ ذو :ضڃٽوضٷىن ذـجڂؽ جپطٷىن جپطذىو, ٪څ ذ٫ى ځيف جپط٫ٿ سپٻطوچونىڂحش جپط٫ٿځ جإل, ٪څ ذ٫ى وضڃڃهح

.وذجڂؽ و٢ٵ جپطىٽ ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ,جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

:انزؼهى ػ ثؼذأوال څ ذ٫ى ٪ٿ ضٷىن جپط٫ٿځ وجپطىد پٻٽ ڂڅ ـى, يف جپىٶـص س پٿط٫ٿځ ٪جألحضٷىڀ جپٳٻز

جپ ى, وجؼبٻحڄ جپ ى, ووڄ جپطٷى ذحپ٣ٴ وجپىحتٽ جپطٷٿىس جؼبطهىڂس يف جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس ربٳٽ أوذحش ضٷنس جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذحپ٫ىى ڂڅ جپط٫ٳحش جپيت ضىف ڂحىس جپـط٫ٿځ و .جپ٫حوس

. و٪نحه٪څ ذ٫ى ذأچو ٪ڃٿس ض٫ٿڃس (CIHE)ٲو عبنس جپط٫ٿځ جپ٫حرل ذحپى حش جؼبطكىز جألڂٻس وض٫يف چٳ جؼبٻحڄ وجپط٫ٿځ ٶى ٻىڄ وجؼبىظبس ذب ٲهح ڂ٧٫ځ جپىو ٪نىڂح طىجؾى جپ٣حپد

تس ووحت١ وذـجڂؽ وٶى طهىڀ ٲهح چ٧حڀ جؼبجٿس وجپىحتٽ جپڃ٫س وجؼب, ڂطجڂنح أو ٮري ڂطجڂڅ (16, ڀ1007, جپٯحڂى)جغبحد جرل أو أ ڂڅ ضٷنحش ج ضح ش جغبىػس

ئذل چ٧چـح وپى ,ڄ جطهىجڀ أٿىخ جپن٧ځ أقى جألحپد جؽبحڂس يف ربٿٽ ڂٳهىڀ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىئ نـس وپـو جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٺن٧حڀ قبى أڄ جپن٧حڀ ٪رحز ٪څ ٺٽ ڂطٻحڂٽ ٫ ئذل ربٷٵ أىـىج ڂ٫

جپط٫ٿـځ ٪ـڅ ذ٫ـى ٺن٧ـحڀ ذٻحٲـس ٪نحـه ( 2) وىف جپٻٽ ڂىنالضو و٪ڃٿحضو وـبؾحضو (3-6, ڀ1002,چىجڄ)

ادلزؼهى - ادلؼهى - خانزمبد انالصي - ادلىاد انزؼهخ - انذساعخادلمشساد - ثئخ انزؼهى -

منى ادلزؼهى ي كبفـخ اجلىاـت - .ادلؼشفخ واالفؼبنخ وانفظ ؽشكخ

.رىظف فؼبل نهىاد انزؼهخ- .رىظف انزمبد انزشثىخ-انجؾش انزشثى ادلىع ضلى رغىش -

.انزؼهى ػ ثؼذ

عهغهخ رفبػالد ثني

ادلذخالد ي أعم ثهىؽ .أذاف انزؼهى ػ ثؼذ

ادلخشعبد انؼهبد ادلذخالد

انزغزخ انشاعؼخ

(2)شكم انزؼهى ػ ثؼذ يف ضىء ظشخ انظى

11

دبـح ٿـ س جپيت ضٷىڀ ٪ٿهح جپٳٿٳس جپطذىس پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى جألحجؼبرحوب ويبٻڅ ضٿه (: , ڀ٫٢,1006ڃس وچحٶس)

ٻٽ جپجٮرني وجپٷحوڅ ٪ٿ يپٹ ووڄ قىوو هنحتس ٷـٱ ئضحقس جپٳ جپط٫ٿڃس جؼبطحقس پ. 2 . ٪نىىح جپط٫ٿځ أو جپط٫ٿځ, وضپٽ جپ٫ٷرحش جپڂحچس وجؼبٻحچس وجپ٫ڃٿس جپيت ض٫ىٴ ٪ڃٿس جپط٫ٿځ

جؼبوچس يف جپط٫حڂٽ ذني أ٢ج جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس پطه٣ جغبىجؾ وجؼبٻالش جپيت ٶى ضنـأ . 1 . ني ٪ٿوذٳ٫ٽ جپن٧حڀ أو ذٳ٫ٽ جپٷحتڃ

ضضد ڂىى٪حش جؼبنهؽ, وأحپد جپطٷـىن قـد ٶـىجش جؼبـط٫ٿڃني و٦ـوٲهځ . 7 . وجقطحؾحهتځ

جطٷالپس جؼبط٫ٿڃني وقطهځ يف جنطح جپىحت١ جپط٫ٿڃس وأچ٧ڃس جپطىٽ ذىز ٲوـس . 4 . قد ٦وٲهځ جپ٫ڃٿس وأڂحٺڅ وؾىوىځ

ج قطحؾحش جپٳ٫ٿس پٿىجـني يف ؾبـح ش ضڃځ جپربجڂؽ جپىجس ذىز ضطنحد ڂ٩ . 1٪ڃٿهځ جؼبهطٿٳس, وج٪طڃحو جپىؾحش جپ٫ٿڃس جپيت سبنف ؽبځ ذ٫ى ڂ٫حوپطهح ذحپىؾحش جپ٫ٿڃـس يف

. جؼبإحش جپط٫ٿڃس جپ٫حوسضٿرس قحؾحش ذ٫ جپجتف ج ؾطڃح٪س يجش جپ٧و جػبحس ڂڅ نالټ ضٷـىن ذـجڂؽ . 6

. ؼ ج ؾطڃح٪ وجپػٷحيف يف ججملطڃ٩ىىځ ٪ٿ ج چىڂحجپط٫ٿځ وجپطىد جپيت ضح٪ـ جإلهحڀ يف ربني چ٧ځ جپط٫ٿځ جپطٷٿى ىجء يف ؾبح ش جپـربجڂؽ جپىجـس . 3 س أوجألح

جإلحٲس, ويف ؾبح ش ٭ جپط٫ٿځ وأحپرو جپطىس, ويف ؾبح ش جپطنڃس جؼبهنـس جپطٻڃٿس أو .جپرثس وڂطىحضو جپىجسپٿڃ٫ٿڃني يف ٺحٲس ڂىجٶ٩ جپ٫ڃٽ

:يف انزؼهى ػ ثؼذ (Delivery System)أظخ انزىطم2 -2ضطڃڅ آپس جپطىٽ ٪نڅ ڂطٿني ڂڅ چح٢حش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ونبح ئؾجءجش ضى٩ جؼبىجو

ـ . وئؾجءجش ضٷىن ىه جؼبىجو پٿىجني, (وجؼبڃى٪س وجؼبتس, جؼب٣رى٪س)جپط٫ٿڃس طهىجڀ وذٳـٽ ججپطٷنس جغبىػس أرف ڂڅ جؼبى چٷٽ جؼب٫ٿىڂحش وجحملحجش جعبحڂ٫س ذىح٢س رٻس ج چطچص وٮريىح

وٺپٹ ضىٽ جػبىڂحش جپط٫ٿڃـس , ڂڅ ضٷنس ج ضح ش ئذل أڂحٺڅ ـبطٿٳس وجنٽ جپرالو ونحؾهح , ڀ1002, جپـنرٽ )ؾو وجپطىرس ئذل ڂنحټ جپىجني أو أڂحٺڅ ٪ڃٿهځ ذ٪س ٲحتٷس و٪ٿ أٺڃٽ و

.(21, ڀ1006,جپححل)و٪ڃىڂح ٲاڄ ضر ضٷنس ڂ٫نس ٷ چى٨ چ٧حڀ جپطىٽ ( 79ٺـٽ ڂـڅ ضٷنـس ط٣ٿد جپطٻحڂٽ ڂح ذـني س وجنطح أحپد جپطىٽ جؼبىجو جپطىىئڄ ض٣

ـ ىنح يف ٻڃڅ جپطكى . وجپرحچحش, جپىش وجپىز, جپىش, جؼب٣رى٪حش ني نٿٵ جپطٻحڂٽ ڂـح ذڂهـجڄ )وجپٷىو جپطٷنس ڂط٣ٿرحش جحملطىي ذنيو, ضىٽ ٶحتڃس ٪ٿ جغبحؾحش جحملىوز پٿىج جءجشئؾ

.(7 ,ڀ1007 ,وآنوڄ

12

پٷى ض٣ىش ٪ڃٿس ضىٽ جؼب٫ٿىڂحش وآپحهتح ڂ٩ ض٣ى ضٷنس جؼب٫ٿىڂحش وج ضح ش وٶى جو ڂڅ ڂجقٽ ض٣ى ٪ڃٿس (Taylor,1995) ضحٿىوٷځ . يپٹ ٺٿو ڂجقٽ ضٷىڀ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجچطحه

(:42-40, 1002 ,جپنرٽ) ضىٽ جؼب٫ٿىڂحش ئذل أذ٫س أؾحټمبىيؼ جؼبجٿس وٲو ٺحڄ ٫طڃى جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٪ٿـ جؼبـحوز جؼب٣رى٪ـس وجـطهىجڀ :اجلم األول

.جؼبجالش جپربىس يف ضىٽ جپنى پٿىجني وجپ٫ٻ كف يف ضٿځ جپىجؾرحشجپىحت١ جؼبط٫ىوز وٲو ٫طڃى جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ئذل ؾحچد جؼبـحوز جؼب٣رى٪ـس ٪ٿـ ؼمبىي :جلم انضبينا

وجإليج٪ جؼبىؾبس وجپرع جپطٿٳىين وجألٶج جغبحد جرلجأل٢س جپڃ٫س وجؼبتس وجپط٫ٿځ ذىح٢س .وجطهىجڀ جؽبحضٱ

جؼبڃى٪س وجؼبإسبجش جؼبتس وذجڂؽ جألٶڃـح مبىيؼ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى و ڃٽ جؼبإسبجش :اجلم انضبنش .وجپجوى يف ضىٽ جؼب٫ٿىڂحش ڄجؼب٣رى٪س وجپطٿٳى زجپنح٪س ذحإلحٲس ٪ٿ ذٷحء جطهىجڀ جؼبحو

مبىيؼ جپط٫ٿځ جؼبڄ وٲٿٳطو ضٷىڀ ٪ٿ ئ٪٣حء جپنح ڂح ىوڄ ڂڅ ٪ٿځ وذحؼبٻحڄ جپـ :اجلم انشاثغجپيت ضٷىڀ ذطهڅ جپحتٽ ٪ٿ سڃ٩ ىج جعبٽ ذني جپىحت١ جپطٳح٪ٿوهب, ٪رىڄ ٲو وجپىٶص جؼبنحد

.ضجڂنس پطٿٷهح قع أڄ جپر٫ ڂنهح وحتٽ جپٻطوچس ج چطچص قىت ٻىڄ جؼبطهىڀ ؾحىجرٻس جغبحـد رٻحش ج ضحټ ذىح٢س و, رٻس ج ضح شووځ ىج عبٽ جألٶج جؼبىؾبس جپطٳح٪ٿس

, ٶىج٪ى جپرحچـحش و ,سجپٻطد ج پٻطوچو ,سجؼبٻطرحش ج پٻطوچو, ٽ جپىج ج ٲطججپٳو, جرل .جحملحوغحش يجش ج ضحټ جؼبرح وٮريىح جپٻػريو :أمنبط انزؼهى ػ ثؼذ3_2

وٶى ضى٫ص ,يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جچٳحټ جؼبط٫ٿځ ٪څ جؼب٫ٿځ و٪څ جؼبإس جپط٫ٿڃس جپرحزجپڃحش ڂڅ قع ٶىڂص وحت١ چٷٽ ڂطنى٪س وقىػـس وضٷنس جؼب٫ٿىڂحش دب٫ىټ مبى هځ ڂإنج وحتٽ ج ضحټ

:چٷٽ جؼب٫ٿىڂحش ويبٻڅ ضنٳهح ئذل جألمبح٠ جپطحپسپالضحټ ڂ٩ جؼبط٫ٿځ و Synchronous E-Learning):) جپط٫ٿځ جپطجڂ : أو پطٿٷ و إلؾجء جؼبنحٶـس چٳو وىى جپط٫ٿځ ٪ٿ جؽبىجء جپ وبطحؼ ئذل وؾىو جؼبط٫ٿڃني يف جپىٶص

وط٣ٿد جپط٫ٿځ جؼبطجڂڅ جؼبحٺس جپٳىـس پٻحٲـس . وجحملحوغس ذني جپ٣الخ أچٳهځ وذنهځ وذني جؼب٫ٿځڂهـجڄ ) جپط٫ٿځ جؼبطـجڂڅ ٪ڃٿـس جپطٳح٪ـٽ جپـيت ضـطځ يف قنـو جپ٣ٿرس وجؼب٫ٿڃني, وض٫طرب ڂز

.پىو ڂڅ نالټ جپٳىټ ج ٲطجسٿٷ ج٪رب ٮ جحملحوغس أو ض وٶى طځ .(1, ڀ1007,وآنوڄ :Asynchronous E-Learning))طجڂ جپٮري غحچح جپط٫ٿځ

ڂڅ نالټ ذ٫ـ , وطځجپىٶص چٳوجپط٫ٿځ ٮري جؼبرح جپ وبطحؼ ئذل وؾىو جؼبط٫ٿڃني يف ىى ني جپ٣ـالخ أچٳـهځ ضٷنحش جپط٫ٿځ ج پٻطوين ڂػٽ جپربى ج پٻطوين قع طځ ضرحوټ جؼب٫ٿىڂحش ذ

13

.وذنهځ وذني جؼب٫ٿځ يف أوٶحش ڂططحپس, ونطٷ ٲـو جؼبـط٫ٿځ جألوٶـحش وجألڂـحٺڅ جپـيت ضنحـرو (.ڀ1003,جؼب٣ري) :يمشساد انزؼهى ػ ثؼذ4_2 ,جپطٷٿىـس ذأٿىخ نح پ ٺڃػٿو ڂڅ جؼبٷجش جؼبٷجش جپيت ضى ٪څ ذ٫ى نرٯ أڄ ض٫ى

حبحظ جؼبط٫ٿٷس ذأچ٧ڃس جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى أڄ جؼبنحىؽ جپيت ضج٪ ڂ٣٫ـحش قع أغرطص جپىجحش وجأل (.ڀ1007, ڂنى)ىج جپنى٨ ڂڅ جپط٫ٿځ ضأيت شبحىح وىج ٶى هىو جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس ذحؼبإس

ئڄ أحپد جپط٫ٿځ وأمبح٠ جپطٳح٪الش وٮريىح ڂڅ جپٷججش جؼبهڃس يف ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪ـڅ ى پص ٪ىجتس, و نرٯ أڄ ضٻىڄ جؾطهحوجش ٲوس, وئمبح هبد أڄ ض٫طڃى ٪ٿ ڂرـحوب ٪ٿـځ ذ٫

.(6, ڀ1006, جپححل)وضى٦ٱ ىه جؼبرحوب ڂڅ نالټ جپطڃځ جپط٫ٿڃ . جپطى :أعبنت رظى يمشساد انزؼهى ػ ثؼذ 2- 4 -2

س ض٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وأني ذنحء ٪ٿ زبطٿٱ أحپد ضڃځ جؼبٷجش جپط٫ٿڃس ذٻٽ ٪حڀ ذني ڂإ ٶى ٻىڄ يف جؼبإس چٳهح ئيج ڂح ٺحڄ ضحىبهح ٶحتځ ٪ٿ ڂ٣٫حش ٺػريز وٺ أڄ ج نطال أقنح

.٪څ ذ٫ى ضٷىڀ ض٫ٿڃحأهنح ڂإس ض٫ٿځ ضٷٿى يف جألٽ وځ قع ضٷىڀ وقىز نحس أو ٶ :رو يظذس داخهٻىڄ ٶىجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ضڃځ ڂٷجش و

ض٫حٶى جعبحڂ٫س ڂـ٩ أ٪ـحء ىثـس :يظذس خبسعأو , نح يف جعبحڂ٫س چٳهح ذطڃځ جؼبٷجش جپطى ڂڅ ؾحڂ٫حش أني وجنٽ قىوو جپىوپس جپيت ضٷ٩ ٲهـح جعبحڂ٫ـس أو نحؾهـح إلچطـحؼ

ونٺ ٲڃح ٿ ذ٫ أحپد ضڃځ ج ؼبٷجش ٪څ ذ٫ـى يف . (21, ڀ1006, جپححل.)جؼبٷجشؾحڂ٫س و ,جؼبٳطىقس حوؾحڂ٫س ٲٻطى ,جعبحڂ٫س جپرب٣حچس جؼبٳطىقسو, جؼبٳطىقس سحڂ٫س جألڂٻٺٽ ڂڅ جعب

:جپٷى جؼبٳطىقس :Modules انغمخ ظبو انىؽذاد/يف اجلبيؼخ األيشكخ ادلفزىؽخ ادلمشسادرظى :أوالڂـڅ يبٻنوڂٻػٱ, فبح پٿ٣حپد ذأڄ نؿ جؼبىجو جپيت ىهح ذٻٽ ىقىجش جپنٷس چ٧حڀ جپڃف

طځ ؤس ضٻحڂٿس ذني جؼبىجو, حبع يف ئٳحءهځ ىج جپ٣ـ و .جپطٺ ٪ٿ جحملطىي ذٻٽ ڂطىجٽوٲٵ حٮس ڂو٨ ضذى وضٷ ڂطٻحڂـٽ, ئڄ چ٧ـحڀ وطځ وٲٵ ڂ٫حري جؼبهځ وج ىځ أو , جنطحىح

نهح ٪حڂٽ جپىٶص پالـط٫حخ وجپطكـري طٿٱ جپٷىج٪ى, وڂـب رف ؾىج ئيج ٢رٷص ٪ٿوپىقىجش ج (ش.خ, ڂٿني وجعبٿاليت) .وجپطكٿٽ

ٷىڀ ڂٺ ئ٪ـىجو جپركـىظ و ,ڀجعبحڂ٫س جألڂٻس جؼبٳطىقس ڂڅ جعبحڂ٫حش جؼبطرنس ؽبج جپن٧حوض٫ى ـ وض٣ى جؼبنحىؽ جپطحذ٩ پٿؿحڂ٫س جألڂٻس جؼبٳطىقس ذا٪ىجو حڀ وضڃځ جؼبٷجش جپط٫ٿڃس ذحطهىجڀ چ٧

جپط٫ٿڃس جپٯريز حبع ضرف ٺٽ وقىز ٶحتڃس ذجهتح وڂطٻحڂٿس ڂ٩ ذٷس جپىقىجش حپىقىجش جپط٫ٿڃسذ :سجپط٫ٿڃس جپطحپ وضطٻىڄ جپىقىز جپط٫ٿڃس ڂڅ جپ٫نح ,جألني

14

: أنبس وجس جپىقىز - وربٳه ٪ٿ ڂىجٿس ض٫ٿڃو ڂـڅ ىٴ جپىج پىجس جپىقىزوى ڂٷىڂس ضپيت ى ضٷىڂهح پو ىه جپىقـىز, ووڄ أڄ ش ججوز هبح, وض٫ه ذٷڃس جؼب٫ٿىڂحىڂحش جپىنالټ جؼب٫ٿ

جپىقىز ض٫ پو ڂ٫ٿىڂحش ڂرحز ڂڅ ؿبطىي

ذىز ڂرحز, وى ٿىٺس يبٻڅ ٶحهح ـبؾحش وضح٬ يف ىز: جألىىج جپط٫ٿڃس پٿىقىز - .زڄ إوو جؼبط٫ٿځ ذ٫ى وجس جپىقىضٱ جپٿىٸ جؼبطىٶ٩ أ

جپىقىز و٫ى س يفجألحوطڃٽ جپځ جػب٣ ٪ٿ سبػٽ پٻحٲس جپ٫نح : جپځ جػب٣ پٿىقىز - .يجٺضـو وذنحتـو جؼب٫ـيف دبػحذس ىز يىنس ضح٪ى جؼبط٫ٿځ ٪ٿ ضن٧ځ جؼب٫ٿىڂحش وجپذ١ ذنهح يف

طٳ٨ ڂنهح ستجپىقىز وٶى ضٻىڄ ٪نح وطڃٽ ٪ٿ جؼب٫ٿىڂحش جپيت ضطڃنهح: جپىقىز يؿبطى -أو نربجش, أو ڂرحوب وٶىج٪ى, أو ٮري يپٹ, وـطځ , وٶى ضٻىڄ ڂ٫ٿىڂحش أو ڂٳحىځ,ي٪نح أن

ذىز ضىٲ٩ جؼبٿٽ ٪څ جؼبط٫ٿځ وضح٪ىه ٪ٿ جٺطـحخ يطىج جحمل٩ جپطٿڃكحش جؼبنحرس وضن٧ځ ىووضؿ٫و ٪ٿـ جپركـع پىو وحوز ٺځ جؼب٫ٿىڂحش يف ىه جؼب٫يف, وجپطكٽ وضنڃس جؼب٫ٿىڂحش

.وج ذطٻح وجپطٳٻري وجپنٷىووڄ جػبـى يف يف جپىقـىز جپتـس وضطڃٽ ٪ٿ جپ٫نح وجؼب٫ٿىڂـحش : نالس جپىقىز -

جؼب٫ٿىڂحش جپيت وهح , حبع يبٻڅ پٿڃط٫ٿځ ڂڅ نالټ جػبالس جطؾح٨ ٺحٲسيجپطٳالش ڂز أن .ڂڅ نالټ جپىقىز

, جؼب٫ٲس: ض٫ٿځ جپ٣الخ ٪نى ڂطىحش جپط٫ٿځ جؼبهطٿٳس هى ئرل ٶحو: ج نطرح جپر٫ى پٿىقىز - .طڃٽ ٪ٿ ٺځ ٺرري ڂڅ جألثٿس جؼبطنى٪س جپط٣رٵ, پپٹ ٲهىو, جپٳهځ و

هنحس جپىقىز, وٶى ٻىڄ إج حبػح ٣ٿد ٲو ڂـڅ جؼبـط٫ٿځ وأيت يف: جپنح٠ جپط٫ٿڃ پٿىقىز -ٲڃح ضر١ دبىى٨ جپىقىز جپيت وهح, وٶى ٻىڄ ئ٪ىجوج پنـىوز جؼب٫ٿىڂحش پىو ئؾجء حبع إلغجء

جؼبـط٫ٿځ ٪ـرب ڂحىىز پ٫ ض٫ٿڃ ٪ٿ جپٳىى أو أٶج جپٿ أو ئچحء قٿٷس پٿڃنحٶس ذني أو

(ڀ1007, ڂنى) .جإلچطچص (:Course-Team)أعهىة فشك ادلمشساد اجلبيؼخ انربغبخ ادلفزىؽخ رظى ادلمشساد يف: صبب

جپ ض٣رٷـو جعبحڂ٫ـس (Course-Team)أٿىخ ئچطحؼ جؼبٷجش ٪څ ٢ٵ ٲٵ جپطڃځ ٫ى ضٻٿـٱ وطځ ڂڅ نالټ ,ى٪ح يف ڂإحش جؼبٳطىـ جپرب٣حچس و٪ىز ؾحڂ٫حش ڂڅ أٺػ جألحپد

ـ٣ٿ٩ و ٲٵ ؼبٷ وجقى أو أٺػ طأپٱ ڂڅ نربجء جؼبىى٨ وڂڃڃ جپط٫ٿځ وڂنطؿ جپطٷنحش, قـع ڂڅ ڂٷجش وڂنـحىؽ, جعبحڂ٫س يف ضڃځ ذجڂؽ جألحذحپىو جپرب٣حين ڂ٫هى ضٷنس جپطذس

نربجء جؼبـىجو حٸ ڂڃڃى جپط٫ٿځ يف ربىى ڂىجٳحش ضٿٹ جؼبٷجش وجؼبنحىؽ ؾنرح ئذل ؾند ڂ٩ـ 22ئذل 9ز ڂـڅ طٻىڄ ٲٵ جپطڃځ ٪حو (.26, 21ڀ, 1001پححل, ج) .جپىجس ى ڂـڅ ٪

15

.وـٻضري ,ؿبو ,ضٷىن حطجنو, ضٷنس جپط٫ٿځ حطجنو ,ـبطني يف جحملطىي 3-1ڃنهځ ٺت پٿٳٵ و٫ىن جپٳٵ دبثىپس ٺحڂٿس يف ئچطحؼ ڂڅ نالټ جؾطڃح٪ـحش جألٺحويبنيو٫ني أقى

جؾ٫ـس جؼب, ربىى ٺحضد أو جغنحڄ پٻٽ ٲٽ أو وقـىه , ربىى جؼبىج٩ :٪ىىز حبع ٷىڂىڄ ذـذـجڂؽ , وـحت١ ڂط٫ـىوز )ڂحوٶس جؼبىجو جپط٫ٿڃس , ڂحوٶس جػب١٣, ڂحوٶس جپىقىجش, وجپطكٿٽربىٽ جؼبحوز جپط٫ٿڃس ئذل جپطك وڂڅ مث ڂحوٶطهح ڂز أني . وربىٿهح ؼبٺ ئچطحؼ جؼبىجو...( ٲىى

(.Brahmawong), 1992. ذ٫ى جإلچطحؼ جپٳ ": "Victoria بيف عبيؼخ فكزىس أعهىة رظى ادلمشساد:صبنضبدبنحٶحش ٮري ظبس ذني ٲـٵ جؼبٳطىقس حضڃځ جؼبٷجش يف ؾحڂ٫س ٲٻطىجپ٫ڃٿس جپيت طځ هبح ضرىأ

وىى جپ ـڃځ ٷ نرري جضح ش وٺحضد جؼبونرري ئ٪الڂ , ووطٻىڄ ڂڅ ڂڃځ , ځ جپطڃڀ جػبحؾ وٷىڀ دبجٶرس جپ٫ڃٿس, وذٻٽ ىجؼبٷذني نٿس , وونٳ ؽبځ جؼبطحذ٫س جپطٻىنس جپىج ٷ ٪ڃٿحجؼب

. ن جإلصبحرلىضنٳ جپطٷووو ٷىڀ ذحپطحو وٶى ٷىڀ ذح نطرح قىت طځ ذبه ڂىوز سبهىس پٻ طځ ضٷىيبهح ئذل أقـى جؼبٷڂڅ ىه جپنٷ٣س رىأ ضڃځ

. جػبربجء پٿڃجؾ٫س جألوپس

رحه ألوټ ڂز دبؿڃى٪س ڂڅ جپ٣الخ يف ڂنطٱ جپٳطز جپىجـس طځ جنط جؼبٷ٪نى ذبه و, :ڂڅ جپ٣ـالخ ٪ـڅ ٷىڀ جؼبٷځ جػبحؾ وٲٵ جپطڃځ جپط٫ٿڃ ذحغبىټ ٪ٿ جؼب٫ٿىڂحش

پ٣الخ ٪ـڅ جپطـڃځ جحملـىو نحٶس أٺػ ضٺج قىټ آجء جڂ, جؼبٷجچ٣رح٪حش ٪حڂس ٪څ . ٢ٷس جپطٳح٪ٽ ذني جؼب٫ٿځ وجپ٣حپد ح٪ٿسٳڂنحٶس غحپػس أو جطرحڄ ط٫ٿٵ ذ ,پٿڃٷ

ضطهىڀ ووو جپ٣حپد يف جپطٷىن جپ طځ يف ڂنطٱ جپٳطز جپىجـس پطكـني جؼبٷـ .ٺٻٽ جؼبٷثٿس أني خبى ضن٧ځ إلهبحو أو ذطٷىن ٲح٪ٿس جپطڃځ ڂـڅ ڀ ذى٩ جطرحڄ پٿ٣الخ وٷىڀ أح ى, ٷىڀ جؼبٷجؼبٷيف هنحس

ٲح٪ٿـس , ٲح٪ٿس ضن٧ځ جؼبحوز: ٲٵ جپطڃځ وجپثىڄ جپيت طځ جپطٷ ٪نهح ٪حوزوؾهس چ٧ ٿٹ پطؿڃ٩ جؼبىجو وذبهـ ڂٷىج جپىٶص جؼبطهو ,وڂالتڃس ؿبطىحش جؼبٷ چى٪ـس ,جؼبٷـ

. (Potter, 1998, 17-18-19)چ٧حڀ و٪ځ جپ٣حپد ٲح٪ٿس, جپط٫ٿڃس جپنح٢حش

: عبيؼخ انمذط ادلفزىؽخساثؼب أعهىة رظى ا نزؼهى يفط٣ٿد ئچطحؼ جؼبٷجش جپط٫ٿڃس يف ؾحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس أٿىخ يف جإل٪ىجو وجإلنجؼ وٲٵ وپٽ

ورىأ ذا٪ىجو : ه قع يب جؼبٷ ذحؼبجقٽ جپطحپس ٶرٽ أڄ ٿځ پٿ٣الخريجعبحڂ٫س پطڃځ جؼبٷجش وڂ٫حجپطنٵ , مث جپ٣رح٪س , ٿو جپطك جپٿٯى, جپطڃځ جپط٫ٿڃمث , مث جپطكٻځ جپ٫ٿڃ, جؼبحوز جپط٫ٿڃس

.ٲحإلٶج جپنهحت, جپطڃځ جپٳ مث ,وجإلنجؼ

16

جپى٪ىز ئذل جؾطڃح٪حش ٲٵ جؼبٷ ذنحء ٪ٿ جغبحؾس و وجپٯـ : ضرىأ ڂقٿس جپطڃځ جپط٫ٿڃ ذـضنٳـس ن٣ـس ٩ طځ وو ,وت ج ؾطڃح٪حش جؼبڃځ جپط٫ٿڃ وٻىڄ ڂٷىح يف جپىٶص چٳو

٪ڃحټ أ٪ـحء وطځ و٩ ن٣س ڂنس أل, ڂٳٿس يف ج ؾطڃح٪حش جألوذل پٿٳٵ ذحپط٫حوڄ ڂ٩ جأل٪حء .پٿه٣س جپطنٳس جپٳٵ وٲٷح

جپـو٠ وجأل٢ـ ذاضرـح٨ يف ٺٽ ن٣ىز ڂڅ ن٣ىجش ئ٪ىجو جؼبحوز ىڄڄ جألٺحويبىجؼبهطٷىڀ .پٽ جعبحڂ٫سوجپى٦حتٱ جپط٫ٿڃس جؼبٷز يف أٿىخ و

يف ـىهتح ( وقىز وجس وجقـىز )اٶج جپ٫نس جألوذل ڂڅ جؼبٷ جپىجذٷىڀ جؼبڃځ جپط٫ٿڃ .جپطٷرس جؼبطٻحڂٿس وجبڃ٩ ٪نحىح جپٳنس

ڂجؾ٫س ٺٽ وقىز ٳ٬ ڂنهح جؼبهط جألٺحويب ڂڅ ئ٪ىجوىح پٿطأٺى ڂـڅ ربٷـٵ جپـو٠ ضطځڃٽ ٪ٿو ڂڅ وحتٽ وأحپد وڂط٣ٿرحش ضذىس پطٻـىڄ طوڂح ض وجپ٫نح يف ذنحء جپىقىز وأٶحڂهحٺحألىىج جپطىس جپط٫ٿڃس وجپط٣رٷحش وجپطىرحش وجألڂػٿـس , ڂحوز ڂنحرس پٿط٫ٿځ جپجيت ٪څ ذ٫ى

وجؼبٿهحش و٢ٴ جپ٫ وأٿىخ جپٻطحذس وأحپد ئغحز ووجٲ٩ جپىج وچح٢و وضٳح٪ٿو ڂ٩ , جغبسځ وجچؿحڀ جؼبحوز ڂ٩ نٿٳحش جپٳثحش جؼبطهىٲس ڂڅ جپىجني وطځ ٺٽ يپٹ وٲٷـح جؼبحوز وضٳى جپط٫ٿ

.پىپٽ أٿىخ جعبحڂ٫س

جپىقىجش جپىجس جپيت أ٪ىىح ٺـٽ ڂنـهځ –ڂ٫ىوج جؼبحوز جپ٫ٿڃس –طرحوټ جؼبهطىڄ جألٺحويبىڄجؾطڃح٪حش نحس ؽبـځ ڂڅ ٶرٿهځ ربٷٷح پالچؿحڀ وج ضحٴ وجپطٻحڂٽ و٪ٷى سبهىج ؼبجؾ٫طهح صبح٪ح

يف ئؾجء جپطٷـىن جإلهحڀ ڂطٷرالوطځ طځ ئچطحؾو هنحتح ئذل ڂى ٲٵ جؼبٷضٿځ ڂحو هبج جپٯ٪رى جؽبحو و٪رـى .)يبٻڅ أڄ طضد ٪ٿ يپٹ ڂڅ ئؾجءجش وض٫ىالش جؼبطڃ پٿڃٷ جپىج وڂح

.(244-247-241, ڀ1000, جپجٴ : نزؼهى ػ ثؼذيزغراد صلبػ ثشايظ ا 5- 2

: أڄ ضڃځ ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وضٷىيبهح نرٯ أڄ رىن ٪ٿ( 40-79, 1001) ٺ جپححل . ضى٦ٱ ٪ڃٿس جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبن٧ڃس يف ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى -جغبـى جإلضحقس وجؼبوچـس وجپطٳح٪ٿـس و : ضىجٲ جػبحت جپطحپس يف ضٷنحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى -

ج ؾطڃح٪ وجپىجالش جؼبنحرس وڂالءڂطهح ػبحت جؼبطٳىڅ و٢ر٫س ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪ـڅ . ذ٫ى وجپطٻٿٳس

. ضىجٲ ٪ن جپطٳح٪ٽ ذني جؼب٫ٿځ وجپ٣حپد وذني جپ٣حپد وڂىجو جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وذني جپ٣الخ -

.ضىجٲ ٪ن جپطٯس جپجؾ٫س ڂڅ جؼب٫ٿځ ئذل جپ٣حپد وذني جپ٣الخ أچٳهځ -

ضى٦ٱ أحپد جپط٫ٿځ جپيت ضى٪ځ ڂٳهىڀ ربٻځ جؼبط٫ٿځ وربڃٿو ڂإوپس ض٫ٿڃو ڂػٽ جپط٫ٿځ جؼب٫طڃى - . ٪ٿ قٽ جؼبٻالش وجؼبح٩ ووجحش جغبحپس

17

ضى٦ٱ جطجضؿحش وأووجش و٪ځ جپطٳح٪ٽ يف ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂػٽ جپـط٫ٿځ جپط٫ـحوين - . وجنطح جپطٷنحش جپطٳح٪ٿس

. ش ض٫ٿڃس ىحوٲس پى٪ځ جغبٳ جپجيت وجپط٫ٿځ جپجيت پىي جؼبط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىضىٲري حٶح -

و٪ځ جپر٫ى جإلچحين پربچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂڅ نالټ ڂالءڂس جپربچحڂؽ غبحؾحش جؼبط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى - . وضىٲري جؼبحچىز جپٳنس وجپطٳح٪ٽ يف ڂجٺ جپىجس جحملٿس

. حه ذٯ ربنو وٲ٩ ڂطىي ٲح٪ٿطو وٺٳحءضوڂج٪حز ذبد ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجنطر -

ڂج٪حز جپ٫ىجڂٽ جؼبضر٣س ذطٻٿٳس ٪ڃٿس ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى دبح يف يپٹ ضٻٿٳس جپطڃځ - . وجإلچطحؼ وجپطىٽ وجؼبحچىز جپٳنس وجپط٫ٿڃس وجپطٻٿٳس جؼبطڃز

(:Instructional Design )انزظى انزؼه _صبب يف ؾبحټ ڂن طنحش جپٷڄ جؼبحجپيت ٦هش چرح ٫طرب ٪ٿځ ضڃځ جپط٫ٿځ أقى جپ٫ٿىڀ جغبىػس ذنطـحتؽ جپىجـحش وجپركـىظ پٿڃىـطني وض٣ى ڂٳهىڀ جپطڃځ جپط٫ٿڃ چطؿس پطأغه, جپط٫ٿځ

ذـرد وٶى جطٷ٣د جپطڃځ جپط٫ٿڃ جىطڃح ڂطجىج .(214, ڀ1004, حدل) جؼب٫ٲسجپٿىٺس و٫ى جپطڃځ جپط٫ٿڃ جپ٫حڂٽ ذحپنرس پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى و ,جپطٷىڀ يف جپط٫ٿځ وجإلوجٸ وجپٺحء ج ٣نح٪

يف وجطو ٪څ (Wagner,1994)ؾن جٺڃح ري و يف ىج ججملحټ جپت پطكني چى٪س جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ Sherry, 1996). ) قبحـ ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يفجپ٫ىجڂٽ جؼبإغز

ٺڃـح ٻـىڄ , ؿبىووزجپيت ذبڃ٩ ذني جؼبىني وجپ٣الخ يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٪نىڂح ضٻىڄ جػبٿٳس وپپٹ ضٻڃڅ جغبحؾس پطىٲري آپس , ٫طڃى جپ٣حپد ٪ٿ جپىجس جپجضس, ج ضحټ ذنهځ يف قىووه جپىچح

وز پٿـىج وڂط٣ٿرـحش وئ٢ح پٿط٣ى وجپطه١٣ وجپطأٶٿځ جؼبن٧ځ پٿطى جؼبر ٪ٿ جغبحؾحش جحملىىٲىح جپطڃځ جپط٫ٿڃ ذنڃحيؾـو وآپحضـو جػبحـس ذط٣ـى وضـڃځ جپيت جحملطىي وىه جپس

(223, ڀ1001, وحڄ).جپط٫ٿځ

ٲٿٻٽ, ىؾى ئصبح٨ ذني أىٽ ج نطح قىټ ڂ٫ىن ؿبىو پوحپنرس ؼبٳهىڀ جپطڃځ جپط٫ٿڃ ذ ىڀ ضـڃځ جپط٫ٿـځ ٳهٲڃ ,نحٸ ٶىجځ ڂطٺس يف ربىى جؼبٳهىڀىڂنهځ ؤس وجؾطهحو پٻڅ ذحپ٫ڃىڀ

ضڃځ جپط٫ٿـځ و, ضڃځ جپط٫ٿځ ٺ٫ٿځ) طهىڀ يف غالغس حٶحش أحس يف أوذحش ضڃځ جپط٫ٿځ (.777, ىـ2418,طىڄ) (ڃځ جپط٫ٿځ ٺ٫ڃٿسو ,ٺڃهنس

ٲو جغبٿس ٿځ جپ ركع يف ئهبحو أٲـٽ جپ٣ـٴ ذأچو جپ٫: ذحپنرس ؼبٳهىڀ جپطڃځ جپط٫ٿڃ ٺ٫ٿځ ٫مث ضى ىه جپ٣ٴ يف أٻحټ ونجت١ ڂٷننس ض٫ى وپال پىج٩ جؼبنحىؽ ري ,جپط٫ٿڃس جؼبٮىخ ٲهح

ووپـال پٿڃ٫ٿـځ ـري ٪ٿـو يف أغنـحء ٪ڃٿـس , ٪ٿو يف أغنحء ٪ڃٿس ضڃځ جؼبنهحؼ وضن٧ڃـو (.219, ڀ1004,حدل.)جپط٫ٿځ

18

جػب٣ىجش جؼبن٧ڃس جؼبططحذ٫س جپـيت : ىأڄ پطڃځ جپط٫ٿڃ ٺڃهنس ى (Mager,1997)وٺ ڂؿ ٷىڀ هبح ڂڃځ جپط٫ٿځ پطه١٣ جپنح٢حش و جؼبىجو جپطىس وجپيت ٣رٵ ٲهـٽ ڂرـحوب جپـط٫ٿځ و

.جپطى

ئذل أ ڂىي نىد؟ ڂح جألىىج جپطىس جؼبجو ربٷٷهح؟ –

ؿحش و جؼبىجو جپط٫ٿڃس جپيت طىٿنح ئذل ٺٱ نٽ ئذل يپٹ جؼبىي؟ ڂح ج طجض – ربٷٵ جألىىج جپطىس؟

ٺٱ نطكٷٵ ڂڅ أچنح وٿنح ئذل يپٹ جؼبىي؟ ٺٱ يبٻڅ ضٷىن و ض٫ـىٽ جؼبـىجو – (ىـ2411, جپٺ)جپطىس؟

وذحپنرس ؼبٳهىڀ جپطڃځ جپط٫ٿڃ ٺ٫ڃٿس ٲٷى ٪ٲطو ـبطربجش جپركع جپط٣رٷـ جبحڂ٫ـس ذـني ذأچو جپط٣ى جؼبن٧ځ پٿڃىجٳحش جپط٫ٿڃس ذحطهىجڀ چ٧حش جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ پڃحڄ (Penn)ڂٻس جأل

وض٣ى أچ٧ڃس جپطىٽ پطٷحذـٽ , وجألىىج شوطڃڅ ٺحڂٽ ٪ڃٿس ربٿٽ ج قطحؾح, ؾىوز جپط٫ٿځ چح٢حش جؼبـط٫ٿځ و جنطرح وضٷىن جپطڃځ و, و ض٣ى جؼبىجو وجپنح٢حش جپط٫ٿڃس, ىه ج قطحؾحش

Applied Research Laboratory, 1996)). ؽبح ڂ٫ىن ٪ٿ جؼبطىي " جپطڃځ"والق٥ ىنح أڄ ٺٿڃسوٺپٹ ئذل ن٣ىز ڂ٫نـس يف ىـج , قع ضري ئذل أٿىخ جپن٧ځ ذ٫حڂس, جپحڂٽ وجؼبطىي جحملىوو

ڃ وو جپ٫ڃٿس أڄ جپطڃځ جپط٫ٿ McGrff,2000)) وٺ. (63ڀ, 298ٿ وط, )جألٿىخ جپط٫ٿڃس ذحإلؾجءجش جؼبنحرس ون٧ځ ڂٻىچحهتح ذططحذ٩ ڂن٣ٷ و٫حعبهح ٺڃن٧ىڂس ڂطٻحڂٿس ضطٻىڄ ڂـڅ

.(ىى ضذى) ٪ىز ڂٻىچحش ض٫ڃٽ ڂ٫ح پطكٷٵ ٮ ڂطٸ

Instructional)وض٫طڃى ٪ڃٿس جقبح جپطڃځ جپط٫ٿڃ ٪ٿ ڂحڃ ذنڃحيؼ جپطڃځ جپط٫ٿڃ

(Design Models , وىه جپنڃحيؼ ٮحپرح ڂح ضڃػٽ يف ٻٽ ځ ن٣ ڂطڃنح ڂڃ پٻٽ ٪ڃٿـسوٲڃح ( 747, ىـ2418 ,طىڄ)ڂڅ ٪ڃٿحش جپطڃځ وضٿٽ قىوغهح و٪الٶطهح ذرٷس جپ٫ڃٿحش

.ٿ جط٫ج وضٳٽ ٪څ جپنڃحيؼ جپطڃځ جپط٫ٿڃ : برط انزظى انزؼه من 2- 3إلچـحء ڂڃڃىج جپط٫ٿځجإلحوس جپىٶٷس جپيت طر٫هح جپط٫ٿڃ جػب٣ى٠ځ مبحيؼ جپطڃض٫طرب

ٲهه جپنڃحيؼ ى ٪و ڂىز پ٫ڃٿس جپطڃځ . وس ٪ڃٽ أو ووز ضىرس أو ذچحڂؽ ض٫ٿڃ, وضح٪ى مبحيؼ جپطـڃځ .McGrff,2000))جپط٫ٿڃ قع رني جپنڃىيؼ جپ٫الٶس جؼبطرحوپس ذني ٪نحه

يف وٱ ٪ڃٿس ئؾجء جػب٣ىجش جؼبهطٿٳس پٿطڃځ جپط٫ٿڃ وسبٻـڅ ڂـڅ ج ضـحټ ذـني جپط٫ٿڃ . جؼبڃڃني جپط٫ٿڃني ڂ٩ ذ٫هځ وڂ٩ أكحخ جپأڄ پٿڃو٨ جپط٫ٿڃ

19

ض٫ى مبحيؼ جپطڃځ جپط٫ٿڃ ؿبٿس طبس و٪څ نس ڂڅ جپركع يف ٪ڃٿس جپط٫ٿځ ٲٻـٽ و يپٹ ٲح٪ٿسويف ڂ٧٫ځ جغبح ش ٪ٿ جپركىظ جپيت ضرني ڂٻىڄ ڂڅ ڂٻىچحش جپنڃىيؼ ڂر ٪ٿ چ٧س

وـٹ وٺـح )ؼبطنى٪ـس جؼبٻىڄ وجپنڃىيؼ هبڃ٩ ڂ٫ح يف ٺٽ ڂطڃحٹ ٺػريج ڂڅ جؼبٳحىځ جپطذىس ج٪ڃٿحش وئؾجءجش ڂحقرس ؽبح يبٻڅ أڄ ضط٫ڃٽ إلچطحؼ ڂىجو ضذىـس وهبڃ٩ ٺپٹ , (4ڀ , 2998 . ٲ٫حپس

پٿطڃځ جپط٫ٿڃ ذٽ ىنحٸ ٪ىز مبحيؼ ذ٫هح ڂ٫ٷى وجنـ و ىؾى مبىيؼ ڂٳو أو ؾى س يجهتح قع ضطهىڀ ڂـىنٽ جپـن٧ځ پٿطـڃځ جألحڂ٧٫ځ جؼبٻىچحش ٪ڃىڂح يف ذ١ وضطٸ

ىحڂـس چح٢حش وضطٸ مبحيؼ جپطڃځ جپط٫ٿڃ ٪ڃىڂح يف غالغس (.202ڀ, 2999جغبٿس, )جپط٫ٿڃ ( 207, ڀ1000)وٺ ٲ٣ـحڂ .(McGrff,2000)وجپطٷىن ض٣ى جإلطجضؿسوجپطكٿٽ, : وى

.ى ؾىى مبحيؼ جپطڃځ جپط٫ٿڃ( جپطٷىن , ض٣ى جإلطجضؿس, جپطكٿٽ)أڄ ىه جؼبجقٽ

ڂڅ مبحيؼ جپطـڃځ جپط٫ٿڃـ مبحيؼ ض٫ٿڃس ٺ٫نس ٯريز ألذ٫س ٣ٴطځ جپطو : وىـ مبىيؼ و (Generic ID Model)جپنڃىيؼ جپ٫حڀ پٿطڃځ جپط٫ٿڃ , Dick & carey وٹ و ٺـح

ـ ڂڅ أه مبحيؼ جپطڃځ جپط٫ٿڃقع ض٫طرب ىه جپنڃحيؼ , Kemp ٺڃد مبىيؼو هحوپٻـٽ ڂن .ڂٳحىځ نحس

(:Generic ID Model)انىرط انؼبو نهزظى انزؼه 2- 2- 3أو جذطٻـح پطـڃځ ذچـحڂؽ أو ض٣ـى ڂنـطؽ حئـحو وپـال ىٲ ىج جپنڃـىيؼ

ڃس ٿ٪څ ذىجس پٻ٫رب قع ٺٽ ق "ADDIE Model"وڂ پو ذـ . (McGrff,2000)ض٫ٿڃ :ويپٹ ٺڃح ٿ چ٧حڀ جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ىج جپنڃىيؼڂقٿس ڂڅ ڂجقٽ ضري ئذل

(A : Analyze D: Design, D: Development, I : implementation, E: Evaluation). وـري ٷـځ ٪ڃٿـس جپ٫حڀ جپنڃىيؼ ذل أڄئ (Ensgminger & another, 2004, p61) آنوڄ وجقبڃنؿ

قـع ,جپطكٿٽ وجپطڃځ وجپط٣ى وجپط٣رٵ وجپطٷىن :ڂجقٽ ى ضڃځ جپن٧حڀ جپط٫ٿڃ ئذل طبسـس يف ٷس وجپنطحتؽ جپنهحتذجؼبڃځ جپط٫ٿڃ ئذل ن٣ىز ح ٷىوچطحتؽ جپطٷىن جپطٻى پٻٽ ڂقٿس ٶى ضأڄ

وٶى ضطىجنٽ ىه جؼبجقٽ ويبٻنهح أڄ ضطـجذ١ أقحچـح .ڂقٿس ڂ٫نس ىى ذىجس ئچطحؼ پٿڃقٿس جپٷحوڂس( 1)ٻٽ .و٪ڃىڂح ٲاڄ ىه جؼبجقٽ ضٷىڀ ن٣ىز ٪س ڂچس وونحڂٻس پط٣ى ضڃځ ٲ٫حټ وٺٳإ

(Penn stat university ,2000).

21

: يشؽهخ انزؾهمٽ ى أح صب٩ ڂجقٽ جپطڃځ جپط٫ٿڃ وأغنحء ىه جؼبقٿس, هبـد أڄ ض٫ى ڂقٿس جپطكٿ

وٶى ضطڃڅ ىه جؼبقٿس ذ٫ جألحپد جپركػس , وڂىىح وربىى جغبٿىټ جؼبطحقس طځ ربىى جؼبٻٿسوٮحپرح ڂح ضطڃڅ ـبؾحش جؼبقٿـس . جػبحس ڂػٽ ربٿٽ ج قطحؾحش, ربٿٽ جپى٦حتٱ, وربٿٽ جؼبهحڀ

.ؼبهؾحش ڂىنالش ؼبقٿس جپطڃځىه جو. جپط٫ٿڃس, وؾبڃى٪س ڂڅ جؼبهحڀ جپيت هبد ض٫ٿڃهحجألىىج

: يشؽهخ انزظىضطڃڅ ىه جؼبقٿس جطهىجڀ ـبؾحش ڂقٿس جپطكٿٽ ڂڅ أؾٽ وـ٩ جـطجضؿس پط٣ـى

ـ و ڂقٿس جپطكٿٽ ,ألىىج جپط٫ٿڃس جپيت مت ربىىىح يفونرٯ جپطه١٣ ىنح پجپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس , ى ٶ, س جألىىج جپ٫حڂس وڂىجو ج نطرحطڃڅ ڂقٿس جپطڃځ ٺطحذس وٱ ٪څ جألٲجو جؼبطهىٲني, وٺطحذض

. جپط٣ىـبؾحش ڂقٿس جپطڃځ ڂىنالش ؼبقٿس و. وجنطح چ٧حڀ جپطىٽ , وو٩ جپططحذ٩ جپ٫ڃٿ

: يشؽهخ انزغىش و٫ى جؽبى ڂڅ ىه جؼبقٿس, . جپطكٿٽ وجپطڃځ ىه جؼبقٿس ٪ٿ ٺٽ ڂڅ ڂقٿيت ض٫طڃى

طځ ض٣ى جپط٫ٿڃحش وصب٩ جپىحتٽ و٩ جػب١٣ پٿىو وئچطحؼ جؼبىجو جػبحس هبح وأغنحء ىه جؼبقٿس .ضووٶى طڃڅ يپٹ ذجڂؽ جغبحد جرل وأؾه. جپيت ى طځ جطهىجڂهح وأس وغحتٵ ڂى٪ڃس

: شؽهخ انزغجكيپط٣رٵ ئذل جپطىٽ جپٳ٫ٿ پٿط٫ٿځ , ىجء ٺحڄ وجنٽ قؿجش جپىجـس أو يف ضري ڂقٿس ج

وهتى ىه جؼبقٿس ئذل جپطىـٽ جپٳ٫ـحټ پٿڃـىجو . جؼب٫حڂٽ أو ىجء ٺحڄ ٪څ ٢ٵ جغبحد جرلوهبد أڄ ض٫ڃٽ ىه جؼبقٿس ٪ٿ ض٫ ٲهځ جپ٣الخ ؽبه جؼبىجو, ٺڃـح هبـد أڄ ضـى٪ځ . جپط٫ٿڃس

. ضنحٶٽ جؼب٫ٲس ڂ٫هځ ڂڅ جؼبجقٽ جپط٫ٿڃس ئذل جؼبجقٽ جپ٫ڃٿس أىىجٲهځ وضڃڅ

انتطبق

انتطىش

انتصى

انتحهم

انتقىى انتكى

انتقىى ا الخبن (3)شكم

"ADDIE"جپنڃىيؼ جپ٫حڀ پٿطڃځ جپط٫ٿڃ

21

: يشؽهخ انزمىمي٪ٿ ڂىج ٪ڃٿس جپطڃځ جپطٷىن ٪ڃٿس جپط٫ٿځ وهبد أڄ طځ ٲح٪ٿسيف ىه جؼبقٿس طځ ٶح

. ذنحءج أو هنحتح جپطٷىنجپط٫ٿڃ أ يف ئ٢ح جؼبجقٽ وٲڃح ذنهح وذ٫ى جپط٣رٵ وٶى ٻىڄ

: انزكىينانزمىمي ىى ربني جپطٷىن و٫ى جپٯ ڂڅ ىج جپنى٨ ڂڅ . أغنحء جؼبجقٽ وٲڃح ذنهح جپطٷىن طځ ىج

. ٪ڃٿس جپط٫ٿځ ٶرٽ ض٣رٵ جپنهس جألنريز

: اإلمجبيل انزمىمي رحچحش جپڀ جپ٫حڂس پٿط٫ٿځ وٮحپرح ڂح طځ جطهىج ٳح٪ٿسجپضٷىن ڂڅ نالټ طځ ذ٫ى جچطهحء جپط٣رٵ

ڂػٽ جء ؾبڃى٪س ڂڅ جؼبىجو جپط٫ٿڃـس أو ٪ـىڀ ـجءىح, )ڂڅ أؾٽ ن٩ جپٷججش جػبحس ذحپط٫ٿځ وٲڃح ٿ ڂػـحټ پٿڃهـحڀ .(Braxton & another,2000) (جطڃجس جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس أو ئٷحٲهح

:Mcgriff, 2000)) (ADDIE)جإلؾجتس وجؼبهؾحش پٻٽ ڂقٿس ڂڅ ڂجقٽ جپنڃىيؼ جپ٫حڀ

سلشعبد انؼخ يهبو انؼخ انزؾهم

ػهخ حتذذ يب جغ رؼه رمذش االؽزبعبد . حتذذ ادلشكهخ .

حتهم ادلهبو .

يهف ادلزؼهى . وطف انمىد .

حتذذ االؽزبعبد وادلشكالد .

حتهم ادلهبو . انزظى

ػهخ حتذذ كفخ انزؼهى ؼبيخكزبثخ األذاف ان

رغىش يىاد االخزجبس .

ختغظ عشمخ انزؼهى .

حتذذ ادلىاسد .

رلىػخ ي األذاف انمبثهخ نهمبط .

اعزشارغخ رؼهخ .

يىاطفبد منىرعخ .

انزغىش ػهخ ئزبط ادلىاد

انؼم ي خالل اإلعشاءاد.

رغىش انكشاعبد انزذسجخ وادلخغـظ . االغبيب وانرببيظ

خ انمظظخ انهىؽ .

انض .

انزؼهبد احلبعىثخ . انزغجك

ػهخ ئدخبل ادلششوع يف عبق انىالغ رذست ادلذسعني .

انزغشثخ . رؼهمبد انغالة , انجببد .

انزمىمي ػهخ حتذذ كفبءح انؼهخ انزؼهخ

رغغم انجببد .

رفغر زبئظ االخزجبس .

اخلشجينيئعشاء يغؼ شبيم ػه .

انشبعبديشاعؼخ .

انزىطبد .

انزمشش اخلبص ثبدلششوع .

منىرط يمؼ .

جقٽ جپنڃىيؼ جپ٫حڀؼبؼبهحڀ جإلؾجتس وجؼبهؾحش ج( 7)ٻٽ

22

:Dick & Carey Modelمنىرط دك وكبس 3 -2- 3وـٱ ڂنهؿـس .ىؽجپىٶٷس پطڃځ جپربجڂؽ وجؼبنح سيبػٽ مبىيؼ وٹ وٺح جپ٣ٷس جپن٧حڂ

پطڃځ جپط٫ٿځ ج٪طڃحو ٪ٿ مبىيؼ ڂٯ ڂٻىڄ ڂڅ أؾجء أٯ وطځ ضىؾو جپط٫ٿـځ ٪ٿـ وؾـو ,Mcgriff)جپنطحتؽ يف ٦ٽ جپ٧و جؼبالتڃس جپطكىى ٪ٿ جؼبهحجش وجؼب٫ٲس جپيت هبد ضىهح وٷىڀ

(94, ڀ1007 ,ؾحٳىڄ وذجچ) (4)جپٻٽ (.(2000

ڀ أقى أٺػ جپٻطد جپىجس وجپنڃـحيؼ جـطهىجڂح يف 2996ٺح يف جپ٫حڀ و٢ى وٹ وٶى و٫طرب ٪ڃٽ وٹ وٺح مبىيؾح پط٣ى جپن٧ځ وٺڃح يبٻڅ جطهىجڂو يف ڂـح٩ ,جپط٣ى جپط٫ٿڃ

. (97ڀ , 1007, , ؾحطٳىڄ وذجچ)يجش ضٺ ؿبىوو

: ػبطش منىرط دك وكشا . ڂح جپ ضى ڂڅ جپىجني جپٷحڀ ذو ٪نىڂح ٻڃٿىج جپط٫ٿځ –ء أىىج جألوج ٺطحذس -2

ربىى ن٣ىز خب٣ىز ؼبح ٷىڀ ذو جألهح ٪نـىڂح وبٷٷـىڄ –ربٿٽ جؽبى جپط٫ٿڃ -1 . جؽبى

جپرثس جپيت طځ ٲهح ض٫ٿځ جؼبهحجش وجپرثـس جپـيت ـى –ربٿٽ جپىجني وجپرثحش -7 . ضطهىڀ ٲهح ىه جؼبهحجش

ض٫ٿځ ڂهحجش ٿىٺس ڂ٫نس, وجپ٧ـو جپـيت هبـد ٲهـح –أىىج جألوجء ٺطحذس -4 . جطهىجڂهح وجپٷحڀ هبح

(4)ٻٽ

انزؼه ىهزظن ( ( Dick & Carey وكبس دك منىرط

23

. ج٪طڃحو ٪ٿ جألىىج – طٷىن ض٣ى آپحش پٿ -1

ربىى ئطجضؿس پطكٷٵ جؽبى جپنهحت, وجپطأٺى ٪ٿـ –ض٣ى ئطجضؿس ض٫ٿڃس -6 . ٢ٷس ضٷىن جؼب٫ٿىڂحش

. جؼبٺىز إلچطحؼ جؼبىجو جپط٫ٿڃس جإلطجضؿسجطهىجڀ –ض٣ى وجنطح جپط٫ٿځ -3

ضٷـىن جنطرح جؼبىجو جپط٫ٿڃس ڂـڅ وجقـىز ألنـي, و –ذنحء ضٷىن ضڃځ وئؾجء -8 . حش جؼبىجچس ڂ٩ جپىجني وضجؾ٩ ٶرٽ جپطى٩ وجپطٷځجپطٷىيبججملڃى٪حش جپٯريز أو

جپرنحء ويپٹ ڂڅ أؾٽ ربىـى جپطٷىننىيز ڂڅ ضٿه وضٳري ذحچحش جپط٫ٿځ جؼب٫ىپس جؼبأ -9جپ٫ىذحش جپيت سبص ڂىجؾهطهح وجألىىج وأح پذ١ ىه جپ٫ىذحش ذحپنٷحت جؼب٫نـس

. يف جؼبىجو

ڀ 2998وٹ وٺح , :) ذط. ڂطٷٽ وبٻځ ٶڃس جپط٫ٿځضٷىن –جپنهحت جپطٷىن -21,1 ,6 ,3.)

:(43, ڀ1007 ,ؾحٳىڄ وذجچ) ((Kemp & Othersمنىرط كت وآخشو 4 -2- 3

(6)شكم

نهزظى انزؼه( Kemp, Morrison& Roos)منىرط كت ويىسغ وسوط

24

أڄ جپنڃىيؼ ڃٽ ض٩ ٪نح ڂطٿٿس ضٿال ڂن٣ٷح وڂ٩ (Mcgriff, 2000) ؾبٱ ٺ يپٹ ٲاچو دل طكىو چٷ٣س ذىجس و ضضد پٿ٫نح قع ضطٽ جپ٫نح ذحػب٣ى٠ أو جألهځ جپيت

. ٮري جػب٣ پٿنڃىيؼحو ٪ٿ جؼبٳهىڀ ٶى ضري ئذل ضضد ٿٿ وإٺى جطهىجڀ جپٻٽ جپر

نح٠ ڂطڃ وڂـضر١ ٺكٿٷس ڂطڃز وجپطنٷف ٺجپط٣ى جپط٫ٿڃ / ڃځجپنڃىيؼ جپط ىو جألني قع يبٻڅ أڄ رىأ جؼبڃځ ڂڅ أ ٪ن وطٷىڀ ذأ ضضد وىج جؼبن٧ـى جبڃ٩ جپ٫نح

٪ٿ ذ٫هح ٺڃح يبٻڅ أڄ ضنٳ ذحـطٷالپس أو ڂىؾو ذن٧س جپن٧ځ جپ٫حڂس قع ض٫طڃى صب٩ جپ٫نحپٿڃـڃځ جپٷـحڀ حڄ جػبحؾـحڄ ڄ جپرحوالجپٻوڃف .ذٻٽ ڂطجڂڅ ٺٿڃح ٺحڄ يپٹ ڂالتڃح

طكني أ چٷ٣س ٫ٱ ذحپربچحڂؽ ويپٹ ٺ ٻىڄ پ دب٫حعبس جپ٫نح يف أ وٶص أغنحء وجتز جپط٣ى (. 49ڀ , 1007, ؾحطٳىڄ وذجچ. )ٺحيف وڂٷن٩ ٶحوج ٪ٿ ربٷٵ جألىىج جپط٫ٿڃس دبطىي

أڄ جپٻٽ جپرحو ذحپنڃىيؼ ٣٫ـ يپٹ يف قو پنڃىيؾو٪ٿ Kemp))ٺڃد إٺى و جؼبڃځ ئقحح ذأڄ ٪ڃٿس جپطڃځ وجپط٣ى ضطىؾد زب٣٣ح وضڃڃح وض٣ىج وضٷـىج وجتڃـح

چ٧حڂح وٮري ن٣ وٻىڄ ٲ٫حټ يف صبـ٩ ٫طرب پنڃىيؼ جوٺ أڄ ىج ويپٹ پڃحڄ ٲح٪ٿس جپط٫ٿځ (Kemp, 1996). ٫حججملح ش ألچو ڂالتځ ؽبح صب

":"Kemp كت منىرط ػبطش

. جپط٫ٿڃس, وربىى جألىىج ڂڅ أؾٽ ضڃځ ذچحڂؽ ض٫ٿڃجؼبٻالش ربىى -

. وجس ٳحش جپىج جپيت نرٯ ج ىطڃحڀ هبح أغنحء جپطه١٣ -

طىي جؼبىى٨ , وربٿٽ ڂٻىچحش وأؾجء جؼبهحڀ جؼبط٫ٿٷـس ذحألىـىج وجألٮـج ربىى ؿب - . جؼبٺىز

. يٺ وربىى جألىىج جپط٫ٿڃس پٿىج -

. ضٿٽ جؼبڃىڄ ڂ٩ ٺٽ وقىز ض٫ٿڃس ڂڅ أؾٽ ض٫ٿځ ڂن٣ٷ -

. ضڃځ جطجضؿحش ض٫ٿڃس ٺ ط٩٣ ٺٽ وج ئضٷحڄ جألىىج -

. وضىٽ جپط٫ٿځ زب١٣ جپحپس جپط٫ٿڃس -

. پطٷى جألىىج جپطٷىن ض٣ى آپحش -

(Kemp, 1996). .٪ځ جپط٫ٿځ وجألچ٣س جپط٫ٿڃسجنطح ڂىجو ضى -

25

:انىعبئظ ادلزؼذدح: صبنضب, ج طهىجڀ جؼبن٧ځ پٿىحت١ جؼب٣رى٪ـس وٮريىـح " ؾحء يف ض٫ٱ جپىچٻى پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى أچو

ڂ٫ىز ئ٪ىجوج ؾىج ڂڅ أؾٽ ؾ ج چٳحټ ذني جؼبـط٫ٿڃني وجؼب٫ٿڃـني وىه جپىحت١ هبد أڄ ضٻىڄوإٺى ىج جپط٫ٱ ٪ٿ أنبس جپىحت١ جپط٫ٿڃس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى ئي " وضىٲري جپى٪ځ يف وجطهځ

(1, 1002,چىجڄ.)پطكٷٵ جپطىجٽ ذني جؼب٫ٿڃني وجؼبط٫ٿڃني وض٫ ض٫ٿڃهځ جپتسأهنح جپىٿس پط٫ٱ وض٫حٱ ٪ىز ٮجه ضٿٷ جپىء ٪ٿ أنبس جؼبىجو وجپىحت١ جپط٫ٿڃس وـوز و٢رٷح ؽبج ج

.ئ٪ىجوىح ذٻٽ ٪ڃٿس جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى٪ٿـ ټ جپىـحت١ جؼبط٫ـىوز ڃىٲ, ڂڅ أذ ضٷنحش ووحت١ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جپىحت١ جؼبط٫ىوز

, وؾ٫ٽ نـربجهتځ يجش أغـ ذـحٴ , ط٫ٿڃني٫ڃٽ ٪ٿ ئغحز جىطڃحڀ جؼبؾبڃى٪س ڂڅ جپىحت١ جپط٫ٿڃس ٺڃـح أ٦هـش .(9, 1002 ,٪ڂ) پطكٷٵ أىىج جپط٫ٿځ سوىىځ ذحػبربجش جپط٫ٿڃس جپالڂوض

جبحڂ٫س أوٺالىىڂح أڄ ٪نىڂح وڂؽ جطهىجڀ جپط٫ٿځ ذحپىحت١ جؼبط٫ىوز ڂ٩ وـحتٽ جپطىـٽ وجسيف ضٿٹ جپىحت١ ذنحتـس أٺػـ ڂنـهح جألني إو ئذل چطحتؽ أٲٽ وأح ٪نىڂح ضٻىڄ جپىو

(.Barron, & Others, 4)جطٻحٲسوجپٳىى ٪څ ٢ـٵ , وجؼبطكٺس, ڂڅ جپنى وجپىڀ جپٳنس جپىحت١ جؼبط٫ىوز ضٻىڅوض٫طرب

٢حتٳس ڂڅ ض٣رٷحش جغبحىخ جپيت " : وتعرف أنهار .أو أ وٿس ئپٻطوچس أني جغبحد جرل٫ٿىڂحش ذأٻحټ ڂط٫ىوز ضڃٽ جپنى وجألىجش وجپىڀ وجپـى جپـحٺنس يبٻنهح زبڅ جؼب

ـٿرحس ).وجؼبطكٺس و٪ ىه جؼب٫ٿىڂحش ذ٣ٷس ضٳح٪ٿس وٲٷح ؼبحجش طكٻځ ٲهـح جؼبـطهىڀ (21, ڀ1001,وآنوڄ

:أىاع انىعبئظ ادلزؼذدح4-2 :ضنٱ جپىحت١ جؼبط٫ىوز ئذل

(:غر ادلزظهخ ثبنشجكخ) يلاحلبعت اانىعبئظ ادلؼزذح ػه _ جغبحـد وى جپىحت١ جپيت طځ ٲهح ٪ جحملطىي جپطن٧ڃ جپىج ٪ٿ جؼبط٫ٿځ ج٪طڃحوج ٪ٿ جپط٫ٿـځ : نىؼ ربطهح ذـجڂف جغبحد جرلجپه وذؾبحضو ٮري جؼبطٽ ذاقىي رٻحش جرل

جپ٫و و ,جؼبجؾ٩و ,جألپ٫حخ جپط٫ٿڃسو ,جحملحٺحزوقٽ جؼبٻالش و, جپطىد وجؼبڃحسو, جػبى .سيبجپطٷى

:انىعبئظ ادلزؼذدح ػه انشجكبد-جغبحد ى جپىحت١ جپيت طځ ٲهح ٪ جحملطىي جپط٫ٿڃ ٪ٿ جؼبط٫ٿځ ڂڅ نالټ ئقىي رٻحش ـ : ونىؼ ربص ىج جپنى٨. ج چطچصأو , ٪ٿ چ٣حٴ جؼبىنسأو رٻس , ٿسجحمل جرل ؿس جپرٻس جپن

26

(www) ,چٷـٽ جؼبٿٳـحش ,ؾبڃى٪حش جپنٷح, ڂإسبجش جپٳىى, ذجڂؽ جحملحوغس, جپربى ج پٻطوين, .(299و283, 2418,طىڄ) جپٿىـ جألذ جپطحٺ

وچ٧ج پألنبس جپيت ضضر١ ذحطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف جپط٫ٿځ ٲٷى ٦ه جىطڃحڀ هبـح يف جپركـع ڄ ڂڅ ڂطٯريجش قبـحـ ئ. جپط٫ٿځ ذىؾو ٪حڀ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف وؾو نحوجپطؿد ٪ٿ ضٳ٫ٿهح يف

جنطح ضٷنحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىوى٦ٱ جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبن٧ځ يف ض٣ى ڂىجو جپط٫ٿځ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ض .(40, ڀ1001, جپححل) وجپطٷنحش جپطٳح٪ٿس جؼبنحرس

:رظى انىعبئظ ادلزؼذدحيؼبر 4-3نبس جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز مت ضر جپ٫ىى ڂڅ جألحبحظ جپط٣ىس يف ىج ججملحټ وپپٹ چ٧ج أل

ڂػـٽ مت ضىٲري جألحبحظ وجپىجحش جپىٶٷس جپيت ض٫ڃٽ ٪ٿ ربٿٽ ٪ڃٿحش جپطڃځ وئچطحؼ وجطهىجڀ ) ئذل ربٷٵ جألىىج جپط٫ٿڃس جؼب٫ىز ؽبح ىه جپربجڂؽ ويپٹ پٿىىټ وـطځ .(9 ,ڀ1002 ,٪ڂـ

ذحپنىجق جپٳنس يف ضڃځ جپىحت١ جؼبط٫ـىوز وجؼب٫حري جػبحس جپط٫ٿڃسجپط٣ٴ پٿڃ٫حري جػبحس ذحپ٫ڃٿس :وئچطحؾهح

:خبطخ ثؼبطش انؼهخ انزؼهخ يؼبر: أوالجپـيت نرٯـ ضىجٲىـح يف ذحپنرس پ٫نح جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس ؼب٫حريج كىىذط ٶحڀ ذحوڄ وآنوڄ :دبح ٿ ٪ٿ جغبحد جرل جپىحت١ جؼبط٫ىوزؾبحش ذ

چح٢حش ئحٲس, ن١٣ جپىجس, جپىپٽ(: جؼب٫ٿځ) ڂحو نحس ذحؼبىخ. وٶس أ٪ڃحټ جپ٣حپد, جپ٣حپد ڂجؾ٩: ڂحو جپ٣حپد. جپٳىټ, جأل٢: جپٷىجتځ. ٶىج٪ى جپرحچحش, جحملحٺحز, جپٿ٫د: جإلطجضؿس جپط٫ٿڃس. حچ٩ جپربچحڂؽ, جؼبإس ضٷ:جپطٳحٽ (Barron& Others, 1994, 4).

:ثبنىاؽ انفخخبطخ يؼبر : صببؾبڃى٪س ڂڅ جؼب٫حري ڂڅ چطحتؽ جپىجـحش وجپركـىظ (792: 781, ڀ1000)جطهٿ طب

42جپطڃځ و ڂ٫ح نح ذحپنىجق جپ٫ٿڃس وجپطذىس يف 207 جپحذٷس وٶڃهح ئذل ـ ڂ٫ـح ح ن : ٲ٪س ٺڃح ٿ أٶحڀٶځ ٺٽ ونىؼ ربص جق جپٳنس يف ضڃځ جپىحتٽ جپٳحتٷس وئچطحؾهحذحپنى ن٣ـس : جپط٫ٿڃـس ؽ٪حوز پٿىحت١ جؼبط٫ىوز جپ٭ جپطحپس يف جپربجڂ)ٯس جپىحت١ جؼبط٫ىوز ,

(.ڂؾ٫س, ىڂس جؼبط٫ٿځ أڄ ٻـىڄ ونرٯ أڄ ضح٪ى جپىحتٽ جپٳحتٷس : ٢ٴ ٪ جحملطىي يف جپىحتٽ جپٳحتٷس

چ٧ز أٺػ ضٻحڂال پٿڃ٫ٿىڂحش پح٪ى جؼبط٫ٿڃني ٪ٿ ٲهځ ڂح ٷتىچو وىنحٸ ٪نجڄ تحڄ (.وج چٷجتس, جپرنس وجپطٺد)إغجڄ يف ىج جپٳهځ

27

جٶط٣ح٨ , جألثٿس: جطهىجڀ جؼبٳٻز جإلپٻطوچس وى ٺجس ڂٺجش ڂط٫ىوز ج طهىجڂحش .جؼبالق٧حش, ؾء ڂڅ جپنى

ضڃځ جپحس و٢ٴ ٪ جپنى وجپى. وجؾهس ج طهىجڀ وآپس جپطىٽ. جطجضؿحش جپركع وجپطىؾو.

:برط انزظى انزؼه نهىعبئظ ادلزؼذدحمن 4_4 جغبحـد جرل ٫طرب جپطڃځ جپط٫ٿڃ جعبى جپٷٿد جپنحذ أل ذچحڂؽ ض٫ٿڃ ونحس ذجڂؽ

جپربچحڂؽ ڂڅ ؾبو ٺىچو ځځ جپط٫ٿڃ يف ؾبڃٿهح ضٻٽ چٷ٣س جپطكىټ يف ضڃٲڃرحوب جپطڃ, سجپط٫ٿڃذچحڂؽ ٺڃرىض ئذل أڄ رف ذچحؾبح ض٫ٿڃح وبٷٵ أىىج ض٫ٿڃس ڂى٫و وؿبىوز ذىٶس ڂڅ ؾحچـد

(.23, ڀ1002,٪ڂ), جؼبڃځ جپط٫ٿڃض٫ٿڃ وٶى زبطٿٱ ىه جپنڃحيؼ أو جپ٫ىى ڂڅ مبحيؼ جپطڃځ جپط٫ٿڃ جػبحس پرنحء ذچحڂؽ ٸىنح

وضڃٽ ىه جپنڃحيؼ ٪ٿ ؾبڃى٪س ٺرريز ڂڅ جإلؾجءجش وجػب٣ىجش جؼبطٳح٪ٿس يف ,ضطٳٵ يف ذ٫ جپنٷح٠ ٲٵ وقىز جپط٣ـى جپطٻنىپـىؾ )ڂح ذنهح قىت أهنح ضڃٽ ٪ٿ مبحيؼ ٲ٪س نحس خب٣ىجش ڂ٫نس

يبٻـڅ ڂٻىچـحش ؾبڃى٪ـس جؼبط٫ىوز يف حت١جپطڃځ جپط٫ٿڃ پٿىضطٸ أٮٿد مبحيؼ و. (ڀ1003 :(1001, جپٻىش) ڂجقٽ غالظ ضٷڃهح ئذل

:يشؽهخ انزؾهم/ أوال

.ڂڅ ٲىجٴ پٿط٫ ٪ٿ ڂح ذني جؼبط٫ٿڃني:ضٷى جغبحؾحش

جػب٣س جپط٫ٿڃسؽبځ پطكىى نحت جؼبط٫ٿڃني جپڅ ضڃځ:حت جؼبط٫ٿڃنين .٪رحجش ٿىٺسضطځ حٮس جألىىج جپط٫ٿڃس يف :أىىج

.ضر١ ڂ٫ىټ ڂح ٷىڀ ڂڅ ڂحوز پٿڃط٫ٿځ دبىي ٫ىذطهح ذحپنرس پٷىجضو:جؼبطىحش جپط٫ٿڃس

:انزظى وانزغىش يشؽهخ/ صبب

:ن٣ىجشغالظ يف وضطځ جپطڃځ جپط٫ٿڃ وض٫ ربىى ج طجضؿحش جؼبطهىڂس يف

جخل ٺڃح يبٻڅ أڄ ىؾى جحملحٺحز طى جپطىدضى جحمل ىى جپنڃىيؼ جپط٫ٿڃ جؼبطهىڀ يفرب(2 .جپ٣ٷس جپيت طهىڂهح جؼبط٫ٿځ يف ضنٳ جپربچحڂؽ ذطځ ربىذى وٺپٹ. أٺػ ڂڅ مبىيؼ يف جپربچحڂؽ

چى٨ جپطٳح٪ٽ جپ يبٻڅ أڄ وبىظ ذني جؼبط٫ٿځ , شأحپد ضٷىن جؼب٫ٿىڂح , ضطحذ٩ ٪ جحملطى

.وجپربچحڂؽ وٺٳس ضىؾهو

.ىز ىڂس أڀ يف ىز جضرح٢حشيف جپطن٧ځ جپ٫حڀ پٿڃ٫ٿىڂحش ىجءذو وٷى أو جپربؾبس جپرنحء(1

وض٫ٿڃس ئؾجتس وٷى هبح جپىز جپنهحتس پٿربچحڂؽ دبح طڃڅ ڂڅ أىىج ٪حڂس :جپربؾبس جپنهحتس (7ئذل ٺٽ ڂڅ جپطٷىن ذحإلحٲس ون٣ىجش جپطٿٽ جؼبن٣ٷ إل٢حجش ض٫ جحملطىي, وجپطٯس جپجؾ٫س ,

28

. جپطٻى وجپطؿڃ٫

: يشؽهخ انزمىمي / صبنضب

.ضٷىڂو وڂى ربٷٷو ؼبح و٩ ڂڅ أىىج يپٹ ڂڅ نالټ ضوى جؼبط٫ٿځ ذطٯس جؾ٫س وذحڄ ڂ٫ى شـحش جپىـحت١ جؼبط٫ـىوز ضڃځ وئچطـحؼ ذؾب ٺڃػحټ ٪ٿ مبحيؼ "أڂني "وٲڃح ٿ مبىيؼ

:(ڀ1003 ط٣ى جپطٻنىپىؾٲٵ وقىز جپ)جپطٳح٪ٿس

تقييم الحاجاث

التخطيط القبلي

تصميم الدرس

التأليف

الموثوقيت للبرنامج

األهداف الؼبهة ةاألغراط الثؼميهي ثىظين الهحثوى

ت القبميةالهثطمبب االىثهبء هو الثؼمين

ثقوين الخطة

خرائط الثدفق الهحثوى الثفبػمية

أىهبط االسثجببة الثفرع في ثىبول الهحثوى الثدرج في ػرط الهحثوى

اخثيبر برىبهج الثأليف الثوجهبت الثؼميهية الثوجهبت الؼالجية ثغذية ارجغ الفورية

ثقيين الهحثوى الهواد الهثؼمهة

ين الشبشة ثضه الىص والضوت

الرسون البيبىية والفيديو هىبسبة األشكبل طرق الثىفيذ

هالحظبت الهثؼمهيو

التجريب االستطالعي

التنقيخ

ثحضيل الهثؼمهيو الثكمفة والدػن

الثؼهين

التنقيخ

إنتاج البرنامج في صورة

مرئيت

(6)ٻٽ ت١ جؼبط٫ىوزپطڃځ ذؾبحش جپىح" أڂني"مبىيؼ

29

:خذيبد انزؼهى اإلنكزشوخ ػه شجكخ االزشذ:ساثؼب

ؾبڃى٪ـس :و٫ـ ذأچـو . أقى جذ جپط٣رٷحش جپٳ٫ٿس پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى پٻطوين٫طرب جپط٫ٿځ جإل ٫ـحدل ـبطٿٱ أكبـحء جپ جپ٫ڃٿحش جؼبضر٣س ذنٷٽ و ضىٽ ـبطٿٱ أچىج٨ جؼب٫ٲس و جپ٫ٿىڀ ئذل جپىجني يف

و ڃٽ يپٹ رٻحش جإلچطچص و جإلچطجچص و جألٶج جؼبىؾبـس و ٪ٷـى ذحطهىجڀ ضٷنس جؼب٫ٿىڂحشئڄ ضڃځ جؼبٷجش ٪ٿ جپرٻس ىجء ٺحچص ٺؿء ڂـح٪ى .(2414 ,جپطٺ)جؼبإسبجش ٪څ ذ٫ى

ٲحؼبٷجش . وؾهح پىؾو جؼبٷجش جپٷحتڃس ٪ٿ جپطى څأو ذٻٽ ٺٿ پو ظبحش نحس ذو زبطٿٱ ٪وجؼبىجو جپط٫ٿڃس پٷحتڃس ٪ٿ رٻس ج چطچص ضط٣ٿد ٲٵ ٪ڃٽ ڂٻىڄ ڂڅ ڂڃځ ض٫ٿڃ وڂ٫ٿڃـني وئوجني قع ضط٣ٿد ن٣س ضڃځ وجكس جؼب٫حدل ضڃٽ جألىىج وچ٧ځ جپـى٪ځ وج ـطجضؿحش

.(39, 1004ڀ,طىڄ)جپطىس وجنطح ض٣رٵ ضٻنىپىؾ أڂػٽ ون٣س ض٣ى

: اإلزشذشجكخ ػرب خئنكزشو اداألعظ انفهغفخ وانفغخ وانزمخ نزظى ورغىش يمشس5-2

أن هبح جپٷحتڃني ٪ٿـ ضـڃځ نرٯ أڄ جأل جپيت (769-768, ڀ1004) حدل ٿه : وض٣ى جؼبنحىؽ وجؼبٷجش جإلپٻطوچس يف جپنٷح٠ جپطحپس

جپٳٿـٳس يف ىء( ڃس ٪رب جإلچطچصوقىز ض٫ٿ) ٪ٿ ج چطچص ضڃځ وض٣ى جؼبٷ جإلپٻطوين -2 . جپطذىس پٿڃؿطڃ٩ أو جپىوپس

, جپن٧س جپن٧س جپرنحتس: ضڃځ جؼبٷ جإلپٻطوين وض٣ىه يف ىء جپن٧س جپيت طرنحىح جؼبڃځ -1 . , جپن٧س جؼب٫ٲس أو جعبڃ٩ ذني أٺػ ڂڅ چ٧س جپٿىٺس

جؼبنـهؽ جغبٿـوين, أوجؼبنهؽ جپطٷٿـى, : ڂٳهىڀ جؼبنهؽ جپ طرنحه جؼبڃځ ٫طڃى جپطڃځ ٪ٿ -7ٲهٽ طځ جپطڃځ ذىوڄ ٶىج٪ى وأ أ ذ٣ٷس ٪ىجتس أو طـرىن : جؼبنهؽ جپطٻنىپىؾأو

جؼبڃځ ٲٿٳس جؼبىنٽ جؼبن٧ىڂ جپٷحتځ ٪ٿ جؼبىنالش وجپ٫ڃٿـحش وجؼبهؾـحش وجپطٯـس . يف ذنحء جؼبنحىؽ جپجؾ٫س جؼبطٻحڂٿس وجؼبطٳح٪ٿس

٫طڃى جپطڃځ ٪ٿ جپن٧ز ئذل ٪ڃٿس جپط٫ٿځ ىٽ ضطځ ذ٣ٷس ضٷٿىس صبح٪س أڀ ذ٣ٷس ڂٳـوز أ -4ضٷىڀ ٪ٿ ضٳى جپط٫ٿځ جپ طنى ئذل ٲٻز جپط٫ٿځ جپجيت وڂج٪حز جپٳوٴ جپٳوـس ذـني

وٺج ربىټ ج ىطڃـحڀ ئذل جؼبط٫ٿڃني ڂڅ نالټ ضٷىن ؾبڃى٪س ڂڅ جػبحجش وجؼبحو جپط٫ٿڃس, . جؼبط٫ٿځ وؾ٫ٽ پٿڃ٫ٿځ أووجج ؾىىز ڂػٽ جإلحو وجپطىس وجپنف

٫طڃى جپطڃځ ٪ٿ ڂج٪حز ذ٫ جأل جپطٷنس يف ضڃځ جؼبٷ جإلپٻطوين قىت ضطكٷٵ ٺٳحءز -1ځ يجضـح وٲح٪ٿس ىج جؼبٷ وئٶرحټ جؼبط٫ٿځ ٪ٿ ڂطحذ٫طو و٪ىڀ جپنٳى ڂنو ونحس ئيج ٺحڄ جپط٫ٿ

31

جپط٫ٿځ جإلپٻطوين ٪ـڅ )ٿځ ووڄ ئج جؼب٫ جغبحد جرلوجپ٫الٶس ضٻىڄ ذني جؼبط٫ٿځ وؾهح .(ذ٫ى

وو جؼبـط٫ٿځ , ٢ٷس ٪ جحملطىي وضن٧ڃو هبد أڄ ضٻىڄ ڂىٶس:ضطڃػٽ جأل جپطٷنس يف -6) جپىحت١ جؼبط٫ىوز أڄ ٫طڃى جؼبٷ ٪ٿ, ٷط ٪ٿ جپطٿٷ ٲٷ١ ذٽ جپطٳح٪ٽ وجإلهبحذس ڂ٩ جؼبٷ

ڃځ ـٳكحش جؼبٷـ هىپس ض,(جپن , جپىز , جغبٺس , جپىش , جپىڀ , جؼبه٣٣حشأنبـس ضٷـىن , ٪ٿ جإلچطچص عبڃ٩ جؼبط٫ٿڃني هىپس جپىىټ ئذل ڂىٶ٩ جؼبٷ, و٪س ٪هح

. جإلپٻطوينوز ضٷىن جپطٯس جپجؾ٫س جؼبطڃز پٿڃٷ , جؼبٷ ذ٫ى ج چطهحء ڂڅ ضڃڃو :االزشذػرب شجكخ ىزؼهانرظى ورىطم اػزجبساد 5-3ذحپٮځ ڂڅ أڄ جطهىجڀ رٻس ج چطچص ٿ٫د ووج أحح يف ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ئ أچو نرٯ

ڃڅ جطهىجڀ جپطٷنحش جغبىػـس ٪ـڅ ال ٲ. ٪نى جطهىجڂهح ٺن٧حڀ ضىٽ شڂج٪حز ٪ىز ج٪طرحجٲحپط٫ٿځ ذحـطهىجڀ ,جپن٧س يف جؼبڃحس وڂؽض٫ٿځ ٲ٫حټ پٻڅ جؼبٳطحـ پط٫ٿځ ٲ٫حټ ىى ٢ٵ جإلچطچص

ػبٿٵ جإلچطچص پ وٿس إلحټ جؼبىجو جپط٫ٿڃس وجپحتٽ ذحپربى جإلپٻطوين وجؼبنحٶس ٲٷ١ ذٽ يبطى . (Ascough, 2002)ذثس ضٳح٪ٿس وض٫ٿځ ض٫حوين وجنطحجش پ٣جتٵ ضى ـبطٿٳس

:جإلچطچص٪ٿ رٻس ځ ٪ىز چٷح٠ پڃحڄ جپنى٪س يف جپط٫ٿ (Hiltz & Wu, 2004)وٺ ىٿط

/ جؼبـح٩ / ڂىج٩ جپنٷح/ جؼبطنى٪س ؾبىوپس جپنح٢حشأنبس وؾىو ن٣س پٿڃٷ ڂٳٿس ضڃٽ _ .جألٺحويبس وجپطٷنس جحملطڃٿس جؼبٻالش/ ج نطحجش

ڃى ٪ٿ قٽ جؼبٻالش ٺأٿىخ ٲ٫حټ يف جپط٫ٿځ ٪ٿ جإلچطچـص جطهىجڀ أٿىخ جپطى جؼب٫ط _ .ٲح٪ٿس ىج جألٿىخ٪ٿ ذبرس يجش و پس ذ٫ىز وجحش وجطهى

نرٯ ځ جپط٫ٿځ جؼب٫طڃى ٪ٿ جإلچطچص ٲځ جپط٫ٿڃ يف ضڃڃذحغبرحڄ ض٣رٵ ڂرحوب جپط إنأڄ _ . أڄ إن ذح ٪طرح يف صب٩ جػب٣ىجش

ٺٳس جغبىټ ٪ٿـ جؼبـح٪ىز ,ڃٽ أححش جط٫ڃحټ جإلچطچصپٿڃط٫ٿڃني ضىؾه ذچحڂؽ - . جؼب٣ٿىذس, جؼبط٣ٿرحش جپطٷنس ؼبٷجش جپربچحڂؽ

٢حپـد ڂـ٩ ڂـحوز , ٢حپدڂ٩ ٢حپد ,جپ٣حپدڂ٩ جؼب٫ٿځ :پٻىڄ ضٳح٪ٿح ٣ىجپط٫ٿځ نرٯ أڄ - .ض٫ٿڃس

وطىذىج ٪ٿ ځڂ٩ جپ٣ٿرس حبع نرٯ أڄ ٫ٲىج أووجى نيوئهبحذ ڂطٳح٪ٿني( ڂ٫ٿڃني)ضأىٽ ڂىذني - . وأڄ طىٲ ؽبځ جپى٪ځ جپطٷ وجإلوج جپطٷنس ذٻٽ ٺح

31

جـطهىجڀ ج٪طرحجش نرٯ أڄ ضإن ذحغبرحڄ ٪نـى ڂڅ ٪ٿ ڂحرٵ ڂح يٺه ڂهجڄ حو :( 9, ڀ1007, ڂهجڄ وآنوڄ)ج چطچص يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

طڃٻڅ صب٩ جپ٣الخ ڂڅ جپىنىټ ٪ٿ رٻس ج چطچصهبد أڄ. ڂـػال , س پٿكحد جرل ٿڃهحجش جألحپيبٻڅ أڄ ىجؾو جپ٣الخ جپطكىحش جؼبالڂس

.جطهىجڀ جپربؾبحش جغبىػس و ٺپٹ ڂهحجش ج ضحټ ذحپرٻس ـ يبٻڅ أڄ طوو ذ٫ جپ٣الخ يف د جطهىجڀ جپربى جإلپٻطوين و جؼبإسبجش ٪رب جغبح

.جرل و جپيت ضح٪ى جؼب٫ٿځ و جپ٣حپد ٪ٿ جپطىجٽ ذٻٽ أٲٽ و أ٨ ٺڃح أڄ جپط٫ ٪ٿ جؼبىجو جؼبطحقس ٪ٿ جإلچطچص ى ض٫طرب ؾء ڂڅ جپطكىحش جپـيت

.ضىجؾو جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس :غىش يىالغ رؼهخ ػه شجكخ االزشذرػبطش اثشص 5-4

: اجلهىس ادلغزهذفرٯ أڄ نٲوىځ جپ٣الخ, ٪ٿ جپرٻس پٿڃىٶ٩ىځ ذ٫ني ج ٪طرح جؼبطهىڂني جألأوټ ڂڅ إن

جؼبح٪ىڅ ڂڅ جعبڃهىذحإلحٲس ئذل .جقطحؾحهتځ وضىٶ٫حهتځ ٿيب جؼبٷ أو جؼبحوز جپط٫ٿڃس ٪ٿ ج چطچص . وجؼبٲنيجؼبىذني, وجألحضز,

: األذافوج ـطجضؿحش پيت وبىو يف ىءىح جپ٣جتٵ چٷ٣س ج چ٣الٴ ج ىجألىىج نرٯ أڄ ضٻىڄ

ؼبهؾـحش طكٷٵ جٿپجپٯححش وجألىىج جپىىټ ذحؼبط٫ٿڃني ئذلجپٷىز ٿڃىٶ٩ جپرٻ حبع ٻىڄ پدب٫ىن أڄ ٻىڄ جپطٺ ٪ٿ جپطٷنحش وجپىحتٽ ذٷى جپطٺـ ٪ٿـ ربٷـٵ ,جپط٫ٿڃس جؼبٮىذس

(82, ڀ1004,طىڄ)جألىىج قع ضٻىڄ

:Navigations/ظبو اإلحببس/ خ انزظفؼ ثئأڄ جؼبطٳف پٿڃىٶ٩ ٪رب جإلچطچص طٿٷ ٲٷ١ جؼب٫ٿىڂحش ذٽ طٳح٪ٽ ڂ٫هح وهتـى چ٧ـځ

ذني جؼبحو جؼب٫وس پٿركع ٪څ جؼب٫ٿىڂـحش سئذل سبٻني جؼبطهىڀ ڂڅ جپطنٷٽ حبجپطٳف أو جإلحبح أو ٷس ضهٽ جپىىټ ئپهح , نحس جحمل٣ـحش جؼب٣ٿىذس, وط٣ٿد يپٹ ضن٧ځ ؿب٣حش جؼب٫ٿىڂحش ذ٣

, حچس جپ٫ىوز ئذل جپنٷح٠ جؼبؾ٫ـس , وئڂٻجذ١ ن٪الٶس , حبع ضىف جذبحه جپري ڂڅ جپوجذ١ يجش (. 781,100طب , )ڄ وجطهىجڂهح ڂڅ أ ڂٻح وجپىىټ ئذل جؼبٳٻز

32

: دلىلغارظى طفؾبد . ط٫ٿڃس ٪ٿ رٻس جإلچطچـص ٩ جپض٣ى جؼبىجٶ ڂڅ جألوپىحش يف جؼبىٶ٩ ٫ى ضڃځ ٳكحش . ٻٽ و٦هى جپنى وجپى ٪ٿ جپحس يف ٶجءهتح وٲهڃهحإغ و

ذأهنح ٺٽ ڂح٫ حوض٫ ؿبطىحهت ,جؼبط٫ٿځى جپىجؾهس جپيت ط٫حڂٽ ڂ٫هح ٳكس جؼبىٶ٩ ض٫طرب وأٷىچـحش وـى ڂنىپس ځٶىجتڂڅ وٺٽ ڂحى طحذ٫و أغنحء قٺطو , ٪ٿ جؼبط٫ٿځ يف غب٧س ڂ٫نس

نرٯ جپط٫حڂٽ ڂ٩ جعبحچرني ذنٳ جألنبـس س ؼب٫حري ٲنس وض٫ٿڃس ٪ىىز ىب٩ ضڃځ جپحو .وىڀپٻ ضرف جپحس پىقس ٲنس ووڄ أڄ ربٷٵ أىىجٲهح جپط٫ٿڃس جؼب٣ٿىذس ٪نى جپطٺ ٪ٿـ جعبحچـد

ٲطڃځ جپحس ذٻٽ ,پطىٵ وجعبخوئيج قىظ جپ٫ٻ ٲٷى ضرف ؾحڂىز نٷهح ٪حڂٽ ج, جپٳ يف جپط٫ٿځ وٲڃح ٿ مبىيؼ پطڃځ جپححش (.72, ڀ1002,٪ڂ) ؾى ح٪ى ٪ٿ جپط٫ٿځ ذٻٳحءز

:(ڀ1003 ٲٵ وقىز جپط٣ى جپطٻنىپىؾ)جپرٻ

: قع ري ٶځ

.ئذل ڂحو جؼب٫ٿىڂحش سئذل جؼبحقس جؼبه( 4. )جپتئذل جپ٫نىجڄ ( 2) .حپ٫ذئذل وؾهحش جؼبطهىڀ جؼبىز پٿطكٻځ ( 1) .ئذل جپ٫نىجڄ جپٳ٪( 1) .ئذل نىوٴ جغبىج( 6. )ئذل جؼبحقس جپنس پٿڃىى٨( 7)

1

2

3

4

5

1

5

3 ,4 6

2

1

5

3

4 2 6

1

4أو 7

2 6

5

رظى انشبشبد يف انزؼهى انشجك (8)شكم

33

:رظى انزؼهى االنكزشوين ػه شجكخ اإلزشذ 5-5ٷنس جؼب٫ٿىڂـحش ضيٺس ض٣ى٨ س أچ٧ڃ أهبحو٫ٿځ جإلپٻطوين ٪ٿ پطڃځ جپطع ٫طڃى جؼبٳهىڀ جغبى

جإلچطچص يف ذثس ض٫ٿڃـس ضطڃكـى قـىټ جؼبـط٫ٿځ س ذىح٢سٺحچحش ض٫ٿڃس ڂچڀ وج ضحټ وضٷى( 8)ورني جپٻٽ, يب ذنحء ؿبطىي ض٫ٿځ ئپٻطوين دبجقٽ جپطڃځ جپط٫ٿڃ يپٹ وپطكٷٵ .حتوون

.(ڀ1003, عبنس جپطىد جإلپٻطوين)ؿبطىي ئپٻطوين ڂجقٽ ذنحء

ٺحتنحش ض٫ٿڃس ڂ٫حس ٫طڃى ٪ٿ ذنحءپرنحء جحملطىي جإلپٻطوين حبع أرف ض٣ى ڂ٫حريوٶى مت

Learning Objects)) ؽ ضٻٽ جپىقىز جألحس پرنحء ؿبطىحش جؼبنحىوقىجش جپط٫ٿځ وأح وضڃڂط٣ٿرح تح , وأرف ض٣ى جحملطىي جإلپٻطوين ذحطهىجڀ جپٻحتنحش جپط٫ٿڃس جؼب٫حسٶڃس جؼبهطٿٳسپج

عبحڂ٫حش وڂإحش جپط٫ٿـځ و جپطـىد وڂ٣ـى څ جفبح ؿ٩ جپ٫ىى ڂ پطڃځ جؼبنحىؽ جپٶڃسس تى ضذىـس وجٶطـحو ؼبح پو ڂڅ ٲىج٧٫ځ أكبحء جپ٫حدل ٪ٿ ضر ىج جألٿىخ ڂيفجحملطىي جإلپٻطوين

:پطڃځ ٺحتڅ ض٫ٿڃ ٪ٿ ج چطچصونط٫ ٲڃح ٿ ؼبػحټ وجٶ٫ (Hodge,2001) ٺرريز ػه شجكخ رظى زلزىي رؼه يفنهزؼهى انفين وانزذست ادلهين ادلإعغخ انؼبيخ جتشثخ 4-4-2

:االزشذ٪څ ؾء ىى ٪رحزوجحملطىي جپط٫ٿڃ ڃځځ جپٳ وجپطىد جؼبه ذطٶحڂص جؼبإس جپ٫حڂس پٿط٫ٿ

أو ىز ڂطٳح٪ٿـس أو ىز ڂطكٺس أو ىز أو چح: أو أؾجء ڂڅ جؼبٷ جپىج يبٻڅ أڄ ٻىڄأقى جؼب٫ـحري ٪ٿ ڃځ ذنحء Learning Object""ڃ ىج جعبء ڂڅ جحملطىي ٺحتنح ض٫ٿڃح .ٲىى ضڃڃو ڂڅ ٶرـٽ ومت ڂ٫حس رٻس يف أ ذثس طهىجڂوجپطځ ""SCORM ٻىڀ ڂ٫حري جپ٫حؼبس

و ذـجڂؽ ض٫ٿـځ يجيت و سبحڅ ض٫ٿڃس ضٳح٪ٿسيف جؼبإس قع مت ئچطحؼ پٻطوينڂٺ جپطىد جإل

مراحل بناء المحتوى

إللكتروني

ڂجقٽ ذنحء ؿبطىي ئپٻطوين( 8)ٻٽ

34

ڂٷجش ڂطىجٲٷس ڂ٩ جؼب٫ـحري جپ٫حؼبـس پٿط٫ٿـځ ڂجقٽ ئچطحؼ ( 9)ورني جپٻٽ .ڂٷجش جپٻطوچس :(خ ش ,جغبذ) يف جؼبإس جپ٫حڂس پٿط٫ٿځ جپٳ وجپطىد جؼبه " SCORM" ج پٻطوين

:منىرط رظى انزؼهى ػه شجكخ االزشذ 5-5-3, ج چطچصمبحيؼ پطڃځ جپط٫ٿځ ٪ٿ رٻس ري ضىٲمت جعبهحش وجؼبن٧ڃحش جپىوپس ذٳٽ جپ٫ىى ڂڅ

وضطر٫هح ذ٣ٷس ڂ٫حـس ح ٳهح وذبڃ٫هح وضىٿهح وضرحوؽبجپٻحتنحش جپط٫ٿڃس وضى ءذنحج٪طڃىش ٪ٿ ؾبڃى٪ـحش پطٻـىڄ ذبڃ٩ جپٻحتنحش جپط٫ٿڃس يف متٶى و .حجٲهذٯ جپن٧ ٪څ ٻٿهح وقؿڃهح وأىى

حبـع ـطځ ئچـحء نو ڃڅ ىحٺٽ جؼبنحىؽ جپطٷٿىسضڃڂ٫ني و ٫ٿڃي ضذبڃ٩ أٺرب وأمشٽ حملطى .(Hodge,2001) (Metadata)ٵ ٪ٿو وجٱ جپرحچحش و٣ٿ ڃ ضىٱ ٺحڂٽ

جپ أچطؿو آپـش ,(Metadata)أقى مبحيؼ وجٱ جپرحچحش "7جؼبهوڄ جپط٫ٿڃ "مبىيؼ ٫طرب ـحذٷس مبـحيؼ ٫ىز وجحش وحبىظ ض٣رٷس پ٪څ چطؽ وٶى (Allert& another, 2003)وآنوڄ

ض٣ى نحى ٷىڀ ٪ٿ جغبىج و٫طـرب وهى ىج جپنڃىيؼ ئذل ,ذأؼبحچح Hanover)) جبحڂ٫س ىنىٲـ , وجپ٣حجغبحد جرلجپط٫ٿڃني, و٪ٿڃحء و١ پالضحټ ذني جؼبڃڃني ٽ ڂ٫ـو ٶځ جپطى وط٫حڂ

.جپ٣الخ

سهجؾوجؼب٫ٲس وڂطٳف ئچطچص ٷىڀ ٪ٿ أح ذحچحش جحمل "7وڄ جپط٫ٿڃ جؼبٳطىـ جؼبه"ىٲ (.20)ٺڃح طف ڂڅ جپٻٽ ووجؾهس جإلچطچص پٿڃط٫ٿځ نيڃإپٳپٿ ج چطچص

.

(:)شكم يف ادلإعغخ انؼبيخيشاؽم ئزبط يمشس ئنكزشوين

35

:واعهخ اإلزشذ نهزؼهى يجش أح ى وو٦حتٱ ٶٿٿس پٿط٫حڂـٽ ڂـ٩ ى ٪رحز ٪څ ٳكحشؼبط٫ٿڃني وطهىڂهح ج

ڂىؾىو, قع طځ ڂٷڂ٫ني جإل٢ال٨ ٪ٿ ضٺرو ڂٷيبٻڅ پ٣ٿرس و, جپرحچحش جؼبهس جؼبحقرسجپيت طځ ئ٦هح ؿبطىحهتح يف ڂنطـٱ جؼبٷپٿڃطهىڀ جنطح ٪نح ويبٻڅ٪و يف ٻٽ ؿز

ح ئڂٻحچس و٩ ئحٲحش ٢ٳٳس پٿڃ٫ٿىڂحش جؼبط٫ٿٷس ذ٫ن ڂ٫ني ڂـڅ أڃط٫ٿڃني حس جؼبطهىڀ پٿصب٩ ىه جإلحٲحش يبٻـڅ . جخلڂػٽ ئحٲس ض٫ٿٵ أو ئحٲس جذ١ ئحٲس ٺٿڃس أحس ڂٷ٪نح

.جنڅ جؼبٷ٪ڃٿهح ذٻٽ نح أو ٪حڀ پٷجء : واعهخ اإلزشذ نهإنف

يبٻنهځ جإل٢ال٨ ٪ٿ ضٺرو ؿز ذحچحش ـبس ڂڃڃس پٿڃإپٳني پطىٲري ؿب وى جؼبٷـويبٻڅ پٿڃطهىڀ ج نطح ذني ؾبڃى٪س ڂڅ جػبىج جؼبىؾىوز, پإلحٲس . وجنطح أ ٪نح ٲ٪س

ئذل جپرحچحش جؼبهس , أو أڄ ٷىڀ ذط٫ىٽ جپرحچحش جؼبىؾىوز پٿڃإپٱ پٻ ٷىڀ ذطكني ؾبڃى٪س وجش ٷىڀ ئڂٻحچس جإل٢ال٨ ٪ٿ ضٺرحش جؼبه٣٣حش ٪څ ٢ـٵ جػبىج جؼبطحقس, وىنحٸ ١ أو

.٪ ڂهى جپؿز ڂى٫ح أل نحس ڂطحقس

يتصفح انشبكت انعكبىتت يصبدس انبببث خبدو انتطبق

تخطيط المخزون التعليمي المفتوح

(20)ٻٽ "OLR3" 7جؼبهوڄ جپط٫ٿڃ مبىيؼ ضڃځ جپط٫ٿځ ٪ٿ جپرٻس

36

: رمىمي انربايظ انزؼهخ:خبيغب :يذخم ػ انزمىمي 6-2

٢أش ربى ش ٺربي ٪ٿ ؾبحټ جپٷح وجپطٷىن جپطذى وڂح حقرهح ڂڅ ضٯري وجذطٻـح ألووج . ؤس جغبىػس پٿٷح وجپطٷىن جپطذىؾىىز ضنؿځ ڂ٩ جپ

ذنٷ جپطحٶهح ذحپٯ ڂنـهح س يبىحذٷح جضڃص أٮٿد جؼبح٩ جپطٷ(Guba) وٺڃح ٺ ؾىذح چٳ٫هح وضٺىح ٪ٿ جؼبٷحچحش وجپىجحش جپطؿرس وج نطرحجش جؼب٫حس جؼبٷننـس ٪ٿـ وؿبىووس

.(21, 1004, جپىو) نحىؽ وضح٪ى يف ض٣ىىحقحخ ضىٲري ڂ٫ٿىڂحش ضإو ئذل ربني جؼب

ـ زبىڀ چطحتؽ جپطٷىن نح٨ ونرٯ أڄ ځجپٷج وأڄ زبح٢د جپٷحح جألٺػ أنبـس ذحپنـرس ؽبوعبڃهى جؼبطٳىڅ ڂڅ جپطٷىن وأڄ ضأن يف جغبرحڄ جپ٧و جپىجٶ٫س جحمل٣ـس ذـحپطٷىن وضـىجٲ

وض٫ـى . (414 -417, ڀ1000,جپىو)ح ئىج جألقٻحڀ جؼبنحرس نالؽبجؼب٫ٿىڂحش جپيت يبٻڅ ڂڅ ٪ڃٿس جپطٷىن ڂهڃس پٻٽ ڂڅ جؼبىني وجؼبڃڃني جپط٫ٿڃني وجؼبىذني ٲه ضـووىځ ذأـ چطحتؽ

ڂٷننس ٪طڃحوىح يف ئىج ٶج ڂنحد , قع ضرىأ ٪ڃٿس جپطٷىن ڂ٩ ذىجس أ ٪ڃٿـس ض٫ٿڃـس أو ٲ٫ڃٿـس (836, 1000ٲ٣حڂ وآنـوڄ , ) يب وططځ نالټ ٪ڃٿس جپط٫ٿځذچحڂؽ ض٫ٿڃ أو ضى

ٲ٣حڂ وآنوڄ )ڃٽ و ضنطه ذنهحطوجپطٷىن ى ٪ڃٿس ضهس ٪الؾس ڂطڃز ضرىأ ڂڅ ذىجس جپ٫ (.926ڀ , 1000,

:منبرط انزمىمي 6-3يبس وجپط٫ ڂڅ و٦ٳـس جپ٫ىى ڂڅ مبحيؼ جپطٷىن جپيت ح٪ىش يف ضىؾو جپىجحش جپطٷى ش٦ه

ٻڅ ج ط٫حچس ذأٺػ ڂـڅ وٺ جپىو أچو فبح هبى جإلحز ئپو أچو يب ,س يف جپط٫ٿځجألحجپطٷىن يب قع أچو ىؾى مبىيؼ وجقى ڂنحد ٺٽ جپ٧و وطٳٵ ڂ٩ ٢ر٫س ٺـٽ ذچـحڂؽ مبىيؼ ضٷى

ىه جپنڃحيؼ أو ؾىجچد ڂنهح ذأ مبحيؼ ويف جپىجٶ٩ يبٻڅ ڂؼ ,وجقطحؾحضو ڂڅ جپٷججش وجؼب٫ٿىڂحش (Popham)ذىٲـحڀ وٶى نٱ. ؾىوز يف ڂىجڄ جپطٷىن جپطذىأني پٿركع ٶى ضٻىڄ أحح ڂى

٪ٿ ؿبٹ ڃس ذنحءنڃحيؼ جپطكٻوجپمبحيؼ جپطكٷٵ ڂڅ جألىىج, : ىئذل أذ٫س أچىج٨ مبحيؼ ج پطٷىن ٪ٿ ؿبٹ نحؾ , وجنٿ, مبحيؼ ربٻڃس ذنحء مبـحيؼ ٶججضـس ضـح٪ى ٪ٿـ جزبـحي جپٷـج

)ڃس وطځ ضنحوټ جپنڃحيؼ جپطكٻ .(414 -417, ڀ1000,جپىو) ( ذنحء ٪ٿ ؿبـٹ نـحؾ .پ٫الٶطهح جؼبرحز ذحپىجس

37

(: ثبء ػه زلك خبسع)برط انزؾكخ ان

نحؾس وض٫ى ڂٳحىڃهـح چٷٿـس ض٫طڃى ىه جپنڃحيؼ ٪ٿ ضٷىن جؼبنهؽ أو جپربچحڂؽ وٲٷح حملٻحش ٩ جؼب٫ٿىڂحش جپيت ضح٪ى يف و ڂڅ مشىپس وضٺ ٪ٿ وز صبچى٪س يف جپطٷىن جپطذى ؼبح جضڃص ذ

ونىؼ ربص ىـج جپنـى٨ (413,ڀ100, جپىو).جپربچحڂؽ وحوز ضأغريه ٲح٪ٿسجپطكني ڂڅ . ( (The Discrepancy Modecڂىجءڂسالمبىيؼ جپوطځ جط٫ج ,جپ٫ىى ڂڅ جپنڃحيؼ

:منىرط اناليىاءيخربني وض٣ى ذچحڂؽ ٶحتځ وضىٲري جؼب٫ٿىڂحش جپالڂس پپٹ ڂـڅ ـىت ئذل ىج جپنڃىيؼ هى

وٷىڀ جپنڃىيؼ ٪ٿ غالغس ڂٳحىځ أحس ى جؼب٫حري وأوؾو جألوجء وجپطٳحوضحش ٲحؼب٫ـحري .ڂحوىححت جپيت ط٫ني أڄ ضٻىڄ ڂطىجٲز يف جپربچحڂؽ أو جؼبن٧ىڂـس ٪رحز ٪څ ٶحتڃس دبؿڃى٪س جپڃحش أو جػب

أڂح أوؾو جألوجء ٲه ٪رحز ٪ڃح ىى ٶحتځ ٲ٫ٿح أو ڂىؾىو ڂڅ جپڃحش وجػبحت يف جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃس . أڂح أوؾو جپطٳحوش ٲه ضٿٹ جپٳوٴ جپٷحتڃس ذني جؼب٫حري جؼبٮىذس وأوؾو جألوجء جپٳ٫ٿس

ؽبه جؼبٳحىځ ٪رحز ٪څ ڂٷحچس پٿڃ٫حري جؼبٮىذس يف جؼبن٧ىڂس أو جپربچـحڂؽ ذـحألوجء وجپطٷىن وٲٷح . (463, 1000جپىو , ) جغبحٽ ٲ٫ال پٿىٶى ٪ٿ ڂىي جپطرحڅ أو ٪ىڀ جؼبىجءڂس ٲڃح ذنهڃح

: أىاع انزمىمي 6-4ز أٺـرص جپطٷـىن ىنحٸ أظبحء ٺػريز ألچى٨ ـبطٿٳس ڂڅ جپطٷىن ضضر١ جبىجچد وأىىج ؿبىو

جپطٷىن جپطذى ڃڅ أذـ٩ ٲثـحش (910 -926, 1000)وٷځ ٲ٣حڂ وآنوڄ .رٯس ڂ٫نس : قد ڂجقٽ ئؾجء جپطٷىن ى تس

جپطٷىن جپطڃهى(Initial Evaluation): وطځ ٶرٽ جپرىء يف ذچحڂؽ وجپطٷىن جپ٧ـو جؼبطـٿسڂ٫ٿىڂحش وذحچحش أحس ٶرٽ جپرىء يف ض٣رٵ جپربچحڂؽ ذحؼبىنالش وجپ٫ڃٿحش وجؼبهؾحش قع ىٲ

. جؼبه

جپطٻى / جپطٷىن جپرنحتFormative Evaluation)): وطځ أغنحء ض٣رٵ جپربچحڂؽ پ٫ىز ڂجش هبىض٣ى جپربچحڂؽ وربنو ذحغبىټ ٪ٿ جپرحچحش ضح٪ى يف جؼبجؾ٫س وجپط٫ىٽ وجپط٫ وط٫ جپطٷىن

ئذل جحملطىي وجپىحتٽ وجپ٣ٴ جؼبطهىڂس جطهىجڀ جپطٷنحش وڂطىي أوجء جپ٫حڂٿني يف جپربچحڂؽ جپرنحت . ويف ٪ڃٿس ڂطڃز وڂطٿس ربىظ نالټ قحز جپربچحڂؽ

جػبطحڂ جپطٷىن (Summativ Evaluation): وطځ يف هنحس ض٣رٵ جپربچحڂؽ پٿكٻځ ٪ٿو وڂـڅ مث .ج طڃج وجپط٫ىٽجزبحي جپٷج جؼبنحد خبى

38

جپطٷىن جپططر٫(Follow-up Evaluation ): ٶى ٣ٿٵ ٪ٿ ىج جپنى٨ ڂڅ جپطٷىن ضٷىن ضأٺـىويپٹ پڃحڄ ٲح٪ٿس جپربچحڂؽ أ٢ىټ ڂىز فبٻنس قع ٫ ذح طڃج ذحپطٷىن پٿىٶى ٪ٿـ آغـح

طٷنـس طحرل ىـٽ ڂـحوز جپربچـحڂؽ وجپ جپربچحڂؽ ذ٫ىز جؼبىي , وأيت ىج جپطٷىن ئؾحذس ٪ٿ جپإجټ جپطهىڀ ىج جپنى٨ ڂڅ جپطٷىن يف ؾبحټ جپط٫ٿځ و.ڃس يف ىء جؼبطؿىجش وجپطٯريجش جؼبطهىڂس ٲو ڂالت

وجء جعبحڂ٫ ذحطهىجڀ أووجش ڂػٽ جؼبٷحذٿس أو ج طرحچس, أو ج نطرحجش وربٿٽ جؼبٻالش, وربٿـٽ جأل .ووجس جپطٷح وجپؿالش

ـ وجپطٷـىن ,جپطٷىن ڂ٫ح جؼبؾ٩ٲس چى٪ني آنڅ پٿطٷىن ذحإلحٲس ؼبح رٵ ونبح ويبٻڅ ئح ؿبٻ .جؼبؾ٩

ئىج قٻځ ٪ٿ ڂطىي أوجء جؼبط٫ٿڃني وجؼبطىذني وڂىي ئقبحىځ ذأچو جپطٷىن ڂ٫ح جؼبؾ٩ ٫جپ٧و هبى جؼبٷحچس ذني أوجء ض٫ٿڃهځ ذح٪طرح أوجء ؾبڃى٪س جپ٣ٿرس أو جؼبطىذني جؼبڃحغٿني ؽبځ يف ٲح٪ٿسو

. ٺٽ ڂنهځ وؾبڃى٪طو جؼبؾ٫س

ذأچو ئىج قٻځ أو ٶڃس ٪ٿ ڂـطىي ئقبـح أو ربٷـٵ جؼبـط٫ٿڃني جؼبؾ٩ٻؿبجپطٷىن ٫وظب ىج جپطٷىن دبكٻـ جؼبؾـ٩ ألڄ ( أىىج قحٿس وٿىٺس ؿبىوز)وجؼبطىذني پٿنىجضؽ جؼبىز جؼبحٴ أو جپط٫ٿځ وجپطكني يف ٲح٪ٿسأىىج ڂىوز دبػحذس ؿبٻحش ربىو ڂىي جؼبى أو جؼبىخ نڃ

(.971, 1000ٲ٣حڂ وآنوڄ , )جپربچحڂؽ جپطىيب

:مىمي انزؼهى ػ ثؼذر 6-5وذبىى جپ٫ڃٿحش وٺ ط٣ى جؼبطڃضٻڃڅ أنبس جپطٷىن يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى أهنح ضىٲ ئڂٻحچس پٿ

أڄ ٺػريج فبح ضط٣ٿرو ڃحڄ ؾىوز جپ٫ڃٿحش وجؼبنطؿـحش ضإٺـى ٪ٿـ وو (73 ,ڀ1001)جپححل جپطڃځ جپط٫ٿڃ پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى قع ىٲ جپطٷىن ڂ٫ٿىڂحش ضطهىڀ زبحي ٶـججش جپطـكف

جپطٷىن يف ٷط أڄقع نرٯ Potter, 1998, 41))وإٺى ٪ٿ يپٹ ذىض . وجپطكٻځ وجپطىؾوطٷىن چٷٽ جپط٫ٿـځ ىجىح پطؿذس جپ٣حپد جپٳوس جپط٫ٿڃس ذٽ ط٫ذج ىطڃحڀ جپطٷٿى ٪ٿجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

.وٲڃح ٿ طځ ٪ أذ ڂح ضطهىٲو أچ٧ڃس جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جپطٷىن. وجپطڃځ جپط٫ٿڃ ألنبطو

:انزؼهى ػ ثؼذ أظخرمىمي أذاف 6-5-2 أو جؼبنهؽڂڅ نالټ ئ٢ح ضڃځ جپربچحڂؽ :حتهم انغىق.

جپ٫ڃٿحش وجإلؾجءجش جإلوجس جپطضرحش وجإلؾجءجش جپىجنٿس وڂجٶرس ضٷىن :انزظ انزمىمي.

ضٷىن ذ٫ جإلؾجءجش وجألچ٧ڃس جػبحس ذحؼبإس :رمىمي انغبعخ .

39

طجوـ ىج جعبحچد ڂح ذني حبع ٲح٪ٿس ٢ـ أقى جپىحت١ جؼبٻڃٿس ٺؿـء ڂـڅ :انىعبئظرمىميوذني جنطرح وضٷىن وحتٽ جضحټ قىػس ويپٹ إلؾـجء ج ضـحټ ذـني . نهؽ ڂ٫ني ؿبطىي ڂ

.جپ٣الخ وجحملحڅ أو ج ضحټ ذني جپ٣الخ وجؼب٫ٿڃني أو ذني جپ٣الخ ذ٫هځ ذ٫ح

جش جؼب٫ٿڃني يف وجنٽ جحملحچح٢حش نىجپى٪ځ جپط٫ٿڃ وضٷضٷىن ڃٽ :خذيبد انغبنترمىمي٪نحـ ضٷـىن أىځ جپ ٫ى جپى٪ځ جپطٷ وضٷىن ٪ٿ أثٿس جپىجني ط٫ٿٵ ذحإلؾحذحش وٲڃح

.(Rathore & Schuemer, 1998) نىڂحش جپ٣حپد

وئؾجءجضووطځ ٪څ ٢ٵ ضٷىن آپحضو : ثشبيظ انزمىميرمىمي.

ح جؼبرنس ٪ٿ جپىجحش جپط٣ىس و٪الٶطـه طىجش جؼبط٫ٿٷس ذحپ جػب١٣ جپط٣ىس: ادلغزمجمرمىمي .جألني سذنطحتؽ جپربجڂؽ جپطٷىيب

جپـيت مت ضٻىنـهح ٪ـىو جؼبٷجشضٷىن ڂر ٪ٿ ڂٷح أحو ٪ىو ونٷځ ئذلرمىمي انظبوپٻٳحءز ٪ٿ ڂأپس ؾـىوي جپطٻٿٳـس يف جضٷىن ڂر ٪ٿ ڂٷح و,جپىجني, ٪ىو جألهح

يف قـح ش جپطٷىنجپظبس وچ٧حڀ ٪څ ٢ٵ ج ڂطكحچحش : ضٷىن جپنطحتؽو.٦حىز جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىڂـىي ربٷـٵ وضٷىن ڂر ٪ٿ.حڂ٫س جؼبٳطىقس ذىجني ضٷٿىنيڂنٳوز ڂٷحچس جپىجني يف جعب

.(Woodley, 1998) جألىىج يف ج چٳطحـ وجؼبحوجز ج ؾطڃح٪س ضطهىڀ ڂىجنٽ :ادلمشساد/ ادلهظ رمىمي & Rathore) ـبطٿٳس ڂڅ أؾٽ ربٷٵ ىـج جپٯـ

Schuemer, 1998) , وطځ جپطٳٽ يف ىه جعبتس ٲڃح ٿ ضرح٢هـح جپىغـٵ دبىـى٨ .جپركع

: انزؼهى ػ ثؼذادلهظ يف مي ىرم وعبئم وئعشاءاد 6-5-3 جؼبنهؿـس وجألـحپد ؾجءجشجإل ڂ٩ ضطىجٲٵ ذ٫ى ٪څ جپط٫ٿځ يف وئؾجءجضو وو٦حتٳو جپطٷىن ڂنحىؽ ڄئ

يبٻڅ أڄ چٷڃهح ىنح و (Rathore & Schuemer, 1998) وىڂ جوي پطٷىنج ٪ڃٿس يف جؼبطهىڂس :ئذل

:ئعشاءاد انزمىمي انزكىين:أوال

جؼبٷځ جػبحؾ وٲٵ جپطـڃځ هبح ٷىڀ ڃى٪س ڂڅ جپ٣الخجمل ڂٺزنحٶس دب ألوټ ڂز جؼبٷ جنطرح ٲو طځآجء ,جؼبٷجچ٣رح٪حش ٪حڂس ٪څ ٿىڂحش ڂڅ جپ٣الخ ٪څ ٿكىټ ٪ٿ جؼب٫پڂنطٱ جپٳطز جپىجس يف جپط٫ٿڃ

ووو جپ٣حپـد يف ضطهىڀو. ٢ٷس جپطٳح٪ٽ ذني جؼب٫ٿځ وجپ٣حپد ٲح٪ٿس, پٿڃٷجپ٣الخ ٪څ جپطڃځ جحملىو إلهبحو أثٿس أني خبى ضن٧ځ أو جؼبٷني پطك ڂنطٱ جپٳطز جپىجس ئڂح جپ طځ يفنجپطٷى جؼبٷـ

. حذٷس ڂٷجشيبس جؼبٺرس ڂڅ ذبحخ ى ىه جألثٿس پٷحپد ڂڅ جألثٿس جپطٷٺٻٽ, وضح

41

نربجء ذىح٢سأغنحء ضڃځ ڂحوز جؼبنهؽ ٪څ ٢ٵ جؼبجؾ٫س جپنٷىس, جؼبٷحچس جپطٷىن يبٻڅ أڄ هبي ضذىىڄ أو نربجء يف ججملح ش جؼبط٫ٿٷس دبىى٨ جپركع

ؾبڃى٪س ٯريز ڂڅ جپ٣الخ ٶرٽ ضٷ جؼبنهؽ ڂ٩ ذط٣رٷو جنطرح ڂنهؽ ڂح أو أؾجء ڂنو(Potter,

1998) :انزمىمي انهبئئعشاءاد : صببجپيت ض٣رٵ پطٷىن ذـجڂؽ حپدجألجطهىجڀ جؼبنهؽ ڂڅ أقى ذ٫ى يف ڂقٿس ڂطأنز جپطٷىن ض٣رٵ

٫ٿڃني ٪ـڅ ئؾجء جطرحڄ پٿ٣الخ وجؼب)ڂجؾ٫س ؾبىوپس پٿڃنهؽ : ڂإحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٪څ ٢ٵوطٳٵ ڂ٫و وورل قع ٺ أچو طځ جپطٷىن . (Rathore & Schuemer, 1998) (.ذبذطهځ ڂ٩ جؼبنهؽ

:پٻٽ ڂڅ وجپنهحت پربچحڂؽ ج پط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٪څ ٢ٵ ج طرحچس أو جؼبٷحذٿس جؼبىؾه و, ڄ يف ٪ڃٿس ض٣ى ڂىجو جپطى وووو ٲ٫ٿهځ أچٳهځ قىټ جؼبىجىنه٢جؼبٮري : ڄىجؼب٫ٿڃ

.حٺٽ جپ٣الخ يف جپىجس وجؼبهحڀڂ څ ٢ٵ ذبڃ٩ أچىج٨ جؼب٫ٿىڂحش يف چ٣حٴ جؼبٷڂڅ هنحس ٶريزڄ ذ٫ى ٲطز ىجپىج٪ : أو جپربچحڂؽ و٪څ جؼبٻىچحش جپيت ٶحڂىج ذحـطهىجڂهح جؼبٷجألؾجء جپيت وىىح ڂڅ : ج طهىجڀ -

. و٪ځ أچٳٷىج ڂڅ جپىٶص ٪ٿ وجطهح

وٲٷح پطى جپىج ڂطىي جپ٫ىذس ڂٻىچحش : جپطىجپن٧ز جپ٫حڂس ٪ٿ - : جپٳوـس جؼبٷـ . جخل يف حٴ ٲىجتىىح جپنرس... جپنى جپطىس , جپجت١ جپڃ٫س

أٿىخ جپطٷىن ڂڅ چحقس جپطه١٣ وجپطڃځ وڂىي سبحٹ ووـىـ : جألحپد جپ٫حڂس پٿطٷىن - . أٺػ وذنرس ربٽ أ٪ٿ ٳح٪ٿسذ جحٺىجپطى جإلطجضؿس جپيت ؾ٫ٿص جپ٣ٿرس

. , جألٲٻح, جپ٫الٶحشجپتسڂحٺٽ ڂط٫ٿٷس ذحؼبٳحىځ : چ٣حٴ جپإوڄ يجش جحملطىحش جحملىوز -

ٿ٣الخ وٷىڀ أح ذطٷـىن ٲح٪ٿـس , ٷىڀ جؼبٷځ ذى٩ جطرحڄ پجؼبٷنهحس أچو ذ (Potter,1998)وٺ ذىض : طڃځ وجپثىڄ جپيت طځ جپطٷ ٪نهح ٪حوزجپطڃځ ڂڅ وؾهس چ٧ ٲٵ جپ

ضن٧ځ جؼبحوز ٲح٪ٿس .

جؼبٷوڂالتڃس ؿبطىحش ٲح٪ٿس .

جؼبٷٿٹ پطؿڃ٩ جؼبىجو وذبه ڂٷىج جپىٶص جؼبطه.

جپط٫ٿڃس جپنح٢حشچى٪س .

چ٧حڀ و٪ځ جپ٣حپد ٲح٪ٿس .

:پطحپسجإلؾجءجش ج (Rathore & Schuemer, 1998) وىڂ جويوٱ ئؾجءجش ربىى جپٷڃس ڂػٽ ضٷى جپ٣الخ أو ضٷځ جعبىوز جپط٫ٿڃس أو ضٷىن ٲح٪ٿس ڂٻىچحش

.جؼبنهؽ ذىح٢س جػبربجء أو جپ٣الخ

41

ربٿٽ ٲح٪ٿس جپطٻٿٳس أو ٲىجتى جپطٻٿٳس هبى ڂٷحچس جؼبنحىؽ جپط٫ٿڃس جؼبهطٿٳس أو ؾبڃى٪ـحش .جپىحت١

أ ٪ٿ ڂـىي , ٪ٿ ڂىي ٲطز ٢ىٿس جؼبٷ پد حملطىحشٷځ ئؾحوز جپ٣ح قطٳح٤ج جنطرح .نس وجقىز

يف أچ٣طو جؼبهنس جؼبٷ ځ پٿ٣ٴ جپيت ٶحڀ هبح جپ٣حپد ذط٣رٵ ؿبطىحشضٷ.

انزؼهى ػ ثؼذ يمشسادأعبنت رمىمي 6-5-4ف يف حبع ىؾى سب وججپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذنحء ٪ٿ جألحپد ڂٷجشضٷىن ٫د ضنٱ

(Woodley1998):ئىلوورل ونٳهح ذٽ ى ڂطىجنٿس جپركىظ أو مبىيؼ ڂ٫ني : انزمىمي انشكه/أ ضطځ ڂجؾ٫س جؼبـىوز وجپط٫ٿـٵ جؼبٷجشذ٫ى أڄ ذبه ڂىجو جپط٫ٿځ ٪څ ٢ٵ : جپط٫ٿٵ ج ٶطحو-2

ٷىس نـحؼ ؾٿحش چ)٪ٿهح ذٻٽ ٮري ظب ڂڅ ٶرٽ ڂٽ أو آن, ض٫ٿٷحش ضٷىڂو ذٻٽ ڂن٧ځ . , أٺػ ڂنهؿس ٪څ ٢ٵ و٪ىز نربجء(جپٳٵ ڂػٽ جألحضز

ضطځ نالټ ڂقٿس جپطؿه وضطڃڅ ڂىوز ڂىجو جپطى ڂ٩ جپىجـني : ج نطرحجش جپط٣ىس - 1يف و وجقى وضڃٽ أح ئؾجءجش ڂ٫ٷىز پطؿذس ڂـىجو د٪څ ٢ٵ ذبذس ٮري ظبس ٪ٿ جپ٣حپ

مث ذبڃ٩ ووو أٲ٫حټ وض٫ٿٷحش جپ٣الخ ٪ٿ جپطى ٪څ ٢ـٵ جؼبٷحذٿـس جؼبىوز جملڃى٪س وو . وجؼبالق٧س وج طرحچحش

پ ٲٷ١ جؼبىجو جپيت طٿٷحىح جپ٣الخ ذىٿس أو أني ذٽ أچو پٿڃٷقع ن٧ :انزمىمي انشبيم /ة وجپڂالء وجپ٣الخ ىى ذحألقي ضٳح٪ٽ جپىجني ڂ٩ ىه جؼبىجو جپط٫ٿڃس وڂحو أني سبػٽ جؼب٫ٿڃني

.پپٹ ضڃٽ ىه جپ٫ڃٿس,ؽبه جپ٫ڃٿسىى ڂػٽ ىه جپىجحش ىى جطهال ض٫ڃڃـحش ٪ـڅ جـطهىجڀ :انذساعبد ادلزذاخهخ /عـ

. .جخل. .ئطجضؿس ڂػٽ ؾبڃى٪حش جپنٷح , جؼبح٩ جپىجس ٲح٪ٿسؾىجچد ضىس أو جپطأٺى ڂڅ .جپ٣الخ ٪څ ضىجش ڂ٫نس وٶىج٪ى وپ ٪ڃح ٫ٲىچوڂح ٳهڃو :انذساعبد انزغىشخ/د :دلمشساد يف يإعغبد انزؼهى ػ ثؼذا أ رزض هبب ئعشاءاد رمىميىاطفبد ان ي جغ ادل 6-5-5

ڂٺ ؿبٿو ٷط ٪ٿ طځ ٪ٿ چ٣حٴ جپرالو :و٢

٪وڂح٪ جأٲٻحىى جپطٷىن وپ ٺ ٪ٿ :ڂىى.

ٶحذٽ پٿط٫ىٽ: ڂڄ .

پٿڃحټ وجپىٶص ىىجطځ ذ٣ٷس جٶطحوس أ پص ىنحٸ ئ: جٶطحو .

ىذس ذأوىن ؾهى أو ضٻٿٳس أو ٲحٶـى جؼب٣ٿ ضإو پٿنطؿس٣ى ذ٣ٷس : طځ ذٻٳحءز (Machado

& Machado, 1997).

42

:اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ: دعبعبـ هبح وئچحء جپ٫ىى ڂڅ جپن٧ځ ٫ص جپ٫ىى ڂڅ جپىوټ جپ٫ذس ئذل ذبىى جپن٧ځ جپطذى سجپطؿىى

٦ـٽ ىـه جپ٧ـو يفو .وجپط٣ى جپ٫ٿڃ وجپطٷ جپٻحڄ جىؼبىجؾهس ٶحح ٪ىىز قبڃص ٪څ ضيف ـبطٿٱ ؾىجچرو جپ٫ڃٿس ٺڃح ٣حپـد جپطؿىى٪طڃحو جاؾجءجش ؾس يف ڂٷىڂطهح ٣حپد جپط٫ٿځ ذ

ز ووحتٽ وضٷنحش ضإىـٽ ىكس وؤي ؾىڂىجٶٱ ؾىىز وضىٲري ض٫ٿځ يف ٦ٽ أىىج وج دبىجؾهس (.6, ڀ2991, جػبىجپىزج) جؼبط٫ٿڃني ذٻٳحءز

, ؾحءش ٲٻز جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس پطٿرس ج قطحؾحش جؼبٿكس پٿط٫ٿځ جپ٫حرل يف جپى٢څ جپ٫ـ حڂ٫س ٪څ ئچحء جعبحڂ٫س يف أوټ چىوز ووپس ٪ٷىش يف جپح قىټ ؾىوي ئچحء ؾ جإل٪الڄقع مت

ڀ1001مت جٲططحـ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس أٺحويبح ٪ـحڀ و. (126, ڀ1001, جپ٫ٿ) ٪ذس ڂٳطىقسويپٹ يف ٪ـىز ٲـو٨ يف (. أؾٳنى)ربص ڂ٧ٿس ذچحڂؽ جػبٿؽ جپ٫ پى٪ځ ڂن٧ڃحش جألڂځ جؼبطكىز

وجؼبڃٿٻس جپ٫ذـس , وڂ, وجپركڅ, وجألوڄ, وپرنحڄ ,(جؼبٷ جپت پٿؿحڂ٫س)جپٻىص :ووټ ٪ذس جؼبىنس و, قحتٽو ,ج قحءو ,ؾىزو, جپح ٲ٨ ت: ٲو٨ طبسجؼبڃٿٻس وىؾى ٶ, جپ٫ىوس

.ٺٳو٨ ئٶٿڃس :انربايظ ادلغشوؽخ ؽبنب يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ فشع انشبع 2_7

جعبحڂ٫س جپ٫ذـس يف ٢قهح پٿكىټ ٪ٿ هحوز جپرٻحپىىجپربجڂؽ ڂىى٨ جپركع جپيت طځ ذچـحڂؽ ئوجز , ذچحڂؽ ضٷنس جؼب٫ٿىڂحش وجغبحـد جرل , ذچحڂؽ جپٿٯس ج قبٿس وآوجهبح ى جؼبٳطىقسأني يف وىنحٸ ذجڂؽ, .زب جٶطحو –ذچحڂؽ ئوجز جأل٪ڃحټ , زب أچ٧ڃس ئوجس –جأل٪ڃحټ

وذچـحڂؽ حڂؽ جپىذٿىڀ جپ٫حڀ يف جپطذـس ذچپٿكىټ ٪ٿ وؾس جپىذٿىڀ وىى جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس .جپىذٿىڀ جپ٫حرل يف جپطذس

پٿؿحڂ٫ـس ڃط٣ٿرـحش ٪حڂـس ٺڂٷجش ح ئپهح ,حپطهوپٻٽ ذچحڂؽ ڂط٣ٿرحش نحس ذ وضنٷځ جؼبط٣ٿرحش ئذل ڂط٣ٿرـحش جإلؾرحـس . هحض ٪ڃحوز جپىجحش جعبحڂ٫س جپ٫حڂس ٪ٿ ضٷىيب

حش جإلؾرحس هتى ئذل ضنڃس ڂهحجش جپ٣ٿرس جؼبٿـطكٷني يف جعبحڂ٫ـس يف وڂط٣ٿرحش جنطحس ٲحؼبط٣ٿرج نطحس وذحپنرس پٿڃط٣ٿرحش . ؾبح ش جپط٫ٿځ جپجيت وج چطچص وج ضحټ ذحپٿٯطني جپ٫ذس وج قبٿسڂنـىجش جؼبٺـ جإلٶٿڃـ ) ٲطهى ئذل ضنڃس جؼب٫ٲس جپ٫حڂس پٿ٣ٿرس يف ؾبح ش نحؼ جپطه

.(ڀ1006, حذحپ : رظى انربايظ يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ 3_ 7جطٳحوش جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ڂڅ جضٳحٶس جپط٫حوڄ وجپطىأڂس ڂ٩ جعبحڂ٫س جپرب٣حچس جؼبٳطىقـس

قع جطهىڂص جؼبـىجو . جپىجس يف جپركعيف ضڃځ جؼبىجو جپط٫ٿڃس وئچطحؾهح يف جپربجڂؽ ڂىى٨

43

جؼبٳطىقس وأغرطص ؾىوهتح ذحپطؿذس جپ٫ڃٿس وڂڅ مث ٶحڂص جعبحڂ٫س جپرب٣حچس پيت أچطؿطهح جعبحڂ٫س جپط٫ٿڃس جطٿٷ جپ٣حپد پٻٽ ڂٷـ وجـ و, جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذط٫ىٿهح يف ىء حپطهح وٲٿٳطهح جپطذىس

حش جغبحىذس يجش جپٿس قٷرس ض٫ٿڃس ربطى ٪ٿ جؼبىجو جپط٫ٿڃس جؼب٣رى٪س وجؼبڃى٪س وجؼبتس وجپربؾبوضڃٽ جؼبحوز جؼب٣رى٪س ٪ٿ ڂىجو ٶجتس حڂٿس وؾىوټ ڂ رني ڂحيج وأڅ وٺٱ ى جؼبحوز, . هبح

ٲٿٳس جعبحڂ٫س جپ٫ذـس ) .ورني ٺپٹ جپىجؾرحش جپىجس أو جپط٫نحش جؼب٣ٿىذس ڂڅ جپىج ضنٳىحذچحڂؽ ذحپنرس پٿڃڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس قـع حوجش أٺحويبس پٻٽ ڃوىنحٸ ٪(. ڀ1001جؼبٳطىقس,

جؼبحچىز ويپٹ پط ٪ٿ جپ٣ٿرس ٪ڃٿس جط٫حخ جؼبٳحىځ جألحس ذ٫ ٶجءجشضٷىڀ جپ٫ڃحوز ذا٪ىجو ٺڃح أڄ جپ٫ڃحوز ضطىذل ٪ڃٿس ئ٪ىجو وض٫ـىٽ جپىجؾرـحش . جپيت ربطىهح ڂىنالش جپربچحڂؽ جپطهس

ڂنىجش جؼبٺـ )وڂڅ مث أىىج جپربچحڂؽ , جپتس پٿڃٷجشربٷٵ جألىىج جپىجس دبح ڃڅ (. ڀ1004جإلٶٿڃ ذحپح ,

ط٣ى چ٧حڀ حڂٽ پٺڃح ٶحڂص جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذطىٶ٩ جضٳحٶس ض٫حوڄ ڂ٩ ڂن٧ڃس جپىچٻى جپطالص, پٿڃ٫ٿىڂحش ذحپ٣حپد طځ ڂڅ نالټ ذ١ جؼبٷ جپت ذٻحٲس جپٳو٨ ويپٹ ذحطهىجڀ ضٷنس

ٺڃح ضٷىڀ جؼبن٧ڃس ذاچحء وقىز ڂطٻحڂٿس وڂطهس إلچطحؼ جؼبىجو جپط٫ٿڃس وضڃځ وئچـحء ڂىٶـ٩ (. ڀ1006جؼبٺ جإلٶٿڃ ذحپح, )جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٪ٿ ڂطىي ڂط٣ى

ٺڃح ضطځ ج طٳحوز ڂڅ نربجش جعبحڂ٫س جپرب٣حچس جؼبٳطىقس يف ئ٪ىجو جػبىڂحش جپ٣الذـس وض٣رـٵ أ٪حء ىثس جپطى وجؼبٲني وجػبىڂحش جؼبح٪ىز دپىؾح جؼب٫ٿىڂحش يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وضىضٻنى

(. ڀ1001ٲٿٳس جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس , )وجپطٷىن : يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ احلبعبدورمذش حتهم 4_ 7

: ٵجعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٪څ ٢ پربچحڂؽحؾحش وضٷى جغبمت ربٿٽ ئؾجء وجس ڂىجچس يف ئقىي ٪ز ووپس ٪ذس مشٿص قىجرل طبس آ ٢حپد وطبـڃحتس

ڂڅ أكحخ جپ٫ڃٽ ويپٹ ط٣ال٨ آجتهځ قىټ ٪ىو ڂڅ جپرنىو جؼبط٫ٿٷس ذاچحء جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس (. ڀ1004, أؾٳنى)جپطهحش جپىجس جؼب٣ٿىذس , جغبحؾحشجؼبٳطىقس, وڂنهح

ىجس ؾىوي ئچحء جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذجس جپيت أؾهتح جپٺس جپيت ٺٿٳص وپٷى ذنص جپىڀ, أڄ ىنحپٹ ٲؿىز ذني جپ٫ وجپ٣ٿد ٪ٿ ڂٷح٪ى جپط٫ٿځ جپ٫حرل يف جپرٿىجڄ جپ٫ذـس 2998يف ٪حڀ

ځ ٢حپد ڂڅ نهب جؼبقٿس جپػحچىس , ٺڃح أڄ ىنحٸ ٢ٿرح ڂطجىج ٪ٿ جپط٫ٿ (600.000)ضٷى حبىجرل وڂنـهځ ٲثـس )جپ٫حرل ڂڅ أوپثٹ جپڅ جلب٢ىج يف ىٴ جپ٫ڃٽ ووڄ جغبىټ ٪ٿ جؼبإىٽ جعبـحڂ٫

, وأركص پىهځ جپٮرس يف أ٪ىجوج ٺرريز ڂڅ جػبهبني جعبحڂ٫ني جپ٫حڂٿني جپ وبطحؾىڄ ئذل ( جؼب٫ٿڃنيىنحپٹ ٲثس ڂنـهځ وجس ڂح جطؿى يف قٷىټ زبهځ ڂڅ جؼب٫ح وأحپد جپطٷنس جغبىػس, وذٽ

44

, أؾٳنـى )وبطحؾىڄ ئذل ئ٪حوز جپطأىٽ پط٫ىٽ زبحهتځ أو ضٯريىح يف ىء قحؾحش ىٴ جپ٫ڃـٽ (. ڀ1001

: أظخ انزىطم يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ 5_7 : ضطرىن جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس چ٧حڀ ضىٽ ڂط٫ىو جپىحت١ وجپٷنىجش وضڃٽ

: اجتبني انجش ادلغىع وادلشئ يفوى ؿب٣حش ٢ٲس ٯريز ؾىج پٯـ (VSAT)ضطهىڀ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ؿب٣حش جپـ

قع ـط٩٣ جپ٣ـالخ جإل٢ـال٨ ٪ٿـ . ضٷىن ضٷنس ج ضحټ جؼبطرحوټ ٪څ ٢ٵ جپىز جؼبتسجذبـحه )ىز وجپ( جذبحىني)جحملحجش ٪رب جپرع جپطٿٳىين أو جپطٳح٪ٽ ڂ٩ جحملح ٪څ ٢ٵ جپىش

(. وجقى : وانربذ اإلنكزشوين( اإلزشذ)شجكخ االرظبالد انذونخ

مت چ ٪ىو ڂڅ جؼبىجو جپط٫ٿڃس ٪رب رٻس جإلچطچص حبع طڃٻڅ جپ٣الخ جؼبٿطكٷىڄ ذحعبحڂ٫س ڂڅ جإل٢ال٨ ٪ٿ ىه جؼبىجو ذحطهىجڀ جغبىجد جپهس, ىج ذحإلحٲس ئذل ئڂٻحچس جضحټ جپ٣ـالخ

. نهځ وج ضحټ ذني جپ٣الخ وجعبحڂ٫س ٪څ ٢ٵ جطهىجڀ جپربى جإلپٻطوينٲڃح ذ : انذساعبد ادلمخ

, جپ٫ڃـٽ نىوجش وجحملحجش جپن٧س وجپط٣رٷحش جپ٫ڃٿس ڂڅ نالټ جؼبهطربجش, وو جپٶحڂس طځ ئقـع ( ڃسذحپىجس جؼبٷ)ويپٹ ؼبىز ٶريز ضطجوـ ذني ىڀ وأرى٨, و٫ ىج جپنى٨ ڂڅ جپط٫ٿځ

. طٳى ڂڅ جپرنس جپطكطس يف جعبحڂ٫حش جپٷحتڃس ڂڅ ڂرحڄ وذبهجش : رلىػبد انزؼهى انزايت

ؾبڃى٪س ٪ٿ ضرحوټ جپى٪ځ وجؼبىز ٲڃح ذنهځ يف ٺٽ ؾبڃى٪حش جپط٫ٿځ جپجيت, قع ٫ڃٽ جپ٣ٿرس ٻطوين وٮريىـح ڂـڅ ويپٹ ڂڅ نالټ ج ؾطڃح٪حش جپن٧حڂس أو ج ضحټ ٪رب جؽبحضٱ, أو جپربى جإلپ

. وحتٽ ج ضحټ : ادلشاكض انذساعخ

يف جپٳو٨ ضإڂڅ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٶنىجش جضحټ ڂ٩ ٢الهبح ڂڅ نالټ ڂجٺىح جپىجس طځ ضوى جپ٣الخ ڂڅ نالټ ىه و, و جؼبىنس, وقحتٽ, وج قحء, ؾىزو, جپحجإلٶٿڃس ذحؼبڃٿٻس

. ربى ذحؼبىجو جپط٫ٿڃس جؼب٣رى٪س وجؼبڃى٪س وجؼبتسجؼبجٺ ڂرحز وذىج٣س جپٺڃح طڃٻڅ جپ٣الخ ڂڅ ج طٳحوز ڂڅ ـبطربجش جؼبجٺ جؼبووز ذحألؾهز جپـڃ٫س وجپرـس,

ڂنىجش جعبحڂ٫س )وجغبىجد جپهس ويپٹ ذحإلحٲس ئذل جپٿٷحءجش جپٳس ربص ئج ڂ٫ىڅ (.ڀ1006جپ٫ذس جؼبٳطىقس,

45

:يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ ىاد انزؼهخادل 6_7 :سبڃٽ جؼبىجو جپط٫ٿڃس يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٪ٿ

ى ؾبڃى٪س ڂڅ جؼبٷجش جپيت أ٪ىش نح پ٣الخ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس :يىاد رؼهخ يغجىػخ٪ٿ جنطرح ڂىي جط٫حذو ئي ضڃٽ جپٻطحخ جؼبٷ وڂىجو ٶجتس ڂح٪ىز ووٲحض ٪ڃٽ ضح٪ى جپ٣حپد

.ئذل ذبهجش نحس پٿطىد جپ٫ڃٿپٿڃحوز, ذحإلحٲس .ضڃٽ جت١ ڂتس وڂڃى٪س: ادلىاد انزؼهخ ادلغىػخ وادلشئخ

ٻس ڃٽ يپٹ جؼبىجو ٪ٿ جألٶج جغبحىذس ذحإلحٲس ئذل جؼبىجو جپيت ضرع ٪رب ـر ض :ادلىاد احلبعىثخ (.چصجإلچط)ج ضح ش جپىوپس

٪رحز ٪څ وپٽ وو: دنم انغبنت جپ٣حپد ذأىځ جػبىڂحش جپـيت ضٷـىڂهح پـو جعبحڂ٫ـس ٫ . وذحپنح٢حش جؼبطحقس وجؼبىجو جپىجس ئحٲس ئذل ڂحو جؼبح٪ىز جؼبطىٲز ٪نى جغبحؾس

ڂـڅ دبػحذس ڂى پٿ٣حپد ٫نو ٪ٿ جپط٫ ٪ٿ ؾىجچد ـبطٿٳس ٫طرب : دنم انذساعخ نهزؼهى انزايتچى٨ يف ٻٽ جپىپٽ جپ٫حڀ ح٪ى جپ٣حپـد ٪ٿـ ذنـحء : جپط٫ٿځ جپجيت وىنحٸ چى٪حڄ ڂڅ ىه جألوپس

ڂهحجش جپط٫ٿځ جپجيت , وچى٨ آن نح دبكطىي جؼبحوز چٳهح, مث جإل٪ىجو جؼبن٧ځ إلقبح جپىجؾرـحش ؾء ط٫ٿٵ ذ٣ـٴ ڂڅ چحقس أني, كطى جپىپٽ جپ٫حڀ ٪ٿ . وجپطٷىڀ پالڂطكحڄ جپنهحت يف جؼبحوز

ڂحش أو ٺطحذس جؼبـح٩ وضىغٵ ڂحو جؼب٫ٿىئ٪ىجو جؼبح٩ جؼبضر٣س ذحؼبىجو, ىجء ٺحڄ يپٹ جپرحچحش (. ڀ1001جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس, وأىىج ٲٿٳس )يف چٵ ڂن٧ځ

:يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ خذيبد انزؼهى اإلنكزشوخ 7_7 جؼبٳطىقس ٲ٨ جؼبڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ٪ىز نىڂحش ض٫ٿځ ئپٻطوچس ضـڃٽ ضٷىڀ جعبحڂ٫س جپ٫ذس

پٿؿحڂ٫س ٪ٽ ٪ٿـ وضىؾى ٪ٿ جؼبىٶ٩ جإلپٻطوين, وذچحڂؽ جؼبىوټ, وڂإسبجش جپ٣ٿرس, ذچحڂؽ ؿبح (.22)رٻس ج چطچص ٺڃح يف جپٻٽ

جؼبٳطىقس ٪ٿ ٻطوچس پٿؿحڂ٫س جپ٫ذسپنىڂحش جپط٫ٿځ جإل( 22)ٻٽ رٻس ج چطچص

46

: شبيظ زلبضشثڃٻڅ جپ٣حپد ذ٫ى أڄ و ڂىٶـ٩ جعبحڂ٫ـس وىى ذچحڂؽ پنٷٽ جحملحجش ٪رب جإلچطچص قع ط

جإلپٻطوچس ٲ٨ جؼبڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ڂڅ ج طٳحوز ڂڅ ىج جپربچحڂؽ ذ٫ى ئونحټ ٶڃو جپـ مث مث وبىو جنطحو ڂڅ جپنحٲز جؼب٫وس ٺڃح طـحـ پٿڃـط٫ٿځ ىبطح جپطنٱ جؼبطحـ پٿڃىجو جپيت ىهح

, جؼبجؾـ٩ , شئوجؼ جطٳـحج , ٢ال٨ ٪ٿ جپـجتف جؼبٲٷـس ڂنهح ج : نحجش ٪ىز يف جپربچحڂؽ .چحٲز ذچحڂؽ ؿبح( 21)وىف جپٻٽ , وج ط٫حچس ذحپى٪ځ جپٳ

: ثشبيظ ادلىدل ذچحڂؽ طهىڀ پطٿځ وجطالڀ جپىجؾرحش وجؼبحو پٿڃىجو جؼبؿٿس پٿ٣الخ وجپ٣حپرـحش ٪ٿـ

نالټ إلچطچص وطف يپٹ ڂـڅ جپـٻٽ ڂڅ وؾبڃى٪س جؼبٷ, جؾ٫سوجپطٯس جپ, ج چطچص رٻس(27).

چحٲز ذچحڂؽ ؿبح ٪ٿ ڂىٶ٩ جعبحڂ٫س ( 21)ٻٽ جپ٫ذس جؼبٳطىقس

چحٲز ذچحڂؽ جؼبىوټ ٪ٿ رٻس جإلچطچص( 27)ٻٽ

47

:يإدتشاد انغهجخٺڃـح ـطڃٻڅ , جؼبرح چحٲز پٿكىجوىه جػبىڂس سبٻڅ جؼبط٫ٿځ ڂڅ جغبىج ڂ٩ جپ٣ٿرس ڂڅ نالټ

نحس وضىٲ أحڂڅ نالټ حس ٲ٪س ضٳف جؼبىجٶ٩ يجش ج ضحټ جپيت ى هبح جپ٣ٿرس, جپ٣حپدطځ ٪و ٪ٿ ؾهـح جٸ أ ڂڅ جؼبطكحوغني دبح إل (Sheared Desktop) ڂحٺس ٣ف جؼبٻطد

ٺڃح يبٻڅ ڂڅ نالټ نحس ڂٺـ . و٪و ذىذىچص , و٪و ٲىى, ڂڅ ڂٿٳحش وووجؼبط٫ٿځ (24)وىـف جپـٻٽ , جؼبطكحوغني طځ ربڃٽ جؼبٿٳحش جپيت ٿهح (Document center)جؼبٿٳحش

.ڂإسبجش جپ٣ٿرس ٪ٿ ڂىٶ٩ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف رٻس جإلچطچص جپرٻس

: نزمىمي يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخا 8_7ئؾجءجش ويبٻڅ ضٷځ ئؾجءجش جپطٷىن يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ئذل ئؾجءجش ضٷىن جپ٣الخ,

.جپربجڂؽ نحؾح ضٷىنئؾجءجش وضٷىن جپربجڂؽ وجنٿح, : رمىمي انغبنت

)طىجٽ ضطرىن جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس چ٧حڀ جپطٷځ جؼب ( ـح٩ وجؼب ,جنطرحجش ووـس, جپطٷـحوضٻىڄ ڂى٪س ٪ٿ ڂىي جپٳٽ جپ٫حڀ جپىج وهتى ئذل ڂطحذ٫س ضٷىڀ جپ٣حپد ذحذبـحه جألىـىج

حڄ هنحت حڂٽ ىب پو چرس ٮري ٶٿٿس ڂڅ جپطٷىن جپٻحڂٽ وزبططځ وجس جؼبحوز ذحڂطك. پٿڃحوز زجؼبٷ

چحٲز ڂإسبجش جپ٣ٿرس ٪ٿ رٻس ج چطچص( 24)ٻٽ

48

وذبي ج ڂطكحچحش جپنهحتس يف صب٩ ٲو٨ جعبحڂ٫س ويف ڂٷىح جپت يف چٳ جپىٶص وضىج . پٿڃحوز (. 1001ڂنىجش جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس, )٪ڃٿحهتح وضن٧ځ ڂڅ جؼبٷ جپت يف جپٻىص

: رمىمي انربايظ داخهبىنحٸ أذ٩ ٪ڃحوجش پٿربجڂؽ جألٺحويبس يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٲ٨ جؼبڃٿٻس جپ٫ذس جپـ٫ىوس وى ٪ڃحوز جپربجڂؽ جألٺحويبس يف جغبحىخ, ٪ڃحوز جپربجڂؽ جألٺحويبس يف جپٿٯس جإلقبٿـس, ٪ڃـحوز

جپربجڂؽ حإلحٲس ئذل ٪ڃحوز ذ ,جپربجڂؽ جألٺحويبس يف ئوجز جأل٪ڃحټ, وىه ى جپربجڂؽ ڂىى٨ جپىجس .جألٺحويبس يف جپطذس

قع ضٷىڀ ىه جپ٫ڃحوجش ذاؾجءجش ضٷىيبس وجنٿس ض٣رٵ ٪ٿ جپربچحڂؽ جألٺحويب جػبح ذحپ٫ڃحوز ڂنـىجش جؼبٺـ )ڃٽ ئؾجءجش ڂالق٧س وجط٣ال٪حش جء جپ٣ٿرس وأ٪حء ىثس جپطـى

(. ڀ1004جإلٶٿڃ ذحپح, : ػزبد اخلبسعانزمىمي واال

ڂڅ ٶرٽ وجتز نـىڂحش ج ٪طڃـحو يف ڂٷىڀ نحؾ ىجطځ ضٷىن جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ڂڅ قع رب جعبحڂ٫س ٪ٿ ضنٳ وڂطحذ٫س ذجؾبهح حبد ڂط٣ٿرحش "ouvs". جعبحڂ٫س جپرب٣حچس جؼبٳطىقس

(.1001جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس , وأىىج ٲٿٳس) "ouvs"ج٪طڃحو جپـ

49

انفظم انضبنش انذساعبد انغبثمخ

.وٶحچص ذنهح وجحش ٶىڂص ڂإحش جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى: أو .وجحش ٪نص ذط٣ى وربني جػبىڂحش جپرٻس وجپىحت١ جؼبط٫ىوز يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى:غحچح

.وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذٻٽ نحوجحش ضنحوپص جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ : غحپػحانزؼمت ػه انذساعبد انغبثمخ

51

انفظم انضبنش انذساعبد انغبثمخ

پٳص قبحـ ڂإحش ڂڂىٶس پٿط٫ٿځ جعبحڂ٫ ٪څ ذ٫ى جپن٧ ؽبج جپنى٨ ڂـڅ جپط٫ٿـځ يف جپـىوټ

٫ٿڃـس ڂـڅ جعبهـىو جپ ٺػريججپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى هى ڂىى٨ وڂڅ ىج جؼبن٣ٿٵ , جؼبطٷىڂس وضٿطهح جپنحڂس .وجپيت ضنحوپص جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ڂڅ ؾىجچد حبػـس ڂط٫ـىوز ڂإنججپركػس وجپٳٻس

ڂإحش جپط٫ٿـځ ٶىڂص وجحش: ىؿبحو غالغسجپحذٷس وٲٵ شجپىجحط٫ ىج جپٳٽ وحش جپـرٻس جپىجحش جپيت ٪نص ذط٣ى وربني جػبـىڂ و, وٶحچص ذنهح جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ ٪څ ووجحش قىټ , وجپىحت١ جؼبط٫ىوز يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىمث ض٫ٷـد , ٲڃح ذنهح حشوج نطالٲ جپطحهبحشىء يف ىه جپىجحش طنحٶو, ذ٫ى ذٻٽ نح

.جپرحقػس ٪ٿ ىه جپىجحش ولبسذ ثهب فزىػ وانزؼهى ػ ثؼذدساعبد لىيذ يإعغبد انزؼهى ادل: أوال.

ضنحوپص ىه جپىجحش جپطٷىيبس جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂـڅ ٪ـىز ؾىجچـد وذ٫ـىز جپط٫ٿځ ٪ـڅ ٶىڂص (Machado & Machado, 1997)أڄ وجس ڂحوو و ڂحوو ٲنؿى ڂنهؿحش

.ز وجپط٫ٿځح جإلوجو جپٷىڂس جؼبٳطىقس يف ؾحچرني نبنذ٫ى يف ؾحڂ٫س ٲيف ؾحڂ٫ـس ٲنـوال جپ٣حپد ىى ڂىى٨ وڂٺ جألنبس يف جپربچحڂؽ :جپط٫ٿځ وذحپنرس پ٫ڃٿس جپط٫ٿځ

حپ٫الٶس ذني جپ٣حپد وجؼبحوز جپط٫ٿڃس وججملڃى٪س جپطىس جػبحس ى جپيت ضرىأ ڂقٿس جپطٳح٪ٽ ٲ جؼبٳطىقسجپٷـجءز, ) ٷـٵ جألىـىج جپط٫ٿڃـس ونؿ جأل٪ڃحټ جؼبٷز ألؾـٽ رب جپ٣حپدجپط٫ٿڃ وى

(. جخل... ٪حش جپىجس حج طحجش, جپطؿحخ, جطهىجڀ جپىحت١ جپڃ٫س جؼبتس, جعبڃيجيت ڂطڃ حبع أچو هبى ٲح وجٲز ضٷىن جپ٣حپد ٪ٿ ربع فبجش جپن٧حڀ : ٪ڃٿس ضٷىن جپ٣حپد

, ٶرٽ أڄ ىبـ٩ ( وؾهح پىؾو) جؼبىڅ٫ٿڃني أو پٷح ضٷىڂو وڂٷىجضو وجپطٯٿد ٪ٿهح دبح٪ىز جؼب, ڂح٩)حش ڂن٧ڃس طٷىيبجپجيت جپىجتځ ذ جپطٷىن چٳو ڂطكحڄ چٱ جپنس أو هنحس جپنس طځ ضٻڃٽ

جإلصبحرل ئذل حپطٷىن وڂڅ ىه جؼبقٿس طځ چٷٽ جؼب٫ٿىڂحش جپيت طځ جغبىټ ٪ٿهح ذ( وجؾرحش, أوجٴ ٪ڃٽيف ؾحڂ٫س ٲنوال جؼبٳطىقس ٲطځ جپط٣ٴ ٿطڃځ وجپطػرصوذحپنرس پ. جپ٣حپد ٷىن طجپن٧حڀ جپػحچى پ

يف ( (Woodley, 1998, p3,17,18,19,24) ووورل ٺو .پو يف جحملى جػبح ذحپطڃځ جپط٫ٿڃحضس چحڂؽ جعبحڂ٫س جپرب٣حچس جؼبٳطىقس يف جپركىظ جؼبإوٱ ٪ڃٿحش جپطٷىن پربوجطو ٪ٿ ربٿٽ و

٪ڃٽ جپربچحڂؽ أو جؼبنهؽ و٢ٷس جپطى ذٻٳحءز , وٺٱ سجپىجنٿس وجػبحؾس ڂ٩ جپطٺ ٪ٿ ٺٳ

51

ضٻىنس ضٷىيبس قع جزب ربچحڂؽ ٺأچ٣سپٿٷىن وطځ جپط. يبٻڅ ضٶطو وٺٱ ضطځ ڂٷحچطو ڂ٩ جپرىجتٽجعبىـىز جؼبٷجشىځ پطؿذس ٻٽ جپطؿحخ جپط٣ىس جؼبٷحڂس ٪ٿ ذ٫ جؼبط٣ى٪ني جپڅ مت جنطح

:جپركىظ جپطٷىيبس جپىجنٿس وجػبحؾس جپيت أؾص ٪ٿ جعبحڂ٫س ئذل أذ٩ أچىج٨نٳص ويف قح ش ڂنٳوز و,ضٷىن ڂر ٪ٿ ڂٷح جپٻٳحءز ٪څ ٢ٵ ج ڂطكحچحش جپظبس : ضٷىن جپن٧حڀ: 2

ڂىي ربٷٵ جألىىج يف ج چٳطحـ وجؼبـحوجز و, ڂٷحچس جپىجني يف جعبحڂ٫س جؼبٳطىقس ذىجني ضٷٿىني .جپطٷىن يف حٴ جپطنٷحش جپىجنٿس: جپطٷىن جپطن٧ڃو, ج ؾطڃح٪س

ذحإلـحٲس .جپطٷىن جپحڂٽ, ج نطرحجش جپط٣ىس, جپطٷىن جپٻٿ:مت ضٷڃو ئذل: ضٷىن جؼبٷجش: 1 .جحش جپط٣ىسجپى, ئذل ضٷىن جؼبٷجش جؼب٫طڃى ٪ٿ جپىجحش جؼبطىجنٿس

.جپطٷىن جعب, جپطٷىن جؼبٳطىـ, ضٷىن جپىٴ: ضٷىن ذچحڂؽ جپطٷىن: 7. .جػب١٣ جپط٣ىس: ضٷىن جؼبطٷرٽ: 4ڂىي ڂج٪حز ؿبطىي ٺطد زب جپححش جؼب٫ـىز يف ٫ٲس ؼب (:ڀ1004, )جپرٹ وجس ىىٲص و

ٿځ جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂڅ وؾهس چ٧ جؼبٲني ؾحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس پٿڃ٫حري جؼب٫ڃىټ هبح يف جپط٫دبـح جألٺحويبني قع أ٪ى جپرحقع ٶحتڃس ڂ٫حري نحس ذطٷىن ؿبطىي وقىز وجح پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى

وٱ جپرحقع ٪ڃٿس ئ٪ىجو جؼبٷ جپىجـ يف , وأؾجء نطحڂس ضڃٽ ٪ٿو ڂڅ ڂٷىڂس وچ ت :حپسؾحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس ذحؼبجقٽ جپط

ئچطـحؼ جپنـهس : جؼبقٿـس جپػحپػـس , جإل٪ىجو: جؼبقٿس جپػحچس , ئؾجءجش ئٶج جؼبٷ: جؼبقٿس جألوذل .ضڃځ جألٻحټ وجپىڀ جإلحقس,جپطىٶٵ جپ٣رح٪, جپ٣رح٪س جألوپس, جپطك:جپتس

.وئچطحؾهح ج٪طڃحو جپنهس جپنهحتس: جؼبقٿس جپجذ٫سچرس جؼب٫حري جپيت قـٿص و, %(80.11)٫حري جپيت قحش ٪ٿ ضٷى ٪حټ وٶى ذٿٯص چرس جؼب

وٶى ضٺش أوىن جؼبطى٣حش يف جعبىجچـد جؼبط٫ٿٷـس ذـحؼبجؾ٩ , .%(29.61)٪ٿ ضٷى ڂطى١ و٢ٷس ٪ جؼبحوز جپ٫ٿڃس , أثٿس جپطٷىن جپجيت وجپطىرحش وئحز جپطڃهى ئذل جألنبـس جپ٫ڃٿـس

ضٺش أ٪ٿ جؼبطى٣حش جغبحذس يف ضٷىجش جؼبٲني ٪ٿ ڂ٫حري ئ٪ـىجو جپٻطـحخ ذنڃح ,پٿڃٷ .جؼبٷ يف جپٳٷجش جؼبط٫ٿٷس دبو جؼب٣ٿكحش , وجپطڃهى , ئؾحذحش جپطىرحش وأٶحڀ جپىقىز

ٳـ ىـه ٲ ذني مبحيؼ و ڂإحش جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى وىنحٸ وجحش ٶحچص ني ضٿٹ جؼبإـحش يف وٶى ٶحچص جپىجحش ذ ص جؼبٷحچس ذني ڂإحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىجپىجحش سب

ذـني ٪ـز ( ڀ1003, 70, 22, 20, 1, 1)وجس جپـححل وجس ٶحچصنڃح , سڂ٫ن ىجچدؾربىى أذ أوؾو جپرو وج نطال ذـني ومت ,يف ٪ىز أوؾو ؾحڂ٫حش ٪ذس وأؾنرس جٲطجس ـبطحز

ڂ٫طڃىز ذن جعبحڂ٫حش أڄ ذ٫وؾى وج ٪طڃحوسذحپنرس پٿطأ: ش ٪ٿ جپنكى جپطحرلىه جعبحڂ٫حوذ٫هح ضٻطد ٪طهح ڂڅ جعبحڂ٫س جألڀ جپيت , جپر٫ جن دبرحوز قٻىڂسوف ونس ؿبىوز,

52

چـس ودبٷح. ضنطڃ ئپهح وىنحٸ ؾحڂ٫حش ض٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂ٫طڃىز أال مث أركص ضٷىڀ ض٫ٿڃح جٲطجحو جن صبهى , جعبڃهى جؼبطهى يف ىه جعبحڂ٫حش ٲر٫هح طهى جؼبط٫ٿڃني جپٻرح وجؼبى٦ٳني

ودبٷحچس جپنڃىيؼ جپطن٧ڃ وؾى أڄ ذ٫ جعبحڂ٫حش ض٫ڃٽ ڂڅ نالټ جتطال ؿبٿ أو . ٢ال ڂطنى٨ٿـس أو ٫ڃٽ جپر٫ جن ڂڅ نالټ جتطال ئٶٿڃ وڂڅ ڂڅ نالټ جٺس ڂ٩ ؾحڂ٫حش ؿبو, ٶىڂ

, ئٶٿڃس أو ووپس, وؾحڂ٫حش أني ڂطٷٿس قٻىڂس ٮري حبس وؾحڂ٫حش ڂطٷٿس نحـس وحبـس يف جعبحڂ٫ـحش طځ چٷـٽ جپط٫ٿـځ و. وأنريج ؾحڂ٫حش يجش مب١ غنحت ضٷىڀ ض٫ٿڃح ضٷٿىح وجٲطجح

وچ٧ـحڀ , ٫نٻرىضسڂڅ نالټ أچ٧ڃس جضح ش و ضٳح٪الش ٮري ضجڂنس ٪ٿ جپرٻس جپڂىى٨ جؼبٷحچس , ضى ڂىپٱ طهىڀ جپطٳح٪الش ٮري جپطجڂنس ٺن٧حڀ ت پنٷٽ جپط٫ٿځ ڂى٪ڃح ذطٳح٪الش ضجڂنس

أو , و ج ضحټ جپطجڂ وجطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز, ڂڅ قالټ جألٶج جؼبىؾبس, وجپط٫ٿځ وؾهح پىؾووذحپنـرس ألـحپد . س جپ٫نٻرىضسوڂڅ نالټ جضحټ ٮري ضجڂ ٪ٿ جپرٻ, ٺڃىجو ض٫ٿځ نى

.أو وجنٿح ونحؾح, و نحؾحأ, ٲطځ ض٣ى جؼبٷجش ئڂح وجنٿح يف جعبحڂ٫س چٳهح: ض٣ى جؼبٷجشضطحذو جعبحڂ٫حش ج ٲطجس يف جپىجس ذحپىؾحش جپ٫ٿڃس قع ضٷىڀ صب٫هح وؾـس جپرٻـحپىى

ٿڃس أنيجعبحڂ٫س, ذنڃح زبطٿٱ يف ضٷىن وؾحش ٪

جػى وىڂ وجس ٶحچص ,يف ٪ىز ؾىجچدوذنڃح ٶحچص جپىجطحڄ جپحذٷطحڄ ذني جعبحڂ٫حش (Rathore & Schuemer, 1998, p4-6,12) ڂإحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى ٪نـس جپىجـس يف ذني

ڂ٫حش جؼبٳطىقـس يف ٪ىو ڂڅ جعبح و٪ح پٳٿٳحش جپطٷىن وڂنهؿحضئؾجءجش جپطٷىن قع مت ضٷىن ٪څ ضٷىن جعبحڂ٫حش جؼبٳطىقس وذنحء ٪ٿهح ٶىڂص ض٫ٳح پٿطٷىن يف Ziffذنحء ٪ٿ ضٷ ڂإس ٱ

. و٪نحه طووٲٿٳ وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وڂٳهىڂٲحؼبإحش جپيت ض٫طڃـى ,رحپنرس ئذل ٲٿٳس جپطٷىن ٲاهنح ضطأغ ذٻٽ وجف ذطحم جؼبإسٲ

ٿىس جپيت ٺحچـص ض٫طڃـى ٪څ ضٿٹ جؼبإحش جپطٷىبطٿٱ جپطٷىن هبح جپرىجس ٪ٿ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂن .ئحٲس ڂنحىؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى نـالټ ض٣ىىـح مت ٪ٿ جپط٫ٿځ وجنٽ جغبڀ جعبحڂ٫ مث ذٻٽ أح

أىـځ ڂإـحش پٿڃٷحچس ذني (1000, 181 -181, 217, 211, 17) وجس ڂحپٹ وىىٲص طٷنس٪الٶس جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ذجپىء ٪ٿ ئپٷحءٷحء جپىء ٪ٿهح وڂڅ نالؽبح وئپ جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ يف جپ٫حدل

ځ ىه جؼبـىجو دبإحش جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ وضڃو٪ٿ وو جألٶحڀ جػبحس ذطٷنس جپط٫ٿځ و٪ٿ جپط٫ٿځ . وئچطحؾهح وئضحقطهح

ثىټ ٪څ ضى٦ـٱ ضرني ڂڅ ڂإحش جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ٪نس جپىجس وز وؾىو ٺحڄ ٦حى ڂ جپط٫ٿځ هبح وئڄ ٺحچص ىه جؼبإحش زبطٿٱ ٲڃح ذنهح يف جؼبڃ جپ أ٢ٿٷطو ٪ٿ ىج جپٻحڄ ضٷنس

ويف ڂإحش جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ٪نـس , قع ٦هش ٪ىز ڂڃحش پو ضڃځ جپط٫ٿځ , ض٣ى جپط٫ٿځحڂٽ ٩ وقـىجش ٲ٪ـس جپط٫ٿځ يف ٻٽ ئوج ٺ ضٷنسجپركع ٦ه جپٻحڄ جؼبثىټ ٪څ ضى٦ٱ

53

وجنطٿٳص يف ٻٽ ىج جپٻحڄ وأٶحڂو وضر٫س ئوجضو ,پٿطڃځ وجإلچطحؼ وجپط٣ى وجپركع وجپطىدجپط٫ٿـځ ضٷنسٲطٳحوش ىه جؼبإحش يف ٪ىو جپىقىجش أو جألٶحڀ جپيت أنىش ئپهح ڂهڃس ضى٦ٱ

وجضٳٷص ڂإحش . پىو جپ ٷىڀ ذو جپط٫ٿځ وأذش ج ضٷنسئ أهنح صب٫هح جضٳٷص ٪ٿ أنبس ڂٺ جپط٫ٿځ ٫ڃٽ ٪ٿ ضـهٽ ضٷنسجپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ٪نس جپىجس ڂڅ أڄ جؽبى ڂڅ وؾىو ٺحڄ ضى٦ٱ

٪ڃٿس جپط٫ٿځ وذنحء جؼبىجٶٱ جپط٫ٿڃس جؼبالتڃس پ٣ر٫س جپط٫ٿځ جؼبٳطىـ وض٣ى ج ـطجضؿحش جپـط٫ٿځ وئچطحؾهح وئضحقطهح وضٷىيبهح ويپٹ ذطهري ٺحٲـس جإلڂٻحچـحش وأچ٣طو وضڃځ ذحڄ جؼبىجو جپط٫ٿڃس

23, 4, 1)وجـس جپـححل صوجطهىٲ .جپرس وجپطؿهجش جؼبحوس پطكٷٵ جألىىج جؼبنى٢س هبحجپط٫ٿځ جإلپٻطوين جعبحڂ٫ ٪څ ذ٫ى ٲڃح أظبحه جپرحقـع ذاـٻحپس ٪ٿ مبحيؼ ئپٷحء جپىء ( ڀ1006 جپنڃىيؼ و, ڃٽ جپنڃىيؼ جپطن٧ڃوىه جؼبٻىچحش ض .جپنڃىيؼ , مبـىيؼ جعبـىوز و, جپرـىجٮىؾ

ىنحٸ يف ئحز ئذل أڄ.جپنڃىيؼ جپطٷ و, جپنڃىيؼ جؼبه و ,جپنڃىيؼ جألٺحويبو, جپنڃىيؼ ج ؾطڃح٪وڂٻٿس نح٪س جپٷج يف أ ڂرحوز پٿط٫ٿځ جعبحڂ٫ ٪څ ذ٫ى قع زبطٿٱ وؾهحش جپن٧ قىؽبح, ٲأ

ضىؾهحش يبٻڅ أڄ ضى٪ځ ٲ قبحـ ڂرحوجش جپـط٫ٿځ ص جپىجس ئذل ضرنهح ونٿجپنڃحيؼ جپيت نرٯرس پٿط٫ٿځ ٪ٿـ جپطٺ ٪ٿ ذجڂؽ وجس ؿبىوز يجش ٢ر٫س ڂنح:وى, ج پٻطوين جعبحڂ٫ ٪څ ذ٫ى

ـ , جپرٻس جپ٫نٻرىضس حٺس وض٫ ڂرحوجش جپط٫حوڄ ذني جعبحڂ٫س وجعبحڂ٫حش جؼبػٿس ؿبٿح أو ئٶٿڃح پٿڃوض٫ جپط٫حوڄ وجپجٺس ڂ٩ جپٷ٣ح٨ جػبح پطٷىن ذـجڂؽ ضٿـيب يف جؼبحو جؼبهطٿٳس ضٷنس وذس

.جقطحؾحش جپىٴ

:دساعبد ذفذ نزغىش وحتغني اخلذيبد انشجكخ وانىعبئظ ادلزؼذدح يف انزؼهى ػ ثؼذ :ثبب

يف جپط٫ٿؼبط٫ىو ڂ٫حري پطٷځ جپىحت١ ج ضنحٶ ىه جپىجحش ض٣ى پځ ٪څ ذ٫ى وٺـ ٹ ض٣ـى ڂح٩ ضى٪ځ ڂٷجشڂڅ نالټ ضطىجٲٵ وجؼب٫حري جپىوپس جؼب٫ط هبح جإلپٻطوينمبحيؼ پطڃځ جپط٫ٿځ

ىىٲص ئذل (Allert,k2003) ٲىجس أپريش وأنوڄ ,٪ٿ جپرٻس جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجـٱ ض٣ـىذنحش

(Metadata) ىنىٲ جبحڂ٫س جپرٻس ڃٷجشپٿ ((Hanover ظب ذحعبـٽ جپػحپـع و, ذأؼبحچحج وى .پٿؿٽ جألوټ وجپػحينجپحذٷس پنم جألوپسوٶى ذ ٪ٿ ج ".OLR3"پٿڃهوڄ جپط٫ٿڃ جؼبٳطىـ

:٫طرب وـ١ پالضـحټ ذـني ض رٻس مبحيؼ ونحىىحش ض٫ٿڃس وذحچحش ڂ٫ٲسجؼبنطؽ ٪رحز ٪څ .حد جرل, وجپ٣حٶځ جپطىء جغبجپط٫ٿڃني, و٪ٿڃح جؼبڃڃني

,جپطٺ ٪ٿ جپطٷنس ذٻٽ ڂ٫وټ څڂجپى٩ جپط٫ٿڃ جؼبى٪ىڀ ذحپطٷنس ذى و ٪ٿومت جپطٺ ٲ ٿ جپرنس جپطٷنـس ٪( 1أو ـبوڄ ض٫ٿڃ ڂٳطىـ, 2ـبوڄ ض٫ٿڃ ڂٳطىـ)ٷى ٺش جألؾحټ جپحذٷس ٲ

نو ضڃڂ٫ني و ٫ٿڃي ضذبڃ٩ أٺرب وأمشٽ حملطى ٻحتنحش ض٫ٿڃس يف ؾبڃى٪حش پطٻىڄپضىٱ ٺحڂٽ

.سجپرٻ ڃڅ ىحٺٽ جؼبنحىؽ

54

وسبص ؿبحوپس ضاليف يپٹ يف جعبٽ جپػحپع حبـع مت . ذىسجپطكطس ٺڃح ٺحڄ ىنحٸ چٷ يف جػبٿٳس جپط ) ڂط٫ىوز ووڂؽ مبحيؼ ضى ؼبٷحذٿـس ( مبىيؼ ججملحټ, جپنڃىيؼ جپط٫ٿڃ, جپنڃىيؼ جپط٫ـحوين وجپرنـحت

.جپٷىج٪ى جپط٫ٿڃس جؼبهطٿٳسوجپن٧حش وڂٷحذٿس , طجضؿحش ض٫ٿڃس وضىس ڂطنى٪سجؾٽ ؾىـى ڂـڅ ض٣ى (William,1996)وجس وٿحڀ وٳص ٷسٿ ٮج جپىجس جپحذ٪و

Perseus)) چطچص پى٪ځ ريٲ ڂٿٳحش ٪ٿ رٻس ج ٷىڀ ٪ٿض ٲحتٷسضٳح٪ٿس وحت١ وىى ٪رحز ٪څ ـجؼبط٫ٿڃني وجحملحڅ وجپرحقػني جؼبنطرني پ ذـ و ٶـى ,وٶځ جپٻالٻحش يف ؾحڂ٫س ىحٲـح

وضڃنص ٪ڃٿـس جپطـڃځ جپط٫ٿڃـس ڂطهـني يف .جپرٻس جؼبو٨ ٪ٿ ڂحو حذٷس ٪ٿوٲٵ ڂڅ ڂربؾب جغبحـد جرل , وذى٣څ وٺٿحش ذىوڄ وذىڂنح وجپٻالٻحش ڂڅ ؾحڂ٫س ىحٲح

وذنص جپىجس جعبىجچد ,ضڃځ ڃڃص وجؾهس جؼبطهىڀ سڃځ ىٻٽ جؼبو٨ ذحإلحٲس ئذل ٺضـىش جپىجـس چـم و, ٲو أچ٧ڃس جپطىٽو هض٣ىٿو ووؿبطىجه وسبى ذأنبس جؼبو٨ جؼبط٫ٿٷس

وجچطٷـىش .وجپطٷىن ,جپطٻٿٳسو ,حپطڃځ جپط٫ٿڃڂط٫ٿٷس ذج٩ ٺ ٲهح ٪ٿ ڂى ضجٺڃس ڂطٷرٿسٺڃـح جچطٷـىش ٪ڃٿـس . صبحپح وپ حڂال يف ٢ر٫طوئچو ٺحڄ جپىجس جپطٷىن يف جؼبو٨ قع أ

.ط٫ٿڃجپځ ڃه ذحپطجپطڃځ پ٫ىڀ ضڃنهح ٪ٿ ڂطذبذس جؼبإس جپ٫حڂس پٿط٫ٿـځ جپٳـ أح مت جپطٺ ٪ٿ ذبذس ڂ٫نس وى .وجس جغبذويف

قـع مت ئچطـحؼ .پٿڃإس جپٻطوچسئچطحؼ ڂٷجش ٪ٿ وٱ ىنح طځ جپطٺووجپطىد جؼبه ذنحء (Learning Object) حتڅ ض٫ٿڃٺىز جش جپىجس يف ء أو أؾجء ڂڅ جؼبٷعبؿبطىي ض٫ٿڃ

يف أ ذثـس وطځ جطهىجڂپ "جؼب٫حري جپ٫حؼبس پٿط٫ٿځ ج پٻطوينأقى "(SCORM) ڂ٫ح ٻىڀ ٪ٿ طٷځ جؼبحوز ڂڅ قٷرس ض٫ٿڃـس ذ جپيت ضرىأ, ري جپ٫ڃٽ يف جؼبو٨ووٳص جپىجس ٢ٷس .ڂ٫حس

ٻـىڄ ٺحتنـحش پط HTMLٳـحش ٿئذل أڄ ربىټ ؼب جػبحس ذحؼبحوز وجقىز پطځ ضى٫هح ٪ٿ جپىقىجشضنٵ ذ٫ى يپٹ, ٻىڀ پطهثطهح ؼب٫حري ربچحڂؽ نحذضٿٹ جپٻحتنحش جپط٫ٿڃس مث سب . رٻسض٫ٿڃس

ئذل وأنـريج ضـى ,ىه جپٻحتنحش جپط٫ٿڃس پططنحد ڂ٩ جپرنحء جپكف پٿڃحوز جپط٫ٿڃس ووقىجهتح .ڂٯى٢س رٻس قڂسجپ ضرنطو جؼبإس قع ج٪ـ جپطـىؼ يف فبجش ٶحپد جپط٫ٿځ ج پٻطوين ٺڃح مت وٱ

پٻطـوين ڂٺ جپط٫ٿـځ جإل أووج وأىىج وڂنطؿحش ومشٿص جپىجس ٪ٿ .٪ جؼبحوز جپط٫ٿڃس .ذحؼبإس

٪ىز وجحش پ ڂ٫حري پطٷځ جپىـحت١ ط٣ىوذحپنرس پٿىحت١ جؼبط٫ىوز وؾىوهتح وٲ٫حپطهح أؾٶـىڂص جپـيت (Elissavet& Economides, 2003) جپحٲص و ئٺىچىڂى ٲهنحٸ وجسجؼبط٫ىو

چحذ٩ ڂڅ ضٻحڂٽ جپ٫ىى ڂڅ جپٷحح جؽبحڂس ضٷىنؼبنحىؽ جپىحت١ جپٳحتٷس ڃڃص ٢رٷح إل٢ح ضٷىن جز أوڂىي ٶرىپـس طٷىنذ وهتطځ ضٿٹ جألوجز. جپن٧حڀضٷىن وجپيت ؾحءش ٺنطؿس ألحبحظ جپطڃځ جپط٫ٿڃ و

55

ىثس جطرحڄ پٷـح ٪ن ٪ٿ 214٪ٿ زڂنحىؽ جپىحت١ جپٳحتٷس جؾطڃح٪ح و٪ڃٿح وضطڃٽ جألوجپـى٪ځ جپـطٷ جو , ٪ وضن٧ځ جحملطـىي , جحملطىي: ى تسأذ٫س ٪نح جألوجز ضٷىڀو .جؼبالتڃس

.وأنريج ضٷىن جپط٫ٿځ, وجپ٫ڃٿحش جغبىػسويپـٹ 1002ٺٽ ڂڅ ٢ٿرس جپىجحش جپ٫ٿح وجؼبىني ذحپىچحڄ نالټ ٪حڀ ٪ٿ جألوجز صو٢رٷ ١ جپٳحتٷس يف جپىچحڄ وٶى مت ىج جپ٫ڃٽ يف ئ٢ح ڂو٨ ٪ٿـ ڂـىي ٪ـحڂني ڂنحىؽ جپىحت طٷىن پجألوجز نـالټ جوٷىڀ ڂطهىڂى (EPENDISI)جبحڂ٫س ڂٷىوچح ذحپىچحڄ ڃ ( ڀ1002, 1000)

وذٻٽ ٪ـحڀ ٲٷـى أضٳـٵ . ؾبڃى٪حش ضٺذحپط٫رري ٪څ آجتهځ يف جألوجز چٳهح نالټ جپطٷىن ٲطز ىپس جطهىجڂهح قع أڄ ٮحپرس جپ٫نح جپيت جطڃٿص ٪ٿهح جألوجز وجـكس ڂطهىڂى جألوجز ٪ٿ ه

و٫س چرح ٪څ ٶڃس جؼب٫حدل ٺڃح أوكىج أڄ ٪ڃٿس ربٿٽ جپنطحتؽ ٺحچص هٿس وض٣٫ ٲٻز حڂٿس ٪نس جپىجس أڄ أوټ ڂز جـطهىڂىج ٲهـح أٲجو ٺرري ڂڅ ٪ىو ذحإلحٲس ئذل يپٹ أوف .ڂنهؽ ڂحج هبځ ئقح ذحإلقرح٠ قع أهنځ دل ٻىچىج ٪ٿ ڂ٫ٲس ؾىز ذحپطڃځ جپط٫ٿڃـ وٺـحچى جألوجز جچطح

ڂ٫حري پطـڃځ (ڀ1000, 194-186, 134) و٪ذح جطهٿ طب. ٪حوز ڂطهٿٻني پٿڃنطؽيف ججملـحټ ڂڅ چطحتؽ جپركىظ وجپىجحش جپ٫ٿڃس جپحذٷس جؼبط٫ىوز جپٳحتٷس جپطٳح٪ٿس وئچطحؾهح جپىحت١

ڂ٫ـح 207ڂنهح , ڂ٫ح244ومشٿص جپٯس جپنهحتس ٪ٿ .٪ٿ جپرثس جپ٫ذسهح ز يف ذثطهح وٶننججملحڂ٫ح نح ذحپنىجق جپٳنس يف ضڃځ جپىحتٽ 42و , نح ذحپنىجق جپ٫ٿڃس وجپطذىس يف جپطڃځ

.جپٳحتٷس وئچطحؾهح, جألىىج جپط٫ٿڃس جؼبرطٯحزٺٽ ڂڅ : جإلچطحؼجؼب٫حري جپ٫ٿڃس وجپطذىس يف جپطڃځ وونىؼ ربص

وربٻځ جؼبط٫ٿځ يف جپط٫ٿځ , و٢جتٵ ٪و, وجحملطىي, ونحت جؼبط٫ٿڃني جؼبطهىٲني, وأىىج جپربچحڂؽوذحپنرس ؼبح نىؼ ربص جؼب٫حري جپٳنس يف جپطڃځ وجإلچطحؼ . وضٷىن جپط٫ٿځ وض٫ه, وأچ٣طو جپطٳح٪ٿس

وضڃځ جپحس و٢ٴ ٪ جپنـى وجپـى , ىحت١ جؼبط٫ىوز جپطٳح٪ٿسٯس ذنحء جپ: ٲڃٽـ .وجپطٯٽ وچ٧حڀ جإلحبح وجپطىؾو وجطجضؿحش جپركع, ٪ٿهح حوڄ وآنـوڄ وىىٲص وجس ذ

(Barron,1994 & Others) أح پطڃځ ڂ٫ح ڂػٽ ڂحرٵ يف وجيت جپـحٲص و ئٺىچىڂـى(Elissavet& Economides, 2003) وض٫ىش يپٹ ئذل ض٣رٵ جؼب٫ح وضٷـىن , (ڀ1000) و طب

پىٶٱ ٪ٿ جغـ وٺپٹ ج, جپ٫ىى ڂڅ أ٢س جپٳىى جپط٫ٿڃس جپطؿحس جؼبنىز وچ چطحتؽ جپطٷىنأؾ حبع ربٿٿ هبج جػبى وٶى ضىٿص جپىجس ڂڅ ىه جپنحقـس ئذل .جپٳىى ٪ٿ جپطكٽ

جپط٫ٿـځ وأڄ, ٺرب ڂڅ ضأغري جپىحتٽ جپطٷٿىسى جپطٳح٪ٿ ٪ٿ جپط٫ٿځ ٻىڄ أضأغري جطهىجڀ جپٳى :أڄٺٿڃح ضجى جـطهىجڀ جؼبڃـجش و, حغال ٪ٿ چطحتؽ جؼب٫ٲس وجألوجء٪څ ٢ٵ جپٳىى جپطٳح٪ٿ ضأغريج فب

.جپطٳح٪ٿس پطٷنس جپٳىى جپطٳح٪ٿ ٺحچص جپنطحتؽ جپط٫ٿڃس أٺػ جهبحذس

56

ىجس ڂح ى ٪څ غالغني ضٷىن پربجڂؽ جپٳىى جپطؿحس ومت ٲهطهح ذاچحء شبحچس وٶى ٶىڂص جپ ىـىج ٿٳذجپطٷىن يف ٺطد وو٪ص ٪ٿ ڂجٺ جپط٫ٿځ چطحتؽ أٻحټ إل٪٣حء ذحچحش هٿس ومت چ

ڂ٫حري ضٷىن ؾىوز ( 1001) وجس جپححل قىوشو .وو٨ أٺػ ڂڅ طس آ چهس ٪ٿ جؼب٫ٿڃنيأٿىخ ض٣رٵ ڂ٫ـحري و ,حطڃځ جپط٫ٿڃ پٿط٫ٿځ جإلپٻطوين ٪ٿ جپرٻس جپ٫نٻرىضس ذىجس ؾبح هتجپ

, و٪ځ جپ٣حپدو, جپى٪ځ جپٳ و, جپى٪ځ جؼبإ: جپيت مشٿص جپطڃځ جپط٫ٿڃ ٪ٿ جپرٻس جپ٫نٻرىضس ,جپطـڃځ جپٳـ و , جپطڃځ وجپط٣ى جپط٫ٿڃ پٿڃٷ جإلپٻطوينو, جپطٷنسو, و٪ځ ىثس جپطىو .جپطٷىنو, جٶطحوس چ٧حڀ جپط٫ٿځ جإلپٻطوينو

,ؾىوز ٪ڃٿس جپطڃځ جپط٫ٿڃ :ضٷىن ؾىوز جپطڃځ جپط٫ٿڃ پٿط٫ٿځ جإلپٻطوين ومشٿص ڂ٫حري ,ضى٦ٱ جؼبرحوب جپتس پطـڃځ جپحـس و, جپطٳح٪ٽ وجپطٯس جپجؾ٫سو ,أىىج جؼبٷ وڂط٣ٿرحضوو

جؼبٷ پطٷنحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوين ذنحء ٪ٿ ئڂٻحچحهتح يف ربٷٵ أىىج جپـط٫ٿځ جحملـىوز ڀطهىجڂىي جيف (ڀ1007 , 8_1) ئظبح٪ـٽ أح يف حٴ أ٪ځ و. ضٷىن أوجء جؼبط٫ٿځ ضٷىن ٲح٪ٿس جؼبٷو ,ڂرٷح

نبطهح يف ضٷىن جپط٫ٿـځ جؼب٫ٿىڂحش وج ضح ش وأجپرنس جپطكطس طهىجڀ ضٷنس :ئذل وجطو جپطكٿٿسٺأوجز پٿطٯري وضٻٽ جپىـ٩ جؼبـطٷرٿ ئذل أنبس ضٷنس ج ضح ش وجؼب٫ٿىڂحشو, وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

ؾبڃى٪س ڂطنى٪ـس ڂـڅ سبػٽ أڄ ضٷنحش جؼب٫ٿىڂحش وج ضح ش جغبىػس قع. پٿ٫ڃٿس جپطذىس ٺٻٽوأڄ جإلالـ . وزبڅ وئوجز جؼب٫ٿىڂحشجؼبحو وجألووجش جپطٷنس جپيت ضطهىڀ يف چٷٽ وجذطٻح وچ

ئهبـحو جپرثـس و يپٹ پى٪ځ ڂط٣ٿرحش جٶطحو جؼب٫ٲـس وز ٮىن ٪نهح و يف جپى٢څ جپ٫ جپطذى .جپطٳح٪ٿس جؼب٫طڃىز ٪ٿ وحتٽ جپطٷنس جؼب٫ٲس جغبىػس وجطهىجڀ جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ جپجيت

طٷنس جؼب٫ٿىڂحش وج ضح ش وجطهىجڂهح يف جپط٫ٿځ يف ٲٿ٣ني ٪ٿ جپرنس جپطكطس پمت جپطٺ مث پالقحهتح يف جپٳس س٪حچص ج ضح ش جؽبحضٳس ڂڅ چٷ ىى ٶرٽ جطالڀ جپٿ٣س جپٳٿ٣ن عق

نڃس ٶ٣ـح٨ ضٷنـس جؼب٫ٿىڂـحش وج ضـح ش ضڃرحوجش جپيت هتى ئذل ٺڃح مت جپط٫ پٿ ,جپٯذسىٿس ض٫ٿڃـس يف ئونحټ ج چطچص ٺ: پط٫ٿڃس وجپطذىس وڂڅ ىه جؼبرحوجشوجطهىجڂهح يف جپ٫ڃٿس ج

ڂو٨ ض٣ـى جػب٣ـس و, وٽ جعبحڂ٫حش ڂ٩ ذ٫هح جپٻطوچحقىرس جؼبٻطرحش و, جعبهح جپطذىجپرنس جپطكطـس پطٷنس جؼب٫ٿىڂحش جپ هى پځ ن٣س و٢نس ضڃٽ جپط٫ٿځ وجپطىد و سجپٳٿ٣ن

.ڂو٨ جپىجٶس جألؾنط جپٳٿ٣ و, ؾبحشونح٪س جپربجپرنس جپطكطس پالضح ش وضٻنىپىؾ جؼب٫ٿىڂـحش ءئ٪حوز ذنح: ونٿص جپىجس پ٫ىز ضىحش أنبهح

ض٫ٿځ ڂطٺس ضٷىن جپى٪ځ وجپطؿ٩ پٿؿحڂ٫حش وجؼب٫حىى إلچحء رٻس و, وذنحء رٻس قىػس وڂىغٷسڂـڅ نـال ٲٹ ج ضرح٠ و, طهىجڀ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٪ٿ أو٩ چ٣حٴ وجپطؿ٩ ٪ٿ ئٶحڂس ٶنىجش ورٻحش

ضى٦ٱ ( ڀ1007)وجس ڂنى ضنحوپص و .ربٷٵ جپنٳحيس جپىوپس جؼبرحز ووڄ جپى١ جإلجتٿقع أـحش جپطٷنحش جغبىػس ػبىڂس چ٧حڀ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجنٽ ڂن٣ٷس جپٴ جألو١ ونحؾهح

57

الش جپيت ضىجؾو جؼبإحش جپط٫ٿڃس جپ٫ذس يف جپط٫ٿځ جپرٻ وأڄ ىه جؼبٻالش جپىجس ئذل جؼبٻڂ٧٫ڃهح ٪حڀ ضىجؾهو أٮٿد جؼبإحش ڂنهح ڂح ط٫ٿٵ ذا٪ىجو جؼبحوز جپ٫ٿڃس ٲاڂح ضٻىڄ ىه جؼبىجو ٮـري

٪ـىڀ وأح ڂڅ جؼبحٺٽ جؽبحڂس ى. ڂطىجٲز ڂڅ جألٽ وئڂح أهنح ٮري ڂ٫ىز پٯ جپط٫ٿځ ٪رب جپرٻسأح ىنـحٸ . ضٻحڂٽ ىه جؼبىجو ڂ٩ ذ٫هح پطٷىن جپىؾرس جپط٫ٿڃس جپٿڃس ٪ٿ ڂطىي جؼبحوز جپىجقىز

ڂٻالش ڂط٫ٿٷس ذأچ٧ڃس جپط٫ٿځ ٪رب جپرٻس ٲأڄ ڂح ضٷىڀ ذو جؼبإحش ذاچحء ڂىجٶ٩ وو٩ ذـجڂؽ هح پ٧و جؼبإس كىظ ذحى٧س جپػڃڅ ووڄ جپن٧ ئذل جپٳىجتى جحملٿس ڂڅ ىه جألچ٧ڃس وجؼبنحد ڂن

وأح ىنحٸ ڂٻالش ضط٫ٿٵ دبهح٢رس ڂـطهىڂ . جپٻػري ڂڅ جپ٫ؿ يف ڂطٷرٽ ضٯٽ ىه جألچ٧ڃسٲ٫نىڂح ٷـىڀ , جألچ٧ڃس ذحپٿٯس ٫طحووهنح وىه ڂڅ أىځ جؼبحٺٽ جپيت ىجؾههح جؼبطهىڂني جپٶني

قع أڄ جؼبإحش , س وپٻنهح ٮري ڂٳهىڂسجؼبط٫ٿځ ذحز جؼبىٶ٩ هبى أڄ جؼب٫و ذٿٯس وئڄ ٺحچص ٪ذجپط٫ٿڃس ضىٺٽ و٩ ڂ٣ٿكحش جپن٧حڀ جپٳنني جپڅ ٪حوز ىبطحوج ڂ٣ٿكحش ٳهڃهح ٪حڂس جپوج

. وپ ڂڅ ٶرٽ ڂطهني٪ٿ جؼبإحش جپط٫ٿڃـس ج ىطڃـحڀ : ووو يف جپىجس قٿىټ ڂٷطقس ؽبه جؼبٻالش قع نرٯ

ط٫ٿڃس ذ٫نحس ٲحتٷس و٪ٿ أ ٪ٿڃس ألهنح ض٫طرب جأل جپٿرس جپيت هبد أڄ ٷحڀ ذاچطحؼ ىه جؼبىجو جپٺڃح نرٯ ٪ٿهځ ڂ٫ٲس ٲىجتى و٪ىخ ٺـٽ چ٧ـحڀ , ٪ٿهح أ چ٧حڀ ض٫ٿڃ ٪رب جپرٻس جپ٫نٻرىضس

رٻ ٪ٿ قىه مث ذ٫ى يپٹ جزبحي جپٷج جؼبنحد ٢رٷح پ٧و ىه جؼبإس وقحپس ٢الهبح قـع Features VS)ض٣رـٵ چ٧ـس ضـڃ . ز ج نطرحجش نحس يبٻڅ أڄ ض٣رٵ هبج ججملحټىنحٸ ٪ى

Benefits). قع ضٻطد جػبحت ذأٿىخ طكىټ ئذل ڂنحٲ٩ پٿڃطهىڀ ٲحؼبطهىڀ ٷأ ڂح ٳهځ ڂنو .ڂنٳ٫طو ڂڅ ىج جپن٧حڀ وٺٳس جطٳحوضو ڂنو و ٷأ نحت ضٻىڄ نحس ذحپن٧حڀ

ووٱ جپرحقـع أنبـس , ٺنڃىيؼ(ذبذس جعبحڂ٫س جألڂٻس جؼبٳطىقسس ٪ٿ مث ٺش جپىج جپطٷنحش جغبىػس ٺأچ٧ڃس ضىٽ يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى و ٪ىوىح وخ أڂػٿس ٪څ جعبحڂ٫ـس جألڂٻـس

جپط٫ ؽبه طځ وو٢ٷس ضڃځ جؼبٷجش جؼبٳطىقس وضڃڃهح پٿىحت١ جؼبط٫ىوز وجپربجڂؽ جپرٻس .جؼبط٫ٿٷس ذحپطڃځ ج پط٫ٿڃ ىجحشجپؿبى پىجس يف جعبتس ڂڅ ج

:ربونذ انزظى انزؼه يف انزؼهى ادلفزىػ وانزؼهى ػ ثؼذ ثشكم خبص دساعبد: صبنضب ٲٷـى ذ٫ڃٿس ضڃځ وض٣ى ذجڂؽ وڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى ٵچحٶص ىه جپىجحش ڂح ط٫ٿ

جؼبطٯريجش جؼبإغز يف قبحـ ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى (:ڀ1001, 47-71, 2) جپححل وجس ضنحوپصؼبضر٣س ذ٫ڃٿـس جپطـڃځ جؼبطٯريجش ج ٶطحوس جو, ووو٪ځ جپطٳح٪ٽ يف ذجؾب ووجپٳ٫حپس يف جنطح ضٷنحض

. پط٫ٿڃ پربجڂؽ جپط٫ٿـځ ٪ـڅ ذ٫ـى جإلوجس جپٳ٫حپس يف ئوجز ٪ڃٿس جپطڃځ جوجؼبطٯريجش , جپط٫ٿڃو ذحپٮځ ڂڅ جنطال أحپد ضڃځ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ئ أڄ جپىجس ضإٺـى ٪ٿـ ونٿص ئذل أچ

٪ڃٿس ضٷنس جپط٫ٿځ يف ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبطٷس ڂڅ چ٧حش جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ وج ضحټ

58

ـ وجإلوجز وجپن٧ځ يف ضڃځ ڂىجو جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وئچطحؾهح وجطهىجڂهح وئوجهتح وضٷىيبهح وأٺى ٪ٿ ,ـى وز جإل٪ىجو وجپطه١٣ جؼبن٧ځ يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى چ٧ج ػبحتو جپيت سبه ٪څ جپط٫ٿځ جپطٷٿ

.ڂط٫ٿٷـس ذـحؼبطٯريجش جپـحذٷس وٶى جٶطقص جپىجس ڂ٫حري پطڃځ ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وضٷىيبهحـ ٪ٿ أنبس جپطٳح٪ٽ يف ضڃځ ذجڂؽ جپ( ڀ1001)وذنڃح أٺىش وجس جپححل , ط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذنؿـح

ـ ذ٫ى يف وجطو مبىيؾح پٿطٳح٪ٽ يف ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ( ڀ1003)ڃځ جپجى ويف .رب ج چطچـص ٪جؼب٫ٿځ, وجحملطـىي, : و٪نح أني ى ىى ؿبى جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃسوجؼبط٫ٿځ جپنڃىيؼ ىنحٸ جضرح٢ح ذني

جپـيت رـىأ جپرثس وججملطڃ٩ذحإلحٲس جذل (ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى)وجپ٣الخ جنڅ, وجپ٣ف جپر وبح٠ جؼبط٫ٿځ ذىجتضني نبح جچس وجپطٳح٪ٽ قـع و .ود هبح ڂىنالش وـبؾحش جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃس

ووبىو جپنڃىيؼ . وبىو ڂطىي جچس جؼبطىي جپطٳح٪ٿ جپ ذ١ جؼبط٫ٿځ ذحپ٫نح جپط٫ٿڃس جألنيچطحؼ نبحؼبط٫ٿځ ٪ٿ ڂىي ئوجٸ وٲهځ جؼب٫ٿځ پحش جپطٳح٪ٽ وجچس وووجپطٳح٪ٽ ج هبح ذني جؼب٫ٿځ وج

جپ٣الخ جنڅ ؾىوز ىج جپطٳح٪ٽ وجهبحذطو ضضر١ دبطىي -وذحپنرس پطٳح٪ٽ جؼبط٫ٿځ. جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃسش ضرحوټ وـحوز جػبـربج إو ئذل جچس يف ىج جپطٳح٪ٽ قع ئيج ضىجٲ جپطٳح٪ٽ جين ذني جپ٣الخ

جؼب٫ٲس , وجپطٳح٪ٽ ٮري جين ٶى رف ٿرح قني نطؽ جپطنحٲ أو جپ٫ى ذحپ٫پس جألڂ جپ ـإو جهبحذس أو ٿرس ىـج . جحملطىي-وذحپنرس پطٳح٪ٽ جؼبط٫ٿځ. جألٺحويبجلبٳح جپح جپنٳ وجألوجء ئذل

ذىوه ٷىڀ ذطىؾو جؼبط٫ٿځ كبى جپٳهځ جؼب٫ٿځ جپ -جپطٳح٪ٽ ض٫طڃى ٪ٿ ڂىي جپطٳح٪ٽ وجچس ذني جؼبط٫ٿځڂـڅ ؾهـس أنـي , جپكف حملطىي جؼبٷ فبح ر٫ى جپ٣حپد ٪څ ج ؾطهحو جػبح٢ة يف ضٳري جحملطىي

طڃڅ ضٳح٪ٽ جؼبط٫ٿځ ڂ٩ جحملطىي ؾىوز و٪س ج ضحټ ذح چطچص ألچو إغ ٪ٿ ـ٪س أو ذـ١ء -وذحپنرس عبىوز ضٳح٪ٽ جؼبط٫ٿځ. ىضس أو ڂتسربڃٽ ؿبطىي جؼبٷ ىجء ٺحڄ چح, ٪ح, أو ڂحوز

ڃٽ ڂح ط٫ٿٵ دبىي ئؼبحڀ جؼبط٫ٿځ ذحؼبهحجش جپالڂـس پٿط٫ٿـځ (. ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى)جپ٣ف جپر جپػحين ط٫ٿٵ دبىي هىپس أو ٫ىذس . ڂػٽ جغبحد جرل, ڂ٫حعبحش جپنى, وج چطچص ج پٻطوين

ذحپ٣ر٩ ضر١ جضرح٢ح وغٷح جألڂوىج ,چحڂؽ جؼبطهىڀ يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىجپ٣ف جپر أو وجؾهس جپربڂـىي ذـح٢س ئذلجپٿٯس جپ٫ذس ئحٲس ئذلذىٶس جپطصبس وجپط٫د نىح يف ضٿٹ جپربجڂؽ جؼبطصبس

.جپطڃځ أو ض٫ٷىه

ذـجڂؽ ڂطٯريجش ڂإغز يف قبحـ( ڀ1003)ووجس جپجى ( ڀ1001 )جپححل وجس وٳص وذنڃحؾـجءجش جپطـڃځ مشٿص أىىجٲهح وٱ إل : (Potter, 1998)قبى أڄ وجس ذىض جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

ذحپطـڃځ جپط٫ٿڃـ ضط٫ٿـٵ ىؾى حس ڂٻطىذس قع , حجپط٫ٿڃ وجألچ٧ڃس يف ؾحڂ٫س ٲٻطى .جپٷحتځ ٪ٿ ضحم جپط٫ٿځ جپطٷٿى ضحم جعبحڂ٫س وٶى ؾ٩ جپرد ئذل ذحعبحڂ٫س

نـرري و, جپٳٵ جپط٫ٿڃ وطٻىڄ ڂـڅ ڂـڃځ : نبحأح ٢ٲحڄ وپ٫ڃٿس جپطڃځ ذٻٽ ونٳ جؼبطحذ٫س جپطٻىنـس جپىجنٿـس , جؼبٷپ ڃځ ج جؼبٷٺحضد و, نرري جضح شو, ڂئ٪ال

59

ـ جػبحؾ وٷىڀ دبجٶرس جپ٫ڃٿس , وذٻٽ وو ٷىڀ ذىڀ جؼبٷ وجپ٣ جپػحين ىى , حزطٷىن ج طقع ـطځ ٪ڃٿس ضڃځ ج ؼبٷجشپٻٳس جپيت ذبي هبح ومت وٱ ج. جإلصبحرل جپطٷىن وٷىڀ ذطنٳ

مث طځ , جپ٫حڂس جؼبٷڂٳهىڀ صبح٪ ألىىج وأٮج ضڃځ جؼبٷجش ذنحء ٪ٿ ٪ىز ڂىنالش أنبهح ٵ ئيج جؾطح ج نطرح ٣رٲؿڃى٪س ڂڅ جپ٣الخ و٩ ىز سبهىس پٿڃٷ ڂڅ ٲٵ جپطڃځ وىبطرب دب

وٷـىڀ أـح ,ذى٩ جطرحڄ پٿ٣الخ ىڀ جػبحؾجؼبٷٷىڀ وجس جپ٣الخ پٿڃٷيف هنحس و ,ٲ٫ٿحأڂػٿس پالطرحچحش جپيت ضٱ وأوو يف جپىجس .جپطڃځ ڂڅ وؾهس چ٧ ٲٵ جپطڃځ ٲح٪ٿس طٷىن ذ

ځ جؼبنحىؽ يف چ٧حڀ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى پطڃ( Rekkedal, 1998)وض٫ص وجس ٻىجټ .ٺٽ ٪ڃٿسقع ض٣رٵ جؼبإس ڂرحوب ضٷنس جپط٫ٿځ يف ض٣ـى وضىـٽ , يف جپنوؽ (NKI)جػبح دبإس

و٫ى جپطٷىن ىى چٷ٣س جپرىجس ڂڅ نالټ قٿٷس جپطٯس جپجؾ٫س يف ض٣ـى , جپط٫ٿځ وٲٵ جپنڃحيؼ جپ٫حڂسنطحتؽ ذٻٽ ظب أو ٮري ظب وڂىى٪ أو ٮري ويف ٺٽ ڂقٿس پٿط٣ى ضٷى جپ, وضىٽ جپط٫ٿځ

نـهس ٺمث ٷىڀ ذچحڂؽ جپط٫ٿڃـ .ڂىى٪ وطځ ذنحء ٪ٿهح جزبحي جإلؾجءجش جپالڂس يف جپطكني٪ٿ ؾبڃى٪س ڂ٫نس ڂڅ وذبرس پٿڃجؾ٫س وجپطٷىن جپظب ٶرٽ ضٷىيبو ٪ٿ چ٣حٴ وج٩ قع طځ ذبر

كـني پطذ٫ى يپٹ طځ ضنٳ ضٷىن وڂجؾ٫ـو ڂططحپـس , ظب ذٻٽ جپربچحڂؽجپ٣الخ مث طځ ٢ـ سبٽ ئذل أڄ (NKI)س يف ڂإويٺ أڄ ئؾجءجش ضٷىن ض٣ى جپط٫ٿځ . جپربچحڂؽ وربىػو ٪رب جپىٶص

ضرف هس أٺػ ڂڅ جؼبػحپس يف ذ٫ جغبح ش جپيت طځ جپط٫رري هبح ٪څ أىىج ؿبىوز أغنحء ض٣ى وأح وٳص وجـس ٪رـى جؽبـحو و٪رـى .ذٻٽ ڂنحد پٿطكٻځ جؼبىى٪ جؼبٷ جپط٫ٿڃ

ى ؾحڂ٫س جپٷى جپطڃځ جپط٫ٿڃ ذٻٽ نح يف ڂإس ڂ٫نس (ڀ1000, 249-242)جپجٴ حئچطحؼ جؼبٷجش جپىجس يف ؾحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس ط٣ٿد أٿىذوأٺىش جپىجس ٪ٿ أڄ .جؼبٳطىقس. پٿؿحڂ٫ـحش جؼبٷڃـس ٪څ أٿىخ ئ٪ىجو جؼبىجو جپط٫ٿڃس نجؼ ىبطٿٱ ؾىىحيف جإل٪ىجو وجإل ؾىىج

ئ٪ىجو جؼبحوز جپ٫ٿڃـس : جؼبٷ جپىج يف ؾحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس ذحؼبجقٽ جپطحپسقع سب ٪ڃٿس ئچطحؼ جپطڃځ مث جپطڃځ جپط٫ٿڃ مث جپطك جپٿٯى مث جپ٣رح٪س مث جپطنٵ وجإلنجؼ مث مث جپطكٻځ جپ٫ٿڃ

ومت يف جپركع ربىى ئؾجت ؼبهڃحش پٿڃڃځ جپط٫ٿڃ يف ؾحڂ٫ـس جپٷـى . جپٳ مث جإلٶج جپنهحتوض٫ص جپرحقػطحڄ پر٫ جؼبٻالش جپيت ضىجؾو جؼبڃځ جپط٫ٿڃ ٪حوز يف ؾحڂ٫س جپٷـى , جؼبٳطىقس

ججملـح ش و ضٯ٣, سجؼبٳطىقس وڂنهح أڄ جألىىج ضٻىڄ ڂحٮس ذ٣ٷس ٮري ٶحذٿس پٿٷح وجؼبالق٧وٶى ٻىڄ ىنحٸ ٫ٱ ضنـٵ ,يف جألمبح٠ ىؾى ضنى٨ وذحپنرس پٿطىرحش ٲٷى جپط٫ٿڃس جپػالظ

ذني جؼب٫ىڅ يف جؼبٷ جپىجقى فبح إو ئذل جپطٻج أو جپطـىجنٽ ذـني جپىقـىجش و٪ـىڀ ضىقـى ڃځ جپط٫ٿڃ يف ضـڃځ وذنڃح ض٫ص وجس ٪رى جؽبحو و٪رى جپجٴ ؼبهڃحش جؼب .جؼب٣ٿكحش

أووج جؼبڃځ جپط٫ٿڃ يف ٲـٵ ( 1003)جس جألضبى ٺپٹ قىوش و, ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىوڂ٣ى جحملطىي , رري جؼبحوز جپط٫ٿڃسون ,ؼبڃځ جپط٫ٿڃجپ طٻىڄ ڂڅ ج سض٣ى جؼبٷجش ج پٻطوچ

61

ى أووج ٺـٽ ڂنـهځ يف مبـىيؼ ٺڃح مت ربى. و ڂڃځ ج پىڂحش, ج پٻطوين وٳكحش جپىدٺڃح .پط٣ى ٿو جپطنٳ وجپطٷىنمث جپطڃځ مث ج ڂحٶرٽ جپطكٿٽ مث جپطكٿٽ: جپطڃځ جپط٫ٿځ يف ڂجقٿو

طذى جؼبنحـد ح٪ىز نربجء جؼبحوز جپط٫ٿځ ٪ٿ ڂ٫ٲس جؼبڃىڄ جپمت ربىى أووج جؼبڃځ جپط٫ٿڃ دبضٷـىن جپنـحتف و, ئچطحؼ جؼبحو جپط٫ٿڃس جپالڂسى وئ٪ىجو وجؼبح٪ىز يف ربىو, پٿڃٷ ج پٻطوينجؼبح٪ىز يف ٺطحذس جألىىج جپط٫ٿڃـس جؼبنحـرس و, ى ؼبٻىچحش جحملطى أغنحء ضٷىيبوجپالڂس پٿ٫ جعبجنطـح جپطٿـٽ جؼبنحـد و, جؼبح٪ىز يف ربٿٽ جپطى جؼبنحد پٿڃٷو, خپٿڃكطى وجپ٣الجؼبح٪ىز يف أ٪ـىجو أووجش .جنطح جطجضؿحش جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ جؼبنحرس پٿڃٷو ,.ؼبٻىچحش جحملطى

ئ٪ىجو و, نحىىحش جپالڂس پط٣ى جؼبٷئ٪ىجو جپو, ٣الخ جپىجني پٿڃٷ ج پٻطوينضٷځ أوجء جپ .پىقحش جألقىجظ جپط٫ٿڃس پٿىقىجش وجپىو جپط٫ٿڃس

قع ٺحڄ ڂڅ پطڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى (Murugan,1996)وجس ڂىوؾحڄ وض٫ص وـٺ جپرحقـع أڄ . ضڃځ وض٣ى جپربچحڂؽ جؼبٷىڀ يف ؾحڂ٫س جچىج ٮحچى جؼبٳطىقس ضٷىنأىىجٲح

ربٿٽ ج قطحؾحش ج ؾطڃح٪س ٿ٫د أنبس نحس يف ٪ڃٿس ض٣ى جپربچحڂؽ يف ؾحڂ٫س جچىج ٮحچـى يپٹ جؼبٷجش جپطٷٿىس و٪ٿ جپٮځ ڂڅ أهنح ى چى٨ ڂڅ جؼبٷـجش و ن٣رٵ (IGNAU)جؼبٳطىقس

أڂح ذحپنرس پطٿٹ جؼبٷجش جغبىػـس , جپيت ضٷىڀ يف جعبحڂ٫س ئ أهنح ضط٣ٿد ئؾجء ربٿٽ پالقطحؾحشوجؼبؾ٫س پنى٨ ڂ٫ني ڂڅ جؼبطٿٷني ٲاهنح ضط٣ٿد حبع وٲك پٿىٴ پٿطأٺى ٪ٿ جغبحؾس ئذل ئچحء ضٿٹ

وجؼبٷجش قع ضٷطن٩ جعبحڂ٫س ذحغبحؾس پطٿٹ جؼبٷجش جطنحوج ئذل ڂ٫ٿىڂحش جذبح٪س ٪څ ڂف جپربجڂؽوضٷىڀ جپٻٿحش جؼب٫نس ذى٩ چهس أوپس ڂـڅ جؼبنـهؽ ضـطځ , (ضطځ ٪حوز ذىح٢س ٲٵ ٪ڃٽ)جپىٴ

ـ , ڂنحٶطهح ذىح٢س نربجء نالټ جؾطڃح٨ ظب الټ وئذل ؾحچد ضنٳ ذ٫ جپط٫ىالش جؼبنحرس ڂڅ نج ؾطڃح٨ طځ ربىى ذ٫ ٺحضيب جؼبٷ ڂڅ نحؼ جعبحڂ٫س أح ويپٹ پن جؼبىجو ٪ٿ جڂطىجو ٲـو٨

و٣٫ ىإ ء , خ جؼبهطحڅ پٻطحذس جؼبٷجشحوطځ ئحټ ڂىؾ پٿڃنهؽ جملڃى٪س جپٻط, جپىوپس جؽبنىسني يف ئچطحؼ ڂـىجو پٿـط٫ٿځ جپڅ ىجٲٷىڄ ٪ٿ ڂحٺس جچىج ٮحچى يف ئچطحؼ جؼبٷ ذچحؾبح ؼبىز ىڂ

وقني ضٽ جؼبه٣ى٢حش ئذل جپٻٿس جؼب٫نس وجپيت حٸ أ٪حتهح يف ٺطحذس جؼبٷ طځ ئ٪ـىجوىح , جپجيتوىٻج ضطځ ٪ڃٿحش حبع وٲك پٿىٴ ڂڅ قني ن . پٿن وئحټ چم ڂىز ؾحىز پٿ٣ر٩

ؾحءش چطؿس ڂف وٲك پٿىٴ هبى ض٣ى جپربچحڂؽ وري جپرحقع أچو پ ٺٽ جپربجڂؽ جؼبطحقس .جپربجڂؽ/ ٺڃح أچو پڅ ضطڃڅ ؾحڂ٫س أچىج ٮحچى ضرب وؾىو ٺٽ جؼبٷجش جپىجس

ئ٪ىجو جؼبنحىؽ وجپطڃځ جپط٫ٿڃ ذحعبحڂ٫س جألڂٻـس مت وٱ (ڀ1007, ڂنى)ويف وجس ٪ٿ ضٿرس جقطحؾـحش ذـجڂؽ ى ٪ٿ جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبر أٺمت جپطقع ذٻٽ ڂىؾ جؼبٳطىقس

طځ ضڃځ جؼبٷجش ذحعبحڂ٫ـس جألڂٻـس : جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وٲڃح ضر١ ذحپطڃځ جپط٫ٿڃ ذحعبحڂ٫سوأح ـطځ , جؼبٳطىقس ذحطهىجڀ جپىقىجش جپط٫ٿڃس جؼبنطؿس ڂڅ ٶرٽ ٲٵ جپطڃځ وجپط٣ى ذحعبحڂ٫س

61

ضـڃځ )قع ضٷىڀ جعبحڂ٫س جألڂٻس ذا٪ـىجو ,سضڃځ وئچطحؼ جؼبىجو جپط٫ٿڃس پٿڃٷجش جپىججؼبىجو جپط٫ٿڃس جپيت ضح٪ى جپ٣الخ ٪ٿ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وضطڃػـٽ يف ئ٪ـىجو جؼبـحوز جؼبتـس (وئچطحؼ

ځجؼبٯى٢س ٪ٿ ج چطچص وئچطحؼ ج٣ىجچحش پ وجت١ جپٳىى وط ى طهىجڂهح يف ڂٿٳحش جپٳى .ذىز ڂنحرس پى٫هح ٪ٿ رٻس ج چطچصئ٪ىجو وئچطحؼ جؼبحوز جپىضس

ذأهنح جطهىٲص ٪ن ڂڅ ٪نح جپطڃځ (Stewart&Cuffman,H2000)وضنٳو وجس ٽ وض٫ص ألنبطو يف ربٷٵ جپنؿحـ ؼبإحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى قع جط٫ص ٿجپط٫ٿڃ وىى جپطك

ڂنهح ,نؿحـ وٲٽ ڂإحش ض٫ٿڃسٽ ذأنبس جپطكٿأوذحش وجپىجحش جپيت ضإٺى ٪ٿ ٪ىز جپىجس ڂٺ ضىيب ذأڂٻح أٺىش ٪ٿ أنبس ربٿٽ ج قطحؾحش يف ض٣ى ٪ڃٿحش 11وجس أٶڃص يف

پٿـط٫ٿځ ٪ـڅ (Learn) أقى أىځ أرحخ ٲٽ ڂٺ پريڄ ٺڃح ض٫ىټ جپىجس أڄ ڂڅ . جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىوجط٫ص جپىجس مبحيؼ ڂط٫ىوز پطكٿٽ .ذو ؿي ربٿٽ وضٷى پالقطحؾحشذأچو دل ذأ ٻحذ٫ى

, ج قطحؾحش يف ڂإحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى قع أچو ىؾى مبىيؼ أو ىٻٽ ضى ڂىقى پپٹٺنڃىيؼ ڂح٪ى نطح جپنڃىيؼ جؼبنحد ڂڅ ذني مبـحيؼ ربٿـٽ (Witkin)ومت جط٫ج مبىيؼ

ڂڅ نـالټ جنـڅ و أٳصصب٫ص دبحووقىو جپركع ڂحو ربٿٽ ج قطحؾحش . جغبحؾحشـ وىنحٸ ڂحو ض٫طڃى ٪ٿ ٢ٴ ڂكس أح, ڂػٽ جؼبإجش ج ؾطڃح٪س وؿالش جؼبإحش س

وقىوش جپىجس . وضٷنس جغبح ش جغبؾس, و جؼبٷحذالش, پطٷى ج قطحؾحش ٪څ ٢ٵ ج طٳطحءجش, ٲٽ ض٣ى ن٣س جپ٫ڃٽ: هؽ ڂنهحڂ٫ىٶحش ض٫طرب أرحخ پٳٽ ٪ڃٿحش ربٿٽ وضٷى جقطحؾحش جؼبن

و٪ـىڀ , وٲٽ ض٫ٱ ؾبحټ جؼبـو٨ , وج ٪طڃحو ٪ٿ جؼبطحڅ جػبحؾني, وٶٿس جپى٪ځ جإلوجومت ربىـى . وض٫ٱ ٮري وجٶ٫ پٿڃو٨ ئڂح ؿبىوو أو وج٩ ؾىج, جغبىټ ٪ٿ ڂحو پٿطڃىٽ

وأو جپرحقـع ذـوز ربٿـٽ .٪ىز ڂ٫ح ض٣رٵ ٺطٷىن ضٻىڅ أغنحء ضٷىن وضٷى ج قطحؾحشألچو يبٻڅ أڄ ضٻىڄ ڂإس أو ذچحڂؽ ض٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى يجش ج قطحؾحش يف جپطه١٣ وجپطڃځ

ٲح٪ٿس وقبحـ وربٷٵ أىىجٲهح ڂحدل طځ ربٿٽ ج قطحؾحش وضٷىىح ذٻٽ ڂطٻحڂٽ ٺؿء ڂڅ چ٧ـحڀ ح ؾحچد ڂـڅ ؾىجچـد ذٻٽ ن (Stewart&Cuffman,H2000)وذنڃح ضنحوپص وجس. جپطڃځ

جپطـڃځ (Machado & Machado, 1997) ڂـحوو و ڂـحوو وجسجپطڃځ جپط٫ٿڃ وٳص جؼبٳطىقـس وٳص ذٻٽ ڂىؾ ٪ڃٿس ضڃځ جؼبنهؽ يف ؾحڂ٫س ٲنوالقع جپط٫ٿڃ ذحٴ ٪حڀ

ځ ضـٻٿهح ىه جؼبىجٳحش پٿڃنهؽ ـط .طځ ذطكىى جپٻٽ جپ٫حڀ وجألىىج جپط٫ٿڃس وجؼبهحڀجپ وحت١ ڂٻطىذـس , )پٿ٣حپد " جؼبٷجش جپط٫ٿڃس " ذحپطڃځ جپط٫ٿڃ ئذل ذجڂؽ ڂنحرس پٿڃط٫ٿڃني و

ٶرٽ ض٣رٷهح ٪ٿـ ٣الخطځ ضػرص ىه جؼبٷجش ٪ٿ ٪نس فبػٿس ڂڅ جپ مث, (جخل... ڂڃى٪س , ڂتس .جؼبٷ

62

انزؼمت ػه انذساعبد انغبثمخ :ڂح ٿ ضطنطؽ جپرحقػسٿو ڂڅ جپىجحش جپحذٷس فبح رٵ ٪و وربٿ

ٺٳص چطحتؽ جپىجحش جپحذٷس ٪څ أنبس جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپط٫ٿځ جؼبٳطىـ ٪ٿ جؼبطىي جپىورلحټ يف ڂىجؾهس جپطٳؿـ جؼب٫ـيف وض٣ـى ذٻٽ ٪حڀ ٺڃإحش ٶحوز ٪ٿ جإلهحڀ ذٻٽ ٲ٫

س ؼبط٣ٿرحش جپ٫ و٪ٿ جؼبطىي جپ٫ ؼبىجؾهس أحپد چٷٽ جؼب٫ٿىڂحش وڂىجٺرس جپحس جپط٫ٿڃجپطكىحش جػبحس ذحپ٫حدل جپ٫ ڂڅ جپطهځ جپٻحين وچ ويبٷج٢س جپط٫ٿځ وذٻٽ نـح يف

جپٷرىټ يف جعبحڂ٫حش جپطٷٿىس و٪ىڀ ضىجڄ جپطىـ٩ شٻالٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ؼبىجؾهس ڂجؼبڃ .س يف جپط٫ٿځ جؼبطڃ وض٫ٿځ جپٻرحجعبٯجيف پٿڃإحش جپط٫ٿڃس جؼبحنب

جپط٫ٿځ ٪ـڅ أچ٧ڃسجضٳٷص ٪ىز وجحش ٪ٿ جطهىڀ ڂىجنٽ وئؾجءجش ـبطٿٳس ڂڅ أؾٽ ضٷىن .وضٻىڄ ڂىؾهس هبى جپطٷىنذ٫ى

طٿٱ ؾىىـح ٪ـڅ ىبڂٷجش وذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ئ٪ىجو أٺىش جپىجحش جپحذٷس ٪ٿ أڄؾىـىج يف جإل٪ـىجو حقع ط٣ٿد أـٿىذ ,ٿؿحڂ٫حش جپطٷٿىسأٿىخ ئ٪ىجو جؼبىجو جپط٫ٿڃس پ

.جپنح٢حشوجپطڃځ وجإلنجؼ و ٿط٫ٿځ جؼبٳطىـ وجپط٫ٿځ پجپحذٷس أڄ ڂإحش جپط٫ٿځ جؼبنثس ذٻٽ نح ٲٷ١ شجپىجح صذن

٪څ ذ٫ى زبطٿٱ يف ئؾجءجش جپطٷىن وجپطڃځ ٪څ جؼبإحش وجعبحڂ٫حش جپيت ضـطهىڀ جپط٫ٿـځ .طىـ جبحچد جپط٫ٿځ جعبحڂ٫ جپطٷٿىجؼبٳ

أٺىش جپىجحش جپحذٷس ٪ٿ ڂ٫حري ڂ٫نس نرٯ أڄ ضج٪هح جػبـىڂحش جپـرٻس وجپىـحت١ .جؼبط٫ىوز قع أڄ ض٣رٵ ىه جؼب٫حري إو ئذل حوز ٺٳحءز چ٧ځ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وٲ٫حپطهح

ط٫ىوز إو ئذل چطحتؽ أٲٽ ٪نـىڂح أٺىش جپىجحش جپحذٷس أڄ جطهىجڀ جپط٫ٿځ ذحپىحت١ جؼب .ىڂؽ ڂ٩ وحتٽ جپطىٽ جألني يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

جپىجحش جپحذٷس ئذل وو جؼبڃځ جپط٫ٿڃ جؼبهځ يف ئچطحؼ ڂٷجش جپـط٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى أحشجپط٫ٿځ ٪ـڅ چح٢حش وٺپٹ يف ضڃځ جؼب٫حري جػبحس ذالقس جپىحت١ جؼبط٫ىوز ويف ضڃځ

.ذ٫ى أرف ؾبـحټ قع جإل٢ح جپن٧ جپ٫حڀ پٿىجس جءٳحوش جپرحقػس ڂڅ جپىجحش جپحذٷس يف أغجط

, ڂڅ قع جط٫ج ٪نح ضڃځ جؼبٷجش يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى وربىىج جپىجس أٺػ وىقحوضٿ١ جپـىء ٻطوينپوجػبىڂحش جپرٻس يف جپط٫ٿځ ج , وڂىجٳحهتح وأچ٧ڃس جپطىٽ جؼبهطٿٳس

. مبحيؾهح جغبىػس٪ٿ جذبحىحش جپركىظ وجپىجـحش يف ؾبـحټ جطهالجطٳحوش جپرحقػس ڂڅ جپىجحش جپحذٷس يف

:ذحپنرس حپد جؼبطهىڂسجإلؾجءجش وجأليف ضٷىن ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

63

.ىج ذحألىىجقع ؼبنهؽ جپطٷىن .

٫طڃى يف جپ٫ىـى ڂـڅ جؼبنهؽ ڂ٩ جؼب طرحچس پطؿذس جؼب٫ننيج حطهىجڀ ألٿىخ پٿطٷىن ذ . .جپىجحش

:قع ووش٫نح جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى پ . , وأچ٧ڃـس جپطىـٽ , ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃـ .ضٷىن ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىڂهڃس ضطهى يف ٺ٫نح وجػبىڂحش جپرٻس

أٺىش جپىجحش جپحذٷس ٪ٿ أنبس جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ض٣ى جؼبٷجش ذٻٽ ٪حڀ ويف ض٣ى وهتى ىه جپىجس ئذل ض٣ى أوجز طځ ٲهح ربىى أىځ , ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذٻٽ نح

:ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبط٫ٿٷس ذطڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪نب ذ٫ى ڂنٳس وٲٵ جپ٫نح جپطحپـس Design & Strategy making) ـطجضؿحش ج جپطڃځ و٪ڃٽ ,(Analysis stage)جپطكٿٽ

stag) ڂقٿس جپطٷىن(Evaluation stag). وو يف جپىجحش جپحذٷس وز وجس مبحيؼ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جپٷحتڃس وج طٳحوز ڂڅ ذبحهبـح ,

٫ جپىجس جغبحپس ئذل جپىىټ ئذل ٪ىز چطحتؽ ڂڅ أهنح ئپٷحء جپىء ٪ٿ ذبذـس جعبحڂ٫ـس ضوو وأچـىج٨ , ڃځ جؼبٷجش جؼب٫طڃىز ذحعبحڂ٫ـس ض :جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂڅ چحقس

, وجپىحت١ جؼبط٫ىوز جؼبـطهىڂس , وأچ٧ڃس ضىٽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى, وجپطٷنحش جؼبطهىڂس, جپربجڂؽ .ويپٹ ذاضرح٨ جؼبنهؽ جپىٳ جپطكٿٿ سوجػبىڂحش جپرٻس ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىق

ط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذ٫هح ڂط٫ٿٵ ذطـڃځ جحش جپحذٷس ڂٷطقحش ومبحيؼ ٪حڂس پٿىٶىڂص ذ٫ جپوإڂٽ أڄ ضٷىڀ ىه جپىجس مبىيؼ , ... مبحيؼ رٻس وجن ڂط٫ٿٵ ذحپطٳح٪ٽ يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

ڂٷطـ ڂڅ أچو ربني وض٣ى ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ويپـٹ .نس جپىجسڂڅ نالټ جطٷجء جپنطحتؽ ڂڅ نالټ جطؿحذحش أٲجو ٪

64

انفظم انشاثغ يهغخ انذساعخ وئعشاءاهتب

:زكى ي يهظ انذساعخ .2 رلزغ وػخ انذساعخ .3 انذساعخ وئعشاءاهتب يتأدا .4 انذساعخ يتطذق أدا .5 انذساعخ يتصجبد أدا .6

رغجك انذساعخ .7 أعبنت ادلؼبجلخ اإلؽظبئخ نهجببد .8

65

انفظم انشاثغ ءاهتبئعشا و يهغخ انذساعخ

. طنحوټ ىج جپٳٽ ڂنهؽ جپركع جپ٫ٿڃ جؼبطهىڀ يف جپىجس, وىف ؾبطڃ٩ جپىجس و٪نطهح وـرني أـح . ٺڃح ط٣ٴ پرنحء أوجز جپىجس, وجإلؾجءجش جپيت مت ئضرح٪هح پٿطكٷٵ ڂڅ ىٶهح وغرحهتح

ـ طهىجڂهح يف ڂ٫حعبـس ذحچـحش ٺٳس ض٣رٵ جپىجس ڂىجچح, وأحپد جؼب٫حعبس جإلقحتس جپيت مت ج .جپىجس وجإلؾحذس ٪ٿ ضحؤ هتح

: يهظ انذساعخ: أوالجطهىڂص جپرحقػـس جؼبنـهؽ جپىـٳ , يف ىء ٢ر٫س جپىجس وجپرحچحش جؼبجو جغبىټ ٪ٿهح

. ؼبالتڃطو ألىىج جپىجس وئؾجءجهتح : وػزهبرلزغ انذساعخ : صبب يف صب٩ أ٪حء ىثس جپطى ڂڅ ضٻىڄ ؾبطڃ٩ جپىجس جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٲـ٨ جپـح

و٪ـىوىځ ڄ ذربچحڂؽ جپرٻحپىى ٲ٨ جپحىوصب٩ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش جؼبٿطكٷ (.92)و٪ىوىځ (92 )و٪ىوىځ ٺ٫نس پٿىجس جؼبٳطىقس صب٩ أ٪حء ىثس جپطى ذحعبحڂ٫س جپ٫ذسمت أن .(1873)

ڂڅ ٢الخ و٢حپرحش جپرٻحپىى ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس % 20چو مت جنطح ٪نس ٪ىجتس سبػٽ أ ئذلذحإلحٲس .٢حپرسو٢حپد (184 )جؼبٳطىقس و ٪ىوىځ

عبحڂ٫ـس جڂڅ أ٪حء ىثس ضى و٢الخ ٪ٿ جپطىجرل ؾبطڃ٩ جپىجس( 1)و ( 2)ڄ وىف جعبىو :ىـ2418-2413جپ٫ذس جؼبٳطىقس پٿ٫حڀ

انذساعخ أػضبء ئخ انزذسظ ثبجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ فشع انشبع رلزغ ( 2)عذول

ػذدى أػضبء ئخ انزذسظ 79 أ٪حء ىثس جپطى جؼبطٳٮني 11 أ٪حء ىثس جپطى جؼبط٫حوچني 92 جپٻٿ ججملڃى٨

ىـ 2418 -2413پٿ٫حڀ جپٳ٨ جإلٶٿڃ ذحپح ئقحتحش: جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

66

فزىؽخ فشع انشبع عالة وعبنجبد انجكبنىسىط ثبجلبيؼخ انؼشثخ ادل)رلزغ انذساعخ ( 3)عذول اجملىع ركىس ئبس انربايظ انذساعخ

Bachelor of Science in Information Technology

2109 2011 484 ذٻحپىى جپ٫ٿىڀ يف ضٷنس جؼب٫ٿىڂحشBachelor of Arts in Systems

849 133 131 ذٻحپىى جوجخ يف جپن٧ځBachelor of Arts in Economics

86 67 17 ى جوجخ يف ج ٶطحوذٻحپىBachelor of Arts in English Language

797 272 161 ذٻحپىى جوجخ يف جپٿٯس جإلقبٿس وآوجهبح

1873 2396 2042 جپٻٿ ججملڃى٨ :وطف أفشاد ػخ انذساعخ3-2 : وطف أػضبء ئخ انزذسظ-أ-7-1

ىثس جپطى يف ٪نس جپىجس أل٪حءس جپىؾس جپ٫ٿڃ (7)ىف جعبىوټ :وفك ادلإم.

رىصغ أػضبء ئخ انزذسظ وفك ادلإم( 4) عذول

انؼذد ادلإم انذساعغجزهى ي

%انؼخ

غجزهى ي % ادلغزغجني

73.1 17 12 وٺطىجه 46.4 19 16 ڂحؾطري

20.3 3 6 ذٻحپىى 1.4 7 7 دل وبىو

_ 78 71 دل طؿد

200 200 92 ججملڃى٨

قحـٿني أ٪حء ىثس جپطىڂڅ جؼبطؿرنيڂڅ %(73.1)أڄ چرس ( 7)طف ڂڅ جعبىوټ وذٿٯص چرس جغبحـٿني ٪ٿـ , قحٿني ٪ٿ جؼبحؾطري%( 46,4)وچرس , ٪ٿ هحوز جپىٺطىجه .ڂإىٿهځ%( 1,4) ذنڃح دل وبىو ڂح چرطو, %(20,3)هحوز جپرٻحپىى

67

أ٪حء ىثس ڂىز ضى ( 4)جعبىوټ ىف :ظ ثبجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخوفك يذح انزذس .ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٪نس جپىجسجپطى

وفك يذح انزذسظ ثبجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخأػضبء ئخ انزذسظ رىصغ (5)عذول

غجزهى ي انؼخ انؼذد يذح انزذسظ%

غجزهى ي % ادلغزغجني

17.1 24,1 27 ٲٽ ئذل ٲٿني 71.2 10 28 غالغس ئذل أذ٫س ٲىټ 3.2 4 4 طبس ئذل طس ٲىټ 24.7 9 8 ر٫س ئذل شبحچس ٲىټ

17.1 24,1 27 دل وبىو _ 78 71 دل طؿد

%200 %200 92 ججملڃى٨

ذٿٯـص ڂـىز طؿرنيجؼب أ٪حء ىثس جپطىڂڅ %( 17,1)أڄ چرس ( 4)طف ڂڅ جعبىوټ جؼبـطؿرني ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى%( 71,2)و ,ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس نس وجقىز ځضىه

,وـىج ؼبـىز غالغـس ـنني جؼبطؿرني ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى %(3,2)و ,وىج ؼبىز نطحڄ 17,1)ىو ڂح چطو ودل وب, وىج ؼبىز أذ٫س نني جؼبطؿرني ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى%( 24,7)و .ڂىز ضىهځ ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس (%

68

يف ٪نس جپىجس٢ر٫س و٦ٳس أ٪حء ىثس جپطى (1)وټىف جعبى :وفك عجؼخ انىظفخ.

وفك عجؼخ انىظفخأػضبء ئخ انزذسظ رىصغ (6)عذول

انؼذد عجؼخ انىظفخغجزهى ي انؼخ

% غجزهى ي

% ادلغزغجني

71.2 10 28 ڂطٳ٬ 66.2 42 73 ڂط٫حوڄ 2.8 2 2 دل وبىو

_ 78 71 دل طؿد

%200 %200 92 ججملڃى٨

ڂط٫ـحوچني ڂـ٩ جؼبطؿرنيىثس جپطى ڂڅ %(66,2)أڄ چرس ( 1)طف ڂڅ جعبىوټ ٶځ ٫ڃـٽ ذحعبحڂ٫ـس ڂطٳٮني پٿ جؼبطؿرني ڂڅ ىثس جپطى%( 71,2)جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس و چرس

–ڂڅ أٲجو ٪نـس جپىجـس %( 2,8)و ذنڃح دل حبىو , جپ٫ذس جؼبٳطىقس أ٪ـحء ىثـس جپطـى .٢ر٫س و٦ٳطو ڂ٩ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس -جؼبطؿرني

69

.يف ٪نس جپىجسأ٪حء ىثس جپطى زبحش ( 6)جعبىوټ ىف : وفك انزخظض

ظ وفك انزخظضرىصغ أػضبء ئخ انزذس( 7)عذول

% ادلغزغجنيغجزهى ي %غجزهى ي انؼخ انؼذد انزخظض

20.3 3 6 ضٷنس جؼب٫ٿىڂحش 20.3 3 6 ئوجز ضذىس 24.7 9 8 ئوجز أ٪ڃحټ 8.9 1 1 قحد آرل 26.2 20 9 پٯس ٪ذس 2.8 2 2 ٪ٿځ چٳ

26.2 20 9 جپٿٯس ج قبٿس 2.8 2 2 ضذس و٢ٳىپس

7.6 1 1 چ٧ځ 2.8 2 2 ض٫ٿځ جپٿٯس جپ٫ذس پٯري جپ٫خ

2.8 2 2 جپطذس 2.8 2 2 ڂهحجش جپط٫ٿځ

20.3 3 6 دل وبىو _ 78 71 دل طؿد

%200 %200 92 ججملڃى٨

زبهځ پٯـس جؼبطؿرني ىثس جپطىڂڅ %( 26,2)أڄ چرس ( 6) طف ڂڅ ج عبىوټ ٶځ ويف جؼبضرس جپػحچس ؾحء زب ئوجز جأل٪ڃـحټ ذنـرس , جپ٫ذس وچٳ جپنرس پطه جپٿٯس جقبٿس

, %(20,3)ٿو زب ضٷنس جؼب٫ٿىڂـحش وجإلوجز ضذىـس ذنـرس ىثس جپطىڂڅ %( 24,7)ىثـس ڂـڅ %(7,6)وڂح چـرطو , زبهځ قحد آرل جؼبطؿرني ىثس جپطىڂڅ %( 8.9)و

ڂـڅ %(2,8)چـرس و, زبـهځ چ٧ـځ جؼبطؿرني جپطى جؼبـطؿرني ىثـس جپطـى .چٳ ٪ٿځ, ضذسو٢ٳىپس, ض٫ٿځ جپٿٯس جپ٫ذس پٯري جپ٫خ,جپطذس, ڂهحجش جپط٫ٿځ:ځحهتزب

71

يف ٪نس جپىجسؾنحش أ٪حء ىثس جپطى ( 3)جعبىوټ ىف :وفك اجلغخ.

وفك اجلغخأػضبء ئخ انزذسظ رىصغ (8)عذول

ي انؼخ غجزهى انؼذد اجلغخ%

ادلغزغجنيغجزهى ي %

61.1 78 71 ٫ىوس 70.4 10 23 ٮري ٫ىوس

3.2 4 4 دل وبىو _ 78 71 دل طؿد

%200 %200 92 ججملڃى٨

ـ٫ىوني وچـرس جؼبـطؿرني ىثس جپطىڂڅ %( 61,1)أڄ چرس ( 3)طف ڂڅ جعبىوټ ىثـس ڂـڅ %( 3,2)٫ىوني ودل وبىو ڂح چـرطو ٮري جؼبطؿرني ىثس جپطىڂڅ %( 70,4)

.ؾنطهځ جؼبطؿرني جپطى :انغالة انغبنجبد وي وطف أفشاد ػخ انذساعخ -ة-4-3

وٲٵ جعبن يف ٪نس جپىجس ضى٩ جپ٣حپرحش وجپ٣الخ( 8)ىف جعبىوټ :وفك اجلظ.

وفك اجلظانغالة انغبنجبد ورىصغ (9)عذول

انؼذد اجلظهى ي انؼخ غجز

% غجزهى ي

% ادلغزغجني

10.1 74 96 أچػ 49.1 77 94 يٺ

_ 77 94 دل طؿد

%200 %200 184 ججملڃى٨

ئچحظ و چـرس جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ %( 10,1)أڄ چرس ( 8)طف ڂڅ جعبىوټ .يٺى جپ٣حپرحش وجپ٣الخ%( 49,1)

71

٣ـالخ يف جپو٣حپرحش جؼبطىحش جپىجس پٿ (9)عبىوټ ىف ج :وفك ادلغزىي انذساع .٪نس جپىجس

وفك ادلغزىي انذساعانغالة انغبنجبد ورىصغ (:)عذول

غجزهى ي انؼخ انؼذد ادلغزىي انذساع%

غجزهى ي %ادلغزغجني

21.7 20 19 جألوټ 21.2 8 17 جپػحين 14.3 23 43 جپػحپع 22.3 8 14 جپجذ٩ 6.9 1 27 حڂجػب

2.6 2 7 جپحذ٩ 2.2 2≈ 1 جپػحڂڅ 11.8 23 49 دل وبىو

- 77 94 دل طؿد

%200 %200 184 ججملڃى٨

ىىڄ ذحؼبـطىي جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ %( 14,3)أڄ ( 9)طف ڂڅ جعبىوټ ڂحچـرطو و, طىي جألوټىىڄ ذحؼب جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ %( 21,7)چرس و ,جپػحپع

ڂڅ %( 6,9)و چرس , ىىڄ ذحؼبطىي جپجذ٩%( 22,3)و, ىىڄ ذحؼبطىي جپػحين%( 21,2) جپ٣حپرحش وجپ٣ـالخ ڂڅ و ىؾى أقى , ىىڄ ذحؼبطىي جػبحڂ جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخ

جؼبطؿرني وجپ٣الخ جپ٣حپرحشڂڅ %( 2,6)وچرس , ىىڄ ذحؼبطىي جپحوجپىجس جؼبطؿرنيجپ٣حپرـحش ڂڅ %( 2,2)ڂح چرطو حڂڅ ٲى ٲو وذحپنرس پٿڃطىي جپػ, ىىڄ ذحؼبطىي جپحذ٩

.ڂطىجىځ جپىج جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ %( 11,8)ودل وبىو , جؼبطؿرني وجپ٣الخ

72

جس٪نس جپىجپ٣حپرحش وجپ٣الخ يف زبحش ( 20)ىف جعبىوټ :وفك انزخظض. وفك انزخظضي انغبنجبد وانغالة رىصغ (21)عذول

غجزهى ي انؼذد انزخظض %انؼخ

غجزهى ي %ادلغزغجني

10,1 74 96 ضٷنس ڂ٫ٿىڂحش 72,6 12 60 چ٧ځ

7.2 1 6 جٶطحو 27,1 9 11 پٯس ئقبٿس 2.6 2 7 دل وبىو

_ 77 94 دل طؿد

%200 %200 184 ججملڃى٨

زبـهځ جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ %( 10,1)أڄ چرس ( 20)څ جعبىوټ طف ڂزبـهځ چ٧ـځ و چـرس جؼبـطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ %( 72,6)ضٷنس ڂ٫ٿىڂحش و چرس

زبـهځ جؼبـطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ %(7,2)و, زبهځ پٯس جقبٿس هځڂن%( 27,1) .زبهځ جؼبطؿرني رحش وجپ٣الخجپ٣حپڂڅ %( 2,6)ودل وبىو , جٶطحو ؾنحش جپ٣حپرحش وجپ٣الخ يف ٪نس جپىجس( 22)ىف جعبىوټ :وفك اجلغخ.

وفك اجلغخانغالة انغبنجبد ورىصغ ( 22)عذول

انؼذد اجلغخغجزهى ي

%انؼخ غجزهى ي

%ادلغزغجني

48.9 77,1 97 ٫ىوس 48.9 77,1 97 ٮري ٫ىوس

1.2 2 4 ىودل وب _ 77 94 دل طؿد

%200 %200 184 ججملڃى٨

73

ؾنـطهځ جؼبـطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣ـالخ ڂڅ %( 48,9)أڄ چرس( 22)طف ڂڅ جعبىوټ %( 1,2)ودل وبىو , ؾنطهځ ٮري ٫ىوس جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ وچٳ جپنرس , ٫ىوس

.ؾنطهځ جؼبطؿرني جپ٣حپرحش وجپ٣الخڂڅ :أدايت انذساعخ: ساثؼب

:يظبدس أدايت انذساعخ 5-2ـكس وؽبـح جٶح وجٶ٩ ڂ٫ني ج ٪طڃحو ٪ٿ ڂحو وضٷىن وط٣ٿد ذنحء أوجز وجس ضح٪ى يف ڂڅ أؾٽ ربىى جپڃحش وجػبحت جپيت يبٻڅ أڄ سبػـٽ جؼب٫ـحري الٶس ٶىس ذحؼبىى٨ جؼبجو ٶحو٪

مت ٪ىز ڂحو ضضر١ جضرح٠ ڂرح ذأىىج جپىجسيف ذنحء أوجيت جپىجس ٪ٿ ومت ج ٪طڃحو . جؼب٣ٿىذسوسبػٿص ڂـحو أوجيت , ضٷځ ؿبحو ج طرحچس وربىى جپٳٷجش جپيت ضنىؼ ربص ٺٽ ؿبى حڂڅ نالؽب : جپىجس يف

ـحت١ جپى, أچ٧ڃـس جپطىـٽ , جپطڃځ جپط٫ٿڃ, جؼبجؾ٩ جپ٫ٿڃس جپيت ضنحوپص جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى .جؼبط٫ىوز

حز جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس وج ط٫حچس دبنىجهتح. ڂجؾ٫س ٪ىز وجحش حذٷس ضٷىيبس ووجحش يجش ٪الٶس ذحجملحټ. 1998" ضٷ ڂإس ٱ, Ziff" يف ذ٫ ڂإحش جپط٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى جپطٷىن ؼبٳهىڀ وض٣رٵ

.وجس ڂىجچس

د يشيىلخ نهزؼهى ػ ثؼذ وو يؼبر يغجمخ يف يإعغب اعزجببد: 2002 و پٿ٣حپدجؼبىؾه ڂٷجشطٷىن ضڃځ پجطرحچس ؾحڂ٫س نطجټ ٺىن چى),NCSU). جؼبطٷىڀ و٪ص ٪ٿ جؼبىـني جػبحس ذحپطڃځ جپط٫ٿڃ س ؾحڂ٫س نطجټ ٺىن چىجطرحچ

.(EAC783 2002),NCSUؼبٷ مبحيؼ(OEA) جپط٫ٿڃ جپطٷىن ڂٻطد, (Form I, Form X Form F,( )OEA,2001.)

جپطٷنس جپط٫ٿڃس و ججملطڃ٩ : ن ؼبٷجش جپىحت١ جپٳحتٷسىأوجز ضٷ(Elissavet,2003).

جپطذـس جبحڂ٫ـس /أوجز ڂف پطٷىن ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى پٷځ جپط٫ٿځ وجپطٷنس پٻٿس جپط٫ٿځ (.NUTN,ITC,WCET,SREB,2002) جپٻىڂنىپع

جؼبٷض٣ى :جپط٫ٿځ جإلپٻطوين پٿؿ جپٻنى ضٷىنمبىيؼ ( Broadbent& cotter,2003)

(.ڀ1001,جپححل)ڂطٯريجش جپطڃځ جپط٫ٿڃ جؼبإغز يف قبحـ ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

:وڂڅ نالټ ىه جؼبحو مت جطهال ڂحٿ

74

:انزمىمي ثبنغجخ دلهظ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ىجء وجنٿس أڀ نحؾس ذنڃىيؼ ضٷىڂ يف ڂإحش جپطٷىن ض٣رٷحش دل ضطٷى

(.نىيف جغبرحڄ جؼب٫حري جؼبنهؿس پٿطٷ شڂڅ ؾهس أني أن)جپطٷىن ؿبىو ذٽ ٺحچص ڂىجز ذأىىج :انزمىمي ثبنغجخ ألعهىة

ـىجء جؼبٷجشن ضڃځ ىو وؾهحش چ٧ جپىجني پطٷ, أڄ جط٣ال٨ وؾهحش چ٧ جؼب٫ٿڃني ( ضٷى جعبىوز وجپطكني)أو , أ ضٷىن ضٻى ( ڂ٫نس سذبه ڂىجو ض٫ٿڃ, ٷئٶج جؼب)پٯ ٺحڄ ج

٪ـڅ ٢ـٵ ؽيف ڂقٿس ڂطأنز أ ڂقٿس جطهىجڀ جؼبنـه جپطٷىن وأح ض٣رٵ .أ ضٷىن ئصبحرلجپ٫ىـى ڂـڅ ڂڅ جألحپد جپيت جطهىڂطهح وجضٳٵ ٪ٿهـح , ڂ٩ جؼبنهؽ ڂجؾ٫س ؾبىوپس پطؿذس جؼب٫نني

.جپىجحش جپطٷىيبس پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى :انزمىمي ثبنغجخ نؼبطش

, جؼبنـهؽ ضٷـىن و ,طن٧ځوجپ, جپحسضٷىن :طځ ضٷىن ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جپ٫نح جپطحپس أو ضٷى وضٷىن ,جألغ ج ؾطڃح٪و, ونىڂحش جپ٣حپد ,جپىحت١ وڂڅ ڃنهح جپىحت١ جغبىػسضٷىن .جپ٣حپد

:ثبء أدايت انذساعخ5-3

س أل٪حء ىثـس ڂىؾهجألوذل طنيجطرحچ مت ضڃځ, ڂڅ نالټ ڂح رٵ وربٷٷح ألىىج جپىجس ويپٹ ؼب٫ٲـس . س پٿ٣الخ ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسىؾهوجپػحچس ڂ .جپ٫ذس جؼبٳطىقس سجپطى ذحعبحڂ٫

,ڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ضيف جپربچـحڂؽ جپىجـ (DeliverykSystem)وڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ

وجپط٫ ٪ٿ ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچص , پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسو جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ٪ڃٿس ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃـ پٿؿحڂ٫ـس , سيف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىق

.جپ٫ذس جؼبٳطىقس :ثبنغجخ نالعزجبخ ادلىعه ألػضبء ئخ انزذسظ ثبجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ-أ-5-3 :ضٻىچص ڂڅ ؾتني

:ضڃڅ ڂ٫ٿىڂحش ٪حڂس ٪څ أٲجو جپىجس وى :اجلضء األول .جعبنس/ جعبن/ ٢ر٫س جپى٦ٳس/ جپطه/ ىز جپطىڂ/ جؼبإىٽ جألٺحويب

ڂىؾـو پٿ٫نـس ٪رـحز ( 40)وضٻىچص ڂـڅ هبح جپىجسجحملحو جپيت ض٫ىن طڃٽ ٪ٿ ج :اجلضء انضبين :أذ٫س ؿبحوٺڃح ٿجؼبىوس وڂى٪س ٪ٿ

75

ځ قىټ ڂىي ضى٦ٱ أجته ؼب٫ٲسس أل٪حء ىثس جپطى ٪رحز ڂىؾه( 12)ضٻىڄ ڂڅ :احملىس األول .ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

أجتهـځ قـىټ ڂـىي ؼب٫ٲس س أل٪حء ىثس جپطى ٪رحجش ڂىؾه( 6)ضٻىڄ ڂڅ :احملىس انضبينپٿؿحڂ٫ـس يف جپربچحڂؽ جپىجـ ( Delivery System)جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ

.جپ٫ذس جؼبٳطىقسأجتهځ قىټ ڂىي ٺٳحءز ؼب٫ٲس س أل٪حء ىثس جپطى٪رحجش ڂىؾه( 3)ضٻىڄ ڂڅ :احملىس انضبنش

.نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسجتهځ قىټ جؼب٫ىٶحش جپيت أ ؼب٫ٲسس أل٪حء ىثس جپطى ٪رحجش ڂىؾه( 6)ضٻىڄ ڂڅ :احملىس انشاثغ

.ځ ٪څ ذ٫ىؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿجپ قىو ج طؿحذحش جحملطڃٿـس پٻـٽ (Closed Questionnaire) سج طرحچس جؼبٯٿٷمت ضر وٶى

أوجٲـٵ , أوجٲٵ, أوجٲٵ, أوجٲٵ سبحڂح: جألذ٩طهىڀ ڂٷح پٻش جؼبطىؼ ي جپنٷح٠ جو ,إجټجؼبركىغني ربىـى أ٪حء ىثس جپطى ٢ٿد ڂڅ جپحذٷس, حبع( 40) ـپجپٷح جپ٫رحجش ,ئ٢الٶح

.ڂىي جؼبىجٲٷس ٪ٿ ىه جپ٫رحجش :ثبنغجخ نالعزجبخ ادلىعه نهغالة وانغبنجبد ثبجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ: ة-5-3

:٪څ أٲجو جپىجس وى ضڃڅ ڂ٫ٿىڂحش ٪حڂس :اجلضء األول .جعبنس/ جپطه/ جؼبطىي/ جعبن

ـ ٪رـحز ( 41)وضٻىچص ڂڅ جپىجس جحملحو جپيت ض٫ىن هبح طڃٽ ٪ٿ ج :اجلضء انضبين پٿ٫نـس سڂىؾه :أذ٫س ؿبحوٺڃح ٿجؼبىوس وڂى٪س ٪ٿ

قىټ ڂىي ضى٦ـٱ أجتهځ ؼب٫ٲس س پٿ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪رحز ڂىؾه( 10)ضٻىڄ ڂڅ :جحملى جألوټ .ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

أجتهځ قىټ ڂىي جطهىجڀ ؼب٫ٲسس پٿ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪رحجش ڂىؾه( 20)ضٻىڄ ڂڅ : جحملى جپػحينڂ٫ـس جپ٫ذـس يف جپربچحڂؽ جپىجـ پٿؿح (DeliveryfSystem)جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ

.جؼبٳطىقسأجتهځ قىټ ڂىي ٺٳـحءز ؼب٫ٲسس پٿ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪رحجش ڂىؾه( 3)وطٻىڄ ڂڅ : جحملى جپػحپع

.نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

ځ قىټ جؼب٫ىٶحش جپيت أجته ؼب٫ٲسس پٿ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪رحجش ڂىؾه( 8)وطٻىڄ ڂڅ : جحملى جپجذ٩: .ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

76

,جپ قىو ج طؿحذحش جحملطڃٿس پٻٽ إجټ (Closed Questionnaire) سج طرحچس جؼبٯٿٷمت ضر وٶى , أوجٲٵ ئ٢الٶح, أوجٲٵ, ٲٵأوج, أوجٲٵ سبحڂح: جألذ٩ جطهىڀ ڂٷح پٻش جؼبطىؼ ي جپنٷح٠ و

ربىى ڂـىي جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪نس جپىجس ٢ٿد ڂڅ حبع جپحذٷس,( 40) ـپجپٷح جپ٫رحجش .جؼبىجٲٷس ٪ٿ ىه جپ٫رحجش

:طذق أدايت انذساعخ:خبيغب :جپىجس ڂڅ نالټ يتطأٺى ڂڅ ىٴ أوجمت جپ

:انظذق انظبش -6-2٪ٿـ ٪ـىو ڂـڅ ((1)ڂٿكٵ ٶځ, (2)ڂٿكٵ ٶځ )ىهتح جألوپس يف ىجسأوجيت جپ مت ٪

جپط٫ٿځ وجؼبنحىؽ و٢ٴ جپطى و٪ٿځ ضٷنسجحملٻڃني جؼبطهني يف ؾبح ش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپطذس و, وڂىي أنبطـهح , پٷىڂىج دبجؾ٫س ج طرحچطني وضىف آجءىځ قىټ وىـ حٮس جپ٫رحجش جپنٳ

.ڂڅ جپ٫رحز يف ؿبحو جپىجس وڂڅ أؾٿو وئحٲس أو ق ڂح وچ صح پٷح ڂح و٫وڂىي ڂالتڃطهضٷٿ ذ٫ جپ٫رحجش ڂڅ ذ٫ جحملـحو, وئـحٲس ذ٫ـ ٪ٿ ضٺش ضىؾهحش جحملٻڃني

ٺڃح أح ٪ىو ڂڅ جحملٻڃني ذحطهىجڀ ڂٷح پٻش جؼبطىؼ ذأذ٩ ٲثحش , جپ٫رحجش ئذل ذ٫ جحملحوٮـري ) ذحطر٫حو جپٳثس ججؼبطىؼ خبڃ ٲثحش قع أحوطهىجڀ ڂٷح پٻش كع ذىټ جيف أوجز جپر .(ڂطأٺى

وجطنحوج ئذل جؼبالق٧حش وجپطىؾهحش جپيت أذىجىح جحملٻڃىڄ, ٶحڂص جپرحقػس ذاؾجء جپط٫ىالش جپيت ىف وع ق. جحملٻڃني, قع مت ض٫ىٽ حٮس ذ٫ جپ٫رحجش, وق جپر٫ جن ڂنهحأح هبح

.ح جپنهحتسڃيف ىهت طنيج طرحچ ((4) ڂٿكٵ ٶځ, (7)ٶځ حڄجؼبٿكٷ) :طذق االرغبق انذاخه-6-3

پطكىى ڂىي جپطؿحچ جپىجنٿ پٻٽ ڂڅ أوجيت جپىجس مت قحخ ڂ٫حڂالش ج ضحٴ جپـىجنٿ پو ٺڃـح ضىـكهح ى جپ ضنطڃ ئپألوجز حبحخ ڂ٫ڃٽ جضرح٠ ذريىڄ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجحمل

(.29), (28), (23), (26), (21), (24), (27), (21) :جعبىجوټ جپطحپس

3يهحق سقى

77

ألػضبء ئخ انزذسظ ثبجلبيؼخ انؼشثخ خطذق االرغبق انذاخه ألداح انذساعخ ادلىعه 6-3-2 :ادلفزىؽخ

ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنىو ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃكى جؼبنطڃس ئپو (21)ؾىوټ (ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس :جحملى) (16=ڄ)

0.02وجپس ٪نى ڂطىي ** 0.01وجپس ٪نى ڂطىي * وجپىؾس جپٻٿس عبڃ٩ ٪رحجش أڄ ڂ٫حڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز ( 21)طف ڂڅ جعبىوټ

" ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس" ؿبى يف ( 0.7219), وذني (6)يف قىىح جأل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ ( 0.6998)وٶى ضجوقص ذني ,ڂىؾرس

فبح ـري ئذل أڄ 0,01نى ڂطىي ٷٽ ٪څ وصب٫هح وجپس ٪, (22)قىىح جألوىن أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ .وري ئذل ىٴ جپ٫رحجش وذحپطحرل يبٻڅ جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷح ڂح أ٪ىش پو وجنٿح ىنحٸ جضحٶح

يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح

2 0.6416** 21 0.1686**

1 0.1103** 27 0.6416**

7 0.6241** 24 0.1021**

4 0.1177** 21 0.4679**

1 0.6312** 26 0.4180**

6 0.6998** 23 0.6439**

3 0.1283** 28 0.6249**

8 0.6111** 29 0.1176**

9 0.7892** 10 0.7131**

20 0.4281** 12 0.6170**

22 0.7219*

78

(27)ؾىوټ

ڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ )ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنىو ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃكى جؼبنطڃس ئپو (16=ڄ( )جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس جپطىٽ يف جپربچحڂؽ

يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح

2 0.6178**

1 0.6426**

7 0.7029*

4 0.6471**

1 0.3123**

6 0.1791**

0.01وجپس ٪نى ڂطىي * 0.02وجپس ٪نى ڂطىي **

ڂ٫حڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجپىؾس جپٻٿـس عبڃـ٩ أڄ ( 27)طف ڂڅ جعبىوټ ڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ يف جپربچحڂؽ جپىجـ پٿؿحڂ٫ـس " ٪رحجش ؿبى , وذني (1)يف قىىح جأل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ ( 0.3123)ڂىؾرس وٶى ضجوقص ذني " جپ٫ذس جؼبٳطىقس

فبح ري 0,01وصب٫هح وجپس ٪نى ڂطىي ٷٽ ٪څ , (7) أڂحڀ جپ٫رحز يف قىىح جألوىن( 0.7029) .ئذل أڄ ىنحٸ جضحٶح وجنٿح وري ئذل ىٴ جپ٫رحجش وذحپطحرل يبٻڅ جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷح ڂح أ٪ىش پو

79

ڂىي ٺٳحءز نىڂحش )ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنىو ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃكى جؼبنطڃس ئپو ( 24)ؾىوټ (16=ڄ()إلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسجپط٫ٿځ ج

يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح

2 0.1119**

1 0.3748**

7 0.7771*

4 0.1466**

1 0.4012**

6 0.3277**

3 0.1461**

0.02وجپس ٪نى ڂطىي ** 0.01وجپس ٪نى ڂطىي *

ڂ٫حڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجپىؾس جپٻٿـس عبڃـ٩ أڄ ( 24)طف ڂڅ جعبىوټ ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچـص يف جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس "٪رحجش ؿبى

, وذـني (1)يف قىىح جأل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رـحز ٶـځ ( 0.3748)ڂىؾرس وٶى ضجوقص ذني " جؼبٳطىقسفبـح 0,01وصب٫هح وجپس ٪نى ڂطىي ٷٽ ٪څ , (7)رحز ٶځ يف قىىح جألوىن أڂحڀ جپ٫( 0.7771)

ري ئذل أڄ ىنحٸ جضحٶح وجنٿح وري ئذل ىٴ جپ٫رحجش وذحپطحرل يبٻڅ جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷـح ڂـح .أ٪ىش پو

81

جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ )ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنىو ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃكى جؼبنطڃس ئپو (21)ؾىوټ (جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ضڃځ

يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح

2 0.6262**

1 0.3991**

7 0.1117**

4 0.6118**

1 0.8218**

6 0.3120**

0.01وجپس ٪نى ڂطىي * 0.02وجپس ٪نى ڂطىي **

ڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجپىؾس جپٻٿـس عبڃـ٩ أڄ ڂ٫ح( 21)طف ڂڅ جعبىوټ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ " ٪رحجش ؿبى

, وذـني (1)يف قىىح جأل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رـحز ٶـځ ( 0.8218)ڂىؾرس وٶى ضجوقص ذني " ٪څ ذ٫ىفبح ري 0,01وصب٫هح وجپس ٪نى ڂطىي ٷٽ ٪څ , (7) أڂحڀ جپ٫رحز يف قىىح جألوىن( 0.1117)

.ئذل أڄ ىنحٸ جضحٶح وجنٿح وري ئذل ىٴ جپ٫رحجش وذحپطحرل يبٻڅ جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷح ڂح أ٪ىش پو

81

نهغالة وانغبنجبد ثبجلبيؼخ انؼشثـخ طذق االرغبق انذاخه ألداح انذساعخ ادلىعه 3 -6-3 :ادلفزىؽخ

ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب )ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنىو ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃكى جؼبنطڃس ئپو (26)ؾىوټ (78=ڄ()جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

0.02وجپس ٪نى ڂطىي ** / 0.01وجپس ٪نى ڂطىي * أڄ ڂ٫حڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجپىؾس جپٻٿـس عبڃـ٩ ( 26)طف ڂڅ جعبىوټ

ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذـس " ٪رحجش ؿبى , وذـني (29)يف قىىح جأل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رحز ٶـځ ( 0.3473)ڂىؾرس وٶى ضجوقص ذني " جؼبٳطىقس

0,01وصب٫هح وجپس ٪نى ڂطىي ٷٽ ٪ـڅ , (20)يف قىىح جألوىن أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ ( 0.7700)وپٻڅ ـٯ ( 0,11 ضٷٽ ٪څ )دل ضٻڅ وجپس ٮځ أهنح يجش جضرح٠ ڂضٳ٩ (20)ڂح٪ىج جپ٫رحز ٶځ

س يبٻـڅ قؿځ جپ٫نس ج ط٣ال٪س دل ض٧ه پو و پس وذحپطحرل يبٻڅ ج٪طرح صب٩ ٪رحجش جحملى ـحوٶ .جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷح ڂح أ٪ىش پو

يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح

2 0.4802** 22 0.3201**

1 0.4701** 21 0.6176**

7 0.6039** 27 0.6600**

4 0.1813** 24 0.1749**

1 0.1393** 21 0.1383**

6 0.6818** 26 0.6218**

3 0.6814** 23 0.6211**

8 0.1219** 28 0.3104**

9 0.6173** 29 0.3473**

20 0.7700 10 0.6329**

82

ڂىي جطهىجڀ )ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنىو ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃكى جؼبنطڃس ئپو(23)ؾىوټ (جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ يف جپربچحڂؽ جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

(78=ڄ)

ڂ٫حڂٽ ج ضرح٠ ٶځ جپ٫رحز

2 0.6711**

1 0.4660**

7 0.6060**

4 0.1611**

1 0.6399**

6 0.6022**

3 0.1827

8 0.1448**

9 0.1438**

20 0.1019**

0.01وجپس ٪نى ڂطىي * 0.02وجپس ٪نى ڂطىي **

أڄ ڂ٫حڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجپىؾس جپٻٿـس عبڃـ٩ ( 23)طف ڂڅ جعبىوټ ڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ يف جپربچحڂؽ جپىجـ پٿؿحڂ٫ـس " ى ٪رحجش ؿب

, وذني (1)يف قىىح جأل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ ( 0.6399)ڂىؾرس وٶى ضجوقص ذني " جپ٫ذس جؼبٳطىقس 0,01وصب٫هح وجپس ٪نى ڂطىي ٷـٽ ٪ـڅ , (3)يف قىىح جألوىن أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ ( 0.1827)

وپٻـڅ ـٯ ( 0,11 ضٷٽ ٪څ )دل ضٻڅ وجپس ٮځ أهنح يجش جضرح٠ ڂضٳ٩ (3)ىج جپ٫رحز ٶځ ڂح٪قؿځ جپ٫نس ج ط٣ال٪س دل ض٧ه پو و پس وذحپطحرل يبٻڅ ج٪طرح صب٩ ٪رحجش جحملى ـحوٶس يبٻـڅ

.جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷح ڂح أ٪ىش پو

83

ڂىي ٺٳحءز )كى جؼبنطڃس ئپو ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنىو ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃ (28)ؾىوټ (نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

(78=ڄ)

يؼبيم االسرجبط سلى انؼجبسح

2 0.6121**

1 0.3413**

7 0.7716*

4 0.6616**

1 0.4932**

6 0.1314**

3 0.1694**

0.01وجپس ٪نى ڂطىي * 0.02وجپس ٪نى ڂطىي **

أڄ ڂ٫حڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجپىؾـس جپٻٿـس عبڃـ٩ ( 28)طف ڂڅ جعبىوټ ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچـص يف جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس "٪رحجش ؿبى

, وذـني (1)أل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رـحز ٶـځ يف قىىح ج( 0.3413)ڂىؾرس وٶى ضجوقص ذني " جؼبٳطىقسفبـح 0,01وصب٫هح وجپس ٪نى ڂطىي ٷٽ ٪څ , (7)يف قىىح جألوىن أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ ( 0.7716)

ري ئذل أڄ ىنحٸ جضحٶح وجنٿح وري ئذل ىٴ جپ٫رحجش وذحپطحرل يبٻڅ جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷـح ڂـح .أ٪ىش پو

84

جؼب٫ىٶحش جپيت )و ذحپىؾس جپٻٿس پٿڃكى جؼبنطڃس ئپو ڂ٫حڂالش جضرح٠ جپرنى (29)ؾىوټ (78=ڄ) (ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

ڂ٫حڂٽ ج ضرح٠ ٶځ جپ٫رحز

2 0.6924**

1 0.3160**

7 0.3299**

4 0.6799**

1 0.3409**

6 0.3143**

3 0.6738**

8 0.3911**

0.01وجپس ٪نى ڂطىي * 0.02وجپس ٪نى ڂطىي **

أڄ ڂ٫حڂالش ج ضرح٠ ذني وؾس ٺٽ ٪رحز وجپىؾـس جپٻٿـس عبڃـ٩ ( 29)طف ڂڅ جعبىوټ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ " ٪رحجش ؿبى

, وذـني (8)يف قىىح جأل٪ٿ أڂحڀ جپ٫رـحز ٶـځ ( 0.3911)ڂىؾرس وٶى ضجوقص ذني " ى٪څ ذ٫فبـح 0,01وصب٫هح وجپس ٪نى ڂطىي ٷٽ ٪څ , (3)يف قىىح جألوىن أڂحڀ جپ٫رحز ٶځ ( 0.6738)

ري ئذل أڄ ىنحٸ جضحٶح وجنٿح وري ئذل ىٴ جپ٫رحجش وذحپطحرل يبٻڅ جپط٫ىٽ ٪ٿهح پٷـح ڂـح .٪ىش پوأ

85

:صجبد أداح انذساعخ:عبدعب( 10)جعبـىوټ ىف "أپٳح ٺوچرحل"مت جپطأٺى ڂڅ غرحش أوجيت جپىجس ذحطهىجڀ ڂ٫حڂٽ غرحش

ىف ڂ٫حڂالش جپػرحش حملحو ج طرحچو جؼبىؾهس أل٪حء ىثس جپطى ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

ج طرحچسڂ٫حڂالش غرحش أپٳح ٺوچرحل ؿبحو (10)ؾىوټ (16=ڄ)

ڂ٫حڂٽ جپػرحش ٪ىو ٪رحجش جحملى جحملحو

0.90 12 ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ

0.61 6 جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز

0.37 3 ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس

0.82 6 ڂ٫ىٶحش ضنٳ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ

ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطـڃځ جپط٫ٿڃـ يف أڄ ڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى(: 10)طف ڂڅ جعبىوټ

وىى ڂ٫حڂٽ غرحش ڂضٳـ٩ ويبٻـڅ ( 0.90) ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذٿ٭ Delivery)وڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى ڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىـٽ , ج ٪طڃحو ٪ٿو

System) يبٻڅ ٷرىټ وىى ڂ٫حڂٽ غرحش ڂ( 0.61) س جؼبٳطىقس ذٿ٭يف جپربچحڂؽ جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذٺڃح أڄ ڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچـس ٪ٿـ ـرٻس ,ج ٪طڃحو ٪ٿو

وأڄ ,يبٻڅ ج ٪طڃحو ٪ٿـو ٷرىټ وىى ڂ٫حڂٽ غرحش ڂ( 0.37)جإلچطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذٿ٭٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذـس ڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى جپط٫ ٪ٿ جؼب

وچطهٿ فبح .وىى ڂ٫حڂٽ غرحش ڂضٳ٩ ويبٻڅ ج ٪طڃحو ٪ٿو( 0.82)جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذٿ٭غحذطس ذىؾس ؾىز ؾىج, فبح إىٿهح پطٻىڄ أوجز ٶح ڂنحرس ؽبـه , (ج طرحچس)جپٷح جزرٵ أڄ أو .ويبٻڅ ض٣رٷهح ذػٷسجپىجس

86

ڂ٫حڂالش جپػرحش حملحو ج طرحچو جؼبىؾهس پ٣الخ و٢حپرحش جعبحڂ٫س جپ٫ذـس ( 12)ىف جعبىوټ :جؼبٳطىقس

(78=ڄ)س ڂ٫حڂالش غرحش أپٳح ٺوچرحل ؿبحو ج طرحچ (12) ؾىوټ

يؼبيم انضجبد ػذد انجىد احملبوس

0.34 20 جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز

0.34 3 نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچسٺٳحءز

0.88 8 ڂ٫ىٶحش ضنٳ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ

أڄ ڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطـڃځ جپط٫ٿڃـ يف (: 12)طف ڂڅ جعبىوټ

وىى ڂ٫حڂٽ غرـحش ڂضٳـ٩ ويبٻـڅ ( 0.91)ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذٿ٭ Delivery)وڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى ڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىـٽ , ج ٪طڃحو ٪ٿو

System) يبٻـڅ ٷرىټوىى ڂ٫حڂٽ غرحش ڂ( 0.34)يف جپربچحڂؽ جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذٿ٭ٺڃح أڄ ڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچـس ٪ٿـ ـرٻس ,ج ٪طڃحو ٪ٿو

وأڄ ,يبٻڅ ج ٪طڃحو ٪ٿـو ٷرىټوىى ڂ٫حڂٽ غرحش ڂ( 0.34)چص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذٿ٭جإلچطڂ٫حڂٽ جپػرحش حملى جپط٫ ٪ٿ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذـس

طهٿ فبح و .٪ٿووىى ڂ٫حڂٽ غرحش ڂضٳ٩ ويبٻڅ ج ٪طڃحو ( 0.88)جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذٿ٭غحذطس ذىؾس ؾىز ؾىج, فبح إىٿهح پطٻىڄ أوجز ٶح ڂنحرس وٲح٪ٿس , (ج طرحچس)جپٷح جزرٵ أڄ أو

.ؽبه جپىجس ويبٻڅ ض٣رٷهح ذػٷس :رغجك انذساعخ يذاب: عبثؼبقع , س ٲ٨ جپحمت ض٣رٵ جپىجس ڂىجچح ذ٫ى ڂىجٲٷس ظبس ڂڅ ڂى جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىق

و٪ٿ ٢الخ و٢حپرحش جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٲـ٨ , مت ضى٩ ج طرحچس ٪ٿ أ٪حء ىثس جپطىج طرحچس ضرني زوذ٫ى جط٫حو .ىـ2413/2418جپح يف جپٳٽ جپىج جپػحين ڂڅ جپ٫حڀ جپىج

ذنـرس ( 16)ٳطىقس ٲ٨ جپـح ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼب جؼبطؿرنيأڄ ٪ىو ڂڅ ٢الخ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٲ٨ جپـح جؼبطؿرنيو٪ىو , ڂڅ ٪نس جپىجس% 61ٶىىح

.ڂڅ ٪نس جپىجس% ٢63حپد و٢حپرس ذنرس ٶىىح ( 290)

87

: نزؾهم زبئظ انذساعخ األعبنت اإلؽظبئخ:صبيبجألحپد جإلقحتس جؼبنحرس ذحـطهىجڀ ذچـحڂؽ هىجڀ طكٿٽ جپرحچحش جپيت مت ذبڃ٫هح, مت جطپ -

ومت جطهىجڀ , (SPSS)جغبڂس جإلقحتس پٿ٫ٿىڀ ج ؾطڃح٪س جپىجـس ڂٷح پٻـش يف ؿبـحو .٪رحجش ج طرحچسڂىي جؼبىجٲٷس ٪ٿ ڂىي جؼبطى٣حش پطكىى( 11)ورني جعبىوټ . جألذ٩

هىڀ يف أوجز جپركعضى٩ پٿٳثحش وٲٵ جپطىؼ جؼبط (11)ؾىوټ

ڂىي جؼبطى٣حش جپىٱ

4.00 – 7.16 أوجٲٵ سبحڂح

7.11 – 1.12 أوجٲٵ

1.10 – 2.36 أوجٲٵ

2.31 – 2.00 أوجٲٵ ئ٢الٶح

مت قحخ جپطٻججش وجپند جؼبثىس پٿط٫ ٪ٿ جپٳحش جپهس ؼبٳوجش جپىجس وربىى - .جپيت ضطڃنهح أوجز جپىجس جپتس جطؿحذحش أٲجوىح ذبحه ٪رحجش جحملحو

.جؼبطى١ جغبح غبحخ ڂطى٣حش جطؿحذحش جٲجو ٪نس جپىجس -

88

انفظم اخلبيظػشع زبئظ انذساعخ وحتهههب ويبلشزهب

89

انفظم اخلبيظ ػشع زبئظ انذساعخ وحتهههب ويبلشزهب

أٳش ٪نهح جپىجس قىټ ضٷىن ذبذس جعبحڂ٫ـس طنحوټ ىج جپٳٽ ٪ وڂنحٶس جپنطحتؽ جپيت

جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف ڂىنس جپح وڂڅ مث جؼبٷطقـحش جپـيت يبٻـڅ وٶـى مت ٪ـ , ضٷىيبهح پطكني ٪ڃٿس ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

.وڂنحٶس جپنطحتؽ ضر٫ح ألثٿس جپىجس :اإلعبثخ ػ انغإال األول

يب يذي رىظف يجبدئ انزظى انزؼه يف : نإلعبثخ ػ انغإال األول يف انذساعخ وانز ظ رظى يمشساد انزؼهى ػ ثؼذ يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ؟

مت ضٿه ضٻججش ئؾحذس أ٪حء ىثس جپطى وجپند جؼبثىس وج كبج جؼب٫ـح : أو .٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپح پطٻىڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽ وو هتحوجؼبطى

مت ضٿه ضٻججش ئؾحذس جپ٣الخ وجپ٣حپرحش وجپند جؼبثىس وج كبـج جؼب٫ـح : غحچح .وجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپح پطٻىڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽ وو هتح

طؿحذس پٿطٻججش وجپند جؼبثىس وجؼبطى٣حش جغبحذس جپطضد جپطنحرل (17)ؾىوټ ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى "أ٪حء جپطى پٿڃكى

" يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

انؼجبسح ووافك أ

دتبيب أوافكال وافكأ

أوافك ال ئعاللب

دلزىعظ ا احلغبيب

الضلشاف ا بسادلؼ

نزشرتا

2 أىىج جؼبٷجش جپىجس وجكس حبع

.يبٻڅ ٶح وؾس ربٷٷهح

4 18 14 ش7.76 0.61 2

% 41.9 0.0 3.2

1

ج نطرحجش جپٷرٿس پٿربچحڂؽ ضٷ ذىٴ ٶىجش جپ٣ٿرس جؼبطٷىڂني پٿىجس ذحعبحڂ٫س

.پٿطأٺى ڂڅ جط٫ىجوىځ

7 21 18 21 ش

1.89 0.82 12 % 12.8 10.9 12.8 1.1

7 ضڃځ جؼبٷجش جپىجس أن يف ج ٪طرح

جنطال جپٷىجش جپٳوس پٿڃط٫ٿڃني

4 21 11 21 ش

1.92 0.88 29 % 16.8 44.6 12.4 3.2

91

انؼجبسح ووافك أ

دتبيب أوافكال وافكأ

أوافك ال ئعاللب

دلزىعظ ا احلغبيب

الضلشاف ا بسادلؼ

نزشرتا

4 ضٿيب جؼبٷجش جپىجس قحؾحش جپ٣الخ

.جؼبهطٿٳس

2 20 74 22 ش1.98 0.63 26

% 29.6 60.3 23.9 2.8

1 ىڀ يف ضڃځ جؼبٷجش جطجضؿحش طه

ض٫ٿځ وض٫ٿځ ڂنحرس پطكٷٵ أىىج جپربچحڂؽ

7 4 13 10 ش7.29 0.80 6

% 73.0 10.0 3.4 1.6

6 جؼبٷجش جپىجس ضطڃ دبوچس ؿبطىجىح . ط٫حخ جؼبطؿىجش يف ججملحټ جؼب٫

21 16 28 ش7.22 0.37 21

% 71.2 46.4 12.4

3

ىؾى ن٣س ضىٳو پطنٳ جؼبٷ جپىج ض, أحپد جپطى, جألىىج)يف جپربچحڂؽ

..(.جپطٷىن, جپىحت١ جؼبطهىڂس

9 29 18 ش

7.74 0.31 1 % 10.0 77.9 26.2

8

ؿبطىي جؼبٷجش وبٷٵ جألىىج جؼبىى٪س .ؽبح

3 16 17 ش7.19 0.68 7

% 42.2 46.4 21.1

9 ځ ڂٳوجش جحملطىي وٲٷح پٿطٿٽ مت ضن٧ .جؼبن٣ٷ

2 20 71 21 ش7.00 0.69 24

% 12.8 18.1 28.1 2.8

20 ڂنحرس ( وجؾرحش جپىجس)ڂهحڀ جپط٫ٿځ

.پطكٷٵ أىىج جؼبٷ جؼب٫

1 8 16 10 ش7.24 0.80 9

% 71.3 46.4 24.7 7.6

.جؼبٷجش ضىٲ چح٢حش وڂهحڀ ض٫ٿځ صبح٪س 22 21 16 23 ش

7.09 0.37 27 % 70.9 43.7 12.8

21 ضڃځ جؼبٷجش أن ذح ٪طرح أحپد

.ض٫ٿځ ـبطٿٳس

1 7 74 23 ش7.28 0.69 3

% 70.4 60.3 1.4 7.6

.طىؼ ذنحء جؼبٷ ڂڅ جؼبٳحىځ ئذل جپط٣رٷحش 27 9 18 29 ش

7.28 0.69 3 % 77.9 10.0 26.2

24 هىڀ ڂ٫حري ؿبىوز ڂرنس ٪ٿ جألىىج ضط

.پطٷىن أوجء جؼبط٫ٿځ يف جؼبٷ

7 41 22 ش7.24 0.48 9

% 29.6 31.0 1.4

21 ٪ڃٿس جپطٷىن ضٷ ؾبح ش ڂطنى٪س

(.ڂهح, وؾىجين, ڂ٫يف)پٿڃط٫ٿڃني

24 72 9 ش1.92 0.61 29

% 26.3 13.4 11.9

91

انؼجبسح ووافك أ

دتبيب أوافكال وافكأ

أوافك ال ئعاللب

دلزىعظ ا احلغبيب

الضلشاف ا بسادلؼ

نزشرتا

26 يف جپربچحڂؽ طځ ضٷىن ٺٽ ڂٷ وج

.ذٳس ووس

24 72 20 ش1.97 0.66 28

% 28.1 16.4 11.1

23 طځ ضٷىن أوجء أ٪حء ىثس جپطى ذٳس

.ووس

2 24 16 24 ش1.96 0.33 23

% 11.1 43.7 11.1 2.8

28 طځ ضٷىن جپربچحڂؽ جپىج وجنٿح ڂڅ ٶرٽ

.ئوجز جعبحڂ٫س

1 1 71 26 ش7.27 0.31 22

% 19.2 18.1 9.2 7.6

29 طځ ضٷىن جپربچحڂؽ جپىج ڂڅ ٶرٽ ؾهحش

.نحؾس ڂ٫طڃىز

9 17 17 ش7.11 0.37 4

% 42.8 42.8 26.4

10 طځ ضٷىن جؼبٷجش ٪ٿ أح ؿبٻحش

(.ڂطىي مبىيؾ ڂ٣ٿىخ پألوجء)ؾىوز

7 2 42 3 ش7.00 0.67 24

% 27.1 38.8 2.9 1.8

12

طځ ضٷىن أوجء جپ٣الخ ڂڅ نالټ أحپد , قٽ ڂٻٿس, ڂح٩)ڂطنى٪س ڂنهح

..(.حبىظ

7 9 21 18 ش

7.14 0.91 1 % 10.9 13.7 26.4 1.1

4121 ادلزىعظ انؼبو نهؾىس

أڄ وؾس ڂىجٲٷس أ٪حء ىثس جپطى ٪ٿ ٪رحجش جحملـى جألوټ ( 17)طف ڂڅ جعبىوټ رحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى يف جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس ڂىي ضى٦ٱ ڂ"

ٺـأ٪ٿ چـرس ڂىجٲٷـس پٿ٫رـحز ( 94,6)%(: ذ٫ى صب٩ چرس ڂىجٲٵ سبح وڂىجٲٵ)ذٿٯص " جؼبٳطىقسهح ٪رحز أىـىج جؼبٷـ طضٿ" ضطهىڀ ڂ٫حري ؿبىوز ڂرنس ٪ٿ جألىىج پطٷىن أوجء جؼبط٫ٿځ يف جؼبٷ"

ضڃځ جؼبٷجش أن ذح ٪طرح" مث ٪رحز%( 91,9)ع يبٻڅ ٶح وؾس ربٷٷهح ذنرس وجكس حبجبڃ٩ چرس أوجٲـٵ و )وذحپنرس ألٶٽ وؾحش جؼبىجٲٷس %(92,2) ذنرس "أحپد ض٫ٿځ ـبطٿٳس

وـس ضڃځ جؼبٷجش جپىجس أن يف ج ٪طرح جنطال جپٷىجش جپٳ"وؾحءش ٪رحز ( أوجٲٵ ئ٢الٶحڂڅ أ٪حء ىثس جپطى ىجٲٷىڄ ٪ٿ ( 18,1)%ٺأ٪ٿ چرس ٪ىڀ ڂىجٲٷس قع أڄ " پٿڃط٫ٿڃني

ج نطرحجش جپٷرٿس پٿربچحڂؽ ضٷ ذـىٴ " ٪ٿ أڄ %(13,7)ىه جپ٫رحز وٺپٹ ىجٲٵ ڂحچرطوطځ ضٷىن أوجء " .وچٳ جپنرس پ٫رحز" ٶىجش جپ٣ٿرس جؼبطٷىڂني پٿىجس ذحعبحڂ٫س پٿطأٺى ڂڅ جط٫ىجوىځ

٪ڃٿس جپطٷىن ضٷ ؾبـح ش "" ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ%( 11,9)و" أ٪حء ىثس جپطى ذٳس ووس ("ڂهح, وؾىجين, ڂ٫يف)ڂطنى٪س پٿڃط٫ٿڃني

92

ىج ذحپنرس پىؾحش جؼبىجٲٷس وجپٲ ذٻٽ ٪حڀ وپى چ٧چح ئذل جؼبطىـ٣حش جغبـحذس ٲٷـى أىىج جؼبٷجش جپىجس وجكس حبع يبٻـڅ ٶـح "رس پٿ٫رحز ٺأ٪ٿ چ( 7,76) ضجوقص ذنيج نطرحجش جپٷرٿس پٿربچحڂؽ ضٷ ذـىٴ ٶـىجش "ٺأوىن چرس پٿ٫رحز ( 1,89)و "وؾس ربٷٷهح

(. 7,20)وٺحڄ جؼبطى١ جپ٫حڀ پٿڃكى , "جؼبطٷىڂني پٿىجس ذحعبحڂ٫س پٿطأٺى ڂڅ جط٫ىجوىځضىؾى ن٣س ضىٳو پطنٳ جؼبٷـ " :وى ٪رحجش( 8, 3, 2)رحجش أڄ جپ٫ وپى ٲٿنح يف يپٹ قبىؿبطىي جؼبٷـجش "و" جپطٷىن, جپىحت١ جؼبطهىڂس, أحپد جپطى, جألىىج" جپىج يف جپربچحڂؽ

أىىج جؼبٷجش جپىجس وجكس حبـع يبٻـڅ ٶـح وؾـس "و " وبٷٵ جألىىج جؼبىى٪س ؽبحجألنـي جپ٫رحجش جپػڃحچس ٪ ذنڃح چحپص , ري ئذل ڂىجٲٷس ضحڂسچحپص ٪ٿ ڂطى١ قح"ربٷٷهح

پٿڃطى١ جغبـح يف جعبـىوټ وٶى مت ضضرهح ضنحپح ذحپنرس . ٪ٿ ڂطى١ قح ري ئذل ڂىجٲٷس(17).

طؿحذس جپطضد جپطنحرل پٿطٻججش وجپند جؼبثىس وجؼبطى٣حش جغبحذس (14)ؾىوټ ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ "پٿڃكى الخجپ٣حپرحش وجپ٣

"ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

العبارة موافق أ

تماما أوافقال وافقأ

أوافق ال إطالقا

لمتوسط ا الحساب

النحراف ا المعاري

لترتبا

1 محتوى المقررات منظم بأسلوب واضح

.دعم التعلم

8 02 102 33 ت09.2 2922 2

% 1293 3398 1191 193

0 أهداف المقررات محددة بوضوح ف ملف

.كل مقرر

8 32 112 32 ت09.2 2920 2

% 1.92 3292 1298 190

.المقررات ف البرنامج متكاملة مع بعضها 3 2 12 .12 31 ت

09.1 2922 8 % 1891 2892 0193 092

1 لدراسة للمقررات على بان حتوي دلل ا

.شامل وواضح على ما شمله كل مقرر

2 32 1. 20 ت3921 2923 0

% 0892 2292 1898 092

2 الواجبات والمشارع كانت ذات خبرات

.تعلمة مفدة

13 11 3. 10 ت0982 2981 12

% 0090 1.90 0192 39.

3 تشمل المقررات خارات تدرس مختلفة

.اعدت على التعلملمس

2 13 122 33 ت0982 2922 12

% 1.92 209. 0193 392

.تم تدرب على مبادئ التعلم الذات 2 12 .2 22 11 ت

0921 29.0 12 % 0390 3398 3191 89.

8 وجد إجابات نموذجة ألسئلة التقوم أثناء

.الدراسة الذاتة

13 22 83 .0 ت093. 2981 13

% 1293 1390 0.93 893

. تقوم األستاذ ألدائ تسم بالعدل

.واإلنصاف

3 30 120 18 ت3920 2922 3

% 0292 2193 1292 390

13 2981 .093 18 13 .. 03 تأثناء دراست للمقررات حصلت على 12

93

العبارة موافق أ

تماما أوافقال وافقأ

أوافق ال إطالقا

لمتوسط ا الحساب

النحراف ا المعاري

لترتبا

استجابات وتعلقات على ) تغذة راجعة .قمة من أساتذت( أدائ

% 1093 2191 0392 .98

11 حصول على درجات عالة رجع إلى ما .اكتسبته من خبرة أثناء دراسة المقررات

0 32 122 13 ت3921 2922 1

% 0393 219. 0293 191

10

حصلت على درجات منخفضة ف بعض المقررات بالرغم من تمكن من المادة

.العلمة فها

11 22 38 08 ت0931 2981 1.

% 1293 3298 389. 298

13 أعضاء هئة التدرس بالجامعة إجابون

.وقدمون العون عند الحاجة إلهم

10 03 83 38 ت3911 2982 1

% 3392 1292 1090 393

11 الرد على أسئلت واستفسارات قدم ف

.وقت مناسب

12 22 23 11 ت0923 2988 11

% 0192 1290 3290 29.

12 تم تدرب على تقنات التعلم االلكترون

.عن بعد

02 28 22 31 ت092. 29.1 02

% 1892 3292 3292 1193

13 اإلرشاد األكادم قدم المساعدة التعلمة

.المناسبة

01 23 81 08 ت0931 2982 18

% 1291 1290 0892 1193

12 من االتصال أثناء دراسة المقررات تمكنت .مع الطالب اآلخرن بشكل جد

12 12 1. .3 ت0980 2983 13

% 0292 1.92 0191 89.

18 شعرت بانتمائ إلى مجتمع المتعلمن ف

.الجامعة

3 12 121 .3 ت09.3 2921 2

% 0293 2292 0190 390

1. استمتع وأنا أدرس بالمقرر ألنه ثر

.تاهتمام ولب احتاجا

3 10 128 31 ت098. 2920 .

% 129. 2398 0091 390

02 اشعر بالرضا عن خبرات التعلم ف

.الجامعة بصفة عامة

12 10 83 13 ت0983 2988 10

% 0193 1292 0090 29.

48.2 المتوسط العام للمحور

ش جحملـى جألوټ أڄ وؾس ڂىجٲٷس جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪ٿ ٪رـحج ( 14)طف ڂڅ جعبىوټ ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى يف جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس "

ٺـأ٪ٿ (82,4)وڂػٿهح ضٷرح ذنرس%( 82,1)ٺحچص(: ذ٫ى صب٩ چرس ڂىجٲٵ سبح وڂىجٲٵ) "جؼبٳطىقس" ىڄ ٪نى جغبحؾـس ئپـهځ أ٪حء ىثس جپطى ذحعبحڂ٫س ئهبحذىڄ وٷىڂىڄ جپ٫"چرس ڂىجٲٷس پٿ٫رحضني

" پٿ٫رـحز %( 80)ضٿهڃح چرس ,٪ٿ جپطىجرل "ؿبطىي جؼبٷجش ڂن٧ځ ذأٿىخ وجف ى٪ځ جپط٫ٿځ"ومث "أىىج جؼبٷجش ؿبىوز ذىىـ يف ڂٿٱ ٺٽ ڂٷ

"ؾـحءش ٪رـحز ( جبڃ٩ چرس أوجٲٵ و أوجٲٵ ئ٢الٶـح )وذحپن٧ ألٶٽ چد جؼبىجٲٷس ٺـأ٪ٿ " . ذ٫ جؼبٷجش ذحپٮځ ڂڅ سبٻ ڂڅ جؼبحوز جپ٫ٿڃس ٲهحقٿص ٪ٿ وؾحش ڂنهٳس يف

ڂڅ جپ٣الخ ىجٲٷىڄ ٪ٿ ىه جپ٫رحز وٺپٹ ىجٲٵ ڂح %( 43,3)چرس ٪ىڀ ڂىجٲٷس قع أڄ

94

%( 40)و چرس ." مت ضىيب ٪ٿ ضٷنحش جپط٫ٿځ ج پٻطوين ٪څ ذ٫ى" ٪ٿ ٪رحز ڂنهځ %(41)چرطو ." مت ضىيب ٪ٿ ڂرحوب جپط٫ٿځ جپجيت " .دل ىجٲٷىج ٪ٿ ٪رحز ڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش

ىج ذحپنرس پىؾحش جؼبىجٲٷس وجپٲ ذٻٽ ٪حڀ وپى چ٧چح ئذل جؼبطىـ٣حش جغبـحذس ٲٷـى أ٪حء ىثس جپطى ذحعبحڂ٫س ئهبحذىڄ وٷىڂىڄ جپ٫ـىڄ "ٺأ٪ٿ چرس پٿ٫رحز ( 7,22)ضجوقص ذني

مت ضىيب ٪ٿ ضٷنحش جپط٫ٿځ ج پٻطـوين ٪ـڅ "ٺأوىن چرس پٿ٫رحز ( 1,19)و ."٪نى جغبحؾس ئپهځ (. 1,84)وٺحڄ جؼبطى١ جپ٫حڀ پٿڃكى , ".ذ٫ى ىؾى أ ڂڅ جپ٫رحجش چحپص ٪ٿ ڂطى١ قح ري ئذل ڂىجٲٷس أچو وپى ٲٿنح يف يپٹ قبى ذل ڂىجٲٷس وٶى مت ضضرهح ضنحپـح ذحپنـرس وأڄ صب٩ جپ٫رحجش چحپص ٪ٿ ڂطى١ قح ري ئ, ضحڂس

.(14)پٿڃطى١ جغبح يف جعبىوټ جؼبىؾهس أل٪حء ىثـس جپطـى وجؼبىؾهـس : جحملى جألوټ پالطرحچطنيوٶى مت ضنٱ ٪رحجش

جپطكٿـٽ :جپطحپـس جپ٫نحـ ڂنٳس وٲٵ ٺڃإجش ؼبرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ پٿ٣حپرحش وجپ٣الخ (Analysis stage) , ج ـطجضؿحش و٪ڃـٽ جپطـڃځ ( ,(Design & Strategy making stag

جؼبطى١ جپ٫حڀ ؼبإـجش ( 13)و ,(16)و ,(11)وضرني جعبىجوټ .(Evaluation stag)ڂقٿس جپطٷىن .٪نٺٽ

ؿبى ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس (11)ؾىوټ ٿطكٿٽپپٿ٫رحجش جپيت ض٫طرب ڂإجش جؼبٳطىقس

غبيباحلادلزىعظ انؼجبسح 1.98 .ضٿيب جؼبٷجش جپىجس قحؾحش جپ٣الخ جؼبهطٿٳس

1.91 .ؿبطىي جؼبٷجش ڂن٧ځ ذأٿىخ وجف ى٪ځ جپط٫ٿځ

1.91 .أىىج جؼبٷجش ؿبىوز ذىىـ يف ڂٿٱ ٺٽ ڂٷ

1.92 .هحجؼبٷجش يف جپربچحڂؽ ڂطٻحڂٿس ڂ٩ ذ٫

1.89 .جطڃط٩ وأچح أو ذحؼبٷ ألچو ػري جىطڃحڂ وٿيب جقطحؾحيت

1.86 .ج٫ ذحپح ٪څ نربجش جپط٫ٿځ يف جعبحڂ٫س ذٳس ٪حڂس

7.76 .أىىج جؼبٷجش جپىجس وجكس حبع يبٻڅ ٶح وؾس ربٷٷهح پٿىجس ذحعبحڂ٫س ج نطرحجش جپٷرٿس پٿربچحڂؽ ضٷ ذىٴ ٶىجش جپ٣ٿرس جؼبطٷىڂني

.پٿطأٺى ڂڅ جط٫ىجوىځ1.89

1.92 ضڃځ جؼبٷجش جپىجس أن يف ج ٪طرح جنطال جپٷىجش جپٳوس پٿڃط٫ٿڃني 1,966 ادلزىعظ انؼبو

95

ؿبى ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس (16)ؾىوټ ض٫طرب ڂإجش ٪ٿ جپطڃځ وو٩ ج طجضؿحش پٿ٫رحجش جپيت جؼبٳطىقس

احلغبيب ادلزىعظ انؼجبسح

7.24 .ضطهىڀ ڂ٫حري ؿبىوز ڂرنس ٪ٿ جألىىج پطٷىن أوجء جؼبط٫ٿځ يف جؼبٷ

7.04 .وبطى وپٽ جپىجس پٿڃٷجش ٪ٿ ذحڄ حڂٽ ووجف ٪ٿ ڂح ڃٿو ٺٽ ڂٷ

1.83 .ض٫ٿڃس ڂٳىزجپىجؾرحش وجؼبح٩ ٺحچص يجش نربجش

1.83 .ضڃٽ جؼبٷجش نحجش ضى ـبطٿٳس ؼبح٪ىيت ٪ٿ جپط٫ٿځ

1.34 .مت ضىيب ٪ٿ ڂرحوب جپط٫ٿځ جپجيت

1.69 .ىؾى ئؾحذحش مبىيؾس ألثٿس جپطٷىن أغنحء جپىجس جپجضس

7.01 .ضٷىن جألطحي ألوجت طځ ذحپ٫ىټ وجإلچح

ٶڃس ( جطؿحذحش وض٫ٿٷحش ٪ٿ أوجت)ش قٿص ٪ٿ ضٯس جؾ٫س أغنحء وجيت پٿڃٷج .ڂڅ أحضيت

1.69

7.02 .قىرل ٪ٿ وؾحش ٪حپس ؾ٩ ئذل ڂح جٺطرطو ڂڅ نربز أغنحء وجس جؼبٷجش

1.62 .قٿص ٪ٿ وؾحش ڂنهٳس يف ذ٫ جؼبٷجش ذحپٮځ ڂڅ سبٻ ڂڅ جؼبحوز جپ٫ٿڃس ٲهح

7.22 .ذحعبحڂ٫س ئهبحذىڄ وٷىڂىڄ جپ٫ىڄ ٪نى جغبحؾس ئپهځ أ٪حء ىثس جپطى

1.36 .جپو ٪ٿ أثٿيت وجطٳحجيت ٷىڀ يف وٶص ڂنحد

1.19 .مت ضىيب ٪ٿ ضٷنحش جپط٫ٿځ ج پٻطوين ٪څ ذ٫ى

1.64 .جإلحو جألٺحويب ٶىڀ جؼبح٪ىز جپط٫ٿڃس جؼبنحرس

1.81 .ټ ڂ٩ جپ٣الخ جنڅ ذٻٽ ؾىأغنحء وجس جؼبٷجش سبٻنص ڂڅ ج ضح

1.97 .٫ش ذحچطڃحت ئذل ؾبطڃ٩ جؼبط٫ٿڃني يف جعبحڂ٫س

7.29 طهىڀ يف ضڃځ جؼبٷجش جطجضؿحش ض٫ٿځ وض٫ٿځ ڂنحرس پطكٷٵ أىىج جپربچحڂؽ

7.22 .جؼبٷجش جپىجس ضطڃ دبوچس ؿبطىجىح ط٫حخ جؼبطؿىجش يف ججملحټ جؼب٫

, أحپد جپطى, جألىىج)ؾى ن٣س ضىٳو پطنٳ جؼبٷ جپىج يف جپربچحڂؽ ضى ..(.جپطٷىن, جپىحت١ جؼبطهىڂس

7.74

7.19 .ؿبطىي جؼبٷجش وبٷٵ جألىىج جؼبىى٪س ؽبح

7.00 .مت ضن٧ځ ڂٳوجش جحملطىي وٲٷح پٿطٿٽ جؼبن٣ٷ

7.24 .ىىج جؼبٷ جؼب٫ ڂنحرس پطكٷٵ أ( وجؾرحش جپىجس)ڂهحڀ جپط٫ٿځ

7.09 .جؼبٷجش ضىٲ چح٢حش وڂهحڀ ض٫ٿځ صبح٪س

7.28 .ضڃځ جؼبٷجش أن ذح ٪طرح أحپد ض٫ٿځ ـبطٿٳس

7.28 .طىؼ ذنحء جؼبٷ ڂڅ جؼبٳحىځ ئذل جپط٣رٷحش

31:73 ادلزىعظ انؼبو نهؾىس

96

ٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس ؿبى ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂ (13)ؾىوټ پٿ٫رحجش جپيت ض٫طرب ڂإجش ٪ٿ جپطٷىن جؼبٳطىقس

ادلزىعظ احلغبيب انؼجبسح 1.92 (.ڂهح, وؾىجين, ڂ٫يف)٪ڃٿس جپطٷىن ضٷ ؾبح ش ڂطنى٪س پٿڃط٫ٿڃني

1.97 .طځ ضٷىن ٺٽ ڂٷ وج يف جپربچحڂؽ ذٳس ووس 1.96 .٪حء ىثس جپطى ذٳس ووسطځ ضٷىن أوجء أ

7.27 .طځ ضٷىن جپربچحڂؽ جپىج وجنٿح ڂڅ ٶرٽ ئوجز جعبحڂ٫س 7.11 .طځ ضٷىن جپربچحڂؽ جپىج ڂڅ ٶرٽ ؾهحش نحؾس ڂ٫طڃىز

7,00 (ڂطىي مبىيؾ ڂ٣ٿىخ پألوجء)طځ ضٷىن جؼبٷجش ٪ٿ أح ؿبٻحش ؾىوز , قٽ ڂٻٿس, ڂح٩)نالټ أحپد ڂطنى٪س ڂنهح طځ ضٷىن أوجء جپ٣الخ ڂڅ

..(حبىظ7,14

4117 و نهؾىسبادلزىعظ انؼ

جؼبطى١ جغبح جپ٫حڀ پٿ٫رحجش جپيت ض٫طرب ڂإجش ٪ٿ جپطكٿـٽ أڄ , (11)طف ڂڅ جعبىوټ ٪ٿـ جؼبطى١ جغبح جپ٫حڀ پٿ٫رحجش جپيت ض٫طرب ڂإـجش أڄ ( 16)وڂڅ جعبىوټ . (1,966) ذٿ٭

وذٿ٭ جؼبطى١ جغبح جپ٫حڀ پٿ٫رـحجش جپـيت .(1.961)ذٿ٭ ڂقٿس جپطڃځ وو٩ ج طجضؿحشپس ڂىجٲٷس ڂڅ أ٪حء ض٫طرب ڂطى٣حش يجش و صب٫هح و. (7,06)ض٫طرب ڂإجش ٪ٿ ڂقٿس جپطٷىن

ش جپط٫ٿځ ٪څ ىثس جپطى وجپ٣حپرحش وجپ٣الخ ٪ٿ ؿبى ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷج .ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

ىنحٸ جنطال ڂڅ دبحرٵ يف جپىجحش جپحذٷس قبى أڄ وڂٷحچطهحجألوټ جپإجټچطحتؽ وذحطٷجء وجكس حبع يبٻڅ ٶح وؾس ربٷٷهح جس ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسجؼبٷجش جپى أىىج چحقس أڄأڄ أىـىج (ڀ1000) وجس ٪رى جؽبحو و٪رى جپجٴضىٿص يف ذنڃح %(91,9)ڂىجٲٷس ذنرس

وذحپنرس پٿ٫رـحجش . ڂحٮس ذ٣ٷس ٮري ٶحذٿس پٿٷح وجؼبالق٧سجؼبٷجش يف ؾحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس و پـس ٺحچص ڂى٣حهتح جغبـحذس يجش ٽ ج قطحؾحش يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٲٷى ٿجؼبط٫ٿٷس ذطكوچطنطؽ أڄ ضڃځ جؼبٷجش يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقـس ج٪ـ ربٿـٽ ىجٲٷسجؼب ضري ئذلئقحتس

جپيت ضإٺـى ٪ٿـ (Murugan,1996)ڂىوؾحڄ ڂح أٺىش ٪ٿو وجس وىج جقطحؾحش جؼبطهىٲنيقع ( IGNAU)أنبس ربٿٽ ج قطحؾحش يف ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف ؾحڂ٫س جچىج ٮحچى جؼبٳطىقس

97

وطٳـٵ يپـٹ ڂـ٩ وجـس ـطىجش وٺىٲڃـحڄ .س نحس يف ٪ڃٿس ض٣ى جپربچحڂؽأڄ پو أنب(Stewart&Cuffman,H2000) ربٿٽ ج قطحؾحش وأنبطو يف جپطه١٣ وجپطڃځ ألچو يبٻـڅ ٪څ

أڄ ضٻىڄ ڂإس أو ذچحڂؽ ض٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يجش ٲح٪ٿس وقبحـ وربٷٵ أىـىجٲهح ڂـحدل ـطځ ربٿـٽ . ٻٽ ڂطٻحڂٽ ٺؿء ڂڅ چ٧حڀ جپطڃځج قطحؾحش وضٷىىح ذ

يف أڄ جؼبطى٣حش جغبـحذس پٿ٫نحـ جؼبط٫ٿٷـس ( ڀ1004, )جپرٹ جپىجس ڂ٩ وجس وضطٳٵ ىه ذحپطڃځ جپط٫ٿڃ ؼبٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس قـحش ٪ٿـ ڂطىـ٣حش

جپححش يف ؾحڂ٫ـس جپٷـى ځ يجش و پس ڂىجٲٷس وٺپٹ قحش ڂٷجش ٶ( 1,966)قحذس .ذحپنرس پٿڃ٫ح جؼبط٫ٿٷس ذحپطڃځ, %(80.11)جؼبٳطىقس ش ٪ٿ ضٷى ٪حټ

جػـى ضطٳٵ جپىجس ڂـ٩ وجـس ذحپنرس پٿ٫ربجش جؼبط٫ٿٷس ذ٫نح جپطٷىن يف جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂإحش جپـط٫ٿځ جپطٷىن ئؾجءجشأڄ أٺىش ٪ٿجپيت (Rathore & Schuemer, 1998)وىڂ

,Potter)ذـىض وٺپٹ ضطٳٵ ڂ٩ وجس ,ونحؾس ضڃٽ ئؾجءجش ضٷىن وجنٿس٪څ ذ٫ى نرٯ أڄ

وجپ٣ جپػحين ىى جپيت قىوش ٢ٲني پٿطٷىن جپ٣ جألوټ ڂٷىڀ وجنٿ حيف ؾحڂ٫س ٲٻطى (1998جؼبطى١ جغبحيب ذى پس جس ؾحء ويف ىه جپى ,جپ ٷىڀ ذحؼبجٶرس وضٷىن ج طحزجؼبٷىڀ جػبحؾ وأـح ٺـحڄ جؼبطىـ١ ."طځ ضٷىن جپربچحڂؽ جپىج وجنٿح ڂڅ ٶرٽ ئوجز جعبحڂ٫س"ڂىجٲٷس پٿ٫رحز

." طځ ضٷىن جپربچحڂؽ جپىج ڂڅ ٶرٽ ؾهحش نحؾس ڂ٫طڃىز "جغبح يو و پس ڂىجٲٷس پٿ٫رحز

98

:إجابة السؤال الثان

يب يذي اعزخذاو انىعبئظ ادلزؼذدح يف ظـبو : ضبين يف انذساعخ وانز ظنإلعبثخ ػ انغإال ان يف انرببيظ انذساع نهغبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ؟ (Delivery System)انزىطم

مت ضٿه ضٻججش ئؾحذس أ٪حء ىثس جپطـى وجپنـد جؼبثىـس وج كبـج جؼب٫ـح : أو .ح پطٻىڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽ وو هتحوجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپ

مت ضٿه ضٻججش ئؾحذس جپ٣الخ وجپ٣حپرحش وجپند جؼبثىس وج كبج جؼب٫ح وجؼبطى٣حش : غحچح .جغبحذس وضضرهح ضنحپح پطٻىڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽ وو هتح

طؿحذس جؼبطى٣حش جغبحذس جپطضد جپطنحرل پٿطٻججش وجپند جؼبثىس و (18)ؾىوټ ىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ يف جپربچحڂؽ جپىج جطهىجڀ جپؼبىي "أ٪حء ىثس جپطى پٿڃكى

"پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

العبارة موافق أ

تماما أوافقال وافقأ

أوافق ال إطالقا

لمتوسط ا الحساب

النحراف ا المعاري

ل ترتب

00 رد االلكترون ف االتصال مع استخدم الب .الطالب

2 11 32 ت3922 2933 0

% 3391 0292 89.

03 استخدم محادثات الشبكة المتزامنة ف

.االتصال مع الطالب

3 01 11 13 ت0982 29.1 1

% 0.93 029. 389. 293

01 ف تسلم ( برنامج المودل)استخدم

.لطالبالواجبات وتغذتها الراجعة ل

3 1 .1 ت3980 2921 1

% 8292 291 291

02 استخدم الخدمات اإللكترونة التعلمة

ف تدرس المقررات( مج محاضربرنا)

10 01 2 11 ت0931 1921 3

% 0291 1392 1191 0090

03 ( مثل البوربونت)استخدم برامج العروض ف تدرس المقررات

8 8 13 02 ت3922 1912 3

% 1890 0390 1193 1193

02

استخدم برمجات الوسائط المتعددة مثل ف تدرس ...( الفالش أو درم وفر)

المقررات

12 13 12 12 ت0933 1922 2

% 129. 0398 0893 0398

4822 المتوسط العام للمحور

جپطى ذحـطهىجڀ : ػحينأڄ وؾحش جؼبىجٲٷس ٪ٿ ٪رحجش جحملى جپ( 18)طف ڂڅ جعبىوټ ذ٫ى )جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف جپربچحڂؽ جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

ذچـحڂؽ )ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى طهىڂىڄ%( 94,6)ٺڃح ٿ ( صب٩ چرس ڂىجٲٵ وڂىجٲٵ سبحڂحڂـڅ أ٪ـحء ىثـس جپطـى %( 92,2),يف ضٿځ جپىجؾرحش وضٯطهح جپجؾ٫س پٿ٣الخ( جؼبىوټ

ڂڅ أ٪حء ىثس جپطـى ٪نـس %( 32,4) ,طهىڂىڄ جپربى ج پٻطوين يف ج ضحټ ڂ٩ جپ٣الخڂڅ أ٪ـحء %( 11,1), يف ضى جؼبٷجش( ڂػٽ جپرىذىنص) طهىڂىڄ ذجڂؽ جپ٫وجپىجس

99

ڂڅ أ٪حء ىثس %( 44.3) ,الخطهىڀ ؿبحوغحش جپرٻس جؼبطجڂنس يف ج ضحټ ڂ٩ جپ٣ىثس جپطى , يف ضى جؼبٷجش...( جپٳال أو ون وٳ)طهىڂىڄ ذؾبحش جپىحت١ جؼبط٫ىوز ڂػٽ جپطى

يف ( ذچحڂؽ ؿبحـ )طهىڂىڄ جػبىڂحش جإلپٻطوچس جپط٫ٿڃس ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى %( 77,4) .ضى جؼبٷجش

يف ضٿځ جپىجؾرحش ( ذچحڂؽ جؼبىوټ)جطهىڀ "ز وذحپنرس پٿڃطى٣حش جغبحذس قٿص ٪رحوىج ىټ ٪ٿ أڄ ذچحڂؽ جؼبىوټ ىى ( 7,81)٪ٿ أ٪ٿ ڂطى١ قح " وضٯطهح جپجؾ٫س پٿ٣الخ

.جپىٿس جألٺػ جطهىجڂح ذني أ٪حء ىثس جپطى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسوٿس ڂـطهىڂس ٪ٿ غحين"ڂ٩ جپ٣الخجطهىڀ جپربى ج پٻطوين يف ج ضحټ "وضأيت ٪رحز جـطهىڀ ذـجڂؽ " ؾـحءش ٪رـحز ( 7,01)ودبطى١ قـح (. 7,13) دبطى١ قح ٪حټ

جطهىڀ ؿبحوغحش جپرٻس جؼبطجڂنس يف "وؾحءش ٪رحز " يف ضى جؼبٷجش( ڂػٽ جپرىذىنص)جپ٫وذؾبـحش جپىـحت١ جـطهىڀ "ذنڃح ؾحءش ٪رحز , (1,80)دبطى١ قح " ج ضحټ ڂ٩ جپ٣الخ

وذحپنـرس ,(1,76)دبطىـ١ قـح " يف ضى جؼبٷجش (جپٳال أو ون وٳ)جؼبط٫ىوز ڂػٽ ٺحچـص "يف ضـى جؼبٷـجش ( ذچحڂؽ ؿبحـ )جطهىڀ جػبىڂحش جإلپٻطوچس جپط٫ٿڃس "پ٫رحز .(1,72)ذنرس

ىجٲٷس ضحڂس ڂڅ ٶرٽ أ٪حء ىثس پىؾحش جؼبىجٲٷس ٲهنحٸ ڂ سئيج وذى پس جؼبطى١ جغبح ذحپنرجپطى ٪نس جپىجس ٪ٿ أهنځ طهىڂىڄ ذچحڂؽ جؼبىوټ يف ضٿځ جپىجؾرحش وجپطٯـس جپجؾ٫ـس

ٺڃح ىجٲٵ أ٪حء ىثس جپطى ٪ٿ أهنځ طهىڂىڄ ذـجڂؽ . وجپربى ج پٻطوين يف ـبح٢رس جپ٣الخىڄ ؿبحوغحش جپـرٻس يف ج ضـحټ ڂـ٩ وطهىڂ, جپ٫و ڂػٽ جپرى ذىنص يف ضى جؼبٷجش

وذى پس جؼبطى١ جغبح ىجٲٵ أ٪حء جپطى ٪ٿ أهنځ طهىڂىڄ ذؾبحش جپىحت١ . جپ٣الخ .ٺڃح ىجٲٷىڄ ٪ٿ أهنځ طهىڂىڄ ذچحڂؽ ؿبح يف ضى جؼبٷجش, جخل..جؼبط٫ىوز ڂػٽ جپٳال

111

طؿحذس جپند جؼبثىس وجؼبطى٣حش جغبحذس جپطضد جپطنحرل پٿطٻججش و (19)ؾىوټ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ يف جپربچحڂؽ جپىج ڂىي جطهىجڀ" پٿڃكى جپ٣الخجپ٣حپرحش و

"پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

العبارة موافق أ

تماما أوافق وافقأ

أوافق إطالقا

لمتوسط ا الحساب

النحراف ا المعاري

لترتبا

01 تخدمت التسجالت الصوتة ف دراسة اس

.المقررات

122 31 02 3 ت1931 2982 .

% 390 1292 3392 2093

00 استخدمت برامج الفدو التعلمة ف

.دراسة المقررات

128 33 12 1 ت1922 2923 12

% 091 29. 3390 2398

03 استخدمت مركز مصادر التعلم المتواجد

.دراسة المقررات ف الجامعة ف

32 31 31 .1 ت0923 29.8 2

% 1293 1892 3198 3391

01 استخدمت برامج تفاعلة على األقراص

.ف دراسة المقررات( CD)المدمجة

.2 23 38 .1 ت092. 29.3 1

% 1291 0291 3893 3190

02 استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة

.اسة المقرراتف در( برنامج محاضر)

.2 23 32 .1 ت19.2 1922 2

% 1291 1892 0.93 1198

03 استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة

.ف دراسة المقررات( مؤتمرات الطالب)

21 22 11 .1 ت0923 1921 2

% 1291 0192 0.91 3.90

02 استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة

.ف تسلم الواجبات( برنامج مودل)

0 11 13 131 ت392. 2932 1

% 389. 0093 291 191

08

استخدمت محادثات االنترنت ذات االتصال المباشر ف التواصل مع أعضاء هئة

.التدرس

23 38 31 12 ت19.0 29.1 8

% 29. 1393 3298 1292

0. استخدمت البرد اإللكترون ف التواصل

.هئة التدرس مع أعضاء

30 22 12 10 ت091. 1920 3

% 0090 0190 3.92 139.

32

الحاسب , المكتبة)المصادر التعلمة المتاحة ....( شبكة االنترنت , اآلل

.بالجامعة مناسبة ومفدة

02 22 11 11 ت0920 29.. 0

% 0192 0393 1292 1193

..48 المتوسط العام للمحور

جطهىجڀ جپىـحت١ : أڄ وؾحش جؼبىجٲٷس ٪ٿ ٪رحجش جحملى جپػحين( 19)جعبىوټ طف ڂڅجؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىٽ پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذحپنرس پٿ٣الخ وجپ٣حپرحش يف جپربچحڂؽ جپىجـ پٿؿحڂ٫ـس

ىجٲٷـىڄ ٪ٿـ أهنـځ %( 92,1: )ٺڃح ٿ( ذ٫ى صب٩ چرس ڂىجٲٵ وڂىجٲٵ سبحڂح)جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذنڃح چرس جؼبىجٲٷس پرحٶ جپىحت١ جؼبىؾس دل ضطؿحو . ىڄ ذچحڂؽ جؼبىوټ يف ضٿځ جپىجؾرحشطهىڂ

ىجٲٷىڄ ٪ٿـ أڄ جؼبـحو جپط٫ٿڃـس %( 41)چٱ جپ٫نس جؼبىوس ڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٲـ ٷـىڄ ىجٲ%( 47)و, جؼبطحقس ذحعبحڂ٫س ڂنحرس وڂٳـىز ...( رٻس ج چطچص ,جغبحد جرل, جؼبٻطرس)

و %( 72,8)وذنـرس . ٪ٿ أهنځ جطهىڂىج جپربى ج پٻطوين يف جپطىجٽ ڂ٩ أ٪حء ىثس جپطـى

111

٪ٿ جپطىجرل ىجٲٷىڄ ٪ٿ أهنځ جطهىڂىج ڂإسبجش جپ٣الخ يف وجس جؼبٷـجش و %( 70,1)چرس .يف وجس جؼبٷجش CDجطهىڂىج ذجڂؽ ضٳح٪ٿس ٪ٿ جألٶج جؼبىؾبس

ڂٺـ : ٪ٿ جپطـىجرل جـطهىڂىج %(14,1), %(18,6%()18,8)جپ٫نس وذند أٶٽ ڂڅ غٿع( ذچحڂؽ ؿبح)جػبىڂحش جإلپٻطوچس جپط٫ٿڃس . ڂحو جپط٫ٿځ جؼبطىجؾى يف جعبحڂ٫س يف وجس جؼبٷجش

.ج چطچص يجش ج ضحټ جؼبرح يف جپطىجٽ ڂ٩ أ٪حء ىثس جپطىؿبحوغحش .يف وجس جؼبٷجش

٪نس جپىجس ـطهىڂىڄ يف ڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش %( 20),%(27,3)س وذند ڂطىچ .وذجڂؽ جپٳىى يف وجس جؼبٷجش, جپطؿالش جپىضس

يف ضٿځ جپىجؾرحش ( ذچحڂؽ جؼبىوټ)جطهىڀ "وذحپنرس پٿڃطى٣حش جغبحذس قٿص ٪رحز وٿس جپطىـٽ جألٺػـ وىج ىټ ٪ٿ أڄ ذچحڂؽ جؼبىوټ ىى( 7,19)٪ٿ أ٪ٿ ڂطى١ قح

جؼبـحو " ٪رحز ؾحءش و .جطهىجڂح ذني جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪نس جپىجس ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسػحين ڂطىـ١ ٺ ."جؼبطحقس ذحعبحڂ٫س ڂنحرس وڂٳىز( رٻس ج چطچص, جغبحد جرل, جؼبٻطرس)جپط٫ٿڃس دبطى١ قح ىجٽ ڂ٩ أ٪حء ىثس جپطىوؾحء جطهىجڀ جپربى ج پٻطوين ذحپط ,(1,11)قح

جپربجڂؽ جپطٳح٪ٿس ٪ٿ أٶج ڂىؾبـس مث ڂـإسبجش : مث ٿو ذح طهىجڀ يف أچ٧ڃس جپطىٽ(1,49), (1,09) و ڂٺ ڂحو جپط٫ٿځ ذحعبحڂ٫ـس دبطىـ٣حش قـحذس ڂطٷحذـس , جپ٣الخ ٪ٿ جپرٻس

٪ٿ جپطىجرل طهىجڀ ذچحڂؽ ؿبحـ ( 2,91)و( 2,93)مث دبطى١ قح , (1,07), (1,07) , يف وجس جؼبٷجش , وؿبحوغحش ج چطچص يجش ج ضحټ جؼبرح يف جپطىجٽ ڂ٩ أ٪حء ىثس جپطـى

.يف طهىجڀ جپطؿالش جپىضس وذجڂؽ جپٳىى( 2,11), (2,64)مث دبطى٣حش قحذس ڂطىچس پىؾحش جؼبىجٲٷس ٲهنحٸ ڂىجٲٷس ضحڂس ڂڅ ٶرـٽ جپ٣ـالخ سوپى ٲچح و پس جؼبطى٣حش جغبحذس ذحپنر

ٺڃح ىجٲٵ جپ٣الخ . وجپ٣حپرحش ٪نس جپىجس ٪ٿ أهنځ طهىڂىڄ ذچحڂؽ جؼبىوټ يف ضٿځ جپىجؾرحش....( ـرٻس ج چطچـص , جغبحد جرل, جؼبٻطرس)جؼبحو جپط٫ٿڃس وجپ٣حپرحش ٪نس جپىجس ٪ٿ أڄ

يف ىجٲٵ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪نس جپىجس ٪ٿ أهنځ طهىڂىڄ و , وڂٳىز جؼبطحقس ذحعبحڂ٫س ڂنحرسذجڂؽ ضٳح٪ٿـس , ڂٺ ڂحو جپط٫ٿځ جؼبطىجؾى يف جعبحڂ٫س, ذچحڂؽ ؿبح :وجس جؼبٷجش ٺال ڂڅ

جػبىڂحش جإلپٻطوچـس , (ذچحڂؽ ؿبح)جػبىڂحش جإلپٻطوچس جپط٫ٿڃس , (CD)٪ٿ جألٶج جؼبىؾبسٺڃح ىجٲٷىڄ ٪ٿ أهنځ جطهىڂىج ؿبحوغحش ج چطچـص يجش ج ضـحټ , ٫ٿڃس ڂإسبجش جپ٣الخجپط

و ىجٲٷىڄ ئ٢الٶـح ٪ٿـ أهنـځ . وجپربى جإلپٻطوين يف جپطىجٽ ڂ٩ أ٪حء ىثس جپطى ,جؼبرحڃىڀ ڂـح وطف ڂڅ ٪. جطهىڂىج جپطؿالش جپىضس وذجڂؽ جپٳىى جپط٫ٿڃس يف وجس جؼبٷجش

رٵ ضىين چرس جطهىجڀ جپ٣ٿرس وجپ٣حپرحش ٪نس جپىجس پٿىحت١ جؼبط٫ىوز يف أچ٧ڃس جپطىٽ ذحعبحڂ٫س .جپ٫ذس جؼبٳطىقس

112

وذحطٷجء چطحتؽ جپإجټ جپػحين وڂٷحچطهح دبحرٵ يف جپىجحش جپحذٷس قبى أڄ ىه جپىجس ضىجٲٵ أچ٧ڃس ؾحڂ٫حش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جپيت مشٿص جپط٫ٿځ يف ٽ پطٷنحش چٷ( ڀ1003)وجس جپححل ضنٱ

وچ٧حڀ ضى طهىڀ جپطٳـح٪الش ٮـري , ٪ٿ جپرٻس جپ٫نٻرىضس ڂطجڂنسجضح ش و ضٳح٪الش ٮري وفبحرٵ ڂڅ چطـحتؽ ٺن٧حڀ ت پنٷٽ جپط٫ٿځ ڂى٪ڃح ذطٳح٪الش ضجڂنس وج ضحټ وؾهح پىؾو ڂطجڂنس

عبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ڃٽ جپط٫ٿځ وؾهح پىؾو يف ڂجٺ وجـس ٽ ذحجپإجټ جپػحين ٲاڄ چ٧حڀ جپطى, و ج ضحټ جپطجڂ وجطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز, ڂڅ قالټ جألٶج جؼبىؾبس, ؿبٿس أو ئٶٿڃس أو ووپس .وڂڅ نالټ جضحټ ٮري ضجڂ ٪ٿ ج چطچص, أو ٺڃىجو ض٫ٿځ نى

ذجڂؽ ضٳح٪ٿس ٪ٿ جألٶـج ٪ٿ أهنځ طهىڂىڄ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ىجٲٵ ويف ىه جپىجس و ىجٲٷىڄ ئ٢الٶح ٪ٿ أهنځ جطهىڂىج ذجڂؽ جپٳىى جپط٫ٿڃس يف وجـس جؼبٷـجش (CD)جؼبىؾبس

جپـيت (Elissavet& Economides, 2003) وزبطٿٱ ىه جپنطؿس ٪څ وجس جپحٲص و ئٺىچىڂىجپٳىى جپطٳح٪ٿ يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يو ٲح٪ٿس أٺرب ڂڅ ٮريه ڂـڅ جپىـحتٽ أٺىش ٪ٿ أڄ جطهىجڀ

قع ڂڅ نال جپنطحتؽ أڄ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش هبىوڄ يو ٲح٪ٿس جپىحتٽ جؼبطهىڂس وأچو ڂڅ أٺػجطهىٲص جپ٣الخ وجپ٣حپرحش يف جپط٫ٿځ جپ٫حرل ذنڃـح ىجس ىه جپيف ض٫ٿڃهځ وٶى ؾ٩ يپٹ ڄ

٢الخ و٢حپرـحش (Elissavet& Economides, 2003) جپحٲص و ئٺىچىڂى ص وجسجطهىٲ .جپط٫ٿځ جپ٫حڀ

جطهىجڀ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش يف جعبحڂ٫س يف ضىين وفبح رٵ ڂڅ جط٫ج پٿنطحتؽ طف أڄ ىنحٸ قـع ( ڀ1007)ڂنى ذحپىحت١ جؼبط٫ىوز وىج طٳٵ ڂ٩ وجسجپ٫ذس جؼبٳطىقس ألچ٧ڃس جپطىٽ

٩ ذـجڂؽ ذحى٧ـس و ري ذأچو ڂڅ جؼبٻالش جپحت٫س يف ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ضىٲري وحتٽ چٷٽ وجپػڃڅ ووڄ جپن٧ ئذل جپٳىجتى جحملٿس ڂڅ ىه جألچ٧ڃس وجؼبنحد ڂنهح پ٧و جؼبإس كىظ جپٻػري

ىڂ جألچ٧ڃس س ڂطهوأح ىنحٸ ڂٻالش ضط٫ٿٵ دبهح٢ر. ڂڅ جپ٫ؿ يف ڂطٷرٽ ضٯٽ ىه جألچ٧ڃسيف ( ڀ1003)وىنح چري جذل وجس جپجى جپيت جٶطقص مبىيؾح ڃځ جپجـى , ذحپٿٯس ٫طحووهنح

وجطو مبىيؾح پٿطٳح٪ٽ يف ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى قع أٺى ىج جپنڃىيؼ ٪ٿ أنبس جپطٳح٪ـٽ ڂـ٩ .جپطٷنحش جپط٫ٿڃس پطرف يجش ٲح٪ٿس

113

:ئعبثخ انغإال انضبنشيب يذي كفبءح خذيبد انزؼهى اإلنكزشوـخ :نإلعبثخ ػ انغإال انضبنش يف انذساعخ وانز ظ

ػه شجكخ اإلزشذ يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ؟

مت ضٿه ضٻججش ئؾحذس أ٪حء ىثس جپطى وجپند جؼبثىس وج كبج جؼب٫ـح : أو .ڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽ وو هتحوجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپح پطٻى

مت ضٿه ضٻججش ئؾحذس جپ٣الخ وجپ٣حپرحش وجپند جؼبثىس وج كبـج جؼب٫ـح : غحچح .وجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپح پطٻىڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽ وو هتح

حش جغبحذس ؼبىي ڂىجٲٷس پٿطٻججش وجپند جؼبثىس وجؼبطى٣ جپطضد جپطنحرل (70)ؾىوټ أ٪حء ىثس جپطى ٪ٿ ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس ج چطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس

جؼبٳطىقس

العبارة موافق أ

تماما أوافق وافقأ

أوافق إطالقا

لمتوسط ا الحساب

النحراف ا المعاري

لترتبا

08 خدمات التعلم االلكترونة على شبكة

.النترنت تسر تواصل مع الطالبا

0 13 11 ت

3922 2921 1 %

2390

0390 3

.3

0. عرض المعلومات على الشبكة جذب

.اهتمام الطالب اهتمام الطالب

1 11 32 ت

3932 2933 0 %

3293

0292 2

.3

32

صفحات االنترنت الخاصة بالمقررات الطالب على تحقق أهداف تساعد راتالمقر

0 02 02 ت

3912 2922 1 %

1890

1890 3

.3

31 تم تدرب قبل تدرس المقررات على .كفة التعامل مع التقنات المستخدمة

0 .1 03 11 ت

0928 2981 2 %

0292

1198 3

192 393

30 مستوى الدعم الفن جد فما تعلق

.بالخدمات االلكترونة

2 33 12 ت

3918 2928 2 % 0398 3193

8..

33 اعتقد أن برنامج محاضر ذو فاعلة ف

.تدرس المقررات

1 10 03 12 ت

09.0 2923 3 % 0291 2391

0192

092

31 تمز برنامج مودل بسهولة االستخدام ف

.استالم وتسلم الواجبات

2 12 31 ت

3920 2933 3 % 3292 3291

8..

8.4. ام للمحورالمتوسط الع

114

٪ٿـ (ذ٫ى صب٩ چرس ڂىجٲٵ وڂىجٲٵ سبحڂـح )طف أڄ وؾحش جؼبىجٲٷس ( 70)ڂڅ جعبىوټ ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس ج چطچص يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس : ٪رحجش جحملى جپػحپع

,س جؼبٳطىقس ٺحچص ڂضٳ٫سجؼبٳطىقس ذحپنرس أل٪حء ىثس جپطى يف جپربچحڂؽ جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذنىڂحش جپط٫ٿځ ج پٻطوچـس ٪ٿـ ـرٻس ٪ٿ أڄ %( 96,4)وٺحچص أ٪ٿ چرس ڂىجٲٷس ذنرس

ڂڅ أ٪حء ىثس جپطـى چٳهح أ٪حء ىثس جپطى ڂ٩ جپ٣الخ و جپنرس ٽج چطچص ض ضىج. ٵ أىـىج جؼبٷـجش ٫طٷىوڄ أڄ ٳكحش ج چطچص جػبحس ذحؼبٷجش ضح٪ى جپ٣الخ ٪ٿ ربٷ

أڄ ٪ جؼب٫ٿىڂحش ٪ٿ ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى ىجٲٷىڄ ٪ٿ %( 91,8)وذند ڂىجٲٷس ڂطٷحذس ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى ىجٲٷىڄ ٪ٿ %( 92,2)و ,جپرٻس هبخ جىطڃحڀ جپ٣الخ جىطڃحڀ جپ٣الخ

٪ٿ أڄ ذچحڂؽ ڂـىوټ ٺڃح ىجٲٷىڄ, أڄ ڂطىي جپى٪ځ جپٳ ؾى ٲڃح ط٫ٿٵ ذحػبىڂحش ج پٻطوچس٫طٷىوڄ أڄ ذچـحڂؽ %( 37,1)وذنرس أٶٽ .طڃ ذهىپس ج طهىجڀ يف جطالڀ وضٿځ جپىجؾرحش

ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى ىجٲٷىڄ ٪ٿ أچو %( 62,8)وچرس , يف ضى جؼبٷجش ٲح٪ٿسؿبح يو %( 79,1)وڂحچرطو ؼبطهىڂسمت ضىرهځ ٶرٽ ضى جؼبٷجش ٪ٿ ٺٳس جپط٫حڂٽ ڂ٩ جپطٷنحش ج

وٶـى ,ىجٲٷىڄ ٪ٿ أچو مت ضىرهځ ٶرٽ ضى جؼبٷجش ٪ٿ ٺٳس جپط٫حڂٽ ڂ٩ جپطٷنحش جؼبطهىڂسأ٪حء ىثس جپطى وٲٵ ٢ر٫س جپى٦ٳس ر٭ جپػٿع ضٷرح أڄ ضى٩ ئذليف ىج جپطٳحوش ؾ٩ جپرد

يٺه أ٪حء ىثس جپطى جؼبط٫حوچني ڂڅ ڂ٫ىٶحش أني ٲرنحء ٪ٿ ڂح, پٿڃطٳٮني وجپػٿػني پٿڃط٫حوچني .جؾهىىح يٺ ذ٫هځ أچو طځ جپطىد ٪ٿ ضٷنحش وأحپد جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىو

أڄ نىڂحش جپط٫ٿځ ج پٻطوچس ٪ٿـ ـرٻس " وذحپنرس پٿڃطى٣حش جغبحذس ٲٷى ؾحءش ٪رحز ٿهح أڄ ٪ ( 7,30)قح يف ىج جحملى ٺأ٪ٿ ڂطى١ " ج چطچص ض ضىجٿ ڂ٩ جپ٣الخ

طڃ "پ٫رحز( 7,11)و دبطى١ قح ( 7,60)جؼب٫ٿىڂحش ٪ٿ جپرٻس هبخ جىطڃحڀ جپ٣الخ ذنرسو ڂطىـ١ قـح " جطهىجڀ ذچحڂؽ جؼبىوټ ذهىپس ج طهىجڀ يف جطالڀ وضـٿځ جپىجؾرـحش

جش ضح٪ى جپ٣الخ ٪ٿـ ربٷـٵ أىـىج ٳكحش ج چطچص جػبحس ذحؼبٷ"پ٫رحز( 7,41)ٶڃطو ٪ٿ جپطىجرل ؾحءش جپ٫رحجش (1.38 ),(1.91 ),(7.28) ودبطى٣حش قحذس أٶٽ چرح" جؼبٷجش

ج٪طٷى أڄ ذچحڂؽ ؿبحـ يو "مث ٪رحز " ڂطىي جپى٪ځ جپٳ ؾى ٲڃح ط٫ٿٵ ذحػبىڂحش ج پٻطوچس"ىيب ٶرٽ ضى جؼبٷجش ٪ٿ ٺٳس جپط٫حڂـٽ ڂـ٩ مت ض" ٿهح ٪رحز , "ٲح٪ٿس يف ضى جؼبٷجش

. "جپطٷنحش جؼبطهىڂسوپى ٲچح ىه جؼبطى٣حش ذى پطهح ٪ٿ وؾحش جؼبىجٲٷس قبى أڄ ٪نس جپىجس ڂڅ أ٪حء ىثـس

وپى ٲٿنح يف يپٹ قبى أڄ جؼبىجٲٷس سبحڂح ؾـحءش ,جپطى ىجٲٷىڄ ٪ڃىڂح ٪ٿ صب٩ ٪رحجش جحملىنىڂحش جپط٫ٿځ ج پٻطوچس ٪ٿ رٻس ج چطچص ضـ :ڂڅ چٱ ٪رحجش جحملى وى ٪ٿ أٺػ

" ٪ جؼب٫ٿىڂحش ٪ٿ جپرٻس هبخ جىطڃحڀ جپ٣الخ جىطڃحڀ جپ٣ـالخ "٪رحزو. ضىجٿ ڂ٩ جپ٣الخ

115

ـٳكحش "و ٪رـحز " طڃ ذچحڂؽ ڂىوټ ذهىپس ج طهىجڀ يف جطالڀ وضٿځ جپىجؾرحش"و٪رحز ومت جؼبىجٲٷـس ٪ٿـ ذـحٶ "حس ذحؼبٷجش ضح٪ى جپ٣الخ ٪ٿ ربٷٵ أىىج جؼبٷجشج چطچص جػب

.٪رحجش ىج جحملى ڂڅ ٶرٽ أ٪حء ىثس جپطى ٪نس جپىجس

طؿحذس جپطٻججش وجپند جؼبثىس وجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپح (72)ؾىوټ جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿ رٻس ج چطچص يف جعبحڂ٫س ٺٳحءز نىڂحش" جحملى جپ٣حپرحش وجپ٣الخ ٪ٿ

"جپ٫ذس جؼبٳطىقس

انؼجبسح ڀوافك أ

وافكأ دتبيبال أوافك

أوافك ئعاللب

ادلزىعظ احلغبيب

االضلشاف نزشرتا ادلؼبس

72 ڂطىي جپى٪ځ جپٳ ؾى ٲڃح ط٫ٿٵ

.ذحػبىڂحش ج پٻطوچس

20 74 99 44 ش1.91 0.39 4

% 17.1 11.9 28.1 1.7

71 ٳكحش ڂىٶ٩ جعبحڂ٫س ج پٻطوين ڂڃڃس

.ذأٿىخ ڂڄ يف ج طهىجڀ

28 98 31 ش7.19 0.67 2

% 78.7 11.2 9.6

77

جؼبىٶ٩ ج پٻطوين پٿؿحڂ٫س ٷىڀ ذطكڃٽ جتى ٪ٿ يجٺز قحد جپ٣الخ جرل أغنحء

.جطهىجڀ نىڂحش جپط٫ٿځ جؼبطحقس

21 80 38 21 ش

1.49 0.31 1 % 6.6 41.9 44.0 6.6

74 نىڂحش جپط٫ٿځ ج پٻطوچس ٲ٫ص چرس

.جپطٳح٪ٽ ڂ٩ جؼبحوز جپط٫ٿڃس

6 12 207 16 ش7.21 0.37 7

% 70.2 11.4 22.7 7.1

71 ذچحڂؽ ؿبح ٺحڄ يج ٲح٪ٿس يف وجيت

.پٿڃٷجش

42 66 11 28 ش1.13 0.97 3

% 20.1 19.4 73.7 17.1

76 ذچحڂؽ جؼبىوټ ٫ڃٽ ذٻٳحءز يف ضٿځ

.جپىجؾرحش

4 23 88 33 ش7.18 0.31 1

% 42.4 43.7 9.2 1.1

73 ڂإسبجش جپ٣ٿرس ٺحچص يجش ٲح٪ٿس يف

.وجيت پٿڃٷجش

76 19 63 10 ش1.79 0.97 6

% 22.0 76.8 71.4 29.8

3195 ادلزىعظ انؼبو نهؾىس

116

أڄ ( ذ٫ى صب٩ چرس ڂىجٲٵ وڂىجٲـٵ سبحڂـح )ىجٲٷس جؼبوحبحخ چد ( 72)ىوټ طف ڂڅ جعبٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻطوچس ٪ٿـ ـرٻس : أ٪ٿ وؾحش جؼبىجٲٷس ٪ٿ ٪رحجش جحملى جپػحپع

ڂـڅ %( 90,4: )ذحپنرس پٿ٣الخ وجپ٣حپرحش ؾحءش ٺڃح ٿ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ج چطچص يفش جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ ٳكحش ڂىٶـ٩ جعبحڂ٫ـس ج پٻطـوين جپ٣الخ وجپ٣حپرح

ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ ذچحڂؽ جؼبىوټ ٫ڃٽ ذٻٳـحءز يف %( 88,3)و, ڂڃڃس ذأٿىخ ڂڄ يف ج طهىجڀڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ نىڂحش جپـط٫ٿځ %( 81,1)وذنرس ٶرس . ضٿځ جپىجؾرحش

ڂنهځ ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ ڂطىي جپـى٪ځ ( 36,4)و , ص چرس جپطٳح٪ٽ ڂ٩ جؼبحوز جپ٫ٿڃسٲ٫ سج پٻطوچوذنرس أٶٽ ڂڅ چٱ ٪نس جپىجـس ڂـڅ جپ٣ـالخ .جپٳ ؾى ٲڃح ط٫ٿٵ ذحػبىڂحش ج پٻطوچس

أڄ جؼبىٶ٩ ج پٻطوين پٿؿحڂ٫س ٷىڀ ذطكڃٽ جتى ٪ٿـ يجٺـز ىجٲٷىڄ ٪ٿ %( 49,1)وجپ٣حپرحشڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ىجٲٷىڄ ٪ٿ ( 43,8)و, أغنحء جطهىجڀ نىڂحش جپط٫ٿځ جؼبطحقس قحرهځ جرل

ٲٷ١ ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ ذچحڂؽ %( 79,6)و, يف وجس جؼبٷجش ٲح٪ٿسأڄ ڂإسبجش جپ٣ٿرس ٺحچص يجش .يف وجس جؼبٷجش ٲح٪ٿسؿبح يو

ىجٲٷس وجكبش ذـني جؼبش وذحپنرس پٿڃطى٣حش جغبحذس ؾحءش ڂ٣حذٷس يف جپطضد پىؾحڂڃڃس ذأٿىخ ڂـڄ ودبطىـ١ ٺكى أ٪ٿ پ٫رحز ٳكحش ڂىٶ٩ جعبحڂ٫س ج پٻطوين( 7,19)

وڂطىـ١ " ذچحڂؽ جؼبىوټ ٫ڃٽ ذٻٳحءز يف ضٿځ جپىجؾرـحش " پ٫رحز( 7,18)قح ٶد ؾىج و مت ضـٶځ " جشذچحڂؽ ؿبح ٺحڄ يج ٲح٪ٿس يف وجيت پٿڃٷ "ٺكى أوىن پ٫رحز( 1,13)قح .ذحپنرس پٿڃطى١ جغبح جش ضنحپححذحٶ جپ٫ر

جپ٣ـالخ وجپ٣حپرـحش : وذطٳري جؼبطى٣حش جغبحذس پى پطهح ذحؼبرس پىؾحش جؼبىجٲٷس قبى أڄ وأڄ ٳكحش ڂىٶ٩ جعبحڂ٫س ج پٻطوين ڂڃڃس ذأٿىخ ڂڄ يف ج ـطهىجڀ ىجٲٷىڄ سبحڂح ٪ٿ أڄ

نىڂحش جپط٫ٿځ ج پٻطوچس ٲ٫ص وىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ .ٽ ذٻٳحءز يف ضٿځ جپىجؾرحشذچحڂؽ جؼبىوټ ٫ڃ .چرس جپطٳح٪ٽ ڂ٩ جؼبحوز جپط٫ٿڃس وأڄ ڂطىي جپى٪ځ جپٳ ؾى ٲڃح ط٫ٿٵ ذحػبىڂحش ج پٻطوچس

, ڂإسبجش جپ٣ٿرس ٺحچص يجش ٲح٪ٿس يف وجـطهځ پٿڃٷـجش أڄ ٪ٿجپ٣الخ وجپ٣حپرحش ىجٲٵو .أڄ ذچحڂؽ ؿبح ٺحڄ يج ٲح٪ٿس يف وجطهځ پٿڃٷجش ىجٲٷىڄ ٪ٿ وأح

ضطٳٵ وذحطٷجء چطحتؽ جپإجټ جپػحپع وڂٷحچطهح دبحرٵ يف جپىجحش جپحذٷس قبى أڄ ىه جپىجس :ذحپنرس پٿڃ٫ح جپطحپس( 1001)جپححل جپطٷىن يف ىج جحملى ڂ٩ وجس يف ڂ٫ح ,جپى٪ځ جؼبإـ

وجپطٳح٪ـٽ ,وجپطٷـىن , وجپطڃځ جپٳ ,جپطٷنسو, وو٪ځ ىثس جپطى, وو٪ځ جپ٣حپد, وجپى٪ځ جپٳ .وجپطٯس جپجؾ٫س

117

ىجٲٷـىڄ %( 49,1)چٱ ٪نس جپىجس ڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش وٶى وو يف جپىجس أڄ ضٷرح قحـرهځ جرل أغنـحء جـطهىجڀ أڄ جؼبىٶ٩ ج پٻطوين پٿؿحڂ٫س ٷىڀ ذطكڃٽ جتى ٪ٿ يجٺز٪ٿ

ٲاڄ ىنحٸ ٫ٱ يف جپرنس جپطكطس وپپٹ ذى ڂڅ ضى٪ڃهح وڂڅ نالټ يپٹ ,نىڂحش جپط٫ٿځ جؼبطحقسوو وىنح چري ئذل ڂح .پطىٽ ض٫ٿځ ڂى٪ىڀ ذحپطٷنس پڃحڄ ضٳح٪ٽ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ووٿو ئپهځ

ٿ أنبس جپطىجڄ ذـني جپطٷنـس وذنطـهح قع أٺىش ٪ (Allert,k2003) يف وجس أپريش وأنوڄجپطڃځ جپط٫ٿڃـ جپطكطس وذنٳ جپىٶص ٪ٿ جپى٩ جپط٫ٿڃ وضىجٲٷو ڂ٩ ڂرحوب وچ٧حش جپط٫ٿځ و

ىىٲص ئذل ض٣ى (Allert,k2003) ٲىجس أپريش وأنوڄ جنإغ ٫ٱ أقىنبح ٪ٿ حبع طځ جپطٺ ٲـو ٪ٿـ Hanover))س ىنىٲ پٿڃٷجش جپرٻس جبحڂ٫ (Metadata)وجٱ ذنحش

ٺپٹ أٺىش وجـس و .أقىنبح ووڄ جنذى ڂڅ جپطٺ ٪ٿ ذحپطٷنس جپى٩ جپط٫ٿڃ جؼبى٪ىڀجپرنس جپطكطس طهىجڀ ضٷنس جؼب٫ٿىڂحش وج ضح ش يف ضٷىن جپط٫ٿـځ أنبس ئذل( ڀ1007) ئظبح٪ٽ

ىن ٪نهح ويپٹ پى٪ځ ڂط٣ٿرحش جٶطحو جؼب٫ٲس وئهبحو جپرثس جپطٳح٪ٿس وز ٮوأهنح ,وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى .جؼب٫طڃىز ٪ٿ وحتٽ جپطٷنس جؼب٫ٲس جغبىػس وجطهىجڀ جپط٫ٿځ وجپط٫ٿځ جپجيت

ڂإسبجش جپ٣ٿرـس ٺحچـص يجش ٲح٪ٿـس يف أڄ ٪ٿجپ٣الخ وجپ٣حپرحش ىجٲٵويف ىه جپىجس , أڄ ذچحڂؽ ؿبح ٺحڄ يج ٲح٪ٿس يف وجطهځ پٿڃٷجش ىجٲٷىڄ ٪ٿوأح , وجطهځ پٿڃٷجش

جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى يف جپيت ضىجؾو ڂإحش ڂڅ جؼبٻالش جؽبحڂس ئذل ( ڀ1007)ڂنى وضؾ٩ وجس ٪ىڀ ضٻحڂٽ ىه جؼبىجو ڂ٩ ذ٫هح پطٷىن جپىؾرس جپط٫ٿڃس جپٿڃس ٪ٿ ڂطىي جؼبـحوز جپط٫ٿځ جپرٻ

ضٻىڄ ىه جؼبىجو ٮري ڂطىجٲز ڂڅ جألٽ وئڂح أهنح ٮري ڂ٫ىز پٯ جپط٫ٿځ ٪ـرب ٶىٺپٹ , جپىجقىزرٻس وىج ڂحن٣رٵ ٪ٿ ذچحڂؽ ؿبح قع ٺ جپ٣حپرحش وجپ٣الخ أچو ٯ٣ ٺـػريج ڂـڅ جپ

.جؼبىى٪حش جؽبحڂس يف جؼبٷجش

118

:ئعبثخ انغإال انشاثغادلؼىلبد ان ي رىاع رفـز رظـى يب : وانز ظنإلعبثخ ػ انغإال انشاثغ يف انذساعخ

؟انرببيظ انزؼه نهغبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ يف انزؼهى ػ ثؼذمت ضٿه ضٻججش ئؾحذس أ٪حء ىثس جپطـى وجپنـد جؼبثىـس وج كبـج جؼب٫ـح : أو

.وو هتح وجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپح پطٻىڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽمت ضٿه ضٻججش ئؾحذس جپ٣الخ وجپ٣حپرحش وجپند جؼبثىس وج كبج جؼب٫ح وجؼبطى٣حش : غحچح

.وو هتح جغبحذس وضضرهح ضنحپح پطٻىڄ ؾبح طٷجء جپنطحتؽ

حء ىثس طؿحذس أ٪جپطٻججش وجپند جؼبثىس وجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح ضنحپح (71)ؾىوټ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف "جپطى پٿڃكى

"جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى العبارة م

وافق أ تماما

أوافقال وافقأأوافق ال

إطالقا لمتوسط ا

الحسابالنحراف ا

المعاري لترتبا

.نظام االتصال مع الطالب غر مرض 32 10 30 10 ت

0922 2933 2 % 0191 2291 0191

33 لم تم توظف التقنات التعلمة بشكل

.فعال

12 .0 13 1 ت0911 2920 1

% 198 0893 2198 129.

32 تصمم المقررات شبه بأنظمة االنتساب

..المعتادة

01 02 8 ت1922 293. 3

% 1193 1890 3292

38 والتدرب إلعداد المحاضرن ورش العمل

.قللة

3 11 32 . ت0982 2922 1

% 1391 2393 0292 291

3. ورش العمل والتدرب إلعداد المحاضرن

.ضعفة المستوى

3 02 02 3 ت0932 2923 3

% 293 3292 1393 1191

12

ؤثر ضعف البنة التحتة لالتصال على التعلمة كفاءة الخدمات االلكترونة

بالجامعة

8 11 02 2 ت0930 29.2 0

% 1390 229. 0298 1291

.484 المتوسط العام للمحور

طؿحذس أ٪حء ىثس ( ڂىجوجٲٵ وڂىجٲٵ سبحڂح)وجبڃ٩ چد جؼبىجٲٷس (71)طف ڂڅ جعبىوټ ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس قبى جپطى ٪ٿ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ جپطڃځ پربچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذحعبحڂ

ٿـو ." جپ٫ڃٽ وجپطىد إل٪ىجو جحملحڅ ٶٿٿسو"ٺحچص جپ٫رحز %(69,3)أڄ أ٪ٿ چرس ڂىجٲٷس ذنـرس "أڄ ٫ٱ جپرنس جپطكطس پالضحټ إغ ٪ٿ ٺٳحءز جػبىڂحش ج پٻطوچس جپط٫ٿڃس ذحعبحڂ٫ـس "

و "پطى ٪نس جپىجس پٻٽ ڂڅوذند ڂىجٲٷس أٶٽ ڂڅ چٱ أ٪حء ىثس ج ,%(64,2)ڂىجٲٷس

119

%( 70,4)وچـرس , %(41,6)ذنرس ڂىجٲٷس "جپ٫ڃٽ وجپطىد إل٪ىجو جحملحڅ ٫ٳس جؼبطىيچ٧حڀ ج ضحټ ڄأ"پ٫رحز %(12,4)وذنرس , "ټ٦ٱ جپطٷنحش جپط٫ٿڃس ذٻٽ ٲ٫حدل طځ ضى"٪ٿ أچو

أڄ ضڃځ جؼبٷجش ـرو "نس ىجٲٷىڄ ٪ٿ وذنرس ڂطىچس أٶٽ ڂڅ ذ٩ جپ٫, "ڂ٩ جپ٣الخ ٮري ڂ ."ذأچ٧ڃس ج چطحخ جؼب٫طحوز

و جپ٫ڃـٽ وجپطـىد " ٺكى أ٪ٿ پ٫رحز( 1,80)وجكبش جؼبطى٣حش جغبحذس ذني ضـڃځ " ٺڃطى١ قح يو قى أوىن ذحپنرس ؽبج جحملى پ٫رحز( 2,33)و" إل٪ىجو جحملحڅ ٶٿٿس

"حخ جؼب٫طحوز جؼبٷجش رو ذأچ٧ڃس ج چطأ٪حء ىثـس ىجٲٷـىڄ :وذطٳري جؼبطى٣حش جغبحذس پى پطهح ذحؼبرس پىؾحش جؼبىجٲٷس قبى أڄ أڄ ٫ٱ جپرنس جپطكطس "٪ٿ وىجٲٷىڄ ٪ٿ "أڄ و جپ٫ڃٽ وجپطىد إل٪ىجو جحملحڅ ٶٿٿس"٪ٿ

أچـو دل ـطځ "و ىجٲٷىڄ ٪ٿـ ."حڂ٫سپالضحټ إغ ٪ٿ ٺٳحءز جػبىڂحش ج پٻطوچس جپط٫ٿڃس ذحعبچ٧حڀ ج ضحټ ڂـ٩ جپ٣ـالخ ٮـري أڄ"٪ٿ و ىجٲٷىڄ , "ضى٦ٱ جپطٷنحش جپط٫ٿڃس ذٻٽ ٲ٫حټ

أڄ ضـڃځ " ٿ٫رـحز پ( 2,33)و پس ٪ىڀ جؼبىجٲٷس جؼب٣ٿٷس ڂڅ≈ٶرس( 2,31)ٺڃح وذى پس , "ڂ ."جؼبٷجش رو ذأچ٧ڃس ج چطحخ جؼب٫طحوز

جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس جؼبٷطقس (77)ؾىوټ أ٪حء ىثس جپطىڂڅ ٶرٽ

انؼذد ادلمزشػ 1 . ٪ىڀ جپطكٷٵ ڂڅ ٺٳحءز جحملح يف جألڂى جپطٷنس ٶرٽ جپؼ ذو يف ؾبحټ ٪ڃٿس

2 . جپ٫ذس سچ٧ڃجألووؾبهح ذىجٶ٩ ځ ض٫ىٿهح قع دل ط, پٯذسذ٫ جؼبٳحىځ جربطى جؼبٷجش ٪ٿ 2 ٺڃط٫ٿڃني ٪څ ذ٫ى ځٶٿس غٷحٲس جپ٣ٿرس دبإوپحهت

1 .ضأٽ وو جپ٣حپد يف جپط٫ٿځ جپطٷٿى ذحپ٣الخ وجپ٣حپرحش و٪ىڀ ضٻٳهځ ڂ٩ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى 6 ججملڃى٨

ذحپنرس پٿٳٷز جطؿحذس أ٪حء ىثس جپطى (77)رني جعبىوټ دل قـع جؼبٳطىقس يف جحملـىڂنـهځ ئذل ڂ٫ىٶـحش % 22أح ذنڃح, ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى ئذل ڂ٫ىٶحش أني% 89ري

:جؼبٳطىقس ٺحڄ أذىحضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس ضنٳ ٫طٷىوڄ أهنح ضىجؾو ربطى جؼبٷجش ٪ٿ .يف ؾبحټ ٪ڃٿس٪ىڀ جپطكٷٵ ڂڅ ٺٳحءز جحملح يف جألڂى جپطٷنس ٶرٽ جپؼ ذو

ځٶٿس غٷحٲس جپ٣ٿرس دبإوپحهت. جپ٫ذس سچ٧ڃجألووؾبهح ذىجٶ٩ قع دل طځ ض٫ىٿهح , پٯذسذ٫ جؼبٳحىځ ج .ٺڃط٫ٿڃني ٪څ ذ٫ى وضأٽ وو جپ٣حپد يف جپط٫ٿځ جپطٷٿى هبځ

111

ضنحپح ؼبىي ڂىجٲٷس جپ٣الخ جپطٻججش وجپند جؼبثىس وجؼبطى٣حش جغبحذس وضضرهح (74)ؾىوټ ٪ٿ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

العبارة موافق أ

تماما أوافقال وافقأ

أوافق ال إطالقا

لمتوسط ا الحساب

االنحراف المعاري

لترتبا

38 اشعر بعزلة عن المجتمع الجامع

.التفاعل مع الدارسنو

.0 21 30 03 ت0910 29.2 2

% 1090 3392 3.91 1291

3. خدمات التوجه واإلرشاد األكادم

.محدودة

12 32 2. .0 ت0923 2928 0

% 1293 1293 3192 293

12

المواد الدراسة صعب فهمها لعرضها ة ال تتناسب مع الدراسة بطرقة تقلد

الذاتة

13 88 31 03 ت0920 2982 1

% 1090 3192 1398 39.

.ظام االتصال مع األساتذة غر مرض ن 11 11 2. 32 01 ت

0922 2981 2 % 1098 319. 129. 291

10 لم تم توظف التقنات التعلمة بشكل

.فعال

13 22 .3 03 ت0923 2981 3

% 1192 3291 1293 893

13 عدد من الموضوعات الصعبة وجد ال

.بحث لم أتمكن من دراستها ذاتا

2 31 2. 22 ت3922 2982 1

% 3293 129. 1891 392

13 أجد الكتب البدلة الخارجة أفضل من كتب

.الجامعة

08 83 12 08 ت0912 29.0 8

% 1290 0192 1291 1290

11

تؤثر البنة التحتة لالتصال ضعفة بحث على مدى االستفادة من الخدمات التعلمة

.على موقع الجامعة االلكترون

02 21 20 18 ت091. 2980 3

% .9. 3.98 3.90 1192

48.2 المتوسط العام للمحور

,غبحخ چرس جؼبىجٲٷس ٪ڃىڂـح ( جبڃ٩ ٪رحز ڂىجٲٵ وڂىجٲٵ سبحڂح)و (74)طف ڂڅ جعبىوټأڄ جپ٫ىى ڂڅ جؼبىى٪حش ـ٫رس حبـع دل "جپ٣ٿرس وجپ٣حپرحش هبىوڄ ڂڅ%( 38.1)قبى أڄ چرس

أڄ نىڂحش جپطىؾو وجإلحو جألٺـحويب "ىجٲٷىڄ ٪ٿ %( 61,9)و ,"طڃٻنىڄ ڂڅ وجطهح يجضح سوذنـر ,"طځ ضى٦ٱ جپطٷنحش جپط٫ٿڃس ذٻٽ ٲ٫ـحټ دل"ىجٲٷىڄ ٪ٿ أچو %(12,2)و ,"ؿبىووز

جپرنس جپطكطس پالضحټ ٫ٳس حبع ضإغ ٪ٿ ڂـىي أڄ "٪ٿ %( 49,3) ڂىجٲٷس ٶرس ڂڅ جپنٱوٶى ؾ٩ يپٹ نطال ـ٪س . "ج طٳحوز ڂڅ جػبىڂحش جپط٫ٿڃس ٪ٿ ڂىٶ٩ جعبحڂ٫س ج پٻطوين

مث "DSL" جػب٣ـى٠ جپٶڃـس ذني جپ٣ٿرس ڂڅ ج ضحټ جپ٫حو وجضح شذرٻس ج چطچص ج ضحټ أڄ جؼبـىجو جپىجـس "جپطـىجرل ٪ٿ ىجٲٷىڄ %( 44,3)و%( 41,1)و%(46,1)ذند ڂطٷحذس

أهنځ ٫وڄ ذ٫پـس ٪ـڅ " و "٫د ٲهڃهح پ٫هح ذ٣ٷس ضٷٿىس ضطنحد ڂ٩ جپىجس جپجضس أڄ چ" و ,"ججملطڃ٩ جعبحڂ٫ وجپطٳح٪ٽ ڂ٩ جپىجني وذنـرس , "٧حڀ ج ضحټ ڂ٩ جألحضز ٮـري ڂـ

أڄ جپٻطد جپرىٿس جػبحؾس أٲـٽ ڂـڅ ٺطـد "حپرحش ىجٲٷىڄ ٪ٿڂڅ جپ٣الخ وجپ٣%( 79,3) ."جعبحڂ٫س

111

ىؾى جپ٫ىـى ڂـڅ " ٺكى أ٪ٿ پ٫رحز ( 7.01)وذحپنرس پٿڃطى٣حش جغبحذس ضجوقص ذني أؾى جپٻطـد " ٺكى أوىن پ٫رحز( 1,40)و, "جؼبىى٪حش جپ٫رس حبع دل أسبٻڅ ڂڅ وجطهح يجضح

ذنـحء ٪ٿـ (77) ومت ضٶځ جؼب٫ىٶحش ضنحپح يف جعبىوټ ,"أٲٽ ڂڅ ٺطد جعبحڂ٫س جپرىٿس جػبحؾس .جؼبطى٣حش جغبحذس

وذطٳري جؼبطى٣حش جغبحذس پى پطهح ذحپنرس پىؾحش جؼبىجٲٷس قبـى أڄ جپ٣ـالخ وجپ٣حپرـحش وىجٲٷىڄ ,"يجضحىؾى جپ٫ىى ڂڅ جؼبىى٪حش جپ٫رس حبع دل أسبٻڅ ڂڅ وجطهح "ىجٲٷىڄ ٪ٿ أچو

دل طځ ضى٦ـٱ جپطٷنـحش جپط٫ٿڃـس "وأچو ,"نىڂحش جپطىؾو وجإلحو جألٺحويب ؿبىووز"٪ٿ أڄ جؼبىجو جپىجس ٫د ٲهڃهح پ٫هح ذ٣ٷس ضٷٿىس ضطنحـد "وىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ , "ذٻٽ ٲ٫حټ

چ٧حڀ ج ضحټ"ٺڃح أهنځ ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ ,"ڂ٩ جپىجس جپجضس ."ڂ٩ جألحضز ٮري ڂ٫وڄ ذ٫پس ٪څ ججملطڃ٩ جعبـحڂ٫ وجپطٳح٪ـٽ ڂـ٩ " ځو ىجٲٵ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪ٿ أهن

ٺڃح ىجٲٷـىڄ , "جپٻطد جپرىٿس جػبحؾس أٲٽ ڂڅ ٺطد جعبحڂ٫س"و ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ , "جپىجني طٳحوز ڂڅ جػبىڂحش جپط٫ٿڃس ٪ٿـ جپرنس جپطكطس پالضحټ ٫ٳس حبع ضإغ ٪ٿ ڂىي ج"٪ٿ أڄ

."ڂىٶ٩ جعبحڂ٫س ج پٻطوينجؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس جؼبٷطقس (71)ؾىوټ

ڂڅ ٶرٽ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش انؼذد ادلمزشػ

2 أثٿس جپطٷىن ڂڅ نحؼ جؼبنهؽ جپىج 2 طهىڀ ج ٿىخ جپطٷٿى يف جپطىذ٫ أ٪حء ىثس جپطى

8 ٺػز ڂجؾ٩ جؼبىجو حبع ضى جپ٣حپد 1 ..(حبع ڂىجين, ٺطحذس ڂٷحټ)ڂػٽضىٲري ڂنهؿس پألوجء طٻٿٱ ذىجؾرحش ووڄ جپ

4 ٪ىڀ وؾىو ڂىڅ ـبني پٿڃىجو پٿطڃٻني ج ضحټ ذو ٪نى جغبحؾس 2 ىؾى ڂوچس وضٷرٽ ٶطجقحش جپ٣الخ

24 ٫ىذس جپٳهځ چ٧ج ألڄ جؼبىجو ذحپٿٯس ج قبٿس 3 ٫ٱ ڂطىي جپٿٷحءجش وؾهح پىؾو

6 جؼبرىن وذبهجضو ٮري ڂنحرس 44 ججملڃى٨

112

ڂـڅ % 33ري ڂحچرطو دلو ,ؼب٫ىٶحش جپيت جٶطقهح جپ٣الخ وجپ٣حپرحشج( 71)ىف جعبىوټ ڂنهځ ئذل ڂ٫ىٶحش % 17وأح , ؼبٳطىقس هبج جحملىجپ٣حپرحش وجپ٣الخ ئذل ڂ٫ىٶحش أني يف جپٳٷز ج

:٫طٷىوڄ أهنح ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٺحڄ أذىح٪حتٵ جپٿٯس ج قبٿس قع طنحد جؼبطىي جپٿٯى پر٫ پٿ٣حپرـحش وجپ٣ـالخ ذىجـس

ىز ڂڅ جپٿٷحءجش وؾهح پىؾو ڂ٩ ذ٫ أ٪حء ىثس جپطـى ٫ٱ جپٳحت, ڂٷجش ذحپٿٯس ج قبٿسٺػـز جؼبجؾـ٩ , ٪ىڀ وؾىو ڂىڅ ـبني پٿڃىجو پٿطڃٻني ج ضحټ ذو ٪نى جغبحؾـس , ذحعبحڂ٫س

سٶٿس جپطى٪س ذحػبىڂحش ج پٻطوچ. جبتحش جؼبٷ ٪ٿ جپ٣الخ جضرح٢هحپٿڃٷجش جپىجس وجنطال٠ .ذنڃح جضٿص ذحٶ جؼب٫ىٶحش دبرىن جعبحڂ٫س وذبهجضو. حجؼبٷىڂس و٢ٷس جپط٫حڂٽ ڂ٫ه

قبى ىنح أڄ أ٪حء ىثـس ,وڂٷحچطهح دبحرٵ يف جپىجحش جپحذٷس جپجذ٩وذحطٷجء چطحتؽ جپإجټ جپطى ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ٺوڄ أچو ڂڅ أذ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾههځ ٪ىڀ قىؽبځ ٪ٿـ

ضٷنحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٺوڄ أڄ ڂڅ أقـى ج ؼب٫ىٶـحش أڄ جپطىد جپٻحيف يف جپجـى وجـس وىه جپنطؿس ضطٳٵ وضإٺى ٪ٿ ڂـحوو يف چ٧حڀ ج ضحټ ڂ٩ جألحضز ٮري ڂ

ىي ئوجٸ وٲهـځ جؼب٫ٿـځ ڂط٫ٿٵ دبجپطٳح٪ٽ ج هبح ذني جؼب٫ٿځ وجؼبط٫ٿځ جپيت أٺىش ٪ٿ أڄ ( ڀ1003)وذطٳري جؼبطى٣حش جغبـحذس پى پطـهح ذحپنـرس . ٳح٪ٽ ووونبح چطحؼ جپ٫ڃٿس جپط٫ٿڃسپحش جپط

ىؾى جپ٫ىى ڂڅ جؼبىى٪حش جپـ٫رس "پىؾحش جؼبىجٲٷس قبى أڄ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ىجٲٷىڄ ٪ٿ أچو أڄ ڂڅ جپيت ضإٺى ٪ٿ ( ڀ1007)ويپٹ طٳٵ ڂ٩ وجس جؼبنى ,"حبع دل أسبٻڅ ڂڅ وجطهح يجضح

جؼبٻالش جپيت ضىجؾو جپ٣ٿرس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ئ٪ىجو ڂىجو وجس ٫د وجطهح يجضح قع أوص نىڂحش جپطىؾو وجإلـحو "وىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ . ٪ٿ ئ٪ىجو جؼبىجو جپىجس ذن٧حڀ جپىقىجش جپنٷس

ئذل أڄ ىنحٸ ح ضري جپيت (Murugan,1996)ڂىوؾحڄ وىج ىبطٿٱ ڂ٩ وجس "جألٺحويب ؿبىووز ( IGNAU)ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى يف ؾحڂ٫س جچىج ٮحچى جؼبٳطىقس ٪حڀ يف . ٪څ جإلحو جألٺـحويب

٪ٿ وز نٿٵ ضٳح٪ٽ ذني جپ٣الخ وذ٫هځ ونٿـٵ ؾـى ( ڀ1007)وٶى أٺىش وجس جپححل حش وأ٪حء ىثس ؾحڂ٫ ٺڃطٯريجش پنؿحـ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ويف ىه جپىجس ىجٲٵ جپ٣الخ وجپ٣حپر

.ججملطڃ٩ جعبحڂ٫ وجپطٳح٪ٽ ڂ٩ جپىجنيجپطى ٪ٿ أهنځ ٫وڄ ذ٫پس ٪څ

113

:الخامسإجابة السؤال يب ادلمزشؽبد ان ي ميك رمذميهب نزؾغـني : نإلعبثخ ػ انغإال اخلبيظ يف انذساعخ وانز ظ

رظى ثشبيظ انزؼهى ػ ثؼذ يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ؟يف ضـىين ىنـحٸ جضف أڄ جطٷجء جپنطحتؽ وو هتح جپىجس و جطؿحذحش أٲجو ٪نس ذنحء ٪ٿ :الأو

ٺڃـح .حپىحت١ جؼبط٫ىوزذجطهىجڀ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ألچ٧ڃس جپطىٽ ـ ٲح٪ٿسىجٲٵ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪ٿ يف رٻس ج چطچـص ذ٫ جػبىڂحش جإلپٻطوچس جؼبٷىڂس ٪ٿ

.وجس جؼبٷجش يف Capability Maturity Model""ٷطـ ض٣رٵ مبـىؼ چـؽ جپٷـىجش ڂح رٵ يف ىء أچ٧ڃـس , جؼبٷـجش )ٶى ح٪ى يف ئهبحو أٲٽ جؼبڃححش پطكني حڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس قع أچو جعب

. (جپط٫ٿځ ٪ٿ رٻس ج چطچصنىڂحش , جپطىٽمبىيؼ چؽ جپٷىجش ئ٢حج ح٪ى جؼبإحش جپيت ربحوټ ربـني ٪ڃٿحهتـح وضىـٿهح و٫طرب

قع طهىڀ مبىيؼ چؽ جپٷىجش يف جؼبنح٢ٵ جپيت ضطـڃڅ ٪ڃٿـحش وأوجء ٪ـحرل يف , وڂنطؿحهتحطهىڀ مبـىيؼ چـؽ ٺڃح ,(Neuhauser,2004)جپطىٽ ؼب٫ٲس ڂىي ٲح٪ٿطهح وضػرص جألٲٽ

ڂىي ڂنٳ٫س جپ٫ڃٿحش وجپط٣ى مث ضػرطهح ٺڃنهؿس يف ذجڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ـى جپٷىجش ٺىپٽ پٳك(Hill & Others,2005 ) وڂڅ جعبى ذحپٺ أڄ مبىيؼ چؽ جپٷىجش مت جطهىجڂو ذنؿحـ ڂڅ ٶرـٽ

(Mary & Chrissi, 2003)(جؼب٫طڃى ٪ٿ جپرٻس ,٪څ ذ٫ى, جپطٷٿى) ٪ىز ڂإحش پٿط٫ٿځ جپ٫حرل

وڂالءه قع ق٧ـىج Watts Humphrey"" وجض نبٳ تٽ ڂڅ حٮىج مبىيؼ جپنؽڂڅ أوج جضر٣ص جهبحذح ذنى٪س جپ٫ڃٿحش جپيت جطهىڂص يف ( جپطىٽ, جؼبنطؿحش, جحملطىحش)أڄ چى٪س جپربجڂؽ

يف أوجنـ "Carnegie Mellon"ٺحچؽ ڂٿىڄمث مت ض٣ى ىه جپ٭ ٺنڃىيؼ يف ؾحڂ٫س .جپط٣ىوضـٺ ىـٽ (. Neuhauser,2004)جغبحـد حشڃحچنحش قع ٢رٵ ذٻٽ نح ٪ٿ ذؾبجپػ

ض٣رٵ مبىيؼ چؽ جپٷىجش ٪ٿ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى و٪ٿ جپط٫ٿـځ أچو مت( ڀ1001)وآنوڄ جػبى يپٹ ألڄ ٪ڃٿس ض٣ى جؼبٷجش جؼبٷىڂس پٿ٣الخ يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ضطٸ يف جپٻػري ڂـ٩

.ڂنطؽ ذچحڂؽ قحى ٪ڃٿحش ض٣ى :يشاؽم منىرط ضظ انمذساد

٪ٿ ڂنح٢ٵ جألوجء وجؼبڃححش قع طىؼ ىج جؼبح ڂـڅ طكني وجپطٺحپ٫ىن جپنڃىيؼ ذ طٻـىڄ و .ڂح جپنؽ پىؾس جپنڃىيؾـس ض٣ى جپ٫ٿڃحش جپٳىىس كبى چؽ جپ٫ڃٿحش يف ىء .(24) جپٻٽمبىيؼ چؽ ج پٷىجش ڂڅ طبس ڂجقٽ ٺڃح يف

114

:پنؽ پٻٽ ڂقٿس ڂڅ ڂجقٽ مبىيؼ چؽ جپٷىجشڂ٫حري جوٲڃح ٿ وٱ .٪ڃٿحش فبححش ربٷٵ جألٮج :أويل

: ئڂٻحچس ضٻج جؼبڃححشط٠ , ذحطڃج پإلقبح ححش وفبححش ض٣رٵ ٸٲهنح :لبثم نهزكشاس .ضٻ جپنح٠ ٲال وج٪ پطكنو ئڄ ٺنص

ىٽ جؼبڃححش ؿبىوز ذٻٽ ٺـح , جؼبڃححش جعبىز يبٻنهح جپطكىټ ٫ح ٪رب ججملڃى٪حش :ذدزل .فبح ىٲ ذ٫ جؼب٫حس پٿڃن٧ڃس, ٺ ضڃف ج چطٷحټ ٪رب قىوو جؼبو٨

مت ضأ جألىىج جپٻڃس پٿڃهحڀ وپٷى أص جؼبٷح وأن هبح پطٻٽ ن١ جألح أل :يذاس .فبٻڅضٷىن

ذحـطڃج ٺـ ض٣ـى وؾـح جپ٫ڃـٽ ٪ٿـ جپطكـني پٷى ربنص جؼبڃحـحش :يكزم .(James, 2002).جإلڂٻحچحش

:رغجك منىرط ضظ انمذساد نزؾغني ػهبد انزغىش يف انزؼهى ػ ثؼذسبط٩ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ذٳطز ڂڅ جپنڃى جپ ىج مبى ج چطچص ٺىٿس پن جؼب٫ٿىڂحش وضـ٫

طٿځ ض٫ٿځ يف ٯس ضطځ ذحؼبوچس وجپٳح٪ٿس وىنحٸ قحؾس پط٫ـٱ ئ٢ـح پإحش جعبحڂ٫حش وجؼب وأ ؾهـى , ربني جپ٫ڃٿحش جپيت ضىجٺد ض٣ى وئچحء وئوجز جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپـط٫ٿځ جپـرٻ

ز ٪څ غىز ئذىج٪ـس جپط٣ىس جپٯريز وپ ٪رح ٪ٿ جپ٫ىى ڂڅ جػب٣ىجش جپطجىو پٿطكني طنى وٷىڀ ,ڂٳحؾثس مبىيؼ چؽ جپٷىجش ڂنهؿس پطأ وربني جپ٫ڃٿحش جپيت رب١ ذحػبٿٵ وجپط٣ـى

جقـٽ مبـىيؼ ڂ( 21)ني جپٻٽ .Hill & Others,2005)) جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىيف وجز جإلو وجپطىٽ "Education Capability Maturity Model"چؽ ج پٷىجش جپط٫ٿڃـ يف جپـط٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى

(Education-CMM) :

ةالقابلية لإلعاد تزام أهلتم تنسس العمل ت الفئسة وهه ك مستوى من التصه هأغ اال

أولي تعتأف العمل ت خ صة وفوضوة أو أن هه ك القلل من العمل ت أ لحققة

مكتمل تأ هت عمل ت التطوف المستمفة

إلى هموذج

مدارة تم ق س العلم ت وجمع الأ ه ت المفصلة للعمل ت وجودتا

محددة تم تحدد كل ا لعمل ت ووثقت وتمت مع فتا وضما إلى أعضا الأعض

منىرط ضظ انمذساد( 25)شكم

115

ٲو ڂنح٢ٵ جألوجء و, سأوپجپ٫ڃٿحش أڄ جؼبطىي جألوذل يف جپنڃىيؼ يبػٽ ( 21)طف ڂڅ جعبىوټ .

.جپ٫ڃٿحش جحملٷٷس پٿٯ ى: ٲهـح ڂطىي جپنـؽ ,إل٪حوزجٶحذٿس ؽبح جؼبٻز جپيت جپ٫ڃٿحش يبػٽ جؼبطىي جپػحين يف جپنڃىيؼ .

,ٲح٪ٿـس جپطٻٿٳـس , ٲح٪ٿس جپط٫ٿځ:ڂٳطحـ ڂنح٢ٵ جألوجءو (جؼبنر٣س)ٿطڂس٪ڃٿحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جؼب .ح جپ٣ٿرس, ح ىثس جپطى ,جپىىټ وج ضحټ

وضٽ ىه جپ٫ڃٿـحش ئذل ڂـطىي , ىوزجحمل٫ٲس وجؼبجپ٫ڃٿحش جپػحپع يف جپنڃىيؼ جؼبطىي يبػٽ .ڂٳطـحـ .وضىٽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٶىز ڂطٷس إلچطحؼؽبح ٶحس وجپنؽ ٪نىڂح ضرف جپ٫ڃٿحش

, ح ىثس جپطى,جپىىټ وج ضحټ, ٲح٪ٿس جپطٻٿٳس, ٲح٪ٿس جپط٫ٿځ ؽبج جؼبطىي ڂنح٢ٵ جألوجء .ح جپ٣ٿرس

4انضتىي

يذاس

1انضتىي

أون

2انضتىي

يتكشس (انقببهت إلعبدة)

3انضتىي

يحذد

انزخت5انضتىي

انعهبث انحققت نهغشض

:يبطق األداء

فبعهت انتعهى

فبعهت انتكهفت

انىصىل واالتصبل

هئت انتذسش سضب

سضب انطهبت.

:يبطق األداء

فبعهت انتعهى

فبعهت انتكهفت,

انىصىل واالتصبل

سضب هئت انتذسش

سضب انطهبت.

:عبو وصف

انتشكز عه إداسة انعهت انكت

انتشكز عه انتح وىعت انعهت

انعهبث يقبصه ويتحكى بهب.

وصف عبو

انتشكز عه انتحض انضتش

نهعهبث

انتغش اإلداس

اصتشاس تحض انعهبث

عهبث انتعهى ع بعذ انهتزيت

(انضبطت)

عهت قبصت وقذسة يتضقت إلتبج

وتىصم انتعهى ع بعذ

عهبث يتىقعه يتبأ بهب نتكى انتعهى

ع بعذ وانتىصم

انتعهى ( إدبد)اصتشاس تحض و تكى

هبث انتىصمع بعذ وع

ڂجقٽ ض٣رٵ مبىيؼ چؽ جپٷىجش جپط٫ٿڃ ( 21)ٻٽ (Education-CMM) يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

116

٪ڃٿحش ڂطىٶ٫ـو وضٽ ئذل ڂطىي جپنؽ ٪نىڂح ضرف , ىجزجؼبجپ٫ڃٿحش يبػٽ جؼبطىي جپجذ٩ .

وجؼبنـطؽ , جپٻڃـس وطځ جپطٺ ٪ٿ ئوجز جپ٫ڃٿحش .ٽڂطنرأ هبح پطٻىڅ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپطى .ڂٷحو وڂطكٻځ هبحوأڄ جپ٫ڃٿحش , وچى٪س جپ٫ڃٿس

ـطڃج ويبػٽ ڂطىي جپنؽ ج :يبػٽ جؼبطىي جػبحڂ يف جپنڃىيؼ جپ٫ڃٿحش جپنڃىيؾس وجؼبأ٢ز .جؼبطىي ـطځ ويف ىج .ربني ٪ڃٿحش جپطىٽ وضٻىنهحو , وض٣ى جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ىربني يف

.ربٷٵ ج طڃجس يف جپطكني, جپطٯري جإلوج, جپطٺ ٪ٿ جپطكني جؼبطڃ پٿ٫ڃٿحش :جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ٣رٵ مبىيؼ چؽ جپٷىجش يفضڃجقٽ سبػٽ پٿ( 21)ورني جپٻٽ

المهضأط الفضى المتق طع اإلحص ئ ت الهوعة

التحسن فئةأهة المك المعففة الدعم التقه المؤهل االعتفا

الثقة

م دة علمة مع فة التغذة الفاجعة التقوم

مفاجعة المحتوى

تفكز المؤسس المقدفة الما فة المش فكة

الفكفة الملكة المفاجع ت

مع ف للق س0 لتف علمع فل0 تعلم ت افش دات0

مهظمة االدوات المشتفكة0

الهوعة0

الق س الدعم

التطوف األك دم

التع دل ف العأئ التدفب المس هدةخدم ت

االجازه ك فة مهفعةال

لقدفاتأتعلم

مقففأفمج ت ال ففاالتو

الشأكةالق ألة على

ق أل الهفق ت جودة ف

التعلم الكل متعقأه

مق س مق فن التف عل

قوده مدفب

دتضم ادلشاؽم ( 26)شكم منىرط ضظ انمذساد انزؼه يف انزؼهى ػ ثؼذ

انىصىل فبعهت انتعهى

واالتصبلئت سضب ه فبعهت انتكهفت

انتذسش مفتاح مناطق األداء سضب نطالة

دفي التعليم عن بع

4انضتىي

يذاس

1انضتىي

أون

2انضتىي

يتكشس (انقببهت إلعبدة)

3انضتىي

يحذد

5انضتىي

انزخت

الوص الع م .التفكز على التحسن المستمف للعمل ت:

.التغف اإلدافي

.استمفاف تحسن العمل ت

:الوص الع م .التفكز على إدافة العملة الكمة .التفكز على المهتج وهوعة العملة

.مق سة ومتحكم أا

117

ىٶـحش جپـيت جؼب٫ "جپىجس ڂڅ ٢الخ و٢حپرحش پٿڃكى جپجذ٩ جطؿحذحش أٲجو ٪نس ذنحء ٪ٿ :صبب "پٿ٫رـحز جضف أڄ ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

قـع أقى أذ جؼب٫ىٶـحش "ىؾى جپ٫ىى ڂڅ جؼبىى٪حش جپ٫رس حبع دل أسبٻڅ ڂڅ وجطهح يجضحځ جؼبىجو جپىجـس جپـيت ضڃٷطـ و. ڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪ٿ جپ٫رحز %(38)وجٲٵ ڂح چرطو

_ 24 ) جپ رٵ جإلـحز پـو "Modules"جپنٷس ىجؾو جپ٣الخ ٫ىذس هبح ذن٧حڀ جپىقىجش قع أچو طف جپٳس پٻٽ ٢حپد أڄ ـط٫ٿځ وٲٷـح پٷىجضـو .ه جپىجسؽبيف جإل٢ح جپن٧ (21

حش يجش جپ٫الٶس دبؿـحټ جؼبنـحىؽ ألڄ جپركىظ وچطحتؽ جپىجحش وجألوذ .جپ٫ٷٿس وجط٫ىجوجضو جؼب٫ٲس ٺڃح ضى جپىجحش جپط٫ٿڃس ,جپىقىجش جپنٷس وجپطڃځ جپط٫ٿڃ وضڃځ جپطى ضإى چ٧حڀ

جپط٫ٿڃس يف ضڃځ جؼبٷجش جپىجس ىجء ٺحچص ڂ٣رى٪س ٺحپٻطد جپىقىجش جپنٷسطر أٿىخ ذ .ٶ٩ جپط٫ٿڃس جپيت ضى٩ ٪ٿ رٻس جإلچطچصأو ڂتس ٺجت١ جپٳىى, وأٶج جپٿ, أو جؼبىج

118

انفظم انغبدط

يهخض انذساعخ و رىطبهتب ويمزشؽبهتب

يهخض انذساعخ .2 رىطبد انذساعخ .3 يمزشؽبد انذساعخ .4

119

انفظم انغبدط يهخض انذساعخ ورىطبهتب ويمزشؽبهتب

ضىٿص ئپهح جپىجـس و ذ جپنطحتؽ جپيتأطنحوټ و, ٫ ىج جپٳٽ ڂٿهح حملطىي جپىجس

وجپيت ضضر١ ذطؿذس جعبحڂ٫س جپ٫ذـس جؼبٳطىقـس يف ىء جپنطحتؽ ٦هش يفجپطىحش وجؼبٷطقحش جپيت .ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى دبىنس جپح

:يهخض انذساعخ: أوالجپط٫ٿځ ٪ـڅ ذ٫ـى ضٷىن ذبذس جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف ضڃځ ذچحڂؽ ئذل ىىٲص ىه جپىجس

ويپٹ ڂڅ نالټ ڂ٫ٲس ڂىي ضى٦ٱ ڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ يف ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ , دبىنس جپحوڂىي جطهىجڀ جپىحت١ جؼبط٫ىوز يف چ٧حڀ جپطىـٽ يف جپربچـحڂؽ , ذ٫ى يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

طوچس ٪ٿ رٻس جإلچطچـص يف ڂىي ٺٳحءز نىڂحش جپط٫ٿځ جإلپٻو, جپىج پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسوجپط٫ ٪ٿ جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ جپربچحڂؽ جپط٫ٿڃ پٿؿحڂ٫ـس , جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس

وڂڅ مث ٢ـ ڂٷطقحش ڂڅ جؼبڃٻڅ أڄ ضحىځ يف جپطكني ذنـحء . جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى .٪ٿ جپنطحتؽ

,ٲ ڂڅ جپىجحش جپـحذٷس و أوذـحش جؼبىـى٨ جڂجؾ٫س ڂح ضى مت, جپىجس پطكٷٵ أىىج ضى٦ٱمت وجچ٣الٶح ڂڅ ٢ر٫س جپىجس وجؼب٫ٿىڂحش جؼبجو جغبىټ ٪ٿهح , جؼبنهؽ جپىـٳ جپطكٿٿـ

أل٪حء ىثس جپطـى ذحعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس وجطرحچس ڂىؾه, طرحچطني ٺأوجضني پٿىجس حطهىجڀ جذح وجپطأٺى ڂڅ ڃوذ٫ى ربٻڃه .و پٿ٣الخ وجپ٣حپرحش ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسؾهوجطرحچس ڂى, جؼبٳطىقس

ض٣رٵ ج طرحچس جألوذل ٪ٿ صب٩ أ٪حء ىثس جپطى ذٳ٨ جعبحڂ٫ـس ذحپـح ح متڃىٶهڃح وغرحهت, ڂڅ ٪نس جپىجس%( 61)٪ى ىثس ضى ذنرس ٶىىح ( 16)وجطؿحخ ,(92)وجپرحپ٭ ٪ىوىځ

٪نس ٪ىجتس ڂڅ ٢الخ و٢حپرحش ذچحڂؽ جپرٻحپىى ذحعبحڂ٫س ٪ٿ حچس جألني مت ض٣رٷهح وج طر %( 20)ٲ٨ جپح ويبػٿىڄ سجپ٫ذس جؼبٳطىق ٢حپـد ( 184)ڂڅ ججملطڃ٩ جألٿ و٪ـىوىځ ٪ٿـ

ويپـٹ يف , ڂڅ ٪نس جپىجـس %( 63)٢حپد و٢حپرس ذنرس ٶىىح ( 290)جطؿحخ ڂنهځ ,و٢حپرسطهىجڀ وذ٫ى صب٩ جپرحچحش مت ربٿٿهح ذح .ىـ2413/2418ج جپػحين ڂڅ جپ٫حڀ جپىج جپٳٽ جپى

٪حڂٽ جضرـح٠ أپٳـح و, ڂ٫حڂٽ جضرح٠ ذريىڄو , سجغبحذ حشى٣وجؼبط, جپطٻججش وجپند جؼبثىس .ٺوچرحل

121

:وفب ه أى انزبئظ ان ي رىطهذ ئنهب انذساعخ ى انزؼه يف رظى ثشبيظ انزؼهى ػ ثؼذ يف اجلبيؼخ انؼشثخ فب زؼهك ثزىظف يجبدئ انزظ/أ

:ادلفزىؽخ رذل انزكشاساد وادلزىعغبد احلغبثخ ػه أ ذل جؼبىجٲٷس جپطحڂس ڂڅ أ٪حء ىثس جپطـى وجؼبىجٲٷـس ڂـڅ ئڂطى١ ڂىجٲٷس جؼبركىغني سبٽ

ي وىقهح وئوجؾهـح جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ذحپنرس ألىىج جپربچحڂؽ وأىىج جؼبٷجش وڂى .وئڂٻحچس ٶح وؾس ربٷٷهح

ڂـڅ %(31)ضٷرح ڂڅ أ٪حء ىثس جپطـى و %(30)ٺڃح أڄ ىنحٸ ڂىجٲٷس ئذل قى ڂحوجپ٣حپرحش جپ٣الخ ىجٲٵ نرس ٶرسوذ. ځجؼبٷجش ضٿيب جقطحؾحهتأڄ ٪ٿوجپ٣الخ جپ٣حپرحش

.جنڅ جپ٣الخ٪ٿ أهنځ ٫وڄ ذحپ٫پس وأهنځ طىجٿىڄ ڂ٩ ٺڃح أڄ ىنحٸ ڂىجٲٷس ذنرس ٪حپس ورو ضحڂس ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى ٪ٿ أڄ جؼبٷـجش يف

وىؾـى . جپربچحڂؽ ضطهىڀ جطجضؿحش ـبطٿٳس وأهنح ربطى ٪ٿ ن٣س ضىٳو ڂطٻحڂٿـس .ڂىجٲٷس ڂڅ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪ٿ ضنى٨ جطجضؿحش جپطى ومشىټ ضىٱ جؼبٷجش

س پٿطٷىن ٲأ٪حء ىثس جپطى ىجٲٷىڄ ذٻٽ ضحڀ ضٷرح ٪ٿ أڄ جؼبٷجش ضٷىڀ ڂڅ و ذحپنرٺڃح ىجٲٷىڄ ٪ٿ أچـو ـطځ , وىجٲٷىڄ ٪ٿ أهنح ضٷىڀ وجنٿح, ٶرٽ ؾهحش نحؾس ڂ٫طڃىز

.وىنحٸ ڂىجٲٷس ٪ٿ ڂالتڃس أحپد جپطٷىن, ضٷىيبهځ ذٳو ووو ڂإجش پطى٦ٱ ڂرحوب جپطـڃځ ض٫طرب جپيت جشوذٻٽ ٪حڀ ٲاڄ ىنحٸ ڂىجٲٷس ٪ٿ جپ٫رح

.جپط٫ٿڃ يف ذچحڂؽ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسفب زؼهك ثبعزخذاو انىعبئظ ادلزؼذدح يف ظبو انزىطم يف انرببيظ انذساع نهغبيؼخ انؼشثخ /ة

:ادلفزىؽخ رذل انزكشاساد وادلزىعغبد احلغبثخ ػه أ جپ٣الخ ضطځ ڂڅ نالټ جپ٣حپرحش وذني أ٪حء ىثس جپطى وأ٪ٿ چرس جطهىجڀ يف جپطىجٽ

.ذچحڂؽ جؼبىوټ جػبح ذطٿځ جپىجؾرحش وجطالڀ جپطٯس جپجؾ٫س طهىڂىڄ ذچحڂؽ ؿبحـ يف جپ٣حپرحش وجپ٣الخ أڄ جألٮٿرس ڂڅ أ٪حء ىثس جپطى و

.ضى ووجس جؼبٷجش ٣حش قحذس ڂطىچس ئذل قـى ڂـح يف أهنـځ ذٻٽ ٪حڀ ىجٲٵ أ٪حء ىثس جپطى دبطى

٪ىج ڂحرٵ يٺه ڂـڅ ذچـحڂؽ ؿبحـ ت١ جؼبط٫ىوز جؼبٺىز يف جحملى طهىڂىڄ جپىح .ذحإلحٲس ئذل ذجڂؽ جپىحت١ ڂػٽ جپٳال

ذ٫ىڀ جؼبىجٲٷس و٪ىڀ جؼبىجٲٷس ئ٢الٶح ٪ٿـ جـطهىجڀ أ ڂـڅ وجپ٣حپرحش جطؿحخ جپ٣الخيف أچ٧ڃس جپطىٽ ٪ىج ڂح رٵ يٺه ڂڅ ذچحڂؽ جؼبىوټ ذحإلحٲس جپىحت١ جؼبط٫ىوز جؼبٺىز

121

جؼبطـىٲز يف ..( ـرٻس ج چطچـص , قحد آرل, ڂٻطرس) ئذل أهنځ ٫طربوڄ جؼبحو جپط٫ٿڃس .جعبحڂ٫س ڂنحرس وڂٳىز

جطهىجڀ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش يف جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس ألچ٧ڃـس جپطىـٽ يف ضىين ىنحٸ .ط٫ىوزحپىحت١ جؼبذ

فب زؼهك ثكفبءح خذيبد انزؼهى اإلنكزشوخ ػه شجكخ اإلزشذ يف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ /ط :رذل انزكشاساد وادلزىعغبد احلغبثخ ػه أ

نىڂحش جپط٫ٿځ ج پٻطوچس ٪ٿ أڄ ٪ٿ دبطى١ قح ٪حټ ىجٲٷىڄ أ٪حء ىثس جپطى .وجپ٣حپرحش خرٻس ج چطچص ض ضىجٿهځ ڂ٩ جپ٣ال

ىجٲٷىڄ ٪ٿ أڄ ذچحڂؽ جؼبىوټ ٫ڃٽ ذٻٳـحءز يف وجپ٣حپرحش أ٪حء ىثس جپطى وجپ٣الخ .وٶى ضٳ ىه جپنطؿس ج طهىجڀ جؼبضٳ٩ ؽبج جپربچحڂؽ يف أچ٧ڃس جپطىٽ, ضٿځ جپىجؾرحش

وجـس ذچحڂؽ ؿبح وڂإسبجش جپ٣ٿرـس يف ٲح٪ٿسٺڃح ىجٲٵ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ٪ٿ .جؼبٷجش

ٿ رٻس ج چطچص قع ىجٲٵ سذٻٽ ٪حڀ ىنحٸ ٺٳحءز ذحپنرس ػبىڂحش جپط٫ٿځ ج پٻطوچ٪٪ٿ أٮٿد جپ٫رحجش ٺڃـح سبحڂح ڄأ٪حء ىثس جپطى ٪ٿ صب٩ ٪رحجش جحملى ذٽ وىجٲٷى

ـ سأڄ ىنحٸ ڂطى٣حش قحذس ٪حپس ڂڅ جپ٣الخ ٪څ ٺػري ڂڅ نىڂحش جپـط٫ٿځ ج پٻطوچ .جؼبٺىز

فب زؼهك ثبدلؼىلبد ان ي رىاع رفز رظى انرببيظ انزؼه نهغبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽـخ يف / د :انزؼهى ػ ثؼذ

و جپ٫ڃٽ وجپطىد إل٪ىجو جحملحڅٺأذ جؼب٫ىٶحش أ٪حء ىثس جپطى أڄ ٶٿس ,ش حبع دل طڃٻنـىج ڂـڅ وي جپ٣الخ أڄ ىنحٸ ٫ىذس يف جؼبىى٪ح, ڂڅ أذ جؼب٫ىٶحش

. وجطهح يجضح ٫ٱ جپرنس جپطكطس پالضحټ ڂڅ جپـ٫ىذحش و ٺڃح أڄ أ٪حء ىثس جپطى ٫طٷىوڄ أڄ

جؼب٫ىٶحش جپيت ضىجؾو ضنٳ ضڃځ ذچحڂؽ جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجچٷځ جپ٣الخ ذحپنرس ؽبج جؼب٫ىٴ ذنڃح طٳٵ ڂ٫هځ جپرـحٶني ,٪ٿ أهنح ڂڅ جؼب٫ىٶحش%( 49,3)ئذل جپنٱ قع ىجٲٵ

. قع وچو أقى جؼب٫ىٶحش وجپ٫ىذحش ذنڃح ىجٲٵ جپ٣ـالخ . حټ ٫طٷى أ٪حء ىثس جپطى أچو دل طځ ضى٦ٱ جپطٷنحش ذٻٽ ٲ٫

.٪ٿ يپٹ ٿ أڄ ضڃځ جؼبٷجش رو دبٷجش ج چطحخ جؼب٫طحوز ىجٲٵ أ٪حء جپطى سبحڂح٪.

122

ٿ أهنځ ٫وڄ ذ٫پس ٪څ ججملطڃ٩ جعبحڂ٫ وجپطٳح٪ـٽ ڂـ٩ وجپ٣حپرحش ٣الخپو ىجٲٵ ج٪ .جپىجني

٫ٱ غٷحٲس ٢حپد جپط٫ٿځ : جؼب٫ىٶحش جؼبٷطقس ڂڅ ٶرٽ أ٪حء ىثس جپطىذٺڃح أچو ڂڅ أىج ججملحټ قع أڄ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش طأٶٿڃىڄ ڂ٩ وـ٫طهځ ٺڃـط٫ٿڃني يف٪څ ذ٫ى

.يجضح جپيت مت يٺىـح ٺـىڄ جؼبـىجو سجؼبٷطق ٲاڄ ڂڅ أذ جؼب٫ىٶحش وجپ٣حپرحش خوذحپنرس پٿ٣ال

.جپىجس وجؼبجؾ٩ ذحپٿٯس ج قبٿس فبح طرد يف ٫ىذس ٲهڃهځ وجط٫حهبځثبدلمزشؽبد ان ي ميك رمذميهب نزؾغني رظى ثشبيظ انزؼهى ػ ثؼذ يف اجلبيؼـخ فب زؼهك/ ـ

:انؼشثخ ادلفزىؽخـ ,ى پٿطكني طنى ٪ٿ جپ٫ىى ڂڅ جػب٣ىجش جپطجىو جپط٣ىس جپٯريزأ ؾه پپٹ مت جٶطـج

پطأ وربني جپ٫ڃٿحش جپيت رب١ ذـحػبٿٵ وجپط٣ـى ڂنهؿس جپ ٷىڀ مبىيؼ چؽ جپٷىجش . وجپطىٽ وجإلوجز يف جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

مث نطٷٽ هبح ؼبطىي آن ڂڅ جپنـؽ ئذل ,جپ٫ٿڃحش جحملٷٷس پٿٯوب جؼبطىي جألوټ ذحپنڃىيؼ وئچطحؼ وضىٽ جپط٫ٿځ ٪ـڅ ٲو ځآن طمث ؼبطىي چؽ , (جؼبنر٣س)٪ڃٿحش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى جؼبٿطڂس

, ٲح٪ٿس يف جپىىټ وج ضـحټ , ٲح٪ٿس جپطٻٿٳس, ذ٫ى ذ٫ڃٿس ٶحس وٶىز ڂطٷس ربٷٵ ٲح٪ٿس جپط٫ٿځجپ٫ڃٿحش ڂطىٶ٫و ڂطنرأ هبـح پطٻـىڅ ٲوڂطىي ڂڅ جپنؽ ضرف ئذلو٪نى ربٷٵ يپٹ طځ ج چطٷحټ

ئذل ڂـطىي ڂـڅ يف آن ڂقٿس ذحپنڃىيؼ ئذل أڄ ضٽ ىه جپ٫ڃٿحش, جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپطىٽ .جپطكني جؼبطڃ جپنؽ مبىيؾ ٶحو ٪ٿ

پ٣حپرحش وجپ٣ـالخ يف جؼبٷجش جپيت ىجؾو ج "Modules"جپنٷس ضر چ٧حڀ جپىقىجش ٺڃح مت جٶطجـٲٷى .قع أچو طف جپٳس پٻٽ ٢حپد أڄ ط٫ٿځ وٲٷح پٷىجضو جپ٫ٷٿس وجط٫ىجوجضو جؼب٫ٲس .٫ىذس هبحجپركىظ و جپىجحش وجألوذحش يجش جپ٫الٶس دبؿحټ جؼبنحىؽ وجپطڃځ جپط٫ٿڃـ وضـڃځ أوص .جپط٫ٿڃسجپىقىجش جپنٷس ن٧حڀ ذجپطى

يمبثهخ و, وطف ػخ انذساعخ و, زبئظ انذساعخ) ي ميك اعزخالطهبزبئظ ان ي فب زؼهك ثبن/ و :(االنكزشوخ صبسح يزذبد اجلبيؼخو , نغبنجبدا

وجپ٣حپرحش جؼبنطرني پٿؿحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس وىج ڂڅ أقى ؾنحش جپ٣الخيف ىنحٸ ضنى٨ .-س ذني جپ٣الخوجپطنى٪ ئضحقس جپٳ-ىىج جؼبهڃس پٿط٫ٿځ جؼبٳطىـ جأل

أڄ ىنحٸ جضٳـح٨ چـد ٺوجؼبٷحذالش ڂ٫هځ جپ٣حپرحشجپ٣الخ وڂڅ نالټ ڂٷطقحش .جپطخ ذٻٽ ٺرري نحس ڂڅ جؼبطىي جپىج جألوټ

123

ٶٿس نربجش جپط٫ٿځ ذحپنرس ؼبحوز ڂهحجش جپط٫ٿځ جپجيت ٲحپ٣الخ نطٷىوڄ ٺىهنح ڂـحوز چ٧ـس .دبػحذس ڂىجو وجس وڂىجو زب

جپ٣الخ ٪ٿ ڂنطىي جعبحڂ٫س ج پٻطـوين طـف أڄ ضـىين جپ٣حپرحش وأجء ٢ال٨ ٪ٿ ذح ذنڃح جپڅ جطهىڂىه ,پٷٿس جحملحجش جؼب٫وس ٪ٿو ذچحڂؽ ؿبح ؾ٩ وٲح٪ٿس جطهىجڀ

و٣حپرىڄ ذـ ؿبحجش أٺػ ڂڅ نـالټ ىـج , يف ؿبحجش ڂ٫نس وڄ أچو يو ٲح٪ٿس .جپربچحڂؽ

:طبد انذساعخرى: صبب

جؼبٷطـ يف جحملى جػبحڂ ڂڅ Capability Maturity Model""ض٣رٵ مبىؼ چؽ جپٷىجش .2 يف, جپط٫ٿځ ٪ٿـ ـرٻس ج چطچـص نىڂحش و, أچ٧ڃس جپطىٽو, جؼبٷجش :٪ٿ جپىجس

.پٿطكنيٶى ح٪ى يف ئهبحو أٲٽ جؼبڃححش حڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس قع أچو جعب, يف ڂٳوجش ڂحوز ڂهحجش جپط٫ٿځ جپجيت وضٳ٫ٿهح ذٻٽ أٺرب پطح٪ى جپ٣ـالخ ئ٪حوز جپن٧ .1

.وضٻػٱ جألوپس وضصبطهح

" Modules"ضڃځ جؼبىجو جپىجس جپيت ىجؾو جپ٣الخ ٫ىذس هبح ذن٧حڀ جپىقىجش جپنـٷس .7 .جؼبٷطـ يف جحملى جػبحڂ ڂڅ جپىجس

ذچـحڂؽ ؿبحـ )ت١ ڂ٩ جپ٣الخ وجپ٣حپرحش ضٳ٫ٽ جطهىجڀ أچ٧ڃس جپطىٽ جؼبط٫ىوز جپىح .4 (.وضٻػٳهح حوز چجش جپربى ج پٻطوين)و, (جپىيت وجؼبت وضؿٽ صب٩ جحملحجش

, نىڂحش جپـط٫ٿځ ج پٻطوچـس : ٪ٷى وحش ضىرس أٺػ أل٪حء ىثس جپطى يف ؾبحټ .1 .س غبىىحوج ىطڃحڀ ذحغبىجٲ جؼبحوس وجؼب٫نى, وڂهحجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

يف ـىء جپرس جپٷحوز ٪ٿ ضڃځ ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وضنٳىح ؿبٿح جؼبحوضىٲري .6 .ڂ٫حري وڂرحوب جپطڃځ جپط٫ٿڃ

:يمزشؽبد انذساعخ:صبنضب .ذحعبحڂ٫س جپ٫ذس ڂٳطىقس پٻطوچسجإلئؾجء وجس ٪څ ٲح٪ٿس جػبىڂحش .2 .عبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس وڂهحڂوجپط٫ٿځ يف ج ضٷنسؾجء وجس ٪څ ڂٺ ئ .1

ؾجء وجس پٿط٫ ٪ٿ جپ٫ىذحش جپيت ربىټ ووڄ جطهىجڀ ذ٫ جألحپد جغبىػـس يف ئ .7څ ٶرٽ أ٪حء ىثس جپطى وجپ٣ٿرـس يف جعبحڂ٫ـس جپ٫ذـس وجس ڂٷجش جپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى ڂ

.جؼبٳطىقس

وجؼبىڅ جألٺـحويبني ذ٫ى ٪څ أل٪حء ىثس جپطى سوجس ٪څ جپٻٳححش جؼبهنس جپالڂ .4 .جپ٫ذس جؼبٳطىقس ذحعبحڂ٫س

124

جؼبجؾ٩ جؼبجؾ٩ جپ٫ذس: أو جپجؾ٩ جألؾنرس: غحچح

125

ادلشاعغ :ادلشاعغ انؼشثخ: أوال

انزمىمي وػاللز ثزؾغني ىػخ انزؼهـى يف ثـشايظ انزؼهـى (. ڀ1004)نحء , أذى وٶسذچحڂؽ جپطذس ووجتـز ـر١ . ڀ1/3/1004-7 ځ عبحڂ٫ جپٳٿ٣ ڂإسب جپنى٪س يف جپط٫ٿ.انؼبيل :يف جپجذ١.ؾحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس: جڀ جهلل. جپنى٪س

http://www.qou.edu/homePage/arabic/qulityDepartment/qulityConfernce/pepars/sessi

on7/sana.htm

ىـ11/7/2416:ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩ ادلؼهىيبد واالرظبالد يف بانجخ انزؾزخ العزخذاو ركىنىع( "ڀ1007)ٲحو , ئظبح٪ٽ

, جپنىوز جإلٶٿڃس قىټ ضى٦ٱ ضٷنس جؼب٫ٿىڂحش وج ضح ش يف جپط٫ٿـځ "وانزؼهى ػ ثؼذ, انزؼهى :يف جپجذ١.وڂٵ,ڀ1007ىپى 23-21, وجپط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى

Palestine.doc-Education/Doc9-http://www.ituarabic.org/E ىـ26/4/2416:ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

دساعبد ؽىل ئزبط ادلىاد (. ڀ1000)أ٪حء ىثس جپطى جبحڂ٫س جپٷى جؼبٳطىقس .ذس وجپ٫ٿىڀ وجپػٷحٲس جٻىڂنىجش جؼبن٧ڃس جإلالڂس پٿط. انزؼهخ نربايظ انزؼهى ػ ثؼذ

ادلإدتش اإلله ؽىل انزؼهى انؼبيل يف انذول انؼشثـخ نهمـش انىاؽـذ " ئ٪الڄ ذريوش .ڀ, ذريوش2998ڂح 1-1, "وانؼشش

,انزؼشف ويكىبد اجملبل .انزؼهىركىنىعب (. ىـ2428) ط, و ضح ٿ ,جذحذ .جپٷڂٻطرس :جپح .جپححلضصبس ذى نىپىؾح,وجپطٻصب٫س ج ضح ش جپطذىس

يشـبسغ (.1004)ذچحڂؽ جػبٿؽ جپ٫ پى٪ځ ڂن٧ڃحش جألڂځ جؼبطكىز جإلمبحتـس أؾٳنـى :يف جپجذ١. جپٻىص: جپٳحز .اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ: أعفذ

aou.htm-http://www.agfund.org/arabic/projects

.وج جپىٲحء: , جإلٻنىس لشاءاد يف انزؼهى ػ ثؼذ(. ڀ1000)ذٻ, ٪رى جعبىجو

شبضبد يف عبيؼخ انمذط يؼبر انىػخ يف ئػذاد يمشساد ان(. "ڀ1004)جپرٹ, ؿبڃىو ـ 1004ىچـى 1-7, ڂإسب جپنى٪س يف جپط٫ٿځ جعبحڂ٫ جپٳٿ٣ , " ادلفزىؽخ جپٷـى سڀ, ؾحڂ٫ :يف جپجذ١. جڀ جهلل, جؼبٳطىقس

126

http://homePage/arabic/qulityDepartment/qulityConfernce/pepars/se

ssion5/albaik.htm .ىـ2411-20-17: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

وٶس ٪ڃـٽ ."نكزشوين أمهز وفىائذانزؼهى اإل" (. ىـ2414). جپطٺ , ححل ؿبڃى .ٳ 12-29. ڂىج جؼبٿٹ ٲٽ , جپح . ڂٷىڂس پنىوز جپط٫ٿځ جإلپٻطوين

ضصبس . اعزؼشاع منبرط انزغىش انزؼه(. ڀ1007)وذش , ٺنص و ذجچ, ؾحطٳىڄ .ڂٻطرس جپ٫رٻحڄ: ذى ححل , جپح

جؼبڃٿٻـس جپ٫ذـس . شىساد اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخي .(ڀ1001)جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس http:www.arabou.org/c2arab.htm :يف جپجذ١. جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس: جپ٫ىوس

.ىـ2416-4-4: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

: جپٻىـص . فهغفخ وأذاف اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽـخ (. ڀ1001)جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس .ڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقسجعبح

جؼبڃٿٻس جپ٫ذـس . يشىساد ادلشكض اإلله ثبنشبع(. ڀ1004)جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس .AOU_IT Department: جپ٫ىوس

جؼبڃٿٻـس جپ٫ذـس , يشىساد اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ(. ڀ1001)جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس :يف جپجذ١. جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس: جپ٫ىوس

http://www.arabou.org.sa/section/default.cfm?catid=33

.ىـ2411-9-4: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

ـ . يشىساد ادلشكض اإلله ثبنشبع(. ڀ1006)جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس س جؼبڃٿٻس جپ٫ذ Htt://www.arabou.org/e5arab.htmhg :يف جپجذ١. جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس: جپ٫ىوس

.ىـ2416-4-4: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩انزؼهى ػ ثؼذ ودوس يف دػى يإعغبد انزؼهى انؼبن انؼبمل (.ڀ2998)ڂ٫ني , جعبڃالڄ

جؼبڃٿٻـس .721-189 , ٫77ـىو جپ, ؾبٿس جربحو جعبحڂ٫حش جپ٫ذس.رىعهبد يغزمجهخ: انؼشيب .جألڂحچس جپ٫حڂس ربحو صب٩ جعبحڂ٫حش جپ٫ذس: جألونس جؽبحمشس

Modules/Crédits ظبو. ثشرلخ ادلبظ(.ش.خ) ڂٿني, ڂجو و ذحه, جعبٿاليت

:جذ١يف جپ. ڂإس جؼبىچنى ٶ٢رحو .خدلزبعمخ وادلبظ انشمسخ اجلبيؼا وحتذ انربرلخ

02.html-http://www1.worldbank.org/disted/Teaching/Design/team

127

.ىـ2418-6-4: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩ انزؼهى جتشثخ ادلإعغخ انؼبيخ نهزؼهى انفين وانزذست ادلهين يف(. ش,خ)ؾح , جغبذ

:يف جپجذ١. جؼبإس جپ٫حڂس پٿط٫ٿځ جپٳ وجپطىد جؼبه . وانزذست اإلنكزشوينwww.kfu.edu.sa/aafaq/lectures/aafaq11.ppt

ىـ2418-20-23: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

وـس .دواس ويغئىنبد فشك رغىش ادلمشساد االنكزشوـخ أ(. ڀ1003)أضبى , ضبىؾحڂ٫ـس ٪ـني : جؼبس دبجٺ جپط٫ٿځ ج پٻطوين ذحعبحڂ٫حش سجإلپٻطوچجؼبٷجش ئچطحؼ ٪ڃٽ ٲٵ

:يف جپجذ١. مش

2007/workshop%20presentation.ppt-6-.nelc.edu.eg/arabic/workshop/28www

ىـ2418-20-21:ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

.وج جؼبز: ٪ڃحڄ.ظشخ وشلبسعخ: انزظى انزؼه ظشخ(. ڀ2999)ؿبڃىو , جغبٿس

ڂإس : وڄ, جأل(انزؼهى انؼبيل ػ ثؼذ)اجلبيؼبد ادلفزىؽخ (. ڀ2999. )جػب٣د, أضبى .ضبحوز پٿهىڂحش وجپىجحش جعبحڂ٫س

ؾبٿس . يؼبر رظى انىعبئظ ادلزؼذدح انفبئمخ انزفبػهخ وئزبعهب(. 1000. )طب , ؿبڃى٪ىو نـح ذـحؼبإسب جپ٫ٿڃـ , ججملٿى جپ٫ح, جعبڃ٫س جؼبس پطٻنىپىؾح جپط٫ٿځ, ضٻنىپىؾح جپط٫ٿځ

جپط٫ٿځ , ڂن٧ىڂس ضٻنىپىؾح جپط٫ٿځ يف جؼبىج وجعبحڂ٫حش جپىجٶ٩ جپحذ٩ پٿؿڃ٫س جؼبس پطٻنىپىؾح .400-769ؾحڂ٫س ٢ن٣ح . ڀ1000أذٽ 13-16,وجؼبأڂىټ

احلبعبد )جتذذ نهزؼهى انؼبيل وظب, اجلبيؼخ ادلفزىؽخ(. ڀ2991)ؿبڃى ؿبڃىو , جػبىجپىز .19-1 ( 70) جربحو جعبحڂ٫حش جپ٫ذس جپ٫ىو سؾبٿ .(وادلغىغبد وانىظبئف

ڂٻطـد جپطذـس :جپح. اإلعبس ادلشعؼ نهزمىمي انزشثى(. ڀ1000)ئذجىځ , جپىو .جپ٫

انمبط وانزمىمي انزشثى احلذش يجبدئ ورغجمـبد (. ڀ1004)جپىو, جى ضبحو .وج جپٳٻ: ٪ڃحڄ .ولضبب يؼبطشح

. ضىٲٵ جعبجس ضصبس. انزؼهى ػ ثؼذ انىو(. 1001)جچى , وحڄ جؼبن٧ڃـس : ضـىچ .جپ٫ذس پٿطذس وجپػٷحٲس وجپ٫ٿىڀ

128

: وڂٵ. ضصبس ؿبڃى ٮجو. انزظى ادلظى نهزؼهى(. ڀ2998)ٺح , وجپط و پى, وٹ .جؼبٺ جپ٫ پٿط٫د وجپطصبس وجپطأپٱ

س ٪ڃٽ وٶ."ثؼذانزفبػه واين يف ثئخ انزؼهى ػ االرظبل"(.ڀ1003)٫ى , جپجى :يف جپجذ١. ڀ3/7/1003-4جپح: ڂٷىڂس پٿڃإسب جپىورل جألوټ پٿطذس ج ٪الڂس

. http://www.meduconf.com/uploader/Pdf/Wednesday1_02.doc

ىـ2418-20-21:ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

ڂٺـ جپطذـس . انزظى انزؼه ويشاكض يظبدس انزؼهى .(ىـ2411)جپٺ , ؿبڃى :يف جپجذ١. ڂطىو٨ جپطذىحش: جپ٫

http://www.abegs.org/sites/Repository/DocLib2/Forms/AllItems.aspx

.ىـ2416-1-1: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩ .ئم انزؼهخ وركىنىعب انزؼهىأعبعبد انىعب(. ىـ2418)قڅ , طىڄ : جپـح

.جپىج جپىپطس پٿطذس

٪ـحدل : جپٷحىز.ركىنىعب انزؼهى يف ػظش ادلؼهىيبد واالرظبالد(. ڀ1004)ٺڃحټ , طىڄ . .جپٻطد

ئشبء يشكض نهزؼهى ػ ثؼذ يف عبيؼخ ادلهك عـؼىد يـ (. ڀ1001)نٿٽ , جپ٫حوجش . وعهخ ظش أػضبء ئخ انزذسظ -11 , (28)جپ٫ـىو , ـحپس جپطذـس و٪ٿـځ جپـنٳ

.ؾحڂ٫سجؼبٿٹ ٫ىو: جپح.89

.ڂٻطرس جپى:جپح, ركىنىعب انزؼهى وانزؼهى اإلنكزشوين(. 1004)أضبى , حدل

.وج جپٳٻ: ٪ڃحڄ. يذخم ئىل ركىنىعب انزؼهى(. ڀ2991)٪رى جغبحٲ٥ , الڂس

ئ وئعشاءاد ضجظ ا جلىدح انىػخ يف أظخ انزؼهى يجبد"(. ڀ1002)٪رى جپ٫ , جپنرٽ .جؼبن٧ڃس جپ٫ذس پٿطذس وجپػٷحٲس وجپ٫ٿىڀ. 30-8 , (48)ؾبٿس ض٫ٿځ جعبڃحىري جپ٫ىو . "ػ ثؼذ

: وج جؼبريز پٿ٣رح٪س وجپنـ . رغجمبد انىعبئظ ادلزؼذدح( ڀ1001)ڂجو وآنوڄ , ٿرحس .جألوڄ

يف . ظ انظشخ نهزؼهى ػ ثؼذ, رلهخ ادلؼهى اإلنكزشوخاألع(.ڀ1001)حوٴ, ٪الء htt://www.almualem.net/magag/a1006.htm: جپجذ١

, , (14) جپ٫ىو جؼب٫ٲس سؾبٿ, رمخ انزؼهى انىع اخش (.ىـ2410) ٪رىجهلل جپححل, ذى .جپح .207-226

129

ى انزؼه ادلإصشح يف صلـبػ ثـشايظ يزغراد انزظ (.ڀ1001)جپححل, ذى ذڅ ٪رى جهلل , جپ٫ٿـىڀ جپطذىـس وجپىجـحش (24) ؾبٿس ؾحڂ٫س جؼبٿٹ ٫ىو, جپ٫ىو جألوټ, ڀ .انزؼهى ػ ثؼذ

. جإلالڂس

ششاكخ ي أعم : انزؼهى االنكزشوين وانزظى انزؼه"(. ڀ1001)جپححل, ذى ٪رى جهلل .جپٷحىــز. س پطٻنىپىؾــح جپط٫ٿــځجؼبإسب جپ٫ٿڃ جپ٫ح پٿؿڃ٫س جؼب ."اجلىدح

جؼبإسب جپىورل پٿط٫ٿځ . "ئشكبنخ انىرط :ػ ثؼذانزؼهى " (.ڀ1006)جپححل, ذى ٪رى جهلل .ٿ٣نس ٪ڃحڄ/ڂٷ١. ٪څ ذ٫ى

دساعخ يمبسخ جلبيؼبد ػشثخ وأعجخ : انزؼهى اجلبيؼ االفزشاض(.ڀ1003)ذى , جپححل يف جپجذ١. جپ٫ٿىڀ جپطذىس ججملٿى جپحذ٩, جپ٫ىو جألوټ: س ٺٿحش جؼب٫ٿڃني ؾبٿ .سلزبسح افزشاضخ

http://docs.ksu.edu.sa/DOC/Articles10/Article100696.doc

ىـ21/22/2418مت جپىنىټ پٿڃىٶ٩

رؼهـى انهغـخ ارظـبنب ثـني ادلـبظ (. ڀ1006)ؿبڃـىو , ٫٢ڃس, ى و جپنحٶـس .ٻىٲس ئىجش جؼبن٧ڃس جإلالڂس پٿطذس وجپ٫ٿىڀ وجپػٷحڂن: جپح. واالعزشارغبد

انزظـى انزؼهـ نهمـشساد (.ڀ1000. )ـ٫حو , ٪حىز و ٪رى جپجٴ, ٪رى جؽبحو .ٻىئ: وجپ٫ٿىڀ سجؼبن٧ڃس جإلالڂس پٿطذس وجپػٷحٲ.انذساعخ جببيؼخ انمذط ادلفزىؽخ

. انؼهىو انغـهىكخ ادلذخم ئىل انجؾش يف(. ڀ1000)ححل , جپ٫ح ڂٻطرـس : جپـح .جپ٫رٻحڄ

وج جؽبـىي پٿنـ : جؼبنح. انزظى انزؼه نهىعبئظ ادلزؼذدح(. ڀ1002)چرٽ , ٪ڂ .وجپطى٩

يهغخ انجؾش انؼه ورغجمبهتـب يف انذساعـبد (. ڀ2996)ضبى أذى جپٳطىـ , ٪٣ٳس .وج جپن پٿؿحڂ٫حش: , جپٷحىزانزشثىخ وانفغخ

وج جپٻطـحخ .انزؼهى ػ ثؼذ ويغزمجم انزشثخ يف انىع انؼـشيب (. ڀ1001)أضبى , جپ٫ٿ .جپٷحىز: جغبىع

131

ـ (.ىـ2411)٫ى , جپٯحڂى يفزىؽـخ يف ادلهكـخ انؼشثـخ خاحلبعخ ئىل ئشبء عبيؼ, ڂحؾطري ٮري ڂنىز سحپ, انغؼىدخ دئخ انزذسظ ثبجلبيؼب ءانغؼىدخ ي وعهخ ظش أػضب

.ؾحڂ٫س جؼبٿٹ ٫ىو:جپح

: ڂٻطرـس جؼبـأڂىڄ . ركىنىعب انزؼهى ػ ثؼذ: يف ثزب عبيؼخ(. ڀ1007)٫ى , جپٯحڂى .ؾىز

.وج جپٳٻ پٿ٣رح٪س وجپن:ڄجألو .رظى انزذسظ(. ڀ1000)وآنوڄ ٱى, ٲ٣حڂ

. رظبد ركىنىعخ .(1003)ٲٵ وقىز جپط٣ى جپطٻنىپىؾ ٺٿـس : جپرب جپـٶ :يف جپجذ١. ؾحڂ٫س جؼبنىٲس, جپطذس

http:195.246.41.34/FOEP/Project3/8.html .ىـ2418-1-11: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

جؼب٣حذ٩ : جپح, يهظ انجؾش يف انؼهىو انغهىكخ (.ڀ1000)حدل وآنوڄ, جپٷك٣حين .جپى٢نس جغبىػس

ىعبئظ انضمبفخ األكضش يبعجخ نهزؼهى ػ ثؼذ ان: انزؼهى ػ ثؼذ(. ش.خ)جپٷحز, ؿبڃى :يف جپجذ١. ؾبٿس جؼب٫ٿځ جإلپٻطوچس. يف انجهذا انبيخ

. http://www.almualem.net/saboora/forumdisplay.php?fid=6&

.ىـ 22/22/2411-21: ٶ٩ ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىيؼبر اجلىدح نهؾزىي (.ڀ1003)عبنس جپطىد جإلپٻطوين وڂحو جپطىد

يف جپجذ١. نهزؼهى انفين وانزذست ادلهين يششوع ادلإعغخ انؼبيخ: اإلنكزشوينhttp://www.elearning.edu.sa/econtent/quality.html

.ىـ 1/21/2418: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

انىطـىل ويغـزمجم ( اذلربيـذب ) انىعبئظ فبئمخ انزذاخم (.ڀ1001)آڂنس , جپٻىشڂٺ جؼبحو جپطذىس : ئوجز ڂجٺ ڂحو جپط٫ٿځ وجؼبٻطرحش, 10جپ٫ىو ,ؾبٿس جؼب٫ٿىڂحضس.نهؼهىيبد

:يف جپجذ١ .وجز جپطذس وجپط٫ٿځtions&op=listarticles&secid=2http://www.informatics.gov.sa/modules.php?name=Sec

0 .ىـ2418-8-4: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

.٪حدل جپٻطد:زجپٷحى, ـركىنىعب انزؼهى ادلفزى (.ڀ1000)ڂ٣ٳ ىنحپ, جؼبحپٹ

131

انزؼهى اجلـبيؼ . ؼبٺ ض٣ى جپط٫ٿځ جعبحڂ٫( جپ٫ جألوټ)جپنى جپطح٩ جپٷىڂجؼبإسب .ڀ, ؾحڂ٫س ٪ني مش1001وڃرب 28-23, . زمجهخسؤخ يغ: انؼشيب ػ ثؼذ

.وج ٪حدل جپٻطد: جپح, انجؾش انزشثى وكف فه(.ىـ2403)ؿبڃى ڂنري, ڂ

, ؾبٿـس جپ٫ٿـىڀ يمبسخ ثني انزؼهى انزمهـذ واإلنكزـشوين (. 1003)جؼب٣ري, ٪ىج٢ٱ .ni/2/18intmlhtt://www.ulum :يف جپجذ١. 71جپ٫ىو , 1جإلچحچس, ججملٿى

.ىـ2418-8-21: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

داخم يغمخ خلذيخ ظبو انزؼهى ػ ثؼذ رىظف انزمخ احلذضخ (.ڀ1007)نحپى , ڂنىچ٧ځ : ڂ٫س جألڂٻس جؼبٳطىقسحجعب.ادلفزىػ جتشثخ اجلبيؼخ األيشكخ: وخبسعهب انششق األوعظ

http://www.alwgf.com/vb/showthread.php?t=231 :يف جپجذ١. جؼب٫ٿىڂحش .ىـ2413-2-1: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

انزغبسة انؼشثخ يف رلـبل اجلبيؼـبد (. ڀ2996)جؼبن٧ڃس جپ٫ذس پٿطذس وجپػٷحٲس وجپ٫ٿىڀ .جألڂس وض٫ٿځ جپٻرح, ضىچ , جعبهح جپ٫ حملىدساعخ يمبسخ: ادلفزىؽخ

يزغهجبد االسرمبء مبإعغبد انزؼهى انؼـبيل نزـخ (. ڀ1002)جؼبن٩, ؿبڃى ذڅ ٪رى جهلل :يف جپجذ١. يظىس يغزمجه: ادلىاسد انجششخ

http://www.planning.gov.sa/PLANNING/ALL%20PRESENTATION/DAY1/

Mohamed%20Almannie.ppt-Higher%20Education/7-1D

.ىـ 2411-22-11: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩ .

رغىش يإعغبد انزؼهى انؼبيل احلكىيـخ واألهـخ يف (. ڀ1002)جؼبن٩, ؿبڃى ٪رى جهلل اجلبيؼخ انؼشثخ ادلفزىؽخ . هكخ انؼشثخ انغؼىدخ ثبعزخذاو ظبو انزؼهى ادلفزىػ وانزؼهى ػ ثؼذادل

.ڀ, ؾحڂ٫س جؼبٿٹ ٫ىو جپح1002ٲربج 27 – 21چىوز جپط٫ٿځ جپ٫حرل جألىٿ, : كىرط

رظى ورغجك ثشبيظ ثبنهغزني انؼشثخ واإلصلهضـخ نـإلداسح ( 1007)وآنوڄ , ڂهجڄٺٿس جغبحرحش وجؼب٫ٿىڂحش , ؾحڂ٫س ٶنـحز : جإلظبح٪ٿس . نزؼهى ي ثؼذ ي خالل شجكخ اإلزشذا

:يف جپجذ١. جپى

-ation/Doc24Educ-http://www.ituarabic.org/PreviousEvents/2003/E

SuezCanalUniv.doc

.ىـ2413-2-1: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

132

ئػذاد ورذست انؼبيهني يف رلبل انزؼهى ػ ثؼذ وانزؼهـى (. ڀ1002)چىجڄ , ٫ٷىخ جؼبن٧ڃـس جپ٫ذـس . وٶس ٪ڃٽ ڂٷىڂس پىس جپ٫ڃٽ جپ٫ذس پٿط٫ٿځ ٪څ ذ٫ى وجپط٫ٿځ جؼبٳطىـ. ادلفزىػ

.ڀ1002/ 7/8 – 72/3جپ٫ٿىڀ , ضىچ پٿطذس وجپػٷحٲس و

انجؾش انؼه وأمهز يف انزؼهى ػ ثؼـذ وانزؼهـى (. ڀ1004)چىجڄ, ٫ٷىخ قني .وج جپٳٶحڄ پٿن وجپطى٩: جألوڄ , اجلبيؼ ادلفزىػ

ضصبس.(ادلزب دارب)ادلغىسح انزغؼخ دانجببفهى يشؽهخ يب ثؼذ (. ڀ1004)ؾٽ , ىىوؼيف . وجز جپطذـس وجپط٫ٿـځ , ڂٺ جؼبحو جپطذىس, (10)جپ٫ىو , ؾبٿس جؼب٫ٿىڂحضس.ؾربٽ جپ٫

:جپجذ١

http://www.informatics.gov.sa/modules.php?name=Content&pa=showpa

ge&pid=16

.ىـ2418-8-26: ضحم جپىنىټ ئذل جؼبىٶ٩

: وڂـٵ . يرحڄ ضصبس ؿبڃى.انزظى ادلظى نهزؼهى(. ڀ2998)ٺح , وٹ و پى, وجپط .جؼبٺ جپ٫ پٿط٫د وجپطصبس وجپن

., جؼبڃٿٻس جپ٫ذس جپ٫ىوس ـ2536-2531خغخ انزخ انغبثؼخ . وجز جپطه١٣

ڂ٫هـى جپىجـحش : جپٷحىز, ختغظ انزؼهى اجلبيؼ يف يظش (.ڀ2991) يقبى, ىٱ .وجپركىظ جپطذىس

133

: ادلشاعغ األعجخ: صببAllen, I & Seaman, J (2003)."Sizing the opportunity: The quality &

extent of online education in the United States,2002 &2003" Alfred P.

Sloan Foundation

from: http://www.sloan-c.org/resources/sizing-opportunity.pdf

Retrieved at 3-7-1426H.

Allert, H& Hadhami, D, Tobias, K, Wolfgang, N, Christoph. R.

(2003). Instructional Modes & Scenarios for an Open Learning

Repository- Instructional Design & Metadata. Learning Lab Lower

Saxony, University of Hanover, Germany

From:http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/Home.portal?_nfpb=true&

_pageLabel=ERIC_Search , Retrieved at 22-11-1425H.

Applied Research Laboratory (1996). Definitions of Instructional

Design - Training & Instructional Design" instructional Systems. Penn

stat university: The University of Michigan.

From: http://www.umich.edu/~ed626/define.html

Retrieved at 2/5/1426 H.

Ascough, R(2002). Designing for online distance educationally

Putting Pedagogy before technology.

From:http://www.westg.edu/distnee/Berge12. html.

Retrieved at 2- 5- 1426 H

Antoni, S (2003). "The virtual university models & messages

lessons from case studies", international institute educational planning:

UNESCO.

Barron, E &Others (1994). Videodiscs in Education: Overview.

ERIC document no ED384335

http://eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmi

ni.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED384335&ERI

CExtSearch_SearchType_0=no&accno=ED384335

Retrieved at 22-11-1425H

134

William, B (1996). "Reflections on the Interface design of the

Perseus Project .ERIC document no ED 397 777.

From:http://searcheric.org/scripts/texis.exe/scripts/asearched3977

Retrieved at 20-2-1426H.

Brahmawong, (1992).Course Development Technique: who well

be in the course team. Monash University: Centre for Distance Learning.

From:http://www1.worldbank.org/disted/Teaching/Design/team-02.html

Retrieved at 4-6-1428H.

Braxton, S Bronico, K & Looms, T (2000). "ADDIE Model

descriptive summary, Gorge Washington university in Washington. D.C.

From:http:www.seas.gwu.edu/~sbraxton/ISD/general_phases.html.

Retrieved at 13/6/1426H.

Brok. B & Carig, C (2003). Evaluation e-learning. Pfeiffer Annual:

Training.

From:http:// e-learninghub.com/articles/evaluating_ e-learning.htm

Retrieved at 24-4-1426H

Carr, S (2000). "as Distance education comes of age the challenge

is keeping the students", information technology . From:http://www.chronile.com/free/v46/123/23a00101.htm

Retrieved at 19-10-1425H

Elissavet G,& Economides, A (2003). An Evaluation Instrument

for Hypermedia Courseware. Educational techonogogy & Society.

From: http:ifets.ieee.org/periodical/6-2/4.html.

Retrieved at 26-12-1425H

Endorsed by the National University Telecommunications Network

(NUTN), the Instructional Telecommunications Council(ITC), the

Western Cooperative for Educational Telecommunications

(WCET),Andthe Southern Regional Education Board (SREB) (2002).

Survey on Distance Faculty Compensation and Incentives

Models.RetrievedAt2-5-1425H

FROM:http://isc.temple.edu/schifter/survey/distance_survey_r2.htm

135

Ensminger, D. Surry, D. Porter, B. & Wright, D. (2004). Factors

Contributing to the Successful Implementation of Technology

Innovations. Educational Technology & Society, 7 (3), 61-72. Retrieved

at5-1-1427H.

From:http://www.ifets.info/journals/7_3/7.pdf

Evaluation Services Analysis & Planning Central Queensland

University(2002). Flexible Education (Distance Teaching) & (Advanced

Instructional Design/ Needs Assessment & Analysis): Evaluation

Questionnaire.

Retrievedat22-11-1425H.

From;http://ses.cqu.edu.au/next/flex_tchevalreq.htm

Garrison, D.R. (w.d) "An analysis and evaluation of audio

teleconferencing to facilitate education at a distance", The American

Journal of Distance Education. Retrieved on 11.6.1426

From:http://www.gogl.com/search=coen:Anxhg133T-

Aj:carbon.Cudenver.Edu/~carrison/pubs/issus.ntmltlnstruztional=&hl-

en//ang-ar.

Hill . J, James. K, Donald. L, Samir. S(2005). A Proposal for a

Distance Education Capability Maturity Model (Education-CMM)at

School of Computer Science and Information Systems Pace University.

FROM:http://utopia.csis.pace.edu/dps/2007/jkile/2005%20-

%20spring/DCS823/Education%20CMM/Education-CMM %20v2.0.pdf

Retrieved on 11.10.1428

Hiltz, S & Wu, D (2004) PREDICTING LEARNING FROM

ASYNCHRONOUS ONLINE DISCUSSIONS. Department of

Information Systems:New Jersey Institute of Technology.

Frpm:http://www.aln.org/publications/jaln/v8n2/pdf/v8n2_wu.pd

Retrieved on 8.10.1428

James, R. "Presse lmplementing the capability Matruity Model",

Amazon-E-Learning community on instructional Design.V10.0.

from: http://www.12manage.com/metnods-emm-ar.html

Retrieved at 16-10-1428H

136

Kemp, J.E., Morrison, G.R., & S.M. (1996). Designing Effective

Instruction. Upper Saddle River, NG: Prntice-Ha

Retrieved at 2/5/1426 H.

from:http:www.portfolio.fog.ccsf.cc.caus/~ISD/leadersnip.html

Machado, L & Machado, A (1997). "Evaluation at National open

University of Venezuela".

From:http://searcheric.org/scripts/texis.exe/scripts/asearch1

Retrieved at 29-11-1425H.

Mary, B& Chrissi ,S (2003) CMMI: Guidelines for Process

integration & Product improvement. Amazon – E-Learning community

on instructional Design. V11.0.

from: http://www.12manage.com/metnods-emm-ar.html

Retrieved at 16-10-1428H

Murugan, K (1998). "Evaluation practices at the Indira Gandhi national open university".

From:http://www.fernuni-hageh.de/ZIFF

Retrieved at 22-11-1425H.

Morrison, G. Ross, S, & Kemp, J. (2001) Designing effective

instruction. New York, NY: John Wiley & Sons, Inc. Retrieved at13-6-

1426H. from:

from http://en. Wikibooks.org/wiki/Instructional_Design

Mcgriff, J. (2000) "Instructional system Design (ISD): using the

ADDIE Model. Instructional System, College of Education.

From:http://www.seus.gwu.edu/~sbraxton/ISD/general-phases.html

Retrieved at 29/4/1426 H

Neuhauser, C (2004). Madonna University The Journal of

interactive On Line Learning.

From: www.ncolr.org/jiol/issues/PDF/3.1.3.pdf

Retrieved at 16-10-1428H.

Office of Education Assessment (2001).Course Evaluation Form:

Form I, Form X Form F. . Retrieved at 29/4/1426 H

137

From:http;//www.washingtion.edu/oea/iasform.htm

Potter, G (1998). "The Evaluation of distance education at The

university of Victoria".

From:http://searcheric.org/scripts/texis.exe/scripts/asearch17, Retrieved

at 28-10-1425H.

Rathore, H. & Schuemer, R (1998). "Evaluation concepts &

practice in selected distance education institution", Hagen: fern

universitat.

Rekkedal, T. quality Assessment & Evaluation Basic Philosophies,

Concepts & Practices at NKI, Norway. Research & Development

department.

From: http://nettskolen.nki.no/forskning/34/quality.html

Retrieved at 11-8-1426H.

Sherry, L. (1996). Issues in Distance Learning. International

Journal of Educational Telecommunications, 1 (4), 337-365

From: http://carbon.cudenver.edu/~lsherry/pubs/issues.html

Retrieved at 20-10-1425H.

Stewart, R& Coffman (1998). Needs Assessment: A Systematic

Approach for Successful Distance Education. ERIC Document

Reproduction Service No. ED431384.

from:http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDeta

ils/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED43

1384&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=ED431384 Retrieved

at 2-5-1426H

Willis, B. (1992). "Instructional development for distance

education: ERIC Document Reproduction Service No. ED. 351 007.

Retrieved on 13.6.1426.

from http://www.ericdigests.org/1992-1/distance.htm

Woodley, A (1998). "Programmer evaluation at the British open

university".

From:http://searcheric.org/scripts/texis.exe/scripts/asearch1,

Retrieved at 13-11-1425H.

Yong, Y& eornelious, L "Preparing Instructors for Quality Online

Instruction", Mississippi state University. Retrieved at 28-4-1426H.

138

From:http://www.westga.edu/~distance/ojdla/spring81/yang81.htm

139

انالحق

141

(2)ڂٿكٵ

جطرحچس أ٪حء ىثس جپطى:ربٻځ

141

بسم هللا الرحمن الرحيم

أفد سعادتكم بأنن أقوم بدراسة تقومة لتجربة الجامعة العربة المفتوحة ف تصمم برنامج ة الماجستتتتتر فتتتت التتتتعلم عتتتتن بعتتتتد بمدنتتتتة الرتتتتاض وذلتتتتج استتتتكماال للحصتتتتول علتتتتى درجتتتت

.بإشراف سعادة الدكتور بدر بن عبد هللا الصالح( تخصص تكنولوجا التعلم)التربة

ومن بن متطلبات الدراسة تصمم وتوزع استبانتن لجمتع المعلومتات متن أعضتاء التتدرس

:والطالب بالجامعة العربة المفتوحة حث شملت محاورهما على ادئ التصمم التعلم ف مقررات التعلم عن بعتد فت التعرف على مدى توظف مب

.الجامعة العربة المفتوحة

التعتتتتتترف علتتتتتتى متتتتتتدى استتتتتتتخدام الوستتتتتتائط المتعتتتتتتددة فتتتتتت نظتتتتتتام التوصتتتتتتل(DeliverykSystem )ف البرنامج الدراس للجامعة العربة المفتوحة.

ت ف الجامعة التعرف على مدى كفاءة خدمات التعلم اإللكترونة على شبكة اإلنترن .العربة المفتوحة

التعرف على المعوقات الت تواجه تنفذ تصمم البرنامج التعلمت للجامعتة العربتة .المفتوحة ف التعلم عن بعد

كما ستم استخدام مقاس لكرت لتقدر رأي الطالب وأعضتاء هئتة التتدرس تجتاع العبتارات

:وستستخدم عبارات وأوزان خمسة للتقدر ال أوافق تماما وافقال أ غر متأكد وافقأ وافق تماماأ2 1 3 0 1

وتتشرف الباحثة بتكرم سعادتكم بتحكم االستبانتن وأشكر لكم اقتطاع جزء من وقتكم الثمتن .ف تحكمها

وتفضلوا بقبول وافر شكري وتقدري على تعاونكم

الباحثة رحاب بنت عبد العزز المخضوب

:هم تفضم اصتخذاو يقبس يتذسج بأسبع دسخبث

ال أوافق تماما ال أوافق أوافق أوافق تماما1 3 0 1

142

االستبانة الخاصة بأعضاء هئة التدرس لتقوم تجربة الجامعة العربة المفتوحة ف تصمم برنامج التعلم عن بعد بمدنة الراض

(اختبس)االصى

..............................................

:انؤهم انعه

...............................................

:عذد فصىل انتذسش ببندبيعت انعشبت انفتىحت

................................................

:انتخصص

................................................

) (يتفشغ خزئب ) ( هب يتفشغ ك: انتفشغ

) (ركش ) ( أث : اندش

.التعرف على مدى توظف مبادئ التصمم التعلم ف مقررات التعلم عن بعد ف الجامعة العربة المفتوحة: المحور األول

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها لمحورل

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

بةمناسغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

.أهداف المقررات واضحة ومكن قاس درجة تحققها (1

0) للدراسة المتقدمن ةللبرنامج معار لقاس قدرات الطلب

.للتأكد من استعدادهمف الجامعة

3) تصمم المقررات أخذ ف االعتبار اختالف القدرات

.للمتعلمن ةالفرد

1) تصمم المقررات ذو استراتجة واضحة لتحقق أهداف

.البرنامج

2) تتمز المقررات بمرونة محتواها الستعاب المستجدات

.ف المجال

3)

س ف توجد خطة توصفه لتنفذ المقرر الدراالوسائط , أسالب التدرس, األهداف) البرنامج

....(,التقوم, المستخدمة

1

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها لمحورل

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

بةمناسغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

.لها محتوى المقررات حقق األهداف الموضوعة (2

8) بشكل عام منظمة بتسلسل تموضوعات المقررا

.منطق

.) مناسبة لتحقق أهداف ( واجبات الدراسة)مهام التعلم

.المقرر

.وفر المقرر نشاطات ومهام تعلم جماعة (12

.تصمم المقررات أخذ باالعتبار أسالب تعلم مختلفة (11

2

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها لمحورل

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

بةمناسغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

.تدرج بناء المقرر من المفاهم إلى التطبقات (10

13) التغذة الراجعة لمهام وأسئلة الطالب بناءة وتقدم ف

.بوقتها المناس

11) نة على األهداف لتقوم أداء تستخدم معار محددة مب

.المتعلم ف المقرر

12) ,معرف) تقس عملة التقوم مهارات متنوعة للمتعلمن

(.مهاري, وجدان

.تم تقوم كل مقرر دراس ف البرنامج بصفة دورة (13

3

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها لمحورل

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

بةمناسغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

.تم تقوم أداء أعضاء هئة التدرس بصفة دورة (12

18) من قبل جهات داخلة تمثل برنامج الدراس التم تقوم

.إدارة البرنامج

.من قبل جهات خارجة تم تقوم البرنامج الدراس (.1

02) (مستوى نموذج مطلوب لألداء)هناج محكات جودة

.تم تقوم المقررات على اساسها

01) تم تقوم أداء الطالب من خالل أسالب متنوعة

.....(.بحوث, حل مشكلة, مشارع)

4

ف البرنامج الدراس للجامعة ( DeliverykSystem)التعرف على مدى استخدام الوسائط المتعددة ف نظام التوصل : المحور الثان .العربة المفتوحة

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها اغة العبارةالتعدالت المقترحة لص للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

00) أثناء تدرس لمقررات ف الجامعة استخدمت

.مجالس المناقشة ف االتصال مع الطالب

03) إثناء تدرس لمقررات ف الجامعة استخدمت

.البرد االلكترون ف االتصال مع الطالب

01) لمقررات ف الجامعة استخدمت أثناء تدرس

محادثات الشبكة المتزامنة ف االتصال مع .الطالب

02) ف تسلم الواجبات( مودلالبرنامج )استخدمت

.وتغذتها الراجعة للطالب

03) برنامج )استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة

.المقررات سدرتف ( محاضر

5

.لتعرف على مدى كفاءة خدمات التعلم اإللكترونة على شبكة اإلنترنت ف الجامعة العربة المفتوحةا: المحور الثالث

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

02) على شبكة االنترنت ةلتعلم االلكترونخدمات ا .صل مع الطالباتسر تو

08) جذب اهتمام عرض المعلومات على الشبكة

.اهتمام الطالبالطالب

0.) ات صفحات شبكة االنترنت الخاصة بالمقرر

.هاأهدافتساعد الطالب على تحقق

32) تم إعدادي قبل تدرس المقررات على كفة

.عامل مع التقنات المستخدمةالت

31) مستوى الدعم الفن جد فما تعلق بالخدمات

.االلكترونة

6

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

30) ف تدرس اعلةعتقد أن برنامج محاضر ذو فا

.المقررات

33) االستخدام وسهولة برنامج مودل بسهولةتمز .وتسلم الواجبات والتغذة الراجعة للطلبة ماستال

7

.م عن بعدجامعة العربة المفتوحة ف التعلالتعرف على المعوقات الت تواجه تنفذ تصمم البرنامج التعلم لل: المحور الرابع

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر

سبةمنا مناسبة

غر مناسبة

.نظام االتصال مع الطالب غر مرض (31

.اللم تم توظف التقنات التعلمة بشكل فع (32

33) عدم كفاة استخدام وسائل االتصال الحدثة ذات

التقنة العالة من المعوقات الت أواجهها ف .مقررات التعلم عن بعد تصمم وتنفذ

32) عن أنظمة م المقررات ال ختلف كثرا تصم

.االنتساب المعتادة

................(: من فضلج حدد)معوقات أخرى ..................................................

مقترحات لتحسن عملة تدرس المقررات تود .........................(: حدد من فضلج)ذكرها

(1)ڂٿكٵ

جپ٣حپرحش وجپ٣الخ جطرحچس:ربٻځ

1

االستبانة الخاصة بالطالب لتقوم تجربة الجامعة العربة المفتوحة ف تصمم برنامج التعلم عن بعد بمدنة الراض

:معلوماث عامت

( ..........................................اختبس)االصى

...........................................: .......انضتىي

: ................................................انتخصص

) (ركش ) ( أث : اندش

2

.بة المفتوحةالتعرف على مدى توظف مبادئ التصمم التعلم ف مقررات التعلم عن بعد ف الجامعة العر: المحور األول

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

38) محتوى المقررات منظم بأسلوب واضح وقابل

.للفهم

3.) ملف كل بوضوح ف محددة أهداف المقررات

.مقرر

.المقررات متكاملة مع باق البرنامج (12

.محتوى المقررات تناسب مع قدراتج كمتعلم (11

10) حتوي دلل الدراسة للمقررات على بان شامل

.كل مقرر هشمل اضح على ماوو

3

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

.مجموعة المهام كانت ذات خبرات تعلمة مفدة (13

11) ررات خارات تدرس مختلفة تشمل المق

.لتعلمعلى المساعدت

.تم تدرب على مبادئ التعلم الذات (12

13) وجد إجابات نموذجة ألسئلة التقوم أثناء

.الدراسة الذاتة

.تقوم المدرس عادل ومنصف (12

4

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

18)

أثناء دراست للمقررات حصلت على تغذة قمة من ( قات على أدائاستجابات وتعل)راجعة

.أعضاء هئة التدرس

1.) حصل على درجات عالة ف بعض المقررات أ

.بالرغم من أن غر متمكن من المادة

22) أحصل على درجات منخفضة ف بعض .المقررات بالرغم من أن متمكن من المادة

وقدمون العون بونجاأعضاء التدرس كان إ (21 .الحاجة إلهم عند

تم تدرب على تقنات التعلم االلكترون عن (20 .بعد

5

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

مستوى اإلرشاد األكادم جد فما تعلق (23 .بشكل عام بالمساعدة التعلمة

أثناء دراسة المقررات تمكنت من االتصال مع (21 .الطالب اآلخرن بشكل جد

ولى أن ذهبت وماهعادة تكون لدي فكرة عن إ (22 .متوقع من ف المقررات الدراس

شعرت بأن أنتم إلى مجتمع المتعلمن ف (23 .الجامعة

درس بالمقرر ألنه ثر اهتمام أاستمتع وأنا (22 .ولب احتاجات

أنا راضعن خبرات التعلم ف بشكل عام كنت (28 .الجامعة

6

ف البرنامج الدراس للجامعة ( DeliverykSystem)لتعرف على مدى استخدام الوسائط المتعددة ف نظام التوصل ا: المحور الثان .العربة المفتوحة

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

ناسبةمغر مناسبة

استخدمت التسجالت الصوتة ف دراسة (.2 .المقررات

.استخدمت شرائط الفدو ف دراسة المقررات (32

استخدمت مركز مصادر التعلم ف دراسة (31 .المقررات

استخدمت األقراص المدمجة ف دراسة (30 .المقررات

برنامج )ة التعلمةاستخدمت الخدمات اإللكترون (33 .ف دراسة المقررات( محاضر

7

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

ناسبةمغر مناسبة

استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة (31 .ف دراسة المقررات( مؤتمرات الطالب)

برنامج )استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة (32 .ف تسلم الواجبات( مودل

استخدمت محادثات االنترنت ذات االتصال (33 .باشر ف التواصل مع أعضاء هئة التدرسالم

لكترون ف التواصل مع استخدمت البرد اإل (32 .أعضاء هئة التدرس

,الحاسب اآلل, المكتبة)التعلمة مصادر ال (38 .المتاحة مناسبة ومفدة....( شبكة االنترنت

8

.تعلم اإللكترونة على شبكة اإلنترنت ف الجامعة العربة المفتوحةالتعرف على مدى كفاءة خدمات ال: المحور الثالث

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

لخدمات مستوى الدعم الفن جد فما تعلق با (.3 .االلكترونة

مستوى اإلرشاد األكادم جد فما تعلق (22 .على الشبكة بالمساعدة التعلمة

االستعانة بالخدمات اإللكترونة كانت فعالة (21 .بالنسبة ل

ةعلى الشبك ةستخدم خدمات التعلم االلكترونا (20 .بسهولة ومرونة

ة االلكترون بما تحتوه صفحات موقع الجامع (23, المودل, برنامج محاضر, منتدات مناقشة)من

منظم مصممة بأسلوب.....( مؤتمرات الطالب .ومرن ف االستخدام

9

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر مناسبة

حاسبالنظام قوم بتحمل زائد على ذاكرة (21 .الطالب

عززت دافعة التعلم ةااللكترون مخدمات التعل (22 .لدي

رفعت نسبة التفاعل ةااللكترون معلخدمات الت (23 .مع المادة التعلمة

استخدمت برنامج محاضر بكفاءة أثناء دراست (22 .لمقررات الجامعة

.برنامج المودل عمل بكفاءة ف تسلم الواجبات (28

ة ف دراست اعلمؤتمرات الطلبة كانت ذات ف (.2 .للمقررات

11

.التعرف على المعوقات الت تواجه تنفذ تصمم البرنامج التعلم للجامعة العربة المفتوحة ف التعلم عن بعد: عالمحور الراب

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر

ناسبةم

بعزلة عن المجتمع الجامع والتفاعل الشعور (82 .رسنامع الد

.م محدودةخدمات التوجه واإلرشاد األكاد (81

.المواد الدراسة ال تتناسب مع الدراسة الذاتة (80

.غر مرض عنظام االتصال مع االساتذ (83

.الل فع لم تم توظف التقنات التعلمة بشك (81

11

العبارة مدى وضوح العبارة

مدى مناسبتها للمحور

مدى مناسبتها التعدالت المقترحة لصاغة العبارة للمقاس

واضحةغر واضحة

مناسبةغر مناسبة

مناسبةغر

ناسبةم

عات الصعبة بحث لم ووجد العدد من الموض (82 .أتمكن من دراستها ذاتا

أجد الكتب البدلة الخارجة أفضل من كتب (83 .الجامعة

..............(:حدد من فضلج)معوقات أخرى (82...............................................

........(:جدد من فضلج)تود ذكرها مقترحات (88...............................................

12

(7)ڂٿكٵ

ٶحتڃس ذأظبحء جحملٻڃني

13

ٶحتڃس ذأظبحء جحملٻڃني(:7)ڂٿكٵ

:رأثى يىؽه .د ضٻنىپىؾح جپط٫ٿځ ٺٿس جؼب٫ٿڃني ذحپح : محذ ػىد محذ/ د

جپطذس ؾحڂ٫س قٿىجڄذٻٿس جپط٫ٿځ حڂى ضٻنىپىؾ ,جپط٫ٿځضٻنىپىؾح وٺطىجز يف :سبع احلغ. د أطحي ڂح٪ى يف ض٫ٿځ جغبحد وضڃځ چ٧ځ جپط٫ٿځ ٶځ جؼبنحىؽ و٢ٵ جپطى ؾحڂ٫س جؼبٿٹ ٫ىو : انششذ أثى ػبله. د

ٺٿس جؼب٫ٿڃني جپٿٯس جپ٫ذس أطحي ڂح٪ى ڂنحىؽ و٢ٴ ضى : ذ انشايعؼذ ث زل.د

وٺطىجه يف ضٻنىپىؾح جپط٫ٿځ جؼبإس جپ٫حڂس پٿط٫ٿځ جپٳ وجپطىد جپطٷ : ػبدل عشاب. د

جپط٫ٿځ ٺٿس جؼب٫ٿڃني ذحپح ضٻنٿىعبحأطحي ڂحٸ : ػجذ احلبفظ زلذ عاليخ

أطحي ڂحٸ ضٻنىپىؾح جپط٫ٿځ ٺٿس جؼب٫ٿڃني ذحپح : شػجذ انشمح ث طبحل انؼبي. د

ٶځ وحتٽ وضٻنىپىؾح جپط٫ٿځ ٺٿس جپطذس ؾحڂ٫س جؼبٿٹ ٫ىو/ ضٷنحش جپط٫ٿځ, أطحي ڂح٪ى : د ػىع ث ؽغني انزىدس.أ

ٺٿس جپطذس ؾحڂ٫س جؼبٿٹ ٫ىو أطحي ضٻنىپىؾح جپٻڃرىض يف جپط٫ٿځ : ؽبفظ ئمسبػموؽذ انغذ

أطحي ڂح٪ى ٢ٴ ضى جپٿٯس جپ٫ذس ٺٿس جؼب٫ٿڃني ذحپح : ير يغين انؼزيب

ڂح٪ى ڂى ٲ٨ جعبحڂ٫س جپ٫ذس جؼبٳطىقس يف جؼبڃٿٻس . أىټ جپطذس ؾحڂ٫س جؼبٿٹ ٫ىو ٺٿس جپطذس/ أطحي ڂحٸ جپ٫ذس جپ٫ىوس

14

(4)ڂٿكٵ

جطرحچس أ٪حء ىثس جپطى

15

بانة الخاصة بأعضاء هئة التدرس لتقوم تجربة الجامعة العربة المفتوحة ف تصمم االست برنامج التعلم عن بعد بمدنة الراض

(اختبس)االصى

..............................................

:انؤهم األكبد

...............................................

:ش ببندبيعت انعشبت انفتىحتيذة انتذس

................................................

:انتخصص

................................................

) (يتعبو) ( يتفشغ : طبعت انىظفت ببندبيعت

) (ركش ) ( أث : اندش

) (غش صعىدت ) (صعىدت : ندضتا

16

التعرف على مدى توظف مبادئ التصمم التعلم ف مقررات التعلم عن بعد ف : المحور األول .الجامعة العربة المفتوحة

العبارةأوافق تماما

ال أوافق أوافقال أوافق إطالقا

8.) مكن قاس بحث واضحة الدراسةأهداف المقررات

.درجة تحققها

.2) ةقدرات الطلباالختبارات القبلة للبرنامج تقس بصدق

.للتأكد من استعدادهمللدراسة بالجامعة المتقدمن

.1) أخذ ف االعتبار اختالف الدراسة تصمم المقررات

.للمتعلمن ةالقدرات الفرد

.الطالب المختلفةتلب المقررات الدراسة حاجات (0.

.3) ستخدم ف تصمم المقررات استراتجات تعلم وتعلم

مناسبة لتحقق أهداف البرنامج

.1) تتمز بمرونة محتواها الستعاب الدراسة المقررات

.المعن المستجدات ف المجال

.2)

توجد خطة توصفه لتنفذ المقرر الدراس ف الوسائط , التدرس أسالب, األهداف) البرنامج

....(,التقوم, المستخدمة

.لها محتوى المقررات حقق األهداف الموضوعة (3.

.تم تنظم مفردات المحتوى وفقا للتسلسل المنطق (2.

.8) مناسبة لتحقق أهداف ( واجبات الدراسة)مهام التعلم

.المقرر المعن

17

العبارةأوافق تماما

ال أوافق أوافقال أوافق إطالقا

.ةوفر نشاطات ومهام تعلم جماعت اتالمقرر (..

.تصمم المقررات أخذ باالعتبار أسالب تعلم مختلفة (122

.تدرج بناء المقرر من المفاهم إلى التطبقات (121

120) تستخدم معار محددة مبنة على األهداف لتقوم أداء

.المتعلم ف المقرر

123) ,معرف) متنوعة للمتعلمن مجاالتتقس عملة التقوم

.(مهاري, وجدان

.تم تقوم كل مقرر دراس ف البرنامج بصفة دورة (121

.تم تقوم أداء أعضاء هئة التدرس بصفة دورة (122

123) إدارة من قبلالبرنامج الدراس داخلا تم تقوم

.الجامعة

122) من قبل جهات خارجة تم تقوم البرنامج الدراس .معتمدة

128) مستوى ) محكات جودةلى اساس تم تقوم المقررات ع

(.نموذج مطلوب لألداء

12.) منها تم تقوم أداء الطالب من خالل أسالب متنوعة

.....(.بحوث, حل مشكلة, مشارع)

18

التعرف على مدى استخدام الوسائط المتعددة ف نظام التوصل : المحور الثان(DeliverykSystem ) العربة المفتوحةف البرنامج الدراس للجامعة.

ابدا قلال بكثرة دائما العبارة

112) استخدم البرد االلكترون ف االتصال مع

.الطالب

111) استخدم محادثات الشبكة المتزامنة ف االتصال

.مع الطالب

110) ف تسلم الواجبات( مودلالبرنامج )استخدم

.وتغذتها الراجعة للطالب

113) برنامج )لكترونة التعلمةالخدمات اإل استخدم

.المقررات سدرتف ( محاضر

111) ف ( مثل البوربونت)استخدم برامج العروض

تدرس المقررات

112) الفالش )استخدم برمجات الوسائط المتعددة مثل

ف تدرس المقررات...( أو درم وفر

19

لكترونة على شبكة اإلنترنت ف الجامعة التعرف على مدى كفاءة خدمات التعلم اإل: المحور الثالث

.العربة المفتوحة

العبارةأوافق تماما

أوافقال أوافق

ال أوافق إطالقا

113) على شبكة االنترنت ةم االلكترونخدمات التعل

.صل مع الطالباتسر تو

112) جذب اهتمام عرض المعلومات على الشبكة

.اهتمام الطالبالطالب

118) ات تساعد نترنت الخاصة بالمقررصفحات اال

.المقررات أهدافالطالب على تحقق

11.) قبل تدرس المقررات على كفة تدرب تم

.التعامل مع التقنات المستخدمة

102) مستوى الدعم الفن جد فما تعلق بالخدمات

.االلكترونة

101) ف تدرس اعلةعتقد أن برنامج محاضر ذو فا

.المقررات

100) ماستالاالستخدام ف برنامج مودل بسهولةتمز

.وتسلم الواجبات

21

جامعة العربة التعرف على المعوقات الت تواجه تنفذ تصمم البرنامج التعلم لل: المحور الرابع .م عن بعدالمفتوحة ف التعل

العبارةأوافق تماما

أوافقال أوافق

ال أوافق إطالقا

.التصال مع الطالب غر مرضنظام ا (103

.اللم تم توظف التقنات التعلمة بشكل فع (101

102) أنظمة االنتساب شبه بتصمم المقررات

..المعتادة

.ورش العمل والتدرب إلعداد المحاضرن قللة (103

102) ورش العمل والتدرب إلعداد المحاضرن

.ضعفة المستوى

108) ةة التحتة لالتصال على كفاءؤثر ضعف البن

.التعلمة بالجامعة ةالخدمات االلكترون

(: من فضلج حدد)معوقات أخرى ........................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................................................................

....

21

(: حدد من فضلج)مقترحات تود ذكرها.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

.................................................................................................

22

(1)ڂٿكٵ طرحچس جپ٣حپرحش وجپ٣الخج

23

االستبانة الخاصة بالطالب لتقوم تجربة الجامعة العربة المفتوحة ف تصمم برنامج التعلم عن بعد بمدنة الراض

:معلوماث عامت

(اختبس)االصى

..........................................

:اندش

( ) ركش ) ( ث أ

:انضتىي

..................................................

:انتخصص

................................................

:اندضت

) ( غش صعىدت ) ( صعىدت

.............................انشخبء ركشهب

24

ى توظف مبادئ التصمم التعلم ف مقررات التعلم عن بعد ف التعرف على مد: المحور األول .الجامعة العربة المفتوحة

العبارةأوافق تماما

ال أوافق أوافقال أوافق إطالقا

10.) دعم محتوى المقررات منظم بأسلوب واضح

.التعلم

132) بوضوح ف ملف كل محددة أهداف المقررات

.مقرر

.بعضها متكاملة معمج ف البرنا المقررات (131

130) حتوي دلل الدراسة للمقررات على بان شامل

.كل مقرر هشمل اضح على ماوو

133) كانت ذات خبرات تعلمة الواجبات والمشارع

.مفدة

131) تشمل المقررات خارات تدرس مختلفة

.لتعلمعلى المساعدت

.تم تدرب على مبادئ التعلم الذات (132

133) وجد إجابات نموذجة ألسئلة التقوم أثناء

.الدراسة الذاتة

.تقوم األستاذ ألدائ تسم بالعدل واإلنصاف (132

138)

أثناء دراست للمقررات حصلت على تغذة قمة من( استجابات وتعلقات على أدائ)راجعة

.أساتذت

25

العبارةأوافق تماما

ال أوافق أوافقال أوافق إطالقا

13.) حصول على درجات عالة رجع إلى ما

.ن خبرة أثناء دراسة المقرراتاكتسبته م

112)

خفضة ف بعض على درجات من تحصلالعلمة من المادة تمكنالمقررات بالرغم من

.فها

111) بونجاأعضاء هئة التدرس بالجامعة إ

.وقدمون العون عند الحاجة إلهم

.بمناس قدم ف وقت ت واستفسارت أسئلالرد على (110

113) على تقنات التعلم االلكترون عن تم تدرب

.بعد

111) اإلرشاد األكادم قدم المساعدة التعلمة

.المناسبة

112) أثناء دراسة المقررات تمكنت من االتصال مع

.الطالب اآلخرن بشكل جد

113) إلى مجتمع المتعلمن ف ائانتمب شعرت

.الجامعة

112) ثر اهتمام درس بالمقرر ألنه أاستمتع وأنا

.ولب احتاجات

118) اشعر بالرضا عن خبرات التعلم ف الجامعة

.بصفة عامة

26

التعرف على مدى استخدام الوسائط المتعددة ف نظام التوصل : المحور الثان(DeliverykSystem )ف البرنامج الدراس للجامعة العربة المفتوحة.

بداأ قلال بكثرة دائما العبارة

استخدمت التسجالت الصوتة ف دراسة (.11 .المقررات

ف دراسة التعلمة الفدواستخدمت برامج (122 .المقررات

المتواجد ف استخدمت مركز مصادر التعلم (121 .ف دراسة المقررات الجامعة

األقراص برامج تفاعلة على استخدمت (120 .ف دراسة المقررات (CD)المدمجة

برنامج )استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة (123 .ف دراسة المقررات( محاضر

استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة (121 .ف دراسة المقررات( مؤتمرات الطالب)

برنامج ) استخدمت الخدمات اإللكترونة التعلمة (122 .ف تسلم الواجبات( مودل

رنت ذات االتصال استخدمت محادثات االنت (123 .المباشر ف التواصل مع أعضاء هئة التدرس

لكترون ف التواصل مع استخدمت البرد اإل (122 .أعضاء هئة التدرس

,الحاسب اآلل, المكتبة)التعلمة مصادر ال (128المتاحة بالجامعة مناسبة ....( شبكة االنترنت

.ومفدة

27

دى كفاءة خدمات التعلم اإللكترونة على شبكة اإلنترنت ف الجامعة التعرف على م: المحور الثالث

.العربة المفتوحة

العبارةأوافق تماما

أوافقال أوافق

ال أوافق إطالقا

12.) مستوى الدعم الفن جد فما تعلق بالخدمات

.االلكترونة

132) صفحات موقع الجامعة االلكترون مصممة

.مرن ف االستخدام بأسلوب

131) قوم بتحمل زائد للجامعة الموقع االلكترون

اآلل أثناء استخدام الطالب حاسبعلى ذاكرة .خدمات التعلم المتاحة

130) رفعت نسبة التفاعل ةااللكترون مخدمات التعل

.مع المادة التعلمة

133) دراست كان ذا فاعلة ف برنامج محاضر .مقرراتلل

.عمل بكفاءة ف تسلم الواجباتبرنامج المودل (131

132) ة ف دراست اعلمؤتمرات الطلبة كانت ذات ف .للمقررات

التعرف على المعوقات الت تواجه تنفذ تصمم البرنامج التعلم للجامعة العربة : المحور الرابع .المفتوحة ف التعلم عن بعد

28

العبارةأوافق تماما

أوافقال أوافق

ال أوافق إطالقا

133) بعزلة عن المجتمع الجامع والتفاعل مع اشعر

.رسناالد

.م محدودةخدمات التوجه واإلرشاد األكاد (132

138) صعب فهمها لعرضها بطرقة المواد الدراسة

.ال تتناسب مع الدراسة الذاتةتقلدة

.غر مرض عنظام االتصال مع االساتذ (.13

.التوظف التقنات التعلمة بشكل فع لم تم (122

121) عات الصعبة بحث لم ووجد العدد من الموض

.أتمكن من دراستها ذاتا

120) أجد الكتب البدلة الخارجة أفضل من كتب

.الجامعة

123) البنة التحتة لالتصال ضعفة بحث تؤثر على مدى االستفادة من الخدمات التعلمة على موقع

.الجامعة االلكترون

(:..............حدد من فضلج)معوقات أخرى ....................................................................................................................................................................................

........ ............................................................

..................................

(:حدد من فضلج)مقترحات تود ذكرها

29

...............................................................................................

...............................................................................................

...............................................................................................

...............................................................................................

...............................................................................................