· * As programacións didácticas do departamento de Filosofía do I.E.S. Espiñeira inclúen os seguintes elementos: a) Introdución e contextualización. b) Contribución ao desen

PROGRAMACIÓN DEPARTAMENTO

DE FILOSOFÍA

IES ESPIÑEIRA DE BOIRO

CURSO 2015-16

Profesor e Xefe de Departamento: José Carou Rey

* As programacións didácticas do departamento de Filosofía do I.E.S. Espiñeira inclúen os seguintes elementos:

a) Introdución e contextualización.

b) Contribución ao desenvolvemento das competencias clave. Concreción que recolla a relación dos estándares de aprendizaxe avaliables da materia que forman parte dos perfís competenciais.

c) Concreción, de ser o caso, dos obxectivos para o curso.

d) Concreción para cada estándar de aprendizaxe avaliable de:

1º. Temporalización.

2º. Grao mínimo de consecución para superar a materia.

3º. Procedementos e instrumentos de avaliación.

e) Concrecións metodolóxicas que require a materia.

f) Materiais e recursos didácticos que se vaian utilizar.

g) Criterios sobre a avaliación, cualificación e promoción do alumnado.

h) Indicadores de logro para avaliar o proceso do ensino e a práctica docente.

i) Organización das actividades de seguimento, recuperación e avaliación das materias pendentes.

j) Organización dos procedementos que lle permitan ao alumnado acreditar os coñecementos necesarios en determinadas materias, no caso do bacharelato.

k) Deseño da avaliación inicial e medidas individuais ou colectivas que se poidan adoptar como consecuencia dos seus resultados.

l) Medidas de atención á diversidade.

m) Concreción dos elementos transversais que se traballarán no curso que corresponda.

n) Actividades complementarias e extraescolares programadas por cada departamento didáctico.

ñ) Mecanismos de revisión, avaliación e modificación das programacións didácticas en relación cos resultados académicos e procesos de mellora

INDICE DE PROGRAMACIÓNS

− 1º BACHARELATO..................FILOSOFÍA

− 1º BACHARELATO..................ANTROPOLOXÍA

− 1º E 3º DE E.S.O.........................VALORES ÉTICOS

− 2º E.S.O. .....................................EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA E OS D.H.

− 4º E.S.O ......................................EDUCACIÓN ÉTICO-CÍVICA

− 2º BACHARELATO...................HISTORIA DA FILOSOFÍA

1º BACHARELATO FILOSOFÍA

A- INTRODUCIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN

VALORACIÓN PREVIA DA

MATERIA

LEXISLACIÓN DE REFERENCIA

CONTEXTO PROPIAS PROXECTO

EVOLUCIÒN

Artigo 24 do Real Decreto 1105/2014 , do 26 de decembro, polo que se establece o currículo básico da Educación Secundaria Obrigatoria e do Bacharelato, sobre a programación docente, de acordo coa Lei Orgánica 8/2013 , do 9 de decembro para a mellora da calidade educativa.

Primeiro

E unha materia fragmentada en bloques non comunicados máis que no límite: Psicoloxía, lóxica, metafísica, propedeútica, ética e dereito-ciudadanía

Pouca carga horaria para un temario moi extenso. Isto fai que para cumprir os obxectivos do programa oficial

Baixo nivel de lectura

Interculturalidade

Primeiro

A materia ten unha dobre función:

Procedimental ou aprender a usar os recursos metodolóxicos:

Background de coñecementos ou ter presentes as principais cuestións que afectan a calquera das partes – epistemoloxía, dereito, etc- que compoñen a materia

Intensificase o contido práctico da materia con fincapé nos contidos de lóxica.

Se traballa con fragmentos de textos cunha dobre finalidade: acostumarse a linguaxe filosófica e adquirir a metodoloxía do comenta rio de texto filosófico

Formación nas ferramentas básicas da oratoria e a retórica

Fomento da lectura dunha forma exhaustiva

Fomento da cultura democrática

Aínda que esta materia non figura no plan de centro coma integrante no proxecto – está delimitado a ESO- o desenrolo de software propio para a ensinanza da lóxica fai que o compoñente TIC sexa moi pronunciado.

Este ano dase a opción de traballar cos textos de lectura en formato electrónico.

Segundo

Necesidade de diferenciación da materia de historia. A historia da filosofía é unha historia do pensamento non unha sucesión no tempo de biografías.

O traballo con fichas do CIUG choca cos obxectivos da materia o centrarse en nove autores. A materia esixe o desenrolo dos 24 séculos de filosofía

Traballar en vistas o exame de selectividade.

Presión pola selectividade

Segundo

Especial importancia do contexto histórico e cultural. As introducións previas de contextualización pasan a ter un 20% de peso na ponderación da selectividade.

Dar as fichas do grupo de traballo da CIUG os alumnos na primeira semana do curso

Traballo con textos longos. Fronte o texto- fragmento o alumno ten que ler e aprender a analizar capítulos ou opúsculos.

Fomenta- lo espírito crítico e analítico

B- CONTRIBUCIÓN Ó DESENVOLVEMENTO DAS COMPETENCIAS CLAVE. RELACIÓN DOS ESTÁNDARESDE APRENDIZAXE AVALIABLES DA MATERIA QUE FORMAN PARTE DOS PERFIS COMPETENCIAIS.

COMPETENCIAS ESTÁNDARES DE APRENDIZAXE

Comunicación lingüística

(CCL)

•1.1 Argumenta e razoa as opinións de forma oral e escrita con claridade e coherencia •1.2 Diserta de maneira oral e escrita sobre as teses fundamentais das correntes máis importantes d o pensamento occidental •1.3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental •1.4 Le e analiza con rigor fragmentos de textos filosóficos significativos •1.5 Identifica e expresa de un modo claro e razoado os elementos e as problemáticas do pensamento occidental

Competencia matemática e competencias básicas

en ciencias e tecnoloxía

• 2.1 Explica os obxecti vo, funcións e os principios das ciencias

• 2.2 Usar con rigor os conceptos epistemolóxicos do pensamento científico

• 2.3 Razoa a orde lóxica do proceso de coñecemento identificando os seus elementos

• 2.4 Analiza fragmentos de textos breves e significativos de pensadores da ciencia

• 2.5 Identifica e reflexiona acerca de

(CMCCT) problemas comúns ós campos filosófico e científico

• 2.6 Explica e comparar as distintas cosmovisións acerca do universo

• 2.7 Explica e describe as características esenciais das interpretacións rel ativista e cuántica da realidade

• 2.8 Coñece e explica as consideracións filosóficas implicadas na teoría da evolución

Competencia dixital (CD)

a) 3.1 Investiga e selecciona información extraída de internet identificando as fontes solventes

b) 3.2 Usa as po sibilidades das novas tecnoloxías para ampliar e consolidar a información

c) 3.3 Constrúe glosarios de conceptos manexando as novas tecnoloxías

d) 3.4 Elabora esquemas, táboas, mapas conceptuais

Competencia de aprender

a aprender (CAA)

5.4.1 Analiza de maneira crítica os textos de pensadores identificando as problemáticas, as solucións expostas, a orde da argumentación, etcétera 6. 4.2 Elabora listas de vocabulario de conceptos para comprendelos e usalos con rigor 7.4.3 Elabora con rigor esquemas, táboas, map as conceptuais 8. 4.4 Recoñece as preguntas e os problemas filosóficos característicos do pensamento occidenta l 9. 4.5 Usa a capacidade abstractiva para comprender os problemas metafísicos do pensamento occidental 10.4.6 Realiza análises críticos das problemática s metafísicas do pensamento occidental 11. 4.7 Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos do pensamento occidental disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 12.4.8 Reflexiona sobre as implicacións que a fectan á visión do ser humano en cada cosmovisión filosófico-científica estudada 13. 4.9 Utiliza os elementos e as regras do razoamento da lóxica de enunciados 14.4.10 Distingue os argumentos válidos das falacia s

Competencia social e

1. 5.1 Constrúe glosarios de conceptos de maneira colaborativa 2. 5.2 Extrae conclusións sobre a inquietude do ser humano por transformar e dominar a natureza e extraer as conclusións das consecuencias desta situación 3.5.3 Participa en debates acerca dos tem as fundamentais do pensamento occidental 4. 5.4 Realiza proxectos de grupo sobre as temáticas centrais do pensamento occidental 5. 5.5 Identifica e expón en qué consiste o compoñente cultural e social do ser humano que xord e no proceso de humanización 6.5.6 Argume nta e debate con coherencia sobre as implicacións de adoptar prexuízos etnocéntricos par a xulgar os seres humanos e as culturas 7. 5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica

cívica (CSC)

para dirixir a acción humana 8. 5.8 Explica e razoa os obxectivos e función da ética 9. 5.9 Analiza textos breves e significativos dos filósofos representantes das principais correntes éticas e do desenvolvemento psicolóxico moral do individuo 10. 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 11.5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado 12. 5.12 Analiza textos breves e significativos acerca do concepto de Estado 13. 5.13 Valora e utiliza a capacidade argumentativa, de maneira oral e escrita, contra a arbitrariedade, o autoritarismo e a violencia 14.5.14 Coñec e e utiliza as ferramentas do diálogo na resolución de dilemas e conflitos dentro dun grupo humano 15. 5.15 Reflexiona por escrito sobre as posibilidades do pensamento utópico 16. 5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética 17. 5.17 Formula correctamente os interrogantes filosóficos radicais que deben estar á base da creación do proxecto vital: “qué son?”, “qué fago?” , “por qué?”, “para qué?”, etcétera

Sentido da iniciativa e

espírito emprendedor (CSIEE)

•6.1 Diserta sobre as condicións naturais e adquiridas do ser humano para a innovación e a capacidade creativa que caracterizan á nosa especie •6.2 Expresa de maneira crítica as ideas éticas sobre a virtude, felicidade, xustiza, etcét era, aportando exemplos do seu cumprimento e incumprimento •6.3 Utiliza conceptos filosóficos aplicados ó contexto empresarial •6.4 Formula correctamente os interrogantes filosóficos radicais que deben estar á base da creación dun proxecto laboral: “qué son? ”, “qué fago?”, “por qué?”, “para qué?”, etcétera •6.5 Deseña un proxecto vital ou empresarial sobre a base da filosofía, valorando a íntima relación entr e os pensamentos e as accións •6.6 Valora a posibilidade de crear tarefas innovadoras, valorando a funci ón e a importancia das persoas emprendedoras para a construción e o avance da cultura

Conciencia e expresións

culturais (CCEC)

1. 7.1 Explica a orixe racional do saber filosófico diferenciándoo de expresións non racionais como a maxia, a relixión ou a superstición 2. 7.2 Recoñece as principais problemáticas filosóficas características de cada etapa cultural europea 3. 7.3 Coñece e explica teorías acerca do coñecemento e da verdade 4. 7.4 Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas que s uscita o coñecemento metafísico da realidade 5. 7.5 Identifica e expón en qué consiste o compoñente cultural e adquirido do ser humano nos procesos de antropoxénese e humanización 6. 7.6 Diserta acerca do ser humano en tanto produto dunha dialéctica evolutiva en tre o xeneticamente innato e o culturalmente adquirido 7. 7.7 Contrasta e relaciona as diversas concepcións filosóficas acerca do ser humano 8. 7.8 Contrasta e relaciona as expresións simbólicas fundamentais no contexto da cultura occidental 9.7.9 Coñece e describ e os elementos fundamentais da reflexión estética sobre o arte 10.7.10 Entende o valor filosófico da literatura 11.7.11 Coñece a visión filosófica da música 12. 7.12 Analiza textos breves e significativos acerca da retórica e da argumentación

C-CONCRECIÓN DOS OBXECTIVOS DO CURSO

UNIDADE 1

1. Coñecer a orixe da filosofía como discurso racional fronte ao relato mítico na antiga Grecia. 2. Describir os trazos esenciais da filosofía. 3. Diferenciar adecuadamente os grandes temas e problemas da investigación filosófica. 4. Distinguir os grandes períodos da evolución da filosofía occidental.

UNIDADE 2

1. Coñecer as distintas explicacións sobre a orixe do animal humano. 2. Coñecer o carácter da evolución humana e o lugar que ocupa o ser humano na evolución dos seres vivos. 3. Comprender as distintas etapas do proceso de hominización.

4. Recoñecer os trazos específicos do animal humano. 5. Analizar os problemas filosóficos do feito evolutivo.

UNIDADE 3

1. Delimitar conceptualmente as ideas de natureza e cultura. 2. Entender as dimensións cultural e social do ser humano e analizar os elementos que as constitúen. 3. Recoñecer a multiplicidade de culturas humanas e as diferentes actitudes que se dan ante a diversidade cultural. 4. Coñecer o concepto de identidade cultural e saber distinguir os usos que se fan del.

UNIDADE 4

1. Coñecer algúns dos problemas últimos que se presentan en torno ao ser hu mano, acercándose a unha correcta representación da identidade do ser humano e aos problemas da relación. 2. Descubrir o carácter reflexivo e intencional da conciencia humana. 3. Comprender as dimensións cognitiva e afectiva ou pasional do ser humano. 4. Entender a morte como un enigma que se pode enfocar con racionalidade. 5. Saber o que significa ser persoa e recoñecer o seu valor.

UNIDADE 5

1. Analizar e comprender o proceso do coñecemento humano e as posicións filosóficas as acerca do coñecemento. 2. Recoñecer as características do coñecemento humano como un proceso construtivo subxectivo e social. 3. Analizar e explicar a linguaxe como o medio no que se presenta o coñecemento humano. 4. Coñecer e valorar criticamente as distintas explicacións filosóficas que se deron ao problema da verdade.

UNIDADE 6

1. Descubrir qué é a ciencia e as súas diferenzas on outros saberes. 2. Coñecer o método científico e a diversidade de ciencias segundo a súa aplicación. 3. Descubrir as cosmovisións ou imaxes do mundo que se derivan dos máis notables paradigmas científicos da historia. 4. Advertir o sentido das grandes revolucións científicas do noso tempo e as súas consecuencias na actual visión do

mundo. 5. Coñecer os novos modos de pensar que suscitan as revolucións científicas do noso tempo.

UNIDADE 7

1. Coñecer os grandes conceptos filosóficos cos que a filosofía analiza e problematiza a realidade. 2. Coñecer os grandes sistemas filosóficos que se interrogaron acerca da realidade e comprender o sentido das grandes preguntas da filosofía, distinguindo as posturas espiritualistas e materialistas na tradición metafísica. 3. Analizar os límites da razón humana e as distintas perspectivas críticas ante a realidade. 4. Coñecer e comprender as propostas filosóficas acerca da relixión e do problema de Deus.

UNIDADE 8

1. Coñecer e utilizar correctamente os conceptos e problemas da acción e o traballo humanos presentados nesta unidade. 2. Identificar e analizar criticamente o traballo e a súa tecnificación na sociedade do noso tempo. 3. Sinalar os trazos esenciais da obra artística, analizar a súa estrutura e comprender as distintas interpretacións acerca dela.

UNIDADE 9

1. Descubrir que a ética é unha dimensión inescusable da condición humana. 2. Coñecer as razóns do ben, os fundamentos da moral. 3. Interpretar correctamente os conceptos de liberdade e de responsabilidade. 4. Identificar e diferenciar as grandes teorías éticas. 5. Desenvolver o sentido moral e as actitudes cívicas.

UNIDADE 10

1. Analizar e comprender os problemas éticos contemporáneos. 2. Distinguir os significados da idea de xustiza e as interpretacións que a filosofía fixo dela. 3. Advertir criticamente as vantaxes e os inconvenientes do proceso de globalización para alcanzar unha comprensión obxectiva da época actual.

UNIDADE 11

1. Comprender o significado da dimensión social do ser humano. 2. Distinguir as teorías filosóficas máis relevantes sobre a orixe da sociedade. 3. Analizar o concepto de poder e a dimensión política do ser humano. 4. Coñecer as diferentes concepcións filosóficas do Estado ao longo da historia.

UNIDADE 12

1. Definir e analizar os distintos elementos que integran o concepto de cidadanía e recoñecer os problemas filosóficos que se encontran na base da reflexión en torno á cidadanía. 2. Analizar e explicar os distintos modelos filosóficos da cidadanía. 3. Argumentar criticamente en torno aos problemas e os límites das distintas concepcións filosóficas da cidadanía. 4. Coñecer e valorar criticamente as contribucións da teoría feminista á construción filosófica da cidadanía.

UNIDADE 13

1. Coñecer o funcionamento do sistema económico capitalista. 2. Identificar as características da nova sociedade global. 3. Comprender a interacción entre o cidadán, a política e os medios de comunicación. 4. Analizar o novo escenario político mundial. 5. Presentar os retos filosóficos do presente.

UNIDADE 14

1. Valorar o modo no que a filosofía aplicada pode ser de utilidade para o desenvolvemento dos nosos proxectos vitais e empresariais. 2. Apreciar o papel destacado que teñen as empresas no actual sistema económico. 3. Apreciar as relacións que existen entre as diferentes dimensións da empresa e as distintas ramas da filosofía. 4. Comprender que o modo de preguntar filosófico pódenos levar a cuestionar o noso modelo económico.

D-CONCRECIÓN PARA CADA ESTANDAR DE APRENDIZAXE:

1º) TEMPORALIZACIÓN

CONTIDOS ESTANDAR DE APRENDIZAXE TEMPORALIZACIÓN

UNIDADE 1 PRIMEIRA AVALIACIÓN A orixe dos termos «filosofía» e «filósofo».

1.3 Comprend e e usa con rigor conceptos do pensamento occidental 4.4 Recoñece as preguntas e os problemas filosóficos característicos do pensamento occidental

SEMANA 1

As primeiras explicacións míticas.

2.6 Explica e comparar as distintas cosmovisións acerca do universo

SEMANA 1

O xurdimento do discurso racional ou logos.

7.1 Explica a orixe racional do saber filosófico diferenciándoo de expresións non racionais como a maxia, a relixión ou a superstición

SEMANA 2

A relación entre filosofía, asombro e interrogación.

1.5 Identifica e expresa de un modo claro e razoado os elementos e as problemáticas do pensamento occidental

SMANA 2

Os trazos do saber filosófico. 4.5 Usa a capacidade abstractiva para comprender os problemas metafísicos do pensamento occidental

SEMANA 2

As grandes disciplinas filosóficas e os seus temas.

4.6 Realiza análises críticos das problemáticas metafísicas do pensamento occidental 1.4 Le e analiza con rigor fragmentos de textos filosóficos significativos 1.5 Identifica e expresa de un modo claro e razoado os elementos e as problemáticas do pensamento occidental

SEMANA 3

A pervivencia dos problemas filosóficos

4.6 Realiza análises críticos das problemáticas metafísicas do pensamento occidental 3.3 Constrúe glosarios de conceptos manexando as novas tecnoloxías

SEMANA 3

As etapas fundamentais da historia da filosofía

3.4 Elabora esquemas, táboas, mapas conceptuais 4.4 Recoñece as preguntas e os problemas filosóficos característicos do pensamento occidental

SEMANA 3

UNIDADE 2 As explicacións creacionistas e fixistas da orixe do ser humano

2.5 Identifica e reflexiona acerca de problemas comúns ós campos filosófico e científico 7.7 Contrasta e relaciona as diversas concepcións filosóficas acerca do ser humano

SEMANA 4

As orixes do evolucionismo 2.8 Coñece e explica as consideracións filosóficas implicadas na teoría da

SEMANA 4

evolución

A teoría sintética da evolución 2.2 Usar con rigor os conceptos epistemolóxicos do pensamento científico

SEMANA 5

A orixe da especie humana: a filoxénese

2.4 Analiza fragmentos de textos breves e significativos de pensadores da ciencia 4.2 Elabora listas de vocabulario de conceptos para comprendelos e usalos con rigor

SEMANA 5

Etapas no proceso de hominización

7.6 Diserta acerca do ser humano en tanto produto dunha dialéctica evolutiva entre o xeneticamente innato e o culturalmente adquirido 3.4 Elabora esquemas, táboas, mapas conceptuais 4.2 Elabora listas de vocabulario de conceptos para comprendelos e usalos con rigor

SEMANA 5

A orixe do Homo sapiens 7.5 Identifica e expón en qué consiste o compoñente cultural e adquirido do ser humano nos procesos de antropoxénese e humanización 3.2 Usa as posibilidades das novas tecnoloxías para ampliar e consolidar a información

SEMANA 6

Os trazos distintivos do animal humano

Coñece e explica as consideracións filosóficas implicadas na teoría da evolución 6.1 Diserta sobre as condicións naturais e adquiridas do ser humano para a innovación e a capacidade creativa que caracterizan á nosa especie

SEMANA 6

Os problemas filosóficos do evolucionismo

2.8 Coñece e explica as consideracións filosóficas implicadas na teoría da evolución

SEMANA 7

UNIDADE 3 As ideas de natureza e cultura 3.3 Constrúe glosarios de conceptos

manexando as novas tecnoloxías 3.4 Elabora esquemas, táboas, mapas conceptuais 7.2 Recoñece as principais problemáticas filosóficas características de cada etapa cultural europea

SEMANA 7

O ser humano entre a natureza e a cultura

7.7 Contrasta e relaciona as diversas concepcións filosóficas acerc a do ser humano

SEMANA 7

Diferentes usos da distinción entre natureza e cultura

2.5 Identifica e reflexiona acerca de problemas comúns ós campos filosófico e científico

SEMANA 8

A distinción de perspectivas sobre unha cultura («emic»/«etic»)

1.3 Compre nde e usa con rigor conceptos do pensamento occidental 5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana

SEMANA 8

A multiplicidade de culturas 7.8 Contrasta e relaciona as expresións SEMANA 9

humanas simbólicas fundamentais no contexto da cultura occidental 5.6 Argumenta e debate con coherencia sobre as implicacións de adoptar prexuízos etnocéntricos para xulgar os seres humanos e as culturas

As actitudes ante a diversidade cultural

5.6 Argumenta e debate con coherencia sobre as implicacións de adoptar prexuízos etnocéntricos para xulgar os seres humanos e as culturas 5.13 Valora e utiliza a capacidade argumentativa, de maneira oral e escrita, contra a arbitrariedade, o autoritarismo e a violencia 1.1 Argumenta e razoa as opinións de forma oral e escrita con claridade e coherencia

SEMANA 9

A identidade cultural 5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana

SEMANA 10

UNIDADE 4 Teorías acerca da relación entre corpo e mente

7.4 Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas que suscita o coñecemento metafísico da realidade 4.5 Usa a capacidade abstractiva para comprender os problemas metafísicos do pensamento occidental

SEMANA 11

O enigma da conciencia 6.4 Formula c orrectamente os interrogantes filosóficos radicais que deben estar á base da creación dun proxecto laboral: “qué son?”, “qué fago?”, “por qué?”, “para qué?”, etcétera

SEMANA 11

SEGUNDA AVALIACIÓN O universo do desexo e da paixón 7.8 Contrasta e re laci ona as expresións

simbólicas fundamentais no contexto da cultura occidental 6.6 Valora a posibilidade de crear tarefas innovadoras, valorando a función e a importancia das persoas emprendedoras para a construción e o avance da cultura

SEMANA 1

A morte, un final sempre presente

7.8 Contrasta e relaciona as expresións simbólicas fundamentais no contexto da cultura occidental

SEMANA 1

A persoa e as filosofías da persoa

5.9 Analiza textos breves e significativos dos filósofos representantes das principais c orrentes éticas e do desenvolvemento psicolóxico moral do individuo

SEMANA 2

UNIDADE 5 As aproximacións filosóficas ao proceso de coñecemento

7.2 Recoñece as principais problemáticas filosóficas características de cada etapa cultural europea 7.3 Coñece e explica teorías acerca do coñecemento e da verdade

SEMANA 2

O coñecemento como unha 7.4 Describe as principais SEMANA 3

construción subxectiva e social interpretacións met afísicas e os problemas que suscita o coñecemento metafísico da realidade

A linguaxe como forma do coñecemento

4.5 Usa a capacidade abstractiva para comprender os problemas metafísicos do pensamento occidental 7.12 Analiza textos breves e significativos acerca da retórica e da argumentación

SEMANA 3

As relacións entre a linguaxe e o coñecemento

4.5 Usa a capacidade abstractiva para comprender os problemas metafísicos do pensamento occidental 7.12 Analiza textos breves e significativos acerca da retórica e da argumentación

SEMANA 4

A importancia da linguaxe na filosofía actual

4.1 Analiza de maneira crítica os textos de pensadores identificando as problemáticas, as solucións expostas, a orde da argumentación, etcétera 7.10 Entende o valor filosófico da literatura 4.9 Utiliza os elementos e as regras do razoamento da lóxica de enunciados 4.10 Distingue os argumentos válidos das falacias

SEMANA 4

Teorías da verdade 4.5 Usa a capacidade abstractiva para comprender os problemas metafísicos do pensamento occidental 7.4 Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas q ue suscita o coñecemento metafísico da realidade 7.3 Coñece e explica teorías acerca do coñecemento e da verdade 4.9 Utiliza os elementos e as regras do razoamento da lóxica de enunciados 4.10 Distingue os argumentos válidos das falacias

SEMANA 4

UNIDADE 6 A ciencia e os tipos de ciencias 2.1 Explica os obxectivo, funcións e os

principios das ciencias

SEMANA 5

O método científico 2.2 Usar con rigor os conceptos epistemolóxicos do pensamento científico 2.3 Razoa a orde lóxica do proceso de coñecemento identificando os seus elementos

SEMANA 5

Os límites da ciencia 2.4 Analiza fragmentos de textos breves e significativos de pensadores da ciencia 2.5 Identifica e reflexiona acerca de problemas comúns ós campos filosófico e científico

SEMANA 6

As imaxes do mundo antiga, medieval e moderna

2.6 Explica e comparar as distintas cosmovisións acerca do universo 2.4 Analiza fragmentos de textos breves e significativos de pensadores da ciencia

SEMANA 6

As teorías cuántica e da relatividade

2.7 Explica e descr ibe as características esenciais das interpretacións relativista

SEMANA 7

e cuántica da realidade 3.2 Usa as posibilidades das novas tecnoloxías para ampliar e consolidar a información

As revolucións dixital e biolóxica

2.8 Coñece e explica as consid eracións filosóficas implicadas na teoría da evolución

SEMANA 7

Os novos modos de pensar a realidade derivados das últimas investigacións científicas

2.7 Explica e describe as características esenciais das interpretacións relativista e cuántica da realidade 2.4 Analiza fragmentos de textos breves e significativos de pensadores da ciencia 2.5 Identifica e reflexiona acerca de problemas comúns ós campos filosófico e científico

SEMANA 7

UNIDADE 7 A pregunta pola realidade 7.4 Describe as principais

interpretacións metafísicas e os problemas que suscita o coñecemento metafísico da realidade

SEMANA 8

Os trazos da metafísica 5.3 Participa en debates acerca dos temas fundamentais do pensamento occidental 7.4 Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas que suscita o coñecemento metafísico da realidade

SEMANA 8

Os grandes sistemas filosóficos que indagan acerca da realidade: Platón, Aristóteles, os atomistas, Tomé de Aquino e Hegel

4.1 Analiza de maneira crítica os textos de pensadores identificando as problemáticas, as solucións expostas, a orde da argumentación, etcétera 4.7 Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos do pensamento occidental disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 7.4 Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas que suscita o coñecemento metafísico da realidade 1.2 Diserta de maneira oral e escrita sobre as teses fundamentais das correntes máis importantes do pensamento occidental 1.3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental 1.4 Le e analiza con rigor fragmentos de textos filosóficos significativos 1.5 Identifica e expresa de un modo claro e razoado os elementos e as problemáticas do pensamento occidental 3.4 Elabora esquemas, táboas, mapas conceptuais

SEMANA 8

A crítica aos grandes sistemas filosóficos: Kant, Marx, Nietzsche, o positivismo e Wittgenstein

4.1 Analiza de maneira crítica os textos de pensadores identificando as problemáticas, as solucións expostas, a orde da argumentación, etcétera 4.7 Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos do

SEMANA 9

pensamento occidental disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 7.4 Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas que suscita o coñecemento metafísico da realidade 1.2 Diserta de maneira oral e escrita sobre as teses fundamentais das correntes máis importantes do pensamento occidental 1.3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental 1.4 Le e analiza con rigor fragmentos de textos filosóficos significativos 1.5 Identifica e expresa de un modo claro e razoado os elementos e as problemáticas do pensamento occidental 3.4 Elabora esquemas, táboas, mapas conceptuais

O problema da relixión e a existencia de Deus

7.8 Contrasta e relaciona as expresións simbólicas fundamentais no contexto da cultura occidental 1.3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental 1.4 Le e analiza con rigor fragmentos de textos filosóficos significativos 1.5 Identifica e expresa de un modo claro e razoado os elementos e as problemáticas do pensamento occidental 3.4 Elabora esquemas, táboas, mapas conceptuais

SEMANA 9

UNIDADE 8 Os trazos da acción humana e a razón práctica

6.1 Diserta s obre as condicións naturais e adquiridas do ser humano para a innovación e a capacidade creativa que caracterizan á nosa especie 5.8 Explica e razoa os obxectivos e función da ética

SEMANA 10

As características do traballo 5.2 Extrae conclusió ns sobre a inquietude do ser humano por transformar e dominar a natureza e extraer as conclusións das consecuencias desta situación 1.4 Le e analiza con rigor fragmentos de textos filosóficos significativos

SEMANA 10

A evolución do traballo industrial ata a actualidade

2.5 Identifica e reflexiona acerca de problemas comúns ós campos filosófico e científico 5.15 Reflexiona por escrito sobre as posibilidades do pensamento utópico 6.6 Valora a posibilidade de crear tarefas innovadoras, valorando a función e a importancia das persoas emprendedoras para a construción e o avance da cultura

SEMANA 10

A técnica, a tecnoloxía e a filosofía da técnica

5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética 3.1 Investiga e selecciona información extraída de internet identificando as fontes solventes

SEMANA 11

TERCEIRA AVALIACIÓN A acción simbólica e a obra de arte

5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética 7.9 Coñece e describe os elementos fundamentais da reflexión estética sobre o arte

SEMANA 1

A arte e o desvelamento da verdade

7.3 Coñece e explica teorías acerca do coñecemento e da verdade 7.9 Coñece e describe os elementos fundamentais da reflexión estética sobre o arte 5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética

SEMANA 1

A sociedade e os símbolos artísticos

7.8 Contrasta e relaciona as expresións simbólicas fundamentais no contexto da cultura occidental

SEMANA 1

A reflexión filosófica sobre a beleza

7.9 Coñece e describe os elementos fundamentais da reflexión estética sobre o arte 7.10 Entende o valor filosófico da literatura 7.11 Coñece a visión filosófica da música

SEMANA 2

UNIDADE 9 SEMANA 2 A estrutura moral do ser humano 5.5 Identifica e expón en qué consiste o

compoñente cultural e social do ser humano que xorde no proceso de humanización

SEMANA 2

Os fundamentos da acción ética 5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana

SEMANA 3

A conciencia moral 5.8 Explica e razoa os obxectivos e función da ética 5.9 Analiza textos breves e significativos dos filósofos representantes das principais correntes éticas e do desenvolvemento psicolóxico moral do individuo

SEMANA 3

A crítica á moral 5.8 Explica e razoa os obxectivos e función da ética 5.9 Analiza textos breves e significativos dos filósofos representantes das principais correntes éticas e do desenvolvemento psicolóxico moral do individuo

A liberdade e a responsabilidade 1.2 Diserta de maneira oral e escrita sobre as teses fundamentais das correntes máis importantes do pensamento occidental 1.3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental

SEMANA 3

Autonomía e heteronomía morais 1.2 Diserta de maneira oral e escrita sobre as teses fundamentais das correntes máis importantes do pensamento occidental

SEMANA 4

1.3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental

Teorías éticas 4.1 Analiza de maneira crítica os textos de pensadores identificando as problemáticas, as solucións expostas, a orde da argumentación, etcétera 3.3 Constrúe glosarios de conceptos manexando as novas tecnoloxías

SEMANA 4

Unha ética para o noso tempo 5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética 1.2 Diserta de maneira oral e escrita sobre as teses fundamentais das correntes máis importantes do pensamento occidental 1. 3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental

SEMANA 4

UNIDADE 10 As características da ética na globalización

5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética 3.1 Investiga e selecciona información extraída de internet identificando as fontes solventes

SEMANA 5

Os mínimos morais: a idea de xustiza

5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado 5.15 Reflexiona por escrito sobre as posibilidades do pensamento utópico

SEMANA 5

Os problemas morais da mundialización económica e do desenvolvemento científico-tecnolóxico

2.5 Identifica e reflexiona acerca de problemas comúns ós campos filosófico e científico 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política

SEMANA 6

O papel das mulleres no mundo global

5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana 6.2 Expresa de maneira crítica as i deas éticas sobre a virtude, felicidade, xustiza, etcétera, aportando exemplos do seu cumprimento e incumprimento

SEMANA 6

Os dereitos humanos 5.3 Participa en debates acerca dos temas fundamentais do pensamento occidental

SEMANA 6

UNIDADE 11 Os conceptos de sociedade e de sociedade civil

5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 1.3 Comprende e usa con rigor conceptos do pensamento occidental

SEMANA 7

Civilidade e virtudes cívicas 6.2 Expresa de maneira crítica as ideas éticas sobre a virtude, felicidade, xustiza, etcétera, aportando exemplos do seu cumprimento e incumprimento

SEMANA 7

As teorías naturalistas sobre a 4.7 Analiza e comprende fragmentos de SEMANA 7

orixe da sociedade textos breves e significativos do pensamento occidenta l disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado

As teorías contractualistas sobre a orixe da sociedade

4.7 Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos do pensamento occidental disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado

SEMANA 8

O neocontractualismo 4.7 Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos do pensamento occidental disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado

SEMANA 8

O poder, o poder político e o Estado

5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana

SEMANA 9

A reflexión filosófica sobre o Estado

5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 1.4 Le e analiza con rigor fragmentos de textos filosóficos significativos 1.1 Argumenta e razoa as opinións de forma oral e escrita con claridade e coherencia

SMANA 9

UNIDADE 12 CUARTA AVALAICIÓN

Cidadanía legal, política e nacional -estatal

5.8 Explica e razoa os obxectivos e función da ética 5.9 Analiza textos breves e significativos dos filósofos representantes das principais correntes éticas e do desenvolvemento psicolóxico moral do individuo

SEMANA 1

O cidadán como suxeito de dereitos

5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana

SEMANA 1

O liberalismo político 4.7 Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos do pensamento occidental disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado

SEMANA 2

O comunitarismo político 4.7 Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos do pensamento occidental dise rtando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado

SEMANA 2

O republicanismo político 4.7 Analiza e comprende f ragmentos de textos breves e significativos do pensamento occidental disertando coherentemente acerca das distintas posturas históricas dos problemas 5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado

SEMANA 3

A filosofía feminista da cidadanía

5.3 Participa en debates acerca dos temas fundamentais do pensamento occidental 5.4 Realiza proxectos de grupo sobre as temáticas centrais do pensamento occidental

SEMANA 3

O feminismo da igualdade e da diferenza

5.13 Valora e utiliza a capacidade argumentativa, de maneira oral e escrita, contra a arbitrariedade, o autoritarismo e a violencia 1.1 Argumenta e razoa as opinións de forma oral e escrita con claridade e coherencia

SEMANA 4

UNIDADE 13 O sistema capitalista: evolución histórica e capitalismo global

7.2 Recoñece as principais problemáticas filosóficas características de cada etapa cultural europea

SEMANA 4

A vida globalizada e a sociedade multicultural

5.6 Argumenta e debate con coherencia sobre as implicacións de adoptar prexuízos etnocéntricos para xulgar os seres humanos e as culturas 3.1 Investiga e selecciona información extraída de internet identificando as fontes solventes

SEMANA 5

A cidadanía cosmopolita e a democracia mediática

5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado 5.12 Analiza textos breves e significativos acerca do concepto de Estado

SEMANA 5

O debate das ideoloxías e o papel dos Estados-nación

5.13 Valora e utiliza a capacidade argumentativa, de maneira oral e escrita, contra a arbitrariedade, o autoritarismo e a violencia

SEMANA 6

A democracia global e o problema da «gobernanza»

5.10 Identifica as principais cuestións da filosofía política 5.11 Analiza e reflexiona sobre a relación entre o individuo e o Estado

SEMANA 6

Os retos filosóficos do presente 5.15 Reflexiona por escrito sobre as posibilidades do pensamento utópico 5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética 5.17 Formula correctamente os interrogantes filosóficos radicais que deben estar á base da creación do proxecto vital: “qué son?”, “qué fago?”, “por qué?”, “para qué?”, etcétera

SEMANA 7

UNIDADE 14 Filosofía e desenrolo de proxectos

6.1 Diserta sobre as condicións naturais e adquiridas do ser humano para a innovación e a capacidade creativa que caracterizan á nosa especie

SEMANA 7

Filosofía aplicada 6.2 Expresa de maneira crítica as ideas éticas sobre a virtude, felicidade, xustiza, etcétera, aportando exemplos do seu cumprimento e incumprimento 5.7 Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana

SEMANA 8

Filosofía e proxectos 6.4 Formula correctamente os interrogantes filosóficos radicais que deben estar á base da creación dun proxecto laboral: “qué son?”, “qué fago?”, “por qué?”, “para qué?”, etcétera

SEMANA 8

Empresa e filosofía 6.3 Utiliza conceptos filosófic os aplicados ó contexto empresarial 3.1 Investiga e selecciona información extraída de internet identificando as fontes solventes

SEMANA 9

Alén do mundo da empresa 6.6 Valora a posibilidade de crear tarefas innovadoras, valorando a función e a importancia das persoas emprendedoras para a construción e o avance da cultura 5.15 Reflexiona por escrito sobre as posibilidades do pensamento utópico 5.16 Diserta acerca da posibilidade de transformación da realidade humana mediante a creación artística, a ciencia e a ética 1.1 Argumenta e razoa as opinións de forma oral e escrita con claridade e coherencia

SEMANA 9

2º) GRADO MÍNIMO DE CONSECUCIÓN PARA SUPERAR A MATERIA

UNIDADE 1

-Distinguir conceptualmente as primeiras manifestacións filosóficas e os seus filósofos representativos. -Distinguir e definir o Mito fronte o

logos . -Definir os trazos do saber filosófico. -Distinguir as diferentes disciplinas filosóficas.

UNIDADE 2

-Distinguir conceptualmente o creacionismo fronte o evolucionismo. -Definir a Teoría da evolución identificando os seus problemas filosóficos. -Definir a filoxénese. -Identificar os trazos definitorios do animal humano.

UNIDADE 3

-Distinguir conceptualmente o ámbito da natureza fronte ó ámbito da cultura. -Distinguir a perspectiva emic e etic -Definir a diversidade cultural. -Definir a identidade cultural.

UNIDADE 4

-Identificar e definir concepualmente as teorías que tratan da relación corpo-mente. -Definir a conciencia. -Destinguir as distintas perspectivas acerca da morte. -Definir a persoa.

UNIDADE 5

-Identificar e definir conceptualmente as diversas teorías filosóficas acerca do coñecemento. -Identificar a relación entre o Coñecemento e a sociedade. -Identificar a relación entre o Coñecemento e a linguaxe. -Identificar e definir as diversas teorías filosóficas acerca da verdade.

UNIDADE 6

-Coñecer a necesidade do método científico para a ciencia. -Identificar os límites da ciencia. -Coñecer o desenrolo da Historia da ciencia. -Identificar as teorías científicas actuais como a teoría da relatividade. -Coñecer a relación entre a investigación científica e filosofía actual.

UNIDADE 7

-Coñecer a relación entre a Metafísica e a realidade. -Distinguir os grandes sistemas metafísicos. -Coñecer a crítica filosófica da metafísica. -Coñecer o problema filosófico da

relixión.

UNIDADE 8

-Identificar os problemas da acción humana e da razón práctica. -Definir a dimensión do traballo. -Distinguir e definir os ámbitos da técnica, tecnoloxía dentro do marco da filosofía da técnica. . -Distinguir e definir o ámbito do arte e do símbolo. .Coñecer a relación entre a arte e a verdade. .Coñecer a reflexión estética acerca da beleza.

UNIDADE 9

-Definir conceptualmente a estrutura moral do ser humano. -Coñecer a relación entre a acción ética e a conciencia moral. -Definir e distinguir conceptualmente a autonomía moral fronte a heteronomía moral. -Identificar as distintas teorías éticas. -Identificar os problemas das éticas actuais.

UNIDADE 10

-Coñecer os problemas da ética no mundo da globalización. -Identificar os mínimos morais. -Coñecer a relación entre a moral e desenvolvemento económico e tecnolóxico. -Identificar os problemas da muller no mundo global.

UNIDADE 11

-Definir a Sociedade civil. -Definir conceptualmente e distinguir as teorías naturalistas fronte as teorías contractualistas. -Definir o neocontractualismo. -Coñecer as relacións entre o Estado e a filosofía.

UNIDADE 12

-Distinguir os problemas da cidadanía e os dereitos cidadáns. -Definir o liberalismo político. -Definir o comunitarismo político. -Definir o republicanismo político. -Distinguir os problemas da cidadanía dende a reflexión dende postulados da teoría do feminismo.

-Definir o capitalismo. -Definir e distinguir as formas de

UNIDADE 13

sociedade multicultural. -Coñecer os problemas e solucións da cidadanía cosmopolita e universal. -Comprender o debate das ideoloxías e o papel dos Estados-nación. -Definir a democracia global no marco do problema da «gobernanza». -Distinguir e comprender os retos filosóficos do presente.

UNIDADE 14

-Definir as relacións entre a filosofía e o mundo do traballo -Entender a utilidade da filosofía para o desenrolo dun proxecto -Coñecer o papel que desenrola a empresa no sistema económico actual

3º) PROCEDEMENTOS E CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1.PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN Polas características da materia, tres horas semana is de clase, os procedementos de avaliación serán os seguintes:

– Observación directa do traballo diario

– Análise e valoración das tarefas especialmente crea das para a avaliación

– Valoración cuantitativa do avance individual

– Valoración cualitativa do avance individual

– Valoración cualitativa del avance colectivo

– Valoración cuantitativa del avance colectivo

2.CRITERIOS DE AVALIACIÓN

UNIDADE 1

1. Sinala as diferenzas existentes entre discurso mítico e discurso racional. 2. Describe os trazos esenciais do saber filosófico. 2. Diferenza a filosofía doutros tipos de saber, como a relixión, a literatura ou as pseudociencias. 3. Distingue con precisión os grandes conxuntos teóricos que ordenan os temas e os problemas da filosofía. 4. Indica as etapas fundamentais da historia da filosofía occidental e os seus trazos.

UNIDADE 2

1. Sinala as diferenzas existentes entre as distintas formas de explicar as orixes do animal humano. 2. Coñece o carácter da evolución humana e o lugar que ocupa o ser humano no proceso evolutivo dos seres vivos. 3. Describe e relaciona as diferentes etapas do proceso de hominización. 4. Distingue e analiza con precisión as características propias do animal humano. 5. Recoñece e explica os problemas filosóficos que subxacen ás teorías da evolución, empregando con propiedade os conceptos e termos utilizados na súa análise.

UNIDADE 3

1. Analiza a distinción entre natureza e cultura como ámbitos que afectan á consideración filosófica do ser humano. 2. Coñece as características da cultura humana. 3. Analiza as diferentes perspectivas que se poden adoptar ante unha cultura e a variedade das culturas humanas. 3. Comprende o sentido da diversidade cultural humana. 4. Utiliza adecuadamente as ideas fundamentais relacionadas coa constitución da identidade cultural.

UNIDADE 4

1. Identifica as diferentes teorías acerca das relacións entre mente e corpo. 2. Sinala as características da conciencia e a súa posibilidade de erro ou engano. 3. Coñece as posicións filosóficas en relación co desexo e a paixón. 4. Entende as reflexións filosóficas que trataron de comprender a morte. 5. Determina as características específicas da persoa e distingue as escolas filosóficas que falaron acerca do valor da persoa.

UNIDADE 5

1. Explica e distingue as posicións filosóficas acerca do coñecemento e manexa os conceptos fundamentais da teoría do coñecemento. 2. Recoñece as características do coñecemento humano como un proceso construtivo subxectivo e social. 3. Analiza a linguaxe como vehículo do coñecemento. 3. Coñece as ideas fundamentais da

reflexión filosófica sobre a linguaxe. 4. Distingue e comprende as diferentes teorías da verdade.

UNIDADE 6

1. Distingue os trazos dunha explicación científica fronte a outra que non o é. 2. Explica e sabe aplicar os procedementos do método científico. 3. Coñece as imaxes antiga, medieval e moderna do mundo. 4. Identifica as teorías presentes no paradigma tecnocientífico actual. 5. Describe os cambios no modo de pensar dos nosos días como consecuencia das actuais cosmovisións científicas.

UNIDADE 7

1. Coñece os grandes conceptos filosóficos sobre a realidade e establece unha adecuada interrelación entre eles. 2. Clasifica e caracteriza os grandes sistemas metafísicos da historia da filosofía. 3. Sinala os aspectos problemáticos das formulacións críticas cos grandes sistemas filosóficos. 4. Explica o sentido dos problemas filosóficos suscitados en torno á relixión e á existencia dun ser supremo.

UNIDADE 8

1. Define e utiliza correctamente os conceptos filosóficos esenciais que determinan a acción humana tanto instrumental coma simbólica. 2. Analiza as características do traballo, a súa evolución nos últimos séculos e a súa importancia na estrutura social. 2. Comprende os conceptos de técnica e de tecnoloxía, e avalía as súas implicacións antropolóxicas, ecolóxicas e sociais. 3. Distingue os elementos esenciais da obra de arte e analiza criticamente o papel da arte na vida humana individual e colectiva. 3. Coñece as diversas interpretacións da arte e a súa función social, e sabe argumentar as súas opinións nun contexto de diálogo caracterizado pola pluralidade.

1. Analiza e define os elementos que constitúen a vida moral. 2. Xustifica as decisións morais e critica as falsas razóns.

UNIDADE 9

3. Coñece o sentido e os límites da liberdade. 4. Distingue entre autonomía e heteronomía moral, e entre éticas materiais e formais. 5. Desenvolve o xuízo e a valoración morais segundo criterios universais de xustiza.

UNIDADE 10

1. Explica e distingue as características da ética na globalización. 2. Recoñece as diferentes ideas de xustiza que se propuxeron historicamente. 3. Analiza criticamente os problemas morais derivados da globalización. 3. Distingue e comprende o valor dos dereitos humanos como o gran proxecto ético contemporáneo.

UNIDADE 11

1. Explica o significado e o alcance do feito de vivir en sociedade. 2. Coñece as grandes teorías filosóficas sobre a orixe da sociedade. 3. Comprende a natureza e as peculiaridades do poder político. 4. Coñece as diferentes concepcións do Estado que se produciron na historia desde a antigüidade clásica ata a actualidade.

UNIDADE 12

1. Recoñece as características do concepto moderno de cidadanía e os principais problemas cos que se enfronta. 2. Explica e distingue as distintas posicións filosóficas acerca da cidadanía e manexa adecuadamente os conceptos fundamentais. 3. Argumenta criticamente en torno aos problemas e os límites das distintas concepcións filosóficas da cidadanía. 4. Analiza criticamente distintas situacións de desigualdade cidadá, especialmente a desigualdade feminina.

UNIDADE 13

1. Explica o concepto de capitalismo e coñece as interpretacións sobre este sistema económico. 2. Caracteriza a sociedade da globalización. 3. Relaciona as canles de participación política do cidadán no sistema democrático actual. 4. Comprende o concepto de democracia global e os problemas para a súa realización efectiva. 5. Enumera e explica os grandes

problemas que presenta a filosofía no mundo global

UNIDADE 14

1. Define as relacións entre a filosofía e o mundo do traballo 2. Entende a utilidade da filosofía para o desenrolo dun proxecto 3. Coñece o papel que desenrola a empresa no sistema económico actual

3.INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

– Probas de desenvolvemento ou ensaio.

– Probas de resposta breve ou restrinxida.

– Probas de resposta fixa ou estruturada.

– Rexistro anecdótico.

– Listas de control.

– Escalas de valoración

– Ensaios

– Resumos

– Teses

– Esquemas

– Mapas conceptuais

E-CONCRECIÓNS METODOLÓXICAS QUE REQUIRE A MATERIA

A metodoloxía que se propón está, loxicamente, en c onsonancia cos obxectivos establecidos no marco teórico dun modelo didáctico constructivista. En consecuencia, tratarase de favorecer un modelo de alumno como sux eito activo e un modelo de profesor comprometido coa tarefa docente, pero afastado de r educionismos tecnicistas, artesanais ou moralizantes. A clase maxistral, necesaria e inevi table nas circunstancias académicas actuais, combinarase cos traballos en grupo e os tr aballos de debate e participación; sempre tendo presente que é a primeira vez que os a lumnos se enfrontan á filosofía, e que os tópicos que coñecen ao respecto adoitan ser bast ante negativos. A metodoloxía será, en consonancia cos sinalado, a seguinte: a) Enquisa inicial a principio de curso para coñece r as súas expectativas e coñecementos sobre a filosofía e detectar posibles preconceptos erróneos. b) Enquisa previa: por bloques de contidos, facendo referencia a contidos teóricos. c) Técnicas de autoconstrución da aprendizaxe: os a lumnos realizarán e consultarán organizadores previos, mapas conceptuais, etc. Insi stirase nestes últimos pola importancia que teñen cara unha aprendizaxe significativa. Favo recerase a realización destes mapas tanto individual como colectivamente. d) Recensións individuais nas que o alumno redacte e ordene os seus pensamentos sobre os máis diversos temas, organizando o material do que dispón e usando o principio de proliferación argumental e o perspectivismo antes d e facer as conclusións propias.

e) Traballos de investigación en grupo sobre temas filosóficos e de actualidade coa finalidade dunha exposición na aula. f) Lectura e comentario de textos filosóficos e non filosóficos para a súa interpretación filosófica. g) Lectura dun libro. Proporanse varios para que es collan un. h) Outras actividades: - proxeccións: “En busca del fuego”, “Así habló Zar atustra”, “El nombre de la rosa”, etc. - Dinámicas de grupo. - Mellora da creatividade. - Traballo coa imaxe. - Remuíño de ideas. Non se utilizará un libro de texto canónico . No caso de que o alumno precisase utilizar algún recomendaríase en función do tema en cuestión . Como se ve, toda a metodoloxía está enfocada a acad ar altos graos de autonomía persoal do alumno.

F-MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS http://www.boe.es/boe/dias/2007/01/05/pdfs/A00677-0 0773.pdf Informe EURYDICE. Dirección Xeral de Educación e Cu ltura: http://www.eurydice.org/ressources/eurydice/pdf/0_i ntegral/055ES.pdf http://www.un.org/cyberschoolbus/humanrights/declar ativa/index.asp http://www.diplomatie.gouv.fr/label_france/espanol/ DOSSIER/presidence/05.html – http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761561415/ Historia_de_la_educaci%C3%B3n.html – Museo do Neno e centro de documentación histórica da escola: percorrido pola escola española: http://www.museodelnino.es/principal/principal.htm– http://w3.cnice.mec.es/recursos2/convivencia_ escol ar/index.html – http://www.juntadeandalucia.es/averroes/publicaci ones/convivencia.php3 – http://www.xtec.net/~cescude/Z9WQ01%20Inici.htm ( webquest) – http://www.xtec.es/~cbarba1/bullingwq1/(webquest en lingua catalá) – http://www.mtas.es/mujer/mujeres/cifras/familia/i ndex.htm – http://www.juntadeandalucia.es/iea/Redesfamiliare s/index.htm – http://www.pediatraldia.cl/celos.html – http://www.barcelona2004.org/esp/banco_del_conoci miento/temas/ficha.cfm?cod_tema=2 – http://www.unesco.org/culture/pluralism/diversity /html_sp/index_sp.shtml – http://portal.unesco.org/culture/es/ev.php-URL_ID =2450&URL_DO=DO_TOPIC&URL_ SECTION=201.html – http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001271/1271 60m.pdf – Emprego: http://www.mtas.es/muller/mujeres/cifras /empleo/index.htm – Postos de poder: http://www.mtas.es/mujer/mujeres /cifras/poder/index.htm – Violencia: http://www.mtas.es/mujer/mujeres/cifra s/violencia/index.htm#violencia

G-CRITERIOS SOBRE A AVALIACIÓN, CUALIFICACIÓN E PRO MOCIÓN DO ALUMNADO

Con carácter xeral, a cualificación do alumno faras e con referencia aos tres tipos de contidos educativos, de modo que se repartirá da seguinte maneira e proporción: a) Apartado teórico conceptual: 70% Considérase avaliable neste apartado o exame teóric o por avaliación. b) Apartado práctico procedimental: 20%

Considérase avaliable neste apartado as diferentes actividades voluntarias propostas en cada tema. c) Apartado actitudinal: 10% Considérase avaliable neste apartado a participació n activa e democrática nas clases.

H- INDICADORES DE LOGRO PARA AVALIAR O PROCESO DO E NSINO E A PRÁCTICA DOCENTE

Como indicadores de logro para avaliar ó profesor d e Filosofía poremos en práctica dende o departamento:

A) reunións internas do claustro de profesores B) reunión cos titores dos grupos C) rúbricas para a avaliación do profesor por parte do s alumnos que cursan a materia

I- ORGANIZACIÓN DAS ACTIVIDADES DE SEGUIMENTO, RECU PERACIÓN E AVALIACIÓN DAS MATERIAS PENDENTES

Ó longo do curso o profesor prestara especial atenc ión ao alumnado que non ten a área superada, facendo fincapé nos contidos n os que ten máis dificultades. Para iso utilizará materiais de reforzo que resulten inn ovadores e motivadores en cada trimestre.

J- ORGANIZACIÓN DOS PROCEDEMENTOS QUE LLE PERMITAN Ó ALUMNO ACREDITAR OS COÑECEMENTOS NECESARIOS DA MATERIA

Os procedementos que se usarán na materia de Filoso fía para o acreditamento, por parte do alumnado, dos coñecementos adquiridos, serán:

a) Probas de desenvolvemento ou ensaio.

b) Probas de resposta breve ou restrinxida.

c) Probas de resposta fixa ou estruturada.

d) Rexistro anecdótico.

e) Listas de control.

f) Escalas de valoración

g) Ensaios

h) Resumos

i) Teses

j) Esquemas

k) Mapas conceptuais

K- DESEÑO DA AVALIACIÓN INICIAL E MEDIDAS INDIVIDUA IS OU COLECTIVAS QUE SE POIDAN ADOPTAR COMO CONSECUENCIA DOS SEUS RESULTADOS A avaliación inicial realizarase preferentemente durante a segunda semana do mes de setembro. Aplicaranse probas escritas para avaliar as oito co mpetencias básicas.

Os resultados desta avaliación inicial reflectirans e no apartado destinado para tal fin na aplicación XADE, así como no caderno de cada profesor. Os instrumentos para a realización de dita avaliaci ón son os que seguen: - Probas obxectivas escritas. - Probas de texto, comentarios de texto. Resulta tamén indispensable a revisión dos informes finais de ciclo e actas de avaliación do curso anterior.

L- MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE • Os alumnos inmigrantes poden ter distinta concepc ión da familia e dos roles dos seus membros. • As situacións específicas familiares de determina dos alumnos deberán terse en conta á hora de abordar o tema. Poden estar atravesando sit uacións difíciles que hai que tratar con delicadeza. • As relixións teñen crenzas firmes sobre o valor d a familia, así como ritos de paso e relatos que poden axudar a achegarse á realidade qu e viven algúns alumnos. • A presenza de alumnos de minorías étnicas pode bene ficiar a aula, pois dan testemuño de diversidade. • Todos os alumnos son diversos por algunha razón: identificar aquilo que os fai únicos e aquilo que os une. • Introducir relatos en primeira persoa desde o res pecto ás experiencias diferentes. • Pódense reforzar algunhas actividades e contidos en alumnos con clara tendencia á discriminación de sexos. • Recoñecer a influencia das series de televisión, da música e doutros referentes culturais nos estereotipos e na linguaxe. • Coidar o respecto entre eles e elas. • As diferenzas de poder adquisitivo poden condicio nar o estilo de vida e o nivel de consumo. Non todos os mozos reciben paga ou poden d ecidir os seus gastos. • Realizar actividades de titorías máis personaliza das con aqueles alumnos que se consideren de risco. • A presenza de determinados alumnos con carencias ec onómicas ou inmigrantes con familias con dificultades nos seus países de orixe debe ser tida en conta. • Ter en conta a posible presenza na aula de alumno s cuxos pais sexan refugiados ou vivisen algunha situación de guerra ou violencia.

M- CONCRECIÓN DOS ELEMENTOS TRANSVERSAIS

Educación para la convivencia (moral y

cívica)

- Desenrolar un proxecto persoal deseñado con valore s e principios para impulsar unha personalidade conscie nte da súa identidade, autónoma e coherente nos seus - As umir las estruturas universais de xuizo moral que conduzan a la acción xusta y solidaria. - Utiliza- las habilidades dialóxicas necesarias como criterio de acordo e respecto das actuacións interp ersoais e como compromiso de entendemento de situacións de conflito - Analiza- los mecanismos e valores que rexen o funcinamento da sociedade a partir da análise da re alidade social e adoptar unha actitude crítica de acordo co n principios e normas éticas - Valorar e asimilar elementos positivos doutros patr óns culturais nun proceso de enriquecemento persoal e s ocial. - desenrolar hábitos de conduta social e habilidades de comportamento cívico para participar de maneira act iva nun proxecto de convivencia dentro dunha sociedade pluricultural.

- Desenrolar o compromiso p ersoal de participación en proxectos sociais relativos o respeto os Dereitos H umanos, defensa do Medio e do patrimonio cultural, solidari edade e cooperación con grupos sociais e comunidades desfavorecidas - Ter relación con outras persoas e participar en actividades de grupo valorando como enriquecedoras as diferentes entre as persoas e mantendo unha actitud e de rexeitamento de calquera - Comprender, respetar, elaborar e adoptar coma crite rios de acción proxectos e normas de convivencia que rix an a vida colectiva dunha maneira realista e xusta.

Educación para la paz

- Valorar como algo positivo a autoestima, a segurida de e a liberdade persoais coma elementos o servizo dos o utros para contribuír o ben da humanidade - Analiza-los conflitos sociais que circ undan, considerando as súas causas, para desenrolar as capacidades e actitudes que promoven a resolución n on violenta dos conflitos - Desenrolar actitudes dialogantes e tolerantes a par tir das bases éticas do sistema democrático, para predi sporse o acordo xusto a participación democrático - Reflexión sobre os dereitos fundamentais das persoa s, o seu recoñecemento universal na Declaración dos Dere itos Humanos e a súa importancia no mundo actual. - Aceptar a diversidade rexeitando criticamente calqu era forma de discriminación. - Comprometerse na defensa dos dereitos e deberes das persoas coma base para a dignidade dos seres humano s

Educación para la saúde. Educación sexual

- Identificar e avaliar o propio estilo de vida para establecer cambios naquelas prácticas nocivas para a saúde - Tomar conciencia da responsabilidade das propias decisións na creación de relacións mentalmente saud able baseadas na empatía, na axuda e na tolerancia - Amplia- la comprensión da imaxe dun mesmo e identificar as influencias sociai s e mediáticas na formación dunha imaxe saudable e equilibrada que lle permita supera - las dificultades e tomar decisións con autonomía e responsabilidade - Adquirir actitude crítica de rexeitamento das práct icas individuais e colectivas nocivas para transforma- las en mellores. - Valorar e reflexionar sobre as causas e consecuenci as individuais e sociais relacionadas coas drogodepend encias para favorecer a elaboración de valores fundamentai s e actitudes de rexeitamento. - Manter unha actitude crítica e cons trutiva sobre o uso do tempo libre

Educación del consumidor

- Manter unha actitude crítica ante o consumo desmesu rado e irresponsable de bens e servizos. - Diferenciar e valorar criticamente o que son necesi dades verdadeiras e creadas pola sociedade de consumo. - Coñece- los problemas que xera a sociedade de consumo a nivel local e global. - Identificar e analizar as relacións humanas e o aproveitamento dos recursos naturais valorando as consecuencias das mesmas. - Asumir a necesidade de consumir actuand o coma un consumidor informado e coñecedor dos seus dereitos e obrigacións - Comprometerse en comportamentos solidarios ante os pobos con necesidades básicas. - Valorar criticamente o desenrolo científico e técni co na organización do tempo libre e nas actividades de oc io - Comportarse cunha actitude crítica e responsable an te as ofertas externas de utilización do tempo libre.

Educación ambiental

- Amplia- la comprensión do Medio como conxunto de sistemas interrelacionados e interdependentes - Identificar e reflexionar sobre os problemas ambientais, locais e globais coma retos da nosa sociedade con a ctitude crítica Tomar conciencia da necesidade da responsabilidade e compromiso das accións individuais e colectivas a t ravés do disfrute da participación e coop eración na mellora e conservación do medio - Identificar, concretar e valorar accións individuai s e conxuntas relacionadas co compromiso co medio

N- ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRESCOLARES PROGRAMADAS POLO DEPARTAMENTO

As diferentes actividades complementarias e extraes colares iranse decidindo a medida que avance o curso en funcións das circunsta ncias de clase e de desenvolvemento da programación. Intentaranse facer saídas a Santiago para ir ao cin e, ao teatro, exposicións ou a calquera actividade cultural de interese.

Ñ- MECANISMOS DE REVISIÓN, AVALIACIÓN E MODIFICACIÓ N DAS PROGRAMACIÓNS DIDÁCTICAS EN RELACIÓN COS RESULTADOS ACADÉMICOS E PROCESOS DE MELLORA

É imprescindible avaliar a programación mediante un proceso continuo de feedback e retroalimentación. Non se pode agardar a final de c urso para saber se se conseguen os obxectivos marcados ou se o programado leva dentro carencias estruturais ou parciais. Débese facer un seguimento dos cursos para avaliar o grao de acerto na impartición dos mesmos. É dicir, compróbase se a programación se le va a cabo segundo a forma prevista, se os métodos docentes están sendo efectivos, se os al umnos/as se implican ou non no desenvolvemento das sesións, se xorden incidencias dignas de mencións, se o docente está

actuando de xeito eficiente. Avalíase para tomar de cisións mentres se están impartindo os cursos ou para tomar medidas que entrarán en vigor cando se impartan de novo. O punto de mira está en saír ao paso das discrepancias entre o suscitado e o que está ocorrendo. Ao traveso da avaliación contrólase e documéntase o qu e ocorre na aula, lévanse a cabo investigacións para determinar o grao de idoneidade de métodos e enfoques docentes alternativos, foméntase o adestramento e capacitaci ón profesional dos docentes detectando carencias a emendar. Ademais de saber que ocorreu p rocurarase verificar a consecución dos obxectivos específicos de cada sesión, constatar se van producíndose cambios ao ritmo esperado, introducir melloras tras sopesar con dete mento os feitos que estean documentados.

As reunións de departamento son un punto clave nese aspecto. Tamén as sesións de avaliación deben servir como referente. Outra infor mación que non debe desprezarse é a comunicación co titor de cada un dos grupos. Os pro pios alumnos poden tamén aportar criterios non vinculantes sobre diferentes aspectos . Deben saber e coñecer a programación como unha folla de ruta e poder opinar sobre o grao de cumprimento e satisfacción que xera nas súas destrezas e competencias básicas.

Así, a fin de establecer unha avaliación plena de todo este proceso avaliaranse tanto a práctica docente como o proceso de ensino:

Práctica docente:

� Organización e coordinación do equipo: Grao de def inición. Distribución de responsabilidades.

� Participación: ambiente de traballo e participación . Clima de consenso e aprobación de acordos. Implicación dos membros. Proceso de integr ación no traballo. Relación e implicación dos pais. Relación entre os membros da comunidade educativa.

Proceso de ensino:

� Planificación de tarefas: Dotación de medios e tem pos. Distribución de medios e tempos. Selección do modo de elaboración.

Avaliación da programación:

� Desenvolvemento na clase da programación. � Relación entre obxectivos e contidos. � Adecuación de obxectivos e contidos coas necesidade s reais. � Adecuación de medios e metodoloxía coas necesidades reais.

Con todos eses elementos, o profesor debe estar en disposición de avaliar correctamente a programación e favorecer os cambios que considere p ertinentes.

A través da UNESCO, a ONU alenta os seus estados membros a traballar na promoción, no fortalecemento e na extensión da filosofía en todos os niveis do ensino, porque a sociedade democrática, formada por unha pluralidade diversa de persoas e comunidades, proxectos e intereses, demanda un pensamento racional que axude a comprender o mundo complexo que nos rodea e proporcione instrumentos para edificar unha sociedade libre, igual e xusta. A UNESCO considera que a materia de Filosofía, o saber máis antigo de Europa, é a ferramenta adecuada que debe servir a este fin. A filosofía forma unha cidadanía reflexiva, lúcida, participativa, amante das institucións democráticas e con habilidades prácticas na resolución dos problemas específicos das sociedades democráticas avanzadas. A materia de Filosofía capacita o alumnado para o exercicio do pensamento crítico e independente, co que alcanzar unha mellor comprensión do mundo globalizado e de si mesmo/a. Grazas a esta materia, os alumnos e as alumas adquiren a aptitude de entretecer unha defensa racional e razoable da súa autonomía, da súa dignidade e dos seus dereitos nun contexto en vías de globalización. O pensamento filosófico achega os coñecementos teóricos e as destrezas prácticas para entender, analizar e propor solucións aos desafíos intelectuais e morais do século XXI. Asemade, a materia de Filosofía ofrece os fundamentos conceptuais dos principios e dos valores da paz e da seguridade mundiais: democracia, imperio da lei, dereitos humanos, tolerancia, xustiza, igualdade e liberdade (a UNESCO nomea a Filosofía como "Escola de liberdade" na súa estratexia internacional e no informe de 2007). Os métodos filosóficos achegan enfoques plurais e contrastados que permiten albiscar saídas aos problemas que afectan a convivencia humana. A aprendizaxe do tratamento racional e dialogado destes asuntos disipa o recurso á violencia e á guerra, e fomenta a paz e a seguridade global e local. En segundo lugar, a materia de Filosofía impulsa no alumnado o valor da indagación e a reflexión argumentada para descubrir prexuízos, xerar claridade respecto aos obxectivos e ao sentido da vida, valorar a calidade dos argumentos, detectar sofismas e falacias, resistir a presión arbitraria dos/das superiores e dos/das pares, atopar puntos de encontro entre posicións diferentes, humanizar as persoas con quen estamos obrigados/as a convivir. É por iso que o tratamento na aula desta materia ten que facer reflexionar ao alumnado sobre as razóns da presenza maioritariamente masculina na produción filosófica desde as súas orixes, ao tempo que debe dar visibilidade ao pensamento filosófico na muller. A materia de Filosofía axuda a desmontar os argumentos das condutas baseadas nos valores da dominación e a vontade de poder que provocan crises ecolóxicas, económicas e humanas. A meditación filosófica esperta no alumnado o interese polas demais persoas, estimula a empatía para imaxinar os problemas que lles afectan e crea a capacidade para se emocionar moralmente. Mercé ao autocoñecemento que promove a filosofía, o alumnado pode chegar a recoñecer que a fraxilidade, a debilidade e a mortalidade non son aspectos negativos e odiosos da existencia humana, senón ocasións para a axuda mutua, a cooperación e a reciprocidade. En cuarto lugar, grazas aos modelos diversos de pensamento filosófico, a materia de Filosofía estimula a deliberación sosegada sobre as decisións que rexen a vida cotiá individual e colectiva, e impulsa a tomar iniciativas razoables. Nunha sociedade democrática avanzada, o alumnado debe formarse para aplicar o pensamento crítico á análise de principios económicos e políticos, sopesar teorías sobre a liberdade e a xustiza social, recoñecer a interacción dos fenómenos naturais e sociais, avaliar o impacto ético e social da tecnociencia e gozar con autonomía dos produtos artísticos. A materia de Filosofía proporciona a visión e a comprensión holística necesaria para realizar estas tarefas. O alumnado educado filosoficamente é, daquela, activo, curioso, argumentativo, creativo, comprometido e innovador. Como se ve, a Filosofía como materia potencia o desenvolvemento das competencias sociais e cívicas, por estar estreitamente vinculadas coa finalidade última de todo o seu proxecto. Pero nesa consecución precisa acudir á competencia en comunicación lingüística, que lle permite ao alumnado tanto a exposición dun pensamento rigoroso e claro como o diálogo frutífero coas demais persoas. A competencia de aprender a

aprender maniféstase na obriga intrínseca do facer filosófico de xerar marcos de sentido cada vez máis complexos, globais e enriquecedores que nos permitan tratar cunha realidade plástica, multifacética e omniabarcante, realidade que provoca en nós a moi humana sensación de admiración. E nesa sensación, a Filosofía non está soa, xa que a matemática e a ciencia se nutren da mesma fonte, e a competencia neses saberes cobra máis luz cando se examinan desde o saber que na orixe foi un con eles. Pero non chega a admiración. Con ela aparece a curiosidade que só se satisfai cando polo sentido de iniciativa e o espírito emprendedor nos animamos á acción, á creación e á innovación. O mesmo saber require atrevemento, ousadía, iniciativa, como nos lembra Kant. A competencia dixital capacita os alumnos e as alumnas para o uso das novas tecnoloxías que serven para traballar coa materia mesma da razón, o sentido, que se presenta baixo as dúas facetas da información e a comunicación. O percorrido da filosofía polos seus temas e pola súa historia brinda acceso, ao cabo, a un panorama de teorías, pensadores/as, correntes, ideas, argumentos, críticas e preguntas que conforman a trama onde se viñeron tecendo as expresións culturais que nos fan ser o que somos. Tamén se abordan no currículo de Filosofía varios dos elementos transversais de etapa, os que atinxen basicamente ao espírito emprendedor e ao estudo dos proxectos empresariais, e á influencia que poden ter neles as achegas das ramas da filosofía. Na materia de Filosofía, todas estas esixencias están aglutinadas en varios bloques temáticos: a especificidade do saber filosófico, o coñecemento humano, a pregunta pola realidade, a condición humana e a racionalidade práctica. A través destes bloques o alumnado coñecerá os interrogantes, os conceptos, as formulacións e as respostas da filosofía aos grandes problemas do saber, o coñecemento, a ciencia, a realidade, a natureza, o ser humano, a acción, a arte, o discurso e a innovación. Os contidos relacionados coa epistemoloxía, a filosofía da ciencia e da natureza, e a metafísica permiten afondar no coñecemento que o alumnado ten do seu contorno e da súa relación con el. O alumnado desenvolve a competencia para interpretar sucesos, avaliar o seu impacto, localizar as súas causas, anticipar e prever as consecuencias, analizar os factores capaces de transformar a realidade. Así mesmo, invitan o alumnado a exercer o pensamento metódico (na ciencia, na ontoloxía e na metafísica) con rigor e precisión. Os contidos de antropoloxía, ética e filosofía política dan luz sobre a realidade individual, social e cultural; estimulan a autocomprensión e o autocoñecemento, espertan a capacidade de argumentación moral e política, desenvolven a conciencia normativa e a empatía moral, fomentan o respecto polos dereitos humanos, invitan á participación activa na vida democrática. Os contidos de filosofía da linguaxe, lóxica, retórica e argumentación serven para educar a interpretación, a expresión, a formulación e a exposición do propio pensamento e do alleo en contextos comunicativos variados (deliberación, negociación, investigación, diálogo, controversia, discusión crítica e conversa informal), empregando con eficacia o razoamento lóxico e respectando as máximas que rexen a conduta racional comunicativa. Os contidos de estética proxectan o alumnado a comprender, apreciar e valorar con espírito crítico reflexivo, actitude aberta e respectuosa, as diferentes manifestacións culturais e artísticas. A finalidade é apropiarse criticamente dun conxunto de criterios estéticos para estimar o valor da produción cultural e artística e, chegado o caso, producir obras artísticas innovadoras con contido filosófico. Tanto estes contidos curriculares coma o tratamento das competencias clave e dos elementos transversais invitan o profesorado da materia a emprender unha renovación metodolóxica na que os alumnos e as alumnas sexan quen de ocupar o papel activo fundamental que lles corresponde nos procesos de ensino e aprendizaxe: o de persoas autónomas e críticas, sociais e racionais, creativas e prudentes, donas de si e respectuosas coas demais persoas, sabias e felices. O tipo de persoa que a mellor filosofía nos presenta, desde sempre, como ideal humano.

1º de bacharelato

Filosofía. 1º de bacharelato

Obxectivos Contidos Criterios de avaliación Estándares de aprendizaxe Competencias clave

Bloque 1. Contidos transversais

� b � d � e � h � m

� B1.1. Textos filosóficos e pertencentes a outras ramas do saber relacionados coas temáticas filosóficas estudadas.

� B1.1. Ler comprensivamente e analizar de forma crítica textos significativos e breves, pertencentes a pensadores/as destacados/as.

� FIB1.1.1. Analiza de xeito crítico textos pertencentes a pensadores/as destacados/as, identifica a problemática e as solucións expostas (distinguindo as teses principais e a orde da argumentación) e relaciona os problemas propostos nos textos co estudado na unidade, e/ou co achegado por outros/as filósofos/as ou correntes, e/ou con saberes distintos da filosofía.

� CAA

� b � d � e

� B1.2. Composición escrita de argumentos de reflexión filosófica e de discursos orais, manexando as regras básicas da retórica e a argumentación.

� B1.2. Argumentar e razoar os propios puntos de vista sobre as temáticas estudadas na unidade, de forma oral e escrita, con claridade e coherencia.

� FIB1.2.1. Argumenta e razoa as súas opinións de forma oral e escrita, con claridade e coherencia, e demostrando un esforzo creativo e educativo na valoración persoal dos problemas filosóficos analizados.

� CCL � CSC

� b � d � e � g

� B1.3. Uso dos procedementos de traballo intelectual (incluíndo os das tecnoloxías da información e da comunicación) adecuados á filosofía, en especial a asimilación e o uso rigoroso do léxico relacionado cos temas filosóficos estudados.

� B1.3. Seleccionar e sistematizar información obtida de distintas fontes.

� FIB1.3.1. Selecciona e sistematiza información obtida tanto de libros específicos como de internet, usando as posibilidades das novas tecnoloxías para consolidar e ampliar a información.

� CD � CSC

� FIB1.3.2. Elabora listas de vocabulario de conceptos e comprende o seu significado, aplícaos con rigor e organízaos en esquemas ou mapas conceptuais, táboas cronolóxicas e outros procedementos útiles para a comprensión da filosofía.

� CAA

� d � e � g


� B1.4. Analizar e argumentar sobre formulacións filosóficas, elaborando de xeito colaborativo esquemas, mapas conceptuais, táboas cronolóxicas e outros procedementos útiles, mediante o uso de medios e plataformas dixitais.

� FIB1.4.1. Elabora con rigor esquemas, mapas conceptuais, táboas cronolóxicas, etc., amosando a comprensión dos eixes conceptuais estudados.

� CAA

Bloque 2. O saber filosófico



� b � d � e � h

� B2.1. Filosofía: sentido, necesidade e historia.

� B2.2. Saber racional. Explicación prerracional: mito e maxia. Explicación racional: razón e sentidos.

� B2.3. Funcións e vixencia da filosofía.

� B2.1. Coñecer e comprender a especificidade e a importancia do saber racional en xeral e do filosófico en particular, en tanto que saber de comprensión e interpretación da realidade, valorando que a filosofía é, á vez, un saber e unha actitude que estimula a crítica, a autonomía, a creatividade e a innovación.

� FIB2.1.1. Recoñece as preguntas e os problemas que veñen caracterizando a filosofía desde a súa orixe, comparando coa formulación doutros saberes, como o científico ou o teolóxico.

� CAA

� FIB2.1.2. Explica a orixe do saber filosófico diferenciándoo dos saberes prerracionais, como o mito ou a maxia.

� CCEC � CSC

� d � e

� B2.4. Disciplinas teórico-prácticas do saber filosófico.

� B2.5. Racionalidade teórica e práctica.

� B2.2. Identificar as dimensións teórica e práctica da filosofía, os seus obxectivos, as características, as disciplinas, os métodos e as funcións, relacionándoa paralelamente con outros saberes de comprensión da realidade.

� FIB2.2.1. Identifica, relaciona e distingue as vertentes práctica e teórica do labor filosófico, así como as disciplinas que conforman a filosofía.

� CAA � CSC

� b � d � e � h

� B2.6. O saber filosófico a través da súa historia. Características da filosofía.

� B2.3. Contextualizar histórica e culturalmente as problemáticas analizadas e expresar por escrito as achegas máis importantes do pensamento filosófico desde a súa orixe, identificando os principais problemas formulados e as solucións achegadas, e argumentando as propias opinións ao respecto.

� FIB2.3.1. Recoñece as principais problemáticas filosóficas características de cada etapa cultural europea.

� CCEC

� FIB2.3.2. Expresa por escrito as teses fundamentais dalgunhas das correntes filosóficas máis importantes do pensamento occidental.

� CCL

� b � e � g


� B2.4. Comprender e utilizar con precisión o vocabulario filosófico fundamental, realizando un glosario de termos de xeito colaborativo mediante as posibilidades que ofrecen as novas tecnoloxías.

� FIB2.4.1. Comprende e usa con rigor conceptos filosóficos como razón, sentidos, mito, logos, arché, necesidade, continxencia, causa, existencia, metafísica, lóxica, gnoseoloxía, obxectividade, dogmatismo, criticismo, etc.

� CCL

� b � e � l

� B1.1. Textos filosóficos e textos pertencentes a outras ramas do saber relacionados coa temática filosófica estudada.

� B2.5. Analizar de maneira crítica fragmentos de textos significativos e breves sobre a orixe, a caracterización e a vixencia da filosofía, identificando as problemáticas e solucións expostas, distinguindo as teses principais e a orde de argumentación, relacionando os problemas formulados nos textos co estudado na

� FIB2.5.1. Le e analiza de xeito crítico fragmentos de textos breves e significativos sobre a orixe da explicación racional e acerca das funcións e as características do pensamento filosófico, pertencentes a pensadores/as, que identifiquen as problemáticas filosóficas formuladas.

� CCL



unidade e coa presentación doutros intentos de comprensión da realidade, como o científico e o teolóxico, ou outros tipos de filosofía, como a oriental.

Bloque 3. O coñecemento

� d � e � h

� B3.1. Teoría do coñecemento.

� B3.2. Graos e ferramentas do coñecer: razón, entendemento e sensibilidade.

� B3.3. Abstracción.

� B3.4. Problemas implicados no coñecer: posibilidades, límites e intereses; o irracional.

� B3.1. Coñecer de modo claro e ordenado as problemáticas implicadas no proceso do coñecemento humano, analizadas desde o campo filosófico, os seus graos, as ferramentas e as fontes, e expor por escrito os modelos explicativos do coñecemento máis significativos.

� FIB3.1.1. Identifica e expresa de xeito claro e razoado os elementos e as problemáticas que implica o proceso do coñecemento da realidade, como é o dos seus graos, as súas posibilidades e os seus límites.

� CCL

� d � e � h � g

� B3.5. Problema filosófico do coñecemento.

� B3.6. A verdade como propiedade das cousas. A verdade como propiedade do entendemento: coherencia e adecuación.

� B3.7. Algúns modelos filosóficos de explicación do coñecemento e o acceso á verdade.

� B3.2. Explicar e reflexionar sobre o problema do acceso á verdade, identificando as problemáticas e as posturas filosóficas que xurdiron en torno ao seu estudo.

� FIB3.2.1. Coñece e explica teorías acerca do coñecemento e a verdade, como son o idealismo, o realismo, o racionalismo, o empirismo, o perspectivismo, o consenso ou o escepticismo, e contrasta semellanzas e diferenzas entre os conceptos clave que manexan.

� CCEC

� FIB3.2.2. Explica e contrasta criterios e teorías sobre a verdade, tanto no plano metafísico como no gnoseolóxico, usando con rigor termos como gnoseoloxía, razón, sentidos, abstracción, obxectividade, certeza, dúbida, evidencia, escepticismo, autoridade, probabilidade, prexuízo, coherencia, adecuación, consenso, incerteza, interese, irracional, etc., e construír un glosario de conceptos de xeito colaborativo, usando internet.

� CD � CSC

� b � d � e

� B1.1. Textos filosóficos e textos pertencentes a outras ramas do saber relacionadas coas temáticas filosóficas estudadas.

� B3.3. Analizar de forma crítica fragmentos de textos significativos sobre a análise filosófica do coñecemento humano, os seus elementos, as súas posibilidades e os seus límites, valorando os

� FIB3.3.1. Analizar fragmentos de textos breves de Descartes, Hume, Kant, Nietzsche, Ortega y Gasset, Habermas, Popper, Kuhn ou Michel Serres, entre outros.

� CCL



esforzos por alcanzar unha aproximación á verdade arredándose do dogmatismo, da arbitrariedade e dos prexuízos.

� d � e � h � i � l

� B3.8. Filosofía, ciencia e tecnoloxía. Filosofía da ciencia.

� B3.9. Obxectivos e instrumentos da ciencia.

� B3.10. Método hipotético-dedutivo.

� B3.11. Investigación científica na modernidade e na época contemporánea: das matemáticas e a técnica como ferramentas de coñecemento e interpretación fundamentais á reformulación dos conceptos clásicos.

� B3.4. Coñecer e explicar a función da ciencia, os seus modelos de explicación, as súas características, os seus métodos e a tipoloxía do saber científico, expondo as diferenzas e as coincidencias do ideal e a investigación científica co saber filosófico, como pode ser a problemática da obxectividade ou a adecuación teoría-realidade, argumentando as propias opinións de xeito razoado e coherente.

� FIB3.4.1. Explica os obxectivos, as funcións e os principais elementos da ciencia, manexando termos como feito, hipótese, lei, teoría ou modelo.

� CMCCT

� FIB3.4.2. Constrúe unha hipótese científica, identifica os seus elementos e razoa a orde lóxica do proceso de coñecemento.

� CMCCT

� FIB3.4.3. Usa con rigor termos epistemolóxicos como indución, hipotético-dedutivo, método, verificación, predición, realismo, causalidade, obxectividade, relatividade, caos e indeterminismo, entre outros.

� CMCCT

� d � e � h � i � l

� B3.12. Técnica e tecnoloxía: saber e praxe.

� B3.5. Relacionar e identificar as implicacións da tecnoloxía, en tanto que saber práctico transformador da natureza e da realidade humana, reflexionando, desde a filosofía da tecnoloxía, sobre as relacións coa ciencia e cos seres humanos.

� FIB3.5.1. Extrae conclusións razoadas sobre a inquedanza humana por transformar e dominar a natureza, póndoa ao servizo do ser humano, así como das consecuencias desta actuación, e participa de debates acerca das implicacións da tecnoloxía na realidade social.

� CMCCT � CSC

� b � d

� l

� B3.13. Reflexións filosóficas sobre o desenvolvemento científico e tecnolóxico: o problema da indución

� B3.14. Visión aristotélica do quefacer científico.

� B3.6. Analizar de xeito crítico fragmentos de textos filosóficos sobre a reflexión filosófica acerca da ciencia, a técnica e a filosofía, identificando as problemáticas e as solucións propostas, distinguindo as teses principais e a orde da argumentación, relacionar os problemas formulados nos textos co estudado na unidade e razoar a postura propia.

� FIB3.6.1. Analiza fragmentos de textos breves e significativos de pensadores como Aristóteles, Popper, Kuhn, B. Russell, A. F. Chalmers ou J. C. Borrón, entre outros.

� CMCCT



� d � e � h � i � g

� l

� B3.15. Relación entre filosofía e ciencia.

� B3.7. Entender e valorar a relación entre a filosofía e a ciencia.

� FIB3.7.1. Identifica e reflexiona de forma argumentada acerca de problemas comúns aos campos filosófico e científico, como son o problema dos límites e as posibilidades do coñecemento, a cuestión da obxectividade e a verdade, a racionalidade tecnolóxica, etc.

� CMCCT

� FIB3.7.2. Investiga e selecciona información en internet, procedente de fontes solventes, sobre as problemáticas citadas, e realiza un proxecto de grupo sobre algunha temática que afonde na interrelación entre a filosofía e a ciencia.

� CD � CSC

Bloque 4. A realidade

� d � e � h

� B4.1. A metafísica como explicación teórica da realidade.

� B4.1. Recoñecer e valorar a metafísica, disciplina que estuda a realidade en tanto que totalidade, distinguíndoa das ciencias, que versan sobre aspectos particulares desta.

� FIB4.1.1. Coñece o que é a metafísica e usa a abstracción para comprender os seus contidos e a súa actividade, razoando sobre eles.

� CAA

� d � e � h

� B4.2. Pregunta polo ser como punto de partida da Filosofía. Platón fronte a Aristóteles.

� B4.3. Interrogación metafísica sobre a verdadeira realidade: problema da aparencia e a realidade.

� B4.4. Pregunta pola orixe e a estrutura do real.

� B4.5. Caracterización da realidade: cambio ou permanencia, substancialismo estático fronte ao devir. Esencialismo e existencialismo.

� B4.6. Necesidade de categorizar racionalmente o real.

� B4.2. Coñecer e explicar, desde un enfoque metafísico, os principais problemas que presenta a realidade.

� FIB4.2.1. Describe as principais interpretacións metafísicas e os problemas que suscita o coñecemento metafísico da realidade.

� CCEC

� FIB4.2.2. Comprende e utiliza con rigor conceptos metafísicos como ser, sistema metafísico, realidade, aparencia, materia e espírito, unidade, dualidade, multiplicidade, devir, necesidade, continxencia, transcendencia, categoría e abstracción, materialismo, espiritualismo, existencialismo ou esencialismo, entre outros.

� CCL

� FIB4.2.3. Realiza unha análise crítica ante teorías metafísicas diverxentes de interpretación da realidade.

� CAA



� FIB4.2.4. Analiza e comprende fragmentos de textos breves e significativos sobre as problemáticas metafísicas que presenta a realidade, de pensadores como Platón, Aristóteles, Tomé de Aquino, Descartes, Marx, Nietzsche, etc., comparando e establecendo semellanzas e diferenzas entre os enfoques, e disertando coherentemente sobre as posturas históricas.

� CAA

� d � e � h

� i � g � l

� B4.7. Cosmovisións científicas sobre o universo. A filosofía da natureza como admiración filosófica pola natureza.

� B4.8. Paradigma cualitativo organicista: universo aristotélico.

� B4.9. Universo máquina: visión mecanicista na Modernidade. Supostos epistemolóxicos do modelo heliocéntrico: procura das leis universais dun universo infinito. Determinismo, regularidade, conservación, economía e continuidade.

� B4.10. Visión contemporánea do Universo.

� B4.11. Reencontro da filosofía e a física na teoría do caos.

� B4.3. Coñecer e comparar as explicacións dadas desde as grandes cosmovisións sobre o universo.

� FIB4.3.1. Explica e compara dúas das grandes cosmovisións do Universo: o paradigma organicista aristotélico e o modelo mecanicista newtoniano.

� CMCCT

� FIB4.3.2. Describe os caracteres esenciais das interpretacións relativista e cuántica contemporáneas da realidade, explicando as implicacións filosóficas asociadas a eses caracteres.

� CMCCT

� FIB4.3.3. Usa con rigor termos epistemolóxicos e científicos como cosmovisión, paradigma, Universo, natureza, finalismo, organicismo, determinismo, orde, causalidade, conservación, principio, mecanicismo, materia, relatividade, cuántica, espazo, tempo, azar, determinismo, indeterminismo, probabilidade, gaia e caos, entre outros.

� CMCCT

� d � e � g � h

� i

� B1.3. Uso dos procedementos de traballo intelectual (incluíndo os das tecnoloxías da información e da comunicación) adecuados á filosofía, en especial a asimilación e o uso rigoroso do léxico relacionado coas temáticas filosóficas estudadas.

� B4.4. Elaborar táboas e/ou mapas conceptuais comparando os caracteres adxudicados historicamente ao Universo, entendido como totalidade do real, contextualizando historicamente e culturalmente cada cosmovisión e ampliando información mediante internet e/ou fontes bibliográficas.

� FIB4.4.1. Elabora esquemas, táboas e/ou mapas conceptuais que comparen os caracteres adxudicados historicamente ao Universo, entendido como totalidade do real, contextualizando historicamente e culturalmente cada cosmovisión e ampliando información mediante internet e/ou fontes bibliográficas.

� CD



� d � e � h � i � m

� B1.1. Textos filosóficos e textos pertencentes a outras ramas do saber relacionados coas temáticas filosóficas estudadas.

� B4.5. Ler e analizar de xeito crítico textos filosóficos, epistemolóxicos e científicos sobre a comprensión da realidade, tanto desde o plano metafísico como desde o físico, usando con precisión os termos técnicos estudados, relacionar os problemas presentados nos textos co estudado nas unidades e razoar a postura propia.

� FIB4.5.1. Analiza textos filosóficos e científicos, clásicos e contemporáneos, que aborden as mesmas problemáticas, e investigar a vixencia das ideas expostas.

� CMCCT

� FIB4.5.2. Reflexiona sobre as implicacións filosóficas que afectan a visión do ser humano en cada cosmovisión filosófico-científica estudada, e argumenta as súas propias ideas de xeito razoado e creativo.

� CAA

Bloque 5. O ser humano desde a filosofía

� b

� c � d � e

� B5.1. A reflexión filosófica sobre o ser humano e o sentido da existencia: antropoloxía filosófica.

� B5.1. Recoñecer en que consiste a antropoloxía filosófica.

� FIB5.1.1. Utilizar con rigor vocabulario específico da temática, como evolución, dialéctica, proceso, progreso, emerxencia, azar, selección natural, apto, reducionismo, creacionismo, evolución cultural, vitalismo, determinismo xenético, natureza e cultura.

� CCL

� d � e

� h � i

� B5.2. Implicacións filosóficas da evolución. Filosofía e bioloxía.

� B5.2. Coñecer e explicar as implicacións filosóficas da evolución, en relación cos contidos metafísicos e cos/coas pensadores/as xa estudados/as.

� FIB5.2.1. Coñece e explica as consideracións filosóficas implicadas na teoría da evolución, como a consideración dinámica e dialéctica da vida ou o indeterminismo, entre outras.

� CMCCT

� FIB5.2.2. Analiza fragmentos breves e significativos de E. Morin, K. Popper, R. Dawkins, J. Mosterín, A. Gehlen, M. Harris ou M. Ponty, entre outros.

� CCEC

� d � e

� g � h � i � l

� B5.3. A dialéctica natureza-cultura no proceso de antropoxénese e de construción da identidade propia humana.

� B5.3. Recoñecer e reflexionar, de maneira argumentada, sobre a interacción dialéctica entre o compoñente natural e o cultural que caracterizan o ser humano como tal, sendo o culturalmente adquirido condición para a innovación e a creatividade que

� FIB5.3.1. Identifica e expón en que consiste o compoñente natural innato do ser humano, e a súa relación cos elementos culturais que xorden nos procesos de antropoxénese e humanización, dando lugar á identidade propia do ser humano.

� CCEC � CSC



caracterizan a especie. � FIB5.3.2. Diserta sobre o ser humano en tanto que resultado da dialéctica evolutiva entre o xeneticamente innato e o culturalmente adquirido, condición para a innovación e a capacidade creativa que caracterizan a nosa especie.

� CSIEE � CCEC

� FIB5.3.3. Localiza información en internet acerca das investigacións actuais sobre a evolución humana, e reflicte a información seleccionada e sistematizada de xeito colaborativo.

� CD � CSC

� a � b

� c � e � h


� B5.4. Valorar os coñecementos adquiridos nesta unidade, rexeitando os prexuízos tanto etnocéntricos como por motivos físicos, e tamén as actitudes de intolerancia, inxustiza e exclusión.

� FIB5.4.1. Argumenta con coherencia, baseándose nos datos obxectivos aprendidos, sobre as implicacións de adoptar prexuízos etnocéntricos para xulgar os seres humanos e as culturas.

� CSC

� b

� c � d � e � h

� B5.4. Visión grega. Heroe homérico: concepto socrático. Dualismo platónico. Animal racional e político aristotélico. Materialismo e individualismo helenista.

� B5.5. Pensamento medieval: creación á imaxe divina; nova concepción do corpo e a alma, da morte e da liberdade.

� B5.6. Renacemento: antropocentrismo e humanismo.

� B5.7. Modernidade e século XIX: razón, emocións e liberdade.

� B5.8. O ser humano na filosofía contemporánea.

� B5.5. Coñecer e reflexionar sobre as concepcións filosóficas sobre o ser humano como tal que se viñeron dando ao longo da filosofía occidental, comparando semellanzas e diferenzas entre as sucesivas formulacións, analizando criticamente a influencia do contexto sociocultural na concepción filosófica, e valorando algunhas formulacións diverxentes que abriron camiño cara á consideración actual da persoa.

� FIB5.5.1. Contrasta e relaciona as principais concepcións filosóficas que se viñeron dando historicamente sobre o ser humano.

� CCEC

� FIB5.5.2. Analiza de xeito crítico textos significativos e breves dos grandes pensadores.

� CCL

� FIB5.5.3. Usa con rigor termos como dualismo e monismo antropolóxico, areté, mente, corpo, espírito, creacionismo, antropocentrismo, teocentrismo, alma, humanismo, persoa, dignidade, sentido, estado de natureza, estado de civilización, existencia, liberdade, emoción, paixón, determinismo, alienación, nihilismo, existencia, inconsciente, morte, historia ou transcendencia, entre outros.

� CCL



� b � e � h

� B5.9. Visións filosóficas orientais: budismo, taoísmo e hinduísmo.

� B5.6. Comparar a visión filosófica occidental do ser humano coa visión filosófica oriental, o budismo, o taoísmo e o hinduísmo, e argumentar as opinións propias sobre semellanzas e diferenzas.

� FIB5.6.1. Contrasta e relaciona as principais concepcións filosóficas que se viñeron dando historicamente no contexto da filosofía occidental sobre o ser humano, coa visión filosófica oriental, o budismo, o taoísmo e o hinduísmo.

� CCEC

� b � d � e � h

� B5.10. Algunhas claves sobre o sentido da existencia humana.

� B5.11. Cuestión do sentido, a esencia e a existencia, o eu, a liberdade, a morte, o destino, o azar, a historia e a necesidade de transcendencia.

� B5.7. Disertar, de forma oral e escrita, sobre as temáticas intrinsecamente filosóficas no ámbito do sentido da existencia, como poden ser a cuestión do sentido, a esencia e a existencia, o eu, a liberdade, a morte, o destino, o azar, a historia ou a necesidade de transcendencia, entre outras.

� FIB5.7.1. Diserta, de xeito oral e escrito, sobre as grandes cuestións metafísicas que lle dan sentido á existencia humana.

� CCL

� FIB5.7.2. Argumenta e razoa, de xeito oral e escrito, acerca dos puntos de vista propios sobre o ser humano, desde a filosofía e sobre diferentes temáticas filosóficas relacionadas co sentido da existencia humana.

� CCL

� b � c � d � e � h

� B5.12. Reflexión filosófica sobre o corpo.

� B5.13. Teorías filosóficas sobre a relación entre mente e corpo.

� B5.8. Coñecer algunhas teorías filosóficas occidentais sobre o corpo humano, e reflexionar de xeito colaborativo e argumentar acerca dos puntos de vista propios.

� FIB5.8.1. Coñece as teorías filosóficas da relación entre mente e corpo (monismo, dualismo e emerxentismo), e argumenta sobre esas teorías comparando semellanzas e diferenzas, de forma colaborativa.

� CMCCT

Bloque 6. A racionalidade práctica

� a � b

� c � d � e � h

� B2.5. Racionalidade teórica e práctica.

� B6.1. Orixe da ética occidental: Sócrates fronte aos sofistas.

� B6.1. Identificar a especificidade da razón na súa dimensión práctica, en tanto que orientadora da acción humana.

� FIB6.1.1. Recoñece a función da racionalidade práctica para dirixir a acción humana, aínda recoñecendo os seus vínculos ineludibles coa razón teórica e a intelixencia emocional.

� CSC

� FIB6.1.2. Explica a orixe da ética occidental no pensamento grego, contrastando, de forma razoada, a concepción socrática coa dos sofistas.

� CCEC

� a � b

� c � d � e

� B6.2. A ética como reflexión sobre a acción moral: carácter, conciencia e madureza moral.

� B6.2. Recoñecer o obxecto e función da ética.

� FIB6.2.1. Explica e razoa acerca do obxecto e a función da ética.

� CSC



� a � b � c � d � e

� h

� B6.3. Principais teorías sobre a moral humana.

� B6.4. Procura da felicidade.

� B6.5. A boa vontade: Kant. � B6.6. A xustiza como virtude

ético-política.

� B6.7. Relativismo e universalismo moral.

� B6.3. Coñecer e explicar as principais teorías éticas sobre a xustiza e a felicidade, e sobre o desenvolvemento moral.

� FIB6.3.1. Expresa de xeito crítico as argumentacións das principais teorías éticas sobre a felicidade e a virtude, razoando as súas propias ideas, e achega exemplos do seu cumprimento e do seu incumprimento.

� CSIEE � CSC

� FIB6.3.2. Expresa de maneira crítica as argumentacións das principais teorías éticas sobre a xustiza, razoando as súas propias ideas, e achega exemplos do seu cumprimento e do seu incumprimento.

� CSIEE

� FIB6.3.3. Analiza textos breves dalgúns dos filósofos representantes das principais teorizacións éticas e sobre o desenvolvemento psicolóxico moral do individuo.

� CSC

� FIB6.3.4. Usa con rigor termos como ética, moral, acción moral, autonomía, responsabilidade, convención moral, madureza moral, virtude moral, subxectivismo, relativismo e universalismo moral, utilitarismo, deber moral, ética de máximos, ética de mínimos, consenso, xustiza, eudemonismo, hedonismo, emotivismo e utilitarismo.

� CCL

� a � b � c

� d � e � h

� B6.8. Fundamentos filosóficos do Estado.

� B6.9. Principais interrogantes da filosofía política.

� B6.4. Explicar a función, as características e os principais interrogantes da filosofía política, como a orixe e a lexitimidade do Estado, as relacións entre o individuo e o Estado ou a natureza das leis.

� FIB6.4.1. Identifica a función, as características e os principais interrogantes da filosofía política.

� CSC

� FIB6.4.2. Utiliza con rigor conceptos como democracia, Estado, xustiza, dereito, dereitos naturais, Estado democrático e de dereito, legalidade, lexitimidade, convención, contractualismo, alienación, ideoloxía, utopía, entre outros conceptos clave da filosofía política.

� CCL



� a � b � c � d � e

� h

� B6.10. A xustiza segundo Platón.

� B6.11. O convencionalismo nos sofistas.

� B6.12. Realismo político: Maquiavelo.

� B6.13. Contractualismo: Hobbes, Locke, Rousseau e Montesquieu.

� B6.14. A paz perpetua de Kant.

� B6.15. Fundamentos filosóficos do capitalismo no século XIX. John Stuart Mill. Alienación e ideoloxía segundo Marx.

� B6.16. Disputa política entre Popper e a escola de Frankfurt.

� B6.5. Coñecer as teorías e os conceptos filosóficos principais que estiveron na base da construción da idea de Estado e das súas funcións, apreciando o papel da filosofía como reflexión crítica.

� FIB6.5.1. Explica de xeito coherente as formulacións filosófico-políticas de Platón, os sofistas, Maquiavelo, Locke, Montesquieu, Rousseau, Hobbes, Kant, John Stuart Mill, Popper ou Habermas, entre outros.

� CCEC � CSC

� FIB6.5.2. Analiza e reflexiona sobre a relación entre individuo e Estado, sobre a base do pensamento dos sofistas, Marx e a escola de Frankfurt.

� CSC

� FIB6.5.3. Analiza de xeito crítico textos significativos e breves dalgúns dos autores estudados, nos que se argumente sobre o concepto de Estado, os seus elementos e as súas características.

� CSC

� FIB6.5.4. Valora e utiliza a capacidade argumentativa, de forma oral e escrita, contra a arbitrariedade, o autoritarismo e a violencia.

� CSC

� a � b � c � d � e

� h

� B6.17. Función do pensamento utópico.

� B6.6. Disertar de xeito oral e escrito sobre a utilidade do pensamento utópico, analizando e valorando a súa función, para propor posibilidades alternativas, proxectar ideas innovadoras e avaliar o xa experimentado.

� FIB6.6.1. Reflexiona por escrito sobre as posibilidades do pensamento utópico, e argumenta as súas propias ideas.

� CSC

� a � b � c � d

� e � h

� B6.18. Legalidade e lexitimidade.

� B6.7. Distinguir os conceptos de legalidade e lexitimidade.

� FIB6.7.1. Describe e compara os conceptos de legalidade e lexitimidade.

� CCL � CSC

� b � d � e � h � p

� B6.19. Capacidade simbólica. E. Cassirer.

� B6.20. Creatividade. H. Poincaré.

� B6.8. Recoñecer a capacidade simbólica como elemento distintivo da especie humana.

� FIB6.8.1. Explica as teses fundamentais de E. Cassirer sobre a capacidade simbólica humana, e as de H. Poincaré sobre o proceso creativo.

� CCEC



� b � d � e � h � n

� p

� B6.21. Estética filosófica: función e características.

� B6.22. A arte como instrumento de comprensión e expresión simbólica da realidade.

� B6.23. A estética filosófica e a capacidade simbólica do ser humano. A realidade desde a arte, a literatura e a música.

� B6.9. Coñecer o campo da estética, reflexionando sobre as contribucións filosóficas realizadas por tres das construcións simbólicas culturais fundamentais.

� FIB6.9.1. Comprende e usa conceptos como estética, creatividade, creación, símbolo, signo, arte, experiencia estética, mímese, beleza, gusto, subxectividade, xuízo estético e vangarda.

� CCL � CCEC

� FIB6.9.2. Contrasta e relaciona algunhas construcións simbólicas fundamentais no contexto da cultura occidental, e analiza, de xeito colaborativo, textos literarios, audicións musicais e visualizacións de obras de arte para explicar os contidos da unidade.

� CAA � CCEC

� a � b � d

� e � h � n � p

� B6.24. Relación da arte coa ética, co coñecemento e coa técnica.

� B6.10. Relacionar a creación artística con outros campos como o da ética, o coñecemento e a técnica.

� FIB6.10.1. Diserta sobre a relación e a posibilidade transformadora da realidade humana, a creación artística, a ciencia e a ética.

� CSC � CCEC

� b � d � e

� h � n � p

� B6.25. Sentimento, experiencia e xuízo estético. Beleza. Creación artística e sociedade. Abstracción artística e pensamento metafísico. A arte como xustificación ou como crítica da realidade.

� B6.26. Filosofía e arte. Filosofía e literatura. Filosofía e música.

� B6.11. Analizar textos en que se comprenda o valor da arte, a literatura e a música como vehículos de transmisión do pensamento filosófico, utilizando con precisión o vocabulario específico propio da estética filosófica.

� FIB6.11.1. Coñece e describe algúns dos elementos fundamentais da reflexión estética sobre a arte, analizando textos significativos de filósofos como Platón, Schelling, Hume, Kant, Nietzsche, Walter Benjamin, Gadamer, Marcuse ou Adorno, entre outros, e aplica esas ideas ao estudo de diversas obras de arte.

� CCEC

� FIB6.11.2. Entende o valor filosófico da literatura, analizando textos breves de pensadores e literatos como Platón, Santo Agostiño, Calderón de la Barca, Pío Baroja, A. Machado, Voltaire, Goethe, Sartre, Unamuno, Borges ou Camus, entre outros.

� CCEC



� FIB6.11.3. Coñece a visión filosófica da música a través da análise de textos filosóficos sobre as visións dos pitagóricos, de Platón, Schopenhauer, Nietzsche ou Adorno, entre outros, así como mediante audicións significativas.

� CCEC

� d � g � h � n


� B6.12. Reflexionar por escrito sobre algunha das temáticas significativas estudadas, argumentando as propias posicións, e ampliar en internet a información aprendida.

� FIB6.12.1. Diserta de xeito claro e coherente sobre o valor das artes para transmitir ideas filosóficas, e procura e selecciona información en internet que amplíe o xa aprendido.

� CD � CSC

� b � d

� e

� B6.27. Retórica, argumentación e lóxica: a comunicación desde a filosofía.

� B6.28. Importancia da comunicación e a súa relación coa linguaxe, a verdade e a realidade.

� B6.13. Entender a importancia da comunicación para o desenvolvemento do ser humano e as sociedades.

� FIB6.13.1. Coñece e manexa con rigor conceptos como símbolo, comunicación, linguaxe formal, lóxica, xuízo lóxico, razoamento, demostración, discurso, elocuencia, orador, retórica, exordio, inventio, dispositio, argumentación, elocutio, compositio, actio, falacia, debate, negociación, persuasión e concepto universal, entre outros.

� CCL

� b � d � e

� B6.29. Lóxica proposicional. � B6.14. Coñecer en que consiste a lóxica proposicional e apreciar o seu valor para amosar o razoamento correcto e a expresión do pensamento como condición fundamental para as relacións humanas.

� FIB6.14.1. Utiliza os elementos e as regras do razoamento da lóxica de enunciados.

� CAA

� b � d � e

� B6.30. Retórica e composición do discurso.

� B6.15. Coñecer as dimensións que forman parte da composición do discurso retórico, e aplicalas na composición de discursos.

� FIB6.15.1. Comprende e explica a estrutura e o estilo da retórica e da argumentación.

� CCL

� FIB6.15.2. Coñece a estrutura e a orde do discurso, e escribe breves discursos retóricos establecendo coherentemente a exposición e a argumentación.

� CCL



� b � d � e

� B6.31. Argumentación: regras e ferramentas do diálogo e a demostración de argumentos.

� B6.32. Filosofía da linguaxe: o problema filosófico dos conceptos universais e o erro argumentativo da xeneralización apresurada.

� B6.16. Coñecer e utilizar as regras e as ferramentas básicas do discurso baseado na argumentación demostrativa.

� FIB6.16.1. Constrúe un diálogo argumentativo no que demostra as súas propias teses mediante as regras e as ferramentas da argumentación.

� CSIEE � CSC

� FIB6.16.2. Distingue un argumento veraz dunha falacia.

� CAA

� FIB6.16.3. Analiza e comenta textos breves e significativos sobre a arte da retórica e a argumentación de Platón, Aristóteles, Cicerón, Quintiliano, Tácito e autores/as contemporáneos/as.

� CCEC

� b � d

� e � m � p

� B6.33. A filosofía e a empresa como proxecto racional.

� B6.17. Coñecer as posibilidades da filosofía na creación dun proxecto, en xeral, e no ámbito empresarial en particular, e valorar o seu papel potenciador da análise, a reflexión e o diálogo.

� FIB6.17.1. Utiliza conceptos con sentido filosófico e aplícaos ao contexto empresarial: principios, saber, orde lóxica, finalidade, demostración, razoamento, indución, dedución, argumentación, sentido, significado, creatividade, diálogo, obxectivo/subxectivo, emocións, globalidade e valor, entre outros.

� CSIEE

� b

� e � m � p

� B6.34. O modo metafísico de preguntar para deseñar un proxecto vital e de empresa.

� B6.35. Os procesos de cuestionamento e a importancia da definición de obxectivos.

� B6.18. Comprender a importancia do modo de "preguntar radical" da metafísica para proxectar unha idea ou un proxecto vital ou empresarial, facilitando os procesos de cuestionamento e definición das preguntas radicais e as respostas a estas.

� FIB6.18.1. Formula correctamente os interrogantes filosóficos radicais que deben estar na base da creación dun proxecto, tanto vital como laboral, como "que son?", "que fago?", "por que?", "para que?", "cal é o meu obxectivo?", "cal é o seu sentido, a súa razón de ser?", etc., e saber argumentar a defensa das respostas.

� CSIEE

� CSC

� b

� m � p

� B6.36. Proceso de análise racional do conxunto dun sistema, dos elementos que o integran e da orde racional que subxace á estrutura lóxica dun proxecto, vital e empresarial.

� B6.19. Comprender o valor da teoría do coñecemento, a razón crítica e a lóxica para introducir racionalidade na orixe e no desenvolvemento dun proxecto.

� FIB6.19.1. Deseña un proxecto vital ou empresarial, sobre a base da filosofía, valorando a íntima relación entre os pensamentos e as accións, entre a razón e as emocións, a través do diálogo, da argumentación e a linguaxe filosófica.

� CSIEE

� b � B6.37. Importancia do diálogo e da defensa argumentativa

� B6.20. Valorar as técnicas do diálogo filosófico, a

� FIB6.20.1. Coñece e utiliza as ferramentas da

� CSC



� e � m

de proxectos, fins e medios. argumentación e a retórica para organizar a comunicación entre as partes e a resolución de negociacións e de conflitos, para xerar diálogo baseado na capacidade de argumentar correctamente, para definir e comunicar correctamente o obxectivo dun proxecto.

argumentación e o diálogo na resolución de dilemas e conflitos dentro dun grupo humano.

� a � m � n

� B6.38. Deseño dun proxecto vital e laboral. Papel da Estética no desenvolvemento do pensamento creativo e innovador.

� B6.21. Valorar a capacidade da estética filosófica para favorecer o pensamento creativo e innovador que permite adaptarse e anticiparse aos cambios, xerando innovación e evitando o estancamento, valorando así a función e a importancia das persoas emprendedoras e innovadoras para a construción e o avance dunha cultura, e a transformación da realidade.

� FIB6.21.1. Valora a posibilidade de crear tarefas innovadoras, valorando a función e a importancia das persoas emprendedoras e innovadoras para a construción e o avance dunha cultura, e a transformación da realidade.

� CSIEE

� a � b � c

� f � m � p

� B6.39. Importancia da ética para establecer o sistema de valores no traballo.

� B6.22. Comprender e apreciar a función axiolóxica da ética para establecer un sistema de valores que permita mellorar o clima laboral, comprendendo que os valores éticos son clave para lograr o equilibrio entre innovación, sustentabilidade e competitividade.

� FIB6.22.1. Realiza un decálogo de valores éticos que deben rexer no mundo laboral e de cara á sociedade e á natureza.

� CSC

� FIB6.22.2. Valora e diserta sobre a importancia do traballo para desenvolvernos como seres humanos, para o avance dunha cultura e para transformar a realidade.

� CSC

� b � m � p

� B6.40. Razón crítica en tanto que reguladora da acción humana.

� B6.23. Coñecer e valorar a importancia da razón crítica para o avance dun proxecto persoal e colectivo.

� FIB6.23.1. Comprende e valora a importancia da razón crítica para o avance dun proxecto persoal e colectivo.

� CSC

Antropoloxía

PROGRAMACIÓN ANTROPOLOXÍA

1º BACHARELATO

A-CONTRIBUCIÓN AO LOGRO DAS COMPETENCIAS BÁSICAS

(Non se esixe en Bacharelato)

B- OBXECTIVOS DO CURSO

O desenvolvemento da materia debe contribuír a que os alumnos adquiran as seguintes capacidades:

1 Identificar problemas antropolóxicos e empregar con propiedade os conceptos e termos para a súa análise e comprensión. 2 Aplicar con rigor os procedementos básicos de control intelectual ao plantexamento e a solución dos problemas antropolóxicos. 3 Comprender de maneira integradora os diferentes aspectos da realidade humana, relacionando conceptos e problemas suscitados

nos diferentes ámbitos do saber que se ocupan do home. 4 Adquirir unha comprensión básica do mundo da cultura, que diferenza aos seres humanos do resto das especies animais. 5 Explicar o comportamento do ser humano en sociedade, así como analizar os mecanismos e funcións mediante os cales se

identifica a si mesmo como pertencente a unha realidade cultural particular. 6 Asumir unha actitude crítica con respecto ao propio entorno cultural, combatendo todo tipo de prexuízos racistas e etnocéntricos,

dogmáticos ou excluíntes. 7 Adoptar actitudes de tolerancia activa e aprezo da diferencias culturais e valorar os intentos de construír unha sociedade mundial

baseada no respecto dos dereitos humanos e na salvagarda das etnias e culturas minoritarias. 8 Aplicar os coñecementos antropolóxicos ao estudo de situación e problemas concretos do propio entorno. 9 Como obxectivos instrumentais os alumnos terán que aprender a analizar textos escritos de distinta natureza: testemuñas directas,

datos puros, escritos relevantes sacados da historia da antropoloxía… Traballaremos tamén nas técnicas de disertación escrita.

C- CONTIDOS

Non hai que esquecer o carácter introdutorio da materia á hora de suscitar a profundidade e amplitude dos contidos a traballar. Buscarase unha visión ampla e xenérica da mesma:

INTRODUCIÓN. As ramas da antropoloxía BLOQUE 1. De onde vimos? Antropoloxía biolóxica. Unidade 1. O ser humano procede do mono? (As orixes do ser humano): Unidade 2. Para que camiñar con dúas patas? (A postura bípede) Unidade 3. Mellores brancos ou negros? (A orixe das diferenzas raciais). Unidade 4. Por que somos máis listos? (Intelixencia e cerebro) Unidade 5. Por que comemos de máis? (Comida e evolución) Unidade 6. A evolución, cousa de mulleres? (As diferenzas entre os sexos). Unidade 7. Dominados polos xenes? (Determinismo xenético e cultural) Unidade 8. Que é a cultura? (O auxe cultural)

BLOQUE 2. Como somos? Antropoloxía cultural. Unidade 1. Sociais por natureza? (Animais sociais) Unidade 2. E ti de quen vés sendo? (As relacións de parentesco) Unidade 3. Pódese vivir sen cartos? (Modelos de subsistencia) Unidade 4. Quen é o xefe? (As sociedades igualitarias) Unidade 5. Cara á civilización? (A orixe do estado) Unidade 6. Quen manda na casa? (As orixes do patriarcado) Unidade 7. Por que precisamos crer? (Mitos, ritos e relixións) Unidade 8. Que nos fai galegos? (O noso contorno cultural)

REFLEXIÓNS FINAIS. QUE É SER HUMANO. ANTROPOLOXÍA FILOSÓFICA

D- TEMPORALIZACIÓN

1ª avaliación:

INTRODUCIÓN. As ramas da antropoloxía

BLOQUE 1. De onde vimos? Antropoloxía biolóxica. Unidade 1. O ser humano procede do mono? (As orixes do ser humano): Unidade 2. Para que camiñar con dúas patas? (A postura bípede) Unidade 3. Mellores brancos ou negros? (A orixe das diferenzas raciais). Unidade 4. Por que somos máis listos? (Intelixencia e cerebro) Unidade 5. Por que comemos de máis? (Comida e evolución)

2ª avaliación

Unidade 6. A evolución, cousa de mulleres? (As diferenzas entre os sexos). Unidade 7. Dominados polos xenes? (Determinismo xenético e cultural) Unidade 8. Que é a cultura? (O auxe cultural)

BLOQUE 2. Como somos? Antropoloxía cultural. Unidade 1. Sociais por natureza? (Animais sociais) Unidade 2. E ti de quen vés sendo? (As relacións de parentesco) Unidade 3. Pódese vivir sen cartos? (Modelos de subsistencia) Unidade 4. Quen é o xefe? (As sociedades igualitarias) Unidade 5. Cara á civilización? (A orixe do estado) Unidade 6. Quen manda na casa? (As orixes do patriarcado)

3ª avaliación

Unidade 7. Por que precisamos crer? (Mitos, ritos e relixións) Unidade 8. Que nos fai galegos? (O noso contorno cultural) REFLEXIÓNS FINAIS. QUE É SER HUMANO. ANTROPOLOXÍA FILOSÓFICA

E-CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1 Obter información relevante sobre un tema antropológico concreto, a partir de diversas fuentes, así como elaborarla, contrastarla y utilizarla críticamente. Este criterio trata de comprobar a capacidade do alumnado, nun curso de carácter introdutorio, para seleccionar información recrrendo a fontes de diversa índole (a súa propia experiencia sobre a vida cotiá, os coñecementos que proporcionan outras disciplinas, os medios de comunicación ou textos específicamente antropolóxicos), así como o seu dominio de destrezas de carácter xeral necesarias para a utilización crítica desa información (observación e descrición, clasificación, comparación, sistematización, etc.).

2 Analizar e comentar textos breves e sinxelos de carácter antropolóxico, atendendo a identificación do seu contido, a explicación dos termos específicos e a relación da súa temática cos coñecementos adquiridos. Este criterio pretende comprobar a capacidade do alumnado para ler comprensivamente e analizar textos sinxelos que fagan referencia a problemas de carácter antropolóxico, mostrando esa capacidade na identificación de teses fundamentais, na reformulación destas coas súas propias palabras, na explicación dos termos e conceptos específicos, e na detección dos recursos retóricos utilizados polo autor para persuadir ao lector da veracidade do exposto. Así mesmo, pretende mostrar a súa capacidade para establecer relación entre os problemas suscitados nos textos e os coñecementos previamente adquiridos. Estes exercicios poden ser especialmente útiles aplicados a artigos de opinión da prensa diaria que aborden temas de actualidade de carácter antropolóxico (inmigración, violencia racial, sectas relixiosas, rituais festivos, trato aos animais, etc.).

3 Participar en debates sobre algún problema antropolóxico que suscite o interese do alumnado, aportando as súas propias reflexións e relacionándoas con otras posiciones previamente estudadas. Mediente ese criterio preténdese avaliar a capacidade do alumnado para establecer relación entre diferentes formas de abordar un problema, e para examinar críticamente as diversas solucións suscitadas. O recurso a debates é un instrumento eficaz para fomentar o rigor expositivo e permite comprobar a competencia do alumnado para manter un diálogo racional e argumentar a súas propias posicións de liberdade e sen dogmatismos.

F- MÍNIMOS ESIXIBLES

INTRODUCIÓN. As ramas da antropoloxía

BLOQUE 1. De onde vimos? Antropoloxía biolóxica.

As orixes do ser humano A orixe das diferenzas raciais. (As diferenzas entre os sexos). Que é a cultura?

BLOQUE 2. Como somos? Antropoloxía cultural.

(Animais sociais) (As sociedades igualitarias. A orixe do estado. Mitos, ritos e relixións (O noso contorno cultural) REFLEXIÓNS FINAIS. QUE É SER HUMANO. ANTROPOLOXÍA FILOSÓFICA

A OBXECTIVOS MÍNIMOS a) Coñecer distintivamente os períodos en que se divide a historia da filosofía. b) Comprender os problemas filosóficos fundamentais. c) Aprender a comentar textos filosóficos. d) Ser quen de manter un discurso ou diálogo oral sobre a problemática filosófica. e) Relacionar a problemática filosófica coa problemática actual.

C- CRITERIOS DE AVALIACIÓN MÍNIMOS

a) Dominio do comentario de texto. b) Elaboración dun discurso, oral e escrito, de carácter antropolóxico. c) Uso de técnicas democráticas de participación . d) Dominio e aplicación de conceptos.

G- INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

a Probas de desenvolvemento ou ensaio.

b Probas de resposta breve ou restrinxida. c Probas de resposta fixa ou estruturada. d Rexistro anecdótico. e Listas de control. f Escalas de valoración g Ensaios h Resumos i Teses j Esquemas k Mapas conceptuais

H-PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN

A- Realizarase unha proba escrita, como mínimo, por avaliación. Esta proba consistirá: a) Lectura comprensiva dun texto antropolóxico. b) Unha pregunta de definición dos termos fundamentais.. c) Varias preguntas de desenvolvemento temático. d) Varias preguntas de aplicación de conceptos.

B- Os alumnos terán a posibilidade de facer traballos voluntarios de investigación e profundización sobre os diferentes aspectos do temario.

I-CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN

Avaliarase en función das seguintes porcentaxes:

a Parte teórica: 70%

b Procedementos:20%

c) Actitudes: 10%

J-PROCEDEMENTOS PARA ACREDITAR OS COÑECEMENTOS PREVIOS

a Análise os primeiros quince días en clase do grao e calidade da participación en clase. b Realización de tests de comprensión. c Realización de tests de coñecemento. d Conversas individualizadas cos alumnos.

O que diferenza claramente a antropoloxía doutras disciplinas veciñas é, sen lugar a dúbidas, o seu marcado e específico carácter global e comparativo. Os pobos, as crenzas, a cultura... son observados baixo a potente lente dunha análise obxectiva que, de seguro, debe contribuír de xeito decisivo ao coñecemento da persoa como tal e, sinaladamente, como ser social; e hoxe engadiriamos global. Pero, ademais, esta materia proporciona múltiples perspectivas, xa que combina dentro do vasto campo antropolóxico, outras achegas de saberes e perspectivas diversas. A rica combinación de saberes e contribucións que converxen nesta materia convértena nunha área singular para tratar de lle insuflar aos alumnos e ás alumnas un aire de comprensión e universalidade que os/as libere do cinto de etnocentrismo que a cotío preside as súas vidas. Esta riqueza perspectivística pode axudar o alumnado dun xeito determinante, por unha banda, a alcanzar unha fértil madureza como persoa e, por outra, a fixar e relacionar diversos coñecementos que foi adquirindo na súa traxectoria académica: filosofía, bioloxía, linguas, historia, economía, arte, etc. Daquela a Antropoloxía convértese por dereito propio nunha materia que, caracterizada pola súa inherente transversalidade, lle propoña ao alumno a reflexión como eixe fundamental dunha existencia cívica crítica e construtiva. Pero é que a antropoloxía como estudo da humanidade, dos pobos antigos e modernos e dos seus estilos de vida, proporciónalle ao/á discente unha sorte de visión de amplo espectro que de seguro lle procura un horizonte de comprensión abstracto que pode axudalo/a, dun xeito moi específico e práctico, a entender de forma madura e intelixente o mundo global no que nos movemos e a incardinarse nel. E, desde logo, sen renunciar a achegar un punto de vista, antropoloxicamente mediado, da nosa realidade en Galicia. Ser quen de contrastar ou, por mellor dicir, examinar cientificamente outras crenzas e visións do mundo desde unha perspectiva eminentemente crítica é un obxectivo que se debe lograr para o enriquecemento do pensamento do alumnado e a súa propia autocomprensión como persoa galega. O currículo da materia consta de cinco bloques que, por así dicir, van en orde ascendente, en relación ao grao de abstracción e xeneralidade. Daquela, desde a antropoloxía física, pasando pola cultural e social, chégase ao cumio da antropoloxía filosófica como elemento característico que lle debe servir ao alumnado para pechar ou redondear todas as reflexións previas. Todo iso sen perder de vista o horizonte didáctico-metodolóxico que fai que as competencias se entendan como un "saber facer" que se aplica de forma moi diversa e que conecta coas habilidades prácticas. Se un dos elementos clave no ensino por competencias é espertar e manter a motivación cara á aprendizaxe do alumnado, que implica unha nova formulación do seu papel, activo e autónomo, consciente de ser responsable da súa aprendizaxe, esta materia pode ser, daquela, paradigmática. Xerar afán de indagación e necesidade de novos coñecementos deben xurdir da capacidade de xeración de curiosidade que o/a docente ten que ser quen de motivar. Nesta materia favorécese especialmente o carácter transversal e práctico, e poden empregarse no proceso de ensino e aprendizaxe de xeito asiduo as tecnoloxías da información e da comunicación, que permiten o acceso a recursos virtuais.

Antropoloxía. 1º de bacharelato


Bloque 1. A antropoloxía como saber �

e

l

B1.1. Características, obxecto, método e técnicas dos estudos antropolóxicos.

B1.1. Delimitar e precisar o campo de estudo da antropoloxía, así como a súa metodoloxía e as súas técnicas.

ANTB1.1.1. Identifica e distingue, de xeito claro e razoado, o campo de estudo da antropoloxía.

CAA

CCL

ANTB1.1.2. Diferencia a súa metodoloxía e as técnicas ao respecto doutras ciencias e saberes.

CMCCT

CCEC

g

l B1.2. Ramas da antropoloxía: física, cultural, social e filosófica.

B1.2. Definir e concretar o obxecto peculiar de estudo das ramas da antropoloxía.

ANTB1.2.1. Define e concreta con precisión o obxecto peculiar de estudo das ramas da antropoloxía, distinguindo cada unha a través de textos, e realiza unha presentación empregando as tecnoloxías da información e da comunicación.

CMCCT

CCL

CD

d

e

B1.3. Escolas antropolóxicas B1.3. Distinguir as peculiaridades das escolas antropolóxicas.

ANTB1.3.1. Distingue sinteticamente as características propias das escolas antropolóxicas, elaborando un mapa conceptual.

CAA

CCL

d

e

l

B1.4. A antropoloxía e outras ciencias sociais.

B1.4. Diferenciar a antropoloxía doutras ciencias sociais.

ANTB1.4.1. Diferencia e explica a antropoloxía con respecto a outros saberes e outras ciencias sociais.

CCL

CAA

Bloque 2. Antropoloxía física: hominización e humanización

e

h

B2.1. Liña filoxenética humana. B2.1. Establecer a liña filoxenética humana, dando conta das probas sobre a evolución.

ANTB2.1.1. Reproduce a liña filoxenética humana, utilizando para iso recursos das tecnoloxías da información e da comunicación.

CAA

CMCCT

CD

ANTB2.1.2. Recoñece probas sobre a evolución.

CCEC

CAA

e

g

B2.2. Bases fisiolóxico-biolóxicas do comportamento humano.

B2.2.Describir, a través das tecnoloxías da información e da comunicación, as bases fisiolóxico-biolóxicas do comportamento humano desde a estrutura e a

ANTB2.2.1. Describe a estrutura e a funcionalidade do sistema nervioso e do endócrino, recorrendo ás tecnoloxías da información e da comunicación.

CD

CCL CMCCT



funcionalidade dos sistemas nervioso e endócrino.

a

e

m

B2.3. Proceso de humanización: explosión cultural.

B2.3. Describir a orixe e a evolución da especie humana, e a arbore xenealóxica dos homínidos ata a explosión cultural.

ANTB2.3.1. Describe e explica, mediante ferramentas informáticas, a orixe e a evolución da especie humana.

CD

CCL

ANTB2.3.2. Constrúe a árbore xenealóxica dos homínidos ata a explosión cultural, e plásmaa nunha produción audiovisual.

CAA

CCL

CSIEE CD

d B2.4. Relación dialéctica entre o innato e o adquirido.

B2.4. Recoñecer a relación dialéctica entre o innato e o adquirido a partir de diversas teorías e modelos.

ANTB2.4.1. Identifica a relación dialéctica entre o innato e o adquirido a partir da diferenciación de teorías e modelos.

CCL

CAA

a

e B2.5. Antropoloxía e arqueoloxía: do Paleolítico ao xurdimento dos primeiros estados modernos.

B2.5. Concretar a achega da arqueoloxía aos estudos antropolóxicos, amosando o percorrido que vai polos grandes períodos da evolución sociocultural: Paleolítico, Neolítico, revolución urbana e sociedade industrial.

ANTB2.5.1. Describe a achega da antropoloxía e da arqueoloxía ao coñecemento da evolución humana.

CCEC

CCL

ANTB2.5.2. Delimita o percorrido que vai polos grandes períodos da evolución sociocultural (Paleolítico, Neolítico, revolución urbana e sociedade industrial), e elabora mapas conceptuais.

CCEC

CCL

a

b c

d e

B2.6. Unidade e diversidade do ser humano.

B2.6. Describir a complexidade do ser humano a través da súa peculiar unidade e diversidade.

ANTB2.6.1. Identifica e describe mediante pequenos textos a complexidade do ser humano, a través da súa peculiar unidade e diversidade.

CCL

CCEC

Bloque 3. Antropoloxía cultural

a

b c

e h

B3.1. Concepto de cultura. B3.1 Definir o termo cultura, asumindo a súa complexidade desde diversos puntos de vista.

ANTB3.1.1. Define os trazos característicos da cultura.

CCEC

CCL CSC

ANTB3.1.2. Identifica diversas perspectivas na súa concepción.

CCEC

CSC



a

b

e

B3.2. Interiorización da cultura: axentes e procesos da endoculturación.

B3.2. Describir a interiorización da cultura, salientando os axentes e os procesos da endoculturación.

ANTB3.2.1. Describe o significado da interiorización da cultura.

CCL

ANTB3.2.2. Identifica e define os axentes e os procesos de endoculturación.

CCL

CSC

a

b

d h

m

B3.3. Análise da cultura: perspectivas EMIC e ETIC.

B3.3. Analizar a cultura, distinguindo as perspectivas EMIC e ETIC.

ANTB3.3.1. Analiza algún elemento cultural do seu contorno e compárao adecuadamente con outras manifestacións culturais, distinguindo as perspectivas EMIC e ETIC.

CCEC

CSC

CSIEE

a

b

c e

m

p

B3.4. Dinámica das culturas e diversidade cultural.

B3.4. Describir as dinámicas das culturas e a diversidade cultural.

ANTB3.4.1. Describe, analiza e explica algún elemento cultural do seu contorno, comprendendo a complexidade da diversidade cultural global e de Galicia.

CCL

CSC

CSIEE CCEC

a

b

h

B3.5. Sociedade global. B3.5. Describir os elementos característicos da sociedade global.

ANTB3.5.1. Recoñece, a partir dunha listaxe de trazos culturais e sociais, os elementos característicos da sociedade global.

CCEC

CSC

a

b

d e

n p

B3.6. Producións culturais. B3.6. Describir as producións culturais e distinguir as materiais das inmateriais.

ANTB3.6.1. Describe a través dos seus trazos as producións culturais, e distingue as materiais das inmateriais.

CCEC

CSC

CCL

ANTB3.6.2. Describe con argumentación producións materiais e inmateriais de Galicia.

CCL

CCEC

CSC

d

e n

p

B3.7. Linguaxe. B3.7. Identificar as relacións entre usos lingüísticos e trazos culturais.

ANTB3.7.1. Identifica relacións entre usos lingüísticos e trazos culturais.

CCL

CSC CCEC

ANTB3.7.2. Identifica ás relacións entre lingua e cosmovisión, tendo Galicia como exemplo.

CCL

CSC CCEC



a

b

l n

p

B3.8. Arte e técnica. B3.8. Describir os elementos característicos da arte e da técnica, desde unha óptica histórica e antropolóxica.

ANTB3.8.1. Identifica os elementos característicos da arte e da técnica, e diferénciaos desde unha óptica histórica e antropolóxica.

CCEC

CSC

CCL

ANTB3.8.1. Describe exemplos de manifestacións artísticas e técnicas en Galicia, e compréndeos no seu contexto.

CCL CCEC

CCL

a

b e

B3.9. Relixión. B3.9. Identificar os aspectos formais e semióticos do fenómeno relixioso, así como os principais paradigmas teóricos para a súa interpretación.

ANTB3.9.1. Identifica a través de pequenos textos os aspectos formais e semióticos do fenómeno relixioso

CCL

CCEC

ANTB3.9.2. Define os principais paradigmas teóricos para a súa interpretación.

CAA

CCEC CCL

e B3.10. Saber. B3.10. Describir os fundamentos antropolóxicos do saber.

ANTB3.10.1. Identifica en pequenos textos os fundamentos antropolóxicos do saber.

CCL

CAA

Bloque 4. Antropoloxía social

a b

c e

B4.1. Sociabilidade constitutiva do ser humano.

B4.1. Describir a sociabilidade e a socialización como trazos inherentes ao ser humano.

ANTB4.1.1. Recoñece e describe a sociabilidade e a socialización como trazos inherentes ao ser humano

CCL CAA

CCEC

e m

o

B4.2. Produción de bens e economía.

B4.2. Analizar os procedementos de produción de bens, así como as bases e os tipos de intercambio económico.

ANTB4.2.1. Describe os procedementos de produción de bens.

CCL CSIEE

CAA

ANTB4.2.2. Recoñece os principais tipos de intercambio e as bases da economía, e exemplifícaos na nosa comunidade.

CAA

CSIEE CCEC

a b

c

B4.3. Reprodución social e sexualidade.

B4.3. Analizar os mecanismos de reprodución social e, especialmente, a comprensión da sexualidade.

ANTB4.3.1. Identifica dun xeito concreto os mecanismos de reprodución social e, especialmente, os trazos típicos da sexualidade.

CAA CCEC



a

b

c g

p

B4.4. Relacións de parentesco. B4.4. Analizar e describir os sistemas terminolóxicos e as teorías sobre o parentesco.

ANTB4.4.1. Analiza e describe os sistemas terminolóxicos sobre o parentesco, utilizando as tecnoloxías da información e da comunicación.

CCL

CD

CAA

ANTB4.4.2. Analiza as modalidades de organización domésticas e os sistemas de parentesco, prestándolle especial atención á realidade galega.

CCEC CAA

a

b

d

e h

B4.5. Lei, orde e conflito. Guerras e xurdimento do Estado.

B4.5. Analizar as relacións entre individuos, o mantemento dunha cohesión política e a resolución dos conflitos por medio de guerras.

ANTB4.5.1. Analiza e identifica as relacións entre individuos.

CCEC

CCL

CAA

CSC

ANTB4.5.2. Describe o mantemento dunha cohesión política e a resolución dos conflitos por medio de guerras.

CCL

CCEC

a

b c

d g

B4.6. Tratamento das diferenzas sociais.

B4.6. Recoñecer o significado da pertenza a grupos estratificados e a súa relación co poder.

ANTB4.6.1. Recoñece, a través de pequenos fragmentos, o significado da pertenza a grupos estratificados.

CCL

CCEC CAA

ANTB4.6.2. Describe a relación dos grupos cos poderes establecidos, utilizando as tecnoloxías da información e da comunicación.

CCL

CCEC

CD

CSC

Bloque 5. Antropoloxía filosófica

d

e

n

B5.1. Orixe da antropoloxía filosófica.

B5.1. Describir as orixes mediatas e inmediatas da antropoloxía filosófica.

ANTB5.1.1. Describe de xeito sinxelo a orixe da antropoloxía filosófica a comezos do século XX e os seus antecedentes máis afastados.

CCL

CAA

CCEC

d e

h

B5.2. Análise filosófica da especificidade humana.

B5.2. Caracterizar os trazos distintivos do enfoque filosófico sobre a especificidade humana, desde os puntos de vista simbólico e histórico.

ANTB5.2.1. Identifica dun xeito concreto os trazos distintivos do enfoque filosófico sobre a especificidade humana, desde os puntos de vista simbólico e histórico, en fragmentos filosóficos.

CCL CAA



d

e

n

B5.3. Conciencia da finitude. Historia, vida e morte.

B5.3. Describir a estrutura da subxectividade humana: logos e praxis.

ANTB5.3.1. Describe o logos e a praxis como dimensión característica do suxeito humano.

CCL

CCEC

CAA

b

e n

B5.3. Conciencia da finitude. Historia, vida e morte.

B5.4. Analizar o sentido da vida e da morte desde a conciencia da propia finitude.

ANTB5.4.1. Analiza e describe o sentido da vida e da morte tomando como referencia a conciencia da propia finitude, a través de fragmentos filosóficos e literarios.

CCL

CAA CCEC

b

d

e

n

B5.4. Racionalidade, emotividade e conciencia moral.

B5.5. Analizar a racionalidade e a afectividade como dimensións que conforman as bases éticas da persoa.

ANTB5.5.1. Diferencia os instintos animais básicos da plasticidade da dinámica humana.

CCL

CCEC

ANTB5.5.2. Identifica os trazos característicos da racionalidade e a afectividade como dimensións que conforman as bases éticas da persoa, mediante pequenos fragmentos filosóficos, literarios ou cinematográficos.

CCL

CAA

CCEC

66

67

PROGRAMACIÓN DE EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA 2º ESO A) ASPECTOS PRINCIPAIS DA PROGRAMACIÓN a) OBXECTIVOS b) CONTIDOS c) CONTIDOS MÍNIMOS d) CRITERIOS AVALIACIÓN e) MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS f) TRATAMENTO DE TEMAS TRANSVERSAIS. g) MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE h) COMPETENCIAS BÁSICAS B) OUTROS ASPECTOS DA PROGRAMACIÓN a) CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN b) PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN c) PLANS DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTE d) TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS e) SECUENCIACIÓN DE CONTIDOS f) METODOLOXÍA DIDÁCTICA g) ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES 2--PROGRAMACIÓN DE ÉTICA 4º ESO a) OBXECTIVOS b) CONTIDOS c) CONTIDOS MÍNIMOS d) CRITERIOS AVALIACIÓN

68

e) CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN f) PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN g) PLANS DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTEMATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS h) TEMPORALIZACIÓN DE CONTIDOS i) SECUENCIACIÓN DE CONTIDOS j) METODOLOXÍA DIDÁCTICA k) MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS l) TRATAMENTOS DOS TEMAS TRANSVERSAIS m) ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES n) MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE ñ) COMPETENCIAS BÁSICAS 3-PROGRAMACIÓN DE FILOSOFÍA E CIDADANÍA 1º BACHAREL ATO A- ASPECTOS PRINCIPAIS DA PROGRAMACIÓN a) OBXECTIVOS b) CONTIDOS c) CONTIDOS MÍNIMOS d) CRITERIOS AVALIACIÓN B- OUTROS ASPECTOS DA PROGRAMACIÓN a) OBXECTIVOS XERAIS b) OUTROS CONTIDOS c) CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN d) PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN e) PLANS DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTE f) TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS g) SECUENCIACIÓN DE CONTIDOS h) METODOLOXÍA DIDÁCTICA i) MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS k) TRATAMENTO DOS TEMAS TRANSVERSAIS l) ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES m) MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 4-PROGRAMACIÓN DE HISTORIA DA FILOSOFÍA 2º BACHAREL ATO a) OBXECTIVOS b) CONTIDOS c) CONTIDOS MÍNIMOS d) CRITERIOS AVALIACIÓN e) CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN f) PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN g) PLANS DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTE h) TEMPORALIZACIÓN DE CONTIDOS

69

i) SECUENCIACIÓN DE CONTIDOS j) METODOLOXÍA DIDÁCTICA k) MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS l) TRATAMENTOS DOS TEMAS TRANSVERSAIS m) ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES n) MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE 5-OUTROS ASPECTOS RELEVANTES DA PROGRAMACIÓN DE CARÁCTER NOVIDOSO PARA ESTE CURSO

a)TRATAMENTO DE FOMENTO DA LECTURA, ASÍ COMO DAS TIC.

b) AVALIACIÓN DA PROGRAMACIÓN

C) PLAN DE MELLORA DOS RESULTADOS DO CENTRO

6- ANEXO DA PROGRAMACIÓN

7

Valores Éticos

7

ÍNDICE Páxina

XUSTIFICACIÓN

3

B. COMPETENCIAS CLAVE

5

C.- OBXECTIVOS DO BACHARELATO

5

D.- DESENVOLVEMENTO CURRICULAR 7-14

E.- METODOLOXÍA

15

F.- AVALIACIÓN

Enfoque xeral

Criterios e instrumentos de avaliación

Recuperación

Temporalización

16

7

PROXECTO DA MATERIA DE VALORES ÉTICOS EN 1º DE BACHARELATO

A. INTRODUCIÓN, XUSTIFICACIÓN E CONTEXTUALIZACIÓN:

A materia de Valores Éticos impartirase coa entrada da LOMCE en todos os niveis da E.S.O. e do

bacharelato con atributo de opcionalidade e con carga horaria de unha sesión semanal. Nestes

niveis educativo,s a materia propiciará unha reflexión sobre a natureza dos valores. Por iso, o

enfoque desta disciplina centrarase principalmente no traballo directo sobre temas e cuestións

concretas (dereitos humanos, pacifismo, feminismo, bioética…) e na reflexión crítica sobre temas de

Filosofía Moral (¿Qué é a Ética?, teorías éticas, valores…).

Debido á súa opcionalidade paréceme máis conveniente que a reflexión crítica sobre asuntos de

Filosofía Moral sexa meramente introdutoria e as ideas filosóficas e conceptuais aparezan nos

primeiros temas para que todos os alumnos matriculados coñezan os principais conceptos, máis ou

menos abstractos, da Ética.

O resto das unidades centraranse no tratamento de cuestións éticas concretas. A materia de Ética é

indubitable que ten moito que ver coa educación en valores e isto, xunto coa atención á diversidade,

é a base na que formulo a organización da clase de Ética. Por iso, o desenvolvemento dos contidos,

concepuais, procedimentais e actitudinais articularase na aula de xeito que sexa a participación activa

dos alumnos a que facilite a aprendizaxe.

Tanto na E.S.O. como no bacharelato atopamos distintos estratos da diversidade. En cada aula hai

grande diversidade física, psicolóxica social e cultura. Por iso creo importante deseñar a

programación atendendo á diversidade como unha forma de entender a educación moral, de xeito

flexible e participativo.

En canto ao contexto educativo, non cabe dúbida de que é un dos elementos a ter en conta á hora de

elaborar a programación didáctica, é dicir, ter presentes factores tan importantes como: tipo de

centro (neste caso rural, xa que a meirande parte dos alumnos do I.E.S. Espiñeira proceden de

Escarabote ou outras zonas de Boiro); -nivel socio-económico do entorno escolar; - nivel de

instrucción da poboación d área de influencia do centro; - intereses e motivacións xerais do

alumnado e dos seus pais; - equipamentos (sociais, culturais, deportivos, bibliotecas públicas…) da

zona. A presente programación pretende ser o máis xeral posible e adaptarse á maioría das

situacións que nos poidamos atopar. Ademáis, as circunstancias anteriormente mencionadas deben

ser analizadas e contempladas no Proxecto Educativo do Centro, que será o que marque as pautas

xerais de actuación.

7

A distribución temática articúlase en catro grandes bloques conceptuais: estructura da vida moral

(introdución á ética, principais teorías éticas na antigüidade e principais teorías éticas modernas),

proxectos éticos e políticos contemporáneos (feminismo, drogas, sexualidade, racismo/xenofobia,

violencia social e de xénero e animalismo, pacifismo e outros proxectos éticos), problemas morais do

noso tempo (ecoloxismo, principais problemas éticos do noso tempo, problemas ético-médicos e

outros problemas científico-tecnolóxicos) e un cuarto bloque que se enfocará a estudar e explicar a

relación entre a ética e a democracia (intentaranse mostrar os puntos de contacto para que os

alumnos teñan unha visión unitaria do home nos seus comportamentos: a ética da socieade

democrática e os dereitos humanos). En canto á Educación en Valores, non será desenvolvida na

programación, tendo en conta que sería superfluo delimitar como e cando se abordarán na aula os

temas relacionados coa educación en valores, posto que esa será unha actividade constante, tanto no

tocante a coñecementos como nos procedementos e as actitudes.

En todo caso, máxime tratándose do primeiro curso no que a materia se vai impartir, descarto

deliberadamente alonxarme das programacións oficializadas para a E.S.O. no Decreto …/2015, de 25

de xuño, polo que se establece o currículo da educación secundaria obligatoria e do bacharelato na

Comunidade Autónoma de Galicia. O obxectivo será amalgamar, profundizar e adaptar os contidos

prescritos de xeito oficial para cada un dos niveis anteriores. Polo tanto, seguindo o artigo 1 das

disposicións xerais (Obxecto e ámbito de aplicación: O decreto ten por obxecto establecer o

currículo da educación secundaria obligatoria e do bacharelato da Comunidade Autónoma de Galicia,

de acordo co disposto nos artigos 6 e 6 bis da Lei Orgánica de 2/2006, do 3 de maio, de educación e

no artigo 3 do Real Decreto 1105/2014 do 26 de Decembro, polo que se establece o currículo básico

de educación secundaria obligatoria e do bacharelato) intentarei non afastarme da guía que para o

desenvolvemento da programación de Valores Éticos en 1º de Bacharelato debe representar a carga

curricular da mesma materia nos niveis anteriores. En todo caso, sempre teremos presente o

carácter flexible e aberto da programación, que, de feito, será eficientemente traballada e mellorada,

coa conseguinte elaboración da distribución temática nas correspondentes unidades didácticas.

A introdución do decreto á materia sinala que esta ten como obxectivo básico orientar o alumnado

adolescente na escolla do seu proxecto de vida persoal. A orientación de Valores Éticos permitirá que

ese proxecto se vaia enchendo de xeito acorde coa racionalidade práctica. Isto supón que o proxecto,

por racional, vai requirir virtudes intelectuais como o rigor, a coherencia, a honradez intelectual ou o

apego á realidade. Pola dimensión práctica desa racionalidade, o proxecto requirirá que o alumnado

vaia construíndo, desde a reflexión, un código ético de valores e normas que determinarán as súas

decisións para guiar a súa conduta de tal xeito que realce a súa dignidade persoal e, ao mesmo

tempo, permita a súa realización plena e feliz como persoas e a promoción de relacións sociais

marcadas polo recoñecemento das outras persoas, o respecto cara a elas, e pola finalidade de

alcanzar cotas cada vez maiores de xustiza, tanto no nivel máis próximo á persoa como no nivel

global.

No plano didáctico, Valores Éticos contribúe á consecución das competencias clave. Resulta evidente

que o obxectivo de alcanzar maiores competencias sociais e cívicas está na súa propia constitución

como materia. Pero a reflexión ética tamén require a posta en práctica da competencia comunicación

lingüística, pola necesidade de rigor e claridade na exposición das propias ideas, e da capacidade

7

dialóxica para comprender os puntos de vista alleos e apren-der deles. Tamén resulta indispensable

fomentar tanto a competencia de aprender a aprender como a de sentido da iniciativa e espírito

emprendedor, pois ambas inciden na necesidade de crecemento persoal, tanto na orde do exercicio

dos procesos cognitivos como na do aprecio pola creatividade, o sentido crítico e o non-

estancamento. Para a reflexión ética, ademais, é necesario coñecer e dialogar con pensadores/as

que, coas súas teorías antropolóxicas, éticas e políticas, foron moldeando tanto a nosa cultura como

os valores de respecto, non-violencia, liberdade, igualdade entre as persoas, solidariedade e

pluralismo; valores que son o corazón da Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH). É

desde eses valores como tamén se analiza o traballo científico e tecnolóxico, polo que tamén se

traballa a competencia matemática e as competencias básicas en ciencia e tecnoloxía, non desde

unha perspectiva substantiva, pero si desde a análise da actividade científico-tecnolóxica como

actividade que debe ser acorde a valores éticos universais, tanto nos seus procedementos como nos

resultados que dela se poidan obter. Por último, a materia préstase a desenvolver nos alumnos e nas

alumnas, tanto en traballos colaborativos como en tarefas individuais, a competencia dixital, que lles

permita acceder e seleccionar información, procesala e plasmar as súas creacións en produtos cunha

innegable capacidade para a comunicación.

Apúntase, tamén, a oportunidade que brinda a materia para pór en práctica metodoloxías didácticas

activas e contextualizadas que faciliten a participación do alumnado en traballos cooperativos, a

realización de tarefas, a aprendizaxe baseada en problemas, o estudo de casos, o traballo por retos,

etc., metodoloxías todas elas que lle confiren ao alumnado o papel de axente activo da súa propia

formación.

Poucas materias afondan no tratamento dos elementos transversais do currículo como a de Valores

Éticos, tendo algún deses elementos, como a educación cívica e constitucional, como parte nuclear, e

necesitando o concurso dos outros, como a comprensión de lectura, a corrección na expresión oral e

escrita, o uso de ferramentas para a comunicación audiovisual e outros elementos de TIC, ou a

aposta polo emprendemento como antítese do estancamento e a pasividade. Pero, ademais, na

materia abórdanse temas como o desenvolvemento sustentable, o abuso e o maltrato de persoas

con discapacidade, ou o fomento da igualdade de oportunidades, porque nestes e en outros é a

reflexión ética a quen ten que orientar a nosa conduta.

B. COMPETENCIAS CLAVE

Para os efectos desta programación, as competencias clave do currículo serán as seguintes:

•Comunicación lingüística (CCL).

•Competencia matemática e competencias básicas en ciencia e tecnoloxía (CMCCT).

•Competencia dixital (CD).

7

•Aprender a aprender (CAA).

•Competencias sociais e cívicas (CSC).

•Sentido de iniciativa e espírito emprendedor (CSIEE).

•Conciencia e expresións culturais (CCEC).

C. OBXECTIVOS DO BACHARELATO:

O bacharelato contribuirá a desenvolver no alumnado as capacidades que lle permitan:

a) Exercer a cidadanía democrática, desde unha perspectiva global, e adquirir unha conciencia cívica

responsable, inspirada polos valores da Constitución española e do Estatuto de autonomía de Galicia,

así como polos dereitos humanos, que fomente a corresponsabilidade na construción dunha

sociedade xusta e equitativa e favoreza a sustentabilidade.

b) Consolidar unha madureza persoal e social que lle permita actuar de forma responsable e

autónoma e desenvolver o seu espírito crítico. Ser quen de prever e resolver pacificamente os

conflitos persoais, familiares e sociais.

c) Fomentar a igualdade efectiva de dereitos e oportunidades entre homes e mulleres, analizar e

valorar criticamente as desigualdades e discriminacións existentes e, en particular, a violencia contra

a muller, e impulsar a igualdade real e a non discriminación das persoas por calquera condición ou

circunstancia persoal ou social, con atención especial ás persoas con discapacidade.

d) Afianzar os hábitos de lectura, estudo e disciplina, como condicións necesarias para o eficaz

aproveitamento da aprendizaxe e como medio de desenvolvemento persoal.

e) Dominar, tanto na súa expresión oral como na escrita, a lingua galega e a lingua castelá

f) Expresarse con fluidez e corrección nunha ou máis linguas estranxeiras.

g) Utilizar con solvencia e responsabilidade as tecnoloxías da información e da comunicación.

7

h) Coñecer e valorar criticamente as realidades do mundo contemporáneo, os seus antecedentes

históricos e os principais factores da súa evolución. Participar de xeito solidario no desenvolvemento

e na mellora do seu contorno social.

i) Acceder aos coñecementos científicos e tecnolóxicos fundamentais, e dominar as habilidades

básicas propias da modalidade elixida.

l) Comprender os elementos e os procedementos fundamentais da investigación e dos métodos

científicos. Coñecer e valorar de forma crítica a contribución da ciencia e da tecnoloxía ao cambio das

condicións de vida, así como afianzar a sensibilidade e o respecto cara ao medio ambiente e a

ordenación sustentable do territorio, con especial referencia ao territorio galego.

m) Afianzar o espírito emprendedor con actitudes de creatividade, flexibilidade, iniciativa, traballo en

equipo, confianza nun mesmo e sentido crítico.

n) Desenvolver a sensibilidade artística e literaria, así como o criterio estético, como fontes de

formación e enriquecemento cultural.

ñ) Utilizar a educación física e o deporte para favorecer o desenvolvemento persoal e social, e

impulsar condutas e hábitos saudables.

o) Afianzar actitudes de respecto e prevención no ámbito da seguridade viaria.

p) Valorar, respectar e afianzar o patrimonio material e inmaterial de Galicia, e contribuír á súa

conservación e mellora no contexto dun mundo globalizado. ,

A materia de Valores Éticos ten como obxectivo básico orientar o alumnado adolescente na escolla do seu proxecto de vida persoal. A orientación de Valores Éticos permitirá que ese proxecto se vaia enchendo de

7

xeito acorde coa racionalidade práctica. Isto supón que o proxecto, por racional, vai requirir virtudes intelectuais como o rigor, a coherencia, a honradez intelectual ou o apego á realidade. Pola dimensión práctica desa racionalidade, o proxecto requirirá que o alumnado vaia construíndo, desde a reflexión, un código ético de valores e normas que determinarán as súas decisións para guiar a súa conduta de tal xeito que realce a súa dignidade persoal e, ao mesmo tempo, permita a súa realización plena e feliz como persoas e a promoción de relacións sociais marcadas polo recoñecemento das outras persoas, o respecto cara a elas, e pola finalidade de alcanzar cotas cada vez maiores de xustiza, tanto no nivel máis próximo á persoa como no nivel global. No plano didáctico, Valores Éticos contribúe á consecución das competencias clave. Resulta evidente que o obxectivo de alcanzar maiores competencias sociais e cívicas está na súa propia constitución como materia. Pero a reflexión ética tamén require a posta en práctica da competencia comunicación lingüística, pola necesidade de rigor e claridade na exposición das propias ideas, e da capacidade dialóxica para comprender os puntos de vista alleos e aprender deles. Tamén resulta indispensable fomentar tanto a competencia de aprender a aprender como a de sentido da iniciativa e espírito emprendedor, pois ambas inciden na necesidade de crecemento persoal, tanto na orde do exercicio dos procesos cognitivos como na do aprecio pola creatividade, o sentido crítico e o non-estancamento. Para a reflexión ética, ademais, é necesario coñecer e dialogar con pensadores/as que, coas súas teorías antropolóxicas, éticas e políticas, foron moldeando tanto a nosa cultura como os valores de respecto, non-violencia, liberdade, igualdade entre as persoas, solidariedade e pluralismo; valores que son o corazón da Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH). É desde eses valores como tamén se analiza o traballo científico e tecnolóxico, polo que tamén se traballa a competencia matemática e as competencias básicas en ciencia e tecnoloxía, non desde unha perspectiva substantiva, pero si desde a análise da actividade científico-tecnolóxica como actividade que debe ser acorde a valores éticos universais, tanto nos seus procedementos como nos resultados que dela se poidan obter. Por último, a materia préstase a desenvolver nos alumnos e nas alumnas, tanto en traballos colaborativos como en tarefas individuais, a competencia dixital, que lles permita acceder e seleccionar información, procesala e plasmar as súas creacións en produtos cunha innegable capacidade para a comunicación. Apúntase, tamén, a oportunidade que brinda a materia para pór en práctica metodoloxías didácticas activas e contextualizadas que faciliten a participación do alumnado en traballos cooperativos, a realización de tarefas, a aprendizaxe baseada en problemas, o estudo de casos, o traballo por retos, etc., metodoloxías todas elas que lle confiren ao alumnado o papel de axente activo da súa propia formación. Poucas materias afondan no tratamento dos elementos transversais do currículo como a de Valores Éticos, tendo algún deses elementos, como a educación cívica e constitucional, como parte nuclear, e necesitando o concurso dos outros, como a comprensión de lectura, a corrección na expresión oral e escrita, o uso de ferramentas para a comunicación audiovisual e outros elementos de TIC, ou a aposta polo emprendemento como antítese do estancamento e a pasividade. Pero, ademais, na materia abórdanse temas como o desenvolvemento sustentable, o abuso e o maltrato de persoas con discapacidade, ou o fomento da igualdade de oportunidades, porque nestes e en outros é a reflexión ética a quen ten que orientar a nosa conduta. O currículo da materia está estruturado en seis bloques temáticos con enfoques, perspectivas e niveis de fondura diferente. Son os seguintes: "A dignidade da persoa", "A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais", "A reflexión ética", "A xustiza e a política", "Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH) e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos" e, por último, "Os valores éticos e a súa relación coa ciencia e a tecnoloxía". As diferenzas entre bloques e o ter en conta os diversos momentos do desenvolvemento cognitivo do alumnado nesta etapa foron os motivos determinantes de que, no currículo do primeiro ciclo, os alumnos e as alumnas de primeiro de ESO traballen o referido á personalidade e á súa constitución, a ineludibilidade dos problemas morais e a introdución á reflexión ética e política. En segundo de ESO abórdanse as achegas que, no campo da reflexión moral, fixeron os/as grandes pensadores/as e filósofos/as da historia, así como as conexións necesarias entre o campo da ética, o do dereito e o da política; conexións nas que o concepto de xustiza ocupa un papel central. En terceiro de ESO, curso final do ciclo, os temas atinxen á configuración da vida social e política, pondo como criterio ético básico dunha sociedade xusta o respecto á DUDH e os valores que a conforman, e vendo que tanto a Constitución Española como o Estatuto de Autonomía de Galicia se

7

axustan a este criterio e o enriquecen. No cuarto curso da etapa retómanse xa, pero desde un nivel de afondamento superior, todos os temas que foron xurdindo nos cursos previos, tendo como horizonte que o alumnado, ao final da etapa, estea xa capacitado para levar a cabo o proxecto máis importantes de aqueles nos que se embarcarán: o dunha vida persoal e social digna e satisfactoria.

7

1º de ESO

Valores éticos. 1º de ESO


Bloque 1. A dignidade da persoa

� a � d � h

� B1.1. O concepto problemático de persoa. Significado etimolóxico.

� B1.2. Características da persoa: independencia, racionalidade e liberdade.

� B1.3. Dignidade da persoa: a persoa como ser moral.

� B1.1. Construír un concepto de persoa, consciente de que esta é indefinible, valorando a dignidade que posúe polo feito de ser libre.

� VEB1.1.1. Sinala as dificultades para definir o concepto de persoa, analizando o seu significado etimolóxico.

� CCL

� VEB1.1.2. Describe as características principais da persoa: substancia independente, racional e libre.

� CCL

� VEB1.1.3. Explica e valora a dignidade da persoa que, como ente autónomo, se converte nun "ser moral".

� CSC

� a � b � d � e � g � h

� B1.4. Adolescencia: crise de identidade, formación de grupos e influencia do grupo no/na adolescente.

� B1.5. Desenvolvemento da autonomía persoal na adolescencia. Control da conduta e escolla de valores éticos.

� B1.2. Comprender a crise da identidade persoal que xorde na adolescencia e as súas causas, e describir as características dos grupos que forman e a influencia que exercen sobre os seus membros, coa finalidade de tomar conciencia da necesidade que ten, para seguir medrando moralmente e pasar á vida adulta, do desenvolvemento da súa autonomía persoal e do control da súa conduta.

� VEB1.2.1. Coñece información, de fontes diversas, arredor dos grupos de adolescentes, as súas características e a influencia que exercen sobre os seus membros na determinación da súa conduta, e realiza un resumo coa información obtida.

� CAA � CSC

� VEB1.2.2. Elabora conclusións sobre a importancia que ten para o/a adolescente desenvolver a autonomía persoal e ter o control da súa propia conduta conforme aos valores éticos libremente elixidos.

� CSIEE

� a � f � g � l

� B1.6. Personalidade: factores xenéticos, sociais, culturais e do contorno ambiental que inflúen na súa construción. Capacidade de autodeterminación no ser humano.

� B1.3. Describir en que consiste a personalidade e valorar a importancia de enriquecela con valores e virtudes éticas, mediante o esforzo e a vontade persoal.

� VEB1.3.1. Identifica en que consiste a personalidade e os factores xenéticos, sociais, culturais e do contorno que inflúen na súa construción, e aprecia a capacidade de autodeterminación no ser humano.

� CSC � CSIEE

� a � d � g � h

� B1.7. A razón e a liberdade na estruturación da personalidade e na escolla dos valores éticos que a conformarán.

� B1.4. Xustificar a importancia que ten o uso da razón e a liberdade no ser humano para determinar "como quere ser", elixindo os valores éticos que desexa incorporar á súa personalidade.

� VEB1.4.1. Describe e estima o papel relevante da razón e a liberdade para configurar cos seus propios actos a estrutura da súa personalidade.

� CSC

� VEB1.4.2. Realiza unha lista dos valores éticos que estima como desexables para integralos na súa personalidade, e explica as razóns da súa elección.

� CSIEE

8



� a � b � d � e � g � h

� B1.8. A intelixencia emocional e o seu papel no desenvolvemento moral da persoa.

� B1.9. Emocións, sentimentos e vida moral.

� B1.10. Valores éticos e capacidade de autocontrol emocional.

� B1.5. Analizar en que consiste a intelixencia emocional e valorar a súa importancia no desenvolvemento moral do ser humano.

� VEB1.5.1. Define a intelixencia emocional e as súas características, valorando a súa importancia na construción moral do ente humano.

� CCL

� VEB1.5.2. Explica en que consisten as emocións e os sentimentos, e como se relacionan coa vida moral.

� CCL

� VEB1.5.3. Atopa, disertando en grupo, a relación entre algunhas virtudes e valores éticos e o desenvolvemento das capacidades de autocontrol emocional e automotivación, tales como a sinceridade, o respecto, a prudencia, a temperanza, a xustiza e a perseveranza, entre outras

� CAA � CSC � CSIEE

� a � b � d � g � h � m

� B1.11. Habilidades emocionais segundo Goleman.

� B1.12. Habilidades emocionais e virtudes éticas.

� B1.13. Introspección: autocoñecemento, autocontrol e autonomía.

� B1.6. Estimar a importancia do desenvolvemento da intelixencia emocional e a súa influencia na construción da personalidade e o seu carácter moral, con capacidade de empregar a introspección para recoñecer emocións e sentimentos no seu interior, para mellorar as súas habilidades emocionais.

� VEB1.6.1. Comprende en que consisten as habilidades emocionais que, segundo Goleman, debe desenvolver o ser humano, e elabora un esquema explicativo arredor do tema, en colaboración en grupo.

� CAA

� VEB1.6.2. Relaciona o desenvolvemento das habilidades emocionais coa adquisición das virtudes éticas, tales como a perseveranza, a prudencia, a autonomía persoal, a temperanza, a fortaleza da vontade, a honestidade cun mesmo, o respecto á xustiza e a fidelidade aos propios principios éticos, entre outras.

� CSC

� VEB1.6.3. Emprega a introspección como medio para recoñecer as propias emocións, os sentimentos e os estados de ánimo, coa finalidade de ter un maior control deles e ser capaz de automotivarse, converténdose no dono da propia conduta.

� CAA � CSIEE

8



� a � d � g � m

� B1.14. Construción da identidade propia consonte valores éticos.

� B1.15. Persoa como proxecto vital.

� B1.7. Comprender e apreciar a capacidade do ser humano, para influír de maneira consciente e voluntaria na construción da súa propia identidade, consonte os valores éticos, e así mellorar a súa autoestima.

� VEB1.7.1. Toma conciencia e aprecia a capacidade que posúe para modelar a propia identidade e facer de si mesmo/a unha persoa xusta, sincera, tolerante, amable, xenerosa, respectuosa, solidaria, honesta, libre, etc., nunha palabra, digna de ser apreciada por si mesmo/a.

� CSIEE

� VEB1.7.2. Deseña un proxecto de vida persoal conforme o modelo de persoa que quere ser e os valores éticos que desexa adquirir, facendo que a súa propia vida teña un sentido.

� CSIEE

Bloque 2. A comprensión, o respecto e a igualdade nas relacións interpersoais

� a � b � d � e � g � h

� B2.1. A natureza social do ser humano.

� B2.2. Relación dialéctica entre individuo e sociedade.

� B2.3. Os valores éticos como guías das relación interpersoais na sociedade.

� B2.1. Coñecer os fundamentos da natureza social do ser humano e a relación dialéctica que se establece entre este e a sociedade, estimando a importancia dunha vida social dirixida polos valores éticos.

� VEB2.1.1. Explica por que o ser humano é social por natureza e valora as consecuencias que ten este feito na súa vida persoal e moral.

� CSC

� VEB2.1.2. Discirne e expresa, en pequenos grupos, sobre a influencia mutua que se establece entre o individuo e a sociedade.

� CCL � CSC

� VEB2.1.3. Achega razóns que fundamenten a necesidade de establecer uns valores éticos que guíen as relacións interpersoais e utiliza a iniciativa persoal para elaborar, mediante soportes informáticos, unha presentación gráfica das súas conclusións sobre este tema.

� CD � CSIEE

� a � b � d � e � g � h

� B2.4. Proceso de socialización: interiorización de valores e normas morais.

� B2.5. Valores inculcados polos axentes sociais na configuración da personalidade.

� B2.2. Describir e valorar a importancia da influencia do contorno social e cultural no desenvolvemento moral da persoa, a través da análise do papel que desempeñan os axentes sociais.

� VEB2.2.1. Describe o proceso de socialización e valora a súa importancia na interiorización individual dos valores e as normas morais que rexen a conduta da sociedade en que vive.

� CCL

8



� ñ � B2.6. Necesidade da crítica racional para alcanzar valores éticos universais, exemplificados na DUDH e baseados na dignidade humana.

� VEB2.2.2. Exemplifica, en colaboración en grupo, a influencia que teñen na configuración da personalidade os valores morais inculcados polos axentes sociais, entre eles a familia, a escola, os amigos e os medios de comunicación masiva, elaborando un esquema e conclusións, utilizando soportes informáticos.

� CAA � CD � CSC

� VEB2.2.3. Xustifica e aprecia a necesidade da crítica racional, como medio indispensable para adecuar aos valores éticos universais establecidos na DUDH os costumes, as normas, os valores, etc., do seu medio, rexeitando todo o que atente contra a dignidade do humano e os seus dereitos fundamentais.

� CSC

� a � h

� B2.7. Diferenza entre a vida privada (regulada pola ética) e a vida pública (regulada polo dereito). Límites da liberdade nos dous ámbitos.

� B2.3. Distinguir na persoa os ámbitos da vida privada e da vida pública, a primeira regulada pola ética e a segunda polo dereito, coa finalidade de identificar os límites da liberdade persoal e social.

� VEB2.3.1. Define os ámbitos da vida privada e a pública, así como o límite da liberdade humana, en ambos os casos.

� CCL

� a � b � d � h

� B2.8. Habilidades emocionais de Goleman e valores éticos que atinxen ás relación humanas.

� B2.4. Relacionar e valorar a importancia das habilidades da intelixencia emocional sinaladas por Goleman, en relación coa vida interpersoal, e establecer o seu vínculo cos valores éticos que enriquecen as relacións humanas.

� VEB2.4.1. Comprende a importancia que para Goleman ten a capacidade de recoñecer as emocións alleas e a de controlar as relacións interpersoais, e elabora un resumo esquemático sobre o tema.

� CAA

� a � b � d � g � h

� B2.9. Asertividade fronte a agresividade e a inhibición.

� B2.10. Asertividade e respecto á dignidade das outras persoas.

� B2.11. Asertividade e outras habilidades sociais.

� B2.5. Utilizar a conduta asertiva e as habilidades sociais, coa finalidade de incorporar á súa personalidade algúns valores e virtudes éticas necesarias no desenvolvemento dunha vida social máis xusta e enriquecedora.

� VEB2.5.1. Explica en que consiste a conduta asertiva, facendo unha comparación co comportamento agresivo ou inhibido, e adopta como principio moral fundamental, nas relacións interpersoais, o respecto á dignidade das persoas.

� CCL � CSIEE

8



� VEB2.5.2. Amosa, nas relacións interpersoais, unha actitude de respecto cara ao dereito que todos os seres humano teñen a sentir, pensar e actuar de forma diferente, a equivocarse, a gozar do tempo de descanso, a ter unha vida privada, a tomar as súas propias decisións, etc., e nomeadamente a ser valorado de forma especial polo simple feito de ser persoa, sen discriminar nin menosprezar a ninguén, etc.

� CSC

� VEB2.5.3. Emprega, en diálogos curtos reais ou inventados, habilidades sociais como a empatía, a escoita activa, a interrogación asertiva, etc., coa finalidade de que aprenda a utilizalos de forma natural na súa relación coas demais persoas.

� CAA � CCL

� VEB2.5.4. Exercita algunhas técnicas de comunicación interpersoal, mediante a realización de diálogos orais, tales como a forma axeitada de dicir non, o disco raiado, o banco de néboa, etc., co obxecto de dominalas e poder utilizalas no momento adecuado.

� CAA � CCL � CSIEE

� a � b � d � h

� B2.12. Valores e virtudes éticas nas relación interpersoais.

� B2.13. Deber moral e cívico do auxilio.

� B2.6. Xustificar a importancia dos valores e das virtudes éticas para conseguir unhas relacións interpersoais xustas, respectuosas e satisfactorias.

� VEB2.6.1. Identifica a adquisición das virtudes éticas como unha condición necesaria para lograr unhas boas relacións interpersoais, entre elas a prudencia, a lealdade, a sinceridade, a xenerosidade, etc.

� CSC

� VEB2.6.2. Elabora unha lista con algúns valores éticos que deben estar presentes nas relacións entre o individuo e a sociedade, tales como responsabilidade, compromiso, tolerancia, pacifismo, lealdade, solidariedade, prudencia, respecto mutuo, xustiza, etc.

� CSC

8



� VEB2.6.3. Destaca o deber moral e cívico que todas as persoas teñen de prestar auxilio e socorro a outras cuxa vida, liberdade e seguridade estean en perigo de xeito inminente, colaborando na medida das súas posibilidades a prestar primeiros auxilios, en casos de emerxencia.

� CSC

Bloque 3. A reflexión ética

� a � d � h

� B3.1. Diferenzas entre ética e moral. Importancia da reflexión ética.

� B3.1. Distinguir entre ética e moral, sinalando as semellanzas e as diferenzas entre elas e estimando a importancia da reflexión ética como un saber práctico necesario para guiar de forma racional a conduta do ser humano á súa plena realización.

� VEB3.1.1. Recoñece as diferenzas entre a ética e a moral.

� CSC

� VEB3.1.2. Achega razóns que xustifiquen a importancia da reflexión ética.

� CSC

� a � d � f � h

� B3.2. Conduta instintiva animal e o comportamento racional, libre e moral do ser humano.

� B3.2. Destacar o significado e a importancia da natureza moral do ser humano, tomando conciencia da necesidade que ten de normas éticas.

� VEB3.2.1. Distingue entre a conduta instintiva do animal e o comportamento racional e libre do ser humano, destacando a magnitude das súas diferenzas e apreciando as consecuencias que estas teñen na vida das persoas.

� CMCCT � CSC

� a � b � d � e � f � g � h

� B3.3. Liberdade e concepto de persoa.

� B3.4. Influencia na liberdade da intelixencia e da vontade.

� B3.5. Factores biolóxicos, psicolóxicos, sociais, culturais e ambientais, que inflúen no desenvolvemento da intelixencia e a vontade, nomeadamente o papel da educación.

� B3.3. Recoñecer que a liberdade constitúe a raíz da estrutura moral na persoa e apreciar o papel que a intelixencia e a vontade teñen como factores que incrementan a capacidade de autodeterminación.

� VEB3.3.1. Describe a relación entre a liberdade e o concepto de persoa.

� CCL

� VEB3.3.2. Analiza e valora a influencia que teñen na liberdade persoal a intelixencia, que nos permite coñecer posibles opcións para elixir, e a vontade, que nos dá a fortaleza suficiente para facer o que temos decidido facer.

� CAA

� VEB3.3.3. Analiza algúns factores biolóxicos, psicolóxicos, sociais, culturais e ambientais, que inflúen no desenvolvemento da intelixencia e a vontade, nomeadamente o papel da educación, e expón as súas conclusións de forma clara, mediante unha presentación realizada con soportes informáticos e audiovisuais.

� CCL � CD � CMCCT

8



� a � b � d � e � h

� B3.6. Valores. O seu papel na vida individual e colectiva.

� B3.7. Clases de valores. � B3.8. Xerarquías de valores.

� B3.4. Xustificar e apreciar o papel dos valores na vida persoal e social, resaltando as súas características, a súa clasificación e a súa xerarquía, coa finalidade de comprender a súa natureza e a súa importancia.

� VEB3.4.1. Explica o que son os valores e as súas principais características, e aprecia a súa importancia na vida individual e colectiva das persoas.

� CCL

� VEB3.4.2. Procura e selecciona información sobre a existencia de clases de valores: relixiosos, afectivos, intelectuais, vitais, etc.

� CAA � CSC

� VEB3.4.3. Realiza, en traballo en grupo, unha xerarquía de valores, explicando a súa fundamentación racional, mediante unha exposición usando medios informáticos ou audiovisuais.

� CD � CSC

� a � d � h

� B3.9. Carácter distintivo dos valores éticos.

� B3.5. Resaltar a importancia dos valores éticos, as súas especificacións e a súa influencia na vida persoal e social do ser humano, destacando a necesidade de ser recoñecidos e respectados por todos.

� VEB3.5.1. Explica a diferenza entre os valores éticos e o resto dos valores, e valora a importancia para a persoa dos valores éticos.

� CSC

� a � d � e � g � h

� B3.10. Valores e normas éticas, e os seus efectos beneficiosos para a persoa e para a comunidade.

� B3.6. Tomar conciencia da importancia dos valores e das normas éticas, como guía da conduta individual e social, asumindo a responsabilidade de difundilos e promovelos polos beneficios que proporcionan á persoa e á comunidade.

� VEB3.6.1. Destaca algunhas das consecuencias negativas que, a nivel individual e comunitario, ten a ausencia de valores e normas éticas, tales como o egoísmo, a corrupción, a mentira, o abuso de poder, a intolerancia, a insolidariedade, a violación dos dereitos humanos, etc.

� CSC

� VEB3.6.2. Emprende, utilizando a iniciativa persoal e a colaboración en grupo, a organización e o desenvolvemento dunha campaña no seu medio, co fin de promover o recoñecemento dos valores éticos como elementos fundamentais do pleno desenvolvemento persoal e social.

� CAA � CSC � CSIEE

Bloque 5. Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH) e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos

� a � c � d � h

� B5.1. Preámbulo da DUDH: a dignidade das persoas como fundamento dos seus dereitos universais, inalienables e innatos.

� B5.1. Identificar, no preámbulo da DUDH, o respecto á dignidade das persoas e os seus atributos esenciais como o fundamento do que derivan todos os dereitos humanos.

� VEB5.1.1. Explica e aprecia en que consiste a dignidade que esta declaración recoñece ao ser humano como persoa, posuidora duns dereitos universais, inalienables e innatos, mediante a lectura do seu

� CCL

8



preámbulo.

� a � b � c � d � e � g � h

� B5.2. Dereitos da muller: patróns económicos e socioculturais que fomentaron a violencia e desigualdade de xénero.

� B5.3. Dereitos da infancia.

� B5.2. Estimar a importancia do problema actual do exercicio dos dereitos da muller e da infancia en grande parte do mundo, coñecendo as súas causas e tomando conciencia deles, coa finalidade de promover a súa solución.

� VEB5.2.1. Dá razóns sobre a orixe histórica do problema dos dereitos da muller, recoñecendo os patróns económicos e socioculturais que fomentaron a violencia e a desigualdade de xénero.

� CSC

� VEB5.2.2. Xustifica a necesidade de actuar en defensa dos dereitos da infancia, loitando contra a violencia e o abuso do que nenos e as nenas son vítimas no século XXI, tales como o abuso sexual, o traballo infantil, ou a súa utilización como soldados/as, etc.

� CSC

� VEB5.2.3. Emprende, en colaboración en grupo, a elaboración dunha campaña contra a discriminación da muller e a violencia de xénero no seu medio familiar, escolar e social, e avalía os resultados obtidos.

� CSC � CSIEE

� a � d � e � g

� B5.4. Organizacións que traballan polos dereitos humanos: institucións internacionais e ONG.

� B5.3. Apreciar o labor que realizan institucións e ONG que traballan pola defensa dos dereitos humanos, auxiliando as persoas que por natureza os posúen, pero non teñen a oportunidade de exercelos.

� VEB5.3.1. Indaga, en traballo en colaboración, sobre o traballo de institucións e voluntarios/as que, en todo o mundo, traballan polo cumprimento dos dereitos humanos (Amnistía Internacional, e ONG como Mans Unidas, Médicos sen Fronteiras e Cáritas, entre outros), e elabora e expresa as súas conclusións.

� CAA � CSC � CCL

3º ESO

Valores éticos. 3º ESO


Bloque 4. A xustiza e a política

� a � c � d � h � l

� B4.1. A democracia como forma de goberno na que se plasman os principios éticos da DUDH.

� B4.2. O Estado de dereito.

� B4.3. Léxico da unidade: democracia, cidadán/cidadá, soberanía, autonomía

� B4.1. Xustificar racionalmente a necesidade dos valores e principios éticos contidos na DUDH, como fundamento universal das democracias durante os séculos XX e XXI, destacando as súas

� VEB4.1.1. Fundamenta racionalmente e eticamente a elección da democracia como un sistema que está por riba doutras formas de goberno, polo feito de incorporar nos seus principios os valores éticos sinalados na DUDH.

� CSC

8



persoal, igualdade, xustiza, representatividade, etc.

� B4.4. División de poderes. A proposta de Montesquieu e a súa función de control do Estado por parte da cidadanía.

características e a súa relación cos conceptos de "Estado de dereito" e "división de poderes".

� VEB4.1.2. Define o concepto de "Estado de dereito" e establece a súa relación coa defensa dos valores éticos e cívicos na sociedade democrática.

� CCL

� VEB4.1.3. Describe o significado dos seguintes conceptos e establece a relación entre eles: democracia, cidadán/cidadá, soberanía, autonomía persoal, igualdade, xustiza, representatividade, etc.

� CCL

� VEB4.1.4. Explica a división de poderes proposta por Montesquieu e a función que desempeñan o poder lexislativo, o executivo e o xudicial no Estado democrático, como instrumento para evitar o monopolio do poder político e como medio que permite aos cidadáns e ás cidadás o control do Estado.

� CSC

� a � d � g � h

� B4.5. Deber moral da participación cidadá no exercicio da democracia.

� B4.6. Riscos de democracias que violen os dereitos humanos.

� B4.2. Recoñecer a necesidade da participación activa dos cidadáns e das cidadás na vida política do Estado coa finalidade de evitar os riscos dunha democracia que viole os dereitos humanos.

� VEB4.2.1. Asume e explica o deber moral e civil que teñen os cidadáns e as cidadás de participar activamente no exercicio da democracia, coa finalidade de que se respecten os valores éticos e cívicos no seo do Estado.

� CSC

� VEB4.2.2. Define a magnitude dalgúns dos riscos que existen nos gobernos democráticos cando non se respectan os valores éticos da DUDH (dexeneración en demagoxia, ditadura das maiorías, escasa participación cidadá, etc.) e formula posibles medidas para evitalos.

� CSC � CSIEE

� a � b � c � d � h � l

� B4.7. A Constitución española: valores éticos nos que se fundamenta e conceptos preliminares que establece.

� B4.3. Coñecer e valorar os fundamentos da Constitución española de 1978, identificando os valores éticos dos que parte e os conceptos preliminares que establece.

� VEB4.3.1. Identifica e aprecia os valores éticos máis salientables nos que se fundamenta a Constitución española, e sinala a orixe da súa lexitimidade e a súa finalidade, mediante a lectura comprensiva e comentada do seu preámbulo.

� CCL � CSC

8



� VEB4.3.2. Describe os conceptos preliminares delimitados na Constitución española e a súa dimensión ética (nación española, pluralidade ideolóxica ou papel e funcións atribuídas ás Forzas Armadas), a través da lectura comprensiva e comentada dos artigos 1 ao 9.

� CCL

� a � c � d � h

� B4.8. Dereitos e liberdades públicas fundamentais na Constitución española.

� B4.4. Amosar respecto pola Constitución española e identificar nela, mediante unha lectura explicativa e comentada, os dereitos e os deberes do individuo como persoa e cidadán ou cidadá, apreciando a súa adecuación á DUDH, coa finalidade de asumir de xeito consciente e responsable os principios de convivencia que ben rexer no Estado español.

� VEB4.4.1. Sinala e comenta a importancia dos "dereitos e as liberdades públicas fundamentais da persoa" establecidos na Constitución: liberdade ideolóxica, relixiosa e de culto; carácter aconfesional do Estado; dereito á libre expresión de ideas e pensamentos; e dereito á reunión política e á libre asociación, e os seus límites.

� CSC

� a � b � c � d � g � h

� B4.9. Adecuación da Constitución española aos principios éticos da DUDH.

� B4.10. Deberes cidadáns na Constitución española.

� B4.11. Responsabilidade fiscal e principios reitores da política social e económica na Constitución española.

� B4.5. Sinalar e apreciar a adecuación da Constitución española aos principios éticos definidos pola DUDH, mediante a lectura comentada e reflexiva dos "dereitos e deberes dos cidadáns" (artigos do 30 ao 38) e dos "principios reitores da política social e económica" (artigos do 39 ao 52).

� VEB4.5.1. Coñece e aprecia na Constitución española a súa adecuación á DUDH, e sinala os valores éticos en que se fundamentan os dereitos e os deberes dos cidadáns e das cidadás, así como os principios reitores da política social e económica.

� CSC

� VEB4.5.2. Explica e asume os deberes cidadáns que establece a Constitución, e ordénaos segundo a súa importancia, xustificando a orde elixida.

� CCL � CSIEE

� VEB4.5.3. Achega razóns para xustificar a importancia que ten, para o bo funcionamento da democracia, o feito de que os cidadáns as cidadás sexan conscientes non só dos seus dereitos, senón tamén das súas obrigas como un deber cívico, xurídico e ético.

� CSC

� VEB4.5.4. Recoñece a responsabilidade fiscal dos cidadáns e da cidadás, e a súa relación cos orzamentos xerais do Estado como un deber ético que contribúe ao desenvolvemento do ben común.

� CSC

8



� a � b � g � h � l � ñ

� B4.12. Estatuto de Autonomía de Galicia: título preliminar; título primeiro, capítulos I e II.

� B4.6. Coñecer e valorar os elementos esenciais do Estatuto de autonomía de Galicia segundo aparece no seu título preliminar e no título primeiro, capítulos I e II.

� VEB4.6.1. Sinala e comenta, a través do traballo colaborativo, os elementos esenciais do Estatuto de autonomía de Galicia recollidos no seu título preliminar.

� CAA � CSC

� VEB4.6.2. Identifica e valora as características sinaladas no título I sobre o "poder galego".

� CCL

� VEB4.6.3. Identifica e valora as funcións e as características do Parlamento sinaladas no capítulo I, e da Xunta e a súa Presidencia, segundo o capítulo II.

� CCL

� a � d � h � l

� B4.13. Desenvolvemento histórico da Unión Europea (UE): obxectivos e valores éticos en que se fundamenta, de acordo coa DUDH.

� B4.14. Logros alcanzados pola UE en beneficio dos seus cidadáns e das súas cidadás.

� B4.7. Coñecer os elementos esenciais da UE, analizando os beneficios recibidos e as responsabilidades adquiridas polos estados membros e a súa cidadanía, coa finalidade de recoñecer a súa utilidade e os logros alcanzados por esta.

� VEB4.7.1. Describe a integración económica e política da UE, o seu desenvolvemento histórico desde 1951, os seus obxectivos e os valores éticos nos que se fundamenta, de acordo coa DUDH.

� CSC

� VEB4.7.2. Identifica e aprecia a importancia dos logros alcanzados pola UE e o beneficio que estes supuxeron para a vida dos cidadáns e das cidadás (anulación de fronteiras e restricións alfandegueiras, libre circulación de persoas e capitais, etc.), así como as obrigas adquiridas en diferentes ámbitos (económico, político, da seguridade e a paz, etc.).

� CSC

Bloque 5. Os valores éticos, o dereito, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos (DUDH) e outros tratados internacionais sobre dereitos humanos

� a � b � e � h

� B5.1. Relación entre ética e dereito.

� B5.2. Relación entre legalidade e lexitimidade.

� B5.1. Sinalar a vinculación entre a ética, o dereito e a xustiza, a través do coñecemento das súas semellanzas, diferenzas e relacións, e analizar o significado dos termos de legalidade e lexitimidade.

� VEB5.1.1. Busca e selecciona información en páxinas web, para identificar as diferenzas, semellanzas e vínculos existentes entre a Ética e o Dereito, e entre a legalidade e a lexitimidade, elaborando e presentando conclusións fundamentadas.

� CAA � CD

9



� a � b � e � g � h � l

� B5.3. Xustificación das normas xurídicas.

� B5.4. Convencionalismo dos sofistas

� B5.5. Iusnaturalismo. Iusnaturalismo de Locke.

� B5.6. Iuspositivismo de Kelsen.

� B5.2. Explicar o problema da xustificación das normas xurídicas, a través da análise das teorías do dereito natural ou iusnaturalismo, o convencionalismo e o positivismo xurídico, identificando a súa aplicación no pensamento xurídico de determinados/as filósofos/as, coa finalidade de ir conformando unha opinión argumentada sobre a fundamentación ética das leis.

� VEB5.2.1. Elabora en grupo unha presentación con soporte dixital sobre a teoría iusnaturalista do dereito, o seu obxectivo e as súas características, identificando na teoría de Locke un exemplo desta no que se refire á orixe das leis xurídicas, a súa validez e as funcións que lle atribúe ao Estado.

� CD � CSC

� VEB5.2.2. Destaca e valora, no pensamento sofista, a distinción entre "physis" e "nomos", describindo a súa contribución ao convencionalismo xurídico, e elabora conclusións argumentadas arredor deste tema.

� CCEC

� VEB5.2.3. Analiza información sobre o positivismo xurídico de Kelsen, nomeadamente no relativo á validez das normas e dos criterios que utiliza, especialmente o de eficacia, e a relación que establece entre a ética e o dereito.

� CCEC

� VEB5.2.4. Recorre ao espírito emprendedor e á iniciativa persoal para elaborar unha presentación con medios informáticos, en colaboración co grupo, comparando as tres teorías do dereito e explicando as súas conclusións.

� CAA � CD � CSIEE

� a � b � d � e � h � l

� B5.7. Elaboración da DUDH e creación da ONU. Circunstancias históricas, obxectivos de ambos os acontecementos e papel da DUDH como código ético de conduta dos estados.

� B5.3. Analizar o momento histórico e político que impulsou a elaboración da DUDH e a creación da ONU, coa finalidade de entendela como unha necesidade do seu tempo, cuxo valor continúa vixente como fundamento ético universal da lexitimidade do dereito e dos estados.

� VEB5.3.1. Explica a función da DUDH como un código ético recoñecido polos países integrantes da ONU, coa finalidade de promover a xustiza, a igualdade e a paz en todo o mundo.

� CSC

� VEB5.3.2. Contrasta información dos acontecementos históricos e políticos que orixinaron a DUDH, entre eles o uso das ideoloxías nacionalistas e racistas que defendían a superioridade duns homes sobre outros, chegando ao estremo do Holocausto xudeu, así como a discriminación e o exterminio de todas as persoas que non pertencesen a unha determinada etnia, a un modelo físico, a unha relixión, a unhas ideas políticas, etc.

� CAA

9



� VEB5.3.3. Sinala os obxectivos da creación da ONU e a data en que se asinou a DUDH, e valora a importancia deste feito para a historia da humanidade.

� CCEC

� a � b � c � d � e � g � h � l

� B5.8. Estrutura da DUDH: os seus artigos e os tipos de dereito.

� B5.4. Interpretar e apreciar o contido e a estrutura interna da DUDH, coa finalidade de coñecela e propiciar o seu aprecio e respecto.

� VEB5.4.1.Constrúe un esquema sobre a estrutura da DUDH, que se compón dun preámbulo e 30 artigos que poden clasificarse da seguinte maneira:

– Os artigos 1 e 2 refírense aos dereitos inherentes a todas as persoas: a liberdade, a igualdade, a fraternidade e a non-discriminación.

– Os artigos do 3 ao 11 refírense aos dereitos individuais.

– Os artigos do 12 ao 17 establecen os dereitos do individuo en relación coa comunidade.

– Os artigos do 18 ao 21 sinalan os dereitos e as liberdades políticas.

– Os artigos do 22 ao 27 céntranse nos dereitos económicos, sociais e culturais.

– Finalmente, os artigos do 28 ao 30 refírense á interpretación de todos eles, ás condicións necesarias para o seu exercicio e aos seus

� CAA � CCL

� VEB5.4.2. Elabora unha campaña, en colaboración co grupo, coa finalidade de difundir a DUDH como fundamento do dereito e a democracia, no seu medio escolar, familiar e social.

� CCEC � CSC � CSIEE

� b � h � l

� B5.9. Xeracións de dereitos e feitos históricos que influíron no seu desenvolvemento.

� B5.5. Comprender o desenvolvemento histórico dos dereitos humanos como unha conquista da humanidade

� VEB5.5.1. Describe os feitos máis influentes no desenvolvemento histórico dos dereitos humanos da primeira xeración (dereitos civís e políticos), da segunda xeración (económicos, sociais e culturais) e da terceira (dereitos dos pobos á solidariedade, ao desenvolvemento e á paz).

� CCEC

� a � c � d � e

� B5.10. Problemas aos que se enfronta o exercicio dos dereitos civís e políticos da DUDH.

� B5.6. Avaliar, utilizando o xuízo crítico, a magnitude dos problemas aos que se enfronta a aplicación da DUDH.

� VEB5.6.1. Investiga mediante información obtida en distintas fontes, sobre os problemas e os retos da aplicación da DUDH, no que se refire ao exercicio de dereitos civís

� CAA � CD � CSC

9



(destacando os problemas relativos á intolerancia, a exclusión social, a discriminación da muller, a violencia de xénero e a existencia de actitudes como a homofobia, o racismo, a xenofobia, o acoso laboral e escolar, etc.) e dos dereitos políticos (guerras, terrorismo, ditaduras, xenocidio, refuxiados/as políticos/as, etc.).

Bloque 6. Os valores éticos e a súa relación coa ciencia e a tecnoloxía

� a � b � d � e � f � g � h

� B6.1. Necesidade de criterios éticos na investigación científica. Progreso científico-técnico e valores éticos.

� B6.1. Recoñecer que existen casos en que a investigación científica non é neutral, senón que está determinada por intereses políticos, económicos, etc., mediante a análise da idea de progreso e a súa interpretación equivocada, cando os obxectivos non respectan un código ético fundamentado na DUDH.

� VEB6.1.1. Obtén e selecciona información, traballando en colaboración, dalgúns casos nos que a investigación científica e tecnolóxica non foi guiada nin é compatible cos valores éticos da DUDH, xerando impactos negativos nos ámbitos humano e ambiental, sinalando as causas.

� CAA � CD � CMCCT � CSC

� VEB6.1.2. Diserta, colaborando en grupo, sobre a idea de progreso na ciencia e a súa relación cos valores éticos, o respecto á dignidade humana e o seu medio, e elabora e expón conclusións.

� CCL � CMCCT

� VEB6.1.3. Selecciona e contrasta información, colaborando en grupo, sobre algunhas das ameazas da aplicación indiscriminada da ciencia e a tecnoloxía para o contorno ambiental e para a vida (explotación descontrolada dos recursos naturais, destrución de hábitats, contaminación química e industrial, choiva ácida, cambio climático, desertificación, etc.).

� CCL � CMCCT � CSIEE

E. METODOLOXÍA

Segundo o artigo 27 (Principios Metodolóxicos) do Decreto .../2015, de 25 de xuño, os centros docentes

implementarán metodoloxías que teñan en conta os diferentes ritmos de aprendizaxe do alumnado e as

9

súas características individuais e/ou estilos de aprendizaxe, co fin de conseguir que todo o alumnado

alcance o máximo desenvolvemento das súas capacidades. Así mesmo, estas metodoloxías deberán

favorecer a capacidade do alumnado para aprender por si mesmo, para traballar en equipo e promover o

traballo en equipo, e para aplicar métodos de investigación apropiados. A metodoloxía que se utilice no

bacharelato favorecerá o traballo individual e en grupo, o pensamento autónomo, crítico e rigoroso, o

uso de técnicas e hábitos de investigación en distintos campos do saber, a capacidade do alumnado de

aprender por si mesmo, así como a transferencia e a aplicación do aprendido. As tecnoloxías da

información e da comunicación serán unha ferramenta necesaria para a aprendizaxe en todas as

materias, tanto polo seu carácter imprescindible na educación superior como pola súa utilidade e

relevancia para a vida cotiá e a inserción laboral. A metodoloxía que se vai empregar para conseguir os

obxectivos propostos na materia de Valores Éticos está baseada nos principios básicos da aprendizaxe

significativa, da autonomía e do pensamento crítico. Conseguir que os alumnos desenvolvan estratexias

de pensamentos racional, sendo capaces de pensar de forma autónoma, coherente e reflexiva será o

obxectivo fundamental. Esta metodoloxía adaptarase ás características de cada alumno.

E.1 RECURSOS

No tocante ao conxunto de procedementos que se van utilizar para conseguir os obxectivos, de

aplicación e comprensión, hai que salientar que terán carácter flexible e variado, indivuiduais ou en

equipo con posterior posta en común. O caderno individual e intransferible será unha ferramenta

esencial. Ademais, en cada avaliación os alumnos realizarán tres actividades con carácter avaliable: 1.

Lectura de textos entre varios recomendados e posterior traballo escrito do alumno. 2. Proba escrita. 3.

Traballo en equipo sobre unha das unidades didácticas.

Outras actividades serán: aparato gráfico (cadros esquemáticos, fotos, cómics, diagramas, estatísticas),

comentario de texto (sinxelos, suxestivos, non demasiado extensos e carentes de tecnicismos), mapas

conceptuais, debates e discusións dirixidas (introducidos pola dinámica da clase ou organizados),

proxeccción de escenas dalgún film, actividades relacionadas cos usos lingüísticos e terminolóxicos ( a

linguaxe está, dalgún xeito, impregnada de moralidade. Trátase de facelos reflexionar sobre o que xa

saben aínda que non sexa de modo explícito), uso de medios de comunicación, uso da música, lectura e

traballo do un libro (resumen, catalogación de problemas éticos, xuízos críticos, opinións persoais),

traballos de investigación (é evidente que o alumno debe actuar por si mesmo fóra do espazo escolar

buscando información e contando co apoio do profesor).

Os materias empregados na materia han provir de diversas fontes, de xeito que proporcionen ao alumno

unha visión global e interdisciplinar que lles permita comprender e valorar os problemas de modo

correcto. Como se desprende dos instrumentos metodolóxicos comentados anteriormente, os materiais

serán escritos (libros, textos, artigos de xornal, noticias de internet...) e audiovisuais (anaquiños de

películas, documentais ou programas de televisión, música....). Non será prescriptiva a utilización de

libro de texto.

9

F. AVALIACIÓN

O referente para avaliar as aprendizaxes do alumnado son os criterios de avaliación e a súa concreción

nos estándares de aprendizaxe avaliables. No deseño das situacións de aprendizaxe tomaranse en

consideración todos os elementos do currículo, entre eles os procedementos e os instrumentos de

avaliación, así como os criterios de cualificación que permitan avaliar tanto os resultados da materia

como o nivel competencial alcanzado polos alumnos e as alumnas. A avaliación da aprendizaxe do

alumnado será continua e diferenciada segundo as materias, terá un carácter formativo e será un

instrumento para a mellora tanto dos procesos de ensino como dos procesos de aprendizaxe (Artigo 33.

Avaliacións).

1. PROCEDEMENTOS E INSTRUMENTOS DE AVALIACIÓN

Avaliación continua: inicial, procesual e final integradas.

18.Avaliación inicial. Unha proba estandardizada común para todos os alumnos do mesmo grupo permitirá coñecer a situación inicial e as diferenzas entre os diferentes alumnos, así como obter información que permita tomar decisións para o caso de posibles agrupamentos. Poderase realizar diversas probas (escritas ou orais) nos diversos bloques en que estea dividida a materia. 19.Avaliación formativa e sumativa

Os procedementos que se utilizarán para aplicar eficazmente os criterios de avaliación serán en todo momento explicitados polo profesor desde o inicio de curso e deberán estar sempre en consonancia co traballo realizado dentro e fora da aula polo alumno. Estes instrumentos serán os seguintes:

Procedementos Aplicación Temporalización Análise das producións dos alumnos •Rexistro dos resultados de actividades e traballos •Caderno de clase (orde, presentación, limpeza, realización de actividades)

Avaliación formativa e sumativa

13.Segundo necesidades 14.1 vez cada trimestre 15.Para cada actividade

Intercambios orais cos alumnos – Diálogo – Entrevista – Postas en común

Avaliación formativa Avaliación formativa Avaliación formativa

Segundo as necesidades de seguimento do grupo ou de algún alumno en particular

Probas específicas individuais Av. Sumativa – 1 por bloque de contidos

D) Instrumentos de avaliación. Ademais dos documentos producidos polo alumno listados

9

arriba teñen consideracións de instrumentos de avaliación os rexistros de recorrida de datos utilizados polo profesor, xa sexan físicos (caderno do profesor) ou electrónicos (rexistros electrónicos xerados polo profesor ou polos sistemas das aulas virtuais utilizadas).

E) Perda do dereito á avaliación continua. Seguindo as directrices elaboradas pola Comisión pedagóxica establécense os seguintes límites de faltas de asistencia inxustificadas que implicarán a perda deste dereito. Aqueles alumnos/as que perdan o dereito á avaliación continua serán avaliados exclusivamente mediante unha proba global final.

2. 2.6 Criterios de cualificación

3.Criterios de cualificación trimestral.

Instrumentos Observacións Ponderación

Probas específicas individuais

Cualificaranse entre 0 e 10 puntos (cun decimal) en función dos criterios especificados na propia proba. Establécese un mínimo de 4 puntos.

60,00%

Producións dos alumnos Cada ítem valorase de 0 a 10. A contribución deste apartado será a media entre a cualificación do caderno e a das outras producións

30,00%

Rexistros do profesor Valoración entre 0 e 10 de esforzo e participación 10,00%

15.Probas de recuperación. No caso de avaliación negativa nunha avaliación, após a correspondente proba de recuperación a nova cualificación calcularase ponderando a citada proba cun 70 % e as producións dos alumnos (se é o caso) realizadas para a recuperación nun 30 %.

e) Cualificación final. A cualificación final obterase do cálculo da media das cualificacións parciais sempre que estas sexan superiores a cinco puntos. Excepcionalmente un alumno/a poderá superar a materia cunha cualificación parcial negativa, por acordo do departamento.

TEMPORALIZACIÓN

Secuenciación e temporalización contidos 1° Bacharelato

1° Trimestre 2° Trimestre 3° Trimestre

Bloque A e B Bloque C Bloque D

A secuenciación e a temporalización son unha decisión moi importante, configurándose como unha estratexia

para distribuír razoablemente as actividades docentes no tempo dispoñible, intentando axustar a actividade de

ensinanza-aprendizaxe. Hai que ter moi en conta que a secuenciación e temporalización son unha consecuencia

da programación, non debe ser un problema para ela, só é indicativa e con características necesarias de

flexibilidade

9

PROGRAMACIÓN EDUCACIÓN PARA A CIDADANÍA

2º ESO

9

1-ASPECTOS PRINCIPAIS DA PROGRAMACIÓN De seguido expóñense, tema a tema, os seguintes aspectos da programación da materia Filosofía e Cidadanía de 2º ESO: OBXECTIVOS CONTIDOS CONTIDOS MÍNIMOS CRITERIOS AVALIACIÓN MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS TRATAMENTO DE TEMAS TRANSVERSAIS. MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE COMPETENCIAS BÁSICAS UNIDADE 1 Aprendemos a ser cidadáns OBXECTIVOS • Afacerse coa metodoloxía propia da materia. • Reflexionar sobre o que significa ser cidadán. • Apreciar as fontes de construción da identidade cultural das persoas e das comunidades. • Coñecer e contrastar as fontes de información. • Desenvolver habilidades de comunicación, especialmente en situacións de conflito. • Identificar aspectos controvertidos da convivencia. • Valorar a importancia da participación. • Coñecer a importancia da Declaración Universal dos Dereitos Humanos e da Constitución española como fontes de valores para o desenvolvemento de condutas persoais e colectivas e das realidades sociais. • Adquirir un pensamento crítico e desenvolver un criterio propio e habilidades para defender as posicións propias en debates. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Coñecer a importancia da cidadanía e as implicacións que ten para a vida en sociedade. • Buscar e utilizar de forma crítica as fontes de información. • Escoitar, afondar e comprender os diferentes puntos de vista nunha argumentación. • Expresar con claridade os argumentos de forma razoada. • Coñecer o proceso de preparación dun debate. • Valorar a importancia da Declaración Universal dos Dereitos Humanos. • Coñecer diferentes iniciativas de voluntariado e cooperación, e o seu papel na vida social. CONTIDOS • Que significa a cidadanía. • A evolución do concepto de cidadanía. • O sentido da cidadanía europea. • Por que é importante a educación para a cidadanía. • Que é a conciencia persoal. • Que son os valores e as competencias cívicas. • Cales son as fontes de información máis importantes para formarse unha opinión. • Por que algúns temas son controvertidos. • O diálogo para a resolución de conflitos. • Como facer un debate. • Que son os dereitos humanos. • A función das lexislacións nos Estados. • Que fan as ONG e as asociacións civís.

9

• Que é o voluntariado e a cooperación. • Como algunhas persoas destacan na defensa dos dereitos humanos. CONTIDOS MÍNIMOS . Que significa cidadanía. . Importancia de educación para a cidadanía. . Que son valores e competencias cívicas. .Como formar un debate. .Dereitos humanos. RECURSOS NA INTERNET • Educación para a cidadanía: – BOE, currículo: http://www.boe.es/boe/dias/2007/01/05/pdfs/A00677-00773.pdf – Informe EURYDICE. Dirección Xeral de Educación e Cultura: http://www.eurydice.org/ressources/eurydice/pdf/0_integral/055ES.pdf – MEC: http://www.educacionciudadania.mec.es/recursos.html – UNESCO: http://www.unesco.org/bpi/pdf/memobpi03_citizenship_es.pdf • Actividades sobre dereitos humanos: – http://www.un.org/cyberschoolbus/humanrights/declarativa/index.asp • Cidadanía europea: – http://www.diplomatie.gouv.fr/label_france/espanol/DOSSIER/presidence/05.html – Tratado de Maastricht. Diario Oficial: http://europa.eu.int/eur-lex/es/treaties/dat/EU_treaty.html • Construíndo a cidadanía europea: – Modelos, programas e iniciativas. Décima Conferencia Mundial. 2005: http://www.uv.es/soespe/Bartolome.htm MÁIS RECURSOS • Películas - O planeta dos simios (2001), de Tim Burton. Pódese traballar o concepto de cidadanía (responsabilidade), a solución de conflitos, as eleccións, ovoluntariado. - Eduardo Manstesoiras (1990), de Tim Burton. Permite traballar a identidade persoal, as diferenzas, a aceptación dun mesmo coas súas limitacións. • Novelas - Un mundo feliz, de Aldous Huxley. Nárranse as peripecias dun marxinado nunha sociedade futura altamente tecnificada, onde os seres humanos son creados en serie e pertencen a distintas castes segundo a súa función. - Novos deuses, de Alberto Vázquez Figueroa. A historia parte do reencontro con vellos compañeiros que non envelleceron. As indagacións do protagonista levarano a descubrir un proxecto para alcanzar a eterna xuventude mediante a clonación. INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Lingua galega e Literatura. • Matemáticas. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • Nesta primeira unidade é conveniente facer un mapa da diversidade de alumnado existente na aula e coñecer cal é a problemática social que rodea o centro e mais a localidade. EDUCACIÓN EN VALORES • A unidade ofrece unha reflexión sobre a importancia da conciencia e os valores na construción da personalidade e a

9

convivencia cos demais. • Presenta algúns valores para que os alumnos reflexionen sobre a súa importancia para ser bos cidadáns: responsabilidade, esforzo, tolerancia, diálogo, igualdade, liberdade, respecto, cooperación, solidariedade, xustiza, nonviolencia, compromiso, participación… COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Asimilar o vocabulario específico sobre a área e desenvolver procesos de argumentación e expresión dos propios pensamentos. • Adquirir pautas que favorezan o diálogo ante os conflitos e os temas controvertidos. Tratamento da información e competencia dixital • Valorar as fontes de información e a súa fiabilidade. • Manexar Internet para explorar diferentes aspectos dos temas. • Seleccionar as achegas específicas de cada fonte de información segundo os temas que se vaian tratar. Competencia social e cidadá • Comprender a realidade social e explorar canles de participación na construcción da convivencia. • Analizar o papel das normas e das leis, os dereitos e as responsabilidades, para a convivencia. Competencia cultural e artística • Reflexionar sobre o que é a cultura e como se concreta na realidade próxima. • Buscar as fontes de influencia que determinaron o contexto cultural. Aprender a aprender • Traballar en equipo e reflexionar sobre as propias opinións. Avaliar as fontes de información, propoñer itinerarios de investigación, análise de problemas, xogos de rol. Autonomía e iniciativa persoal • Aplicar os coñecementos a novas situacións, anticipar consecuencias das propias accións, g) estimular a xénese de propostas novas.

UNIDADE 2 A convivencia no centro escolar OBXECTIVOS • Comprender a necesidade das relacións humanas para o desenvolvemento dunha convivencia con respecto, comprensión, cooperación, comunicación e cortesía. • Coñecer o funcionamento da educación en España. • Coñecer o sistema de organización do propio centro. • Descubrir as canles de representación e participación no centro escolar. • Coñecer os elementos que melloran a convivencia escolar. • Construír criterios positivos e alternativos ante situacións de conflito. • Respectar as opinións dos demais compañeiros. • Comprender a importancia do papel de cada un na organización e planificación das actividades que se realizan na aula. • Concretar as normas básicas e elementais de convivencia na aula. • Coñecer os dereitos e as responsabilidades de todos os membros da comunidade educativa. • Rexeitar os conflitos de convivencia. • Desenvolver empatía cara ás persoas que sofren algún tipo de acoso. CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1

• Participar nas actividades da clase e nas do centro. • Usar o diálogo nas situacións de conflito no centro. • Practicar a mediación ante situacións conflitivas con outros compañeiros. • Utilizar diferentes fontes de información tanto escritas coma en soporte audiovisual ou informático. • Considerar diferentes alternativas nos debates ou dilemas que xorden. • Argumentar debidamente as opinións sintetizando a información obtida. • Identificar os principios básicos do dereito da educación, distinguir situacións de violación deste e recoñecer e rexeitar as desigualdades de feito e de dereito. CONTIDOS • O funcionamento e a organización dun centro escolar e máis concretamente do propio: a comunidade educativa e o Consello Escolar. • Exposición de opinións propias utilizando argumentos razoados sobre a necesidade da participación do alumnado navida escolar. • Uso do diálogo como estratexia para abordar os conflitos cos compañeiros e cos profesores de forma non violenta. • Participación no debate «Á praia ou a ver pedras?» de forma activa, tras a preparación do tema. • Análise comparativa e avaliación crítica de informacións proporcionadas polos medios de comunicación sobre o acoso escolar. • Interese polas relacións interpersoais no contexto escolar e fóra deste. • Desenvolvemento de actitudes non violentas na convivencia diaria. • Axuda a compañeiros ou persoas e colectivos en situación desfavorecida. • A participación no centro educativo (delegados, consellos ou comisións) e en actividades sociais que contribúan a posibilitar unha sociedade xusta e solidaria. • Programas e planificacións para evitar os conflitos no centro escolar. • O dereito á educación. • Entre Culturas: unha ONG a favor da educación. • O programa Comenius. • A falta de acceso á educación como fonte de pobreza. CONTIDOS MÍNIMOS .O funcionamento dun centro escolar. .Exposición de opinións propias. .Uso do diálogo. .O dereito á educación. .Educación e pobreza. RECURSOS NA INTERNET • Historia da educación: – http://es.encarta.msn.com/encyclopedia_761561415/Historia_de_la_educaci%C3%B3n.html – Museo do Neno e centro de documentación histórica da escola: percorrido pola escola española: http://www.museodelnino.es/principal/principal.htm • Convivencia escolar: – http://w3.cnice.mec.es/recursos2/convivencia_ escolar/index.html – http://www.juntadeandalucia.es/averroes/publicaciones/convivencia.php3 – http://www.xtec.net/~cescude/Z9WQ01%20Inici.htm (webquest) – http://www.xtec.es/~cbarba1/bullingwq1/(webquest en lingua catalá) • Acoso escolar: – Información: http://www.enredate.org/enredate/reportajes/ historico_de_reportajes/violenciaescolar/ violenciaescolar3/ – Casos de acoso: http://www.el-refugioesjo.net/foro/viewforum.php?f=29 – Webquest sobre acoso: http://www.internenes.com/acoso/ – Información para o alumno: http://www.cult.gva.es/orientados/alumnado/alumnado_bullying1.htm http://www.el-refugioesjo.net/foro/viewtopic.php?p=3994 – Información para o profesorado: http://www.cult.gva.es/orientados/profesorado/inicio_profesorado.htm

1

• Dereito á educación: – Artigo: http://www.eurosur.org/futuro/fut63.htm – http://portal.unesco.org/shs/es/ev.php-URL_ID=6844&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION= 201.html – Leis: http://www.pdhre.org/rights/education-sp.html MÁIS RECURSOS • Bully dance. Curtametraxe de debuxos animados mudo, para todos os públicos (7 a 18 anos). O seu obxectivo é estimular a discusión sobre as condutas de maltrato e o proceso de vitimización. Duración: 12 minutos. Producido por The National Film Board of Canada /UNICEF. Descarga: http://www.xtec.net/videoteca/series/showpeace/index.htm • O cuarto dos cobadazos (Elbow room). Curtametraxe para traballar como unha discusión pode resolverse de catro formas diferentes: marcha atrás, negación, agresión e negociación. A importancia do respecto polo espazo é determinante para as relacións humanas. Duración: 9 minutos. Ano: 2002. ISBN(DVD):0-7722-1163-9. Dirixido por Diane Obomsawin. Producido por The National Film Board of Canada. Descarga: http://www.xtec.es/cgi/digital?F=F&REGISTRE=7033 • Cando o po pousa (When the dust settles). Esta curtametraxe forma parte dunha serie animada sen palabras para traballar a solución de conflitos. Os alumnos poden chegar a identificarse cos personaxes e afrontar o tema na súa realidade cotiá. Sempre hai esperanza de reconciliación. Duración: 8 minutos. Ano: 1997. ISBN (DVD): 0-7722-1166- 3. Dirixido por Louise Johnson. Producido por The National Film Board of Canada. Descarga: http://www.xtec.es/cgi/digital?F=F&REGISTRE=7032 • Cea para dous. É unha loita polo territorio entre dous camaleóns que termina afectando a todo o seu medio. Recurso para ensinar a solución de conflitos. Duración: 8 minutos. Ano: 1997. ISBN (DVD): 0-7722-1154-X. Dirixido por Janet Perlman. Producido por The National Film Board of Canada. Descarga: http://www.xtec.es/cgi/digital?F=F&REGISTRE=7034 • Dereitos da infancia: Documental: Os nenos da estación Leningradsky. Dividido en catro partes: 1ª. Parte (10 minutos): http://www.youtube.com/watch_fullscreen?video_id=qJ68QxNswCc&l=600&t= OEgsToPDskKBeAUbkBdh_ R4FpG_7R8Nh&fs=1&title=Los niños de Leningradsky 01 de 04. 2ª. Parte (10 minutos): http://www.youtube.com/watch_fullscreen?video_id=A7vtSIxumTk&l=598&t= OEgsToPDskLsSQkHY8BlCvG4TpgYNeu2&fs=1&title=Los niños de Leningradsky 02 de 04. 3ª. Parte (10 minutos): http://www.youtube.com/watch_fullscreen?video_id=2rZ_9WAcczY&l=592&t= OEgsToPDskID5f6O4f4ezTIDzqgUw1A0&fs=1&title=Los niños de Leningradsky 03 de 03. 4ª. Parte (10 minutos): http://www.youtube.com/watch_fullscreen?video_id=hQ7vQHFuLX4&l=448&t= OEgsToPDskLeB7-fDgX4kZgePyaMCMtc&fs=1&title=Los niños de Leningradsky 04 de 04. INTERDISCIPLINARIEDADE • Lingua galega e Literatura. • Lingua castelá e Literatura. • Matemáticas. EDUCACIÓN EN VALORES • Son varios os valores que se traballan nesta unidade. A convivencia significa respecto e aceptación do outro como ser humano distinto e único. • A empatía e a humildade, isto é, poñerse no lugar do outro e ceder a prol dunha boa convivencia sen menoscabar a dignidade do ser humano, son elementos indispensables para que os alumnos comprendan a importancia do acoso e a necesidade de apoiar a vítima. • Outros valores que emanan dos anteriores son cooperación, escoita, diálogo, proximidade, tolerancia, xustiza, non violencia, compromiso e participación, tanto no ámbito persoal coma no social. COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Usar a linguaxe como expresión de pensamentos, emocións, vivencias e opinións. • Potenciar o diálogo, facer un xuízo crítico e ético, xerar ideas, estruturar o coñecemento, darlle coherencia e cohesión ao discurso e ás propias accións e tarefas, adoptar decisións. • Facer uso da linguaxe como representación, interpretación e comprensión da realidade. • Desenvolver as habilidades de lectura e de comprensión, así como potenciar a empatía. Tratamento da información e competencia dixital

1

• Buscar, obter, procesar e comunicar información. • Usar Internet para a busca e ampliación da información. • Ler con sentido crítico a prensa escrita. Competencia social e cidadá • Adquirir habilidades para vivir en sociedade. • Participar, tomar decisións, elixir a forma axeitada de comportarse en determinadas situacións e responsabilizarse das decisións adoptadas e das consecuencias derivadas destas. • Mellorar as relacións interpersoais e lograr a implicación persoal nos temas ou problemas que xorden. • Desenvolver vínculos persoais baseados na empatía, que permite afrontar situacións. • Aceptar e usar normas sociais de convivencia. Aprender a aprender • Traballar en equipo, que permite a participación e o uso da argumentación, a píntese das ideas propias e alleas, a confrontación ordenada e crítica de coñecemento, información e opinión, e favorece tamén as aprendizaxes posteriores. Autonomía e iniciativa persoal • Desenvolver iniciativas de planificación, tomar decisións, asumir responsabilidades. • Tomar postura sobre un problema e as súas posibles solucións.

UNIDADE 3 As relacións humanas OBXECTIVOS • Comprender a necesidade de coidar as relacións humanas desde o respecto e amor dos seus membros. • Coñecer os cambios da familia ao longo da historia e na actualidade. • Descubrir as relacións entre irmáns como relacións entre iguais unidos por sentimentos e lazos profundos. • Recoñecer que o amor é a base das relacións humanas. • Construír criterios positivos e alternativos ante situacións de conflito na familia. • Respectar as opinións dos diferentes membros da familia. • Valorar o papel que realizan os maiores nas nosas relacións familiares e sociais. • Concretar as normas básicas e elementais de convivencia na familia. • Coñecer as leis nacionais e internacionais que amparan a familia. • Analizar os sentimentos e as expectativas que xorden nas relacións entre iguais. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Identificar o amor e o respecto como base das relacións humanas. • Relatar a evolución da familia ao longo da historia. • Descubrir o funcionamento dos distintos tipos de familia desde o respecto e a comprensión. • Coñecer as responsabilidades dos distintos membros da familia. • Entender que a comunicación é a base para solucionar o conflito das relacións que rompen. • Utilizar diferentes fontes de información tanto escritas coma en soporte audiovisual ou informático. • Considerar diferentes alternativas nos debates ou dilemas que xorden. • Saber poñerse no lugar de outro para expresar sentimentos e emocións. • Argumentar debidamente as opinións sintetizando a información obtida. • Recoñecer os principios básicos do dereito da familia. CONTIDOS • A comunicación como base das relacións humanas. • A convivencia no seo da familia. • A familia ao longo da historia e na actualidade: composición, funcionamento, roles, finalidade. • As relacións entre irmáns. • As relacións baseadas no amor son o fundamento da familia. • Situacións de ruptura ou conflito. • As relacións entre xeracións permiten o intercambio de información e a comprensión bilateral dos cambios

1

xeracionais. • A necesidade de saber escoitar e atender os maiores. • Dereitos da familia protexidos na Declaración Universal dos Dereitos Humanos e a Constitución española. • ONG e asociacións que traballan en prol da familia e da defensa dos seus dereitos: ANAR, O Teléfono da Esperanza, Meniños e a Fundación San Vicente Ferrer. CONTIDOS MÍNIMOS . A comunicación como base das relacións humanas. .Convivencia e familia. .Situacións de ruptura e conflito. .Dereitos da familia. RECURSOS NA INTERNET • Estatísticas: – http://www.mtas.es/mujer/mujeres/cifras/familia/index.htm – http://www.juntadeandalucia.es/iea/Redesfamiliares/index.htm • Celos entre irmáns: – http://www.pediatraldia.cl/celos.html • Namoramento: – http://hugoherci.wordpress.com/321/ • Lexislación española: –http://www.derecho.com/xml/disposiciones/trini/navegar-categorias.xml?id_categoria=1157 MÁIS RECURSOS Películas • Cousas de familia (2003), de Fred Schepisi. Relata a historia dunha familia en que chocan as relacións humanas interxeracionais. Tres xeracións dunha familia americana viven vidas separadas, cada unha dun modo propio. Pero de vez en cando chega o momento de reunirse, para festexar, rir, pelexar, chorar ou coidar os demais. A comunicación será o que as una finalmente. • Familia (1996), de Fernando León de Aranoa. É un retrato do noso medio e dos sentimentos e das reaccións que provoca a ausencia de calor familiar. Santiago, o protagonista, decide facerse un regalo a si mesmo, crear unha familia ao seu gusto. Para facelo contrata a actores que por un día serán a súa familia perfecta. • Dous irmáns (2004), de Jean-Jacques Annaud. Nun templo abandonado, os dous irmáns tigres xogan, gruñen, pásano ben, aínda que sexan moi distintos no seu comportamento. Un día o destino dos dous irmáns cambiará. O irmán tímido convérsese en estrela de circo. O valente é entregado a un príncipe que lle ensinará a pelexar. Na madurez os dous irmáns volven encontrarse na arena do príncipe, onde deberán enfrontarse cara a cara. • Descubrindo os Robinson (2007), de Stephen J. Anderson. Conta a historia de Lewis, un rapaz de 12 anos que inventa unha máquina capaz de recuperar lembranzas do pasado, encontrar a súa nai nai biolóxica e volver ter unha familia. • O que ti queiras oír (2005), curtametraxe de Guillermo Zapata. É unha historia de amor e de desamor que reflicte o que acontece cando rompen as relacións de parella. Sofía chega á casa tras un longo día de traballo. Fala cunha amiga e prepara unha cea para o mozo. Pero algo sucede e vese na obriga de elixir entre a realidade e a ficción. http://www.youtube.com/watch?v=12Z3J1uzd0Q INTERDISCIPLINARIEDADE • Declaración Universal dos Dereitos Humanos, artigo 16. • Constitución española, artigo 39. • Consultorios de revistas xuvenís. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • Os alumnos inmigrantes poden ter distinta concepción da familia e dos roles dos seus membros.

1

• As situacións específicas familiares de determinados alumnos deberán terse en conta á hora de abordar o tema. Poden estar atravesando situacións difíciles que hai que tratar con delicadeza. • As relixións teñen crenzas firmes sobre o valor da familia, así como ritos de paso e relatos que poden axudar a achegarse á realidade que viven algúns alumnos. EDUCACIÓN EN VALORES • Continúanse traballando coma na unidade anterior os valores da convivencia: o respecto e a comunicación. • Outros valores que se tratan nesta unidade: empatía, cooperación, escoita, diálogo, amor, proximidade, a, xustiza, non violencia, compromiso COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Comunicarse e conversar son accións que supoñen habilidades nas relacións familiares e representan unha capacidade efectiva de convivir e de resolver conflitos. • Escoitar, expoñer e dialogar por medio das actividades propostas. • Poñerse no lugar doutras persoas; ler, escoitar, analizar e ter en conta opinións distintas á propia con sensibilidade e espírito crítico. Tratamento da información e competencia dixital • Buscar, obter, procesar e comunicar información. • Usar Internet para a busca e ampliación da información. • Ler con sentido crítico a prensa escrita. Competencia social e cidadá • Adquirir habilidades para vivir en familia. • Mellorar as relacións interxeracionais, cos iguais e cos maiores, as habilidades encamiñadas a lograr a comprensión dos distintos roles na familia e a necesidade de traballar por un fin común. • Desenvolver vínculos persoais baseados na empatía, que permite afrontar situacións de conflitos ou de ruptura. Aprender a aprender • Traballar en equipo nas actividades permite a participación e o uso da argumentación, a síntese das ideas propias e alleas, a confrontación ordenada e crítica de coñecemento, información e opinión. Autonomía e iniciativa persoal • Afondar no sentido de pretensa a unha unidade familiar. • Desenvolver iniciativas de planificación, toma de decisións, participación e asunción de responsabilidades. • Tomar postura sobre un problema e as súas posibles solucións. Competencia matemática • Interpretar e expresar con claridade e precisión informacións, datos, gráficos.

1

UNIDADE 4 Unha sociedade plural OBXECTIVOS • Aprender a observar a diversidade que nos rodea. • Recoñecer que todas as persoas somos seres únicos. • Ver na diversidade unha fonte de riqueza cultural. • Coñecer os factores que producen as diferenzas culturais. • Desenvolver estratexias para resolver os conflitos culturais. • Evitar prexuízos e estereotipos. • Entender o dereito á igualdade de todos os seres humanos. • Tomar conciencia da importancia dos dereitos das minorías. • Fomentar unha análise crítica dos prexuízos, o antisemitismo, a islamofobia, o racismo, a homofobia e a xenofobia. • Valorar a importancia de construír un modelo de sociedade intercultural. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Coñecer os elementos que lles confiren a diversidade aos individuos. • Descubrir noutras culturas elementos de enriquecemento persoal e social. • Apostar por unha sociedade intercultural fronte á simple coexistencia, o illamento ou o relativismo cultural. • Rexeitar os conflitos e prexuízos sociais que se producen por temor ao contacto co diferente. • Desenvolver empatía cara as minorías culturais e buscar canles para a convivencia. • Coñecer as culturas xuvenís e identificar as súas ideas e metas. • Condenar o odio ao diferente, o xenocidio, o Holocausto e as distintas formas de discriminación. • Coñecer as leis que protexen a igualdade de todos os seres humanos e o dereito á súa mobilidade e desenvolvemento persoal e social. • Nomear algunha ONG dedicada á defensa das minorías culturais. CONTIDOS • Sociedade plural: a diversidade. • Definición de cultura. • Desenvolvemento dunha sociedade intercultural. • Os conflitos e prexuízos nas sociedades plurais. • Xenofobia, islamofobia e homofobia. • As minorías culturais. • O dereito á mobilidade. • A interculturalidade. • As culturas xuvenís. • Consecuencias do odio ao diferente: xenocidio e Holocausto. • O problema do alugamento de vivendas a inmigrantes en España. • Os dereitos humanos e as leis españolas en materia de inmigración e mobilidade. O dereito á igualdade. • ONG en defensa dos dereitos das minorías: CEAR, Cáritas, ASCIB. • Nelson Mandela. • Rosa Lee Parks. CONTIDOS MÍNIMOS .Sociedade plural: a diversidade. .Definición de cultura. .Sociedade intercultural. .Consecuencias do odio. .Dereitos das minorías. RECURSOS EN INTERNET • Cultura, identidade e diversidade: – http://www.barcelona2004.org/esp/banco_del_conocimiento/temas/ficha.cfm?cod_tema=2 • Diversidade cultural. UNESCO:

1

– http://www.unesco.org/culture/pluralism/diversity/html_sp/index_sp.shtml – http://portal.unesco.org/culture/es/ev.php-URL_ID=2450&URL_DO=DO_TOPIC&URL_ SECTION=201.html • Declaración Universal da UNESCO sobre a diversidade cultural-2001. En varios idiomas: – http://unesdoc.unesco.org/images/0012/001271/127160m.pdf • Lei de estranxeiría: – http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/lo4-2000.html Para os que buscan a nacionalidade: – http://www.mjusticia.es/ Para os que queren residir e traballar en España: – http://www.policia.es/ • Culturas xuvenís en España (INXUVE): – http://www.injuve.mtas.es/injuve/contenidos.item.action?id=1535754436&menuId=305228545 • Recursos sobre o racismo (MEC): – http://w3.cnice.mec.es/recursos2/estudiantes/actualidad/op_01.htm#01 • Entendemento relixioso entre as diversasconfesións: – http://wcc-coe.org/wcc/who/index-s.html – http://www.aceprensa.com/art.cgi?articulo=12067 MÁIS RECURSOS Películas • Quero ser coma Beckham (2002), de Gurinder Chadha. A historia dunha rapaza india que soña con xogar na liga de fútbol de Estados Unidos co conseguinte choque cultural dos seus pais, que esperan dela outro modo de actuar. Actividade: http://www.auladecine.com/recursos/Quiero_ser_Beckham_2004.pdf • Before the rain (Antes da chuvia) (1994), de Milcho Manchevski. A película explora o odio, a intolerancia e os malentendidos que levan a situacións de violencia en Macedonia. Actividade: http://www.manchevski.com.mk/html%20en/Recursos.htm • Hotel Rwanda (2004), de Ferry George. A poucas horas da sinatura dun convenio de paz entre hutus e tutsis, o protagonista loitará por defender a súa familia e centos de refuxiados no seu hotel. Loitará tamén contra as forzas internacionais que só van evacuar os cidadáns brancos. • A lista de Schindler (1993), de Steven Spielberg. A película mostra o horror que viviu Oskar Schindler, un home que conseguiu salvar moitas vidas de xudeus practicando un dobre xogo cos alemáns que ben podería custarlle a vida. • A vida é bela (1998), de Roberto Benigni. É a tenra historia dun pai, Guido, que fará o imposible para facerlle crer ao seu fillo que a terrible situación que viven nun campo de exterminio nazi é unicamente un xogo. Novela • Diario de Ana Frank. Editorial Alfaguara. Diario dunha moza xudía de 13 anos durante a ocupación nazi de Holanda. INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Lingua galega e Literatura. • Informática. • Educación Plástica e Visual. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • A presenza de alumnos de minorías étnicas pode beneficiar a aula, pois dan testemuño de diversidade. • Todos os alumnos son diversos por algunha razón: identificar aquilo que os fai únicos e aquilo que os une. • Introducir relatos en primeira persoa desde o respecto ás experiencias diferentes. EDUCACIÓN EN VALORES • A liberdade e igualdade de todos os seres humanos. • Respecto á dignidade de todas as persoas. • A equidade: xustiza e igualdade social con responsabilidade e valoración da individualidade. • Tolerancia. • Empatía COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN

1

Comunicación lingüística • Desenvolvear a linguaxe na expresión de pensamentos, emocións, vivencias e opinións. • Potenciar o diálogo como meta que permite adquirir un xuízo crítico. • Desenvolver o gusto pola lectura, a súa comprensión e a capacidade de abstracción. Tratamento da información e competencia dixital • Buscar, obter, procesar e comunicar información. • Usar Internet para a busca e ampliación da información. • Ler con sentido crítico a prensa escrita. Competencia social e cidadá • Adquirir habilidades para vivir nunha sociedade plural. • Manter unha comunicación aberta e fluída con outras culturas. • Desenvolver os valores de respecto e tolerancia polo que é diferente a un mesmo. • Crear vínculos persoais baseados na empatía con persoas a quen se lles aplican prexuízos por ser diferentes. • Aceptar e usar normas sociais de convivencia. Aprender a aprender • Aprender a participación e o uso da argumentación, a síntese das ideas propias e alleas, a confrontación ordenada e crítica de coñecemento, información e opinión. • Contactar con outras culturas, o que permite aprendizaxes a partir da propia experiencia. Autonomía e iniciativa persoal • Desenvolver iniciativas de planificación, toma de decisións, participación e asunción de responsabilidades. • Tomar postura sobre un problema e as súas posibles solucións. • Desenvolver un pensamento persoal e único. Competencia cultural e artística • Coñecer, comprender, apreciar e valorar criticamente diferentes manifestacións culturais e artísticas, e utilizalas como fonte de enriquecemento e gozo.

UNIDADE 5 A igualdade entre homes e mulleres OBXECTIVOS • Coñecer como evolucionou a situación social da muller en diferentes épocas da historia. • Analizar e interpretar a situación da muller traballadora. • Combater os estereotipos sexistas. • Descubrir na publicidade os estereotipos sobre a muller en distintos contextos. • Identificar tipos de discriminación social que sofren as mulleres. • Asumir a repartición de tarefas no fogar como unha corresponsabilidade.

1

• Recoñecer a dobre xornada laboral que realizan aínda a maioría das mulleres. • Descartar calquera tipo de violencia e, en especial, a exercida contra as mulleres. • Coñecer en que consiste o dereito á igualdade de oportunidades. • Coñecer as leis nacionais e internacionais que protexen a igualdade de sexos. • Descubrir ONG nas que as mulleres desempeñan un papel fundamental. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Comprender e relatar os cambios sociais protagonizados polas mulleres ao longo da historia. • Rexeitar os estereotipos sobre as mulleres. • Analizar e criticar os estereotipos referentes ao papel da muller que aparecen na publicidade e nos medios de comunicación. • Identificar a discriminación que sofre actualmente a muller en diferentes sectores. • Manifestar unha actitude de colaboración no fogar. • Rexeitar e descartar calquera tipo de violencia cara ás mulleres. • Coñecer os artigos da Declaración Universal dos Dereitos Humanos e a Constitución española que protexen a dignidade da muller e proclaman a igualdade das persoas. • Nomear algunhas ONG que traballan en favor da igualdade da muller ou reivindican os seus dereitos. CONTIDOS • A situación social da muller ao longo da historia. Avances históricos. • A muller e a educación. • A imaxe da muller no cine e na televisión. Avances e retrocesos. • A imaxe da muller na publicidade. Vulneración da dignidade da muller. • A relación entre a linguaxe e os estereotipos. • A muller e o traballo: – Fóra do fogar: a repartición de tarefas. – No fogar: a dobre xornada e o teito de cristal. • A violencia contra as mulleres: a violencia doméstica. • O dereito de igualdade na Constitución española e a Declaración Universal. • ONG que teñen como obxectivo a igualdade entre a muller e o home e a defensa dos dereitos da muller: Proxecto Esperanza, Mulleres de Negro. • Algúns testemuños de mulleres. CONTIDOS MÍNIMOS .A situación da muller. .A muller e a educación. .A muller e o traballo. .A violencia contra as mulleres. RECURSOS NA INTERNET • Estatísticas: – Emprego: http://www.mtas.es/muller/mujeres/cifras/empleo/index.htm – Postos de poder: http://www.mtas.es/mujer/mujeres/cifras/poder/index.htm – Violencia: http://www.mtas.es/mujer/mujeres/cifras/violencia/index.htm#violencia • Lexislación española: – Lei orgánica 3/2007, do 22 de marzo,para a igualdade efectiva de mulleres e homes: http://www.boe.es/g/es/bases_datos/doc.php?coleccion=iberlex&id=2007/06115 • Institucións: – Instituto da Muller: http://www.mtas.es/ MÁIS RECURSOS Películas • As mulleres de verdade teñen curvas (2003), de Patricia Cardoso. Conta a historia dunha moza que desexa ir á universidade, pero os seus desexos chocan coa cultura familiar e étnica, que dirixe a súa vida ao matrimonio e coidado dos fillos. Recurso didáctico: http://www.auladecine.com/recursos/as_mujeres_de_verdad_tienen_curvas.pdf • As mulleres perfectas (2004), de Frank Oz. Presenta o estereotipo de muller, ama da casa, fermosa e perfecta, submisa. • Douche os meus ollos (2003), de Icíar Bollaín. Pilar sae unha noite da casa co seu fillo tras nove anos de matrimonio, cansa do maltrato que recibe do seu home.

1

• A cor púrpura (1985), de Steven Spielberg. Unha moza que se ve privada de todos os seus dereitos é violada e escravizada. O seu esforzo e empeño faranlle aprender a ler e escribir e conseguir finalmente a súa meta. • Yentl (1983), de Barbara Streisand. Reflicte a loita dunha moza xudía que se fai pasar por home para poder estudar o Talmud. • Auga (2005), de Deepa Mehta. A historia desenvólvese en 1938, na India. Unha nena de 8 anos é casada cun moribundo que falece aquela mesma noite. Tras ser queimado o corpo do home, ela prepárase para o destino que a tradición ten previsto: aféitanlle a cabeza e ingresa nun ashram para viúvas, onde deberá pasar o resto da súa vida, consagrada á memoria do falecido INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Lingua e Literatura. • Informática. • Educación Plástica e Visual. • Ciencias Naturais. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • Pódense reforzar algunhas actividades e contidos en alumnos con clara tendencia á discriminación de sexos. • Recoñecer a influencia das series de televisión, da música e doutros referentes culturais nos estereotipos e na linguaxe. • Coidar o respecto entre eles e elas. EDUCACIÓN EN VALORES • O respecto. • A igualdade de todos os seres humanos independentemente da súa condición sexual. • A dignidade humana. • Participación e colaboración nas tarefas do fogar. • A equidade: xustiza e igualdade social con responsabilidade e valoración da individualidade. COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Utilizar a linguaxe como ferramenta de comprensión e representación da realidade, como instrumento para a igualdade, a construcción de relacións equitativas entre homes e mulleres, e a eliminación de estereotipos e expresións sexistas. • Desenvolver as habilidades de lectura e comprensión, de diálogo e debate. Tratamento da información e competencia dixital • Analizar o papel da muller en cada un dos medios de comunicación e os estereotipos asociados. • Usar Internet para a busca e ampliación da información. Coñecemento e interacción co medio físico • Adquirir unha axeitada percepción do espazo físico en que se desenvolven a vida e a actividade humana, e a habilidade para interactuar co espazo circundante. • Partir do coñecemento do corpo humano, da natureza e da interacción dos homes e mulleres con ela, argumentar racionalmente as consecuencias duns ou outros modos de vida e adoptar unha disposición a unha vida física e mental saudable nun medio natural e social tamén saudable. Competencia social e cidadá • Comprender a realidade histórica e social do mundo, en especial da muller, a súa evolución, os seus logros e os seus problemas. • Valorar as diferenzas e recoñecer a igualdade de dereitos entre os diferentes colectivos, en particular, entre homes e

1

mulleres. • Exercitar o coñecemento e a comprensión dos valores das sociedades democráticas sobre a igualdade das persoas sen discriminacións. Aprender a aprender • Aprender a traballar en equipo, a participar e a usar sistematicamente da argumentación, a sintetizar das ideas propias e alleas, a confrontar e ordenada e críticamente o coñecemento, información e opinión. Autonomía e iniciativa persoal • Desenvolver iniciativas de planificación, toma de decisións, participación e asunción de responsabilidades. • Tomar postura sobre un problema e as súas posibles solucións. Competencia cultural e artística • Descubrir e valorar diferentes realidades e producións artísticas da muller en distintas culturas.

UNIDADE 6 A política e o ben común OBXECTIVOS • Recoñecer os beneficios de vivir nunha sociedade democrática. • Identificar a división de poderes que establece a Constitución española. • Coñecer os principais partidos políticos de España. • Asimilar valores de participación activa na vida pública. • Analizar as medidas e os exercicios de presión cidadá. • Coñecer as institucións ao servizo dos cidadáns. • Familiarizarse co sistema electoral español. • Comprobar que exercer o dereito ao voto é indispensable para ter unha representatividade. • Entender a necesidade do sistema tributario para o sostemento dos servizos públicos. • Contribuír ao respecto e coidado dos bens de uso común. • Coñecer o dereito de participación na vida pública recollido na Declaración Universal dos Dereitos Humanos e na Constitución española. • Coñecer organizacións que traballan na defensa dos dereitos humanos e, en particular, dos dereitos políticos. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Sinalar os beneficios das sociedades democráticas. • Coñecer a formación e os membros de cada un dos poderes do Estado español: lexislativo, executivo e xudicial. • Comprender a importancia da participación activa nos procesos de decisión. • Asumir o deber de participación na vida política mediante o exercicio do voto. • Coñecer a división territorial do Estado en Autonomías e os seus estatutos. • Valorar a importancia do sistema de tributos como beneficio da comunidade. • Nomear diferentes bens de uso común, públicos ou patrimoniais. • Coñecer as leis que regulan a participación cidadá na vida política. • Explicar o labor de determinadas ONG e institucións que defenden os dereitos fundamentais dos cidadáns. CONTIDOS • A democracia como sistema político e social. • A organización das forzas políticas en España. • A política en España: a división de poderes e a Constitución. • O Estado das Autonomías. • A participación na vida política. • As eleccións. • Os grupos de presión. • Os sindicatos. O dereito á folga. • A construción do estado de benestar. • As obrigas tributarias. • Os servizos públicos que se lles ofrecen aos cidadáns. • A protección dos bens de uso común.

1

• Institucións que defenden os dereitos dos cidadáns: – Amnistía Internacional. – Avoas da Praza de Maio. – O Defensor do Pobo. • A Declaración Universal dos Dereitos Humanos, a Constitución española e o dereito dos cidadáns á participación na vida pública. CONTIDOS MÍNIMOS .A democracia. .A política en España. .A participación na vida política. .O estado de benestar. .A Declaración universal de Dereitos Humanos. RECURSOS EN INTERNET • Estatísticas: – Instituto Nacional de Estatística: http://www.ine.es/ – Enquisa de Calidade de Vida no Traballo: http://www.mtas.es/Estadisticas/ecvt/Welcome.htm • Participación: – Entrevista a M.ª del Rosario García Mahamut, directora xeral de Política Interior. Outubro 2004: http://www.revistaindice.com/numero6/p4.pdf – Ministerio do Interior. Eleccións: http://www.eleccións.mir.es/ – Partidos políticos: http://guindo.cnice.mecd.es/~jsas0019/partidos_politicos.htm – Poder xudicial: http://www.poderxudicial.es – Senado: http://www.senado.es/ – Congreso dos Deputados: http://www.congreso.es/ – Lei orgánica do réxime electoral xeral:http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/lo5-1985.htm Modificada polas leis orgánicas 1/1987 (BOEn.º 80, 3-04-1987), 8/1991 (BOE n.º 63, 14-03-1991), 6/1992 (BOE n.º 264, 3-11-1992), 13/1994(BOE n.º 77, 21-03-1994), 3/1995 (BOE n.º 71,24-03-1995), 10/1995 (BOE n.º 281, 24-11- 1995),1/1997 (BOE n.º 130, 31-05-1997), 3/1998 (BOEn.º 143, 16-06-1998), 8/1999 (BOE n.º 96, 22-04-1999), 6/2002 (BOE n.º 154, 28-06-2002), 1/2003(BOE n.º 60, 11-03-2003), 16/2003 (BOE n.º 286,29-11-2003), 3/2007 (BOE n.º 71, 23-03- 2007). – Axencia Tributaria: http://www.aeat.es h) A Constitución: http://www.constitucion.es/escuela/bachillerato/conceptos.html MÁIS RECURSOS Películas • O candidato (1972), de Michael Ritchie. California, anos 70, tras ver como o seu candidato perdía estrepitosamente as eleccións, un veterano asesor de imaxe decide poñer os seus coñecementos e a súa dilatada experiencia ao servizo dunha cara nova, dun candidato radicalmente distinto, rabiosamente independente, incontaminado polos vicios da clase política ao uso, e convertelo no «seu» candidato. Na súa opinión, as opcións non poden estar máis claras: «é demasiado atractivo, demasiado novo e demasiado liberal para ter algunha posibilidade de gañar…é perfecto!». • Doce homes sen piedade (1957), de Sidney Lumet e William Friedkin. Celébrase un xuízo onde o xurado popular composto por doce persoas deberá decidir por unanimidade sobre a vida ou morte dun acusado de matar o seu pai. Todas as probas apuntan á súa culpabilidade, pero un dos doce xurados vai pouco a pouco facendo que os demais cambien de opinión. • O Lobo (2004), de Miguel Courtois. A película é un retrato da situación vivida por Mikel Lejarza, alcumado o Lobo. Mikel é axente do servizo secreto español infiltrado na banda ETA durante dous anos, o que provoca a desestabilización da organización. • Gattaca (1997), de Andrew Nicco. Mostra un mundo onde a selección xenética extrema é levada a cabo polos seus gobernantes para crear unha sociedade sen enfermos nin tarados e onde as persoas alcanzan un status social dependendo do seu nacemento. Serie de televisión • Capítulo 69 da serie Cóntame que pasou (2003), de Tito Fernández, Agustín Crespi e Antonio Cano. «En decembro de 1970 ten lugar o xuízo polo Proceso de Burgos, que tanta repercusión tivo no ámbito nacional e

1

internacional. Toni, cada vez máis involucrado na Asociación de Veciños, intenta concienciar a xente do barrio. Euxenio, o párroco, e Toni encabezan a protesta contra as condenas a morte no xuízo e organizan a primeira manifestación antifranquista no barrio. A manifestación, aínda que minoritaria, provoca indignación entre os veciños máis conservadores e esperanza entre os que anhelan a caída dunha ditadura cambaleante» (extraído do sitio web da serie). INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Lingua galega e Literatura. • Informática. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • Analizar o grao de participación dos alumnos en actividades do centro e do barrio. • Potenciar a implicación política dos alumnos mediante a lectura da prensa diaria. EDUCACIÓN EN VALORES • Participación. • Respecto á pluralidade de ideoloxías. • Defensa dos intereses colectivos. • Conservación dos bens de uso común. • Uso axeitado dos servizos públicos. COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Incrementar a conciencia das convencións sociais, dos valores e aspectos culturais e da versatilidade da linguaxe en función do contexto e da intención comunicativa. • Xerar ideas, estruturar pensamentos e darlle coherencia ao discurso. • Desenvolver habilidades de lectura e comprensión. Tratamento da información e competencia dixital • Estudar as novas tecnoloxías na política e o tratamento da información nos medios de comunicación. • Usar Internet para a procura e ampliación da información. Coñecemento e interacción co medio físico • Adquirir unha axeitada percepción do espazo físico no que se desenvolven a vida e a actividade humana, e a habilidade para interactuar co espazo circundante. • Ser consciente da influencia que ten o ser humano nun medio determinado, o beneficio do desenvolvemento social e a importancia da conservación dos recursos. Competencia social e cidadá • Construír, aceptar e practicar normas de convivencia acordes cos valores democráticos, exercitar os dereitos, as liberdades, responsabilidades e deberes cívicos, e defender os dereitos dos demais. • Comprender a realidade social en que se vive, afrontar a convivencia e os conflitos empregando o xuízo ético baseado nos valores e nas prácticas democráticas. Aprender a aprender • Aprender o traballo en equipo, o uso sistemático da argumentación, a síntese das ideas propias e alleas, a confrontación ordenada e crítica de coñecemento, información e opinión.

1

Autonomía e iniciativa persoal • Desenvolver a participación, planificación e asunción de responsabilidades na vida cívica. Competencia matemática • Utilizar e relacionar conceptos matemáticos recollidos en diferentes fontes de información sobre porcentaxes de participación, escanos, folgas…

UNIDADE 7 Consumo e desenvolvemento sustentable OBXECTIVOS • Fomentar o coidado responsable do medio natural. • Respectar os animais. • Reflexionar sobre a sobreexplotación dos recursos naturais. • Coñecer actitudes que melloran o uso responsable dos recursos e o comportamento respecto ao medio natural. • Reflexionar sobre as consecuencias dun consumo particular indiscriminado. • Coñecer o programa da ONU Axenda 21 e valorar as súas accións. • Comprender o significado de desenvolvemento sustentable. • Identificar as enerxías renovables e as que non o son. • Reflexionar sobre a reciclaxe do lixo e recoñecer os seus efectos positivos no medio natural. • Reflexionar sobre o consumo racional e responsable. • Analizar a influencia da mensaxe publicitaria nos modelos e hábitos sociais. • Coñecer os dereitos e deberes dos consumidores. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Coñecer o significado de desenvolvemento sustentable e valorar accións que o impulsan. • Analizar criticamente anuncios publicitarios de diferentes medios de información. • Reflexionar sobre a Axenda 21 e coñecer as accións que o programa desenvolve. • Identificar diferentes tipos de enerxía e analizar as vantaxes ou os inconvenientes de utilizalas. • Comprender a necesidade de reciclar o lixo e coñecer como facelo. • Argumentar de forma razoada a necesidade de realizar un consumo responsable. • Valorar a «paga» como unha fonte de ingresos e utilizala de forma racional. • Coñecer as leis que garanten os dereitos dos consumidores. • Argumentar debidamente as opinións propias e respectar as do outro. CONTIDOS • A situación ambiental do planeta. • O desenvolvemento sustentable. • Programa da ONU Axenda 21. • Tipos de enerxías: renovables e non renovables. • A crise da auga en España e no mundo. • Reciclaxe de lixo. • Efectos da contaminación. • Regras que permiten evitar actitudes consumistas. • Orzamentos familiares, necesidades e poder adquisitivo. • O poder da publicidade. • Follas de reclamacións sobre posibles irregularidades na adquisición dun produto ou no uso dun servizo. • A Xunta Arbitral de Consumo. • Razóns éticas do consumo. • O Protocolo de Quioto. • ONG a favor do medio natural: Greenpeace. • Personaxes que contribuíron a promover a concienciación sobre os problemas ambientais. CONTIDOS MÍNIMOS .A situación ambiental no planeta.

1

.O desenvolvemento sustentable.

.Tipos de energías.

.Reciclae.

.O poder da publicidade.

.O protocolo de Quioto. RECURSOS NA INTERNET • Enerxías renovables: – http://www.aven.es/index.html i) http://ahorraragua.com/html/index.php • Organización Mundial da Saúde: j) h ttp://www.who.int/es/ • Instituto Nacional de Consumo: k) h ttp://www.consumo-inc.es • Sociedade Valenciana Protectora de Animais: l) h ttp://www.svpap.com/ • Greenpeace: m) h ttp://www.greenpeace.org/espana • WWF/Adena: – http://www.wwf.es/ MÁIS RECURSOS Películas • Entre pillos anda o xogo (1983), de John Landis. Por unha aposta sobre a natureza do home, o personaxe principal debe gastar cada día unha cantidade enorme de diñeiro para gañar ao cabo de certo tempo unha cantidade menor. • O show de Truman (1998), de Peter Weir. Pon de manifesto o poder da televisión e da publicidade na sociedade. O protagonista da película, Truman Burbano, é en realidade protagonista dun programa de televisión que se realiza en directo as 24 horas do día sen que el o saiba. • Erin Brockovich (2000), de Steven Soderbergh. Relata como unha muller logra defender os dereitos de moitas persoas dunha comunidade prexudicadas pola contaminación, que lles está provocando cancro. • A selva esmeralda (1985), de John Boorman. Un neno é raptado na selva por uns indíxenas. O seu pai, que non desiste na súa busca, atópao cando é un adolescente. O pai ve como o seu fillo está adaptado á tribo que o raptou e descobre os danos causados polo home na selva. • O xardineiro fiel (2005), de Fernando Meirelles. Tras a morte dunha activista, o seu home, sospeitoso de ser o autor do crime, decide acabar o que a súa muller empezou, investigando as tramas da empresa farmacéutica. • A Bela e a Besta (1991), película animada de Disney. Mostra como o interior das persoas vence o exterior, e lle gaña aos estereotipos que en moitas ocasións nos vende a publicidade. • Unha verdade incómoda (2006), de Davis Guggenheim. Documental sobre os efectos devastadores do cambio climático. O ex vicepresidente norteamericano Al Gore presenta un contundente e preocupante retrato da situación do planeta, ameazado polo quecemento global que provocan as inxentes emisións de CO2. • O dilema (1999), de Michael Mann. Jeffrey Wigand, científico e directivo da famosa tabaqueira norteamericana Brown & Williamson, descobre o segredo celosamente gardado pola industria do tabaco sobre as substancias que crean adicción nos fumadores. O produtor do programa «60 minutes», Lowell Bergman, arrisca a súa carreira para poñer fronte ás cámaras a Wigand, que ve como a súa vida enteira se vén abaixo ao revelar a verdade á opinión pública. Ninguén sairá indemne desta enfurecida batalla contra a industria do tabaco. • O día de mañá (2004), de Roland Emmerich. E se estivésemos ao bordo dunha nova era glacial? Este é o asunto que obsesiona ao climatólogo Jack Hall. As

1

investigacións levadas a cabo por Hall indican que o quecemento global do planeta podería desencadear un repentino e catastrófico cambio climático da Terra. As perforacións realizadas na Antártida mostran que é algo que xa aconteceu con anterioridade, hai dez mil anos. Hall alerta os dirixentes do que podería acontecer de novo se non se adoptan medidas de forma inmediata. Pero as súas advertencias chegan demasiado tarde. INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Ciencias Naturais. • Lingua galega e Literatura. • Matemáticas. • Educación Plástica e Visual. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • As diferenzas de poder adquisitivo poden condicionar o estilo de vida e o nivel de consumo. Non todos os mozos reciben paga ou poden decidir os seus gastos. EDUCACIÓN EN VALORES • Solidariedade. • Espírito crítico. • Responsabilidade. • Cooperación. • Compromiso. • Sensibilidade ante o medio natural. COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Desenvolver a linguaxe na expresión de ideas, sentimentos e emocións nas actividades de reflexión, en grupo e debates. • Enriquecer o vocabulario específico para formular reclamacións e dirixirse ás institucións públicas de maneira correcta. • Desenvolver o gusto pola lectura e as habilidades de comprensión e empatía. Tratamento da información e competencia dixital • Buscar, obter, procesar e comunicar información. • Manexar Internet para a busca e ampliación de contidos. • Ler con sentido crítico a prensa escrita. • Discernir os anuncios publicitarios e a publicidade de diferentes produtos de moda. Competencia social e cidadá • Adquirir hábitos para vivir nunha sociedade sustentable. • Adoptar valores de respecto cara ao planeta. • Practicar un consumo responsable. • Ser críticos ante a avalancha de publicidade á que nos vemos sometidos. • Aceptar e cumprir as normas de reciclaxe para unha mellor conservación do planeta. Aprender a aprender • Traballar en equipo permitindo a participación e colaboración de todos, respectar outros puntos de vista, practicar a escoita, o entendemento e a empatía. • Coñecer a utilización de recursos noutros países, implicarse na investigación, anticipar as consecuencias das nosas accións no futuro. Autonomía e iniciativa persoal • Tomar iniciativas de planificación, decisión e

1

participación, asumir responsabilidades. • Definirse respecto a unha situación e como afrontala. • Elaborar un pensamento persoal e único. • Colaborar nun proxecto global. Competencia matemática • Interpretar e expresar con claridade informacións, datos, enunciados…

UNIDADE 8 A convivencia cidadá OBXECTIVOS • Reflexionar sobre a importancia das leis. • Coñecer as normas de convivencia cidadá. • Valorar o uso do casco cando se viaxa en moto ou ciclomotor. • Identificar comportamentos cívicos desaxeitados e os tipos de sancións que estes implican. • Analizar as competencias do poder xudicial. • Comprender cal é o medio axeitado para dirixirse á Administración en cada caso. • Rexeitar toda delincuencia e vandalismo. • Coñecer e respectar as normas de tráfico. • Reflexionar sobre as consecuencias do consumo de alcohol cando se conduce. • Coñecer como se debe actuar ante un accidente de tráfico. • Recoñecer as causas máis comúns de accidentes e as accións que as evitan. • Coñecer os elementos que regulan as normas de tráfico. • Respectar o silencio como elemento principal para o descanso e a convivencia cidadá. • Mostrar actitudes cívicas relativas á seguridade viaria e protección civil. • Respectar as opinións dos demais compañeiros e defender as propias axeitadamente. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Coñecer a importancia das leis e das normas de convivencia cidadá. • Valorar o uso do casco cando se viaxa en ciclomotor ou motocicleta. • Comprender os fins das sancións que se aplican a comportamentos cívicos desaxeitados. • Explicar as competencias do poder xudicial. • Expoñer o medio axeitado para dirixirse á Administración en cada caso e realizar solicitudes e recursos. • Expresar o seu desacordo con calquera tipo de delincuencia e vandalismo. • Coñecer as normas de tráfico. CONTIDOS • Características do casco como elemento do ciclomotor ou motocicleta. • O poder xudicial: que é e como funciona. • Lei do Menor. • Diferentes tipos de sancións: disuasión, restauración ou privación de liberdade. • Realización dunha solicitude e dun recurso. • Como evitar o vandalismo e a delincuencia. • Que é a alcoholemia e como actúa sobre a condución. • Cales son as recomendacións de Nacións Unidas para protexer os dereitos dos peóns. • Como actuar en caso de accidente: primeiros auxilios. • Circunstancias que favorecen os accidentes de tráfico. • Contaminación acústica: que é e como paliala. • O Código civil e o Código penal. • Cales son as funcións da Dirección Xeral de Tráfico (DXT). • Que é Protección Civil. • Asociacións de veciñanza. • Diferentes personaxes que contribúen a unha mellor convivencia cidadá.8 CONTIDOS MÍNIMOS .O poder judicial.

1

.Lei do menor.

.Vandalismo e delincuencia.

.Dereito laboral.

.Protección Civil.

.Veciñanza.

.Dirección Xeral de tráfico. RECURSOS NA INTERNET • O Estado ao servizo da xuventude: n) h ttp://www.injuve.mtas.es/injuve/portal.portal.action • Estatísticas: – Delincuencia xuvenil: http://www.gva.es/violencia/crs/crs/Estadisticas4.pdf • Asociacións de veciños: – Lei orgánica 1/2002, do 22 de marzo, reguladora do dereito de asociación: http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/lo1-2002.html#a13 – Lei 7/1985, do 2 de abril, reguladora das bases do réxime local: http://noticias.juridicas.com/base_datos/Admin/l7-1985.html MÁIS RECURSOS Películas • A todo gas (2001), de Rob Cohen. O protagonista bota o día poñendo a punto os coches de carreira que despois utiliza para correr pola cidade coma se fose súa. • Sete virxes (2004), de Alberto Rodríguez. Tano é un adolescente ao que, no centro onde se encontra internado, lle conceden un permiso de 48 horas para asistir á voda do seu irmán. Aproveita ese tempo para divertirse e facer todo o que está prohibido (alcohol, drogas, roubos, sexo…). O que el cre que é a vida derrúbase ante os seus ollos cando morre o seu amigo. • Cidade de Deus (2002), de Fernando Meirelles. Nárrase, desde finais dos anos 60 ata mediados os 80, a infancia e adolescencia dun grupo de rapaces que malviven en «Cidade de Deus», un suburbio marxinal de Río de Xaneiro onde a violencia, o narcotráfico e mais as guerras entre as bandas mafiosas locais marcan a existencia dunhas xeracións que se ven envoltas nesa crúa realidade. Ze Pequeno logrará o poder converténdose en narcotraficante, e o seu amigo Buscapé aferrarase á súa paixón pola fotografía como última sorte de redención para saír de tal inferno. • O meu Idaho privado (1991), de Gus Van Sant. Mike Waters (River Phoenix) e Scott Favor (Keanu Reeves) son dous mozos que gañan a vida vendéndolles o seu corpo a homes nas rúas de Portland. Mike ten unha estraña enfermidade chamada narcolepsia, por culpa da cal lle entra un sono repentino e profundo en calquera parte, e pola que se derrumba inconsciente en cuestión de segundos. É un fillo do desarraigo familiar e social que optou por unha vida «fácil». Scott é un «fillo de papá» que xoga a facerse o rebelde ata que se converte en herdeiro dunha gran fortuna. INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Física. • Ciencias Naturais. • Química. • Lingua galega e Literatura. • Matemáticas. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • Realizar actividades de titorías máis personalizadas con aqueles alumnos que se consideren de risco.

1

EDUCACIÓN EN VALORES • Solidariedade. • Espírito crítico. • Responsabilidade. • Compromiso. • Importancia da conciencia e os valores na convivencia cidadá. • Respecto. • Xustiza. COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Desenvolver a linguaxe na expresión de ideas, sentimentos e emocións nas actividades de reflexión en grupo e debates. • Potenciar o vocabulario específico para formular unha solicitude e un recurso a algunha Administración de forma correcta. • Adquirir o gusto pola lectura así como as habilidades de comprensión e empatía. Tratamento da información e competencia dixital • Buscar, obter, procesar e comunicar información. • Usar Internet para a procura e ampliación dos contidos. • Ler con sentido crítico a prensa escrita. • Visionar os anuncios publicitarios da DXT para estudar a súa evolución e impacto ao longo do tempo. Competencia social e cidadá • Adquirir hábitos para unha boa convivencia cidadá. • Desenvolver valores de respecto e tolerancia cara ao outro. • Utilizar o casco e non beber cando se conduce. • Concienciarse sobre os elementos que poden ser relevantes para aumentar a calidade de vida dun mesmo e dos demais. • Aceptar e cumprir as normas de tráfico para unha mellor convivencia. Aprender a aprender • Aprender o traballo en equipo, a participación e colaboración de todos, así como o coñecemento doutros puntos de vista, e favorecer a escoita, o entendemento e a empatía. • Coñecer as causas máis frecuentes de accidentes de tráfico para evitar que haxa outros posteriores. Autonomía e iniciativa persoal • Desenvolver iniciativas de planificación, toma de decisións, participación e asunción de responsabilidades. • Tomar postura respecto a unha situación e como se afronta. • Elaborar un pensamento persoal e único. • Colaborar nun proxecto global. Competencia matemática • Interpretar e expresar con claridade informacións, datos, enunciados. • Comprender estatísticas de tráfico e sistemas de puntos.

UNIDADE 9 Axuda ao desenvolvemento OBXECTIVOS

1

• Recoñecer as grandes diferenzas entre Norte e Sur. • Distinguir as posibilidades e as necesidades, o luxo e o básico para a supervivencia. • Descubrir algunhas causas das diferenzas entre países. • Analizar a Declaración do Milenio e destacar o compromiso dos países ricos. • Comprobar os datos existentes sobre a pobreza e a fame no mundo. • Coñecer os problemas das mulleres nos países do terceiro mundo. • Identificar o papel dos nenos e das nenas nos países pobres. • Reflexionar sobre as vantaxes e desvantaxes da globalización. • Coñecer datos reais de supervivencia en distintas partes do mundo. • Desenvolver os valores de empatía e solidariedade. • Investigar a existencia do cuarto mundo e as súas características. • Coñecer os dereitos da infancia e algunhas institucións que traballan pola súa defensa. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Identificar os problemas da distribución da riqueza. • Mostrar actitudes solidarias cara aos que teñen menos mediante un consumo responsable. • Comprender a finalidade dos obxectivos da Declaración do Milenio. • Nomear algunhas das propostas para erradicar a fame. • Identificar a relación da muller coa pobreza. • Coñecer os efectos da pobreza sobre os nenos e as nenas e asumir compromisos de solidariedade e axuda. • Condenar o traballo infantil e analizar a súa complexidade e circunstancias. • Expresar criterios propios sobre a globalización e clasificar os seus efectos positivos e negativos. • Coñecer a finalidade de organismos e das institucións que traballan para a cooperación e o desenvolvemento. • Entender os artigos da Convención dos Dereitos do Neno e mais os mecanismos para defender a infancia. CONTIDOS • As diferenzas entre o Norte e o Sur. • O concepto de desenvolvemento internacional. • A distribución da riqueza. • O cuarto mundo. • A Declaración do Milenio. • A fame no mundo. • As vítimas da pobreza: – A relación muller-desenvolvemento. – A feminización da pobreza. – Consecuencias na infancia: o traballo infantil. • Os efectos da globalización. • A Cooperación Internacional para o Desenvolvemento. • Mecanismos internacionais: – O Fondo Monetario Internacional. – A Oficina de Axuda Humanitaria. • Os dereitos dos nenos. • ONG: Acción Contra a Fame, Mans Unidas, Intermón Oxfam. • Amartya Sen e Tareixa de Calcuta. CONTIDOS MÍNIMOS .As diferenzas entre Norte e Sur. .Desenvolvemento internacional. .O cuarto mundo. .A declaración do Milenio. .Vítimas da pobreza. .Globalización. .Cooperación internacional. .Dereitos dos nenos. RECURSOS EN INTERNET • Declaración do Milenio: – http://www.un.org/spanish/millenniumgoals/ares552.html • Conferencias internacionais sobre a muller: – http://www.isis.cl/temas/conf/muller.htm • Axencia Española de Cooperación Internacional:

1

– http://www.aeci.es/ • Fondo Monetario Internacional: – http://www.imf.org/ (en inglés) – http://www.imf.org/external/esl/index.asp (en español) • ONG: – http://www.pobrezacero.org/ – http://www.accioncontraelhambre.org/ – http://www.manosunidas.org/ – http://www.intermonoxfam.org/ – Ámbito español: http://www.caritas.es/ – http://www.cruzroja.es/portal/page?_pageid=538,1&_dad=portal30&_schema=PORTAL30 – Ámbito internacional: http://www.caritas.org/jumpCh.asp?idUser=0&idChannel=43&idLang=E – http://www.icrc.org/spa • Axencia das Nacións Unidas: – http://www.unicef.es/ • Programa sobre Pobreza Infantil de La Caixa: – http://www.fundacio.lacaixa.es/lacaixaylapobreza/programa_es.html MÁIS RECURSOS Películas • Oliver Twist (1997), de Tony Hill. Narra a historia dun neno orfo que é captado por unha banda de ladróns. Un día é capturado e deberá demostrar a súa inocencia. No transcurso do filme aprécianse claramente as desigualdades sociais, á vez que actitudes de lealdade e compaixón. • Matrix (1999), de Larry e Andy Wachowski. Neo, un programador informático, chamado «O elixido», é o encargado de liberar a humanidade dunha terrible desgraza: o mundo no que vive non é real. As persoas encóntranse conectadas mediante uns cables a un ordenador que as fai vivir nun mundo ficticio. Unicamente uns poucos son conscientes da realidade e loitan contra uns programas informáticos (axentes Smith) cuxo obxectivo consiste en impedir que as persoas conectadas sexan rescatadas e volvan ao mundo real. • Babel (2006), de Alejandro González Iñatiruu. Mostra como a alegoría da torre de Babel está presente nos nosos días e describe con realismo as barreiras que hai entre as diferentes culturas e sociedades. • A costa dos mosquitos (1986), de Peter Weir. Un inventor, farto da sociedade consumista na que vive, decide afastarse dela xunto coa súa familia a un lugar totalmente distinto a aquel no que residen: a selva. • Os santos inocentes (1984), de Mario Camus. Baseada na novela do mesmo nome de Miguel Delibes, reflicte as desigualdades existentes nun lugar moi próximo: España. • A cidade da alegría (1992), de Roland Joffé. Dura narración sobre a pobreza baseada no best-seller homónimo de Dominique Lapierre. Os verdadeiros protagonistas son os desherdados e a miseria dos habitantes da India. Na súa adaptación cinematográfica presenta algúns cambios con respecto á novela: nesta, o protagonista é un sacerdote católico e na película transformárono nun médico. • Nazarín (1958), de Luis Buñuel. No México de principios do século XX, o humilde cura Nazarín comparte a súa pobreza cos necesitados que habitan arredor do mesón de Chanfa. Despois de protexer á que causa o incendio do mesón, Nazarín vese na obriga de abandonar o lugar. No seu camiño, as accións do relixioso provocan unha serie de conflitos que se opoñen á súa visión da caridade cristiá. Libros • A caverna (2000), de José Saramago. Terceiro libro que completa, con Ensaio sobre a cegueira e Todos os nomes, a triloxía de Saramago, e do que se poden extraer fragmentos moi interesantes para os adolescentes. Relata como un oleico que vende tradicionalmente os seus produtos a un centro da cidade se ve abocado a abandonalo todo e cambiar o seu modo de vida cando desde a gran cidade deciden non facerlle máis encargos. É unha crítica á sociedade actual, na que non falta a reflexión e a esperanza. • Un mundo feliz (1932), de Aldous Huxley. Novela que, pese ao ano da súa publicación, se pode considerar actual en todos os sentidos. Preséntase un mundo globalizado no que toda a xente é feliz: non hai guerras, non hai pobreza, non hai violencia, pero para conseguir isto

1

suprimíronse a diversidade cultural, a relixión, a familia, etc. INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Ciencias Naturais. • Lingua galega e Literatura. • Matemáticas. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • A presenza de determinados alumnos con carencias económicas ou inmigrantes con familias con ificultades nos seus países de orixe debe ser tida en conta. EDUCACIÓN EN VALORES • Empatía. • Solidariedade. • Axuda desinteresada. • Xustiza. • Consumo responsable. • Participación en campañas e ONG. • Cooperación. COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN Comunicación lingüística • Seleccionar e aplicar determinados propósitos ou obxectivos ás accións propias da comunicación lingüística (o diálogo, a lectura, a escritura, etc.) e representarse mentalmente, interpretar e comprender a realidade para darlle coherencia ao coñecemento. Tratamento da información e competencia dixital • Buscar, obter, procesar e comunicar información. • Usar Internet para a procura e ampliación dos contidos. • Visionar vídeos de distintas ONG. Coñecemento e a interacción co mundo físico • Desenvolver a comprensión de sucesos, a predición de consecuencias e a actividade dirixida á mellora e preservación das condicións de vida propia e das demais persoas. • Planificar e manexar solucións técnicas, seguindo criterios de economía e eficacia, para satisfacer as necesidades da vida cotiá e mais e do mundo laboral. Competencia social e cidadá • Comprender de maneira crítica a realidade mediante a análise multicausal e sistemática que permite axuizar feitos e problemas sociais históricos e reflexionar sobre eles de forma global. • Desenvolver unha conciencia solidaria e actitudes de compromiso e xustiza. Aprender a aprender • Participar e colaborar no traballo en equipo, coñecer outros puntos de vista, favorecendo a escoita, o entendemento e a empatía. Competencia matemática • Interpretar e expresar con claridade informacións, datos, enunciados.

UNIDADE 10 Construíndo a paz OBXECTIVOS • Coñecer os conflitos máis relevantes do mundo actual e a súa localización. • Descubrir as causas das guerras e outras formas de violencia. • Reflexionar sobre o papel dos organismos internacionais na defensa da paz. • Construír a cultura da paz. • Valorar a importancia da paz en todas as súas acepcións e non só como «non guerra». • Identificar os dereitos das liberdades persoais. • Recoñecer o papel pacificador dos cascos azuis e as misións de paz das forzas armadas. • Coñecer diferentes organizacións que promoven a paz e a non violencia, a cooperación e a solidariedade.

1

• Coñecer a algúns dos máis destacados pacifistas. • Saber o que é un refuxiado. CRITERIOS DE AVALIACIÓN • Recoñecer a existencia de conflitos e o papel que desempeñan neles as organizacións internacionais e as forzas de pacificación. • Valorar a cultura da paz e identificar os seus trazos. • Darlles importancia ás leis. • Condenar todo tipo de violencia e de guerra. • Apoiar a participación humanitaria como medio de paliar as consecuencias dos conflitos. • Coñecer as consecuencias das guerras e da violencia. • Concretar accións para evitar calquera tipo de violencia ou guerras. • Nomear accións que desenvolve a Corte Internacional de Xustiza. • Participar en actividades que fomentan a paz e a non violencia. CONTIDOS • Os factores que contribúen ás guerras. • Os refuxiados e o dereito de asilo. • Mapa dos conflitos no mundo. • A violencia armada: – O terrorismo. – Crimes contra a humanidade. – A industria armamentística. • As liberdades persoais: dereito á liberdade, á liberdade de conciencia, á liberdade relixiosa. • As forzas de pacificación. • A Corte Internacional de Xustiza. • Obxectivos e finalidades da ONU. • Organizacións en favor da paz: Cruz Vermella, UNICEF, Médicos sen Fronteiras. • Dag Hammarskjöld. Mahatma Gandhi. CONTIDOS MÍNIMOS .As guerras. .O dereito de asilo. .Conflitos do mundo. .A violencia armada. .As liberdades persoais. .ONU. .Organizacións a favor da paz. INTERDISCIPLINARIEDADE • Ciencias Sociais, Xeografía e Historia. • Ciencias Naturais. • Lingua galega e Literatura. • Matemáticas. CRITERIOS PARA A DIVERSIDADE • Ter en conta a posible presenza na aula de alumnos cuxos pais sexan refugiados ou vivisen algunha situación de guerra ou violencia. EDUCACIÓN EN VALORES • Paz. • Solidariedade. • Xustiza. • Empatía. • Responsabilidade. • Compromiso COMPETENCIAS QUE SE TRABALLAN

1

Comunicación lingüística • Desenvolver o vocabulario específico sobre o tema, procesos de argumentación e expresión dos propios pensamentos. • Adoptar unha postura de diálogo ante os conflitos e os temas controvertidos. Tratamento da información e competencia dixital • Valorar as fontes de información e a súa fiabilidade. • Manexar Internet para explorar diferentes aspectos dos temas. • Seleccionar as achegas específicas de cada fonte de información segundo os temas. Competencia social e cidadá • Comprender a realidade social e explorar canles de participación na construción da convivencia. • Analizar o papel das normas e das leis, dos dereitos e das responsabilidades para a convivencia. Aprender a aprender • Traballar en equipo e reflexionar sobre as propias opinións. Avaliar as fontes de información, formular itinerarios de investigación, análise de problemas, xogos de rol. Autonomía e iniciativa persoal • Aplicar os coñecementos a novas situacións, anticipar consecuencias das propias accións, estimular a xénese de propostas. • Desenvolver iniciativas de planificación, toma de decisións, participación e asunción de responsabilidades. • Tomar postura respecto a unha situación e como se afronta. Competencia matemática • Interpretar e expresar con claridade informacións, datos, enunciados.

2- OUTROS ASPECTOS DA PROGRAMACIÓN a.CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Con carácter xeral, a cualificación do alumno farase con referencia aos tres tipos de contidos educativos, de modo que se repartirá da seguinte maneira e proporción: a) Apartado teórico conceptual: 30% Considérase avaliable neste apartado a proba teórica por avaliación. b) Apartado práctico procedimental: 30% Considérase avaliable neste apartado as diferentes actividades obrigatorias ou voluntarias propostas en cada tema e que deberán quedar reflectidas no caderno de traballo do alumno. c) Apartado actitudinal: 40% Considérase avaliable neste apartado a participación activa e democrática nas clases. b. PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN Polas características da materia, dúas horas semanais de clase, os procedementos de avaliación serán simples: b. Probas teóricas. c. Actividades de grupo na aula. d. Actividades voluntarias. e. Participación en debates. f. Probas de asimilación de conceptos.

1

c. PLANS DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTE ACTIVIDADES DE RECUPERACIÓN a) Os alumnos que suspendan unha avaliación terán a posibilidade de recuperala, en función dos aspectos nos que non acadaran os obxectivos mínimos (tendo presente os condicionantes da avaliación sumativa e continua). b) Os alumnos que suspendan a avaliación ordinaria presentaranse a unha proba extraordinaria en setembro que consistirá nun exame escrito: - definición de conceptos. - desenvolvemento teórico de aspectos do temario. - traballo con textos. Esta materia non pode ter alumnos pendentes. É a primeira vez que os alumnos a imparten. d. TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS 1º AVALIACIÓN Estudiaranse os temas 1,2, 3. 2ª AVALIACIÓN Estudiaranse os temas 4,5,6. 3ª AVALIACIÓN Estudiaranse os temas 7,8,9,10. e. SECUENCIACIÓN DOS CONTIDOS Tema 1. . Que significa cidadanía. . Importancia de educación para a cidadanía. . Que son valores e competencias cívicas. .Como formar un debate. .Dereitos humanos. Tema 2 .O funcionamento dun centro escolar. .Exposición de opinións propias. .Uso do diálogo. .O dereito á educación. .Educación e pobreza. Tema 3 . A comunicación como base das relacións humanas. .Convivencia e familia. .Situacións de ruptura e conflito. .Dereitos da familia. Tema 4 .Sociedade plural: a diversidade. .Definición de cultura. .Sociedade intercultural. .Consecuencias do odio. .Dereitos das minorías. Tema 5 A situación da muller. .A muller e a educación.

1

.A muller e o traballo.

.A violencia contra as mulleres. Tema 6 .A democracia. .A política en España. .A participación na vida política. .O estado de benestar. .A Declaración universal de Dereitos Humanos. Tema 7 .A situación ambiental no planeta. .O desenvolvemento sustentable. .Tipos de energías. .Reciclae. .O poder da publicidade. .O protocolo de Quioto. Tema 8 .O poder judicial. .Lei do menor. .Vandalismo e delincuencia. .Dereito laboral. .Protección Civil. .Veciñanza. .Dirección Xeral de tráfico. Tema 9 .As diferenzas entre Norte e Sur. .Desenvolvemento internacional. .O cuarto mundo. .A declaración do Milenio. .Vítimas da pobreza. .Globalización. .Cooperación internacional. .Dereitos dos nenos. Tema 10 .As guerras. .O dereito de asilo. .Conflitos do mundo. .A violencia armada. .As liberdades persoais. .ONU. .Organizacións a favor da paz. g. ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES As diferentes actividades complementarias e extraescolares iranse decidindo a medida que avance o curso en funcións das circunstancias de clase e de desenvolvemento da programación. h. COMPETENCIAS BÁSICAS 1. PRINCIPIOS DO CURRÍCULO DA EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA

1

A Educ a c i ó n S e c un d a r i a Obrig a t o r i a pre t e n d e as e gu r a r unha f o rma ci ó n c omún a t o d o o alumna d o dent r o do si s t ema educ a t iv o e spañ o l . A súa fina l ida d e é l o g r a r que o s a lumno s e a s a lumna s adqui r an o s e l emen t o s bá si c o s da cul t u r a ; de s e nv o l v e r e c o n s o l i d a r ne l e s hábi t o s de e s t ud o e de t r a b a l l o ; prepa r a l o s para a súa inc o r p o r a c i ó n a e s t ud o s po s t e r i o r e s e par a a súa inse r c i ó n lab o r a l ; e f o rma l o s para o exe r ci ci o do s s eus de r ei t o s e da s obr ig a s c omo cidadá n s . 2. OBXECTIVOS DA ETAPA A Educ a c i ó n S e c un d a r i a Obrig a t o r i a debe c on t r i buí r a de s e nv o l v e r no s a lumno s e na s a lumna s capa cida d e s que l l e s permi tan: a) Asumir re sp o n s a b l eme n t e o s seus debe r e s , c o ñe c e r e exe r c e r o s seus de r ei t o s no re spe c t o ao s demai s, pra c t i c a r a t o l e r a n c i a, a c o o pe r a c i ó n e a s o l id a r i e d a d e ent r e a s pe r s o a s e g rupo s , exe r ci t a r s e no diá l o g o , a fianz and o o s de r ei t o s humano s c omo va l o r e s c omúns dunha s o c i e d a d e plur a l , e prepa r a r s e par a o exe r ci ci o da cidada nía demo c r á t i c a . b) De s env o l v e r e c on s o l i d a r hábi t o s de dis cipl ina, e s tu d o e t r a b a l l o individua l e en equipo c omo c on di ci ó n ne c e s a r i a par a unha re a l iz a ci ó n e fi c a z da s ta r e f a s da apr endizaxe e c omo medio de de s e nv o l v eme n t o per s o a l . c) Va l o r a r e re spe c t a r a di fe r e nz a de s exo s e a igua l d a d e de de r ei t o s e opo r t u nida d e s ent r e e l e s . Rexei t a r o s e s t e r e o t ip o s que supoña n di s c r imina ci ó n ent r e home s e mul l e r e s . d) F o r t a l e c e r a s súa s capa cida d e s a f e c t iv a s en t o d o s o s ámbit o s da pe r s o n a l i d a d e e na s súa s re l a c i ó n s c o s demai s, a sí c omo rexei t a r a vio l e n c i a, o s prexuízo s de ca l q u e r a tipo e o s c ompo r t ame n t o s s exi s t a s ; e re s o l v e r paci fi c amen t e o s c on f l i t o s . e) De s e nv o l v e r de s t r e z a s bá si c a s na uti liza ci ó n da s f o n t e s de inf o rma c i ó n para, c o n sen t id o c rí t i c o , adqui ri r nov o s c oñe c eme n t o s . Adqui ri r unha prepa r a c i ó n bá si c a no campo da s t e c n o l o xí a s , e spe cia lme n t e a s da inf o rma c i ó n e a c omuni c a ci ó n. f) C on c ibi r o c oñe c eme n t o cient í f i c o c omo un sabe r inte g r a d o , que se e s t r u t u r a en dis tin t a s dis cipl ina s , a sí c omo c oñe c e r e apli c a r o s mét o d o s par a ident i f i c a r o s pr o b l ema s no s dive r s o s campo s do c o ñe c eme n t o e da expe rien ci a. g) De s env o l v e r o e spí ri t o empr end e d o r e a c o n f i a nz a en si mesmo s , a par t i cipa ci ó n,

1

o s en t id o c rí t i c o , a inicia tiva per s o a l e a capa cida d e par a apr end e r a apr end e r , plani fi c a r , t oma r de ci si ó n s e asumir re sp o n s a bi l id a d e s . h) Compr e nd e r e expr e s a r c on c o r r e c c i ó n, o r a lme n t e e po r e s c r i t o , na lingua ga l e g a e tamén na lingua ca s t e l á , text o s e mens axe s c ompl ex o s , e inicia r s e no c o ñe c eme n t o , a l e c t u r a e o e s t ud o da li t e r a t u r a . i) Compr e nd e r e expr e s a r s e nunha ou máis lingua s e s t r a nx ei r a s de manei ra apr opiada. l) Coñe c e r , va l o r a r e re spe c t a r o s a spe c t o s bá si c o s da cul t u r a e a his t o r i a pr opia s e do s demai s, así c omo o pat r imoni o a r t í s t i c o e cul t u r a l . m) Coñe c e r e ac ep t a r o fun ci o n amen t o do pr opi o c o r p o e o do s out r o s , re spe c t a r as di fe r e nz a s , afianza r o s hábi t o s de c oida d o e saúde c o rp o r a i s e inc o r p o r a r a educ a c i ó n fí si c a e a prá c t i c a do depo r t e para fav o r e c e r o de s e nv o l v eme n t o per s o a l e s o c i a l . n) Coñe c e r e va l o r a r a dimensi ón humana da s exua l ida d e en t o d a a súa dive r s ida d e . Va l o r a r c ri ti c amen t e o s hábi t o s s o ci ai s re l a c i o n a d o s c o a saúde , o c o n s umo, o c oida d o do s s e r e s vivo s e o medio na tu r a l , c o n t r i buínd o a c on s e r v a l o e mel l o r a l o . n) Apr e ci a r a c r e a c i ó n a r t í s t i c a e c ompr e n d e r a linguaxe da s dis tin t a s mani fe s t a c i ó n s ar t í s t i c a s , uti lizand o dive r s o s medio s de expr e s i ó n e repr e s e n t a c i ó n. ñ) Coñe c e r e va l o r a r o s t r a z o s do pat r imoni o lingüí s t i c o , cul t u r a l , his t ó r i c o e a r t í s t i c o de Ga li cia, par t i cipa r na súa c on s e r v a c i ó n e mel l o r a e re spe c t a r a dive r s ida d e lingüí s t i c a e cul t u r a l c omo de r ei t o do s pob o s e da s pe r s o a s , de s e nv o l v e n d o ac t i t ud e s de inte r e s e e re spe c t o ca r a ao exe r ci ci o de s t e de r ei t o . 3. AS COMPETENCIAS BÁSICAS COMO NOVIDADE CURRICULAR A nov a l ei de educ a c i ó n (LOE) pre s e n t a unha novida de de e spe ci a l re l e v a n c i a: a de f ini ci ón da s c ompe t e n ci a s bá si c a s que se deben a l c a nz a r ao fina l iz a r a Educ a c i ó n S e c un d a r i a Obriga t o r i a . E s a s c ompe t e n c i a s permi ten identificar aquelas aprendizaxes que se consideran imprescindibles de s d e unha f o rmu l a c i ó n inte g r a d o r a e o rien t a d a á aplicación dos saberes adquiridos . O s eu l o g r o debe r á capa ci t a r o s a lumno s e as a lumna s para a súa re a l iz a ci ó n pe r s o a l , o exe r ci ci o da cidadanía ac t iv a, a inc o r p o r a c i ó n á vida adul t a e o de s e nv o l v eme n t o dunha apr endizaxe pe rmanen t e ao l o n g o da vida. O c on c e p t o de c ompe t e n c i a bá si c a pe r c o r r e u un l o n g o camiño a t a che g a r ao si s t ema educ a t iv o . En 1995, a Comi sión Eur o p e a t r a t o u por primeira vez as c ompe t e n c i a s bá si c a s

1

ou c l a v e no s eu Libr o B r a n c o s o b r e a educ a c i ó n e a f o rma ci ó n. E de s d e e s e ano, di fe r e n t e s grupo s de expe r t o s da Unión Eur o pe a t r a b a l l a r o n para ident i f i c a r e de f ini r a s c ompe t e n c i a s , ana l iza r a mel l o r manei ra de inte g r a l a s no cur r í c u l o e de t e rmina r c omo de s e nv o l v e l a s e inc r emen t a l a s ao l o n g o da vida nun pro c e s o de apr endizaxe c o n t inua. Ent r e o s t r a b a l l o s máis re l e v a n t e s no campo da s c ompe t e n c i a s cabe ci t a r t r e s : o proxecto da OCDE De fini ci ón e s e l e c c i ó n de c ompe t e n c i a s (De S eC o ) , que e s t a b l e c e u ca l e s debían s e r a s c ompe t e n c i a s c l a v e par a unha vida pr ó s pe r a e o bo funci o namen t o da s o ci e d a d e ; a inicia tiva ASEM , que e s t ud o u a s c ompe t e n c i a s e s en ci ai s no c o n t e x t o da apr endizaxe ao l o n g o da vida e a inte g r a c i ó n ent r e as capa cida d e s e o s obxe c t i v o s s o c i ai s dun individuo; e o informe EURYDICE , que mos t r o u un g r and e inte r e s e po r c ompe t e n c i a s c o n s id e r a d a s vitai s par a unha par t i cipa ci ó n c on éxit o na s o ci e d a d e . Tamén no mar c o do s e s tu d o s inte r n a c i o n ai s dirixido s a ava l ia r o rend emen t o do alumna d o e a e fi cien ci a do s si s t ema s educ a t iv o s s e pon o ac en t o na s c ompe t e n c i a s . Así, o proxecto PISA sub l iña a impor t a n c i a da adqui si ci ó n de c ompe t e n c i a s par a c on s o l i d a r a apr endizaxe. E o proxecto TUNING , que t en c omo fin harmoniza r o si s t ema unive r s i t a r i o no ámbi t o d a UE, de c l a r a que a educ a c i ó n debe r á cen t r a r s e na adqui si ci ó n de c ompe t e n c i a s . 4. O CONCEPTO DE COMPETENCIA BÁSICA Ent é n d e s e po r c ompe t e n c i a a capa cida d e de poñe r en prá c t i c a de f o rma inte g r a d a , en c o n t e x t o s e si tua ci ó n s di fe r e n t e s , o s c oñe c emen t o s , as habi lida d e s e a s ac t i t ud e s pe r s o a i s adqui rida s . As c ompe t e n c i a s teñe n t r e s c ompoñe n t e s : un saber (un c on t id o) , un saber facer (un pr o c e d emen t o , unha habi lida de , unha de s t r e z a…) e un saber ser ou saber estar (unha ac t i tud e de t e rmina da). As c ompe t e n c i a s bá si c a s ou c l a v e teñen a s ca r a c t e r í s t i c a s s eguin t e s : • P r omo v e n o desenvolvemento de capacidades máis ca a a simila ci ó n de c on t id o s , aínda que e s t e s sempr e e s t á n pre s e n t e s á ho r a de c on c r e t a r s e a s apr endizaxe s . • Teñen en c o n t a o carácter aplicativo das aprendizaxes , xa que s e ent e n d e que unha pe r s o a «c ompe t e n t e » é a que é capaz de re s o l v e r o s pro b l ema s propio s do s eu ámbi t o de ac t ua c i ó n. • Ba s é a n s e no s eu carácter dinámico , pos t o que se de s e nv o l v e n de maneir a pro g r e s i v a e adqui ri r s e en si tua ci ó n s e ins ti tu ci ó n s f o rma t iv a s di fe r e n t e s . • Teñen un carácter interdisciplinar e transversal , pos t o que inte g r a n apr endizaxe s pr o c e d e n t e s de di s t in t a s dis cipl ina s . • S o n un punt o de enc o n t r o ent r e a calidade e a equidade , poi s pre t e n d e n

1

ga r an t i r unha educ a c i ó n que l l e s dea re sp o s t a á s ne c e s id a d e s re ai s da no s a épo c a (ca l ida d e) e que sirv a de ba s e c omún a t o d o s o s cidadá n s e cidadá s (equidade). As c ompe t e n c i a s c l a v e ou bá si c a s , é dici r, o s c oñe c emen t o s , de s t r e z a s e ac t i t ud e s que t o d o s o s individuo s ne c e s i t a n para o s eu de s e nv o l v eme n t o per s o a l e a súa axei ta d a ins e r c i ó n na s o ci e d a d e e no mundo lab o r a l , debe r í an e s t a r de s e nv o l t a s ao ac aba r o ensino obr i g a t o r i o e se r vi r de ba s e par a unha apr endizaxe ao l o n g o da vida. 5. AS COMPETENCIAS BÁSICAS NO CURRÍCULO DE SECUNDARIA A inc lu s i ó n da s c ompe t e n c i a s bá si c a s no cur r í c u l o t en t r e s fina l ida d e s : • Inte g r a r as di f e r e n t e s apr endizaxe s , tan t o a s f o rmai s (co r r e s p o n d e n t e s á s di f e r e n t e s ár e a s do cur r í c u l o ) c oma as inf o rmai s . • Fa c e r que o s e s t ud a n t e s poñan a s súa s apr endizaxe s en re l a c i ó n c o n dis tin t o s tipo s de c on t id o s e a s uti li c e n de manei ra e f e c t i v a en di f e r e n t e s si tua ci ó n s e c on t e x t o s . • Orien t a r o ensino, ao permi ti r identi f i c a r o s c on t id o s e o s c ri t e r i o s de ava l ia ci ó n impre s c indib l e s , e inspir a r a s de ci s i ó n s re l a t i v a s ao pro c e s o de ensino e de apr endizaxe. Aínda que a s ár e a s e mate r ia s do cur r í c u l o c on t r i búe n á adqui si ci ó n da s c ompe t e n c i a s bá si c a s , non hai unha re l a c i ó n unívo c a ent r e o ensino de de t e rmina da s ár e a s ou mate r i a s e o de s e nv o l v eme n t o de ce r t a s c ompe t e n c i a s . Cada á r e a c on t r i búe ao de s e nv o l v eme n t o de di fe r e n t e s c ompe t e n c i a s e, á súa vez, cada c ompe t e n c i a al c á nz a s e a t r a v é s do t r a b a l l o en varia s á r e a s ou mate r ia s . 6. AS OITO COMPETENCIAS BÁSICAS A LOE de fine oi t o c ompe t e n c i a s bá si c a s que se c o n s id e r a n ne c e s a r i a s par a t o d a s a s pe r s o a s na s o c i e d a d e do c oñe c emen t o e que s e deben t r a b a l l a r en t o d a s a s mate r ia s do cur r í c u l o : Competencia en comunicación lingüística Re f í r e s e á uti liza ci ó n da linguaxe c omo ins t r umen t o de c omuni c a c i ó n o r a l e e s c r i t a . Competencia matemática Con s i s t e na habi lida d e par a uti liza r e re l a c i o n a r o s núme r o s , a s súa s ope r a c i ó n s bá si c a s , o s símbo l o s e as f o rma s de raz o amen t o matemá t i c o . Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico Tratamento da información e competencia dixital Competencia social e cidadá Competencia cultural e artística

1

Competencia para aprender a aprender Autonomía e iniciativa persoal É a habi lida d e par a inte r a c t u a r c o mundo fí si c o , tan t o no s seus a spe c t o s na tu r ai s c oma no s xera d o s po l a ac ci ó n humana. Tamén se re l a c i o n a c o us o do mét o d o cient í f i c o . Compr e n d e a s habi lida d e s par a bus c a r , ob t e r , pro c e s a r e c omuni c a r inf o rma c i ó n, e a uti liza ci ó n da s nov a s té c ni c a s para e s t e lab o r . Fai pos ib l e c ompr e n d e r a re a l ida d e s o c i a l en que se vive, c o o pe r a r , c o nvivi r e exe r c e r a cidada nía demo c r á t i c a nunha s o ci e d a d e plur a l , a sí c omo par t i cipa r a mel l o r a l a . Supó n c ompr e n d e r , apr e ci a r e va l o r a r c rí t i c amen t e di fe r e n t e s mani f e s t a c i ó n s cul t u r a i s e ar t í s t i c a s . Implica di spo ñe r de habi lida d e s par a inicia r s e na apr endizaxe e se r capaz de c o n t inua r apr end e n d o de manei ra cada vez máis e fi c az e aut ó n oma, de ac o r d o c o s pr opi o s obxe c t iv o s e ne c e s ida d e s . Supó n s e r capaz de imaxina r , empr end e r , de s e nv o l v e r e ava l ia r ac ci ó n s ou proxe c t o s individuai s ou c o l e c t i v o s c on c r e a t ivida de , c on f i anz a, re sp o n s a bi l ida d e e s en t id o c rí t i c o . As c ompe t e n c i a s s on inte r d epe n d e n t e s , de modo que a l gún s e l emen t o s de l a s se ent r e c r u z a n ou abo r d a n per spe c t i v a s c ompl emen t a r i a s . Ademai s , o de s e nv o l v eme n t o e a uti liza ci ó n de cada unha re qui r e á súa vez da s demai s. Na l g ún s ca s o s , e s t a re l a c i ó n é e spe ci a lmen t e inten s a . P o r exempl o, a l gún s e l emen t o s e s en c i ai s da s c ompe t e n c i a s en c omuni c a ci ó n lingüí s t i c a , apr end e r a apr end e r ou t r a t ame n t o da inf o rma ci ó n e c ompe t e n c i a dixita l e s t á n e s t r e i t amen t e re l a c i o n a d o s ent r e si e xunt o s f o rman a ba s e par a o de s e nv o l v emen t o e us o do re s t o da s c ompe t e n c i a s . Do mesmo xei t o, a re s o l u c i ó n de pr o b l ema s , a ac t i t ud e c rí t i c a , a xe s t i ó n da s emo ci ó n s , a inicia tiva c r e a t iv a ou a t oma de de ci si ó n s c o n ava l ia ci ó n do ri s c o invo l u c r a n dive r s a s c ompe t e n c i a s .

1

PROGRAMACIÓN EDUCACIÓN ÉTICO-CÍVICA

4º ESO 1- OBXECTIVOS Tendo en conta as características da sociedade española de principios do s. XXI, de profundización nos valores democráticos e dos dereitos humanos, os obxectivos que consideramos esenciais nunha asignatura como a Ética son: a) Captar as normas e valores morais que rexen a nosa sociedade, deténdose no seu carácter relativo e provisional. b) Integrar e relacionar esas normas co conxunto de valores e normas das sociedades do noso entorno cultural e doutros entornos diferentes. c) Desenvolver hábitos de debate e convivencia democráticas. d) Recoñecer as principais teorías éticas, sendo capaz de aplicalas a situacións históricas e actuais. e) Asumir e promover os valores relacionados co pluralismo, a tolerancia e a confesionalidade. f) Profundar no coñecemento e na defensa dos dereitos humanos, insistindo nun compromiso máis real que retórico. g) Promover unha configuración das diferentes temáticas tratadas en base a contidos transversais e favorecer a percepción multidisciplinar da problemática ética como única forma de alonxar o pasotismo e o fácil utopismo. h) Familiarizar aos alumnos cos textos clásicos da historia da ética e coas repercusións históricas da filosofía moral.

2- CONTIDOS BLOQUE I: DIMENSIÓN MORAL DO SER HUMANO A- CONTIDOS CONCEPTUAIS o) Os valores morais. p) A actitude moral. q) Teorías éticas máis importantes.

B- CONTIDOS PROCEDIMENTAIS a) Analizar textos breves de carácter ético. b) Acadar un dominio suficiente das técnicas de debate. c) Expresar por escrito e oralmente con rigor e coherencia as propias opinións sobre temas diversos. d) Elaborar en grupo traballos de análises de problemas.

1

e) Comprender os argumentos e valores de persoas con diferentes formas de pensar. f) Lectura de artigos e textos actuais. g) Actividades de vídeo-fórum. h) Elaboración e realización de enquisas e entrevistas.

C- CONTIDOS ACTITUDINAIS a) Saber escoltar e valorar as opinións doutras persoas. b) Desenvolver unha actitude de compromiso diante dos problemas éticos. c) Valorar a necesidade dunha aproximación e uns valores universais baseados na declaración dos Dereitos Humanos. d) Asumir as consecuencias das nosas decisións morais. e) Profundar nos diferentes contidos e teorías morais.

BLOQUE II: PROBLEMAS MORAIS DO NOSO TEMPO A- CONTIDOS CONCEPTUAIS. i) Violencia física. j) Adicción e consumismo. k) Marxinación e discriminación social. l) Manipulación. m) O estado de benestar. n) Ética e economía. o) O problema relixioso. p) Autoridade e lexitimación. q) Éticas profesionais.

B- CONTIDOS PROCEDIMENTAIS Traballaranse os establecidos no bloque I.

C- CONTIDOS ACTITUDINAIS Traballaranse os establecidos no bloque I.

BLOQUE III: PROXECTOS DE SOLUCIÓN AOS PROBLEMAS ACTUAIS A- CONTIDOS CONCEPTUAIS a) Os dereitos humanos. b) Feminismo. c) Ecoloxismo. d) Movementos pola paz. e) Organizacións non gubernamentais.

B- CONTIDOS PROCEDIMENTAIS

1

Traballaranse os establecidos no bloque I.

C- CONTIDOS ACTITUDINAIS Traballaranse os establecidos no bloque I.

3- CONTIDOS MÍNIMOS A- OBXECTIVOS MÍNIMOS a) Coñecer as teorías éticas fundamentais. b) Usar a terminoloxía ética e aplicala a temas actuais. c) Valoración e exercicio de valores democráticos de convivencia.

B- CONTIDOS MÍNIMOS a) A Ética: concepto, desenvolvemento, función. b) Teorías éticas máis importantes. c) A Ética e os problemas actuais.

C- CRITERIOS DE AVALIACIÓN MÍNIMOS C) Probas escritas (unha por avaliación). D) Exposicións orais. E) Participación democrática na dinámica de aula.

4-CRITERIOS DE AVALIACIÓN A- PRINCIPIOS DA AVALIACIÓN EN ÉTICA Aplicaranse os mesmo que en Filosofía I e Filosofía II.

B- CRITERIOS DE AVALIACIÓN a) Realización dunha proba escrita con preguntas teóricas e de traballo de textos. b) Unha exposición oral por avaliación, individual ou en grupo. c) Diario de clase. d) Traballos voluntarios sobre temas actuais ou históricos. e) Exercicio de valores democráticos de convivencia.

5- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Con carácter xeral, a cualificación do alumno farase con referencia aos tres tipos de contidos educativos, de modo que se repartirá da seguinte maneira e proporción: a) Apartado teórico conceptual: 30%

1

Considérase avaliable neste apartado o exame teórico por avaliación. b) Apartado práctico procedimental: 30% Considérase avaliable neste apartado as diferentes actividades obrigatorias ou voluntarias propostas en cada tema e que deberán quedar reflectidas no caderno de traballo do alumno. c) Apartado actitudinal: 40% Considérase avaliable neste apartado a participación activa e democrática nas clases.

6- PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN Polas características da materia, unha hora semanal de clase, os procedementos de avaliación Serán simples: A) Probas teóricas. Hai a posibilidade de eliminalas se o desenvolvemento da clase así o permite. B) Actividades de grupo na aula. C) Actividades voluntarias. D) Participación en debates. E) Probas de asimilación de conceptos.

7- PLAN DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTE ACTIVIDADES DE RECUPERACIÓN a) Os alumnos que suspendan unha avaliación terán a posibilidade de recuperala, en función dos aspectos nos que non acadaran os obxectivos mínimos (tendo presente os condicionantes da avaliación sumativa e continua). b) Os alumnos que suspendan a avaliación ordinaria presentaranse a unha proba extraordinaria en setembro que consistirá nun exame escrito: - definición de conceptos. - desenvolvemento teórico de aspectos do temario. - traballo con textos. Esta materia non pode ter alumnos pendentes. É a primeira vez que os alumnos a imparten.

8- TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS 1º AVALIACIÓN Estudiarase o bloque I: A dimensión moral do ser humano.

2ª AVALIACIÓN Estudiarase o bloque II: Problemas morais do noso tempo.

3ª AVALIACIÓN Estudiarase o bloque III: Proxectos de solución aos problemas actuais.

9- SECUENCIACIÓN DOS CONTIDOS

1

Bloque 1 a) Os valores morais. b) A actitude moral. c) Teorías éticas máis importantes. Bloque 2 b) Violencia física. c) Adicción e consumismo. d) Marxinación e discriminación social. e) Manipulación. f) O estado de benestar. g) Ética e economía. h) O problema relixioso. i) Autoridade e lexitimación. j) Éticas profesionais. Bloque 3 a) Os dereitos humanos. b) Feminismo. c) Ecoloxismo. d) Movementos pola paz. e) Organizacións non gubernamentais.

10- METODOLOXÍA DIDÁCTICA Neste caso tamén e aplicable o preámbulo desenvolto nas asignaturas Filosofía I e Filosofía II reflectidas nesta mesma programación. A metodoloxía será a seguinte: a) Enquisa inicial: presentación de dilemas éticos reais para que os alumnos reflexionen e argumenten, intentando detectar os preconceptos que teñen sobre a asignatura. b) Enquisa previa a cada tema ou unidade didáctica, en grupo e oralmente, coa finalidade de establecer o grao de coñecemento que os alumnos teñen dos conceptos fundamentais do tema. c) Traballos de investigación en grupo. d) Lectura e comentario de mínimos sobre textos de carácter moral. e) Lectura voluntaria do libro “Ética para o meu fillo” de Fernando Saváter. f) Diario de clase. Opcional. g) Outras actividades: cine-fórum, debates, traballos de creatividade, etc. Non se propón libro de texto.

11- MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS Ver metodoloxía.

12- TRATAMENTOS DOS TEMAS TRANSVERSAIS Consideramos esta asignatura como especialmente indicada para traballar os contidos transversais, tanto pola propia natureza dos seus contidos, como polas posibilidades que ofrece de actividades multidisciplinares. De todos os xeitos, e tendo presente as puntualizacións ofrecidas sobre os contidos transversais nas outras asignaturas, consideramos apropiado a seguinte distribución: a) Bloque I: educación moral, educación para a paz, educación para a igualdade.

1

b) Bloque II e III: educación sexual, educación para a saúde, educación para o consumo, educación ambiental.

13- ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Non se programa inicialmente ningunha actividade extraescolar ou complementaria debido a que a carga lectiva desta asignatura é mínima. De todos os xeitos, en función da marcha do curso e o interese de posibles actividades, déixase aberta a posibilidade de realizalas.

14- MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Polas características dos grupos de 4º ESO non adoitan darse problemas de atención á diversidade. No caso de que se presentasen problemas, trataríanse de forma específica.

5- COMPETENCIAS BÁSICAS A- COMPETENCIAS BÁSICAS 1. PRINCIPIOS DO CURRÍCULO DA EDUCACIÓN SECUNDARIA OBRIGATORIA A Educ a c i ó n S e c un d a r i a Obrig a t o r i a pre t e n d e as e gu r a r unha f o rma ci ó n c omún a t o d o o alumna d o dent r o do si s t ema educ a t iv o e spañ o l . A súa fina l ida d e é l o g r a r que o s a lumno s e a s a lumna s adqui r an o s e l emen t o s bá si c o s da cul t u r a ; de s e nv o l v e r e c o n s o l i d a r ne l e s hábi t o s de e s t ud o e de t r a b a l l o ; prepa r a l o s para a súa inc o r p o r a c i ó n a e s t ud o s po s t e r i o r e s e par a a súa inse r c i ó n lab o r a l ; e f o rma l o s para o exe r ci ci o do s s eus de r ei t o s e da s obr ig a s c omo cidadá n s . 2. OBXECTIVOS DA ETAPA A Educ a c i ó n S e c un d a r i a Obrig a t o r i a debe c on t r i buí r a de s e nv o l v e r no s a lumno s e na s a lumna s capa cida d e s que l l e s permi tan: a) Asumir re sp o n s a b l eme n t e o s seus debe r e s , c o ñe c e r e exe r c e r o s seus de r ei t o s no re spe c t o ao s demai s, pra c t i c a r a t o l e r a n c i a, a c o o pe r a c i ó n e a s o l id a r i e d a d e ent r e a s pe r s o a s e g rupo s , exe r ci t a r s e no diá l o g o , a fianz and o o s de r ei t o s humano s c omo va l o r e s c omúns dunha s o c i e d a d e plur a l , e prepa r a r s e par a o exe r ci ci o da cidada nía demo c r á t i c a . b) De s env o l v e r e c on s o l i d a r hábi t o s de dis cipl ina, e s tu d o e t r a b a l l o individua l e en equipo c omo c on di ci ó n ne c e s a r i a par a unha re a l iz a ci ó n e fi c a z da s ta r e f a s da apr endizaxe e c omo medio de de s e nv o l v eme n t o per s o a l . c) Va l o r a r e re spe c t a r a di fe r e nz a de s exo s e a igua l d a d e de de r ei t o s e opo r t u nida d e s ent r e e l e s . Rexei t a r o s e s t e r e o t ip o s que supoña n di s c r imina ci ó n ent r e home s e mul l e r e s . d) F o r t a l e c e r a s súa s capa cida d e s a f e c t iv a s en t o d o s o s ámbit o s da pe r s o n a l i d a d e e na s súa s re l a c i ó n s c o s demai s, a sí c omo rexei t a r a vio l e n c i a, o s prexuízo s de ca l q u e r a tipo e o s c ompo r t ame n t o s s exi s t a s ; e re s o l v e r paci fi c amen t e o s c on f l i t o s . e) De s e nv o l v e r de s t r e z a s bá si c a s na uti liza ci ó n da s f o n t e s de inf o rma c i ó n para, c o n sen t id o c rí t i c o , adqui ri r nov o s c oñe c eme n t o s . Adqui ri r unha prepa r a c i ó n bá si c a no campo da s t e c n o l o xí a s , e spe cia lme n t e a s da inf o rma c i ó n e a c omuni c a ci ó n. f) C on c ibi r o c oñe c eme n t o cient í f i c o c omo un sabe r inte g r a d o , que se e s t r u t u r a en dis tin t a s dis cipl ina s , a sí c omo c oñe c e r e apli c a r o s mét o d o s par a ident i f i c a r o s pr o b l ema s no s dive r s o s campo s do c o ñe c eme n t o e da expe rien ci a. g) De s env o l v e r o e spí ri t o empr end e d o r e a c o n f i a nz a en si mesmo s , a par t i cipa ci ó n, o s en t id o c rí t i c o , a inicia tiva per s o a l e a capa cida d e par a apr end e r a apr end e r , plani fi c a r , t oma r de ci si ó n s e asumir re sp o n s a bi l id a d e s . h) Compr e nd e r e expr e s a r c on c o r r e c c i ó n, o r a lme n t e e po r e s c r i t o , na lingua ga l e g a

1

e tamén na lingua ca s t e l á , text o s e mens axe s c ompl ex o s , e inicia r s e no c o ñe c eme n t o , a l e c t u r a e o e s t ud o da li t e r a t u r a . i) Compr e nd e r e expr e s a r s e nunha ou máis lingua s e s t r a nx ei r a s de manei ra apr opiada. l) Coñe c e r , va l o r a r e re spe c t a r o s a spe c t o s bá si c o s da cul t u r a e a his t o r i a pr opia s e do s demai s, así c omo o pat r imoni o a r t í s t i c o e cul t u r a l . m) Coñe c e r e ac ep t a r o fun ci o n amen t o do pr opi o c o r p o e o do s out r o s , re spe c t a r as di fe r e nz a s , afianza r o s hábi t o s de c oida d o e saúde c o rp o r a i s e inc o r p o r a r a educ a c i ó n fí si c a e a prá c t i c a do depo r t e para fav o r e c e r o de s e nv o l v eme n t o per s o a l e s o c i a l . n) Coñe c e r e va l o r a r a dimensi ón humana da s exua l ida d e en t o d a a súa dive r s ida d e . Va l o r a r c ri ti c amen t e o s hábi t o s s o ci ai s re l a c i o n a d o s c o a saúde , o c o n s umo, o c oida d o do s s e r e s vivo s e o medio na tu r a l , c o n t r i buínd o a c on s e r v a l o e mel l o r a l o . n) Apr e ci a r a c r e a c i ó n a r t í s t i c a e c ompr e n d e r a linguaxe da s dis tin t a s mani fe s t a c i ó n s ar t í s t i c a s , uti lizand o dive r s o s medio s de expr e s i ó n e repr e s e n t a c i ó n. ñ) Coñe c e r e va l o r a r o s t r a z o s do pat r imoni o lingüí s t i c o , cul t u r a l , his t ó r i c o e a r t í s t i c o de Ga li cia, par t i cipa r na súa c on s e r v a c i ó n e mel l o r a e re spe c t a r a dive r s ida d e lingüí s t i c a e cul t u r a l c omo de r ei t o do s pob o s e da s pe r s o a s , de s e nv o l v e n d o ac t i t ud e s de inte r e s e e re spe c t o ca r a ao exe r ci ci o de s t e de r ei t o . 3. AS COMPETENCIAS BÁSICAS COMO NOVIDADE CURRICULAR A nov a l ei de educ a c i ó n (LOE) pre s e n t a unha novida de de e spe ci a l re l e v a n c i a: a de f ini ci ón da s c ompe t e n c i a s bá si c a s que se deben a l c a nz a r ao fina l iz a r a Educ a c i ó n S e c un d a r i a Obriga t o r i a . E s a s c ompe t e n c i a s permi ten identificar aquelas aprendizaxes que se consideran imprescindibles de s d e unha f o rmu l a c i ó n inte g r a d o r a e o rien t a d a á aplicación dos saberes adquiridos . O s eu l o g r o debe r á capa ci t a r o s a lumno s e as a lumna s para a súa re a l iz a ci ó n pe r s o a l , o exe r ci ci o da cidadanía ac t iv a, a inc o r p o r a c i ó n á vida adul t a e o de s e nv o l v eme n t o dunha apr endizaxe pe rmanen t e ao l o n g o da vida. O c on c e p t o de c ompe t e n c i a bá si c a pe r c o r r e u un l o n g o camiño a t a che g a r ao si s t ema educ a t iv o . En 1995, a Comi sión Eur o p e a t r a t o u por primeira vez as c ompe t e n c i a s bá si c a s ou c l a v e no s eu Libr o B r a n c o s o b r e a educ a c i ó n e a f o rma ci ó n. E de s d e e s e ano, di fe r e n t e s grupo s de expe r t o s da Unión Eur o pe a t r a b a l l a r o n para ident i f i c a r e de f ini r a s c ompe t e n c i a s , ana l iza r a mel l o r manei ra de inte g r a l a s no cur r í c u l o e de t e rmina r c omo de s e nv o l v e l a s e inc r emen t a l a s ao l o n g o da vida nun pro c e s o de apr endizaxe c o n t inua. Ent r e o s t r a b a l l o s máis re l e v a n t e s no campo da s c ompe t e n c i a s cabe ci t a r t r e s : o proxecto da OCDE De fini ci ón e s e l e c c i ó n de c ompe t e n c i a s (De S eC o ) , que e s t a b l e c e u ca l e s debían s e r a s c ompe t e n c i a s c l a v e par a unha vida pr ó s pe r a e o bo funci o namen t o da s o ci e d a d e ; a inicia tiva ASEM , que e s t ud o u a s c ompe t e n c i a s e s en ci ai s no c o n t e x t o da apr endizaxe ao l o n g o da vida e a inte g r a c i ó n ent r e as capa cida d e s e o s obxe c t i v o s s o c i ai s dun individuo; e o informe EURYDICE , que mos t r o u un g r and e inte r e s e po r c ompe t e n c i a s c o n s id e r a d a s vitai s par a unha par t i cipa ci ó n c on éxit o na s o ci e d a d e . Tamén no mar c o do s e s tu d o s inte r n a c i o n ai s dirixido s a ava l ia r o rend emen t o do alumna d o e a e fi cien ci a do s si s t ema s educ a t iv o s s e pon o ac en t o na s c ompe t e n c i a s . Así, o proxecto PISA sub l iña a impor t a n c i a da adqui si ci ó n de c ompe t e n c i a s par a c on s o l i d a r a apr endizaxe. E o proxecto TUNING , que t en c omo fin harmoniza r o si s t ema unive r s i t a r i o no ámbi t o d a UE, de c l a r a que a educ a c i ó n debe r á cen t r a r s e na adqui si ci ó n de c ompe t e n c i a s . 4. O CONCEPTO DE COMPETENCIA BÁSICA Ent é n d e s e po r c ompe t e n c i a a capa cida d e de poñe r en prá c t i c a de f o rma inte g r a d a , en c o n t e x t o s e si tua ci ó n s di fe r e n t e s , o s c oñe c emen t o s , as habi lida d e s e a s ac t i t ud e s pe r s o a i s adqui rida s . As c ompe t e n c i a s teñe n t r e s c ompoñe n t e s : un saber (un c on t id o) , un saber facer (un pr o c e d emen t o , unha habi lida de , unha de s t r e z a…) e un saber ser ou saber estar (unha ac t i tud e de t e rmina da). As c ompe t e n c i a s bá si c a s ou c l a v e teñen a s ca r a c t e r í s t i c a s s eguin t e s : • P r omo v e n o desenvolvemento de capacidades máis ca a a simila ci ó n de c on t id o s , aínda que e s t e s sempr e e s t á n pre s e n t e s á ho r a de c on c r e t a r s e a s apr endizaxe s . • Teñen en c o n t a o carácter aplicativo das aprendizaxes , xa que s e ent e n d e que unha pe r s o a «c ompe t e n t e » é a que é capaz de re s o l v e r o s pro b l ema s propio s do s eu ámbi t o de ac t ua c i ó n. • Ba s é a n s e no s eu carácter dinámico , pos t o que se de s e nv o l v e n de maneir a pro g r e s i v a e adqui ri r s e en si tua ci ó n s e ins ti tu ci ó n s f o rma t iv a s di fe r e n t e s . • Teñen un carácter interdisciplinar e transversal , pos t o que inte g r a n apr endizaxe s pr o c e d e n t e s de di s t in t a s dis cipl ina s . • S o n un punt o de enc o n t r o ent r e a calidade e a equidade , poi s pre t e n d e n ga r an t i r unha educ a c i ó n que l l e s dea re sp o s t a á s ne c e s id a d e s re ai s da no s a épo c a

1

(ca l ida d e) e que sirv a de ba s e c omún a t o d o s o s cidadá n s e cidadá s (equidade). As c ompe t e n c i a s c l a v e ou bá si c a s , é dici r, o s c oñe c emen t o s , de s t r e z a s e ac t i t ud e s que t o d o s o s individuo s ne c e s i t a n para o s eu de s e nv o l v eme n t o per s o a l e a súa axei ta d a ins e r c i ó n na s o ci e d a d e e no mundo lab o r a l , debe r í an e s t a r de s e nv o l t a s ao ac aba r o ensino obr i g a t o r i o e se r vi r de ba s e par a unha apr endizaxe ao l o n g o da vida. 5. AS COMPETENCIAS BÁSICAS NO CURRÍCULO DE SECUNDARIA A inc lu s i ó n da s c ompe t e n c i a s bá si c a s no cur r í c u l o t en t r e s fina l ida d e s : • Inte g r a r as di f e r e n t e s apr endizaxe s , tan t o a s f o rmai s (co r r e s p o n d e n t e s á s di f e r e n t e s ár e a s do cur r í c u l o ) c oma as inf o rmai s . • Fa c e r que o s e s t ud a n t e s poñan a s súa s apr endizaxe s en re l a c i ó n c o n dis tin t o s tipo s de c on t id o s e a s uti li c e n de manei ra e f e c t i v a en di f e r e n t e s si tua ci ó n s e c on t e x t o s . • Orien t a r o ensino, ao permi ti r identi f i c a r o s c on t id o s e o s c ri t e r i o s de ava l ia ci ó n impre s c indib l e s , e inspir a r a s de ci s i ó n s re l a t i v a s ao pro c e s o de ensino e de apr endizaxe. Aínda que a s ár e a s e mate r ia s do cur r í c u l o c on t r i búe n á adqui si ci ó n da s c ompe t e n c i a s bá si c a s , non hai unha re l a c i ó n unívo c a ent r e o ensino de de t e rmina da s ár e a s ou mate r i a s e o de s e nv o l v eme n t o de ce r t a s c ompe t e n c i a s . Cada á r e a c on t r i búe ao de s e nv o l v eme n t o de di fe r e n t e s c ompe t e n c i a s e, á súa vez, cada c ompe t e n c i a al c á nz a s e a t r a v é s do t r a b a l l o en varia s á r e a s ou mate r ia s . 6. AS OITO COMPETENCIAS BÁSICAS A LOE de fine oi t o c ompe t e n c i a s bá si c a s que se c o n s id e r a n ne c e s a r i a s par a t o d a s a s pe r s o a s na s o c i e d a d e do c oñe c emen t o e que s e deben t r a b a l l a r en t o d a s a s mate r ia s do cur r í c u l o : Competencia en comunicación lingüística Re f í r e s e á uti liza ci ó n da linguaxe c omo ins t r umen t o de c omuni c a c i ó n o r a l e e s c r i t a . Competencia matemática Con s i s t e na habi lida d e par a uti liza r e re l a c i o n a r o s núme r o s , a s súa s ope r a c i ó n s bá si c a s , o s símbo l o s e as f o rma s de raz o amen t o matemá t i c o . Competencia no coñecemento e na interacción co mundo físico Tratamento da información e competencia dixital Competencia social e cidadá Competencia cultural e artística Competencia para aprender a aprender Autonomía e iniciativa persoal É a habi lida d e par a inte r a c t u a r c o mundo fí si c o , tan t o no s seus a spe c t o s na tu r ai s c oma no s xera d o s po l a ac ci ó n humana. Tamén se re l a c i o n a c o us o do mét o d o cient í f i c o . Compr e n d e a s habi lida d e s par a bus c a r , ob t e r , pro c e s a r e c omuni c a r inf o rma c i ó n, e a uti liza ci ó n da s nov a s té c ni c a s para e s t e lab o r . Fai pos ib l e c ompr e n d e r a re a l ida d e s o c i a l en que se vive, c o o pe r a r , c o nvivi r e exe r c e r a cidada nía demo c r á t i c a nunha s o ci e d a d e plur a l , a sí c omo par t i cipa r a mel l o r a l a . Supó n c ompr e n d e r , apr e ci a r e va l o r a r c rí t i c amen t e di fe r e n t e s mani f e s t a c i ó n s cul t u r a i s e ar t í s t i c a s . Implica di spo ñe r de habi lida d e s par a inicia r s e na apr endizaxe e se r capaz de c o n t inua r apr end e n d o de manei ra cada vez máis e fi c az e aut ó n oma, de ac o r d o c o s pr opi o s obxe c t iv o s e ne c e s ida d e s . Supó n s e r capaz de imaxina r , empr end e r , de s e nv o l v e r e ava l ia r ac ci ó n s ou proxe c t o s individuai s ou c o l e c t i v o s c on c r e a t ivida de , c on f i anz a, re sp o n s a bi l ida d e e s en t id o c rí t i c o . As c ompe t e n c i a s s on inte r d epe n d e n t e s , de modo que a l gún s e l emen t o s de l a s se ent r e c r u z a n ou abo r d a n per spe c t i v a s c ompl emen t a r i a s . Ademai s , o de s e nv o l v eme n t o e a uti liza ci ó n de cada unha re qui r e á súa vez da s demai s. Na l g ún s ca s o s , e s t a re l a c i ó n é e spe ci a lmen t e inten s a . P o r exempl o, a l gún s e l emen t o s e s en c i ai s da s c ompe t e n c i a s en c omuni c a ci ó n lingüí s t i c a , apr end e r a apr end e r ou t r a t ame n t o da inf o rma ci ó n e c ompe t e n c i a dixita l e s t á n e s t r e i t amen t e re l a c i o n a d o s ent r e si e xunt o s f o rman a ba s e par a o de s e nv o l v emen t o e us o do re s t o da s c ompe t e n c i a s . Do mesmo xei t o, a re s o l u c i ó n de pr o b l ema s , a ac t i t ud e c rí t i c a , a xe s t i ó n da s emo ci ó n s , a inicia tiva c r e a t iv a ou a t oma de de ci si ó n s c o n ava l ia ci ó n do ri s c o invo l u c r a n dive r s a s c ompe t e n c i a s .

1

PROGRAMACIÓN FILOSOFÍA

1º BACHARELATO

1

1-ASPECTOS PRINCIPAIS DA PROGRAMACIÓN A continuación detállanse, unidade a unidade os seguintes aspectos da programación: A- OBXECTIVOS. B- CONTIDOS C- CONTIDOS MÍNIMOS D- CRITERIOS DE AVALIACIÓN UNIDADE 1 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer a orixe da filosofía como discurso racional fronte ao relato mítico na antiga Grecia. 2. Describir os trazos esenciais da filosofía. 3. Diferenciar adecuadamente os grandes temas e problemas da investigación filosófica. 4. Distinguir os grandes períodos da evolución da filosofía occidental. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Sinala as diferenzas existentes entre discurso mítico e discurso racional. 2.1. Describe os trazos esenciais do saber filosófico. 2.2. Diferencia a filosofía doutros tipos de saber, como a relixión, a literatura ou as pseudociencias. 3.1. Distingue con precisión os grandes conxuntos teóricos que ordenan os temas e os problemas da filosofía. 4.1. Indica as etapas fundamentais da historia da filosofía occidental e os seus trazos. C ONTIDOS - A orixe dos termos «filosofía» e «filósofo». - Definición e emprego adecuado do concepto de filosofía. - Interese pola adquisición de novos coñecementos ante o estudo dunha nova disciplina como é a filosofía. - As primeiras explicacións míticas. - Definición do concepto de mito. - O xurdimento do discurso racional ou logos. - Caracterización dos elementos fundamentais do discurso racional. - Valoración da diversidade de opinións e crenzas, empregando métodos de crítica racional argumentada. - A relación entre filosofía, asombro e interrogación. - Debate sobre a orixe do impulso filosófico na curiosidade e no asombro.

1

- Distinción entre ignorancia, opinión e crenza. - Valoración da nosa capacidade de asombro ante a realidade como fonte de coñecemento. - Os trazos do saber filosófico. - Identificación dos trazos do saber filosófico. - Establecemento das relacións entre a filosofía e outras disciplinas. - Análise crítica da diferenza entre o saber filosófico e outro tipo de saberes, distinguíndoos das pseudociencias. - Adopción dunha actitude crítica fronte a opinións e crenzas habituais da vida cotiá, tanto persoais coma sociais. - As grandes disciplinas filosóficas e os seus temas. - Análise dos temas de estudo dos dous grandes campos que estudamos na filosofía. - Comprensión da inseparable unidade do pensamento filosófico e da interrelación entre as dúas grandes áreas nas que dividimos a filosofía. - A pervivencia dos problemas filosóficos. - Recoñecemento do carácter histórico da filosofía. - Apreciación do carácter intemporal dos problemas filosóficos. - As etapas fundamentais da historia da filosofía. - Clasificación e descrición das etapas fundamentais da historia da filosofía. CONTIDOS MÍNIMOS a) Filosofía e filósofos. Conceptos. b) Mito e logos. c) Trazos do saber filosófico. d) Disciplinas filosóficas. UNIDADE 2 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer as distintas explicacións sobre a orixe do animal humano. 2. Coñecer o carácter da evolución humana e o lugar que ocupa o ser humano na evolución dos seres vivos. 3. Comprender as distintas etapas do proceso de hominización. 4. Recoñecer os trazos específicos do animal humano. 5. Analizar os problemas filosóficos do feito evolutivo. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Sinala as diferenzas existentes entre as distintas formas de explicar as orixes do animal humano. 2.1. Coñece o carácter da evolución humana e o lugar que ocupa o ser humano no proceso evolutivo dos seres vivos. 3.1. Describe e relaciona as diferentes etapas do proceso de hominización. 4.1. Distingue e analiza con precisión as características propias do animal humano. 5.1. Recoñece e explica os problemas filosóficos que subxacen ás teorías da evolución, empregando con propiedade os conceptos e termos utilizados na súa análise. C ONTIDOS - As explicacións creacionistas e fixistas da orixe do ser humano. - Coñecemento e utilización adecuada das nocións relacionadas co creacionismo e o

1

fixismo. - Adopción dunha actitude crítica ante os intentos de xustificar e explicar a evolución do ser humano desde posicións non racionais. - As orixes do evolucionismo. - Coñecemento e utilización adecuada das nocións relacionadas coa evolución. - A teoría sintética da evolución. - Apreciación crítica das diferenzas entre a explicación actual do proceso evolutivo e outras explicacións pseudocientíficas ou creacionistas. - Valoración do feito de pertencer á especie humana e comprender que as súas potencialidades foron produto dun longo proceso de evolución. - A orixe da especie humana: a filoxénese. - Integración dos coñecementos da antropoloxía, a etoloxía, a bioloxía e outras disciplinas científicas para establecer o lugar do ser humano na natureza. - Recoñecemento do lugar que ocupa o ser humano no mundo natural e en relación con outras especies animais que axude a manter unha relación de equilibrio co medio ambiente. - Etapas no proceso de hominización. - Exposición de forma clara e ordenada das etapas do proceso de hominización. - Adopción dunha actitude crítica cara a calquera intento de xustificar a discriminación e desigualdade social en función da súa suposta orixe ao longo do proceso de hominización. - A orixe do Homo sapiens. - Enumeración das características específicas do Homo sapiens e distinción dos seus antecesores homínidos. - Os trazos distintivos do animal humano. - Interpretación de gráficos e enumeración dos trazos específicos do animal humano. - Os problemas filosóficos do evolucionismo. - Debate sobre o problema de se o proceso evolutivo ten algún sentido ou é froito do azar. CONTIDOS MINIMOS . Creacionismo e evolucionismo. .Teoría da evolución. Problemas filosóficos. .Filoxénese. .Peculiaridades do animal humano. UNIDADE 3 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Delimitar conceptualmente as ideas de natureza e cultura. 2. Entender as dimensións cultural e social do ser humano e analizar os elementos que as constitúen. 3. Recoñecer a multiplicidade de culturas humanas e as diferentes actitudes que se dan ante a diversidade cultural. 4. Coñecer o concepto de identidade cultural e saber distinguir os usos que se fan del. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Analiza a distinción entre natureza e cultura como ámbitos que afectan á consideración filosófica do ser humano. 2.1. Coñece as características da cultura humana.

1

3.1. Analiza as diferentes perspectivas que se poden adoptar ante unha cultura e a variedade das culturas humanas. 3.2. Comprende o sentido da diversidade cultural humana. 4.1. Utiliza adecuadamente as ideas fundamentais relacionadas coa constitución da identidade cultural. C ONTIDOS - As ideas de natureza e cultura. - Definición precisa dos conceptos de natureza e de cultura. - O ser humano entre a natureza e a cultura. - Coñecemento da distinción entre natureza e cultura. - Adopción dunha actitude crítica cara ao modo en que o ser humano se relaciona coa natureza, adoptando modelos menos destrutivos cara ao medio ambiente. - Diferentes usos da distinción entre natureza e cultura. - Enumeración e caracterización das distintas formas de entender a relación entre a natureza e a cultura. - A distinción de perspectivas sobre unha cultura («emic»/«etic»). - Aplicación da distinción «emic»/«etic» a algún feito cultural concreto. - Recoñecemento da dificultade de valorar outras culturas e valoración da existencia duns valores universais. - A multiplicidade de culturas humanas. - Análise dos condicionantes da propia cultura. - Valoración da cultura como medio de descubrimento e desenvolvemento da nosas capacidades. - Adopción dunha actitude crítica cara aos valores que subxacen a cada cultura, mostrando tolerancia cara a prácticas e valores distintos dos propios. - As actitudes ante a diversidade cultural. - Coñecemento dos trazos da nosa sociedade multicultural. - Debate no que se argumente de forma razoada sobre a diversidade cultural. - Apertura á realidade dunha sociedade multicultural. - Asimilación do multiculturalismo e da diversidade cultural, eliminando toda posición etnocentrista. - Respecto e tolerancia crítica ante a diversidade cultural. - Valoración do intento de construír un proxecto cultural universal, no que poidan ser integradas as contribucións das diversas culturas. - A identidade cultural. - Comprensión do concepto de identidade cultural e relación coa diversidade cultural. CONTIDOS MÍNIMOS .Natureza e cultura. .Perspectiva emic e etic .Diversidade cultural. .Identidade cultural. UNIDADE 4 O BXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer algúns dos problemas últimos que se presentan en torno ao ser humano, acercándose a unha correcta representación da identidade do ser humano e aos problemas da relación.

1

2. Descubrir o carácter reflexivo e intencional da conciencia humana. 3. Comprender as dimensións cognitiva e afectiva ou pasional do ser humano. 4. Entender a morte como un enigma que se pode enfocar con racionalidade. 5. Saber o que significa ser persoa e recoñecer o seu valor. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Identifica as diferentes teorías acerca das relacións entre mente e corpo. 2.1. Sinala as características da conciencia e a súa posibilidade de erro ou engano. 3.1. Coñece as posicións filosóficas en relación co desexo e a paixón. 4.1. Entende as reflexións filosóficas que trataron de comprender a morte. 5.1. Determina as características específicas da persoa e distingue as escolas filosóficas que falaron acerca do valor da persoa. C ONTIDOS - O corpo e a mente. - Definición dos conceptos de mente e de corpo. - Coñecemento das concepcións clásicas da mente. - Valoración do propio corpo. - Teorías acerca da relación entre corpo e mente. - Debate sobre a relación entre a mente e o corpo. - O enigma da conciencia. - Enumeración e explicación dos trazos característicos da conciencia. - Investigación sobre os erros e ilusións que pode sufrir a conciencia. - Recoñecemento das debilidades da conciencia, que está sometida ao erro, a ilusión e a enfermidade. - O universo do desexo e da paixón. - Elaboración dun resumo sobre os trazos do desexo e as posturas acerca do seu valor. - Definición do concepto de paixón e distinción do desexo. - Valoración da dimensión afectiva do ser humano. - A morte, un final sempre presente. - Elaboración dun breve ensaio sobre os problemas que presenta o enigma da morte. - Busca de información e exposición dos resultados sobre algunha das teorías filosóficas sobre a morte. - Recoñecemento da grandeza da condición humana e recoñecemento da nosa humildade ante a morte. - Adopción dunha actitude positiva ante a incomprensibilidade da morte. - A persoa e as filosofías da persoa. - Debate en torno ao valor da persoa e a súa instrumentalización no mundo actual. - Recoñecemento da igualdade de todos os seres humanos en canto que son persoas e adopción dunha postura de solidariedade. - Recoñecemento do valor da persoa como un fin e nunca como un medio. CONTIDOS MÍNIMOS .Corpo e mente. Teorías. .A conciencia. .A morte. .A persoa. UNIDADE 5

1

OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Analizar e comprender o proceso do coñecemento humano e as posicións filosóficas acerca do coñecemento. 2. Recoñecer as características do coñecemento humano como un proceso construtivo subxectivo e social. 3. Analizar e explicar a linguaxe como o medio no que se presenta o coñecemento humano. 4. Coñecer e valorar criticamente as distintas explicacións filosóficas que se deron ao problema da verdade. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Explica e distingue as posicións filosóficas acerca do coñecemento e manexa os conceptos fundamentais da teoría do coñecemento. 2.1. Recoñece as características do coñecemento humano como un proceso construtivo subxectivo e social. 3.1. Analiza a linguaxe como vehículo do coñecemento. 3.2. Coñece as ideas fundamentais da reflexión filosófica sobre a linguaxe. 4.1. Distingue e comprende as diferentes teorías da verdade. C ONTIDOS - As aproximacións filosóficas ao proceso de coñecemento. - Exposición das teorías filosóficas sobre o coñecemento anteriores á Modernidade e a súa diferenza fundamental con esta. - Realización dunha comparación das teorías filosóficas da Modernidade sobre o proceso de coñecemento. - Toma de conciencia dos límites e das posibilidades do coñecemento humano. - O coñecemento como unha construción subxectiva e social. - Realización dun esquema sobre o proceso de construción subxectiva do coñecemento. - Extracción da idea principal sobre a construción social do coñecemento. - Adopción dunha actitude crítica ante coñecementos carentes de fundamentación suficiente e que pretendan facerse pasar por verdadeiros. - A linguaxe como forma do coñecemento. - Enumeración das características das linguaxes animal e humana, e recoñecemento das súas diferenzas. - As relacións entre a linguaxe e o coñecemento. - Debate sobre a complexa relación entre a linguaxe e o coñecemento. - A importancia da linguaxe na filosofía actual. - Definición da diferenza fundamental entre as dúas correntes filosóficas que protagonizan o xiro lingüístico. - Teorías da verdade. - Análise crítica das diferenzas e coincidencias entre diferentes teorías filosóficas que abordan o tema da verdade. - Valoración da importancia do discurso verdadeiro fronte á mera opinión. CONTIDOS MÍNIMOS .Filosofía e coñecemento. .Coñecemento e sociedade.

1

.Coñecemento e linguaxe.

.A verdade. UNIDADE 6 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Descubrir qué é a ciencia e as súas diferenzas on outros saberes. 2. Coñecer o método científico e a diversidade de ciencias segundo a súa aplicación. 3. Descubrir as cosmovisións ou imaxes do mundo que se derivan dos máis notables paradigmas científicos da historia. 4. Advertir o sentido das grandes revolucións científicas do noso tempo e as súas consecuencias na actual visión do mundo. 5. Coñecer os novos modos de pensar que suscitan as revolucións científicas do noso tempo. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Distingue os trazos dunha explicación científica fronte a outra que non o é. 2.1. Explica e sabe aplicar os procedementos do método científico. 3.1. Coñece as imaxes antiga, medieval e moderna do mundo. 4.1. Identifica as teorías presentes no paradigma tecnocientífico actual. 5.1. Describe os cambios no modo de pensar dos nosos días como consecuencia das actuais cosmovisións científicas. C ONTIDOS - A ciencia e os tipos de ciencias. - Distinción das expresións científicas das que non o son, e indicación do tipo de ciencias ao que pertencen. - Fomento do interese pola actividade científica e valoración do seu alcance. - Toma de conciencia dos aspectos sociais da ciencia. - O método científico. - Aplicación do método científico para explicar os feitos. - Elaboración de protocolos de observación e hipóteses. - Os límites da ciencia. - Descubrimento dos enganos da linguaxe pseudocientífica e das falacias indutivas. - Fomento do sentido crítico ante as explicacións pseudocientíficas. - Fomento da responsabilidade na investigación e aplicación dos coñecementos. - As imaxes do mundo antiga, medieval e moderna. - Elaboración dun resumo das imaxes do mundo antiga, medieval e moderna. - As teorías cuántica e da relatividade. - Comparación do sistema newtoniano e a teoría da relatividade. - Busca de información sobre as implicacións filosóficas do principio de indeterminación. - As revolucións dixital e biolóxica. - Elaboración dun breve ensaio sobre o significado das revolucións dixital e biolóxica. - Adopción dunha postura de admiración e de cautela ante o espectacular avance científico actual. - Os novos modos de pensar a realidade derivados das últimas investigacións científicas. - Definición e emprego adecuado do concepto de materia. - Distinción dos conceptos de azar e de necesidade.

1

- Emprego do enfoque sistémico na análise da realidade. CONTIDOS MÍNIMOS .Ciencia, ciencias e método científico. .Límites da ciencia. .Historia da ciencia. .Teorías científicas modernas. .Infvestigación científica e filosofía actual. UNIDADE 7 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer os grandes conceptos filosóficos cos que a filosofía analiza e problematiza a realidade. 2. Coñecer os grandes sistemas filosóficos que se interrogaron acerca da realidade e comprender o sentido das grandes preguntas da filosofía, distinguindo as posturas espiritualistas e materialistas na tradición metafísica. 3. Analizar os límites da razón humana e as distintas perspectivas críticas ante a realidade. 4. Coñecer e comprender as propostas filosóficas acerca da relixión e do problema de Deus. CRITERIOS DE AVALIACIÓ N 1.1. Coñece os grandes conceptos filosóficos sobre a realidade e establece unha adecuada interrelación entre eles. 2.1. Clasifica e caracteriza os grandes sistemas metafísicos da historia da filosofía. 3.1. Sinala os aspectos problemáticos das formulacións críticas cos grandes sistemas filosóficos. 4.1. Explica o sentido dos problemas filosóficos suscitados en torno á relixión e á existencia dun ser supremo. C ONTIDOS - A pregunta pola realidade. - Definición dos termos filosóficos esenciais acerca da realidade. - Análise do problema da natureza da realidade e da posibilidade de coñecer tal realidade. - Valoración da complexidade de acceso á realidade e as súas implicacións. - Os trazos da metafísica. - Caracterización da metafísica e enumeración e explicación dos seus trazos. - Valoración dos intentos de construír unha visión global sobre a realidade desde a metafísica. - Os grandes sistemas filosóficos que indagan acerca da realidade: Platón, Aristóteles, os atomistas, Tomé de Aquino e Hegel. - Realización de esquemas cos elementos esenciais dos sistemas filosóficos. - Comparación dos distintos sistemas filosóficos. - Comprensión do sentido da radicalidade das análises filosóficas ante os problemas da realidade, da existencia e da vida.

1

- A crítica aos grandes sistemas filosóficos: Kant, Marx, Nietzsche, o positivismo e Wittgenstein. - Realización de esquemas cos elementos esenciais das críticas aos sistemas filosóficos. - Comparación das críticas aos sistemas filosóficos. - Comprensión do sentido da radicalidade das críticas aos grandes sistemas filosóficos. - O problema da relixión e a existencia de Deus. - Debate en torno a algunhas das cuestións filosóficas sobre a relixión e a existencia dun ser supremo. - Valoración da relación da filosofía coa relixión. CONTIDOS MÍNIMOS .Metafísica e realidade. .Os grandes sistemas metafísicos. .Crítica da metafísica. .O problema filosófico da relixión. UNIDADE 8 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer e utilizar correctamente os conceptos e problemas da acción e o traballo humanos presentados nesta unidade. 2. Identificar e analizar criticamente o traballo e a súa tecnificación na sociedade do noso tempo. 3. Sinalar os trazos esenciais da obra artística, analizar a súa estrutura e comprender as distintas interpretacións acerca dela. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Define e utiliza correctamente os conceptos filosóficos esenciais que determinan a acción humana tanto instrumental coma simbólica. 2.1. Analiza as características do traballo, a súa evolución nos últimos séculos e a súa importancia na estrutura social. 2.2. Comprende os conceptos de técnica e de tecnoloxía, e avalía as súas implicacións antropolóxicas, ecolóxicas e sociais. 3.1. Distingue os elementos esenciais da obra de arte e analiza criticamente o papel da arte na vida humana individual e colectiva. 3.2. Coñece as diversas interpretacións da arte e a súa función social, e sabe argumentar as súas opinións nun contexto de diálogo caracterizado pola pluralidade. C ONTIDOS - Os trazos da acción humana e a razón práctica. - Enumeración e explicación dos trazos que definen a acción humana. - Valoración da acción humana como realización do noso modo de ser intencional e como síntese da razón teórica, práctica e simbólica. - As características do traballo. - Argumentación crítica en torno ás interpretacións filosóficas do traballo. - Recoñecemento do traballo como unha dimensión constitutiva da persoa.

1

- Adopción dunha actitude de interese e esforzo ante o traballo pola súa capacidade para a realización do ser humano. - A evolución do traballo industrial ata a actualidade. - Comparación das condicións de traballo en distintos momentos da historia humana. - Análise de textos que mostren criticamente as novas formas da organización do traballo. - Observación crítica das deficiencias e manipulacións do traballo na sociedade actual, especialmente con respecto ás mulleres. - A técnica, a tecnoloxía e a filosofía da técnica. - Definición de técnica e de tecnoloxía. - Elaboración dun esquema acerca das distintas posturas filosóficas sobre a técnica. - Os riscos do desenvolvemento tecnolóxico. - Análise da película Blade Runner e debate sobre as consecuencias do desenvolvemento tecnolóxico. - Consideración positiva e crítica das contribucións tecnolóxicas á sociedade de hoxe e toma de conciencia dos perigos a que pode conducir o emprego acrítico da tecnoloxía para a natureza e para a vida humana. - A acción simbólica e a obra de arte. - Expresión por escrito dos sentimentos estéticos propios. - Adquisición do hábito de estimación e valoración estética da realidade. - A arte e o desvelamento da verdade. - Explicación por escrito da concepción da arte como desvelamento da verdade. - A sociedade e os símbolos artísticos. - Argumentación crítica acerca dunha obra de arte. - A reflexión filosófica sobre a beleza. - Esquematización das distintas posicións filosóficas ante a beleza e a arte. - Valoración da diversidade estética como un enriquecemento da vida humana e adquisición dunha opinión respectuosa coas concepcións, crenzas e valores estéticos dos demais. CONTIDOS MÍNIMOS .Acción humana e razón práctica. .O traballo. .Técnica, tecnoloxía e filosofía da técnica. . .Arte e símbolo. .Arte e verdade. .Filosofía e beleza. UNIDADE 9 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Descubrir que a ética é unha dimensión inescusable da condición humana. 2. Coñecer as razóns do ben, os fundamentos da moral. 3. Interpretar correctamente os conceptos de liberdade e de responsabilidade. 4. Identificar e diferenciar as grandes teorías éticas. 5. Desenvolver o sentido moral e as actitudes cívicas. CRITERIOS DE AVALIACIÓ N 1.1. Analiza e define os elementos que constitúen a vida moral. 2.1. Xustifica as decisións morais e critica as falsas razóns.

1

3.1. Coñece o sentido e os límites da liberdade. 4.1. Distingue entre autonomía e heteronomía moral, e entre éticas materiais e formais. 5.1. Desenvolve o xuízo e a valoración morais segundo criterios universais de xustiza. C ONTIDOS - A estrutura moral do ser humano. - Enumeración e explicación das características da acción moral. - Debate sobre o relativismo moral e a esixencia de universalidade dos valores morais. - Os fundamentos da acción ética. - Enumeración e explicación das diversas razóns que se sostiveron ao longo da historia para fundamentar a universalidade da moral. - A conciencia moral. - Análise do esquema da acción moral e descrición da función e o desenvolvemento da conciencia moral. - A crítica á moral. - Desvelamento das trampas da linguaxe moral. - Asunción dunha actitude crítica ante as falacias morais. - A liberdade e a responsabilidade. - Uso adecuado do concepto de liberdade. - Fomento do sentido da xustiza e da imparcialidade valorativa. - Desenvolvemento do xuízo moral desde unha posición de imparcialidade. - Autonomía e heteronomía morais. - Distinción da autonomía e a heteronomía morais. - Fomento do interese por alcanzar a autonomía moral. - Teorías éticas. - Simulación de propostas éticas. - Desenvolvemento da tolerancia e o respecto ante as morais diferentes. - Unha ética para o noso tempo. - Clarificación dos valores. - Análise e valoración moral de problemas de actualidade. - Apoio á formación dunha conciencia cidadá. - Valoración da necesidade dos máximos morais. - Adopción dunha actitude de solidariedade e afecto ante os grupos necesitados. CONTIDOS MÍNIMOS .A estrutura moral do ser humano. .Acción ética e conciencia moral. .Autonomía e heteronomía moral. .Teorías éticas. .As éticas hoxe. UNIDADE 10 O BXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Analizar e comprender os problemas éticos contemporáneos. 2. Distinguir os significados da idea de xustiza e as interpretacións que a filosofía fixo dela. 3. Advertir criticamente as vantaxes e os inconvenientes do proceso de globalización para alcanzar unha comprensión obxectiva da época actual.

1

C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Explica e distingue as características da ética na globalización. 2.1. Recoñece as diferentes ideas de xustiza que se propuxeron historicamente. 3.1. Analiza criticamente os problemas morais derivados da globalización. 3.2. Distingue e comprende o valor dos dereitos humanos como o gran proxecto ético contemporáneo. C ONTIDOS - Unha ética para un mundo global. - Enumeración e explicación dos trazos da globalización. - Recoñecemento e análise crítica do carácter problemático do proceso de globalización. - As características da ética na globalización. - Definición dunha ética global. - Potenciación do interese na busca de información sobre cuestións relacionadas co modo no que intentamos solucionar os problemas morais nas complexas sociedades actuais. - Os mínimos morais: a idea de xustiza. - Diferenciación e comparación entre os modelos morais da ética de mínimos e da ética de máximos. - Elaboración dun esquema e dun resumo sobre as diversas teorías acerca da xustiza. - Os problemas morais da mundialización económica e do desenvolvemento científico-tecnolóxico. - Análise crítica dos problemas morais derivados da mundialización económica. - Análise crítica dos problemas morais derivados dos desenvolvementos científicotecnolóxicos actuais, como, por exemplo, a bioética ou internet. - Adopción dunha actitude crítica ante as situacións de desigualdade e inxustiza derivadas da mundialización económica na era da globalización. - Adopción dunha actitude crítica ante as situacións de desigualdade e inxustiza derivadas dos desenvolvementos tecnolóxicos actuais na era da globalización. - O papel das mulleres no mundo global. - Diferenciación entre éticas da xustiza e ética do coidado. - Reivindicación do papel da muller na formulación dunha ética global. - Os dereitos humanos. - Exposición dos fundamentos e as características dos dereitos humanos. - Elaboración dun traballo en equipo sobre a situación actual dos dereitos humanos no mundo. - Reivindicación do respecto dos dereitos humanos en todos os lugares do mundo. - Valoración da importancia dos dereitos humanos como proxecto ético común a toda a humanidade. CONTIDOS MÍNIMOS .Ética e globalización. .Os mínimos morais. .Moral e desenvolvemento económico e tecnológico. .Mulleres e mundo global. . UNIDADE 11 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS

1

1. Comprender o significado da dimensión social do ser humano. 2. Distinguir as teorías filosóficas máis relevantes sobre a orixe da sociedade. 3. Analizar o concepto de poder e a dimensión política do ser humano. 4. Coñecer as diferentes concepcións filosóficas do Estado ao longo da historia. CRITERIOS DE AVALIACIÓ N 1.1. Explica o significado e o alcance do feito de vivir en sociedade. 2.1. Coñece as grandes teorías filosóficas sobre a orixe da sociedade. 3.1. Comprende a natureza e as peculiaridades do poder político. 4.1. Coñece as diferentes concepcións do Estado que se produciron na historia desde a antigüidade clásica ata a actualidade. C ONTIDOS - Os conceptos de sociedade e de sociedade civil. - Localización e identificación dos diferentes grupos que conforman a sociedade. - Comparación de diferentes modelos de organización social. - Fomento do interese polas posibilidades de participación na vida social. - Fomento da disposición de colaboración para solucionar posibles situacións de conflito social. - Civilidade e virtudes cívicas. - Definición e distinción entre política e sociedade civil. - Elaboración dun resumo sobre os avatares históricos da sociedade civil. - Fomento do interese por coñecer a organización política do Estado e a comunidade. - As teorías naturalistas sobre a orixe da sociedade. - Exposición das teorías naturalistas sobre a orixe da sociedade. - As teorías contractualistas sobre a orixe da sociedade. - Exposición das teorías contractualistas sobre a orixe da sociedade. - O neocontractualismo. - Definición da idea de xustiza do neocontractualismo, e enumeración e explicación dos dous principios nos que se asenta. - Mantemento dun talante crítico coas actitudes de flagrante inxustiza social. - O poder, o poder político e o Estado. - Identificación de diferentes tipos de poder e enumeración das súas diferenzas. - Toma de conciencia da necesidade da existencia dunhas institucións e dunhas normas para regular a convivencia social. - Valoración do respecto crítico cara ás institucións políticas que posibilitan a existencia da orde social. - A reflexión filosófica sobre o Estado. - Elaboración dun cadro sinóptico que recolla de forma sintética as grandes concepcións acerca do Estado na filosofía política. - Valoración do que supón vivir nun Estado democrático respectuoso coas liberdades individuais e a busca do ben común. CONTIDOS MÍNIMOS .Sociedade civil. .Teorías naturalistas e contractualistas. .O neocontractualismo. .Estado e filosofía.

1

UNIDADE 12 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Definir e analizar os distintos elementos que integran o concepto de cidadanía e recoñecer os problemas filosóficos que se encontran na base da reflexión en torno á cidadanía. 2. Analizar e explicar os distintos modelos filosóficos da cidadanía. 3. Argumentar criticamente en torno aos problemas e os límites das distintas concepcións filosóficas da cidadanía. 4. Coñecer e valorar criticamente as contribucións da teoría feminista á construción filosófica da cidadanía. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Recoñece as características do concepto moderno de cidadanía e os principais problemas cos que se enfronta. 2.1. Explica e distingue as distintas posicións filosóficas acerca da cidadanía e manexa adecuadamente os conceptos fundamentais. 3.1. Argumenta criticamente en torno aos problemas e os límites das distintas concepcións filosóficas da cidadanía. 4.1. Analiza criticamente distintas situacións de desigualdade cidadá, especialmente a desigualdade feminina. C ONTIDOS - Cidadanía legal, política e nacional-estatal. - Expresión por escrito da propia concepción cidadá. - Achega de razóns acerca do valor e da importancia da cidadanía. - Valoración crítica do concepto de cidadanía. - O cidadán como suxeito de dereitos. - Enumeración e descrición dos dereitos do cidadán. - O liberalismo político. - Esquematización do modelo liberal de cidadanía. - Valoración crítica do modelo liberal de cidadanía. - Asunción dunha actitude tolerante e de respecto ante a concepción liberal da cidadanía. - O comunitarismo político. - Esquematización do modelo comunitarista de cidadanía. - Valoración crítica do modelo comunitarista de cidadanía. - Asunción dunha actitude tolerante e de respecto ante a concepción comunitarista da cidadanía. - O republicanismo político. - Esquematización do modelo republicano de cidadanía. - Valoración crítica do modelo republicano de cidadanía. - Asunción dunha actitude tolerante e de respecto ante a concepción republicana da cidadanía. - A filosofía feminista da cidadanía. - Esquematización dos conceptos fundamentais da concepción filosófica feminista da cidadanía. - Demostración de sensibilidade ante as situacións de desigualdade feminina e doutros colectivos. - O feminismo da igualdade e da diferenza.

1

- Debate en torno á seguinte cuestión: «Por que a muller foi excluída da historia?». CONTIDOS MÍNIMOS .Cidadanía e dereitos. .O liberalismo político. .O comunitarismo político. .O republicanismo político. .Feminismo e cidadanía. UNIDADE 13 OBXECTIVOS DIDÁCTICOS 1. Coñecer o funcionamento do sistema económico capitalista. 2. Identificar as características da nova sociedade global. 3. Comprender a interacción entre o cidadán, a política e os medios de comunicación. 4. Analizar o novo escenario político mundial. 5. Presentar os retos filosóficos do presente. C RITERIOS DE AVALIACIÓN 1.1. Explica o concepto de capitalismo e coñece as interpretacións sobre este sistema económico. 2.1. Caracteriza a sociedade da globalización. 3.1. Relaciona as canles de participación política do cidadán no sistema democrático actual. 4.1. Comprende o concepto de democracia global e os problemas para a súa realización efectiva. 5.1. Enumera e explica os grandes problemas que presenta a filosofía no mundo global. C ONTIDOS - O sistema capitalista: evolución histórica e capitalismo global. - Comparación das características do sistema capitalista clásico e do capitalismo global. - Valoración crítica da implantación do sistema capitalista como a orde económica mundial. - A vida globalizada e a sociedade multicultural. - Descrición das actuacións concretas de relación entre o individuo e o mundo global. - Análise das formas plurais de vida no contexto da sociedade global e multicultural. - Asunción dunha actitude positiva ante o fenómeno da multiculturalidade predominante na sociedade actual. - A cidadanía cosmopolita e a democracia mediática. - Caracterización do concepto de cidadán do mundo e exposición da contradición que encerra. - Enumeración dos problemas dunha posible cidadanía universal. - Identificación de formas diversas de participación democrática a través dos medios de comunicación. - Debate sobre o modelo que debe implantarse na democracia mediática, o elitista ou o participativo. - Incitación á reflexión crítica sobre a importancia dos medios de comunicación na formación da opinión pública.

1

- Fomento da capacidade de análise da información recibida desde os distintos medios de comunicación. - Fomento da participación activa na formación da opinión pública a través das ferramentas que proporcionan as novas tecnoloxías, fundamentalmente internet: blogs, comunidades, foros, etc. - O debate das ideoloxías e o papel dos Estados-nación. - Síntese das ideas fundamentais das actuais propostas ideolóxicas de análise da nova realidade da globalización. - Localización de institucións políticas de ámbito supranacional. - Valoración da nova situación do Estado-nación con respecto ao xurdimento de entidades supranacionais que limitan a súa soberanía. - A democracia global e o problema da «gobernanza». - Definición do concepto de «gobernanza global». - Fomento da asunción da responsabilidade que o modelo da «gobernanza» supón para os cidadáns e as cidadás. - Os retos filosóficos do presente. - Enumeración e descrición dos principais problemas aos que se enfrontan o home e a muller actuais. - Asunción dunha actitude positiva ante os retos que formula o presente e fomento da elaboración de propostas que axuden a afrontalos. CONTIDOS MÍNIMOS .O sistema capitalista. .Sociedade multiglobal. .Cidadanía cosmopolita. .O debate do estado nación. .A democracia global.

2- OUTROS ASPECTOS DA PROGRAMACIÓN A. OBXECTIVOS XERAIS - Comprender os problemas filosóficos e reflexionar sobre eles empregando con propiedade e rigor os conceptos, analizando as súas relacións e integrando as posibles respostas. - Propiciar unha actitude reflexiva e crítica e adquirir o hábito de non aceptar ningunha idea, feito ou valor se non é a partir dunha análise rigorosa. - Argumentar de modo coherente o propio pensamento e desenvolver un estilo persoal de pensar e unha capacidade de expresión clara e coherente de forma oral e por escrito. - Practicar e valorar o diálogo filosófico como un modo de enriquecer, clarificar ou poñer a proba os puntos de vista propios e como proceso de encontro racional e busca colectiva da verdade. - Analizar breves textos filosóficos e literarios, aforismos e outros materiais visuais identificando os problemas que presentan e valorando criticamente os supostos dos que parten e as solucións que propoñen. - Utilizar procedementos básicos para o traballo intelectual: busca e selección de información, e contraste, análise, síntese e avaliación crítica da dita información, promovendo o rigor intelectual e integrando a diversidade de coñecementos, crenzas e valores nunha reflexión filosófica de conxunto. - Adoptar unha actitude crítica ante todo intento de xustificación das desigualdades sociais e ante toda discriminación, xa sexa por razón de sexo, etnia, cultura, crenzas ou outras características

1

individuais e sociais. - Coñecer e valorar a capacidade da razón como reguladora e transformadora da acción humana desde os puntos de vista ético, técnico, social e artístico, contribuíndo así a construír unha sociedade máis xusta, democrática e solidaria. - Apreciar os intentos por construír unha sociedade mundial baseada no respecto aos dereitos humanos, na convivencia pacífica e na defensa da natureza. - Consolidar a competencia social e cidadá fundamentando teoricamente o seu sentido, o seu valor e a súa necesidade para exercer unha cidadanía democrática. - Desenvolver unha conciencia cívica, crítica e autónoma, inspirada en criterios universais de xustiza e respectuosa coa diversidade dos pobos e culturas. – Advertir as vantaxes e inconvenientes do actual proceso de globalización, así como do uso das técnicas de comunicación e información, e capacitarse para unha comprensión obxectiva da época actual.

B. OUTROS CONTIDOS CONTIDOS PROCEDIMENTAIS a) Análise dos conceptos fundamentais. b) Uso deses conceptos no discurso oral e escrito. c) Detectar e relacionar a temática filosófica con outras formas de abordar o problema da realidade. d) Transferir o asimilado a situacións cotiáns dos alumnos. e) Reflexionar criticamente, utilizando técnicas de análise das diferentes linguaxes humanas sobre os preconceptos e prexuízos habituais na nosa sociedade sobre os temas tratados. f) Participar en dinámicas de grupo nas que todos os contidos anteriores se expoñan, debatan, contrasten…na busca dun hábito de traballo en equipo. CONTIDOS ACTITUDINAIS f) Valoración da reflexión filosófica como instrumento de análise crítico dos problemas fundamentais do noso tempo. g) Ser conscientes da necesidade de facer explícitos e rigorosos os criterios que rexen as opinións e xuízos de valor. c) Aprecio pola autoconstrución da aprendizaxe. d) Preocupación polo rigor do pensamento e da súa expresión. e) Compromiso cos valores democráticos de convivencia.

C. CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Avaliarase en función das seguintes porcentaxes: a) Parte teórica: 50% Medirase cun exame teórico por avaliación. b) Parte práctica: 30% Medirase pola realización regular de actividades voluntarias. c) Actitude: 20% Medirase polo grao de participación en clase.

D. PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN

1

Nas tres avaliacións, os procedementos para avaliar aos alumnos serán os seguintes: a) Realización dun exame no que terán que responder a varias preguntas: - definición de conceptos filosóficos. - Desenvolvemento de preguntas tema. - Relacionar frases con conceptos do temario. - Razoar a verdade ou falsidade de sentencias filosóficas. - Test de preguntas. - Comentario dun texto. b) Entrega de traballos obrigatorios e voluntarios. - lectura dun libro, recesión, resumos, etc. sobre temas filosóficos. - comentarios de texto. - Traballos de creatividade. - Traballos de investigación. - Traballos de reflexión. - Traballos de crítica. - Traballos de relación interdisciplinar. c) Participación, capacidade crítica e de iniciativa desenvolvida na aula.

E. PLANS DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTE ACTIVIDADES DE RECUPERACIÓN As actividades de recuperación contempladas son as seguintes: a) Para recuperar cada avaliación, a nivel conceptual, un exame de similares características. Terase en conta, en todo caso, a avaliación continua. b) Para recuperar o curso nas probas extraordinarias de setembro, o mesmo tipo de exame escrito. Polas características da materia, non hai alumnos con esta materia pendente.

F- TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS A- 1ª AVALIACIÓN Na primeira avaliación estudaranse os bloques referidos ao saber filosófico e o ser humano.

B- 2º AVALIACIÓN Na segunda avaliación estudaranse os bloques sobre o coñecemento e a realidade.

C- 3ª AVALIACIÓN Na terceira avaliación estudaranse os bloques sobre a sociedade e a acción moral.

G- SECUENCIACIÓN DOS CONTIDOS A materia estrutúrase en torno a catro grandes eixes que ofrecen un marco completo para integrar os problemas filosóficos esenciais. Este marco é sempre dinámico e presenta unha estrutura modular,

1

que o profesor pode empregar de acordo coas súas propias necesidades e coas diversas situacións de aula ás que se enfronta. Por outro lado, convén ter en conta que a estrutura do programa xeral da materia atende moi de preto ás necesidades concretas dun curso escolar, así como á carga horaria desta materia, que posúe un carácter común aos alumnos e ás alumnas de todas as modalidades do Bacharelato. Os catro bloques ou eixes mencionados, que se desenvolven ao longo de trece unidades didácticas, permiten que o programa poida concluírse ao longo dun curso, con criterios realistas de aproveitamento, e ofrecen unha estrutura compacta que evita a innecesaria dispersión de contidos, ao tempo que agrupa de forma racional a gran variedade dos problemas fundamentais que deben abordarse nun curso de iniciación á filosofía. Tras presentar os trazos esenciais do saber filosófico, o primeiro bloque analiza o problema do ser humano, abordando os problemas filosóficos propostos pola antropoloxía física, a antropoloxía cultural e a antropoloxía filosófica propiamente dita, que desembocan no problema das relacións entre a mente e o corpo, e nas concepcións filosóficas do suxeito humano. O segundo bloque aborda os problemas derivados do coñecemento, da linguaxe e da realidade. É aquí onde se abordan os trazos fundamentais da teoría do coñecemento e da reflexión filosófica sobre a linguaxe. Así mesmo, analízase a ciencia como un dos logros esenciais do ser humano, que a filosofía sempre debe ter en conta. Este bloque conclúe co estudo das grandes preguntas da metafísica e coa presentación dos grandes sistemas filosóficos que se desenvolveron na filosofía occidental. O terceiro bloque considera o universo da acción humana e os seus fundamentos éticos. En primeiro lugar, preséntase o universo da acción humana, cunha especial atención ao traballo, á técnica e á creación estética dun universo simbólico. En segundo lugar, descríbense os fundamentos éticos da acción moral, e trátanse aspectos esenciais da filosofía moral. Finalmente, abórdanse os retos fundamentais da ética na sociedade global de comezos do século xxi, que abarcan un amplo espectro problemático, desde a biotecnoloxía e o medio ambiente ata a «ética do coidado». Por último, o cuarto bloque aborda problemas esenciais da filosofía política, que ten en conta a sociedade e a convivencia social como problemas fundamentais. Nun primeiro momento, abórdase a reflexión que a filosofía occidental elaborou sobre o concepto de sociedade, así como as distintas teorías sobre a organización social e o Estado. En segundo lugar, preséntanse os elementos e teorías esenciais que, desde a filosofía política, levan á elaboración filosófica do concepto de cidadanía. E, por último, proponse unha descrición dos temas máis importantes que se propoñen a comezos do século XXI , que introducen problemas novos derivados da nova orde global e da democracia mediática. BLOQUE I. A FILOSOFÍA E O SER HUMANO Unidade 1. A filosofía - O descubrimento da razón - Sempre Grecia: philósophos, un estraño nome - Filosofía, coñecemento e ignorancia - Unha actividade peculiar: os trazos da filosofía - Os grandes temas da filosofía: razón teórica e razón práctica - Un pasado sempre presente: a filosofía e a súa historia Unidade 2. O animal humano: orixe e evolución - As primeiras explicacións da orixe do animal humano

1

- A orixe do animal humano e a teoría da evolución - O lugar do ser humano na natureza: a filoxénese - O proceso de hominización - Os trazos específicos do animal humano: cerebro, linguaxe e cultura - Implicacións filosóficas do evolucionismo Unidade 3. Os espazos do ser humano: natureza, cultura e sociedade - Dúas ideas: natureza e cultura - O ser humano entre a natureza e acultura - Aplicacións da distinción entre natureza e cultura - Dentro e fóra dunha cultura:«emic»/«etic» - A variedade das culturas humanas - A diversidade cultural humana e a convivencia entre culturas - A identidade cultural Unidade 4. A concepción filosófica do ser humano: enigmas e problemas - Corpo e mente: unha relación complexa - O enigma da conciencia - O universo do desexo e da paixón - A morte, un final sempre presente - O ser humano como persoa BLOQUE II. A RAZÓN TEÓRICA: COÑECEMENTO, VERDADE E REALIDADE Unidade 5. Coñecemento, linguaxe e verdade - O proceso de coñecemento: razón e experiencia - A construción individual e social do coñecemento - Coñecemento e linguaxe - O coñecemento e o problema da verdade Unidade 6. O coñecemento científico e a realidade - A ciencia e a pregunta pola natureza - O método científico - A imaxe da realidade na cienciaclásica - As revolucións científicas do século XX - Novos modos de pensar Unidade 7. A pregunta filosófica pola realidade - Máis alá da ciencia: a pregunta filosófica pola realidade - Un saber radical: a metafísica - Os grandes sistemas filosóficos e a interpretación da realidade - A crítica aos grandes sistemas - O problema da relixión e a existencia de Deus BLOQUE III. A RAZÓN PRÁCTICA: ACCIÓN E FILOSOFÍA MO RAL Unidade 8. O universo da acción humana: traballo, técnica e creación de símbolos - A acción humana - O traballo - A técnica - A acción simbólica e a arte - A reflexión filosófica sobre a beleza Unidade 9. Os fundamentos da acción moral: liberdade e responsabilidade - A condición ética do ser humano - Os fundamentos da acción ética - A liberdade, unha esixencia da moralidade - Dúas formas de ética: material e formal - Unha ética para o noso tempo

1

Unidade 10. A ética ante os retos da sociedade actual - Unha ética para un mundo global - A construción dos mínimos de xustiza - Os problemas morais e a mundialización económica: pobreza, exclusión e consumismo - Problemas morais e desenvolvemento científico-tecnolóxico: ecoloxía, bioética e información - A nova sociedade e os seusproblemas morais: o individuoe a pluralidade - Os dereitos humanos eos proxectos éticosdo século XXI

BLOQUE IV. A FILOSOFÍA POLÍTICA: ESTADO, DEMOCRACIA E CIDADANÍA Unidade 11. A organización da sociedade: poder político, Estado e democracia - A vida en sociedade - Teorías sobre a orixe da sociedade - O poder político e o Estado - A reflexión filosófica sobre o Estado Unidade 12. A construción filosófica da cidadanía - A configuración históricada cidadanía - Os problemas do conceptode cidadanía - A cidadanía desde oliberalismo político - O comunitarismo: unha cidadanía identitaria - O republicanismo actual: entre o liberalismo e o comunitarismo - A construción da cidadanía desde a teoría feminista Unidade 13. Democracia mediática e cidadanía global: pensar a sociedade do século XXI - Vivir no século XXI - A mundialización económica - Sociedade global e democracia mediática - O novo escenario político: a democracia global - Epílogo: os retos do presente. Que se pode esperar?

H- METODOLOXÍA DIDÁCTICA A metodoloxía que se propón está, loxicamente, en consonancia cos obxectivos establecidos no marco teórico dun modelo didáctico constructivista. En consecuencia, tratarase de favorecer un modelo de alumno como suxeito activo e un modelo de profesor comprometido coa tarefa docente, pero afastado de reducionismos tecnicistas, artesanais ou moralizantes. A clase maxistral, necesaria e inevitable nas circunstancias académicas actuais, combinarase cos traballos en grupo e os traballos de debate e participación; sempre tendo presente que é a primeira vez que os alumnos se enfrontan á filosofía, e que os tópicos que coñecen ao respecto adoitan ser bastante negativos. A metodoloxía será, en consonancia cos sinalado, a seguinte: a) Enquisa inicial a principio de curso para coñecer as súas expectativas e coñecementos sobre a filosofía e detectar posibles preconceptos erróneos. b) Enquisa previa: por bloques de contidos, facendo referencia a contidos teóricos. c) Técnicas de autoconstrución da aprendizaxe: os alumnos realizarán e consultarán organizadores previos, mapas conceptuais, etc. Insistirase nestes últimos pola importancia que teñen cara unha aprendizaxe significativa. Favorecerase a realización destes mapas tanto individual como colectivamente. d) Recensións individuais nas que o alumno redacte e ordene os seus pensamentos sobre os máis diversos temas, organizando o material do que dispón e usando o principio de proliferación argumental e o perspectivismo antes de facer as conclusións propias.

1

e) Traballos de investigación en grupo sobre temas filosóficos e de actualidade coa finalidade dunha exposición na aula. f) Lectura e comentario de textos filosóficos e non filosóficos para a súa interpretación filosófica. g) Lectura dun libro. Proporanse varios para que escollan un. h) Outras actividades: - cine-fórum: “En busca del fuego”, “Así habló Zaratustra”, “El nombre de la rosa”, etc. - dinámicas de grupo. - Mellora da creatividade. - Traballo coa imaxe. - Remuíño de ideas. Non se utilizará un libro de texto canónico. No caso de que o alumno precisase utilizar algún recomendaríase en función do tema en cuestión.

I- MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS Ver metodoloxía.

K- TRATAMENTOS DOS TEMAS TRANSVERSAIS Nunha concepción integral da educación, os temas transversais son fundamentais para procurar que o alumnado adquira comportamentos responsables na sociedade, respectando as ideas e as crenzas dos demais. Estes temas –chamados transversais porque non corresponden de modo exclusivo a unha única área educativa, senón que están presentes de maneira global nos obxectivos e contidos de todas elas– contribuirán a que a educación dos estudantes se leve a cabo cunha maior unidade de criterio entre todas as materias. Iso pódese conseguir prestando atención, no momento en que se planifican as diversas materias, a aqueles contidos que posúen carácter interdisciplinar. Significado dos contidos transversais Educación para o consumo Propón: - Adquirir esquemas de decisión que consideren todas as alternativas e efectos individuais e sociais do consumo. - Desenvolver un coñecemento dos mecanismos do mercado, así como dos dereitos do consumidor. - Crear unha conciencia crítica ante o consumo. Educación para a saúde Presenta dous tipos de obxectivos: - Desenvolver hábitos de saúde. - Adquirir un coñecemento progresivo do corpo, das súas principais anomalías e enfermidades, e da forma de previlas e curalas. Educación para os dereitos humanos e a paz Persegue: - Preferir a solución dialogada ou consensuada antes có conflito. - Xerar posicións de defensa da paz mediante o coñecemento de persoas e institucións significativas. Educación para a igualdade entre sexos Ten como obxectivos: - Consolidar hábitos non discriminatorios.

1

- Desenvolver a autoestima e a concepción do propio corpo como expresión da personalidade. - Analizar criticamente a realidade e corrixir xuízos sexistas. Educación ambiental Pretende: - Concienciar acerca da deterioración do medio ambiente e das causas que o producen. - Influír nas actitudes que favorecen a conservación do medio ambiente. Educación multicultural Pretende: - Espertar o interese por coñecer outras culturas diferentes. - Desenvolver actitudes de respecto e colaboración con outras culturas. Educación viaria Propón dous obxectivos fundamentais: - Desenvolver condutas e hábitos que melloren a seguridade viaria. - Espertar a sensibilidade ante os accidentes de tráfico e as súas repercusións económicas e sociais. Educación para a convivencia Pretende educar no pluralismo, en dúas direccións: - Favorecer o diálogo como forma de solucionar as discrepancias entre individuos e grupos. - Respectar a autonomía, as formas de pensar e os comportamentos doutros. Educación sexual Os seus obxectivos son: - Consolidar actitudes de naturalidade no tratamento de temas relacionados coa sexualidade. - Adquirir información suficiente e científica de todos os aspectos relativos á sexualidade.

L- ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Iranse decidindo a medida que avance o curso en función das posibilidades e os intereses dos alumnos.

M- MEDIDAS DE ATENCIÓN Á DIVERSIDADE Polas características da Etapa non adoita haber problemas deste tipo. No caso de que houbera tomaríanse as medidas oportunas en función das circunstancias específicas de cada alumno.

1

PROGRAMACIÓN HISTORIA DA FILOSOFÍA

2º BACHARELATO

1

1- OBXECTIVOS Ademais de profundar nos obxectivos xerais reflectidos na materia “Filosofía” de 1º de Bacharelato (ver a programación correspondente), en Filosofía II é necesario readaptalos e integralos cos obxectivos xerais propios desta última materia. Considéranse máis pertinentes os seguintes: g) Coñecer e comprender a problemática filosófica no seu discorrer histórico. h) Valorar as aportacións históricas da filosofía en función do contexto histórico e a súa aplicación práctica. i) Secuenciar a problemática histórica desde o seu plantexamento inicial ata os nosos días. j) Recoñecer as liñas de pensamento nas súas peculiaridades e identificalas, sendo capaces de expoñer con coherencia os problemas suscitados e as solucións aportadas. k) Coñecer e comparar as solucións actuais e a problemática filosófica e científica coas diferentes liñas de pensamento histórico. l) Dominar (obxectivos operativos) unha serie de técnicas funcionais que lle permitan acadar dun xeito racional, crítico e científico os obxectivos xerais antes sinalados (estas técnicas son válidas tamén para a filosofía de 1º de Bacharelato): m. Ler crítica e comprensivamente un libro de filosofía. n. Confeccionar un traballo de recesión no que o alumno vertebre con rigor un texto amplo de filosofía. o. Utilizar unha bibliografía básica de filosofía (fontes, estudios, obras de consulta e lectura…). p. Dominar o comentario de textos de autores e temas do programa da materia, seguindo determinados criterios que se expoñen nos criterios de avaliación. q. Elaborar traballos de investigación e reflexión nos que o alumno estableza criterios de autoavaliación e rigor: ortografía e presentación, coidado da redacción e argumentación, extensión axeitada, temática tratada e pluralidade de enfoques, orixinalidade e compromiso no tratamento, relevancia dos datos utilizados, coherencia na estruturación e distribución dos diferentes elementos, conclusión e críticas relevantes… r. Asunción práctica e consciente de técnicas e normas de debate. s. Analizar con capacidade crítica, tanto por oral como por escrito, os problemas do seu mundo vital, nas súas diferentes proximidades, desde unha perspectiva desmitificadora e detectora de dogmas e prexuízos.

2- CONTIDOS BLOQUE I: A FILOSOFÍA GREGA A- Contidos conceptuais - Do mito ao logos. - Os primeiros filósofos. - Sócrates e os sofistas.

1

- A filosofía de Platón. - A filosofía de Aristóteles. - A filosofía helenística. - A preparación filosófica do cristianismo.

B. Contidos procedimentais (válidos para os catro bloques): c) Elaboración de esquemas conceptuais que permitan integrar os novos temas cos conceptos asimilados polos alumnos no curso anterior. d) Adaptación dos problemas plantexados a fórmulas actuais. e) Lectura directa de textos filosóficos. f) Establecer relacións (mapas conceptuais, cadros cronolóxicos, análises sincrónicos e diacrónicos…) entre os filósofos e a problemática da súa época. g) Uso de diversas e plurais fontes de información. h) Elaboración dun diario de valoracións persoais.

C. Contidos actitudinais (válidos para os catro bloques) d) Aprecio da dimensión teórica e abstracta do ser humano. e) Interese pola capacidade de reflexión e análise racional, tanto desde a perspectiva do saber polo saber, como desde un interese práctico de comprender a situación persoal nun mundo complexo. f) Gusto pola lectura de obras filosóficas. g) Valoración da capacidade cognoscitiva e de diálogo. h) Aprecio pola precisión conceptual e terminolóxica. i) Preocupación por entender a influencia do pasado no presente e das ideas nos feitos.

BLOQUE II: A FILOSOFÍA MEDIEVAL E RENACENTISTA A- Contidos conceptuais a) O problema razón / fe. Filosofía grega e cristianismo. b) A filosofía de Santo Agostiño de Hipona. c) A filosofía de Santo Tomás de Aquino. d) Ockham e a decadencia da Escolástica. e) Maquiavelo e o realismo político. f) Francis Bacon e a metodoloxía científica.

B- Contidos procedimentais (ver bloque I) C- Contidos actitudinais (ver bloque I) BLOQUE III: A FILOSOFÍA MODERNA A- Contidos conceptuais c) A revolución científica. Galileo e Newton. d) Descartes e o racionalismo. e) Spinoza e o monismo panteísta. f) Locke e o empirismo. g) O empirismo de Hume. h) Rousseau e a ilustración francesa. i) A ilustración. A filosofía de Kant.

B- Contidos procedimentais (ver bloque I) C- Contidos actitudinais (ver bloque II) BLOQUE IV: A FILOSOFÍA CONTEMPORÁNEA A- Contidos conceptuais a) O século XIX. Historia, sociedade e ciencia.

1

b) Nietzsche e o vitalismo. c) O utilitarismo de Mill. d) O marxismo. e) O século XX. Historia, sociedade e ciencia. f) Wittgenstein e a filosofía da linguaxe. g) Heidegger e a metafísica tradicional. h) O raciovitalismo de Ortega. i) A teoría crítica. Habermas e Marcuse. k) A filosofía actual. Perspectivas e interdisciplinariedade.

B- Contidos procidementais (ver bloque I). C- Contidos actitudinais (ver bloque I) 3- CONTIDOS MÍNIMOS A- OBXECTIVOS MÍNIMOS a) Coñecer distintivamente os períodos en que se divide a historia da filosofía. b) Comprender os problemas filosóficos fundamentais. c) Aprender a comentar textos filosóficos. d) Ser quen de manter un discurso ou diálogo oral sobre a problemática filosófica. e) Relacionar a problemática filosófica coa problemática actual.

B- CONTIDOS MÍNIMOS E- O paso do mito ao logos. F- Aportacións dos primeiros filósofos. G- A filosofía de Platón. H- A filosofía de Aristóteles. I- Cristianismo e filosofía. J- A filosofía de Tomás de Aquino. K- O humanismo renacentista. L- A revolución científica. M- O racionalismo. Descartes. N- O empirismo. Hume. O- A ilustración. Kant. P- A filosofía do s. XIX. Visión panorámica. Q- O marxismo. R- Nietzsche e o vitalismo. S- A filosofía do s. XX. Visión panorámica. T- A escola de Francfurt.

C- CRITERIOS DE AVALIACIÓN MÍNIMOS a) Dominio do comentario de texto. b) Elaboración dun discurso, oral e escrito, de carácter filosófico. c) Uso de técnicas filosóficas de participación .

4-CRITERIOS DE AVALIACIÓN

1

A- PRINCIPIOS Os mesmos que na Filosofía de 1º de Bacharelato.

B- CRITERIOS DE AVALIACIÓN Utilizaranse criterios similares aos establecidos para Filosofía de 1º, tendo en conta a especificidade deste curso, os diferentes graos de madurez dos alumnos e as lóxicas diferenciais e psicoevolutivas dos alumnos. É evidente que este curso está mediatizado pola proba de selectividade, polo que os criterios de avaliación están condicionados cos criterios establecidos polo grupo LOGSE para a citada proba. En consecuencia, os criterios serán os seguintes: a) Grao de dominio do comentario de texto, en relación os diferentes tipos de contidos. Terase en conta: t. a claridade de pensamento. u. a coherencia de ideas. v. o grao axeitado de desenvolvemento e explicitación. w. A corrección gramatical. x. O axuste e precisión dos feitos históricos. y. A relevancia dos tópicos máis relevantes. z. A habilidade para captar os principios xerais, ilustrada cos axeitados exemplos concretos. aa. A capacidade de análise semántica. bb. A capacidade de contextualizar e argumentar. cc. A reflexión crítica. b) A participación nas clases. c) A calidade da recesión dun libro filosófico, utilizando os criterios sinalados nos obxectivos operativos. Consecuentemente, o dominio do comentario de texto vai ter un peso específico maior na nota final, pero sempre desde a perspectiva de que non é o único medio válido para medir a capacidade filosófica dos alumnos.

5- CRITERIOS DE CUALIFICACIÓN Polas limitacións impostas polas probas PAUU, avaliarase en función das seguintes porcentaxes: a) Parte teórica: 45% b) Parte práctica: 45% Esas dúas partes están, evidentemente, integradas no COMENTARIO DE TEXTO, base fundamental da avaliación neste curso. Polas peculiaridades da proba, non hai forma de separalas á hora da valoración. É dicir, o exame contará un 90 % c) Actitudes: 10%

6- PROCEDEMENTOS DE AVALIACIÓN A- Realizarase unha proba escrita, como mínimo, por avaliación. Esta proba consistirá: a) Lectura comprensiva dun texto filosófico. b) Comentario de texto. c) Varias preguntas conceptuais sobre os temas desenvolvidos na avaliación. Opcional. B- Os alumnos terán a posibilidade de facer traballos voluntarios de investigación e

1

profundización sobre os diferentes aspectos do temario.

7- PLANS DE TRABALLO PARA A SUPERACIÓN DA MATERIA PENDENTE Aqueles alumnos que teñan a Filosofía I realizarán unha proba final escrita. Poderán complementar a nota desa proba con actividades voluntarias escritas ao longo do curso, en función das lagoas detectadas no curso anterior.

8-TEMPORALIZACIÓN DOS CONTIDOS A- PRIMEIRA AVALIACIÓN Na primeira avaliación estudarase a filosofía grega e medieval.

B- SEGUNDA AVALIACIÓN Na segunda avaliación estudarase a filosofía renacentista e moderna.

C- TERCEIRA AVALIACIÓN Na terceira avaliación estudarase a filosofía contemporánea.

9- SECUENCIACIÓN DO CONTIDOS Bloque 1 F) Do mito ao logos. G) Os primeiros filósofos. H) Sócrates e os sofistas. I) A filosofía de Platón. J) A filosofía de Aristóteles. K) A filosofía helenística. L) A preparación filosófica do cristianismo. Bloque 2 d) O problema razón / fe. Filosofía grega e cristianismo. e) A filosofía de Santo Agostiño de Hipona. f) A filosofía de Santo Tomás de Aquino. g) Ockham e a decadencia da Escolástica. h) Maquiavelo e o realismo político. i) Francis Bacon e a metodoloxía científica. Bloque 3 b) A revolución científica. Galileo e Newton. c) Descartes e o racionalismo. d) Spinoza e o monismo panteísta. e) Locke e o empirismo.

1

f) O empirismo de Hume. g) Rousseau e a ilustración francesa. h) A ilustración. A filosofía de Kant. Bloque 4 a) O século XIX. Historia, sociedade e ciencia. b) Nietzsche e o vitalismo. c) O utilitarismo de Mill. d) O marxismo. e) O século XX. Historia, sociedade e ciencia. f) Wittgenstein e a filosofía da linguaxe. g) Heidegger e a metafísica tradicional. h) O raciovitalismo de Ortega. i) A teoría crítica. Habermas e Marcuse. k) A filosofía actual. Perspectivas e interdisciplinariedade.

10- METODOLOXÍA DIDÁCTICA Respecto ás pautas xerais e criterios metodolóxicos, séguense as da Filosofía de 1º de Bacharelato. Todas as actividades alí sinaladas son, en principio, aplicables a Filosofía II. Convén polo tanto, nun primeiro momento, avaliar o grao de dominio que os alumnos presentan sobre os procedementos traballados en 1º. Utilizarase nese senso un comentario de texto guiado, así como unha enquisa funcional na que os alumnos poidan cumprimentar as capacidades asimiladas. Neste senso, podemos considerar clave coñecer o dominio que os alumnos presentan respecto aos mapas conceptuais, os organizadores previos e, sobre todo, a lectura comprensiva e o comentario de textos. Tamén hai que ter en conta que a selectividade condiciona a metodoloxía, así como o feito, claramente negativo, de que este curso a Filosofía II só teña unha carga lectiva de 3 horas semanais e comecemos o curso con ampliación de temario e falta de orientacións precisas sobre a nova proba de selectividade. Neste senso a metodoloxía centrarase no comentario de textos. Na medida que os condicionantes anteriores o permitan, respecto á Filosofía I, as novidades metodolóxicas son: a) Lectura voluntaria dun libro de carácter filosófico durante o curso. Vanse a propoñer: dd. El mundo de Sofía, de Jostein Gäarder. ee. Sólo sé que no sé nada, de M. Güell e Joseph Múñoz. b) Lectura públicas, comprensivas, dos textos máis significativos dos filósofos estudados. c) Elaboración de fichas nas que aparezan os problemas e solucións da Filosofía, tanto no seu desenvolvemento histórico como na relación coa problemática actual. d) Comentarios de textos dos filósofos estudados, incidindo nos criterios de avaliación que propón o grupo LOGSE. e) Outras actividades, en función da disposición dos alumnos a realizalas fóra das horas lectivas: cine forum, conferencias, traballos monográficos, debates multidisciplinares… LIBRO DE TEXTO Tampouco nesta materia se propón un libro de texto obrigatorio, aínda que, polas características do curso (ritmo de traballo, sobre todo) pode que se faga necesario, nalgún caso, que os alumnos contrasten e consulten algunha libro de texto. Recoméndanse os libros das editoriais S.M., Anaya e Mc Graw Hill.

1

11- MATERIAIS E RECURSOS DIDÁCTICOS Ver metodoloxía.

12- TRATAMENTO DOS TEMAS TRANSVERSAIS Tendo en conta as puntualizacións feita neste mesmo apartado na programación de Filosofía I, consideramos oportuno incorporar os contidos transversais a esta materia do seguinte xeito: r) Filosofía grega: educación para a igualdade, educación moral. s) Filosofía medieval e renacentista: educación moral, educación para a igualdade, educación para a paz. t) Filosofía moderna: educación para a igualdade, educación para a paz, educación para o consumo, educación ambiental, educación para a saúde. u) Filosofía contemporánea: os mesmos que na filosofía moderna.

13- ACTIVIDADES COMPLEMENTARIAS E EXTRAESCOLARES Decidiranse en función da marcha do curso se aparecen actividades que se consideren interesantes para o alumnado.

14- MEDIDAS DE ATENCIÓNÁ DIVERSIDADE Non adoitan darse problemas deste tipo. No caso de que se produciren, trataranse de forma específica en base á lexislación vixente. Obradoiro Santillana lana

1

OUTROS ASPECTOS RELEVANTES DA PROGRAMACIÓN

DE CARÁCTER NOVIDOSO

F) Tratamento de fomento da lectura, así como das TIC.

Tamén consideramos oportuno integrar como ferramentas fundamentais para a implementación do

Proxecto Lector aos medios de comunicación de masas e as novas tecnoloxías da información, e, en

xeral, recursos (DVDs., fotografías, textos publicitarios…) que susciten entre o alumnado un

intercambio de criterios, a discusión de enfoques, e, en definitiva, o desenvolvemento do espírito

crítico, procurando na medida do posible fuxir dunha lectura rutinaria e formalista; por iso, para

traballar a capacitación do alumnado en ditas competencias básicas, adicaremos:

- Quince minutos semanais en lº de E.S.O.

- Quince minutos semanais en 2.º de ESO;

- quince en 3º E.S.O.

- dez en 4.º;

- dez en 1.º de Bacharelato;

- dez en 2.º de Bacharelato

Todos eses recursos aparecen explicitados na programación de cada unha das materias dependentes deste departamento.

PLAN LECTOR

O fracaso escolar débese en parte á deficiente comprensión lectora dos alumnos/as. O Plan lector trata de corrixir ese problema. O Departamento de Filosofía elabora un Plan Lector específico dentro da programación e orientado aos cursos de Secundaria. Implica: asactividade diaria de práctica lectora na aula sobre o propio libro de texto, con actividades de lectura en voz alta, comentario de textos, etc. Lectura obrigatoria de textos non específicos da materia pero relacionados coas diferentes temáticas. Libros con valores literarios e motivantes tanto estilística como temáticamente. Búscase sobre todo a mellora da lectura comprensiva. Lectura en voz alta e o debate en grupo. Procurarase facilitar o acceso a páxinas web que fomenten a lectura na ESO e Bacharelato, así como aos libros da biblioteca do Centro relacionados coa materia.

A INTEGRACIÓN DAS TICs

1

Buscarase familiarizalos coa lectura de publicacións dixitais e consulta de fontes electrónicas. Faise imprescindible a familiarización do alumnado co manexo e lectura de publicacións dixitais e coa consulta de fontes de información electrónicas en todas as áreas do currículo. Os tipos de actividades que se lles poden propor son moi variadas e poden orientarse ás tres fases do tratamento da información:

Consultar información electrónica. Por exemplo, consultar enciclopedias dixitais; ler e comparar varias edicións dixitais de xornais; buscar páxinas web dun tema concreto e seleccionar as máis interesantes; buscar nos catálogos de bibliotecas existentes na rede; buscar textos literarios na rede, etc.

Os alumnos poden difundir os seus textos e traballos xa sexa en papel ou en formato dixital, mediante presentacións, edición de páxinas web, blogs, etc.

Tamén internet debe ter un papel preponderante. Pode ser considerado como un recurso máis entre os que ofrece unha biblioteca. Pero é un recurso moi especial, xa que constitúe unha especie de biblioteca anexa, aínda que virtual e inmaterial. Para facer un uso eficaz dunha biblioteca, xa sexa real ou virtual, debemos procurar que os alumnos: Coñezan a biblioteca, o seu espazo e a súa organización. Coñezan os seus recursos. Saiban localizar os documentos utilizando plans de clasificación e catálogos. Saiban seleccionar documentos segundo varios criterios (gusto persoal, intereses, obxectivos de lectura, dificultade, rigor, calidade, fiabilidade, etc.) Saiban usar cada unha das fontes de información que ofrece a biblioteca e localizar información en cada unha delas. Saiban extraer información dos documentos seleccionados. Saiban realizar un traballo de investigación. Saiban comunicar aos demais os resultados da súa investigación. Partindo destas habilidades, podemos definir unha serie de contidos básicos á hora de traballar con Internet. Moitos destes contidos poden e deben ser abordados desde todas as áreas e organízanse ao redor de cinco bloques:

Coñecer a rede Internet.

Coñecer os documentos máis frecuentes na rede.

Buscar información no conxunto da rede.

Facer traballos de investigación utilizando documentos da rede.

Seleccionar información de calidade na rede.

G) Avaliación da programación

É imprescindible avaliar a programación mediante un proceso continuo de feedback e retroalimentación. Non se pode agardar a final de curso para saber se se conseguen os obxectivos marcados ou se o programado leva dentro carencias estructurais ou parciais. Débese facer un seguimento dos cursos para avaliar o grao de acerto na impartición dos mesmos. É dicir, compróbase se a programación se leva a cabo segundo a forma prevista, se os métodos docentes están sendo efectivos, se os alumnos/as se implican ou non no desenvolvemento das sesións, se xorden incidencias dignas de mencións, se o docente está actuando de xeito eficiente. Avalíase para tomar decisións mentres se están impartindo os cursos ou para tomar medidas que entrarán en vigor cando se impartan de novo. O punto de mira está en saír ao paso das discrepancias entre o prantexado e o que está ocorrendo. Ao traveso da avaliación contrólase e documéntase o que ocorre na aula, lévanse a cabo investigacións para determinar o grao de idoneidade de métodos e enfoques docentes alternativos, foméntase o adestramento e capacitación profesional dos docentes detectando carencias a emendar. Ademais de saber que ocorreu procurarase verificar a consecución dos obxectivos específicos de cada sesión, constatar se van producíndose cambios ao ritmo esperado, introducir melloras tras sopesar con detemento os feitos que estean documentados.

1

As reunións de departamento son un punto clave nese aspecto.

Tamén as sesións de avaliación deben servir como referente .

Outra información que non debe desprezarse é a comunicación co titor de cada un dos grupos.

Os propios alumnos poden tamén aportar criterios non vinculantes sobre diferentes aspectos. Deben saber e coñecer a programación como unha folla de ruta e poder opinar sobre o grao de cumprimento e satisfacción que xenera nas súas destrezas e competencias básicas.

Con todos eses elementos, o profesor debe estar en disposición de avaliar correctamente a avaliación e favorecer os cambios que considere pertinentes.

H) Plan de mellora dos resultados do centro

Este é o meu CUARTO curso no centro. Ao parecer, os resultados académicos do centro están por riba, en canto a fracaso escolar, da media da bisbarra. O departamento de Filosofía considera que os resultados deste departamento axústanse á realidase socio académica dos alumnos. O índice de aprobados é alto, e non se detecta ese problema de fracaso escolar en canto tendencia ao longo do tempo nas diferentes materias deste departamento. Moito menos na ESO. A materia ÉTICA, que se imparte en 4º ESO, ronda o 90 por cento de aprobados. En canto a Educación para a Cidadanía, de 2º da ESO o nivel de aprobados superou tamén o 90 por cento. Consecuentemente, en canto á responsabilidade interna do departamento, o problema da mellora dos resultados non se suscita en canto a algo excepcional senón en canto á dinámica propia dunha programación didáctica.

O Xefe de Departamento

José Carou Rey

Documents

· * As programacións didácticas do departamento de Filosofía do I.E.S. Espiñeira inclúen os seguintes elementos: a) Introdución e contextualización. b) Contribución ao desen