คมอ

ปรบเป

ลยนพ

ฤตกรรมใน

คลนก N

CD คณ

ภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD

คณภาพ

กลมโรคไมตดตอเรอรง สำานกโรคไมตดตอ

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

โทรศพท 02-590-3987 โทรสาร 02-590-3988

¹Â»ÅÕèàºÑûÁÃáԵľDCN ¡Ô¹ÔŤ¹ã

Àҳؤ ¾

¤‹ÙÁ×Í

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพทปรกษา นายแพทยโสภณเมฆธนแพทยหญงสพตราศรวนชชากรนายแพทยวศษฎประสทธศรกลดร.นายแพทยภานวฒนปานเกต

บรรณาธการแพทยหญงจรพรคงประเสรฐนางสาวธดารตนอภญญา

คณะผนพนธบทนำ� : คว�มสำ�คญของก�รปรบเปลยนพฤตกรรมสขภ�พในคลนกแพทยหญงจรพรคงประเสรฐสำานกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค บทท 1 : คลนก NCD คณภ�พตอก�รปรบเปลยนพฤตกรรมดร.นายแพทยภานวฒนปานเกตสำานกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค บทท 2 : แนวคดก�รปรบเปลยนพฤตกรรมสขภ�พนายแพทยประเวชตนตพวฒนกลกรมสขภาพจต บทท 3 : ก�รปรบพฤตกรรมก�รบรโภคและก�รออกกำ�ลงก�ยเชอมโยงกบคลนกไรพง (DPAC)กองออกกำาลงกายเพอสขภาพกรมอนามย บทท 4 : ก�รปรบพฤตกรรม เพอลดก�รบรโภคเครองดมแอลกอฮอลสรกลวงษสรโสภาคยและคณะกลมยทธศาสตรและพฒนาองคกรสำานกงานคณะกรรมการควบคมเครองดมแอลกอฮอลกรมควบคมโรค บทท 5 : ก�รปรบพฤตกรรม เพอลดก�รบรโภคผลตภณฑย�สบฐตพรกนวหคและคณะสำานกควบคมการบรโภคยาสบกรมควบคมโรค บทท 6 : ก�รปรบพฤตกรรม เพอลดภ�วะเครยดและซมเศร� คณอรวรรณดวงจนทรและคณะสำานกสงแสรมและพฒนาสขภาพจตกรมสขภาพจตบทท 7 : แบบอย�งคว�มสำ�เรจในก�รดำ�เนนง�นนางสาวธดารตนอภญญาสำานกโรคไมตดตอกรมควบคมโรค

สำ�นกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค แพทยหญงสมณวชรสนธ ภกดพนจนางอจฉรา อาบสวรรณนางสาวนชร

จดทำาโดยกลมโรคไมตดตอเรอรงสำานกโรคไมตดตอกรมควบคมโรคกระทรวงสาธารณสขโทรศพท02-5903987โทรสาร02-590-3988พมพครงท1มนาคม255825,000เลมพมพท โรงพมพชมนมสหกรณการเกษตรแหงประเทศไทยจำากด

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพฉบบน กรมควบคมโรคไดพฒนาขน โดยมวตถประสงคเพอใหบคลากรทางดานสขภาพทปฏบตงานการดำาเนน ณ หนวยบรการ ใชเปนแนวปฏบตในการสงเสรมการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอปองกนโรคไมตดตอเรอรงในผใชบรการทงกลมเสยงและกลมปวยทชดเจนและเปนมาตรฐานเดยวกน

สำาเรจลงไดดวยความกรณาของคณะผนพนธคณะทปรกษาและเจาหนาทจากโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบลดงรายนามตอไปน๑.นางกฤษณาฤทธศรพยาบาลวชาชพชำานาญการโรงพยาบาลเสนาจงหวดพระนครศรอยธยา๒.นางอาภสราเอยมสำาอางพยาบาลวชาชพชำานาญการรพ.สต.วงไกเถอนจงหวดชยนาท๓.นางอรณกำาเนดมณพยาบาลวชาชพชำานาญการโรงพยาบาลพระนงเกลาจงหวดนนทบร๔.นางสาวน ำ�ผงดวงทองนกวชาการสาธารณสขรพ.สต.จงหวดชยนาทจงหวดสมทรปราการ๕.นางสาวบญทวบญไทยนกวชาการสาธารณสขรพ.สต.จงหวดชยนาทจงหวดสมทรปราการ

บรรณาธการและคณะหวงวา คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCDคณภาพ จะเปนประโยชนตอบคลากรสาธารณสขในสถานบรการทกระดบ เพอใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงคอบหร, สรา,การออกกำาลงกาย,การบรโภคและเครยดซมเศราของผมารบบรการในสถานบรการใหบคลากรสาธารณสขตอไป

คณะผจดทำา

กตตกรรมประกาศ

ปจจบนทวโลกใหความสำาคญกบการจดการโรคไมตดตอเร อรงมากขน

เนองจากสภาวะความเปนอยและวถชวตทเปลยนไป ทำาใหผปวยกลมนมจำานวนเพมมาก

โดยเฉพาะใน4โรคสำาคญคอโรคหวใจและหลอดเลอด(CVD),โรคเบาหวาน,โรคมะเรง

และโรคทางเดนหายใจเรอรงเปน 4 โรคไมตดตอสำาคญทเปนภยเงยบคราชวตประชากร

ทวโลกถงรอยละ85ของการเสยชวตจากกลมโรคไมตดตอทงหมด

โดยเฉพาะภาวะความดนโลหตสงนนไมเพยงแตนำาไปสทง4โรคไมตดตอ

ทกลาวมานน แตยงเปนสาเหตสำาคญของการเกดโรคไตเรอรง (Chronic kidney

disease: CKD) โดยรอยละ 40 ของผปวยเบาหวาน และ รอยละ 20 ของผปวย

ความดนโลหตสง มโอกาสเกดไตเรอรงไดในอนาคตตอไป และยงมรายงานวาทวโลก

มผทมความดนโลหตสงมากถงกวา 1,000 ลานคนโดย 2 ใน 3 เปนประชากร

ในประเทศกำาลงพฒนาและไดคาดการณวาในปพ.ศ.2568 (ค.ศ. 2025) ประชากรวย

ผใหญทวทงโลกจะปวยเปนโรคความดนโลหตสง1.56พนลานคน

เบาหวานเปนโรคเรอรงทเปนปญหาสาธารณสขทวโลกรวมทงประเทศไทย

เนองจากมความชกและอบตการณของโรคเพมสงขนอยางตอเนอง จากการประเมน

สถานการณผปวยเบาหวานของสหพนธเบาหวานนานาชาต (InternationalDiabetes

Federation: IDF, 2011) พบวา มผปวยเบาหวานทวโลกในป พ.ศ. 2553 จำานวน

366 ลานคน หรอประมาณ รอยละ 8.3 ของประชากรวยผใหญทวโลก มผเสยชวต

จากโรคเบาหวานถง 4.6 ลานคน และคาดวาจะมผปวยเพมขนเปน 552 ลานคนใน

ปพ.ศ.2573ซงหมายถงมมากกวา3คนทถกวนจฉยวาเปนโรคเบาหวานในทกๆ

10วนาทสำาหรบประเทศไทยพบวาอตราปวยดวยโรคเบาหวานไดเพมขนจาก277.7

ตอประชากรแสนคนในปพ.ศ.2544เปน954.2ตอประชากรแสนคนในปพ.ศ.2553

หรอเพมขนประมาณ3.4เทา

และโรคเบาหวานและความดนโลหตสงนอกจากเปนสาเหตการตายทสำาคญ

ยงเปนสาเหตในการเกดภาวะแทรกซอนทเกดขนตามระบบตางๆของรางกายทสำาคญ

ไดแกหลอดเลอดสมองและหวใจตาไตและเทา

คำ�นำ�

การดำาเนนการปองกนจงเปนสงสำาคญททกคนตองตระหนกโดยเฉพาะ

บคลากรทาง ดานสขภาพทปฏบตงานการดำาเนนณหนวยบรการ ทจะตองดำาเนนการ

ปองกนโรคไมตดตอเรอรง ดวยการปรบเปลยนใหมพฤตกรรมทเหมาะสม แตจาก

การดำาเนนงานทผานมาพบวา รปแบบการสงเสรมการปรบเปลยนพฤตกรรมสวนใหญ

เปนเพยงการใหสขศกษาหรอคำาแนะนำา และการจดบรการใหเหมาะสมกบแตละบคคล

รวมทงยงไมมคมอแนวปฏบตในการสงเสรมการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอปองกน

โรคไมตดตอเรอรงในผใชบรการทงกลมเสยงและกลมปวยทชดเจนและเปนมาตรฐาน

เดยวกน จงทำาใหผใชบรการทงกลมเสยงและกลมปวยยงคงมพฤตกรรมทเสยงตอ

การเกดตอโรคไมตดตอเรอรง การปองกนดวยการปรบเปลยนใหมพฤตกรรมทเหมาะสม

จงเปนสงสำาคญทบคลากรทางดานสขภาพตองตระหนกและใหความสำาคญ

“คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ”ฉบบนกระทรวงสาธารณสข

โดยกรมควบคมโรค กรมอนามย และ กรมสขภาพจต ไดบรณาการงานปองกน

ควบคมโรคไมตดตอเรอรงเพอกลมเสยงและกลมปวย เพอบคลากรสาธารณสขใน

สถานบรการทกระดบใชในการปรบเปลยนพฤตกรรมเสยงคอบหร,สรา,การออกกำาลงกาย,

การบรโภคเครยดและซมเศราของผมารบบรการในสถานบรการใหบคลากรสาธารณสข

ตอไป

คณะผจดทำา

กมภาพนธ2558

บทนำ� ความสำาคญของการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพในคลนก

•พฤตกรรมสขภาพกบโรคไมตดตอ

•คนไทยพฤตกรรมเสยงสขภาพมากนอยแคไหน

•ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพความยากทตองเรงปฏบต

บทท 1คลนกNCDคณภาพตอการปรบเปลยนพฤตกรรม

•องคประกอบของคลนกNCDคณภาพ

•การปรบระบบบรการในคลนกNCDคณภาพ

•แนวทางการพฒนาเพอสนบสนนการปรบเปลยนพฤตกรรม

ในคลนกNCDคณภาพ

บทท 2แนวคดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

•ธรรมชาตของคนสงผลตอพฤตกรรมสขภาพ

•ธรรมชาตพฤตกรรมคน

•ธรรมชาตของแรงจงใจ

•การควบคมตวเอง

•ขอคดเกยวกบการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของคน

•ตวอยางขอคำาถามในการประเมนเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม

และขนตอนในการบรหาร

•ขอคดการใหคำาปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ

บทท 3การปรบพฤตกรรมการบรโภคและการออกกำาลงกายเชอมโยงกบ

คลนกไรพง(DPAC)

•ขนตอนการดำาเนนงานคลนกไรพง(DPAC)

•เครองมอและอปกรณสนบสนนในการปรบเปลยนพฤตกรรม

การบรโภคและการออกกำาลงกาย

สารบญ

10

10

11

13

14

14

15

20

22

22

22

25

26

26

28

29

34

34

37

39

39

40

43

44

45

47

47

47

50

51

53

53

55

57

68

71

72

75

77

บทท 4การปรบพฤตกรรมเพอลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอล

•ขนตอนการดำาเนนงานเพอลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอล

•กลมเปาหมายหลกในการประเมนเพอลดการบรโภคเครองดม

แอลกอฮอล

บทท 5การปรบพฤตกรรมเพอลดการบรโภคผลตภณฑยาสบ

•รายละเอยดขนตอนการปฏบตงาน

•เทคนคการปรบเปลยนพฤตกรรมดวย5A

บทท 6การปรบพฤตกรรมเพอลดภาวะเครยดและซมเศรา

•การปรบพฤตกรรมลดภาวะเครยดและซมเศรา

•เครองมอทางดานสขภาพจตเพอใชใหบรการในคลนกโรคเรอรง

•คำาแนะนำาหลงการประเมนความเครยด(ST-5)

•คำาแนะนำาหลงการประเมนความรนแรงของโรคซมเศรา

ดวยแบบประเมนโรคซมเศรา9คำาถาม(9Q)

บทท 7แบบอยางความสำาเรจในการดำาเนนการปรบพฤตกรรมรายบคคล

•การปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภค“เมอพอครวจอมเคม

ลดเคมและความดนสำาเรจ”

•การปรบเปลยนพฤตกรรมการเลกบหร

ภ�คผนวก

•ตวอยางขนตอนบรการเพอปรบพฤตกรรมสขภาพการจดบรการ

รายบคคลและรายกลมในกรณศกษาโรคเบาหวาน

•แบบประเมนในการดำาเนนงานคลนกDPAC

•แบบประเมนภาวะโภชนาการกองโภชนาการกรมอนามย

•แบบประเมนในการดำาเนนงานเพอบำาบดการตดสรา

•แบบประเมนในการดำาเนนงานคลนกอดบหร

•เครองมอทางดานสขภาพจตเพอใชในคลนกโรคเรอรง

ส�รบญแผนภ�พ

หนา

แผนภาพท1แสดงความสมพนธการเปลยนแปลงตามรปแบบ4x4x410

Modelธรรมชาตของโรคไมตดตอ

แผนภาพท2กรอบแนวคดการพฒนาคลนกNCDคณภาพ14

แผนภาพท3แสดงความเชอมโยงของคลนกบรการในการปรบระบบและ15

กระบวนการบรการ

แผนภาพท4แสดงความสมพนธระหวางธรรมชาตพฤตกรรมคนกบวงจร24

ความเคยชน

แผนภาพท5แสดงขนตอนการการใหคำาปรกษาดานอาหารและโภชนาการ35

แผนภาพท6แสดงขนตอนการการใหคำาปรกษาดานการออกกำาลงกาย38

แผนภาพท7แสดงแนวทางการประเมนและใหบรการผมปญหาการดม40

แอลกอฮอล

แผนภาพท8แสดงแนวทางประเมนปญหาสขภาพจตในผมารบบรการ48

คลนกโรคไมตดตอแบบท1

แผนภาพท9แสดงแนวทางประเมนปญหาสขภาพจตในผมารบบรการ49

คลนกโรคไมตดตอแบบท2

สารบญตาราง

หนา

ตารางท1แสดงระดบความเสยงจากการประเมนดวย41

แบบประเมนปญหาการดมสรา

AUDIT(AlcoholUseDisordersIdentificationTest)

ตารางท2แสดงกรอบแนวทางการปฏบตงานการใหบรการบำาบดผเสพยาสบ43

ตารางท3แนวทางการดำาเนนการดวยเทคนด5A(A1-A5) 45

10 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ความสำาคญของการปรบเปลยนพฤตกรรม

สขภาพในคลนกบทนำ

พฤตกรรมสขภาพกบโรคไมตดตอ โรคไมตดตอทส�าคญ 4 กลมหลก ไดแก โรคเบาหวาน โรคหวใจ และหลอดเลอด โรคมะเรง และโรคปอดเรอรง เปนปญหาวกฤตของสงคมโลกและประเทศไทย ทงปญหาสขภาพ ปญหาเศรษฐกจและสงคม สงผลกระทบ ตอคณภาพชวตของผปวย ครอบครว และสงคม กลมโรคหลกดงกลาวเปนผลมาจาก “4 พฤตกรรมเสยงหลก”ไดแก การสบบหร การบรโภคเครองดมทมแอลกอฮอล การมกจกรรมทางกายทไมเพยงพอ และ พฤตกรรมการบรโภคอาหารทไมเหมาะสม และ “4 การเปลยนแปลงทางสรรวทยา” ไดแก ภาวะความดนโลหตสง ภาวะน�าตาลในเลอดสง ภาวะไขมนในเลอดผดปกต และภาวะน�าหนกเกน/โรคอวน แผนภาพท 1 แผนภาพท 1 แสดงความสมพนธการเปลยนแปลง ตามรปแบบ 4 x 4 x 4

ขอมลจากองคการอนามยโลก พบวา 80% ของโรคหวใจ โรคเบาหวานประเภทท 2 และมากกวา 40% ของโรคมะเรงสามารถปองกนไดดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ เชน การเลกสบบหร การไมดมแอลกอฮอล การมกจกรรมทางกายทเพยงพอ และการรบประทานอาหารอยางเหมาะสม การศกษาของ UKPDS (UK Prospective Diabetes Study) ในปค.ศ.2000 ถงผลประโยชนทไดรบจากการปรบพฤตกรรมรายบคคลตอการควบคมโรค พบวา

พฤตกรรมทส�าคญ 4ปจจย

1. การสบบหร

2. การดมเครองดมแอลกอฮอล

3. พฤตกรรมการบรโภคอาหารท

ไมเหมาะสม

4. การมกจกรรมทางกายทไม

เพยงพอ

การเปลยนแปลงทส�าคญ 4 อยาง

1. ภาวะความดนโลหตสง

2. ภาวะน�าหนกเกน/โรคอวน

3. ภาวะน�าตาลในเลอดสง

4. ภาวะไขมนในเลอดสง

โรคไมตดตอส�าคญ 4โรค

1. โรคหวใจและหลอดเลอด

2. โรคมะเรง

3. โรคเบาหวาน

4. โรคปอดอดกนเรอรง

11คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทนำา

สามารถลดการเกดโรคเบาหวานในกลมผทมความเสยงสงไดถงรอยละ 35-58 ซงลดไดดกวาเมอเทยบกบการใชยา metformin สงผลใหผปวยเบาหวาน ควบคมคาระดบน�าตาลในเลอดและคาความ ดนโลหตไดดขน ทก 1 HbA

1C ทลดลง ท�าใหลดภาวะแทรกซอนทเกดขนตอ

หลอดเลอดแดงเลก (เชน ตา ไต) ลงรอยละ 37 ลดการเกดโรคหวใจ ขาดเลอดและหลอดเลอดสมองถงรอยละ 14 และ 12 ตามล�าดบ ผทมความดนโลหตสงมากกวา 130/80 มม.ปรอทรวมดวย พบวา ความดนโลหตทลดลง 10 มม.ปรอท สงผลใหลดภาวะแทรกซอน ทงหลอดเลอดแดงใหญและเลกรอยละ 35 คนไทย พฤตกรรมเสยงสขภาพ มากนอยแคไหน - การบรโภคอาหารไมเหมาะสม มพฤตกรรมทนยมทานอาหารนอกบาน การบรโภคอาหารทมพลงงานสง อาหารจานดวน อาหารส�าเรจรป ขนมกรบกรอบ เครองดมทมรสหวานและน�าอดลมมากขน คนไทยบรโภคน�าตาลโดยเฉลยเพมจาก 12.7 กโลกรมตอคนตอป ในพ.ศ. 2526 เปน 29.6 กโลกรมตอคนตอป ในพ.ศ. 2556 คนไทยบรโภคเกลอ/โซเดยมเฉลยสงเกนเกณฑทควรบรโภคถง สองเทา สวนหนงมาจากการกนอาหารทมองไมเหนวามสวนของโซเดยม ผสมอย เชน เครองปรงรส ผงฟ ขนมกรบกรอบ อาหารกงส�าเรจรป คนไทยกวาครงกนผกและผลไมไมเพยงพอ ทงทประเทศไทยเปนแหลง ผลตผกผลไมส�าคญ - การออกก�าลงกาย คนไทยมการออกก�าลงกายเปนประจ�า มากกวา 5 ครงตอสปดาห เพยงรอยละ 25.7 ในป 2554 มการเคลอนไหวรางกายเพยงพอในกลมคนท�างานทใชแรงกาย แตในกลมคนท�างานออฟฟศ กลมเดกและเยาวชนมพฤตกรรมการขยบรางกายนอยลง เชนการใชหรอเลนคอมพวเตอร การดโทรทศน การประชม เปนตน

สบบหร และบรโภคเครองดมทมแอลกอฮอล ป พ.ศ. 2555 มคนไทยสบบหร มากกวารอยละ 20 ในกลมอาย 19-60 ป ปพ.ศ. 2554 คนไทยดมเครองดมแอลกอฮอล มากทสดในชวงอาย 25-49 ปรอยละ 37.3 รองลงมาชวงอาย 15-24 ปรอยละ 23.7 และกลมอาย 60 ปขนไปรอยละ 16.6 อยางไรกตามพบวานกสบและนกดมเพมขนในกลมเยาวชนและเพศหญง อายของการเรมดมและสบลดลง ความเครยด สถานการณความเครยดคนไทยลดลงอยางตอเนองในชวงป 2548 ถง 2553 แตมแนวโนมสงขนรอยละ 9.2 ในป 2554 ขอมลป 2555 จาก Hotline 1323 กลมวยท�างาน อาย 25-59 ป มความเครยดสงสดเปน รอยละ 85 รองลงมาเปนกลมวยร น รอยละ 35 และกลมผสงอาย รอยละ 3 นอกจากนนจากการส�ารวจสขภาพประชากรไทยโดยการตรวจรางกาย พบวาคนไทยมการเปลยนแปลงทางสรรวทยาเพมขน ไดแก อวนขนเมอเทยบกบอดตโดยในป 2551 ผชายอวนรอยละ 28.3 และ ผหญงอวนถงรอยละ 40 มภาวะความดนโลหตสง ถงรอยละ 21.4 หรอกวา 10 ลานคน ระดบน�าตาลในเลอดเฉลยเพมขน ระดบไขมนคอเลสเตอรอลเพมขนและคนไทยทปวยดวยโรคไมตดตอแลวจ�านวนมากไมรวาตนเองปวยเปนโรคแลว ไมไดรบบรการทเหมาะสม ขาดโอกาสแมแตรบทราบถงความส�าคญของการปรบเปลยนพฤตกรรม ขาดทกษะสงผลใหการจดการตนเองตามสภาวะของโรคไดไมด เรงใหเขาสระยะการเปนโรค และการมภาวะแทรกซอน รวดเรวยงขน “ซงสถานการณความเสยงดงกลาว เปรยบเหมอนระเบดเวลาของทงการปวยใหม ความพการ และการตายกอนวยอนควรดวยโรคไมตดตอ”

12 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทนำา

ปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ ความยากทตองเรงปฏบต ถงแมคนสวนใหญจะร ตระหนก เขาใจถงพษภยของพฤตกรรมสขภาพทเสยงอนตรายตอโรค แตการกาวขามความเคยชนของพฤตกรรมเดมๆ ไมใช เรองงายนก ตองใชทงความมงมน ความมนใจวาปฏบตได ความเขาใจถงอปสรรคหรอขดขอจ�ากด เคลดลบสการเปลยนแปลง ก�าลงใจและความชวยเหลอของเพอนและคนรอบขาง การจดการตนเอง (Self management) และสงแวดลอม (Environmental management)เพอใหเกดการดแลตนเอง (Self care) จนเปนนสย

เอกสารอางองเพมเตม 1) ทกษพล ธรรมรงส (บรรณาธการ). รายงานสถานการณโรค NCDs วกฤต สขภาพ วกฤตสงคม. พมพครงท 2. มปท. 2557. 2) ส�านกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต, 2557. 3) ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข. คมอจดบรการ สขภาพ “กลมวยท�างาน” แบบบรณาการ 2558. กรงเทพฯ : ส�านกงาน กจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหาร ผานศก. 2557 4) ศรเพญ สวสดมงคล (บรรณาธการ). รายงานประจ�าป 2557. กรงเทพฯ: ส�านกงานกจการโรงพมพองคการสงเคราะหทหารผานศก ในพระบรมราชปถมภ. 2557.

13คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 5

คลนก NCD คณภาพหมำยถงคลนกหรอศนย/เครอขำยของคลนกหรอศนยในสถำนบรกำรทมกำรเชอมโยงและเพมคณภำพในกำรบรหำรจดกำรและด�ำเนนกำรทำงคลนก ใหเกดกระบวนกำรปองกน ควบคม และดแลรกษำหรอจดกำรโรคแกบคคลทเขำมำรบกำรวนจฉยโรคกลมทปวยเปนโรคแลวรวมทงกลมเสยงสงตอกำรเกดโรคไมตดตอเรอรง/กลมโรคNCDs. องคประกอบของคลนก NCD คณภาพม6องคประกอบเพอกำรพฒนำระบบประยกตจำกรปแบบกำรจดกำรโรคเรอรง(Wagner’schroniccaremodel) รำยละเอยดดงแผนภำพท2แผนภาพท 2 แสดงกรอบแนวคดการพฒนาคลนก NCD คณภาพ*

บทท1: คลนกNCDคณภำพตอกำรปรบเปลยน พฤตกรรม

ผลผลต/ผลลพธ

1. ประชำชนในพนทรบผดชอบมพฤตกรรมสขภำพทด(ตำมหลก3อ2ส)2. กลมปจจยเสยง DM/HT/CVD มพฤตกรรมเสยงลดลง3. อตรำผปวยรำยใหม DM/HT/CVD จำกปทผำนมำไมเพมขน4.อตรำผปวยDM/HTควบคมระดบน�ำตำลและBPไดดตำมเกณฑเพมขน5.อตรำผปวยDM/HTไดรบกำรคดกรองภำวะ แทรกซอนและประเมนCVDriskเพมขน6.อตรำผปวยDM/HTมภำวะแทรกซอนตำไตเทำหลอดเลอดหวใจหลอดเลอดสมองลดลง7.มแผนงำนโครงกำรของชมชนทสอดคลองกบกำรลดปจจยเสยงในชมชน เพอปองกนควบคมDM/HTเพมขน

ผลกระทบ

1. กำร admit โดยไมไดนดหรอคำดกำรณ ลวงหนำลดลง2.อตรำตำยจำกNCDในชวงอำย30-70ปลดลง

ทศทางและนโยบาย

ระบบสารสนเทศ

การปรบระบบและกระบวนการบรการ

ระบบสนบสนนการจดการตนเอง

ระบบสนบสนนการตดสนใจ

การมสวนรวมของชมชน

องคประกอบ

กระบวนการหลกกจกรรมหลก4C:ComprehensivecareCoordinationofcareContinuityofcareCommunityparticipation

A DP

C

CQI

*ประยกตจำกแนวพฒนำกำรด�ำเนนงำนคลนกNCDคณภำพ(โรคเบำหวำนและควำมดนโลหตสง)ในรพ.สต.2558

คลนก NCD คณภาพตอการปรบเปลยน

พฤตกรรมบทท 1

คลนก NCD คณภาพ หมายถง คลนกหรอศนย/เครอขายของคลนกหรอศนยในสถานบรการ ทมการเชอมโยงและเพมคณภาพในการบรหารจดการและด�าเนนการทางคลนก ใหเกดกระบวนการปองกน ควบคม และดแลรกษาหรอจดการโรค แกบคคลทเขามารบการวนจฉยโรค กลมทปวยเปนโรคแลว รวมทงกลมเสยงสงตอการเกดโรคไมตดตอเรอรง/กลมโรค NCDs. องคประกอบของคลนก NCD คณภาพ ม 6 องคประกอบเพอการพฒนาระบบ ประยกตจากรปแบบการจดการโรคเรอรง (Wagner’s chronic care model) รายละเอยดดงแผนภาพท 2แผนภาพท 2 แสดงกรอบแนวคดการพฒนาคลนก NCD คณภาพ*

14 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 1

การปรบระบบบรการและกระบวนการบรการ ในคลนก NCD คณภาพ ระบบบรการหลกของคลนก NCD คณภาพ ในการดแลผมารบบรการ ประกอบดวยการปรบเปลยนพฤตกรรมตามความเสยงและโรค, การรกษาดวยยาตาม CPG และการคดกรองรกษาตามภาวะแทรกซอน ควรมการออกแบบระบบ/กระบวนการบรการใหเหมาะสม เชอมโยงคลนกบรการตางๆ เพอเออตอการด�าเนนงาน ดงแผนภาพท 3แผนภาพท 3 แสดงความเชอมโยงระหวางคลนกบรการในการปรบระบบและกระบวนการบรการ

1. การปรบเปลยนพฤตกรรมตามความเสยงและโรคของผมารบบรการ การปรบเปลยนพฤตกรรม เปนการเพมความสามารถในการจดการตนเองของผรบบรการ ซงเปนปจจยส�าคญยงตอการลดการเพมผปวยใหมในกลมเสยงและการควบคมสภาวะของโรคไดในกลมผปวย ทงนผปวยและครอบครว ตองเปน ผจดการสขภาพดวยตนเอง เปนสวนหนงในการรกษาของทม และในขณะเดยวกนผใหบรการในคลนกNCDคณภาพมความจ�าเปนตอง เพมการดแลโดยไมตองใชยาหรอการปรบเปลยนพฤตกรรม ควบคไปกบการรกษา โดยจดบรการรายบคคล รายกลม สนบสนนเครองมอ คมอ เพอใหเกดทกษะในการจดการตนเอง มการสนบสนนกลมเพอนชวยเพอน ชมรม เพอเออตอการจดการตนเองของผรบบรการและครอบครว

การปรบระบบบรการ +ระบบสนบสนนการจดการตนเองในคลนก NCD คณภาพ

ผมารบบรการในคลนกไดรบการวนจฉยและรกษาตามมาตรฐานวชาชพ และ Service plan

ประเมนปจจยเสยง (อวน CVD risk สขภาพจต บหร สรา สขภาพชองปาก)

บรณาการคลนกบรการตางๆ/ One stop service

1.การปรบเปลยนพฤตกรรม ตามความเสยงและโรค 2.การรกษาดวยยา ตาม CPG

DPACรพศ./รพท.

รพช./รพ.สต

เลกบหรPsychosocial clinic / สรา โภชนบ�าบด (อาหารเฉพาะโรค)

เปาหมาย - ปรบเปลยนพฤตกรรม

- จดการตนเอง

- ควบคมสภาวะของโรคได

3.การคดกรองรกษาภาวะแทรกซอน

15คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ขนตอนการดแลโดยไมตองใชยาหรอการปรบเปลยนพฤตกรรม เปนการสนบสนนใหผรบบรการสามารถจดการตนเองได เกดการปรบเปลยนพฤตกรรมตามความเสยงและโรค ประเมนความเสยง/ปจจยเสยง พรอมทงใหบรการจดการลดเสยง ดงน - ภาวะอวนหรอน�าหนกเกน : โดยการค�านวณ BMI และวดรอบเอว แลวใหการแนะน�าพฤตกรรมการบรโภคอาหารทเหมาะสมและเพมกจกรรมทางกายหรอจดบรการลดเสยงโดยใชองคความรของคลนกไรพง (DPAC) - โอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด (CVD risk) : เปนการน�าเอาปจจยเสยง เพศ อาย มภาวะเบาหวาน ระดบความดนโลหต ระดบไขมน คลอเลสเตอรอล (ถาม) และการสบบหรของผรบบรการในกลมปวยโรคเบาหวานและความดนโลหตสง มาประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด โดยใชตารางส (Color Chart) ขององคการอนามยโลก รวมทงจดการลดเสยง ตามแนวทางการประเมนโอกาสเสยงตอการเกดโรคหวใจและหลอดเลอด (Guidelines for Assessment of Cardiovascular Risk) ของกรมควบคมโรค - สขภาพจต : โดยใชแบบประเมนความเครยด และแบบคดกรอง โรคซมเศรา 2 ค�าถามของกรมสขภาพจต หากพบผดปกตกจะใหค�าปรกษา/ ค�าแนะน�าตามคมอการใหค�าปรกษา เพอสรางแรงจงใจในการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพส�าหรบผใหค�าปรกษาในระบบสาธารณสขและแนวทางการด�าเนนงาน psychosocial Clinic ของกรมสขภาพจต - การสบบหร : ผรบบรการกลมเสยง/กลมปวยทกคนทเขารบบรการ ในสถานบรการสาธารณสข ควรมการสอบถามสถานะการเสพยาสบตามแบบคดกรองส�าหรบสถานบรการสขภาพหากเปนผ เสพหรอตดยาสบใหค�าแนะน�าเลกเสพ ตามแนวทางการบ�าบดโรคเสพยาสบ 5A และคลนกอดบหร - การบรโภคเครองดมแอลกอฮอล : ใชแบบประเมน AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test) หากดมแบบเสยง (Hazardous Drinker) ใหค�าแนะน�าแบบสน (Brief Advice) ดมแบบอนตราย (Harmful Drinker) ใหค�าแนะน�าแบบสนและการใหค�าปรกษาแบบสน (Brief Counseling) และถาสงสยภาวะตดสราใหสงไปพบแพทยเพอการวนจฉยและรกษา

16 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 1

- สขภาพชองปาก : ใชแบบฟอรมการสมภาษณสภาวะชองปากดวยวาจาและแบบฟอรมการตรวจสภาวะชองปากโดยทนตบคลากรในกลมผปวย DM/HT ทควบคมระดบน�าตาลในเลอดและความดนโลหตไดตามคาเปาหมาย หากพบปญหาจะสงตรวจชองปาก เพอการรกษาเพอลดแหลงสะสมเชอโรคในปาก และวางแผนการสงเสรมปองกนดแลตอเนองเปนระยะทก 3 เดอนและ 6 เดอนและหากพบปญหารนแรง สงตอรกษาทนตกรรมเฉพาะทาง

2. การรกษาดวยยาหรอเทคโนโลยตามมาตรฐานวชาชพและแนวทางเวชปฏบต (Clinical Practice Guideline: CPG) ซงการจดบรการจะเปนไปตาม Service plan สาขา NCDs แตหนวยงานตองเพมคณภาพการบรการดวยการจดท�าแนวทางปฏบต เพอสนบสนนการตดสนใจใหบรการแกบคลากรทางการแพทยและสาธารณสขใหเปนไปในทศทางเดยวกนทงในหนวยงานและเครอขาย มการพฒนาศกยภาพของผใหบรการ มระบบการประสานงานใหค�าปรกษาระหวางทมผใหบรการ ผเชยวชาญ และผจดการระบบ มการท�า Case conference/ KM เพอแลกเปลยนเรยนรการดแลและจดการโรค และจดใหมระบบสงตอการดแลรกษาทงไปและกลบทท�าใหผรบบรการเขาถงบรการไดสะดวกและไดรบบรการอยางตอเนอง

3. การคดกรองรกษาภาวะแทรกซอน ไดแก การคดกรองภาวะแทรกซอนในผปวยเบาหวาน (ตา ไต เทา) ,ผปวยความดนโลหตสง (ไต) ,การประเมนโอกาสเสยงตอโรคหวใจและหลอดเลอด สามารถศกษารายละเอยดเปาหมายการบรการตามศกยภาพของสถานบรการในแตละระดบ ไดจากเอกสาร Service plan สาขา NCDs (เบาหวาน ความดนโลหตสง หลอดเลอดสมอง ปอดอดกนเรอรง) สาขาตา สาขาไต สาขาหวใจและหลอดเลอด ดงน 3.1 เฝาระวงภาวะแทรกซอนทางตาในผปวย DM 1) เพมการประชาสมพนธใหประชาชนมความรและตระหนกในการสงเสรมสขภาพตา

17คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

2) ลงทะเบยนกล มปวยDM เพอคดกรองภาวะเบาหวานเขาจอประสาทตา (Diabetic Retinopalty: DR) ปละครง 3) สอสารเตอนภยและใหค�าแนะน�าดแลรกษาผปวยDM เพอลดโอกาสเสยงเบาหวานเขาจอประสาทตา 4) สนบสนนทมคดกรองภาวะเบาหวานเขาจอประสาทตา โดย - มระบบยม Fundus camera ไปแตละอ�าเภอ - อบรมพยาบาล เจาหนาทรพช.ทกแหงใหสามารถถายภาพจอประสาทตาได - จดระบบใหจกษแพทยอานภาพจอตาผานอนเตอรเนต - รวบรวมขอมลและภาพถายจอประสาทตาในรายทตองตรวจตดตามหรอสงตอใหผเชยวชาญ 5) สงตอผปวยทคดกรองพบความผดปกต 6) รบกลบเพอตดตามสนบสนนการดแลตนเอง 7) จดบรการรกษา DR ดวย laser photocoagulation (โรงพยาบาลระดบ M ขนไป) 8) ผาตดรกษาผปวย DR ทมภาวะแทรกซอน เชน จอตาฉกขาด มพงผดทจอตา จดรบภาพบวม เลอดออกในน�าวนตา (โรงพยาบาลระดบ A) 3.2 เฝาระวงภาวะแทรกซอนทางเทาในผปวย DM 1) ใหความรผปวย DM ใหสามารถตรวจและดแลเทาดวยตนเอง 2) ประเมนและตดตามพฤตกรรมการดแลเทาของผปวย 3) นดตรวจเทาอยางละเอยดตามความเหมาะสม เชน ปละครงในกลมเสยงตอการเกดแผลต�า ทก6 หรอ 3 เดอนในกลมเสยงปานกลางและสง 4) สงตอตามเกณฑ/รกษารอยโรคของเทาทไมใชแผล 5) รกษาหรอสงตอแผลทกระดบความรนแรง 6) สงตอเพอสงอปกรณเสรมรองเทา/รองเทาพเศษ 7) สงตอหรอผาตดรกษาเทาผดรป 8) บรการอปกรณเสรมรองเทา/รองเทาพเศษกายอปกรณทจ�าเปน 9) สงตอหรอผาตดรกษาโรคหลอดเลอดสวนปลายตบ

18 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 1

3.3 เฝาระวงภาวะแทรกซอนทางไตในผปวย DM และ HT 1) การคดกรองประเมนภาวะแทรกซอนในผ ป วย DM ดวย microalbuminuria หรอ eGFR และในผปวย HT ดวย eGFR ปละครง โดยเครอขายบรการ 2) วนจฉย รกษา ฟนฟ ปองกน ปรบเปลยนพฤตกรรม ตามแนวทางเวชปฏบตและแผนการจดการโรค 3) การดแลผปวยโรคไตเรอรงกอนบ�าบดทดแทนไต เพอชะลอการเสอมของไตและใหการดแลรกษาไดเหมาะสมถกตองตามระยะของโรค 4) Vascular access 5) CAPD 6) Hemodialysis 7) การบ�าบดทดแทนทางไต 3.4 เฝาระวงภาวะแทรกซอนทางหวใจและหลอดเลอด ในผปวย DM และ HT ดงน 1) ประเมนโอกาสเสยงโรคหวใจและหลอดเลอดในผปวย DM และ HT ปละครง 2) แจงโอกาสเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรมตามความเสยงเพอปองกนการเกดโรคหวใจขาดเลอดและหลอดเลอดสมอง (primary prevention) ในรปแบบตางๆ ตามความเหมาะสม เชน class group และรายบคคล 3) ลงทะเบยนผทม CVD Risk>30 % ใน 10 ป ขางหนา และตดตามผลการปรบเปลยนพฤตกรรม 4) สงตอ ผทมอาการโรคหวใจขาดเลอด หรอ หลอดเลอดสมอง เพอการวนจฉย 5) รณรงคสอสารสญญาณเตอนของโรคหวใจขาดเลอดและโรคหลอดเลอดสมอง 6) รณรงคสงเสรมการปรบเปลยนพฤตกรรมระดบบคคลและชมชน 7) ใหการวนจฉยและรกษา ฟนฟ ผปวยโรคหวใจขาดเลอด หรอ โรคหลอดเลอดสมอง ตามแนวทางเวชปฏบตและแผนการจดการโรค

19คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

แนวทางการพฒนาเพอสนบสนนการปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 1) มการบรณาการทเชอมโยงระหวางเครอขายของคลนกในสถานบรการตางๆ เชน คลนก DPAC คลนก Psychosocial สรา คลนกเลกบหร และ คลนกโภชนบ�าบด 2) การจดตงทมงาน ควรประกอบดวยบคลากรทางการแพทยจาก สหวชาชพ เชน System manager (SM), Case manager (CM), โภชนาการ, กายภาพบ�าบด/นกเวชศาสตรการกฬา, นกจตวทยา/นกปรบเปลยนพฤตกรรม เปนตน เพอใหเกดการบรณาการ การท�างานปรบเปลยนพฤตกรรมและการมสวนรวมของสหวชาชพ 3) สงเสรมการท�างานในการปรบเปลยนพฤตกรรมรายบคคล ควบคกบการรกษา และ ขยายใหครอบคลมไปสการด�าเนนงานเชงรกในชมชน เนองจากผรบบรการตองไดรบการดแลตอเนอง ตามสภาวะสขภาพและปจจยทมผลตอสขภาพ เชน สถานะทางสงคม เศรษฐกจ สงแวดลอม การด�ารงชวตในชมชน เปนตน 4) เนนการเพมคณภาพของการปรบเปลยนพฤตกรรม เพอใหผรบบรการมความตระหนก มงมน มแรงจงใจ และเชอมน วาสามารถปรบพฤตกรรมได โดยทมงานสหวชาชพ มความพรอมในการเปนผใหค�าแนะน�า/พเลยง และ มความร ความช�านาญ ทกษะ ดานเทคนคบรการของการปรบเปลยนพฤตกรรม 5) มระบบขอมลเพอการจ�าแนกกลมพฤตกรรมเสยง นอกเหนอจากระยะของโรคมาวเคราะห เพอสนบสนนการบรการปรบเปลยนพฤตกรรม 6) มระบบเตอน/ตดตามผรบบรการ ในประเดนการปรบเปลยนพฤตกรรมเพอความตอเนองในการดแล นอกจากนในการจดบรการในคลนกนน หนวยงานควรมการสรางเครอขายการดแลรกษาและเชอมโยงไปสชมชน มการตดตามเยยมบานโดยทมสหสาขา สนบสนนการจดกจกรรม เพอสขภาพอยางตอเนองโดยกลมหรอชมรมในชมชน เสรมทกษะใหชมชนสามารถจดการลดเสยงในชมชนไดเอง สนบสนนนโยบาย

20 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 1

หรอแผนการด�าเนนงานปรบสภาพแวดลอมในชมชนใหเออตอการมสขภาพด (เชน มสถานทออกก�าลงกาย) ตลอดจนสงเสรม สนบสนนการดแล ตดตามระดบน�าตาลในเลอด ความดนโลหต และปจจยเสยงตางๆ ดวยตนเองทงในผปวย กลมเสยงสง และประชาชนทวไป โดยการมสวนรวมของ อสม.

ศกษาเอกสารเพมเตม 1. คมอประเมนการด�าเนนงานคลนก NCD คณภาพ ส�านกโรคไมตดตอ กรมควบคมโรค 2. คมอการจดบรการสขภาพ “วยท�างาน” แบบบรณาการ 2558 3. คมอการปฏบตงานปองกนควบคมโรคไมตดตอเรอรง ของโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพต�าบล (รพ.สต.) 4. เอกสาร Service plan สาขา NCDs. (เบาหวาน ความดนโลหตสง หลอดเลอดสมอง ปอดอดกนเรอรง) สาขาตา สาขาไต สาขาหวใจและหลอดเลอด

21คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

แนวคดการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพบทท 2

ธรรมชาตของคนสงผลตอพฤตกรรมสขภาพ การปรบเปลยนพฤตกรรมของคนจากสงทเคยท�า เคยชน มาส พฤตกรรมใหม ผใหค�าปรกษา/ทมสหวชาชพตองมความเขาใจในธรรมชาตของคนทซอนเรน ปลกฝง แนวคด ความเชอ แรงจงใจ ทจะน�าไปสการมพฤตกรรมสขภาพทด ตลอดจนกระบวนการ เทคนค เคลดลบตางๆ ทจะน�าไปสการใหความชวยเหลอ ใหผรบบรการกาวขามผานอปสรรคตางๆ ทเปนขอจ�ากด ตลอดจนเสรมสมรรถนะและทกษะทจ�าเปนแกผรบบรการ ธรรมชาตพฤตกรรมคน พฤตกรรมตางๆ ทคนเราท�าลวนมจดหมาย เพอตอบสนองความตองการบางอยางภายในจตใจและรางกายไมวาเราจะรตวหรอไมกตามตวอยาง - การดมสรา เพอความผอนคลายชวยใหกลาพดคยสรางความสนกสนาน ดมแกเหงาแกความรสกเบอหรอเศราดมประชด หรอเพอระบาย ความโกรธดม เพอชวยใหหลบดดมเพราะเกรงใจเพอน กลวท�าใหเพอน เสยความรสก หรอดมเพราะเสพตดสรามอาการถอนพษจนหยดดม ไมได - การสบบหร เพอสรางความรสกผอนคลายแกเครยดแกเบอเพมสมาธ ชวยความคดลนไหลแกความรสกเขนอายสบ เพอแสดงความเชอมน แสดงความเปนตวตนทไมปฏบตตามกฎเกณฑของโรงเรยน หรอ ค�าสอนของพอแมสบประชดคนใกลตว - รบประทานของหวาน เพราะความอรอยตดในรสชาตใหความรสก สดชนชนใจแกเบอแกเครยด หรอ มระดบน�าตาลในเลอดต�าจาก สาเหตตางๆ เชนกนของหวานท�าใหระดบน�าตาลแกวงขนแลวลงเลย อยากของหวานเพมอก

22 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 2

- นงดทวหลงเลกงาน (ทงทควรเคลอนไหวหรอออกก�าลงกาย) เพอ ผอนคลายจากความเหนอยลาเรองราวในทวชวยใหลมปญหา คลายเครยดแกเบอ เพอความบนเทงเพลดเพลน เพอความสขในชวต ในกลบพบงานวจยยนยนวาการดทวท�าใหความสขลดนอยลง - เลนเกมสหรอใชเวลากบโซเชยลมเดยนานเกน เพอแกเบอแกเซง แกเหงา คลายเครยด หาอะไรท�าเพราะวางอยกบตวเองไมเปน หาความสนกตนเตนเราใจ ใหความรสกวาไดตดตอกบผคน หรอการ ไดแสดงตวตนผานการโพสตภาพหนจากปญหารบกวนใจบางอยาง

พฤตกรรมตางๆ ทคนเราท�าสวนใหญเกดจากความเคยชน คอ เปนการท�าโดยไมตองใชความคด ท�าโดยไมคอยรตว ท�าอยางเปนอตโนมต แมวาในระยะแรกของการท�าสงนนเราจะท�าโดยตงใจหรอรตวกตามตวอยาง - เมอเราหดขจกรยานใหมๆจะท�าอยางตงใจและรตว เมอท�าไปสกระยะ กจะท�าไดโดยไมตองพยายาม ท�าเปนอตโนมต - พฤตกรรมตางๆ เชน การซออาหารและขนมเขาบาน เลอกสงอาหาร และเครองดมการใชเวลาในแตละวนการหยบจบสงของเปดตเยน ทาทางในการใชคอมพวเตอรพฤตกรรมตางๆลวนเปนความเคยชน ขอดของความเคยชน คอ เราไมตองใสใจกบสงทท�ามากนก เราจงสามารถใสใจกบเรองอนๆ โดยเฉพาะเรองแปลกใหม หรอสงทอาจเปนอนตราย เปนภยคกคามแตความเคยชนกสามารถปญหาได เพราะเปนเหมอนรองความคด และการกระท�าทเราจะท�าซ�า ทงทอาจไมเกดประโยชนหรอสรางโทษใหแลว เชน เราเคยชนกบการกนอาหารแตเมออายมากขน รางกายท�างานตางไปจากเดมอาหารทเคยกนและ มปรมาณพลงงานเหมาะกบรางกายกกลายเปนมพลงงานมากเกนจนเกดปญหาน�าหนกเกนได พฤตกรรมทเราท�าซ�าเปนประจ�า อาจเปนการเสพตด เชน การเลนเกมสโซเชยลมเดย เลนการพนน ทานของหวาน มน เคม โดยมงานวจย พบวา สมองของ

23คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คนทมพฤตกรรมเหลานมลกษณะการท�างานคลายกบกรณเสพสารเสพตดอนๆเชน สรา ยาเสพตด โดยเปนการท�างานของระบบสารโดปามนและบรเวณสมองทท�าหนาทเปนศนยรางวล (Reward center) สงแวดลอมคนรอบขางและสภาพจตใจสงผลตอพฤตกรรมทคนเราท�า - คนเราตกอยใตอทธพลของสงแวดลอมและคนรอบขาง เชน เมอเรา เดนผานรานเบเกอรรทสงกลนหอมกรนมาแตไกล เราน�าลายไหล คดอยากรบประทานของในราน จนอาจควบคมตวเองไมได หรอเมอ เพอนชวนเราไปเขากลมนงดมกนเรามแนวโนมดมกนตามทถกชวน หากเรารบประทานของขบเคยวระหวางการชมภาพยนตรเรามแนวโนม จะรบประทานเกนปรมาณ - สภาพจตใจของคนเราสงผลตอพฤตกรรมไดดวย เชน เวลาทเราเหงา เบอเศรา หรอเครยด เรามแนวโนมจะควบคมตวเองไดนอยลง ท�าอะไร โดยไมยงคด เสยงตอการรบประทานอาหารเกน ไมออกก�าลงกาย รบประทานของหวาน สบบหร ดมแอลกอฮอล ตลอดจนเลนการพนน เพอกลบอารมณความรสกของตนเองตวอยาง พยาบาลตางจงหวดทานหนง เลาใหฟงถงสงทเธอท�าวา ตอนเยนพระอาทตยตกดน ทองฟาเรมมด ผคนเลกงานกลบบานกนหมดรสกเหงาๆ จงชวนเพอนมานงตงวงดมเหลากนสนกสนานเฮฮา ทงทเธอรดวาไมควรท�าแผนภาพท 4 แสดงความสมพนธระหวาง ธรรมชาตพฤตกรรมคนกบวงจรความเคยชน

สงทเราท�าโดยไมคด ท�าโดยไมคอย

รตว ท�าอยางเปนอตโนมต

บางกรณ เปนพฤตกรรมทเสพตด

สงทเราไดรบ เมอเราท�าพฤตกรรมนน

เชน แกเครยด แกเบอ ใหความตนเตน

เราใจ รสกสดชน ไดรบการยอมรบ

สะใจ ประชด เปนตน

สงแวดลอม ไดแก

สถานท บคคล เวลา

สภาพจตใจ ไดแก

อารมณความรสก

ความนกคด สงทเพงท�า

พฤตกรรมอตโนมต

สงกระตน รางวล

24 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 2

ธรรมชาตของแรงจงใจ แรงจงใจ มขน มลง ขณะทเราตระหนกในปญหาเรามแรงจงใจในการ เปลยนแปลง แตเมอเวลาผานไปใจของเราปดการรบรในปญหาลง แรงจงใจในการเปลยนแปลงกลดนอยลง หรอหายไป เวลาทเราท�าส�าเรจ เราฮกเหมเชอมนมก�าลงใจ แตเวลาทเราลมเหลวเราทอแทหมดก�าลงใจ แรงจงใจแบงงายๆ เปนสองประเภทคอ - แรงจงใจเชงบวกคอความอยาก เชน อยากมสขภาพแขงแรง อยาก หนด อยากอยดลกรบปรญญา อยากมผวสวย อยากรสกดกบตวเอง อยากไดรบความรกและการยอมรบ - แรงจงใจเชงลบคอความกลว เชน กลวพการ กลวเปนภาระชวยเหลอ ตวเองไมได กลวเจบปวดทกขทรมาน กลวแกเรวเหยวยน กลวคน รงเกยจไมยอมรบเราควรใชประโยชนจากแรงจงใจทง 2 ประเภท ในการสรางการเปลยนแปลง โดยเฉพาะการชวนผรบบรการมองเหนเปาหมายระยะยาวในชวตของเขา อารมณความรสก เปนสวนส�าคญของแรงจงใจ การสรางแรงจงใจ จงตอง เขาถงอารมณ ความรสกของผรบบรการ มวธจดการอารมณความรสก ทงบวกและลบทด หวใจส�าคญของการสรางแรงจงใจ คอ การชวยใหเขาตระหนกในปญหา แลวรวมกนตงเปาหมายทสามารถไปถงไดความส�าเรจในกาวเลกๆ ชวยใหมก�าลงใจในการกาวตอไป และเปาหมายทดควรมความทาทาย ก�าลงดไมยากเกนไปและไมงายเกนไป เพราะยากไปกทอ งายไปกนาเบอ การมแผนการลงมอท�าทชดเจน ชวยเพมโอกาสความส�าเรจและเมอ ประสบความส�าเรจเรองหนงกจะเกดความเชอมนในการลงมอท�าใน เรองอนๆ ตอไป

25คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

การควบคมตวเอง ในแตละชวงเวลา เรามความสามารถในการควบคมตวเอง เพอท�าในสงทรวาดหรอเลยงจากการไมท�า ในสงทรวาไมดไดไมเทากน ตอนเชาหลงจากไดหลบพกเตมอมเราควบคมตวเองไดดกวาตอนเยน หรอเวลาเครยดเบอเศราเราควบคมตวเองไดนอยลงเวลาผอนคลายเราควบคมตวเองไดดขน เราเพมความสามารถในการควบคมตวเองไดดวยวธการงายๆ 3 วธ 1) หายใจดวยทอง การหายใจลกๆ ชาๆ ชวยใหจตใจและรางกายสงบลงควบคมตวเองไดดขนสามารถจดการกบสงยวใจไดดขน 2) ออกก�าลงกายเคลอนไหวรางกาย การออกก�าลงกายชวยใหเราควบคมตวเองไดดขน เพมสมาธไมวอกแวกมพฤตกรรมสขภาพทด ไดแก รบประทานอาหารทดตอสขภาพ ใชเวลาดทวนอยลงใชเงนซอสงไมจ�าเปนนอยลง ควบคมอารมณตวเองไดดขน อานหนงสอมากขนทส�าคญออกก�าลงกายเพยง 5 นาทกใหประโยชนแลว 3) นอนพกใหเพยงพอ การอดนอนท�าใหเราควบคมตวเองไดนอยลง จดการกบสงยวใจ และ ควบคมอารมณไดนอยลง ไมมสมาธกนมากขน เพราะการท�างานของสมองสวน ควบคมตวเอง จะเสยไปเมอนอนพกไมพอ หากมเหตใหนอนนอย การนอนชดเชยชวงวนหยดหรอการนอนตนเกบไวลวงหนา หรอการนอนงบพกเอาแรง ในระหวางวนมสวนชวยชดเชยได

ขอคดเกยวกบการปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพของคน 1) ความรและค�าแนะน�ามกไมสามารถเปลยนพฤตกรรมคนได ตวอยางทเหนไดชด คอ บคลากรสขภาพซงมความรสขภาพมากมาย กยงมพฤตกรรมสขภาพทไมเหมาะสม หลายคนท�าสงทเปนผลเสยตอสขภาพตนเองทงทรดวาไมควรท�า เราจงพบบคลากรดานสขภาพจ�านวนมากทมน�าหนกเกน เจบปวยดวยโรคทปองกนไดเชนเดยวกบกบผปวยดวยโรคตางๆ ทแพทย

26 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 2

แนะน�าใหปรบพฤตกรรม สวนใหญจะไมเปลยนพฤตกรรมของตนเอง แมแตผปวยทเพงมอาการหวใจขาดเลอด กมงานวจย พบวา สวนใหญไมปรบพฤตกรรมตามค�าแนะน�า 2. จดเรมตนของการปรบพฤตกรรมสขภาพเกดขน เมอคนเราเกดความตระหนกในปญหา อาจเปนการรบรสญญาณเตอนของรางกาย หรอตรวจพบปญหาสขภาพบางอยางทเขาเหนวาจะสงผลตอเปาหมายในชวตทเขาใหคณคาและมความเสยงหากไมท�าอะไรบางอยางใหดขน เชน รสกเหนอย เมอเดนขนบนไดเพยงครงชนน�าหนกขนจนใสเสอผาทมอยไมได ตรวจพบวาตวเองปวยเปนโรคเบาหวานความดนโลหตสงหรอมะเรง ซงเปนโรครายท�าใหตองหนกลบมาดแลตวเอง ขนตอนแรกทส�าคญในการเปลยนพฤตกรรม จงเปนการประเมนและสรางความตระหนกในปญหา ซงอาจเปนการใหขอมล การตงค�าถามทชวยใหฉกคดไดหนมามองดตวเอง เหนภาพความเคยชนของตนเอง จนเกดความตระหนกในปญหาและเกดแรงจงใจในการเปลยนแปลง 3. แตละคนมระดบความพรอมในการเปลยนแปลงไมเทากน บางคนอาจไมคดวาเปนปญหาเลย (ทงทญาตพนองพยาบาลและแพทยคดวาเปนปญหาส�าคญ) บางคนอาจเหนวาเปนปญหาแตลงเลทจะเปลยนแปลงบางคนตองการเปลยนแปลงแตยงไมไดเรมตนลงมอท�า ขณะทบางคนอาจพยายามเปลยนแปลง แตยงท�าไดไมสม�าเสมอ ท�าไดบางไมไดบางและบางคนเปลยนแปลงไดอยางตอเนองเปนประโยชนตอสขภาพและความสขในชวต 4. ปจจยทจะชวยใหคนเราเปลยนพฤตกรรมไดส�าเรจแตกตางกนไปในแตละบคคล บางคนขาดความรและขอมลทถกตอง เมอไดขอมลความรทตรงกบสวนทขาดกอาจชวยใหเกดการเปลยนแปลงได เชน เมอรวาน�าผลไมและนมเปรยวมน�าตาลสงมากไมควรดมกอาจหยดดมได หรอเมอรวาอาหารส�าเรจรปมเกลอสงกอาจรบประทานนอยลงได เราจงจ�าเปนตองประเมนความรความเขาใจผรบบรการกอนเพอเลอกขอมลทตรงจด อยางไรกตามโดยทวไปแลวความรเพยงอยางเดยวมกไมเพยงพอกบการเปลยนแปลง

27คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บางคนไมตระหนกในปญหาขาดแรงจงใจในการเปลยนแปลงจ�าเปนตองมกระบวนการชวยใหเหนปญหาเกดแรงจงใจ และมความพรอมในการเปลยนแปลง บางคนตระหนกในปญหามแรงจงใจแลวในระดบหนง แตยงตดกบความเคยชนไมรวธปรบพฤตกรรม หรอลองแลวแตไมส�าเรจเกดความทอใจ หรอเชอวาตวเองไมมทางท�าได หากไดรบความชวยเหลอปรบพฤตกรรมอยางเปนขนตอน จนมความส�าเรจในกาวเลกๆจะเกดก�าลงใจในการเปลยนแปลงตอไป จนมพฤตกรรมสขภาพทดได ตวอยางขอค�าถามในการประเมนเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม และขนตอนในการบรการ 1) ขอค�าถามในการประเมน - ความตระหนกและแรงจงใจในปญหา: การใหขอมลและการตงค�าถาม เชน ทเปนอยเปนปญหาอยางไร? ถาปลอยไวเชนน จะมผลตามมาอยางไร? ถาเปลยนใหมไดอยางทตองการ จะมอะไรดๆเกดขนในชวตบาง? - ระดบความพรอมในการเปลยนแปลง: ทเปนอยเหนวาเปนปญหาหรอไม ถาเหน เคยลงมอท�าหรอยง? ท�าแลวไดผลอยางไร?เคยท�าไดอยางตอเนองหรอไม? - ความสามารถในการเปลยนแปลง: ความรความเขาใจวาตองเปลยนแปลงอะไร ? และเปลยนแปลงอยางไร? สามารถท�าไดหรอไม ? ตวชวย ? 2) ขนตอนบรการเพอปรบพฤตกรรมสขภาพ

การประเมนและทบทวน การสรางแรงจงใจ การจดท�าแผนการปลยนแปลง การตดตาม ประเมนผล

* ศกษาตวอยางขนตอนบรการเพอปรบพฤตกรรมสขภาพ การจดบรการรายบคคลและรายกลม

ในกรณศกษาโรคเบาหวานจากภาคผนวก

28 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 2

การตดตาม ประเมนผล

ขอคดการใหค�าปรกษาเพอปรบเปลยนพฤตกรรมสขภาพ 1.) การปรกษา เปนการสอสารสองทาง (2 way communication) ไมใชการพดสอนชแนะ ต�าหน ขใหกลว แตเปนการรบฟงตงค�าถามสรางความรวมมอเนนผรบบรการเปนศนยกลางดงความตองการและแรงจงใจจากภายในตวผรบบรการสรางความรสกเชอมนวาเราท�าได 2.) แตละคนมระดบความพรอมตอการเปลยนแปลงไมเทากน โดยแตละคนทมองไมเหนปญหามกไมพรอมตอการเปลยนแปลง เราควรสรางสมพนธกระตนใหเขาเหนปญหาดวยการใหขอมลตงค�าถามทตรงประเดนกบปญหาสขภาพของเขาหากเขายงไมสนใจใหรกษาความสมพนธไวรอเวลาทเขาพรอม คนทเรมเหนปญหาอาจมความลงเลใจ เราชวยเขาไดดวยการเปรยบเทยบขอด-ขอเสยชวยเขาชงน�าหนกระหวางการใชชวตในแบบเดมและการสราง พฤตกรรมใหมทดกวา ชวยใหเหนความเสยงของตนเอง ตระหนกในผลเสยทอาจจะตามมาและสงดๆทจะเกดขนหากเปลยนแปลงได คนทพรอมตอการเปลยนแปลง อาจไมรวธเพราะตดในความเคยชนของตนเองหรอไมเขาใจธรรมชาตของพฤตกรรมตนเอง เขาอาจพยายามลงมอท�าแลวแตยงไมประสบความส�าเรจ เราชวยเขาไดดวยการน�าปจจยความส�าเรจตางๆ มาจดท�าแผนการเปลยนแปลงทเปนรปธรรม คอยสนบสนนใหก�าลงใจ ใหขอมลฝกทกษะทจ�าเปน ชวยเขาดงความชวยเหลอจากรอบตวมาชวยในการเปลยนแปลง 3.) การปรบพฤตกรรมใหไดผลดตองอาศยกระบวนการทด คอการปรกษาทเปนการสอสารสองทาง และเนอหาทชดเจนคอมความรเกยวกบเรองทเกยวของเชน รวธค�านวณปรมาณพลงงานในอาหารแตละประเภท รวาการออกก�าลงกายท�าไดเทาไรใหท�า คอยๆท�า ดกวาการรอใหมเวลาท�าเตมท (30 นาท)แลวจงท�า รวธน�าปจจยความส�าเรจมาจดท�าแผนการเปลยนแปลงทชดเจน ไดแก การมเปาหมายทด การจดสงแวดลอมหาคนชวยเตมความรและทกษะทจ�าเปน เลอกค�าพดสรางพลงและใหรางวลตวเอง

29คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ปรบพฤตกรรมการกน หวใจส�าคญคอการฝกกนโดยรตว เพอควบคมสงทเราจะหยบเขาปากเลอกกนสงทมประโยชนซง เราอาจไมชอบรสชาตและจ�ากดปรมาณการกนของทไมมประโยชน ซงเราอาจตดในรสชาตและมแนวโนมกนมากเกน รบประทานอาหารเชาเปนประจ�า เพอเพมพลงงานใหรางกายและ ลดความเสยงในการกนของขบเคยว หรออาหารไมมประโยชนเมอหว ในชวงสายของวน ดมน�าเปลาใหเพยงพอเปนนสย เรยนรการค�านวณปรมาณพลงงานของอาหารแตละประเภท โดยเฉพาะ อาหารททานประจ�าหากอาหารทชอบมพลงงานสง ใหเรยนรวธการ ปรงอาหารทชวยลดปรมาณพลงงานลง ฝกท�าอาหารดวยตนเอง เพอควบคมสวนผสมและวธปรง จดบรรยากาศการรบประทานอาหารทสงบไมวนวาย หรอมสงเราอน ทท�าใหกนโดยขาดสตเชนไมทานไปดทวไป หรอทานไปคยไปหรอทานไป ท�างานหรอดหนาจอคอมพวเตอรหรอคยโทรศพทไป ฝกรบประทานของทไมชอบใหรสกอรอยได เชน ฝกรบประทานผก ค�าเลกๆ ชาๆ ใหรบรรสชาตโดยไมดวนปฏเสธในใจ แลวจงคอยๆ เพม ปรมาณเมอคนกบรสชาตมากขน ฝกรบประทานของทชอบ แตมผลเสยตอสขภาพในปรมาณนอย เชน ตกขนมเคกค�าเลกรบรรสชาตอาหารในปากใหนานกลนชาๆ และทาน ในปรมาณทนอยควรตกแบงสวนทจะรบประทานใหพอเหมาะตงแตตน กอนเรมรบประทาน สรางนสยการไมรบประทานอาหารระหวางมอ โดยเฉพาะขนมหวาน น�าหวาน หากเขารวมประชมทมบรการอาหารวาง ควรตดสนใจลวงหนาทจะไม รบประทานอาหารวางทเปนขนมหวาน หรอเคก หรอน�าหวาน

30 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 2

ไมควรปลอยใหตวเองหว เพราะจะควบคมตวเองไดนอยลงหากรวา ตวเอง อาจอยในสถานการณทรสกหวควรเตรยมอาหารวางทมประโยชน ไวรบประทานกอนจะรสกหวมากจนควบคมตวเองไมได

ปรบพฤตกรรมการออกก�าลงกาย

หวใจส�าคญคอการวางแผนจดเวลา เพอการออกก�าลงกายและการฝนความรสกขเกยจ ใหลกขนมาเคลอนไหวใหนานพอเมอไดออกก�าลงกายไปสกพกจะเรมสดชนมพลงมากขน อยารอจนกวาจะพรอมจงคอยลงมอท�าใหถอหลก “ท�าไดแคไหนใหท�า แคนน” เรมตนงายๆ ดวยการเดนเรวเพยงวนละไมกนาท แลวคอยๆ เพมเวลาและระยะทางจนครบตามก�าหนดการรอจนกวาจะพรอมนน มกท�าใหไมไดเรมตน เลอกกจกรรมการออกก�าลงกายทรสกสนกสนาน เพลดเพลน และมความ หลากหลายทง ทเปนการออกก�าลงกายในรมและกลางแจง ทงทเปนการ ออกก�าลงกายกบเพอน และทท�าเองคนเดยวเพอจะไดยดหยนท�าไดใน ทกสถานการณ เขารวมกลมออกก�าลงกายชวนกนท�าเปนประจ�า เพมกจกรรมการเคลอนไหวทกครงทมโอกาส เชน เดนขนลงบนไดแทน การขนลฟท ท�างานบาน จอดรถไวไกลตก เพอจะไดมโอกาสเดนมากขน เปนตน เลอกวธการออกก�าลงกายทเหมาะสมกบเพศวยและสภาพรางกายของตน อยาออกก�าลงกายเกนตวหรอฝนสภาพรางกาย เพราะอาจท�าใหบาดเจบ ปวดเมอยกลบเปนการท�าโทษตวเองท�าใหไมอยากท�าอกในครงหนา การมสตวเลยงโดยเฉพาะสนขชวยเพมโอกาสในการออกก�าลงกาย

31คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ปรบอารมณสรางสข

หวใจส�าคญคอการมสต รทนความรสกนกคดและอาการทางกายทเกดขนในแตละขณะโดยเฉพาะเมอมความเครยดเกดขนและมวธสรางความสขขนในชวต เมอพบกบปญหาทท�าใหเครยดเรามโจทยสองดาน (1) คออารมณ ความเครยดซงเปนเรองภายใน และ (2) คอปญหาทท�าใหเครยด ซงเปนเรองภายนอก หมนสงเกตและเรยนรตวเอง วาอะไรทท�าใหเครยดเวลาทเครยด มอาการ อยางไรตนเอง มแนวโนมใชวธอะไรในการจดการความเครยด และวธ ทใชใหผลอยางไร เคลดลบส�าคญในการจดการอารมณ คอ การตระหนกวาอารมณทกชนด เมอเกดขนแลวยอมคลายลงไปตามเวลา การพยายามปฏเสธ หรอก�าจด อารมณความรสกของตนเอง กลบท�าใหเราตดกบอารมณนนมากยงขน ทกษะการผอนคลายตางๆ เชน การหายใจคลายเครยด ชวยคลายอารมณ ใหสงบลง ชวยเราคดแกปญหา หรอท�าใจยอมรบสภาพปญหาไดดขน การแกปญหาทท�าใหเครยด เปนสวนหนงของการจดการความเครยด ปญหาบางอยาง เราควบคมแกไขไดควรลงมอท�า ปญหาบางอยางเรา ควบคมไมไดควรท�าใจยอมรบ การมความชดเจนในจดหมายของชวต ชวยใหเราอดทน และฝาฟนความ ยากล�าบากในชวตไดดขน เชนเดยวกบการมสายสมพนธทเกอหนนและ มความภาคภมใจในตนเอง เรยนรการสรางสขในชวตตามบญญตสข 10 ประการ ไดแก ออกก�าลงกาย ประจ�า คนหาจดแขงความถนด และศกยภาพ ฝกหายใจคลายเครยดและ ทกษะผอนคลาย คดทบทวนสงดๆ ในชวต บรหารเวลาใหสมดลระหวาง การงานสขภาพและครอบครวคด และจดการปญหาเชงรกมองหาโอกาส ในการมอบสงดๆ ใหกบผอนศกษา และปฏบตตามหลกค�าสอนทางศาสนา ใหเวลา และ ท�ากจกรรมทมความสขรวมกนในครอบครวชนชมคนรอบขาง อยางจรงใจ

32 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 2

มอง 3 อ. 2 ส.อยางเชอมโยง เมอตองการลดน�าหนก การควบคมอาหารใหผลดกวาการออกก�าลงกาย แตการออกก�าลงกายจะชวยสรางความรสกเปนสข ชวยใหเราควบคม ตวเองไดดขน มวนยในการลงมอท�าในสงทดไดมากขน คนทมน�าหนกเกน จงควรเรมตนดวยการออกก�าลงกายเบาๆ ขณะทเนนการควบคมอาหาร โดยเฉพาะของหวาน ของทอด ของมน ความเครยดและอารมณเศราบนทอนความสามารถ ในการควบคมตนเอง การปรบพฤตกรรมใดๆ จงจ�าเปนตองประเมนและดแลความเครยดและ อารมณเศราควบคกนไป การนอนหลบอยางเพยงพอหายใจดวยทอง การออกก�าลงกายเบาๆ เพมความสามารถในการควบคมตนเองจงเปนกาวแรกของการปรบ พฤตกรรมทกเรอง รวมถงผมปญหาการดมสราสบบหร หรอใชสารเสพตดดวย ความเครยดโดยเฉพาะความเครยดเรอรง ท�าใหรางกายเรงการท�างาน เพมโอกาสเจบปวยดวยโรคตางๆ เชน โรคหวใจ โรคเบาหวาน อาการ ปวดหลง เปนหมน และยงท�าใหปวยเปนหวดไดงาย ความเครยดจงแทรกอย ในการดแลสขภาพและเปลยนพฤตกรรมทกเรอง การดแล 3 อ.จงควรท�าไปพรอมกนแตอาจใหน�าหนกแตกตางกน ในผรบบรการใแตละคน และในแตละชวงเวลาของการปรบพฤตกรรม โดยใหผรบบรการมสวนรวมในการตงเปาหมายทเหมาะสม ส�าหรบผมปญหาการดมสรา สบบหร ใชสารเสพตด ควรเรมตนดวยการเพมความสามารถในการควบคมตนเองใหมากขน พรอมกบการจดการการเสพตดของระบบรางกายตามขนตอน

33คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

การปรบพฤตกรรมการบรโภคและการ

ออกกำาลงกาย เชอมโยงกบคลนกไรพง (DPAC)บทท 3

ขนตอนการด�าเนนงานคลนกไรพง (DPAC) มรายละเอยด ดงน 1. ประเมนความเสยงพฤตกรรมสขภาพการกนและการออกแรง/ออกก�าลงกาย ในผมารบบรการทกราย โดยใชแบบประเมนสขภาพพฤตกรรมและความพรอมของผรบบรการ และแบบประเมนพฤตกรรมการเคลอนไหวออกแรง/ออกก�าลงกาย 2. ประเมนภาวะสขภาพ/ ทดสอบสมรรถภาพทางกายโดยวดวดชพจร หรออตราการเตนของหวใจขณะพก วดองคประกอบรางกาย ไดแก น�าหนก, สวนสง, รอบเอวและวดสมรรถภาพความอดทนของระบบหายใจและไหลเวยนโลหต (เลอกอยางใดอยางหนง หรอ เลอกใชวธการทดสอบอนๆ ไดจาก “คมอการทดสอบสมรรถภาพทางกายส�าหรบเจาหนาทสาธารณสข”) 3. ประเมนความพรอมของการเปลยนแปลงพฤตกรรม (State of change) ในผรบบรการรายใหมและรายเกาตามความเหมาะสม ในรายทไมพรอม/ขาดแรงจงใจในการปรบพฤตกรรมโดยใช หลก5 R’s approach คอ ชแจงส�าคญและความจ�าเปนของการปรบเปลยนพฤตกรรม รวมทงประโยชนทจะไดรบสรางแรงจงใจ/ ความตระหนกร ใหองคความรใชสอ เอกสารและนดประเมนภาวะสขภาพ เปนระยะ 2 - 3 เดอน 4. ในรายทพรอมเปลยนแปลง/มแรงจงใจให ใช หลก5 A’s approach 1) ใหความร สอนหลกการ/ทกษะการปรบเปลยนพฤตกรรม 3 อ. 2) หาแนวทางทดทสดส�าหรบในการปรบเปลยนพฤตกรรม 3) ตงเปาหมายน�าหนกทจะลด และพฤตกรรมทควรปรบเปลยน หลกการการตงเปาหมาย ควรตงเปาหมายทสามารถท�าไดและตงเปาหมายระยะๆ ทละขนประกอบดวย เปาหมายระยะสน 1 เดอนและ ระยะยาว 3 - 6 เดอน ตวอยางในการตงเปาหมายเพอการปรบเปลยนพฤตกรรม - ดานการลดน�าหนก เชน จะลด 5 กโลกรมภายใน 6 เดอน (5-10% ของน�าหนกตว)

34 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

การปรบพฤตกรรมการบรโภคและการ

ออกกำาลงกาย เชอมโยงกบคลนกไรพง (DPAC)

บทท 3

- ดานอาหาร/โภชนาการเชน ลดขาวมอเยนเหลอทพพครง ลดการดมกาแฟเยนไดแค 3 แกวตอสปดาห หรอไมกน หรอหลกเลยงอาหารประเภททอด - ดานออกก�าลงกาย/เพมการเคลอนไหวออกแรงในชวตประจ�าวน เชนจะออกก�าลงกายโดยการเดนเรว 20-30 นาท 3 วนตอสปดาห หลงเลกงานจะปนจกรยานมาท�างาน แทนการนงรถมอเตอรไซด 4) สอนการบนทกพฤตกรรมการบรโภคอาหาร และการเพมการเคลอนไหว/การออกก�าลงกาย ตามเปาหมายการปรบเปลยนพฤตกรรมและในการตดตามทกครง สอบถาม/ทบทวน/สรปผลการปรบเปลยนพฤตกรรมอาหาร/โภชนาการออกก�าลงกาย และอารมณ 5) แจกสอ/เอกสารองคความรทเกยวของ 5. ตดตาม/ประเมนผล (6เดอน) ทก 1-2 สปดาหในเดอนแรก และ ทก 1-2 เดอน ในระเวลา 5 เดอนแผนผงท 5 แสดงขนตอนการการใหค�าปรกษาดานอาหารและโภชนาการ

ขนตอน รายละเอยด

1. ประเมนการบรโภคอาหารในอดตและปจจบนทบรโภค

ซกประวตและอธบายผลประเมนพฤตกรรมการกนหมวด ก คออาหารทควรกนทกวน หมวด ข คออาหารทไมควรกนบอย เสยงตอการเปนโรคอวน เบาหวาน และความดน เชน น�าตาล/น�าหวาน, อาการมน/ทอด, อาหารเคม

รบทราบพฤตกรรมการกนทเปนสาเหตกอใหเกดภาวะอวน

2. ใหความรหลกการการบรโภคอาหารเพอลดน�าหนก

หลกการกนพอด คอ 1) มพลงงานพอเหมาะในแตละวน,

2) มความสมดลปรมาณของอาหารแตละกลม, ธงโภชนาการ

3) มความหลากหลายของอาหาร และ 4) มปรมาณ การใชน�ามน น�าตาล และเกลอ หรอ น�าปลา ไมมาก

35คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

3. อธบาย/สอนสาธตขนตอนปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภคอาหารเพอลดน�าหนก

จดบนทกอาหารบรโภคอาหารภายใน 1วน ปรมาณ/แคลอรอาหารในแตละหมวดทตองการลดน�าหนก

วธการเลอกอาหารโซนสเพอลดน�าหนก คอโซนสเขยวสเหลอง และ สแดง

เทคนคการลด หวาน มน เคม ตวอยางอาหารทบรโภคทวไปตามกลมอาหาร และพลงงาน

4. ก�าหนดเปาหมายและวางแผนการบรโภคเพอลดน�าหนก

ก�าหนดเปาหมายในการปรบเปลยนการบรโภคอาหารเหมาะสม

ก�าหนดปรมาณอาหารลดการบรโภคอาหารทเปนสาเหตกอใหเกดภาวะอวน สอน/ใหแบบบนทกการบรโภคอาหาร

แจกเอกสารและขอมลทจ�าเปน

5. ตดตามผล นดหมาย/โทรศพท

แผนผงท 6 แสดงขนตอนการการใหค�าปรกษาดานการออกก�าลงกาย

ขนตอน รายละเอยด

1. การประเมนภาวะสขภาพ

ซกประวตและประเมนความเสยงของพฤตกรรมการเคลอนไหว/ออกก�าลงกาย

ประโยชนและสงทเกดขนจากการเพมการเคลอนไหว/ออกก�าลงกาย

สอบถามทศนคต : คณอยากออกก�าลงกายหรอไม?

2. แนะน�าหลกการเพมการเคลอนไหว/ออกก�าลงกาย

แนะน�าการเพมการเคลอนไหวออกแรงในชวตประจ�าวน/พลงงานทใชไป

ประเภทของการออกก�าลงกาย(แอโรบก,แรงตาน และยดเหยยด)

หลกของการออกก�าลงกาย (FITT ความบอย,ความหนก/เหนอย, ความนาน และชนด/ประเภทกจกรรม)

ขนตอนการออกก�าลงกาย 3 ขนตอน ไดแก1.อบอนรางกาย 2.ออกก�าลงกาย และ 3.การคลายอน/คลดาวน

36 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 3

3. สาธตการออกก�าลงกาย สาธตการออกก�าลงกายทเหมาะสมกบตนเอง 1. การออกก�าลงกายแบบแอโรบก

- การเดนเรว วงเหยาะ เคลอนทบนตาราง 9 ชอง หรอเตนแอโรบก

2. ออกก�าลงกายแบบแรงตาน - ดงยางยด ยกขวดน�าดนพน นงงอตว บรหารขอเขา

3. ยดเหยยดกลามเนอ 4. ความหนก/ระดบเหนอยในการออกก�าลงกายทเหมาะสม

4. หาแนวทางเพมการเคลอนไหว /ออกก�าลงกายและฝกปฏบต

สอบถามความเปนไปได : คณคดวาสามารถท�ากจกรรมอะไรไดบาง?

หาแนวทางและสนบสนนการเพมการเคลอนไหว/ ออกก�าลงกายทถกตอง

- ฝกปฏบตการออกก�าลงกายทสามารถน�าไปใชได จรงและสอดคลองกบชวตประจ�าวน

5. หาแนวทางเพมการเคลอนไหว /ออกก�าลงกายและฝกปฏบต

- ก�าหนดเปาหมายในการเพมการเคลอนไหว/ ออกก�าลง กายทเหมาะสม - ก�าหนดระยะเวลาและความถ(ครงตอสปดาห)ใน การออกก�าลงกาย - สอน/ใหแบบบนทกการออกก�าลงกาย - แจกเอกสารและขอมลทจ�าเปน

6. นดตดตามผล - นดหมาย/โทรศพท เครองมอและอปกรณสนบสนนในการด�าเนนงานคลนกไรพง 1. เครองชงน�าหนก(แบบวดเปอรเซนตไขมน) /เครองตรวจวดวเคราะหองคประกอบรางกาย (ถาม) 2. เครองมอวดสวนสง 3. สายวดรอบเอว 4. อปกรณออกก�าลงกาย (Fitness)/สวนสขภาพ (ถาม) 1) อปกรณออกก�าลงกายเพอพฒนาระบบหวใจและไหลเวยนเลอดไดแก จกรยาน, ลวง(Treadmill) และ เครองวงไรแรงกระแทก (Elliptical)

37คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

2) อปกรณออกก�าลงกายเพอพฒนาความแขงแรงและความอดทนของกลามเนอไดแก อปกรณยกน�าหนก, ดรมเบล, ยางยดและ ขวดน�าเปนตน 3) พนทส�าหรบยดเหยยดกลามเนอ 5. อปกรณทดสอบสมรรถภาพทางกาย(ถาม) 1) จกรยานวดงาน/ Step test box (ทดสอบความอดทนระบบหายใจและไหลเวยนเลอด)** 2) Sit and Reach Box (ทดสอบความออนตว) ** หมายเหต : การทดสอบความอดทนระบบหายใจและไหลเวยนเลอด สามารถใชวธการเดน 6 นาทได 6. แบบจ�าลองธงโภชนาการ / แบบจ�าลองอาหาร (Food model) 7. ชดนทรรศการ/สอความร เรองอาหาร และการออกก�าลงกาย

ศกษาเอกสารเพมเตม : คมอการทดสอบสมรรถภาพทางกายส�าหรบ เจาหนาทสาธารณสข

38 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

การปรบพฤตกรรม เพอลดการบรโภค

เครองดมแอลกอฮอล

บทท 4

บทท 4

ขนตอนการด�าเนนงานเพอลดการบรโภคเครองดมแอลกอฮอล 1. การประเมนความรนแรงของการดมเครองดมแอลกอฮอล ในสถานบรการสาธารณสขระดบปฐมภม เชน สถานอนามย ศนยสขภาพชมชน ศนยการแพทยชมชน ศนยบรการสาธารณสข (กทม.) โดยใชแบบประเมนปญหาการดมสรา Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT)หรอ Cut Annoyed Guilty Eye (CAGE) หรอ Michigan Alcoholism Screening Test (MAST) 2. จดโปรแกรมหลงการประเมน เชน การใหความร ค�าแนะน�า เอกสารความรส�าหรบผทไมมปญหา การบ�าบดแบบสนส�าหรบผทจดวาดมแบบเสยงหรอแบบอนตราย หรอการสงตอทผตดสราไปรบการรกษาเฉพาะอยางเหมาะสมตอไปดงแผนภาพท 7และตารางท 1 3. ตดตามดแล เพอตดตามพฤตกรรมดม แกไขปญหาอปสรรค ก�าหนดวธการแกไขอยางชดเจน 4. การพฒนารปแบบการดแลผเปนโรคตดสราหลงจ�าหนาย นบวาเปนหวใจส�าคญในการหาแนวทางเพอประคบประคองใหผเปนโรคตดสราสามารถ ลด ละ เลก ดมสรา และลดการกลบไปปวยซ�า ไดเชน โปรแกรมใกลบานสมานใจ, การบ�าบดดแลเชงรกในชมชนส�าหรบผตดสรา (Program of Assertive Community Treatment: PACT), การสรางเครอขายผมปญหาการดมสราในชมชน, กลมชวยเหลอกนเอง (Self help group) เชน กลมผตดสรานรนาม (Alcoholic Anonymous: AA), การบ�าบดรกษาและฟนฟสมรรถภาพผมปญหาการดมสราแนวพทธ

39คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

กลมเปาหมายหลกในการประเมน คอ ผทมปญหาสขภาพทอาจสมผสกบการดมสรา ไดแก ผปวยโรคไมตดตอ, ผปวยทมาหองฉกเฉนของโรงพยาบาลทมปญหาจากการดมสรา, ผปวยในทมความเสยงในการเกดภาวะถอนพษสรา, ผปวยนอกคลนกเวชปฏบตทวไป และ ผหญงตงครรภทดมสรา

แผนภาพท 7 แสดงแนวทางการประเมนและใหบรการผมปญหาการดมแอลกอฮอล

คะแนน 8-15 ดมแบบเสยง

Hazardous Drinker

ใหค�าแนะน�าแบบสน

Brief Adviceการใหค�าแนะน�าแบบสน

(Brief Advice)

และการใหค�าปรกษาแบบสน

(Brief Counseling)

คะแนน 16-19 ดมแบบอนตราย

Harmful Drinker

คะแนน 20-40 สงสยภาวะตดสรา

Alcohol Dependence

สงพบแพทยเพอการวนจฉยและรกษา

รพ.ศนย/รพ.ชมชน/คลนกบ�าบดรกษา

ผมปญหาการดมเครองดมแอลกอฮอล

คะแนน 0-7 ใหความร

เรองการดมสรากระบวนการคดกรองตามแบบ

ประเมน AUDIT

40 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 4

ตารางท 1 แสดงระดบความเสยง จากการประเมนดวย แบบประเมนปญหาการดมสรา AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test)

ระดบความเสยง แนวทางการดแลและการจดการ

0-7 ผดมแบบเสยงต�าLow risk drinker

Alcohol Education: ใหความรเกยวกบการดมสรา และอนตรายทอาจเกดขนหากดมมากกวาน และชนชมพฤตกรรมการดมทเสยงต�า ใชเวลาไมมากกวาหนงนาท ตวอยางการใหความร : “ถาจะดมกไมควรดมเกนวนละ 2 ดมมาตรฐาน (เหลา 4 ฝา หรอเบยร 1.5 กระปอง หรอ ไวน 2 แกว)และตองหยดดมอยางนอยสปดาหละสองวน แมวาจะดมในปรมาณทนอยแคไหนกตาม คณควรใสใจปรมาณการดมโปรดจ�าไววา เบยรหนงขวด ไวนหนงแกว และเหลาหนงกงมปรมาณแอลกอฮอลเทากนคอ1 ดมมาตรฐาน การดมสราแมจะเพยงนอยนดกมความเสยงเสมอตอสขภาพและเสยงตอการเกดอบตเหต และไมควรดมหรอดมนอยกวาน หากตองขบขยานพาหนะ หรอท�างานกบเครองจกร (ผหญง: ตงครรภ วางแผนตงครรภ หรอใหนมบตร) ก�าลงรบประทานยาบางชนดทอาจมปฏกรยากบแอลกอฮอล อายมากกวา 65 ป หรอผทเจบปวยดวยโรคทางกาย เชน เบาหวาน ความดน โรคตบ โรคทางจตเวช หรอโรคอนๆ ควรปรกษาแพทย ”ตวอยางการชนชม : “คณท�าไดดแลวและพยายามรกษาระดบการดมของคณใหต�ากวาหรอไมเกนระดบทเสยงต�า”

8-15 ผดมแบบเสยงHazardous drinker

หมายถงลกษณะการดมสราทเพมความเสยงตอผลเสยหายตามมาทงตอตวผดมเองหรอผอน พฤตกรรมการดมแบบเสยงนถอวามความส�าคญในเชงสาธารณสข แมว าขณะน ผดมจะยงไมเกดความเจบปวยใดๆ กตาม

Brief Advice or Simple Advice: การใหค�าแนะน�าแบบสน สามารถปฏบตไดโดยเจาหนาททกระดบ1.การใหขอมลสะทอนกลบตวอยาง “ผลการประเมนปญหาการดมสราพบวาคณดมแบบเสยง เนองจากคณดม..(ปรมาณ/ความถ/รปแบบ)....”2.การใหขอมลผลกระทบจากความเสยงสงตวอยาง “แมวาในขณะนคณยงไมพบปญหาอะไรชดเจน แตลกษณะการดมแบบนเปนการเพมความเสยงตอสขภาพ เชน โรคกระเพาะ โรคตบ เสยงตอการเกดอบตเหตหรอเสยชวตจากอบตเหตบนทองถนนขณะเมาสราหรอ เสยงตอปญหาครอบครว ปญหาอาชพ หรอปญหาการเงนได”3.การก�าหนดเปาหมายและใหค�าแนะน�าการดมแบบมความเสยงต�าตวอยาง “หากเปนไปได คณควรเลอกทจะหยดดม หรอถายงจะดมอยควรดมแบบมความเสยงต�า โดยดมไมเกนวนละสองดมมาตรฐาน (เหลา 4 ฝา หรอเบยร 1.5 กระปอง หรอ ไวน 2 แกว) และตองหยดดมอยางนอยสปดาหละสองวน คณคดวาคณจะเลอกวธไหนดคะ/ครบ”

41คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 33

ระดบความเสยง แนวทางการดแลและการจดการ

4.เสรมแรงกระตนตวอยาง“จรงๆแลวมนอำจไมงำยหรอกทคณจะลดกำรดมลงใหอยภำยในขดจ�ำกดแตหำกคณเผลอดมเกนขดจ�ำกดใหพยำยำมเรยนรวำเพรำะอะไรจงเปนเชนนนและวำงแผนปองกนไมใหเกดขนอกหำกคณระลกเสมอถงควำมส�ำคญของกำรลดควำมเสยงจำกกำรดมลงคณกจะสำมำรถท�ำได”

16-19 ผดมแบบอนตรายHarmful use

หมำยถงกำรดมสรำจนเกดผลเสยตำมมำตอสขภำพกำยหรอสขภำพจต รวมถงผลเสยทำงสงคมจำกกำรดม

Brief Intervention/Brief Counseling: การใหการบ�าบดแบบสน สำมำรถปฏบตไดโดยเจำหนำททไดรบกำรฝกอบรมกำรใหค�ำปรกษำกำรรบฟงอยำงเหนอกเหนใจและกำรเสรมสรำงแรงจงใจ1.กำรใหค�ำแนะน�ำแบบสน โดยกำรคดกรองปญหำกำรดมสรำประเมนปญหำกำรดมและปญหำทเกยวของสะทอนปญหำและใหค�ำแนะน�ำวำอยในกลมดมแบบเสยงสงควรบนทกผลหรอสถำนกำรณทเปนผลจำกกำรดม2.ประเมนแรงจงใจ ควำมพรอมในกำรปรบเปลยนพฤตกรรม และใหค�ำแนะน�ำทเหมำะสมตำมระดบ3.ตงเปำหมำยในกำรลด/ละ/เลกหรอปรบเปลยนพฤตกรรม4.ตดตำมดแล เพอตดตำมพฤตกรรมดม แกไขปญหำอปสรรคก�ำหนดวธกำรแกไขอยำงชดเจน

>20 ผดมแบบตดAlcohol dependence

ควรไดรบกำรสงตอพบแพทย เพอกำรตรวจวนจฉยและวำงแผนกำรบ�ำบดรกษำ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ34

กำรจดกำรควำมเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรมกำรสบยำสบในผรบบรกำรนนตองอำศยควำมรวมมอจำกสหวชำชพในกำรชวยเหลอและสนบสนนใหผรบบรกำรเลกยำสบไดผำนกำรใหควำมรโทษพษภยรวมถงค�ำแนะน�ำตลอดจนกำรด�ำเนนกำรบ�ำบดรกษำ สงเหลำนเปนปจจยส�ำคญทจะท�ำใหผตดยำสบสำมำรถเลกยำสบไดส�ำเรจโดยกำรใหบรกำรบ�ำบดผตดยำสบทมประสทธภำพนนตองมกรอบแนวทำงกำรปฏบตงำนดงแสดงในตำรำงดำนลำงตารางท 2 แสดงกรอบแนวทางการปฏบตงานการใหบรการบ�าบดผเสพยาสบ

บทท5: กำรปรบพฤตกรรม เพอลดกำรบร โภค ผลตภณฑยำสบ

ผงกระบวนการ

4 กลม

-แกนน�ำชมชน/หมบำน/อสม./กรรมกำรชมชน/

โรงเรยน/วด/สถำนประกอบกำรฯลฯ

-เจำหนำทในรพสต./สถำนบรกำรสขภำพกทม.

-เจำหนำทในสถำนบรกำรอนๆทเกยวของ

-เครอขำยวชำชพฯ

4 กลม

-แกนน�ำชมชน/หมบำน/อสม./กรรมกำรชมชน/

โรงเรยน/วด/สถำนประกอบกำรฯลฯ

-เจำหนำทในรพสต./สถำนบรกำรสขภำพกทม.

-เจำหนำทในสถำนบรกำรอนๆทเกยวของ

-เครอขำยวชำชพฯ

-สถำนบรกำรสำธำรณสข

-ชมชนบ�ำบด

-1600สำยดวนเลกบหร

กรอบแนวทางการปฏบตงานการใหบรการบ�าบดผเสพยาสบในชมชน

กระบวนกำรบ�ำบดกระบวนกำรคนหำ(คดกรอง/จ�ำแนก) กระบวนกำรตดตำมผล(หลงกำรบ�ำบด)

Campaign (มาตรการทางสงคม)

42 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

การปรบพฤตกรรม เพอลดการบรโภค

ผลตภณฑยาสบ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ34

กำรจดกำรควำมเสยงและปรบเปลยนพฤตกรรมกำรสบยำสบในผรบบรกำรนนตองอำศยควำมรวมมอจำกสหวชำชพในกำรชวยเหลอและสนบสนนใหผรบบรกำรเลกยำสบไดผำนกำรใหควำมรโทษพษภยรวมถงค�ำแนะน�ำตลอดจนกำรด�ำเนนกำรบ�ำบดรกษำ สงเหลำนเปนปจจยส�ำคญทจะท�ำใหผตดยำสบสำมำรถเลกยำสบไดส�ำเรจโดยกำรใหบรกำรบ�ำบดผตดยำสบทมประสทธภำพนนตองมกรอบแนวทำงกำรปฏบตงำนดงแสดงในตำรำงดำนลำงตารางท 2 แสดงกรอบแนวทางการปฏบตงานการใหบรการบ�าบดผเสพยาสบ

บทท5: กำรปรบพฤตกรรม เพอลดกำรบร โภค ผลตภณฑยำสบ

ผงกระบวนการ

4 กลม

-แกนน�ำชมชน/หมบำน/อสม./กรรมกำรชมชน/

โรงเรยน/วด/สถำนประกอบกำรฯลฯ

-เจำหนำทในรพสต./สถำนบรกำรสขภำพกทม.

-เจำหนำทในสถำนบรกำรอนๆทเกยวของ

-เครอขำยวชำชพฯ

4 กลม

-แกนน�ำชมชน/หมบำน/อสม./กรรมกำรชมชน/

โรงเรยน/วด/สถำนประกอบกำรฯลฯ

-เจำหนำทในรพสต./สถำนบรกำรสขภำพกทม.

-เจำหนำทในสถำนบรกำรอนๆทเกยวของ

-เครอขำยวชำชพฯ

-สถำนบรกำรสำธำรณสข

-ชมชนบ�ำบด

-1600สำยดวนเลกบหร

กรอบแนวทางการปฏบตงานการใหบรการบ�าบดผเสพยาสบในชมชน

กระบวนกำรบ�ำบดกระบวนกำรคนหำ(คดกรอง/จ�ำแนก) กระบวนกำรตดตำมผล(หลงกำรบ�ำบด)

Campaign (มาตรการทางสงคม)

บทท 5

บทท 5

43คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

รายละเอยดขนตอนการปฏบตงาน กระบวนการคนหาผสบยาสบจ�าเปนตองมความรวมมอจาก เจาหนาทในรพ.สต./สถานบรการสขภาพ กทม. 1.1 เจาหนาทสถานบรการสขภาพอนทเกยวของ ทกระดบ 1.2 แกนน�าชมชน/หมบาน/ อสม./กรรมการชมชน/ วด / สถานประกอบการ / พระสงฆ/คร /โรงเรยน/ผน�านกเรยน / อสม.ฯลฯ 1.3 เครอขายวชาชพฯ ด�าเนนการคนหาผสบยา อาจมการคนหาไดทงเชงรก การประชาคม การเยยมบาน ส�ารวจและผสบยาสมครใจแสดงความจ�านงเขารบการบ�าบดเลกยาสบ 1) ใหผทเกยวของด�าเนนการคดกรองจ�าแนกผสบยาตามแบบคดกรองส�าหรบชมชนของชมชน/หมบาน/ สถานประกอบการ/ โรงเรยนฯ และชมชนมการรวบรวมรายชอผสบสงใหสถานบรการใกลบาน - การคดกรองควรเปนเจาหนาทของสถานบรการทรบผดชอบในพนทนนๆ ทไดรบการพฒนาองคความรมประสบการณ และความสามารถ ดานการบ�าบด และสามารถใหค�าปรกษาเบองตนในการเลกสบยาไดจ�าแนกเปน 2 กลม 1) กลมผสบยาสบมโรคเรอรง แนะน�าใหเขาไปรบการบ�าบดยาสบในสถานบรการไดทกระดบ และหากไมสามารถบ�าบดไดใหมการสงตอไปสถานบรการอนทบ�าบดไดโดยแนบเอกสารทจ�าเปนใหผปวยไปรายงานทใหม 2) กลมผสบยาสบไมมโรคเรอรง จะแบงเปน 2 ประเภท คอ บคคลทวไปและกลมวยรน และใหพจารณาเขารบการบ�าบด ดงน - กลมบคคลทวไป ใหสงเขารบการบ�าบดในสถานบรการไดทกระดบหรอชมชนบ�าบด - กลมวยรน แนะน�าใหเขาไปรบการบ�าบดยาสบแบบชมชนบ�าบดในการบ�าบดทงกลมบคลทวไปและวยรน ถาใหการบ�าบดตามมาตรฐานชมชนบ�าบดแลว เลกไมได/ สบซ�า ใหพจารณาสงตอไปบ�าบดทสถานบรการอนไดหรอเปลยนวธการบ�าบดแบบใหมหรอสงตอ 1600 สายดวนเลกบหร หรอเขา

44 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 5

ระบบตามแนวทางขอ (1.1) แนบเอกสารประกอบทจ�าเปนใหผปวยไปรายงานตวเขารบการรกษาทใหม 2) เมอสถานบรการใหการบ�าบดไดครบตามมาตรฐานการบ�าบดแลวผปวยเลกสบส�าเรจจงท�าการจ�าหนาย 3) ด�าเนนการตดตามหลงการจ�าหนายอยางนอย 6 เดอน มคมอการตดตามและแบบรายงานการตดตาม 4) สรปผลเพอหยดการตดตามและหยดสบส�าเรจ ควรจดท�าประกาศตอสงคม/ชมชน/ยกยองบคคลตนแบบ 5) ชมชน/ครอบครว/เครอขาย ด�าเนนการเฝาระวงการกลบไปสบซ�า 6) ชมชนท�าแผนเฝาระวง เพอปองกนกลมเสยงอยางตอเนอง

เทคนคการปรบเปลยนพฤตกรรมดวย 5A การใชมาตรการ 5A ในการคนหาผเสพยาสบและการด�าเนนการบ�าบดใหผเสพยาสบเลกเสพไดส�าเรจ ประกอบดวยตารางท 3 แนวทางการด�าเนนการดวยเทคนค 5A (A1-A5)

ขนตอน แนวทางการปฏบตงาน

A1 - Askสอบถามประวตการเสพผลตภณฑยาสบทกชนด

สอบถามสถานการณสบบหรของผรบบรการทกราย และทกครงทมารบบรการ ตามแบบสอบถามประวตการเสพยาสบ

A2 - Adviseแนะน�าใหผเสพเลกเสพยาสบทกชนดโดยเดดขาด

ใหค�าแนะน�าในการเลกบหรแบบสน ความยาว 1 นาท ประกอบดวย1. เหตผลทางสขภาพทเกยวของโดยตรงกบผปวยทท�าใหผปวยตองเลกบหรทนท2. ก�าหนดวนเลกบหรทชดเจน3. นดวน Follow up ภายใน 2 – 4 สปดาห

45คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ขนตอน แนวทางการปฏบตงาน

A3 - Assessประเมนความรนแรงในการเสพตด และความตงใจในการเลกเสพ

สอบถามถงความรนแรงในการตดบหร โดยสอบถามพฤตกรรมการสบบหร 2 ขอ ไดแก1. จ�านวนมวนทสบตอวน (1 ซองตอวนขนไป ตดรนแรง)2. ระยะเวลาหลงตนนอนทเรมสบมวนแรก (30 นาทขนไป ตดรนแรง)ทงน ใหถามพรอมไปกบการสอบถาม A1 - Ask

A4 - Assistบ�าบดอยางเหมาะสมเพอใหเลกเสพไดส�าเรจ

ใหค�าแนะน�า ปรกษาในการชวยเลกบหรแบบรายตว (15 – 20 นาทตอราย) โดยม Counselor หรอทมจตอาสา หมนเวยนไปตามคลนกโรคเรอรงและ OPD ส�าคญตางๆ ของโรงพยาบาล และใหค�าปรกษาแบบกลม โดย ตงกลมจตอาสา ใหผปวยทเลกบหรแลว ชวยใหค�าปรกษาตอไป และสงเสรมผเลกบหรส�าเรจ และผทไมเคยสบบหร เปน role model ในการรกษาสขภาพ

A5 – Arrangeตดตามผลการบ�าบดของผเสพทกราย (Follow up)

ตดตามผลการบ�าบดอยางตอเนอง และใกลชดทสดเทาทจะท�าได โดยประสานงานกบ รพ.สต. และ อสม. เพอตดตามผปวยตอไป เมอผปวยกลบเขาสชมชน

46 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

การปรบ พฤตกรรม เพอ ลดภาวะเครยด

และซมเศรา

บทท 6

บทท 6

การปรบพฤตกรรมลดภาวะเครยดและซมเศรา ความเครยดและภาวะซมเศรา มผลเกยวเนองตอการเจบปวยดวยโรคไมตดตอตวอยาง เชน - อาการซมเศราเปนปจจยเสยงส�าคญตอการเกดโรคไมตดตอทง โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดหวใจ โรคอวน และยงมผลตอพฤตกรรมเสยงตอสขภาพ เชน การไมเคลอนไหว สบบหรและดมเครองดมแอลกอฮอล ซงสงผลตอภาวะความดนโลหตสงอกดวย - ความเครยด สงผลตอการเกดภาวะซมเศราและความดนโลหตสง - ผปวยโรคเบาหวาน มโอกาสมภาวะซมเศราประมาณสองเทาของคนทวไป - ผปวยเบาหวานทมความเครยดและภาวะซมเศรา จะควบคมระดบน�าตาลในเลอดไดไมด การประเมนความเครยดและภาวะซมเศราเปนวธการ เพอปองกนปญหาสขภาพจตในกลมเสยงและผปวยโรคเรอรง การประเมนในสถานบรการระดบปฐมภม ชวยเพมอตราการคนพบผปวย ดแลชวยเหลอในเบองตน ท�าใหเกดบรการแบบองครวมทครอบคลมมากขนทงทางดานรางกาย จตใจ และสงคมเชอมโยงน�าไปสการรกษาและตดตามดแลอยางตอเนอง เครองมอทางดานสขภาพจต เพอใชใหบรการในคลนกโรคเรอรงประกอบดวย (แบบประเมนตางๆ ศกษาเพมเตม ในภาคผนวก) แบบประเมนความเครยด (ST-5) แบบคดกรองโรคซมเศรา 2 ค�าถาม (2Q) แบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค�าถาม (9Q) แนวทางการประเมนปญหาสขภาพจตในผมารบบรการ คลนกโรคไมตดตอ โดยสามารถด�าเนนงาน ตามแผนผง ดงน

47คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

แผนผงท 8 แสดงแนวทางประเมนปญหาสขภาพจตในผมารบบรการ คลนกโรคไมตดตอ แบบท 1

ประเมนความเครยด (ST-5)คะแนน < 8

คะแนน < 7

ค�าตอบไมมทงสองขอ

ผลรวมคะแนน≥7

คะแนนขนไป

ค�าตอบมตงแต

1 ขอขนไป

ผลรวมคะแนน

8 คะแนนขนไป

คดกรองโรคซมเศราดวยแบบ

คดกรอง 2Q

- แจงผล

- ใหค�าปรกษา/ค�าแนะน�าการจดการความเครยด

- ฝกทกษะการคลายเครยด

- แจงผลและใหค�าปรกษา

- ใหค�าแนะน�าการจดการความเครยด

- ใหส�ารวจ/แนะน�าประเมนโรคซมเศราดวย

แบบคดกรอง 2Q

- แจงผล

- ประเมนปญหาดานสงคมจตใจ/ใหการปรกษา/แนะน�า

- ใหส�ารวจ/ประเมนโรคซมเศราดวยแบบคดกรอง 2Q

ประเมนความรนแรงดวยแบบ

ประเมนโรคซมเศรา 9Q

คลนก NCD คณภาพ

ผปวยโรคเบาหวาน/ความดนโลหตสง

ทมารบบรการ ทมภาวะเครยด

- แจงผล/ใหค�าแนะน�า

- คนหาและประเมนดานสงคมจตใจและใหค�าปรกษา

- ตดตามประเมนผล/สงตอ

48 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 6

แผนผงท 9 แสดงแนวทางประเมนปญหาสขภาพจตในผมารบบรการ คลนกโรคไมตดตอ แบบท 2

การประเมนผล บนทกคะแนนทไดในแตละครงและการชวยเหลอ เพอวางแผนการดแลตอเนองในครงตอไป

ประเมนความเครยด

(ST-5)

- แจงผล

- ใหค�าแนะน�า

- แจงผล- ประเมนปญหาดานสงคมจตใจ/ใหการปรกษา/แนะน�า- ใหส�ารวจ/ประเมนโรคซมเศราดวยแบบคดกรอง 2Q ดวยตนเอง

คะแนน < 7

ค�าตอบไมมทงสองขอ

ผลรวมคะแนน≥7

คะแนนขนไป

ค�าตอบมตงแต 1 ขอขนไป

ผลรวมคะแนน

นอยกวา 8 คะแนนผลรวมคะแนน

ตงแต 8 คะแนนขนไป

คดกรองโรคซมเศราดวยแบบคดกรอง 2Q

ประเมนความรนแรงดวย

แบบประเมนโรคซมเศรา 9Qสงเกตอาการ/พฤตกรรม

ผดปกตรวมดวย

คลนก NCD คณภาพ

ผปวยโรคเบาหวาน/ความดนโลหตสง

ทมารบบรการ ทมภาวะซมเศรา

- แจงผล/ใหค�าแนะน�า

- คนหาและประเมนดานสงคมจตใจ

และใหค�าปรกษา

- ตดตามประเมนผล/สงตอ

- แจงผล- ใหค�าปรกษา/ค�าแนะน�าการจดการความเครยด

- ฝกทกษะการคลายเครยด

- แจงผลและใหค�าปรกษา- ใหค�าแนะน�าการจดการความเครยด- ใหส�ารวจ/แนะน�าประเมนโรคซมเศราดวยแบบคดกรอง

49คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ค�าแนะน�าหลงการประเมนความเครยด (ST-5) 0-4 คะแนน หมายถง ไมมความเครยดในระดบทกอใหเกดปญหากบตวเอง ยงสามารถจดการกบความเครยดทเกดขนในชวตประจ�าวนได และปรบตวกบสถานการณตาง ๆ ไดอยางเหมาะสม 5-7 คะแนน หมายถง สงสยวามปญหาความเครยดหรอมเรองไมสบายใจและยงไมไดคลคลาย ซงตองใชเวลาในการปรบตวหรอแกปญหา ควรใหค�าปรกษาหรอใหค�าแนะน�าในเรองการผอนคลายความเครยดดวยการพดคยหรอปรกษาหารอกบคนใกลชดเพอระบายความเครยดหรอคลคลายทมาของปญหาและอาจใชการหายใจเขา-ออกลกๆ ชาๆ หลายๆ ครง (ประมาณ 5-10 ครง) หรอใชหลกการทางศาสนาเพอผอนคลายความวตกกงวล เชน สวดมนต นงสมาธ เปนตน 8 คะแนนขนไป หมายถง มความเครยดสงในระดบทอาจจะสงผลเสยตอรางกาย เชน ปวดหว ปวดหลง นอนไมหลบ หรอมผลเสยตอการรกษาโรคเรอรง ฯลฯ ตองไดรบค�าปรกษาเพอคนหาสาเหตทท�าใหเกดความเครยดและหาแนวทางแกไขและคดกรองโรคซมเศราดวยแบบคดกรองโรคซมเศรา 2 ค�าถาม (2Q)

ค�าแนะน�าหลงการคดกรองโรคซมเศราดวยแบบคดกรองโรคซมเศรา 2 ค�าถาม (2Q) 1. กลมทมผลปกต(ค�าตอบ “ไมม” ทงสองขอ) - แจงผลการคดกรองโรคซมเศรา และใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศรา - แนะน�าใหออกก�าลงกาย 30 - 45 นาท อยางนอยสปดาหละ 3 ครงยกเวนในผทมขอจ�ากดหามออกก�าลงกาย - แนะน�าใหส�ารวจ/ประเมนโรคซมเศราดวย 2Q ดวยตนเอง เมอพบวา ผลมแนวโนมปวยเปนโรคซมเศรา (มอาการใด ๆ ในค�าถามขอใดขอหนงหรอ ทงสองขอ) ใหมาพบบคลากรสาธารณสขเพอประเมนโรคซมเศราอกครง 2. กลมทมโอกาสหรอมแนวโนมปวยเปนโรคซมเศรา (ค�าตอบ“ม”ขอใดขอหนงหรอทงสองขอ) - แจงผลการคดกรองโรคซมเศรา ใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศราตามความจ�าเปนและพอเพยงของผปวยแตละราย

50 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 6

- ประเมนวา มปญหาดานสงคมจตใจหรอไม ถามควรใหการปรกษาเพอแกไขปญหาดงกลาว - แนะน�าใหออกก�าลงกาย 30 - 45 นาท อยางนอยสปดาหละ 3 ครงยกเวนในผทมขอจ�ากดหามออกก�าลงกาย - แนะน�าใหประเมนระดบความรนแรงของโรคซมเศราดวยแบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค�าถาม (9Q)

ค�าแนะน�าหลงการประเมนความรนแรงของโรคซมเศราดวยแบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค�าถาม (9Q) 1. กลมทไมมอาการของโรคซมเศราหรอมอาการของโรคซมเศราระดบนอยมาก (ผลรวมคะแนน <7 คะแนน) - แจงผลการประเมนโรคซมเศรา ใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศราตามความจ�าเปนและพอเพยงของผปวยแตละราย - ประเมนวามปญหาดานสงคมจตใจหรอไม ถามควรใหการปรกษาเพอแกไขปญหาดงกลาวไดและแนะน�าทกษะในการแกปญหาดวยตวเองใหผปวย - แนะน�าใหออกก�าลงกาย 30 - 45 นาท อยางนอยสปดาหละ 3 ครงยกเวนในผทมขอจ�ากดหามออกก�าลงกาย - แนะน�าใหส�ารวจ/ประเมนโรคซมเศราดวย 2Q ดวยตนเอง เมอพบวา ผลมแนวโนมปวยเปนโรคซมเศรา ใหมาพบบคลากรสาธารณสขเพอประเมนโรคซมเศราอกครง 2. กลมทมอาการของโรคซมเศราระดบนอย (ผลรวมคะแนน 7-12 คะแนน) - แจงผลการประเมนโรคซมเศรา ใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศราตามความจ�าเปนและพอเพยงของผปวยแตละราย - แนะน�าวธการลดอาการซมเศราโดยไมใชยา เชน ใหออกก�าลงกาย 30 - 45 นาท อยางนอยสปดาหละ 3 ครงและวธอนๆ ทเหมาะสมกบผปวย (สามารถศกษาเพมเตมไดจากแนวทางการดแลเฝาระวงโรคซมเศราระดบจงหวด. บท หลกฐานทางวชาการ) - คนหาและประเมนปญหาดานสงคมจตใจ ถามควรใหการปรกษาเพอแกไขปญหาททกขใจ

51คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

- นดตดตามเพอประเมนความรนแรงของอาการซมเศราดวยแบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค�าถาม (9Q) 3. กลมทมอาการของโรคซมเศราระดบปานกลาง (ผลรวมคะแนน 13 – 18 คะแนน) - แจงผลการประเมนโรคซมเศรา ใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศราตามความจ�าเปนและพอเพยงของผปวยแตละราย - คนหาและประเมนปญหาดานสงคมจตใจ ถามควรใหการปรกษา ผปวยใหสามารถแกไขปญหาททกขใจ - พจารณาสงตอเพอดแลทางสงคมจตใจ (Psychosocial Care) พบแพทย หรอบรการอน ๆเพอรบการรกษาทเหมาะสมตอไป - กรณทมแนวโนมทจะฆาตวตายสง ใหสงตอโรงพยาบาลจตเวช เพอใหการดแลรกษาในมาตรฐานระดบตตยภม 4. กลมทมอาการของโรคซมเศราระดบรนแรง (ผลรวมคะแนน ≥ 19 คะแนน) - แจงผลการประเมนโรคซมเศรา ใหสขภาพจตศกษาเรองโรคซมเศราตามความจ�าเปนและพอเพยงของผปวยแตละราย - คนหาและประเมนปญหาดานสงคมจตใจ ถามควรใหการปรกษา ผปวยใหสามารถแกไขปญหาททกขใจ - ควรสงตอโรงพยาบาลจตเวช เพอใหการดแลรกษาในมาตรฐานระดบตตยภม เชน ยาตานอารมณเศรา (Antidepressant) การรกษาดวยไฟฟา - กรณทผ ปวยไมประสงคไปรกษาทโรงพยาบาลจตเวช แพทยท โรงพยาบาลชมชนควรนดตดตามประเมนผล 1 – 2 สปดาห เพอปรบยาใหเรวขน พรอมทงเฝาระวงประเมนการฆาตวตายในแตละครงทมาตดตามการรกษา

ศกษาเอกสารเพมเตม : 1) แนวทางการดแลเฝาระวงโรคซมเศราระดบ จงหวดกรมสขภาพจต 2) คมอคลายเครยด (ฉบบปรบปรงใหม) กรมสขภาพจต

52 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

แบบอยางทดของการดำาเนนการ

ปรบพฤตกรรมรายบคคล

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ44

การปรบเปลยนพฤตกรรมการบรโภค “เมอพอครวจอมเคม ลดเคมและความดน ส�าเรจ” กรณศกษำ นำยสนำม เตชะตนอำย 67 ปอำชพคำขำยปวยดวยควำมดนโลหตสงนำน20ป“...ลดเกลอลงครงหนงทนท บอกตามตรงผมท�าไมไดหรอก คนมนเคยกนเคมจดอยๆ จะใหลดทนทพอท�าไมไดจะทอเพราะกนอาหารไมลง ตองคอยๆลดลงทละนอย ใชเวลานานพอสมควร ในทสดกเคยชน เพราะเกลอในปสสาวะผมลดลงกวาเทาตว ทส�าคญคอ ความดนของผมลดลงเปนปกต...” 1. สถานการณปญหา : คนไขมอำชพคำขำยอำหำรตำมสง และเปน ผปรงอำหำรใหตนเองและครอบครวรบประทำนเองทกมอและแมวำจะมคนในครอบครวและลกคำบอกวำท�ำอำหำรรสเคม รสจด แตไมสงผลใหคณสมำนปรบปรงรสมอตนเองจนไดฉำยำ“พอครวจอมเคม” คณสมำน มปญหำกวนใจ คอ อำกำรเวยนศรษะเปนประจ�ำ จงปรกษำแพทยทตนเองรกษำอยประจ�ำ(รพ.เชยงรำยประชำนเครำะห)จำกผลกำรตรวจรำงกำยพบวำคำเกลอในปสสำวะสงและคณสมำนเปนโรคควำมดนโลหตสงอยแลวดวยจงแนะน�ำคณสมำนเขำโครงกำรลดเกลอ ลดเคม ลดโรค กอนเขาโครงการคนไข มพฤตกรรม - มนสยชอบท�ำและชอบกนอำหำรเคมอำหำรรสจด - บนโตะอำหำรตองมพรกน�ำปลำอยตลอดและตองเตมทกครงโดยไมชมอำหำรจำนนนกอน - อำหำรจำนโปรดทกนบอยๆคอคะนำปลำเคม - มอำกำรเวยนศรษะเปนประจ�ำ

บทท7: แบบอยำงทดของกำรด�ำเนนกำรปรบพฤตกรรม รำยบคคล

บทท 7

บทท 7

53คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 45

2. กจกรรมส�าคญ :เขำรวมโครงกำรลดเกลอ ลดเคม ลดโรคโดย - เจำหนำทใชแผนUrinepaperจมในปสสำวะใหดวำอยในระดบสง เพอเกดควำมตระหนก - เขำกลมสขศกษำประเดน“ลดเคมลดเกลออยำงไร?” l ลดปรมำณเครองปรงรสทใหรสเคม คอ เกลอ, กะป, ปลำรำ ใหเหลอหนงอยำงแทนกำรใสทกอยำงรวม l ลดอำหำรรสเคมจดทเคยชอบกนเปนประจ�ำ - ส�ำรวจพฤตกรรมกำรบรโภคประจ�ำวนทบำน - ครอบครวมสวนรวมคอยเตอนเมออำหำรมรสชำตเคม - ตดตำมประจ�ำทกครงทมำพบแพทยตำมนด 3. ปญหา อปสรรค - กนอำหำรไมลงทอใจเพรำะหมอบอกใหลดเคมลงครงหนงแตชวงแรกท�ำไมได - รสกอยำกอำเจยนเพรำะไมชนกบอำหำรจดใชเวลำ8-9เดอนจงคอยๆลดเคมลงทละนอยจนเกดควำมเคยชน 4. ผลลพธความส�าเรจ - คำเกลอในปสสำวะลดจำก17.6เหลอ8.9กรม/ลตร - รำงกำยแขงแรงไมเวยนศรษะ - เคยชนกบอำหำรรสจด กนอำหำรของโปรดของเมอกอน เชน ปลำเคมไมไดรสกขม

54 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

บทท 7

การปรบเปลยนพฤตกรรมการเลกบหร กรณศกษา ผสบบหร โรงพยาบาลเกษตรสมบรณ อาชพรบจางขบรถ

“...การเลกบหรครงนผมคดวาท�าไดแนนอน เพราะตอนนผมไมไดท�างานขบรถแลว แตกลบมาท�านาทบาน พอดแฟนทองลกคนเลก ลกคนนผมรกมากเพราะเปนลกหลง หางจากพๆ 10 ป ผมกตงใจเลยวาจะเลกใหลก ผมมบหรเหลออยในตว 10 มวนกเอามานงสบใหหมดซอง เสรจแลวเดนเอาไฟแชคไปสงใหแฟน

บอกใหเอาไปหงขาว จะไมสบแลว แฟนดใจมากทผมบอกจะเลก ตอนเลกใหมๆ มนเพลยมาก นอนทงวน ลกไมไหวเลยไมมแรง แฟนกไมวาอะไร ไมเรยกวาท�างาน ไดแตคอยหาขาวใหกน ผมอยากกนหวานๆ กหาขนมใหกน เอาอกเอาใจทกอยาง เปนอยางนอย 2 อาทตย กดขน กลบมาท�านาไดเหมอนเดมตอจากนนกไมอยากสบอกเลย จนลกสาวคลอดออกมา ไมอยากใหลกไดกลนเลย นวมอทเคยเหลอง กลนตว กลนปากหายหมด กอดลกอยางมนใจ.......” 1. สถานการณปญหา: - สบบหรมานาน ตองสบหลงมออาหารเชา-กลางวน-เยน อยางนอย 2-3 ตว และกอนนอน - มปญหาดานบคลภาพ มกลนตว กลนปาก - นวมอเหลอง 2. กจกรรมส�าคญ: เขารบการบ�าบดเพอการเลกบหรแบบมสวนรวมของครอบครว ของโรงเกษตรสมบรณโดย - เขารบการประเมนความรนแรง และ รบการปรกษาโดยพยาบาลวชาชพดวยเทคนค 5A 5R 5D - เนนการมสวนรวมของครอบครว ในการชวยใหผปวยเลกสบบหร 1. มสวนรวมในการวางแผนและเลอกรปแบบในการเลกสบบหร

55คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 47

2. มสวนรวมในกำรปฏบตกำรในทกระยะของกำรปรบเปลยนพฤตกรรม 3. มสวนรวมในกำรรวมรบประโยชนเชนสขภำพเงน 4. มสวนรวมในกำรตดตำมประเมนผลควำมส�ำเรจในทกขนตอน - มกำรตดตำมดแลแบบเสรมแรงอยำงตอเนอง 3. ปญหา อปสรรค - รสกเพลยท�ำงำนไมไหว - หงดหงด 4. ผลลพธความส�าเรจ - ควำมรกทมต อลก ภรรยำ และครอบครว - ภำคภมใจในตนเองทสำมำรถเลกบหรไดและภมใจทเปนแบบอยำงทดใหลก - สขภำพแขงแรงขนท�ำนำไดเหมอนเดมรวมถงกลนไมพงประสงคทแตกอนท�ำใหไมมนใจหำยไปท�ำใหกลำพดกลำคยเขำสงคมมำกขน

56 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ตวอยางขนตอนบรการเพอปรบพฤตกรรมสขภาพ การจดบรการรายบคคลและรายกลม กรณศกษาโรคเบาหวาน**ขนตอนทแสดงเปนเพยงตวอยาง ไมใชขอบงคบในการปฏบต ควรเลอกและประยกตใชตามความเหมาะสมและสถานการณจรงของการใหค�าปรกษา**

1. การประเมนและทบทวน (เชอมขนตอนนเขากบการแจงผลเลอด การใหสขศกษาหรอบรการอนๆ

ทมอยแลวในระบบบรการ) 1.1 ใหขอมลความรและประเมนความรความเขาใจเรองโรคและวธการดแลตนเองของผปวย 1.2 ใหขอมลความรและประเมนความเสยงตอการเกดภาวะแทรกซอน (ปจจยเสยงส�าคญ ไดแกน�าหนกเกนความดนโลหตสง ดมสรา สบบหร เครยด ซมเศรา ไมออกก�าลงกาย เปนตน) 1.3 สอบถามประวตและประสบการณของผปวยในการรบรถงความเจบปวยและโรคแทรกซอนจากโรคเบาหวานโดยแบงเปน - ประวตครอบครว การมญาตปวยดวยโรคเบาหวาน การมญาตปวยดวยภาวะแทรกซอนจากเบาหวาน,ประสบการณตรงของผปวยตอความเจบปวยของญาตและโรคแทรกซอนจากเบาหวานของญาตการรบรถงความทกขทรมานของโรคแทรกซอนเชอมโยงกบการประเมนความเสยงตอการเกดโรคแทรกซอนของผปวย - ประสบการณการรบรเกยวกบโรคและภาวะแทรกซอน จากคนรจกทไมใชญาต การเจบปวยดวยโรคเบาหวานเจบปวยดวยภาวะแทรกซอนจากเบาหวานการรบรถงความทกขทรมานจากภาวะแทรกซอน เชอมกบการประเมนความเสยงตอการเกดโรคแทรกซอนของผปวย

ภาคผนวก

57คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

1.4 รวมกบผปวยประเมนและเลอกพฤตกรรมทควรปรบ จากความเขาใจในวถชวตประจ�าวนของผปวย เพอควบคมระดบน�าตาลในเลอดและปองกนภาวะแทรกซอน โดยอางองจากรายการอาหารทควรและไมควรรบประทานและวธการดแลสขภาพอนๆ เลอกพฤตกรรมส�าคญเพยงหนงหรอสองพฤตกรรมทควรปรบและคอยๆเพมขนตามล�าดบ (เชนเรมตนทการงดเครองดมทมน�าตาลหรอลดปรมาณของหวานลงครงหนงและเดนออกก�าลงกายวนละ 5 นาทเปนตน) “คณ ... มโอกาสสงทจะปวยดวยโรคแทรกซอน -ระบชอโรคทผปวยเขาใจ- เพราะมน�าหนกเกน ไมคอยออกก�าลงกายชอบกนของหวาน มความเครยดและเบอหนายคดวาอยากจะปรบอะไร เพอลดโอกาสทจะปวยเปนโรคแทรกซอนเหลานหรอไม” หลกเลยงการแนะน�าการปรบพฤตกรรมกวางๆ ทเปนเพยงหลกการ เชนใหลดการรบประทาน อาหารหวานลดอาหารเคมแตใหลงในรายละเอยดของพฤตกรรมทควรปรบจากความเขาใจในวถชวตประจ�าวนของผปวย เชน ตวอยางของการงดเครองดมทมน�าตาลทผปวยดมเปนประจ�า 1.5 ประเมนความพรอมในการปรบพฤตกรรมของผปวย โดยการซกถามและประเมนจากทาทและการตอบของผปวย เชน ผปวยเหนความจ�าเปนของการปรบพฤตกรรม มความตงใจรวมกนจดท�าแผนการปรบพฤตกรรม หรอยงดลงเลไมแนใจ หรอมทาทปฏเสธการเปลยนแปลง ทงนความพรอมในการเปลยนแปลงอาจเพมขนไดหลงจากการพดคยเพอสรางแรงจงใจ ระดบความพรอมในการเปลยนแปลงของผรบบรการแตละราย แตละขณะ ไมเทากน มเกณฑงายๆ ในการประเมนและแนวทางการตอบสนองทเหมาะสมผใหบรการ ดงน 1. ขนเมนเฉย ผรบบรการยงไมตระหนกวาตนมปญหา การตอบสนองทเหมาะสม ใหขอมลตรงไปตรงมา เปนกลาง ไมชน�า หรอขใหกลว ประเมนความเปนไปไดในการสรางแรงจงใจ 2. ขนลงเลใจ ผรบบรการยอมรบวาตนมปญหา อาจประสบผลลบจากพฤตกรรมของตน พจารณาการเปลยนแปลง แตยงลงเล

58 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

การตอบสนองทเหมาะสม พดคยถงขอดขอเสย เปดโอกาสใหไดทบทวนอยางรอบดานสรางแรงจงใจอยางเหมาะสม 3. ขนตดสนใจเปลยนแปลง ตระหนกถงปญหา และตองการเปลยนแปลง การตอบสนองทเหมาะสม ใหทางเลอก แตไมมากเกนจนสบสน หรอนอยเกนจนรสกเหมอนถกบงคบ ควรใหผรบบรการไดเลอกอยางมอสระ เนนความรบผดชอบในการเลอกของผรบบรการ สงเสรมศกยภาพในการลงมอทของผรบบรการ ชวยในการจดท�าแผนการเปลยนแปลงใหเปนรปธรรม 4. ขนกระท�าการเปลยนแปลง ผรบบรการตนตว ลงมอท�าการตอบสนองทเหมาะสม สงเสรมใหผ รบบรการไดลงมอท�าตามวธทตนเลอกอยางตอเนอง ชวยขจดอปสรรคทอาจท�าใหไมไดท�าอยางตอเนอง เสรมความรและทกษะทจ�าเปนอยางตอเนอง 5. ขนคงไวซงการเปลยนแปลง เมอเปลยนแปลงไดอยางตอเนองเปนเวลา 6 เดอน การตอบสนองทเหมาะสม ปองกนการกลบไปสพฤตกรรมเดม มวถชวตทสมดล มคณคา บรหารเวลาผอนคลาย ดแลสขภาพ สงเกตสญญาณเตอนทบงถงการกลบไปในความเคยชนเดม ชกชวนเขากลมชวยเหลอกนเอง 6. ขนยอนกลบสพฤตกรรมเดม การกลบเขาสรปแบบพฤตกรรมเดม เชน รบประทานเกน สบบหร ดมสรา อาจรสกผด รสกลมเหลว การตอบสนองทเหมาะสม ประคบประคอง ใหก�าลงใจ มองสงทเกดขนอยางตรงไปตรงมา สรปบทเรยน ปรบแผนการเปลยนแปลงใหเหมาะสม มงมนในการเปลยนแปลงตอไป

2. การสรางแรงจงใจ

2.1 สรปขอมลและตงค�าถาม เพอใหผปวยไดทบทวนถงความเปนไปไดในการเกดโรคแทรกซอนและความยากล�าบาก จากการเจบปวยดวยโรคแทรกซอน “ลองสมมตดวา ถาหากคณตองปวยเปนโรคไตวายตองลางไตเปนประจ�าอยางคนทคณรจก ชวตคณจะเปนอยางไร”“การเจบปวยจากโรคไตวายแบบนจะมผลตอลกหลานของคณอยางไร”

59คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

2.2 น�าผปวยสมผสกบประสบการณความรสกทเกดขน โดยไมพดขใหกลว

เพยงชวนใหไดรบรถงความรสกทเกดขนภายในใจ ใหผปวยไดอยกบความรสกนน

นานเพยงพอโดยไมตองรบเปลยนประเดนหรอรบใหค�าแนะน�า

“รสกอยางไรทตวเองอาจตองปวยดวยโรค ... เหมอนอยางทปาเปน”

“กลวไหมทตวเองอาจตองตดขาหรอตองลางไตเปนประจ�า ....”

“ลองอยกบความรสกนสกพกนงไมตองหนมนลองดวามนเปนอยางไร”

2.3 ตงค�าถามเพอใหผปวยไดทบทวนถงแบบอยางดๆ ทเคยพบเหน ทจะ

เปนก�าลงใจในการดแลตนเอง เนนการทบทวนจากประสบการณตรงความรสก

ภายในของผปวย “ทนาของคณปวยเปนเบาหวานเขาดแลสขภาพตวเองดเลยไมม

โรคแทรกซอนอะไรและตอนนกยงแขงแรงดมนมผลอยางไรกบคณ”“ทนาของคณ

ดแลสขภาพไดดและยงแขงแรงดอย มสวนชวยใหคณเหนไหมวาคนปวยดวยโรค

เบาหวานกสามารถมชวตทเปนปกตได แขงแรงด ถารวธปรบพฤตกรรมตวเอง”

ในกรณทผปวยไมมประสบการณตรงหรอแบบอยางทจะเปนก�าลงใจ ใหผ

ใหบรการเลาเรองราวของผปวยรายอนทสามารถดแลตวเองไดด และมสขภาพด

โดยไมมโรคแทรกซอน เพอเปนก�าลงใจใหผปวยเหนวาเปนไปได ตวเองนาจะท�าได

ทงนหากเปนบคคลทผปวยรจกในชมชนเดยวกนเพศ และวยใกลเคยงกนจะชวย

ใหผปวยมองเหนความเปนไปไดดยงขน

“มคณปาคนนงอายใกลกนกบคณปวยเปนเบาหวานเหมอนคณ มน�าหนก

เกนแบบคณเลย หลงจากปรบการกนการออกก�าลงกาย (ขยายรายละเอยดจาก

เรองจรง) เขากผอมลงน�าหนกลดและยงแขงแรงขนดวย ตอนนกยงแขงแรงด รกษา

ระดบน�าตาลไดดไมมโรคแทรกอะไร ... คณคดวาตวเองจะปรบพฤตกรรมใหม เพอ

ใหสขภาพแขงแรงดไดเหมอนกบปาคนนนไหมคะ”

2.4 เชอมโยงแรงจงใจในการปรบพฤตกรรม เขากบจดหมายชวตทผปวย

ใหความส�าคญ เชน ความตองการมสขภาพแขงแรงอยดแลลกหลานไมเปนภาระ

ตอลกหลาน “คณบอกวาอยากอยดลกเตบโตกาวหนา และไมอยากเปนภาระกบ

60 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ลกๆ ตรงนถอเปนความตงใจทดมากๆ ดส�าหรบลกๆ และดส�าหรบตวคณ ลอง

ดใจตวเองดวา เรามความตงใจจรงๆ มากแคไหน และเราพรอมจะปรบตวเองให

มสขภาพแขงแรงเพอลกไดไหม”

2.5 พจารณาเปดวดโอทแสดงถงเรองราวของการเจบปวยโรคแทรกซอน

การปรบพฤตกรรม และการดแลสขภาพ และมสขภาพด แมจะปวยเปนเบาหวาน

ประกอบการจดกจกรรมกลมเรยนร โดยใชกระบวนการเรยนรอยางมสวนรวม

เมอจบขนตอนการประเมนและสรางแรงจงใจแลว ควรสรปความเขาใจ

ของผใหบรการตอความพรอมในการปรบพฤตกรรมของผปวย และพฤตกรรม

ทตองการปรบใหชดเจน จากนนจงรวมกนเตมรายละเอยดของแผนการปรบ

พฤตกรรมในขนตอไป เพอเพมโอกาสในการลงมอท�าไดจรง ตวอยางเชน

“เทาทคยกนมาคณปายงไมแนใจวาจะลดน�าอดลมทดมเปนประจ�าไดหรอ

ไม แมจะรวาการดมน�าอดลมนจะเพมโอกาสทจะเปนโรคเบาหวานมากขน จนเกด

โรคแทรกเชนโรคไตใชไหมคะ”

“อยากลองเรมตนอะไรงายๆสกอยางหนงกอน เชน ลดปรมาณน�าอดลม

ทดมลงไปสกครงหนง ดไหมคะ”

“คณปาตงใจทจะเรมเดนออกก�าลงกายและแกวงแขนไปพรอมกน รวมกน

วนละ 10 นาท ตงแตวนนครงหนาเรามาลองดวาจะใหผลอะไรบาง”

ทงนผใหบรการควรรทนอารมณความรสกของตวเอง กรณทดเหมอนผปวย

จะยงไมพรอมในการเปลยนแปลง ไมควรแสดงทาทปฏเสธผรบบรการ

หากผรบบรการยงไมมความตงใจ หรอมความลงเลในการเปลยนแปลง

โดยเฉพาะผปวยทมปญหาการใชสารเสพตด หากผรบบรการไมตองการปรบ

พฤตกรรมใหจบขนตอนการบรการได ใหเปดกวางในการพดคยกนตอไป

โดยเฉพาะประเดนสารเสพตด อาจตงค�าถามเชญชวนใหผรบบรการไดทดลอง

ท�าสงงายๆ ดและสงเกตผลทเกดขน ขนตอนการจดท�าแผนการเปลยนแปลง

เปนการจดบรการเฉพาะผรบบรการทมความพรอมทจะทดลองปรบพฤตกรรม

หรอเคยลองปรบพฤตกรรมมาแลว แตยงไมส�าเรจ

61คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

3. การจดท�าแผนการเปลยนแปลง

การจดท�าแผนการเปลยนแปลงเปนการน�าพฤตกรรมทเลอกไวในขนตอนท 1 มาทบทวน และจดท�าแผนการเปลยนแปลงรวมกบผปวยจนมแผนการปรบพฤตกรรมอยางงายๆ การมแผนทชดเจนชวยเพมโอกาสในการปรบพฤตกรรมไดส�าเรจทงนแผนทดควรมความชดเจนเหมาะกบวถชวตของผรบบรการ โดยมองคประกอบดงน 3.1 ก�าหนดเปาหมายชวยผรบบรการ ใหก�าหนดเปาหมายการปรบพฤตกรรมวาตองการปรบพฤตกรรมอะไรบาง โดยควรเลอกเพยง 1 หรอ 2 พฤตกรรมพรอมก�าหนดในรายละเอยดวาจะท�ามากนอยเพยงใด ท�าเมอใดบอยแคไหน และ ท�าในสถานการณใดบาง แลวคอยๆ เพมขนเมอผรบบรการมความส�าเรจไปทละขน การก�าหนดเปาหมายทเปนพฤตกรรม วาตองท�าอะไร บอยแคไหน ท�าเวลาใด สถานการณใด ขณะอยกบใครจะชวยใหผปวยเหนรปธรรมการปฏบตไดชดเจนขน เชน ก�าหนดวาจะเดนออกก�าลงกายและแกวงแขนครงละ 5 นาท ชวงเชาและเยน หรองดชากาแฟ หลงเทยงวน โดยเปาหมายทเปนพฤตกรรมมขอดทผรบบรการจะประเมนความกาวหนาไดในทนท คอไดท�าหรอไม เมอไดท�ากเกดความรสกทดและเปนก�าลงใจใหท�าตอไป โดยเปาหมายอกประเภทหนง คอเปาหมายทเปนผลลพธปลายทาง วาตองการใหเกดอะไร ตองการบรรลผลอะไรในเวลาเทาใด เชน ตองการลดน�าหนกลง 4 กโลกรมในเวลาสองเดอน ขอผดพลาดทพบบอย ในการตงเปาหมาย คอ การตงเปาหมายทเปนผลลพธปลายทางทใหญเกนความสามารถในการท�าใหส�าเรจ และไมก�าหนดกรอบเวลา ไมระบรายละเอยดทเปนรปธรรม ไมสามารถประเมนความกาวหนาในแตละวน แตละสปดาหไดเมอมองไมเหนความกาวหนากเกดความทอใจไดงายตลอดจนไมสามารถเรยนรจากความพยายามลงมอท�าของตนเอง

62 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ผใหบรการควรรวมมอกบผปวยในการก�าหนดเปาหมาย อาจมเปาหมายทเปนผลลพธกได เชนตองการจะลดน�าหนกลง 4 กก. ในเวลา 2 เดอนหรอจะลดรอบเอวลง 2 นวในครงป แตจะตองมเปาหมายทเปนพฤตกรรมทชดเจน เชนจะเดนออกก�าลงกายอยางนอยวนละ 15 นาทสปดาหละอยาง นอย 4 ครง 3.2 จดสงแวดลอม เพอชวยในการเปลยนพฤตกรรม อาจเชญญาตมารวมรบรและชวยเหลอในการจดสงแวดลอม สงแวดลอมมผลตอพฤตกรรมการกนการเคลอนไหวและอารมณของคนเราการไมซอขนมหวาน หรอของขบเคยวมาไวในบาน ไมแชไอศกรม หรอซอเบยรกระปองไวในบาน ชวยลดโอกาสทจะรบประทานของหวานหรอดมเบยร การจดสงแวดลอมใหเออตอการปรบพฤตกรรมประกอบดวย การน�าสงยวใจใหไกลหไกลตา ตดสงกระตนเตอนในการปรบพฤตกรรมใหเหนไดงาย จดอปกรณทตองการจะใชใหหยบใชไดงาย เชน การวางเครองออกก�าลงกายไวในหองนงเลนเพอจะไดเลนไดงายหรอวางภาพ และค�าพดเตอนใจไวในต�าแหนงทเหนไดงายงดเปดเพลงเศราๆ ทท�าใหยงจมไปกบความคดเบอหนาย เศราใจ ตลอดจนการทงอปกรณการสบบหร 3.3 หาคนชวยการบอกคนรอบขางใหรความตงใจและขอความชวยเหลอจากคนรอบขาง ชวยเพมความส�าเรจในการเปลยนแปลง หลกเลยงคนทอาจดงหรอถวงเราไว เชน การเขากลมเพอนทออกก�าลงกาย การคบเพอนทเลอกรบประทานอาหารสขภาพ ทงนสมาชกในบานเดยวกนอาจเปนไดทงผชวยเหลอหรอคนทเปนอปสรรคในการเปลยนแปลง ลกหลานอาจซอของหวานมาให เพราะรวาผรบบรการชอบรบประทานแตท�าใหแผนการงดของหวานของผรบบรการท�าไดยากขน ภรรยาอาจท�าอาหารอรอยเพราะความรก แตท�าใหผรบบรการลดปรมาณอาหารไดยากขน การประกาศความตงใจของตนเองวาจะท�าอะไร เชน จะเลกบหร จะออกก�าลงกายประจ�าใหกบคนทรจก จะชวยเพมความพยายามใหท�าไดส�าเรจ

63คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

ในกรณของคนดมสราสบบหร ซงมกมวงเพอนในการดมและสบ การหาคนชวยจะ หมายถงการออกหางจากคนทจะเปนอปสรรคตอการเปลยนแปลง เชนเพอนทดมเหลากนเปนประจ�า ในบางครงผรบบรการอาจเลอกทจะยงเขารวมกลมแตรจกปฏเสธทจะดม เมออยในวงโดยมทกษะการพดคยใหเพอนยอมรบการ ตดสนใจ ทงนผรบบรการควรตระหนกวาเพอนฝงและคนรอบขางมอทธพลตอ พฤตกรรมของเขา และควรมการประเมนวาหากยงเขากลมเพอนจะสามารถงดดมไดจรงหรอไม 3.4 เพมความรและฝกทกษะพนฐานทละทกษะ เชน ความรเรองปรมาณพลงงานในอาหารทผปวยรบประทานเปนประจ�า การฝกทกษะหายใจคลายเครยด มทกษะการจดการความเครยด มทกษะกระตนเตอนตนเองเมอรสกขเกยจออกก�าลงกาย มความรวาไขหนงฟองเมอตมสกเทยบไดกบการท�าเปนไขเจยว ซงจะมปรมาณพลงงานตางกนไดมากถง 3.5 เทา ผใหบรการทมความรดจะชวยเลอกขอมลความรทชวยกระตนใหผรบบรการเกดความตงใจในการเปลยนแปลง เชน การอธบายวาการรบประทานขนมหวานหนงถวยไดพลงงานประมาณการออกก�าลงกายหนกปานกลางนานถง 45 นาท จะชวยใหผรบบรการคดทบทวนเวลาทจะรบประทานขนมหวานในแบบเดมๆ หรอค�าอธบายวาการดมเบยร 1 ลตรไดพลงงานประมาณน�ามนพช 0.5 ลตร กจะสงผลตอผรบบรการในเวลาทจะดมเบยรเชนกน ผใหบรการทด ควรมความสามารถในการฝกทกษะทจ�าเปนส�าหรบผรบบรการ เชน ทกษะผอนคลายการเลอกค�าพดสรางก�าลงใจกบตวเองเปนตน 3.5 มค�าพดใหก�าลงใจตวเอง ตระหนกในค�าพดทบอกกบตวเอง เลอกค�าพดทสรางพลงใจ ระวงค�าพดทท�าใหทอถอยหมดก�าลงใจ เชน ค�าพดวา “นดหนอยนะไมเปนไร” เปนค�าพดทอนญาตใหตวเองท�าสงทรวาไมด เชน สบบหร ดมแอลกอฮอลหรอค�าพดวา “พรงนคอยออกก�าลงกายกได” “พรงนคอยคมอาหารแลวกน” เปนการผดวนประกนพรงไมลงมอท�าในสงทรวาด การสรางความตระหนกในค�าพดทบอกกบตวเอง ท�าไดดวยการทบทวนชวงเวลาทผรบบรการท�าพฤตกรรมตามความเคยชน เชน เวลาทจดบหรสบในชวงเวลา

64 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

พกงาน เขาบอกกบตวเองวาอยางไร ในจงหวะเวลาของการดมทโตะอาหารรวมกบเพอนรวมงานหรอในจงหวะทหยบขนมหวานเขาปากหรอในชวงเวลาหลงเลกงานแทนทจะออกไปเดนก�าลงกายกลบเลอกนงพกดทวชวงเวลาเหลานเขาบอกกบตวเองวาอยางไรความตระหนกในค�าพดเหลานชวยใหผรบบรการตระหนกในการท�างานของจตใจทท�าใหเขาตดอยกบความเคยชนเดมๆ เมอตระหนกในค�าพดทบอกกบตวเองทสนบสนนใหท�าในแบบเดมๆ กจะชวยใหผรบบรการเลอกค�าพดใหมทจะเปนการเตอนใจตนเองใหรถงเปาหมายทเขาตองการ โดยค�าพดใหก�าลงใจตวเองทดควรเชอมโยงกบแรงจงใจ ไมวาจะเปนความกลวตาย เชน “กนเขาไปเถอะเดยวกไดเขาโรงพยาบาลอกหรอก” หรอความอยากทจะอยดลกเตบโตดวยค�าวา “เพอลกสๆ” ในองคประกอบของแผนการเปลยนแปลงทงหมด ค�าพดสรางพลงใจถอเปนสวนทเปนนามธรรมทสด จบตองยากกวาองคประกอบอน เปนสงทอยภายในแตเมอ ฝกทบทวนจนรเทาทนแลว จะเปนสงทคงอยไมกลบไปท�าสงตางๆ โดยไมรตว ผทประสบความส�าเรจในการเปลยนแปลงพฤตกรรมตนเอง จะพบวาเวลาจะท�า อะไรในแบบเดม เขาจะรตวมากขนกวาเดม รตววาตวเองคดและมองเหนผลตามมาชดเจนขนกวาเดม จงไมท�าอะไรในแบบเดมๆ อกตอไป 3.6 ใหรางวลตวเองอยางงายๆ เปนการวางแผนใหรางวลตนเองเปนก�าลงใจกบตวเอง โดยมหลกงายๆ วาใหรางวลเมอไดลงมอท�า ไมตองรอใหบรรลผลส�าเรจในขนสดทาย รางวลทใหไมจ�าเปนตองเปนวตถ แตควรเปนรางวลทางใจหรอทางสงคม รางวลทางใจ คอ ความภมใจ รางวลทางสงคม คอ การชนชมยอมรบ สวนใหญแลวการบรรลจดหมายของการปรบพฤตกรรม มกเปนรางวลโดยตวมนเอง เชนเมอไดออกก�าลงกายและรวาตวเองท�าไดหรอเมอน�าหนกลดลง และรสกวาตวเองดดขน การวางแผนใหรางวลตวเอง จงเปนสงเสรมเพมเตมความร สกดๆทเปลยนแปลงไดส�าเรจแต ส�าหรบหลายคนกอาจไมไดรสกตองการสงน จงควรเลอกใชตามความ เหมาะสม

65คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

4. การตดตามผล ประเมนผล

การปรบพฤตกรรมควรมการตดตามผลการเปลยนแปลง โดยในแตละครงทนดหมายผรบบรการมาพบ ควรมการตดตามประเมนผลการปรบพฤตกรรมวาไดผลอยางไร ท�าไดในสถานการณใด ท�าไมไดในสถานการณใด และสรปบทเรยนจากความพยายามเปลยนแปลงทผานมา เพอน�าความเขาใจนมาปรบปรงแผนการปรบพฤตกรรมสขภาพใหรดกมมากยงขน เชน ในผทตองการลดน�าหนก อาจพบวาในสถานการณทไปรบประทานอาหารกบเพอนจะควบคมปรมาณอาหารไดยากขน หรอในกรณไปรบประทานอาหาร แบบบฟเฟตจะรบประทานเกน หรอในเทศกาลปใหม จะรบประทานเลยงบอยท�าใหรบประทานอาหารเกนจ�านวน ในคนหยดบหร อาจพบวาเวลาทเครยดจะกลบไปสบใหม ควบคมตวเองไดนอยลง และยงดมสรามากขนอกดวย สถานการณเหลานอาจเรยกวา “สถานการณเสยง” คอ เปนสถานการณท ผรบบรการจะยงไมสามารถจดการตนเองใหท�าในสงทตองการได การทบทวนขอมลรายละเอยดในสถานการณเสยง จะชวยใหผรบบรการมแผนจดการสถานการณเสยงไดดยงขน ประสบความส�าเรจในการเปลยนแปลงตามทตองการดยงขน นอกจากทบทวนสงทเกดขนแลว การตดตามผลยงควรเปนโอกาสทรวมกนก�าหนดเปาหมายขนตอไป อาจเปนเปาหมายทยากขนบอยขน หรอเปาหมายใน สถานการณเสยง เชน หากเรมตนดวยการงดดมน�าอดลมและเครองดมทมน�าตาลและเดนออกก�าลงกายวนละ 5 นาทจนส�าเรจแลว เปาหมายขนตอไปอาจเลอกทจะลดการสบบหรลง 1 ใน 3 ของทสบอย และเพมการออกก�าลงกายเปนวนละ 10 นาท ส�าหรบแผนการจดการกบสถานการณเสยง อาจก�าหนดเปนเปาหมายไดหลายแนวทาง เชน หลกเลยงสถานการณเสยงไมไปรวมงานเลยงรบประทานอาหารรอบค�าเกนกวาสปดาหละ 1 ครง หรอเดอนละ 2 ครง หรออาจเปนการพฒนาแนวทางจดการสถานการณเสยง หากจะตองไปอยในสถานการณเชนนน เชน แตละครงทไปรวมงานเลยงรอบค�าจะไมดมเครองดมทมแอลกอฮอล ไมกนขนมเคก

66 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คนดมสราเปนประจ�าอาจก�าหนดวาจะลดการเขารวมวงเพอนทดมสราลงไมเขารวมวงเกนสปดาหละ 1 ครง หรอเวลาเขารวมวงกบเพอนจะดมน�าเปลา หรอดมไมเกนหนงแกวผสมความเขมเทาเดมทเคยดม การตดตามผลจงเปนการสรปบทเรยนจากการลงมอท�าปรบปรงแผนการเปลยนแปลง และตงเปาหมายใหมททาทายมากยงขน

ขนตอนในการด�าเนนกลมจดไดดงน1. แนะน�าสมาชก2. เรยนรและฝกทกษะตามหวขอทก�าหนดไว (ตามความตองการของสมาชก)3. เรองเลาความส�าเรจการเปลยนแปลงทท�าไดตามทตงเปาหมายไวหรอประสบการณเรยนร ทตองการแบงปน4. สงทาทายการเปลยนแปลงทยงท�าไดไมส�าเรจและแนวทางทจะปรบปรงตอไปชนชมกน และกน

67คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 59

แบบประเมน ในการด�าเนนงานคลนก DPAC

เลขทประจ�ำตวผรบบรกำร.........................

แบบส�ารวจพฤตกรรมทางอาหารและโภชนาการ

โปรดกรอกขอมลเกยวกบตวทาน

ชอ-สกล.............................................................................. เพศ [ ] ชาย [ ] หญง

ต�าแหนง.............................................................................. อาย.................ป

การศกษา []ระดบประถมศกษำ []ระดบมธยมศกษำ

[]ระดบอนปรญญำ []ปรญญำตร []สงกวำปรญญำตร

น�ำหนก............................กโลกรมสวนสง........................เมตรBMI…………………กก./ตร.ม.

เพอประโยชนของทาน โปรดตอบค�าถามตอไปนตามความเปนจรง

1. ปกตทำนกนอำหำรหลกวนละ3มอใชหรอไม

[]ใช(ขำมไปตอบขอ3)]

[]ไมใชระบมอทงด..................

2. หำกทำนงดกนอำหำรมอใดมอหนงโปรดระบเหตผล.............................................

3. ทำนใหควำมส�ำคญหรอกนอำหำรมอใดมำกทสด

[]มอเชำ []มอเยน

[]มอกลำงวน []เทำกนทกมอ

4. ประเภทอำหำรเชำททำนกนเปนสวนใหญคออะไร

[]ขำวและกบขำวแบบไทย []กำแฟและปำทองโกหรอขนมปง

[]กวยเตยวบะหม []นมสด

[]อำหำรแบบตะวนตก []อนๆระบ...................

5. ประเภทอำหำรกลำงวนททำนกนเปนสวนใหญคออะไร

[]ขำวและกบขำวแบบไทย []อำหำรแบบตะวนตก

[]กวยเตยวบะหม []กำแฟและขนมปง

[]อนๆระบ...................

6. ประเภทอำหำรมอเยนททำนกนเปนสวนใหญคออะไร

[]ขำวและกบขำวแบบไทย []อำหำรแบบตะวนตก

[]กวยเตยวบะหม []กำแฟและขนมปง

[]อนๆระบ...................

68 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ60

7. ปกตใน1วนทำนคดวำทำนกนอำหำรครบ5หมหรอไม

[]ครบ []ไมแนใจ

[]ไมครบ []ไมร

8. อำหำรประเภทเนอสตวททำนชอบกนหรอกนบอยมำกทสดคออะไรล

[]หมเนอแดง []เนอไก

[]หมสำมชน []เครองในสตว

[]เนอวว []ปลำ

[]อนๆระบ...........................(มงสวรต)

9. ปกตใน1วนทำนกนผกกมอ

[]ทกมอ []1มอ []2มอ

[]นำนๆกนสกครง []ไมกนเลยระบเหตผล...................

10.จงบอกผลไมททำนชอบกนมำกทสดมำ3ชนด

1. ..................................2....................................3.......................................

11.หำกทำนปรงอำหำรเองทำนใชน�ำมนอะไรปรงอำหำร

[]น�ำมนสตวระบ.................... []อนๆระบ....................

[]น�ำมนพชระบ.................... []ไมไดปรงอำหำรเอง

12.อำหำรวำงททำนกนเปนประจ�ำ(ตอบไดมำกกวำ1ขอ)

[]ขนมหวำน []น�ำอดลม

[]กำแฟ []นม(โอวลตนไมโล)

[]ผลไม []อนๆระบ....................

13.ปกตอำหำรมอใดบำงททำนกนนอกบำน(ตอบไดมำกกวำ1ขอ)

[]มอเชำ []มอกลำงวน []มอเยน

14.ปกตอำหำรมอเยนทำนปรงเองหรอซอส�ำเรจ

[]ปรงเอง []ซอส�ำเรจทกครง(ไมเคยปรงเอง)

[]ปรงเองและซอส�ำเรจเปนบำงสวน []ออกไปกนนอกบำนเปนประจ�ำ

[]อนๆระบ....................

15.ทำนใชหลกเกณฑอะไรบำงในกำรเลอกซออำหำรส�ำเรจ(ตอบไดมำกกวำ1ขอ)

[]รำคำถก []ซอตำมใจชอบไมมหลกเกณฑ

[]มคณคำทำงโภชนำกำร []ควำมสะอำด

[]นำกน []อนๆระบ....................

69คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 61

16.ทำนลดน�ำหนกตวดวยวธใด(ตอบไดมำกกวำ1ขอ)

[]งดกนอำหำรมอใดมอหนงระบมอ....................[]งดกนอำหำรมอใดมอหนง

แตกนอำหำรอนแทน

[]ยงกนอำหำรครบทกมอแตกนใหนอยลง []หลกเลยงกนอำหำรประเภท

แปงไขมนน�ำตำลนอยลง

[]กนยำลดควำมอวน []กนอำหำรลดปรมำณลง

และหมนออกก�ำลงกำย

[]ไมเคยลดน�ำหนก []อนๆระบ....................

17.ทำนมกจกรรมกำรเคลอนไหวรำงกำยในชวตประจ�ำวนเชนกำรท�ำงำนบำนงำน

อำชพตวอยำงเชนกำรเดนกำรท�ำสวนสปดำหละกวนและสะสมเวลำไดละกนำท

[]นอยกวำ3วนๆละ..............นำท []มำกกวำ3วนๆละ.............นำท

[]ทกวนๆละ..............นำท

18.ทำนออกก�ำลงกำยบอยแคไหน

[]ทกวนๆละ..............นำท []เดอนละ..................ครง

[]สปดำหละ..............ครง []ไมเคยออกก�ำลงกำย

19.ถำทำนไมเคยออกก�ำลงกำยทำนคดวำเกดจำกสำเหตอะไร

[]ไมมเวลำ []ขเกยจ []ไมมสถำนทอปกรณทเหมำะสม

[]ไมเหนควำมส�ำคญ,ไมสนใจ []อนๆระบ....................

20.ทำนเคยไปรบบรกำรคลนกโภชนำกำรทไหนมำกอนหรอไม

[]เคย []ไมเคย

21.ทำนทรำบขำวสำรกำรเปดคลนกโภชนำกำรของคลนกสงเสรมสขภำพครงนผำนสอใด

(ตอบไดมำกกวำ1ขอ)

[]โปสเตอร []คนอนบอกมำ []แผนปลว

[]จดหมำยทำงรำชกำร []อนๆระบ....................

70 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ62

เลขททะเบยน..................

แบบประเมนภาวะโภชนาการกองโภชนาการ กรมอนามย

วนท......เดอน...............พ.ศ..........

ชอ..............................นำมสกล........................... เพศ.................

วนเดอปเกด.................................................... อำย.........ป...........เดอน

สดสวนรำงกำย

การเจาะเลอด คาปกต ผลการตรวจเลอด

น�ำตำล(FBS) 80–120มก./ดล. ..............................มก./ดล.

กรดยรก ชำย<8มก./ดล.หญง<6มก./ดล. .............................มก./ดล.

โคเลสเตอรอล ไมเกน200มก./ดล. ..............................มก./ดล.

ไตรกลเซอไรด ไมเกน200มก./ดล. ..............................มก./ดล.

เอชดแอล(HDL) หญง>45มก./ดล. ..............................มก./ดล.

ชำย>35มก./ดล. ..............................มก./ดล.

แอลดแอล(LDL) <130มก./ดล. ..............................มก./ดล.

ฮมำโตครต ชำย>39%,หญง>36% ..............................มก./ดล.

ฮโมโกลบน ชำย>13มก./ดล.,หญง>12มก./ดล. ..............................มก./ดล.

l เอว................ซม.สะโพก.................ซม.

เอว/สะโพก=………(คำปกตชำย<1:

หญง<0.8)

l รอยละของไขมนในรำงกำย..................

(คำจำกFutrex)

l เสนรอบกงกลำงตนแขนซำย............ซม.

l TriceplSkinfoldThickness…………….มม.

(ชำย>18มม.หญง>25มม.)

l น�ำหนก.................กโลกรม

l สวนสง..................เซนตเมตร

l คำBMI…………..กก./ตร.ม.

(คำปกต18.5-24.9กก./ตร.ม.)

l ควำมดนโลหต...............มม.ปรอท

71คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 63

แบบประเมนในการด�าเนนงานเพอบ�าบดการตดสรา

แบบประเมนปญหาการดมสรา AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test)

o ชอ...........................................................................................เพศ ชาย หญง อาย............ป

วนทประเมน..................../....................../....................... เลขท (HN)...........................……………

หมายเลขประจ�าตวประชาชน ....... - .......................... - .............................. - ................ - ........

ค�าชแจง : ค�าถามแตละขอตอไปนจะถามถงประสบการณการดมสราในรอบ 1 ปทผานมา โดยสรา

หมายถงเครองดมทมแอลกอฮอลทกชนด ไดแก เบยร เหลา สาโท กระแช วสก สปายไวน เปนตน

ขอใหตอบตามความเปนจรง

ขอค�าถาม 0 1 2 3 4 คะแนน

1.คณดมสรำบอยเพยงไร ไมเคยเลย เดอนละครงหรอนอยกวำ

2-4ครงตอเดอน

2-3ครงตอสปดำห

4ครงขนไปตอสปดำห

2.เลอกตอบเพยงขอเดยวเวลำทคณดมสรำโดยทวไปแลวคณดมประมำณเทำไรตอวนหรอ

1-2ดมมำตรฐำน

3-4ดมมำตรฐำน

5-6ดมมำตรฐำน

7-9ดมมำตรฐำน

ตงแต10ดมมำตรำฐำนขนไป

ถำโดยทวไปดมเบยรเชน สงหไฮเนเกนลโอเชยรไทเกอรชำงดมประมำณเทำไรตอวนหรอ

1-1.5กระปอง/1/2-3/4ขวด

2-3กระปอง/1-1.5ขวด

3.5-4กระปอง/2ขวด

4.5-7กระปอง/3-4ขวด

7กระปอง/4ขวดขนไป

ถำโดยทวไปดมเหลำเชนแมโขงหงสทองหงสทพยเหลำขำว40ดกรดมประมำณเทำไรตอวน

2-3ฝำ 1/4แบน 1/2แบน 3/4แบน 1แบนขนไป

3.บอยครงเพยงไรทคณดมตงแต6ดมมำตรฐำนขนไปหรอเบยร4กระปองหรอ2ขวดใหญขนไปหรอเหลำวสก3เปกขนไป

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ64

ขอค�าถาม 0 1 2 3 4 คะแนน

4.ในชวงหนงปทแลวมบอยครงเพยงไรทคณพบวำคณไมสำมำรถหยดดมไดหำกคณไดเรมดมไปแลว

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

5.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณไมไดท�ำสงทคณควรจะท�ำตำมปกตเพรำะคณมวแตไปดมสรำเสย

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

6.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณตองรบดมสรำทนทในตอนเชำเพอจะไดด�ำเนนชวตตำมปกตหรอถอนอำกำรเมำคำงจำกกำรดมหนกในคนทผำนมำ

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

7.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณรสกไมดโกรธหรอเสยใจเนองจำกคณไดท�ำบำงสงบำงอยำงลงไปขณะทคณดมสรำเขำไป

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

8.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณไมสำมำรถจ�ำไดวำเกดอะไรขนในคนทผำนมำเพรำะวำคณไดดมสรำเขำไป

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

72 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 63

แบบประเมนในการด�าเนนงานเพอบ�าบดการตดสรา

แบบประเมนปญหาการดมสรา AUDIT (Alcohol Use Disorders Identification Test)

o ชอ...........................................................................................เพศ ชาย

ค�าชแจง : ค�า

ขอใหตอบตามความเปนจรง

ขอค�าถาม 0 1 2 3 4 คะแนน

1.คณดมสรำบอยเพยงไร ไมเคยเลย เดอนละครงหรอนอยกวำ

2-4ครงตอเดอน

2-3ครงตอสปดำห

4ครงขนไปตอสปดำห

2.เลอกตอบเพยงขอเดยวเวลำทคณดมสรำโดยทวไปแลวคณดมประมำณเทำไรตอวนหรอ

1-2ดมมำตรฐำน

3-4ดมมำตรฐำน

5-6ดมมำตรฐำน

7-9ดมมำตรฐำน

ตงแต10ดมมำตรำฐำนขนไป

ถำโดยทวไปดมเบยรเชน สงหไฮเนเกนลโอเชยรไทเกอรชำงดมประมำณเทำไรตอวนหรอ

1-1.5กระปอง/1/2-3/4ขวด

2-3กระปอง/1-1.5ขวด

3.5-4กระปอง/2ขวด

4.5-7กระปอง/3-4ขวด

7กระปอง/4ขวดขนไป

ถำโดยทวไปดมเหลำเชนแมโขงหงสทองหงสทพยเหลำขำว40ดกรดมประมำณเทำไรตอวน

2-3ฝำ 1/4แบน 1/2แบน 3/4แบน 1แบนขนไป

3.บอยครงเพยงไรทคณดมตงแต6ดมมำตรฐำนขนไปหรอเบยร4กระปองหรอ2ขวดใหญขนไปหรอเหลำวสก3เปกขนไป

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ64

ขอค�าถาม 0 1 2 3 4 คะแนน

4.ในชวงหนงปทแลวมบอยครงเพยงไรทคณพบวำคณไมสำมำรถหยดดมไดหำกคณไดเรมดมไปแลว

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

5.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณไมไดท�ำสงทคณควรจะท�ำตำมปกตเพรำะคณมวแตไปดมสรำเสย

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

6.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณตองรบดมสรำทนทในตอนเชำเพอจะไดด�ำเนนชวตตำมปกตหรอถอนอำกำรเมำคำงจำกกำรดมหนกในคนทผำนมำ

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

7.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณรสกไมดโกรธหรอเสยใจเนองจำกคณไดท�ำบำงสงบำงอยำงลงไปขณะทคณดมสรำเขำไป

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

8.ในชวงหนงปทแลวมบอยเพยงไรทคณไมสำมำรถจ�ำไดวำเกดอะไรขนในคนทผำนมำเพรำะวำคณไดดมสรำเขำไป

ไมเคยเลย นอยกวำเดอนละครง

เดอนละครง

สปดำหละครง

ทกวนหรอเกอบทกวน

73คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 65

ขอค�าถาม 0 1 2 3 4 คะแนน

9.ตวคณเองหรอคนอนเคยไดรบบำดเจบซงเปนผลจำกกำรดมสรำของคณหรอไม

ไมเคยเลย เคยแตไมไดเกดขนในปทแลว

เคยเกดขนในชวงหนงปทเลว

10.เคยมแพทยหรอบคลำกรทำงกำรแพทยหรอเพอนฝงหรอญำตพนองแสดงควำมเปนหวงเปนใยตอกำรดมสรำของคณหรอไม

ไมเคยเลย เคยแตไมไดเกดขนในปทแลว

เคยเกดขนในชวงหนงปทเลว

การเทยบปรมาณแอลกอฮอลในเครองดมเปนดมมาตรฐาน (Standard Drink) ในค�าตอบขอ 2 และ 3 ของ AUDIT หนงดมมาตรฐานเทากบแอลกอฮอล 10 กรม

...................................................................................................................................................................lเหลำแดง35ดกร:2ฝำใหญหรอ30cc=1ดมมำตรฐำน,หำก1แบนม350cc:¼แบน=3ดมมำตรฐำน,½แบน=6ดมมำตรฐำน,1แบน=12ดมมำตรฐำนหำก1ขวดม700cc:¼ขวด=6ดมมำตรฐำน,½ขวด=12ดมมำตรฐำน,1ขวด=24ดมมำตรฐำนlเหลำขำว40ดกร:1เปกหรอ50cc=1.5ดมมำตรฐำนlเบยร5%เชนสงหไฮเนเกนลโอเชยรไทเกอรชำงดรำฟ:¾กระปอง/ขวดเลก=1ดมมำตรฐำน,1ขวดใหญ660cc=2.5ดมมำตรฐำนlเบยร6.4%เชนชำง:½กระปองหรอ1/3ขวดใหญ=1ดมมำตรฐำนlไวน12%:1แกว100cc=1ดมมำตรฐำน,ไวนคเลอร1ขวด=1ดมมำตรฐำนlน�ำขำวอกระแช10%:3เปก/ตอง/กงหรอ150cc=1ดมมำตรฐำนlสำโทสรำแชสรำพนเมอง6%:4เปก/ตอง/กงหรอ200cc=1ดมมำตรฐำนทส�ำคญอยำลมวำผดมสวนใหญมกไมทรำบปรมำณกำรดมของตนทชดเจนและมกประมำณกำรดมต�ำกวำควำมเปนจรง

และเครองดมแตละชนดแตละยหอมขนำดบรรจทแตกตำงกนขอมลทไดเปนเพยงกำรประมำณกำรดมเทำนน

การแปลผลคะแนน AUDIT

ระดบคะแนนรวม การแปลผล

0-7คะแนน ดมแบบเสยงต�ำ(Lowriskdrinker)

8-15คะแนน ดมแบบเสยง(Hazardousdrinker

16-19 ดมแบบอนตรำย(Harmfuluse)

>20 ดมแบบตด(Alcoholdependence)

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ66

แบบประเมน ในการด�าเนนงานในคลนกอดบหร

แบบคดกรองการบ�าบดรกษาผเสพยาสบและแนวทางปฏบตตามขนตอน 5A ในการบ�าบดรกษา

ผเสพยาสบในสถานบรการ

เลขทบตรประชำชน(13หลก) วนท…..............................

ชอ นำย/นำง/นำงสำว ...........................................นำมสกล ........................................อำย…...ป

อำชพ…………….…………...............…..…

ทอย(ตดตอได)……………….....……………….………………………………..โทรศพท……………………………….…

คดกรอง ค�าแนะน�าอยางสน

lเสพยำสบหรอไม

ไมเสพยำสบ

เลกเสพยำสบแลว…..……ป

ยงเสพยำสบชนด

มวนเองวนละ….…มวน

กนกรองวนละ….…มวน

เสพยำสบวธอนๆระบ……………….

lตองเสพยำสบมวนแรกหลง

ตนนอนภำยใน30นำท

ใช ไมใช

lประวตโรคเรอรง

ไมม

ม

โรคหลอดเลอดสมอง

ควำมดนโลหตสง

เบำหวำน

หด

โรคหลอดเลอดหวใจ

ถงลมโปงพอง

วณโรคปอด

lเหตผลทผปวยควรเลกยำสบ

ยำสบมพษภยตอสขภำพยงสบอำยกยงสนลงตำยอยำง

ทรมำนกำรรกษำโรคกจะไมไดผล

เลกเสพยำสบมผลดตอสขภำพตนเองในทนทบตรหลำน

กสขภำพดขนครอบครวมเงนออมมำกขน

ควนบหรมสำรตกคำงในควนบหรมผลตอเดกและบตร

ในครรภไมวำจะสบในบำนหรอนอกบำน

อนๆระบ.......................................................................

lตองกำรเลกเสพยำสบหรอไม

ตองกำรเลกภำยใน30วนใหค�ำแนะน�ำ“ยำสบเลกได

ไมยำกถำมผชวย”และชวยเหลออยำงใดอยำงหนงดงน

มโรคเรอรง หรอ กลมเฉพาะสงพบแพทย

คลนก/โรงพยำบำล…….....……………อ�ำเภอ………………......

จงหวด……………………..พรอมแนบเอกสำรเตอนใหเลกยำสบ

ไมมโรคเรอรง ผปวยแสดงควำมประสงคเลอกบรกำร

อยำงใดอยำงหนงตอไปน

สงตอสถำนบรกำรสขภำพ

สงคลนกบ�ำบดผเสพยำสบ/จตเวช

74 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 65

ขอค�าถาม 0 1 2 3 4 คะแนน

9.ตวคณเองหรอคนอนเคยไดรบบำดเจบซงเปนผลจำกกำรดมสรำของคณหรอไม

ไมเคยเลย เคยแตไมไดเกดขนในปทแลว

เคยเกดขนในชวงหนงปทเลว

10.เคยมแพทยหรอบคลำกรทำงกำรแพทยหรอเพอนฝงหรอญำตพนองแสดงควำมเปนหวงเปนใยตอกำรดมสรำของคณหรอไม

ไมเคยเลย เคยแตไมไดเกดขนในปทแลว

เคยเกดขนในชวงหนงปทเลว

การเทยบปรมาณแอลกอฮอลในเครองดมเปนดมมาตรฐาน (Standard Drink) ในค�าตอบขอ 2 และ 3 ของ AUDIT หนงดมมาตรฐานเทากบแอลกอฮอล 10 กรม

...................................................................................................................................................................lเหลำแดง35ดกร:2ฝำใหญหรอ30cc=1ดมมำตรฐำน,หำก1แบนม350cc:¼แบน=3ดมมำตรฐำน,½แบน=6ดมมำตรฐำน,1แบน=12ดมมำตรฐำนหำก1ขวดม700cc:¼ขวด=6ดมมำตรฐำน,½ขวด=12ดมมำตรฐำน,1ขวด=24ดมมำตรฐำนlเหลำขำว40ดกร:1เปกหรอ50cc=1.5ดมมำตรฐำนlเบยร5%เชนสงหไฮเนเกนลโอเชยรไทเกอรชำงดรำฟ:¾กระปอง/ขวดเลก=1ดมมำตรฐำน,1ขวดใหญ660cc=2.5ดมมำตรฐำนlเบยร6.4%เชนชำง:½กระปองหรอ1/3ขวดใหญ=1ดมมำตรฐำนlไวน12%:1แกว100cc=1ดมมำตรฐำน,ไวนคเลอร1ขวด=1ดมมำตรฐำนlน�ำขำวอกระแช10%:3เปก/ตอง/กงหรอ150cc=1ดมมำตรฐำนlสำโทสรำแชสรำพนเมอง6%:4เปก/ตอง/กงหรอ200cc=1ดมมำตรฐำนทส�ำคญอยำลมวำผดมสวนใหญมกไมทรำบปรมำณกำรดมของตนทชดเจนและมกประมำณกำรดมต�ำกวำควำมเปนจรง

และเครองดมแตละชนดแตละยหอมขนำดบรรจทแตกตำงกนขอมลทไดเปนเพยงกำรประมำณกำรดมเทำนน

การแปลผลคะแนน AUDIT

ระดบคะแนนรวม การแปลผล

0-7คะแนน ดมแบบเสยงต�ำ(Lowriskdrinker)

8-15คะแนน ดมแบบเสยง(Hazardousdrinker

16-19 ดมแบบอนตรำย(Harmfuluse)

>20 ดมแบบตด(Alcoholdependence)

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ66

แบบประเมน ในการด�าเนนงานในคลนกอดบหร

แบบคดกรองการบ�าบดรกษาผเสพยาสบและแนวทางปฏบตตามขนตอน 5A ในการบ�าบดรกษา

ผเสพยาสบในสถานบรการ

เลขทบตรประชำชน(13หลก) วนท…..............................

ชอ นำย/นำง/นำงสำว ...........................................นำมสกล ........................................อำย…...ป

อำชพ…………….…………...............…..…

ทอย(ตดตอได)……………….....……………….………………………………..โทรศพท……………………………….…

คดกรอง ค�าแนะน�าอยางสน

lเสพยำสบหรอไม

ไมเสพยำสบ

เลกเสพยำสบแลว…..……ป

ยงเสพยำสบชนด

มวนเองวนละ….…มวน

กนกรองวนละ….…มวน

เสพยำสบวธอนๆระบ……………….

lตองเสพยำสบมวนแรกหลง

ตนนอนภำยใน30นำท

ใช ไมใช

lประวตโรคเรอรง

ไมม

ม

โรคหลอดเลอดสมอง

ควำมดนโลหตสง

เบำหวำน

หด

โรคหลอดเลอดหวใจ

ถงลมโปงพอง

วณโรคปอด

lเหตผลทผปวยควรเลกยำสบ

ยำสบมพษภยตอสขภำพยงสบอำยกยงสนลงตำยอยำง

ทรมำนกำรรกษำโรคกจะไมไดผล

เลกเสพยำสบมผลดตอสขภำพตนเองในทนทบตรหลำน

กสขภำพดขนครอบครวมเงนออมมำกขน

ควนบหรมสำรตกคำงในควนบหรมผลตอเดกและบตร

ในครรภไมวำจะสบในบำนหรอนอกบำน

อนๆระบ.......................................................................

lตองกำรเลกเสพยำสบหรอไม

ตองกำรเลกภำยใน30วนใหค�ำแนะน�ำ“ยำสบเลกได

ไมยำกถำมผชวย”และชวยเหลออยำงใดอยำงหนงดงน

มโรคเรอรง หรอ กลมเฉพาะสงพบแพทย

คลนก/โรงพยำบำล…….....……………อ�ำเภอ………………......

จงหวด……………………..พรอมแนบเอกสำรเตอนใหเลกยำสบ

ไมมโรคเรอรง ผปวยแสดงควำมประสงคเลอกบรกำร

อยำงใดอยำงหนงตอไปน

สงตอสถำนบรกำรสขภำพ

สงคลนกบ�ำบดผเสพยำสบ/จตเวช

75คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 67

มะเรงระบต�ำแหนง……..…………

เอชไอว

โรคจต/โรคประสำท.......................

อนๆระบ………………….…..

lกลมเฉพำะ

สตรตงครรภ วยรน

แจง1600สำยเลกบหร(กรอกใบลงทะเบยน1600)

แจงรำนยำเภสชอำสำในชมชนชอ…………………….………

แจงทมบ�ำบดของชมชน

วยรนใหแจงทมบ�ำบดของชมชนและ1600สำยเลกบหร

ยงไมตองกำรเลกภำยใน30วน

แจกเอกสำรพษภยของยำสบและ

ตดตำมผลใน1เดอน(ระบเดอน……........….พ.ศ.……....)

ชอผคดกรอง………………………………………………………หนวยงำน……………………………..……………………

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ68

เครองมอทางดานสขภาพจตเพอใชในคลนกโรคเรอรง

แบบประเมนความเครยด (ST-5)

แบบประเมนควำมเครยด(ST-5)เปนแบบวดควำมเครยด5ขอเพอประเมนอำกำรหรอควำม

รสกทเกดขนในระยะ2-4สปดำหดงน

ขออาการหรอความรสกทเกด

ในระยะ 2-4 สปดาหแทบไมม เปนบางครง บอยครง เปนประจ�า

1 มปญหำกำรนอนนอนไมหลบ

หรอนอนมำก

0 1 2 3

2 มสมำธนอยลง 0 1 2 3

3 หงดหงด/กระวนกระวำย/

วำวนใจ

0 1 2 3

4 รสกเบอเซง 0 1 2 3

5 ไมอยำกพบปะผคน 0 1 2 3

คะแนนรวม

หมำยเหต ระดบอำกำรแทบไมม หมำยถงไมมอำกำรหรอเกดอำกำรเพยง1ครง

ระดบอำกำรเปนบำงครง หมำยถงมอำกำรมำกกวำ1ครงแตไมบอย

ระดบอำกำรบอยครง หมำยถงมอำกำรเกดขนเกอบทกวน

ระดบอำกำรเปนประจ�ำ หมำยถงมอำกำรเกดขนทกวน

การแปลผล

ระดบคะแนนรวม การแปลผล

0-4คะแนน ไมมควำมเครยดในระดบทกอใหเกดปญหำกบตวเอง

5–7คะแนน สงสยวำมปญหำควำมเครยดหรอมเรองไมสบำยใจและยงไม

ไดคลคลำย

8คะแนนขนไป มความเครยดสงในระดบทอำจจะสงผลเสยตอรำงกำย

76 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ68

เครองมอทางดานสขภาพจตเพอใชในคลนกโรคเรอรง

แบบประเมนความเครยด (ST-5)

แบบประเมนควำมเครยด(ST-5)เปนแบบวดควำมเครยด5ขอเพอประเมนอำกำรหรอควำม

รสกทเกดขนในระยะ2-4สปดำหดงน

ขออาการหรอความรสกทเกด

ในระยะ 2-4 สปดาหแทบไมม เปนบางครง บอยครง เปนประจ�า

1 มปญหำกำรนอนนอนไมหลบ

หรอนอนมำก

0 1 2 3

2 มสมำธนอยลง 0 1 2 3

3 หงดหงด/กระวนกระวำย/

วำวนใจ

0 1 2 3

4 รสกเบอเซง 0 1 2 3

5 ไมอยำกพบปะผคน 0 1 2 3

คะแนนรวม

หมำยเหต ระดบอำกำรแทบไมม หมำยถงไมมอำกำรหรอเกดอำกำรเพยง1ครง

ระดบอำกำรเปนบำงครง หมำยถงมอำกำรมำกกวำ1ครงแตไมบอย

ระดบอำกำรบอยครง หมำยถงมอำกำรเกดขนเกอบทกวน

ระดบอำกำรเปนประจ�ำ หมำยถงมอำกำรเกดขนทกวน

การแปลผล

ระดบคะแนนรวม การแปลผล

0-4คะแนน ไมมควำมเครยดในระดบทกอใหเกดปญหำกบตวเอง

5–7คะแนน สงสยวำมปญหำควำมเครยดหรอมเรองไมสบำยใจและยงไม

ไดคลคลำย

8คะแนนขนไป มความเครยดสงในระดบทอำจจะสงผลเสยตอรำงกำย

77คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 69

แบบคดกรองโรคซมเศรา 2 ค�าถาม (2Q)

แบบคดกรองโรคซมเศรำ2ค�ำถำม(2Q)เปนแบบคดกรองเพอคนหำผทมแนวโนมหรอเสยง

ตอกำรปวยดวยโรคซมเศรำใชสมภำษณเพอประเมนภำวะซมเศรำใน2สปดำหดงน

ค�าถาม ม ไมม

1 ใน2สปดำหทผำนมำรวมวนนทำนรสกหดหเศรำหรอทอแท

สนหวง

2 ใน 2สปดำหทผำนมำ รวมวนน ทำนรสกเบอ ท�ำอะไรกไม

เพลดเพลน

กำรแปลผล

ค�าตอบ การแปลผล

“ไมม”ทงสองขอ ปกตไมเปนโรคซมเศรำ

“ม”ขอใดขอหนงหรอทงสองขอ เปนผมควำมเสยงหรอมแนวโนมทจะเปนโรคซมเศรำ

แบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค�าถาม (9Q)

แบบประเมนโรคซมเศรำ9ค�ำถำม(9Q)เปนเครองมอประเมนและจ�ำแนกควำมรนแรงของ

โรคซมเศรำ9ขอเปนแบบประเมนอำกำรในชวง2สปดำหแบงกำรประเมนเปน4ระดบดงน

ขอในชวง 2 สปดาหทผานมารวมทงวนน

ทานมอาการเหลานบอยแคไหน ไมมเลย

เปนบางวน

1-7 วน

เปนบอย

>7วนเปนทกวน

1 เบอไมสนใจอยำกท�ำอะไร 0 1 2 3

2 ไมสบำยใจซมเศรำทอแท 0 1 2 3

3 หลบยำกหรอหลบๆตนๆ หรอหลบมำกไป 0 1 2 3

4 เหนอยงำยหรอไมคอยมแรง 0 1 2 3

5 เบออำหำรหรอกนมำกเกนไป 0 1 2 3

6 รสกไมดกบตวเอง คดวำตวเองลมเหลว

หรอท�ำใหตนเองหรอครอบครวผดหวง0 1 2 3

78 คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ 69

แบบคดกรองโรคซมเศรา 2 ค�าถาม (2Q)

แบบคดกรองโรคซมเศรำ2ค�ำถำม(2Q)เปนแบบคดกรองเพอคนหำผทมแนวโนมหรอเสยง

ตอกำรปวยดวยโรคซมเศรำใชสมภำษณเพอประเมนภำวะซมเศรำใน2สปดำหดงน

ค�าถาม ม ไมม

1 ใน2สปดำหทผำนมำรวมวนนทำนรสกหดหเศรำหรอทอแท

สนหวง

2 ใน 2สปดำหทผำนมำ รวมวนน ทำนรสกเบอ ท�ำอะไรกไม

เพลดเพลน

กำรแปลผล

ค�าตอบ การแปลผล

“ไมม”ทงสองขอ ปกตไมเปนโรคซมเศรำ

“ม”ขอใดขอหนงหรอทงสองขอ เปนผมควำมเสยงหรอมแนวโนมทจะเปนโรคซมเศรำ

แบบประเมนโรคซมเศรา 9 ค�าถาม (9Q)

แบบประเมนโรคซมเศรำ9ค�ำถำม(9Q)เปนเครองมอประเมนและจ�ำแนกควำมรนแรงของ

โรคซมเศรำ9ขอเปนแบบประเมนอำกำรในชวง2สปดำหแบงกำรประเมนเปน4ระดบดงน

ขอในชวง 2 สปดาหทผานมารวมทงวนน

ทานมอาการเหลานบอยแคไหน ไมมเลย

เปนบางวน

1-7 วน

เปนบอย

>7วนเปนทกวน

1 เบอไมสนใจอยำกท�ำอะไร 0 1 2 3

2 ไมสบำยใจซมเศรำทอแท 0 1 2 3

3 หลบยำกหรอหลบๆตนๆ หรอหลบมำกไป 0 1 2 3

4 เหนอยงำยหรอไมคอยมแรง 0 1 2 3

5 เบออำหำรหรอกนมำกเกนไป 0 1 2 3

6 รสกไมดกบตวเอง คดวำตวเองลมเหลว

หรอท�ำใหตนเองหรอครอบครวผดหวง0 1 2 3

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD คณภาพ70

ขอในชวง 2 สปดาหทผานมารวมทงวนน

ทานมอาการเหลานบอยแคไหน ไมมเลย

เปนบางวน

1-7 วน

เปนบอย

>7วนเปนทกวน

7 สมำธไมดเวลำท�ำอะไร เชน ดโทรทศน

ฟงวทยหรอท�ำงำนทตองใชควำมตงใจ0 1 2 3

8 พดชำท�ำอะไรชำลงจนคนอนสงเกตเหน

ได หรอกระสบกระสำยไมสำมำรถอยนง

ไดเหมอนทเคยเปน

0 1 2 3

9 คดท�ำรำยตนเอง หรอคดวำถำตำยไป

คงจะด0 1 2 3

คะแนนรวม

กำรแปลผล

คะแนนรวม การแปลผล

<7 ไมมอำกำรของโรคซมเศรำหรอมอำกำรของโรคซมเศรำระดบนอยมำก

7–12 มอำกำรของโรคซมเศรำระดบนอย

13-18 มอำกำรของโรคซมเศรำระดบปำนกลำง

≥19 มอำกำรของโรคซมเศรำระดบรนแรง

79คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนกNCDคณภาพ

ภาคผนวก

คมอ

ปรบเป

ลยนพ

ฤตกรรมใน

คลนก N

CD คณ

ภาพ

คมอปรบเปลยนพฤตกรรมในคลนก NCD

คณภาพ

กลมโรคไมตดตอเรอรง สำานกโรคไมตดตอ

กรมควบคมโรค กระทรวงสาธารณสข

โทรศพท 02-590-3987 โทรสาร 02-590-3988