ffiffituffitu

J

.--a .-

:: ]:

.s: ,

v!

'i.'. j

_s

,1,d,

. .1',' ..; i

,q-{:;' ' .' I

f ,i 4.

.#:

-f' :

-.f .Frp.I i: :l4 1.'

': ''.,-- j

{. ..r,..: ': .

{..trql

DEVLET. I 'ALIOSMANLI iIvI PARATORLUGU

4

IF.

f i; i.: ,.'.

ffiffiffiffiffi ,mffiffi#ffiffiw@fufu*ffiffi% .;

l!

UZER NE ARASTIRMALAR-I5

KLASi r< OO N EM (1 302-1 606):

tyASAL, KURUMSAL VE EKON0MtK GELI$tM

,q

*ii

, "tru .

3;:

t'uf'

,'.-.

108Kultur Yayrnlarr

Devlet-i'Aliyye,0smanh tarihgili$inin gaglmlzdaki en biiyrik isimlerindenHalil Inalclk'tn yanm ylizyrh a$an gahgmalanntn bir iiri,inii.

Eserin bu ilk cildi, Osmanh Devleti'nin bir beylikten 0rta-Dogu veBalkanlar'l hiikm[i altrna al.an giiglli ve kriklii bir imparatorluk

haline geligine odaklanryor.

Inalclk, 0smanf r Klasik Dcinemi'ni sadece siyasi bir tarih olarak elea lmryor. Siyasi ta rihin titesinde toplu msal-ekonomik a lt-ya pryt, ya ni

ntifus hareketleri, gtigler, kitlelerin temel ihtiyaqlarr, tanm ve ticaretinbu ihtiyaglan kargrlama gekilleri ve gehirle$me konulannda da analizleryaptyor. Tarihsel sorunlan agrklamada, gegmiqten gelen geleneksel

zihniyet ve kurumlar qergevesinin tespitine girigiyor.

inalclk'tn geg Selguklu diineminden l. Ahmed'in saltanatlnrn baglangrgylllanna uzanan iig yi.izyllhk stireye dair aragtrrmalannl elden gegirerekbi.itiinlegtirdi[i bu cilt, Osmanh Devleti'nin bir pargast oldugu Avrupa

Devletle r Sistemi'nin g ird ig i btiyiik ekonomik bunahmla sonla ntyor.

Halil Inalclk 1916'da istanbul'da do!du. Ankara Universitesi DTCF'ninilk o$rencilerinden oldu. YakrngaI Biiliimli'nde, doktoraslnr da

tamamladtktan sonra, 1942-1972 doneminde aynt fakiiltede 6[retimiiyesi oldu. 1972'de Chicago Universitesi Tarih Bdli.imri'ne 0smanh

tarihi konusunda dersler vermek lizere davet edildi. 1993'te BilkentUniversitesi'nden davet alln c aya d ek Ch i c a go U niversitesi'nde gorevinisiirdiirdii. Bu ylllar iginde bagta Harvard olmak lizere diinyanrn belli

ba gh Amerika n [i niversitelerinde Osma nh ta rihi seminerleri dlizenledi,0smanll tarihi alanrnda tinde gelen bir gok akademisyenin hocasl

oldu. 1973'teki The }ttoman Empire - The Classical Age (1300-1600)(0smanlr lmparatorlu[u - klasik donem] kitabrndan baglayarak

uluslararasr yayrnevlerinde pek gok kitabr yayrmlandr. Ti.irkiye, Ingiliz,Amerikan, Strp ve Arnavutluk akademilerine riye segildi. Yurt iginde

ve yurt drgrnda fahri doktora, odiil ve niganlar aldr. Halen qahgmalarrnr

B il kent Un iversitesi'nde sti rd ii rmekted ir. Argivini ba$ lgla d r g I BilkentUniversitesi brinyesindeki Halil inalcrk Center for 0ttoman Studies

(HlC0S; Halil Inalcrk Osmanh gahgmalarr merkezi) 2008'de agrlmrgtrr.

Kapak Fotolrafr: Hadiye CangdkgeTopkapr Sarayr Muzesi Kuttiphanesi'ndenKanuni ddnemine ait bir fermandan aynntr

ililruflil|[ffi1[il|

TARiH

PROF. DR. HALIL INETCTnrvrnr-I.ALi]ryE

osMANu iupnneronruGu Uzrnirrre ARA$TIRMALAR _ rKLASIK DONEM (1302_16061

SIYASAL, KURUMSAL Vr EXOT.IOUIK GELI$IM

@ rtinxiyr ig neuxesr xUrrUn yAyrNr-6,Rr, 2oo9Sertifika No: 11213

EoironEMRE YALQIN

GORSEL yoNstl,reN

BIROL BAYRAM

oUzntluBr.lESEN GURAY

oiziNi HAzrRr-AyANBORA BOZATLI

cnerix rAsARrM uycuLAMArumiyE, i$ BANKAST KULTTJR yAyrNLARr

r. BASKI, MAYIS 2OOg

ro. BASKI, ueziRaN zoog

ISBN 978-9 9 44_88_46 5 _1

BASKI

$EF[K MATBAAST SAN. VE TlC. LTD. STI.TURGUT OZAL cAD. No: r37

ixirEni isTANBUL

(021,2) s49 62 62Sertifika No: 0307-34-00g2S0

ran,t,m a m a cry r a, u" r,i"utlx?#r,:i I; lilfffif tlj I "

r,,,t, r ",metin, gerek gorsel malzeme hiEbir yofla yayrnevinden izin arrnmadanyayrmlanam az ve daf:rtrlamaz.

runriyp i$ BANKAST KULTTJR yAyrNrARrisrirrer ceooesi, No: t44/4 seyodI-u 344jo isreNsur

Tel. (0212) zsz 39 91

Fax. (0212) ZSZ 39 95www.iskultur.com.tr

drgrnda gerekgo$altrlamaz,

Halil inalcrk

Devlet-i 6Ali)rye

Osmanh imparatorlufulJzerine Aragtrrmalar - I

klasik diinem (1302-1. 606)siyasal, kurumsal ue ehonomik geligim

runxve$,srx,qsr

KiiltUrYaytnlan

iqiNoExiI-En

AKurulug ve Klasik Diinem (1300-1606)

Anadolu' y a O$uz/Ti.irkmen Gcigleri,

Anadolu Selguklu Sultanhfr ....

Osman ve Beyli$i ... ..... .

Gazi ve Osman Gazi'nin Ortaya Qrkrqr

Bizans Devleti ile ilk savag:

Bapheus (Koyunhisar) Savagr (1302)

Gazi Beylikler, Uc Toplumu ve Kiilti.iriiBabai Dervigleri Osmanlt Uc'unda

Gazi ve Gazilik . ..

Alplar, Nokerler (Yoldaglar) ....... .

Osmanh Uc'unda Orgiitleyici O$eler: Ahiler

Ahi Evren .

Ahilik ve "Ftitiivvet"Fiitiivvet ve Esnaf

Orhan (1324-13 62): Avrupa' da Yerlegme

Bir Doni.im Noktasr: Pelekanon (Eskihisar)

iznik Diigi.iyor

3

9

9

L7

22

24

". u"r.,f ;^; ::-3s

3740

s"'"q, ti tiiy,, 43

lzmit diigiiyorBatt'da Qanakkale Bofazr'na Do$ru Geniqleme:

Karesi Beyli$i'nin ilhakrOsmanhlar Avrup a' da ........

Rumeli'de yerlegme . .

Sazh-Dere Savagr (1351): Edirne Di.igiiyor

Daimi Ordu: Pencik Uygulanmasr ve

Yenigeri Ordusunun Kurulmasl

Anadolu'da Osmanh Yayrh$I ..

VI

I. Murad Hiidavendigar'rn (1362-1389) Balkan imparatorlu$u . .

Yrldrrrm Bay ezid' in MerkeziyetEi imparatorluk Girigimi,Timur Darbesi

Genel Durum (1389-7421)

"Fetret" ve Kalkrnma (1402-t421)

63

67

67

69Yrldrrrm Bayezid ve Timur: Ankara Savagr (28 Temmuz 1402) 7lTimur: Anadolu Beyleri, osmanh ve Bizans Uzerinde Egemen 77

Bir Arap Musdhib, ibn 'Arabgih: Timur uzerinde Kayrtlan... 80I. Mehmed (1413 -1421): MerkeziyetEi Hiikiimranhgrn

Yeniden Kurulugu .... .... . ....83Ahmedi'ye Gore Fetret Donemi (1402-1413) . .. .9LFetret Donemi Uzerine Qafdag Bir Kaynak:

Ahmedi'ye ait Gazaudtndme (?) (1385-L389) ve

Ahuhl (MendkibnilmQ-i Sultan Mehemmed (1402-1413) gZ

II. Murad Donemi (1421-1444,'1,446-451):

Balkanlar'da Kesin Yerlegme ve Yayrlma ... .. .. ... ..105FAtih Mehmed (L444-L446, L45r-t481 ): Konstanrinopolis'in

Fethi ve Merkezilmparatorlu$un Kurulugu ....109Anadolu ve Rumeli'de Merkezi imparatorlu$un Kurulugu . 110Fdtih'in imparatorlu$unu Orgiitlemesi ..... It6F6tih'in Mah Onlemleri ... . t271.S.Ynzyrlda Ekonomi ... . .. IZ2istanbul'un Yeniden ingasr . .. . .. .. .1.24

istanbul Ni.ifusu ...... . .....I27II. Bayezid Dcinemi (14S1-1 51,2): Fitih Donemine Tepki .......... .....1,29

Bayezid ve Cem 129Venedik ile Savag, 1499-1502............ . . .... .l3ZKrzrlbag Ayaklanmasr, $ah ismail . . .. ... . .I34

Yavuz Selim (151,2-1520): orta-Do$u'da osmanh EgemenliEi ...1.37gah ismail, Qaldrran Savagr (1514) ..... .....L37Selim ve Mrsr Meml0kleri ...... . . . .. . . ...L40Osmanh Sultanlannrn Halifeli$i Sorunu ....144

Kanuni Siileyman (1520-1565): Osmanh Diinya DevletiDevlet-i 'Aliyye orta Avrupa'da ve Avrupa Devlaler Sisteminde..L4g

1.49

vil

Osmanh, Fransa'nrn Himisi. . .. .........

Akdeniz'de Osmanh-Fransrz igbirlifi.. ... . ..

Baba-Orucca (Barbaros) Hayreddin Toulon'da ... . ..1'59

Krbns ve inebahtr (Lepanto), 1570-1571 ..'L66

Avrupa'da Ustiinlilk Savagtmr, Lehistan Sorunu ve

Osmanh-Avrupa Diplomasisi.. ..... . 173

Osmanhlar, Krtm Hanlan ve Rusya .17 5

Kafkasya-iran Seferleri (1534-7639) 179

iran ile Uzun Savag Donemi (1578-1'639) 181

Orta-Avrupa'da Savag (1.593-1605) 185

Habsburglara Kargr Uzun Savag 185

Fransa ile ittifakrn Bozulmasl .......... . 'L87

Biiyiik Bunahm (7571,-1610): Koklii Defigim.. .. . L91

B

Devlet, Toplum, Ekonomi

201

Osmanlr Devlet Yaptsrnrn Temel Orgiiti.i: Kul Sistemi ..... . .205

MerkeziyetEi Biirokrasi ve Tahrir-Defter Sistemi . . ...2L7

Osmanhlarda Devlet Hukuku: Kan0nnimeler 227

$eri Hukuk ve Orfi Hukuk 228

Fitih Mehmed'in Kanfinnimeleri 230

Ferman-Kanirnlar 237

FAtih Devrinde Devlet ve Hukuk Gortigti . . 239

Devlet Gelirleri, Maliye Z4lMaden igletmeleri .. .... 243

Toplumsal Yapr

Krrsal Kesim: Qift-Hane Sistemi

Tapulu Topraklar. . ..

Mukata'ih Topraklar

$ehir: Ticaret, Kapital

151

157

2452452482492s626s

268280

Olugumu, Vakrf

istanbul .

vill

Ticiret . .301ig Ticirer 301Tekstil Sektciri.i: Bir Tarihge...... .303Drg Tic6ret: Do$u Memleketleri, Avrupa (Kapitiilasyonlar) .....30g16.Yizyrl osmanh ulkesi: Dtinya Ekonomisinin Ekseni... ....31s

Osmanh Klisik Devlet Yaprsmm Bozulugu 3L9KlAsik Osmanh Rejimi 3lgDevletin Yolsuzluklan Kald Lrmay a QaLgmasr:Adiletn6meler ...... ... .. .. 324

Biiytik Qiftliklerin Ortaya Qkrgr 32gL. Bog yeya miri topraklar iizerinde kurulmug Eiftlikler... . .... .3302. Miri topraklann temliki yolu ile kurulmug vakrf-qiftlikler ..3313. Miri topraklan kiralama yolu ile kurulan EiftIikler. ...... ... 331

18. Yiizyrlda Merkeziyetgili$in zayrflamasr, "Ay6n-i vilayet" .. . 333

NotlarDizin...

339

357

Ons6z

Bu iiE ciltte Osmanh tarihi alanrnda altmrg yrh agan bir siirede

yapmr$ oldufum aragtrmalartmt, belli bir bakrq ve kronoloji qer-

Eevesinde toplayrp okuyuculartma sunmayl di.iqiindiim. Esere

Deulet-i 'Aliyye adrnr koyduk, zira Osmanhlar kendi devletlerini

D eu I et - i' Aliyy e - i O sm Aniyy e "diy e adlandrrml gtrr.

Seqmeler iqin bu iiE cildi plinlarken Osmanh Devleti'nin bir

beylikten Orta-Doiu ve Balkanlar'r htikmii altrna alan giiglii ve

kdklu bir impararorluk haline geligi ve alu yizyi dayanrqr siireci-

ni aErklamayl tasarladrk. Bu siireci anlamak igin yalntz politik

olaylal incelemek yeterli deSildir. Bugiin tarihqiden siyasi olaylar

altrnda toplumsal-ekonomik alt-yapr geligimlerinin incelenmesi is-

tenmektedir. Alt-yapr kogullanna gelince, ntifus hareketleri, goEler,

kitlelerin temel ihtiyaglan, tanm ve ticaretin bu ihtiyaElan kargrla-

ma gekilleri, gehirlegme ve hergeyden once sorunlan aqrklamada

tarihi geEmigten gelen geleneksel zihniyet ve kurumlar gerqevesinin

tespiti, tarihEiden beklenen gergek tarihsel analizdir.

Bu iiE ciltte bu konulan, qegitli zamanlarda Erkmrg araqtrmala-

rrmr bir araya getirerek, olabildifi kadar genel bir tablo halinde

sunmayl denemekteyim. Bu nedenle, okuyucunun bogluklar gor-

mesi kaqrnrlm az. I. ciltte Klasik Donem'e (1300-1600) ait yaziar,

II. ciltte 1,9. yizyl sonlanna kadar gelen yeni donem iizerindeki

yazilar brc araya getirilmigtir. Okuyucu III. ciltte ingilizce bazt

ara$trrmalanmt bulacaktr. Onemli gordi.ifiim bu makaleleri, qim-

X DEVLET-I 'ALlyyE: osMANLt IMpARAToRLUGu Ozenlne ARA$IRMAI-AR - I

diye dek gtivendiiim bir Eevirmen bulamadrlrmdan aynen yayrn-lamak zorunda kaldrm.

Yanm yiizyrldrr ara$trmalanmrzda Osmanh tarihini bu Eergeve-de anlamak ve anlatmak igin ana kaynaklara, ziyadesiyle biirokra-tik bir devletin bize brrakmrg oldu$u mvazzam devlet argivine yo-nelmek gerekiyordu; argiv gahgmalanm yarunda minnet ve saygy-la anmahyrm ki, Hocam Fuat Kopriilii, ismail Hakkr UzunEargrh veozellikle omer Li.itfi Barkan'rn bu alanda aragtrmalanbize yol ag-mlgtlr; eserin dipnotlannda okuyucu bunu bol bol gorecektir.

Bu kitabrn ilk boltimii, 2003'te editorli.igiinii yaptrfrmrz os,manh uygarl$r (Ankara: T.c. Kiilti.ir Bakanhfr yayrnr, cilt I, 2003,s. 31-227) eserinde okuyuculara sunulmugtur. orada "osmanlrTarihinde Donemler, Devlet-Toplum-Ekonomi" bagh$r altrnda Er-kan boli.im, burada iliveler ve diizeltmelerle ayn bir boliim halin-de yayrnlanmaktadrr.

Bu kitabr, Ttirkiye ig Bankasr Kiiltiir Yayrnlan arasrnda Halilinalak - Segme Eserleri serisinde yayrnlarken, tegviklerini esirge-meyen sayrn Ahmet Salcan'a, tarih bilgisi ve titiz gahgmasryla de-

ferli yardrmlannr gordi.i$iim editor Emre Yalgrn'a burada tegek-kiirlerimi ifade etmek benim iEin bir odevdir. Kitabrn hazrlanma-stnda ve bastmrnda Kiiltiir Yayrnlan personelinin de$erli mesaisinide giikranla anmahyrm.

Herir lNnrcrxAnkara, 2008 Kasrm